ANTYBIOTYKI

GŁÓWNE GRUPY ANTYBIOTYKÓW I

CHEMIOTERAPEUTYKÓW

B-laktamy

penicyliny, penicyliny z inhibitorem,

cefalosporyny/cefamycyny, monobaktamy, trójbaktamy,
karbapenemy, penemy
2.

Aminoglikozydy

streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, gentamycyna,

tobramycyna, netylmycyna, isepamycyna, amikacyna
3.

Tetracykliny

doksycyklina, tetracyklina, minocyklina

4. Makrolidy/ketolidy
         stare:                      erytromycyna, spiramycyna, josamycyna
         nowe:                     cykliczny węglan erytromycyny (Dawercin),
                                        roksytromycyna,  klarytromycyna, azytromycyna,
                                        dirytromycyna
          ketolidy:                 trolitromycyna
5

Linkozamidy

linkomycyna, klindamycyna

Streptograminy

pristinamycyna, chinupristina, dalfopristina

Oksazolidynony

linezolid

Glikopeptydy

wankomycyna, teikoplanina

GŁÓWNE GRUPY ANTYBIOTYKÓW I

CHEMIOTERAPEUTYKÓW

Chloramfenikol

detreomycyna

Polimiksyny

kolistyna

Rifamycyny

rifampicyna

Sulfonamidy

kotrimoksazol

Nitroimidazole

metronidazol, ornidazol

Nitrofurany

nitrofurantoina, furagin, nifuroksazyd

Chinolony

kwas pipemidynowy, norfloksacyna, pefloksacyna,

ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna,
sparfloksacyna, moksifloksacyna, gemifloksacyna
16

Kwas fusydowy

Leki przeciwgrzybicze

          polieny:             nystatyna, amfoterycyna B
          azole:                flukonazot, itrakonazol, ketokonazol, ekonazol, worikonazol
          antymetabolity:  5-fluorocytozyna
18

Leki przeciwwirusowe

acyklowir, didanozyna, famcyklowir, gancyklowir,

indinawir, lamiwudyna, nalfinawir, ritonawir,
sakwinawir, stawudyna, zalcytabina, zydowudyna

PODZIAŁ PREPARATÓW O DZIAŁANIU

PRZECIWDROBNOUSTROJOWYM

ANTYBIOTYKI

Metabolity

drobnoustrojów

Penicylina benzylowa

Glikopeptydy

Aminoglikozydozy

Makrolidy

Naturalny produkt

wyjściowy – pochodne

uzyskane drogą

chemicznej modyfikacji

Makrolidy

Ketolidy

Cefalosporyny

Penicyliny

Syntetyczne

odtworzenie

struktury naturalnej

Aztreonam

Chloramfenikol

PÓŁSYNTETYCZNE

SYNTETYCZNE

NATURALNE

CHEMIOTERAPEUTYKI

SYNTETYCZNE

Nie posiadają

naturalnego

wzorca

w przyrodzie

Chinolony

Sulfonamidy

Trimetoprim

MBC –minimal bacteriocidal activity

MIC-minimal inhibitory concentration

MAKROLIDY

SULFONAMIDY

LINKOZAMIDY

TETRACYKLINY

CHLORAMFENIKOL

TRIMETOPRIM

KETOLIDY

BAKTERIOSTATYCZNE

BAKTERIOBÓJCZE

B-LAKTAMY

AMINOGLIKOZYDY

CHINOLONY

KOTIMOKSAZOL

GLIKOPEPTYDY

PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB DZIAŁANIA

ANTYBIOTYKU

Blokowanie

biosyntezy ściany

komórkowej

Uszkodzenie błony

protoplazmatycznej

Blokowanie

biosyntezy białka

Blokowanie

syntezy DNA

p-laktamy

glikopeptydy

fosfomycyna

bacytracyna

Polimyksyny

oraz leki

przeciw grzybicze

chloramfenikol

aminoglikozydy

tetracykliny

makrolidy

kwas fusydowy

kotrimoksazol

chinolony
nitrofurany

metronidazol

rifamycyny

leki przeciw

-wirusowe

Mechanizm działania antybiotyków i

chemioterapeutyków na drobnoustroje

MIEJSCE DOCELOWEGO DZIAŁANIA

ANTYBIOTYKÓW W KOMÓRCE

BAKTERYJNEJ

ściana

komórkowa

Rybosomy
podjednostka
30S
podjednostka
50S

mRNA

DNA

miejsce działania
B-laktamów
i glikopeptydów

miejsce syntezy białek
-30S - receptor dla
- aminoglikozydów i tetracyklin
- 5OS - receptor dla linkozamidów,
streptogramin, chloramfenikolu,
makrolidów (23S)

receptor dla rifampicyny

receptor dla chinolonów (gyraza),
metronidazolu, nitrofuranów,
kotrimoksazolu

SPEKTRUM DZIAŁANIA

PENICYLINA BENZYLOWA

WANKOMYCYNA

WĄSKIE SREKTRUM

-OGRANICZONE

NP. DO ZIARENKOWCÓW

PENICYLINY PÓŁSYNTETYCZNE

CEFALOSPORYNY

KARBAPENEMY

SZEROKIE SPEKTRUM

-GRAM(+) I GRAM(-)

(+/-BEZTLENOWCE)

ZAKRES DZIAŁANIA

PODZIAŁ ANTYBIOTYKÓW W OPARCIU

O SPEKTRUM PRZECIWBAKTERYJNE

makrolidy/ketolidy,
steptograminy, tetracykliny, rifampicyna,
kotrimoksazol

Bakterie atypowe

linkozamidy, metronidazol, chloramfenikol,
penicyliny/inhibitory, cefoksytyna/cefotetan

Bakterie beztlenowe
(+/-tlenowe)

Penicyliny szerokowachlarzowe,
cefalosporyny, aminoglikozydy, chinolony,
tetracykliny, kotrimoksazol

Mieszane spektrum
Gram(+) i Gram(-)

aztreonam

Bakterie Gram (-)

Penicylina G, penicylina fenoksymetylowa,
glikopeptydy, linkozamidy, makrolidy, kwas
fusydowy,

Bakterie Gram (+)

RODZAJE OPORNOŚCI

CHROMOSOMALNA

PLAZMIDOWA

powstaje w wyniku mutacji
nabycie genu odporności

(np. w genie gyrazy – chinolony)

mogą być przenoszone z

komórki do komórki gatunków
odrębnych taksonomicznie

w procesach: transformacji,

transdukcji, koniugacji

Synteza enzymu degradującego

np. B-laktamaza lub

modyfikującego

np. Acetylotransferaza

Modyfikacja

miejsca docelowego

działania antybiotyku,

np. białka PBP

(makrolidy,

glikopeptydy,

Penicylina – SPPR)

Synteza nowego

Białka, np.PBP2a,

Które traci

Powinowactwo

Do B-laktamów

(metycylina)

Ominięcie ogniwa

Reakcji szlaku

Metabolicznego

Zablokowanego przez

Chemioterapeutyk

(sulfonamidy)

Aktywne usuwanie

Antybiotyku z komórki

Na zasadzie „pompy”

(active efflux)

(chinolony, makrolidy,

Tetracykliny)

Zaburzenie barier

przepuszczalności (zwykle

oporność na całą grupę

antybiotyków)

Ekspresja

fenotypowa

oporności

na antybiotyki

Penicyliny półsyntetyczne

Penicyliny

naturalne

penicylina benzylowa

penicylina fenoksymetylowa

odporne na penicylinazę

gronkowcową

metycylina

Kloksacylina

dikloksacylina

flukloksacylina

nafcylina

szerokowachlarzowe

karboksy-. ureido-

i piperazynopochodne

Tikarcylina

Mezlocylina

Piperacylina

preparaty skojarzone:

tikarcylina/klawuianian

piperacylina/tazobaktam

preparaty skojarzone:

ampicylina/sulbaktam

amoksycylina/klawulanian

ampicylina

amoksycylina

a-aminopochodne

PENICYLINY

MECHANIZMY DZIAŁANIA

•

blokowanie aktywnych transkryptaz PBP biorących udział w

  syntezie peptydoglikanu ściany komórkowej;
• liza bakterii
• paciorkowce
• gronkowce penicylinazo(-) {gronkowce wrażliwe na penicylinę
  są zawsze wrażliwe na metycylinę}
• beztlenowe ziarenkowce
• Clostridium i Actinomyces
•  krętki – (penicylina benzylowa)
• Gram (-) Neisseria
• Haemophilus infuenzae B-laktomazo(-){ampicylina}
• Shigella, Salmonella {ampicylina}

B-laktamazy

penicylinazy

cefalosporynazy

B-laktamazy

o szerokim

spektrum

plazmidowe

(Staphylococcus

aureus)

Chromosomalne

(Pseudomonas,

Enterobacter,

Serratia,

Proteus indolo(+))

klasyczne

TEM ,SHV

enzymy o

rozszerzonym

Spektrum

(ESBL)

Plazmidowe

(Haemophilus,

Enterobacteriaceae,

Pseudomonas)

Plazmidowe

(Klebsiella,

Escherichia coli)

Chromosomalne

(Bacteroides

Moraxella)

PREPARATY SKOJARZONE

KWAS KLAWULANOWY + AMOKSYCYLINA

AUGUMENTIN

KW. KLAWULANOWY + TIKARCYLINA

SULBAKTAM + AMPICYLINA

TAZOBAKTAM + PIPERACYLINA

TIMENTIN

UNASYN

TAZOCIN

CEFALOSPORYNY

I generacja

III generacja

II generacja

lV generacja

cefalorydyna

cefalotyna

cefaleksyna

cefradyna

cefadroksyl

cefazolina

cefaklor

cefamandol

cefuroksym

cefprozil

cefoksytyna

cefotetan

parenteralne:

Cefotaksym

ceftyzoksym

cerodyzym

cefmenoksym

cefoperazon

ceftriakson

ceftazydym

moksalaktam

doustne:

ceftibuten

cefiksym

cefetamet

cefpodoksym

cefpirom
cefepim
cefklidyna

SPEKTRUM CEFALOSPORYN

I GENERACJA

ziarenkowce Gram(+)

(z wyjątkiem Enterococcus oraz SPPR)

Staphylococcus

( z wyjątkiem MRSA i MRCNS)

pałeczki Gram(-)

Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae

II GENERACJA

ziarenkowce Gram(+)

i(-)

- Streptococcus, Staphylococcus, Neisseria, Moraxella
-

pałeczki Gram(-)

- H.influenze, E.coli

III GENERACJA

ziarenkowce Gram (+)

- pałeczki Gram(-)

SPEKTRUM

• tlenowe bakterie Gram (+)

S. aureus
S. epidemidis
S.pneumoniae(SPPR)

• tlenowe bakterie Gram (-)

Haemophilus influenzae
Enterobacteriaceae
Neisseria gonorrhoeae

• beztlenowe Gram (+) i (-)

Prevotella
Bacteroides fragilis

Poza spektrum:

MRSA
Enterococcus faecium
Chlamydia
Corynebacterium jeikeium
Mycoplazma pneumonie

AMINOGLIKOZYDY

NATURALNE

PÓŁSYNTETYCZNE

•

STREPTOMYCYNA

• NEOMYCYNA
• KANAMYCYNA
• GENTAMYCYNA
• TOBRAMYCYNA

•

NETYLMYCYNA

(pochodna sisomycyny)
• AMIKACYNA
(pochodna kanamycyny A)
• ISEPAMYCYNA
(niezarejestrowana w Polsce)

OPORNOŚĆ

ZMIANA BUDOWY RECEPTORA KOMÓRKOWEGO

(BIAŁKO S12 PODJEDNOSTKI 30S)

•

MODYFIKACJA ENZYMATYCZNA LEKU

ADD

APH

AAC

nukleotydotransferazy

fosfotransferazy

(fosforylacja grup

hydroksylowych
OH)

acetylotransferazy
(acetylacja grup –NH

)

Powstałe nukleotydo-, fosforo- lub acetylopochodne odpowiedniego

antybiotyku aminoglikozydowego są pozbawione aktywności

przeciwbakteryjnej!!!!

BAKTERIE Gram(-) zwłaszcza pałeczki

  (z wyjątkiem Haemophilus)
  prątki gruźlicy
  gronkowce

oddziaływają synergicznie z B-laktamami, wobec

paciorkowców zwiększając przepuszczalność dla
antybiotyków B-laktamowych

działania niepożądane – leki potencjalnie oto-

i nefrotoksyczne

SPEKTRUM

TETRACYKLINY

DOKSYCYKLINA

MINOCYKLINA

MECHANIZM DZIAŁANIA

blokowanie syntezy błony na poziomie rybosomu

OPORNOŚĆ

-bariery przepuszczalności
-aktywne usuwanie antybiotyku z
komórki
-zmiana miejsca docelowego

SPEKTRUM

- BAKTERIE GRAM (+) – ZIARENKOWCE

- BAKTERIE GRAM (-)

- RICKETSIA,COXIELLA

- CHLAMYDIA, MYCOPLASMA, UREOPLASMA

- PIERWOTNIAKI

TREPONAMA PALLIDUM,

LEPTOSPIRA

- BORRELIA

- HELICOBACTER PYLORI

- TRĄDZIK

MAKROLIDY

Erytromycyna
Oleandomycyna
Roksytromycyna
Klarytromycyna
Dirytromycyna
Davercin (cykliczny węglan
11.12-erytromycyny)
Ketolidy:
Trolitromycyna

Azytromycyna
(azalid)

Josamycyna
Spiramycyna

OPORNOŚĆ

- ENZYMATYCZNA MODYFIKACJA LEKU

-AKTYWNE USUWANIE ANTYBIOTYKU Z KOMÓRKI
(MAKROLIDY)

-MODYFIKACJA MIEJSCA DOCELOWEGO DZIAŁANIA (metylacja)
-BIAŁKO 23S rRNA
wspólny dla grupy MLS

FENOTYP MLS

OZNACZA KRZYŻOWĄ OPORNOŚĆ NIEZALEŻNIE

OD OBECNOŚCI ANTYBIOTYKU W ŚRODOWISKU

SPEKTRUM

ZIARENKOWCE

Gram (+) i (-)

TLENOWE

BEZTLENOWE

Streptococcus
Staphylococcus

Peptococcus

PAŁECZKI

Gram (-)

Bordetella

Prevotella

ATYPOWE

Mycoplasma pneumoniae
Chlamydia
Legionella
Ureoplasma

PIERWOTNIAKI

–

Toxoplasma Gondii

SPEKTRUM

- STREPTOCOCCUS z wyjątkiem Enterococcus

- STAPHYLOCOCCUS

- BAKTERIE BEZTLENOWE (wysoka aktywność)
    * ziarenkowce
    * pałeczki Gram(-)
    * laseczki

- PIERWOTNIAKI – TOXOPLASMA GONDI

OPORNOŚĆ

- METYLACJA BIAŁKA 23S

- KRZYŻOWA OPORNOŚĆ Z MAKROLIDAMI

STREPTOGRAMINY

MIKAMYCYNY

PRISTINAMYCYNY

OSTREOMYCYNY
WIRGINAMYCYNY

DZIAŁANIE:

- bakteriostatyczne

- hamowanie biosyntezy białka na poziomie podjednostki 50S

(grupa antybiotyków MLS)

ANTYBIOTYKI GLIKOPEPTYDOWE

- HETEROCYKLICZNE ZWIĄZKI WIELKOCZĄSTECZKOWE, ŹLE
PENETRUJĄCE DO TKANEK I NARZĄDÓW

WANKOMYCYNA TEIKOPLANINA

-BAKTERIOBÓJCZE – ZABURZAJĄ II ETAP SYNTEZY
-PEPTYDOGLIKANU ŚCIANY KOMÓRKOWEJ

Blokowanie przez antybiotyk glikopeptydowy terminalnych cząsteczek
D-Ala-D-Ala pentapeptydu będącego prekursorem peptydoglikanu
(UDP - dwufosforan urydyny; Mur - muranylpentapeptyd)

UDP

Mur

L – Ala

D-Glu

L - Lys

D- Ala

glikopeptyd

SPEKTRUM

Streptococcus

Enterococcus

Streptococcus pneumoniae

B-hemolizujące

Staphylococcus

S. Aureus
S. Epidermidis
MRSA

Clostridium difficile

(biegunka poantybiotykowa)

Corynebacterium jeikeium

SULFONAMIDY I TRIMETOPRIM

-ZWIĄZKI SYNTETYCZNE, BLOKUJĄCE WCZESNY ETAP SYNTEZY
KWASU FOLIOWEGO

PABA

PTERYDYNA

Kwas foliowy

Kwas tetrahydrofoliowy

Synteza puryn

Synteza DNA i RNA

Koniugaza

Sulfametaksazol

Syntaza dwuhydroksypteroidowa

Reduktaza dwuhydrofoliowa

Trimetoprim

-sulfonamidy

– bakteriostatyczne,

działają tylko na namnażające się bakterie

-trimetoprim

– słaba zasada,

blokująca reduktazę dwuhydrofoliową
i
ich kojarzenie: kotrimoksazol, biseptol

SPEKTRUM

ZIARENKOWCE Gram (+)

- S. pneumoniae

                                              - N. Meningitidis
                                              - Actinomyces
                                              - Nocardia

PAŁECZKI Gram (-)

- H.influenzae

CHLAMYDIA

PIERWOTNIAKI:

- Pneumocystis carnini

- Toxoplasma
- Plasmodium

NITROIMIDAZOLE

Syntetyczne, heterocykliczne związki o 5 członowym jądrze;

Aktywność bakteriobójcza do :
-pierwotniaków,
-beztlenowców;

5-NITROIMIDAZOL

TYNIDAZOL

ORNIDAZOL

NIMORAZOL

Mechanizm działania:
Blokowanie syntezy DNA (przez pośrednie metabolity, które powstają we
wnętrzu komórki bakteryjnej.

CHINOLONY I FLUOROCHINOLONY

MECHANIZM BAKTERIOBÓJCZEGO

DZIAŁANIA FLUOROCHINOLONÓW

Podjednostka A

Podjednostka B

uszkodzenie
funkcji reparacyjnej

zahamowanie wzrostu

i replikacji zaburzenia

wbudowywania negatywnego

superskrętu

Fluorochinolony

Polifluorochinolony

Naftyrydynochinolony

Chinolony

IV generacja

III generacja

II generacja

I generacja

Norfloksacyna

ofloksacyna

Sparfloksacyna

pefloksacyna

ciprofloksacyna

lewofloksacyna

fleroksacyna

Moksifloksacyna

Gemifloksacyna

Klinafloksacyna

trowafloksacyna

lomefloksacyna

gatifloksacyna

des 6-chinolon

Kwas
Nalidyksowy
Kwas
Pipemidynowy

cinoksacyna

ma także umiarkowaną aktywność wobec Pseudomonas aeruginosa

najbardziej aktywna wobec Pseudomonas aeruginosa

wycofana z rynku (z powodu objawów toksycznych)

aktywne także w stosunku do Streptococcus pneumoniae opornych na penicylinę

SPPR), a także wobec beztlenowców.

CHINOLON

Gyraza bakteryjnego

DNA

Gyraza (topoizomeraza II)

LEKI PRZECIWGRZYBICZNE

POLIENY

antybiotyki naturalne

AZOLE

(syntetyczne o 5-
członowym pierścieniu)

ANTYMETABOLITY ECHINOKANDYNY

Amfoterycyna B

Nystatyna

natamycyna

*imidazole (zawierające dwa

atomy azotu):

ketokonazol, ekonazol,

mikonazol, tiokonazol,

terkonazol, klotrimazol

*triazole (trzy atomy azotu):

itrakonazol

flukonazol

worikonazol

rawukonazol

posakonazol

najważniejszym antybiotykiem w tej grupie jest amfoterycyna B,
która mimo potencjalnego działania toksycznego należy do
najskuteczniejszych antybiotyków w leczeniu układowych zakażeń
grzybiczych.

kapsifungina

5-fluorocytozyna

POLIENY

ANTYBIOTYKI NATURALNE, WYTWARZANE
PRZEZ PROMIENIOWCE:

Streptomyces hodosus (amfoterycyna)

Streptomyces nursei (nystatyna)
Streptomyces natalensis (natamycyna)

PIERŚCIEŃ MAKROLIDOWY, WŁAŚCIWOŚCI HYDROFOBOWE
LUB HYDROFILNE

WIĄŻĄ SIĘ ZE STEROIDAMI BŁON KOMÓRKOWYCH
CO PROWADZI DO
ZWIEKSZENIA
ICH PRZEPUSZCZALNOŚCI DLA JONÓW K+,
ORAZ AMINOCUKRÓW NA ZEWNĄTRZ GRZYBA

EFEKT: ZABURZENIA METABOLIZMU I ŚMIERĆ

AZOLE

POCHODNE IMIDAZOLU, W WIĘKSZOŚCI GRZYBOSTATYCZNE

HAMUJĄ SYNTEZĘ ERGOSTEROLU W BŁONACH KOMÓRKOWYCH
GRZYBÓW, ZABURZAJĄ SYNTEZĘ TRÓJGLICERYDÓW

ZMIENIAJĄ AKTYWNOŚĆ OKSYDAZ I DEHYDROGENAZ, A TYM SAMYM
PROWADZĄ DO NISZCZENIA ORGANELLI WEWNĄTRZ KOMÓRKOWYCH

FLUKONAZOL

– SZEROKIE ZASTOSOWANIE W LECZENIU GRZYBIC

NARZĄDOWYCH I UOGÓLNIONYCH

SPEKTRUM

Sporothrix scheneckii

Mucor

Blastomyces

Cocddioides

Histoplasma

Trychopyton

Microsporum

Epidermophyton

Aspergilius

Candida

Cryptococcus

FLUOROCYTOZYN

AZOLE

POLIENY

z wyjątkiem Candida krusei oraz Candida giabrata;

tylko itrakonazol

CHEMIOTERAPEUTYKI PRZECIWWIRUSOWE

Charakterystyka leku przeciwwirusowego

hamowanie genomu wirusa
bez uszkodzenia
genomu gospodarza

Aktywność zewnątrz-
i wewnątrzkomórkowa

Zdolność penetracji do miejsca
Docelowego działania

Stabilność metaboliczna

Replikacja wirusa

w komórce przebiega w kilku etapach i polega

na:

1. absorpcji na powierzchni komórki

2. penetracji do wnętrza komórki

3. wczesnej transkrypcji i translacji białek regulatorowych

4. replikacji

5. późnej transkrypcji i translacji białek strukturalnych

6. dojrzewaniu wirusów

7. uwalnianiu wirusów z komórki

2 GRUPY LEKÓW:

Inhibitory odwrotnej transkryptazy

Inhibitory proteaz wirusowych

-delawirdyna (DLV)
-newirapina (NVP – Viramune)
-efawirez (EFV)

-sakwinawir
-ritonawir
-indinawir
-nelfinawir

• acyklowir - herpes zoster-varicella

• gancyklowir - CMV

• zydowudyna - HIV

• lamiwudyna - HIV hepatitis B

• rybawiryna – RSV, wirus Lassa, wspomaganie działania interferonu α w WZW typu C

• widarabina - herpes zoster

• amantadyna - wirus grypy A

• didanozyna - HIV (przy nietolerancji zydowudyny)

• foskarnet - CMV

• interferon - hepatitis B, hepatitis C (przewlekłe)

• delawirdyna (DLV), efawirenz (EFV), newirapina (NVP)

• zanamiwir - wirus grypy

• sakwinawir, ritonawir (RTY), indinawir (IDV), nelfinawir (NLF) - HIV-1, HIV-2, SIV

Najczęściej stosowane leki o aktywności

przeciwwirusowej

Document Outline