operator_obrabiarek_skrawa_722[02].O1.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Zdzisław Anglart

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony

przeciwpoŜarowej

ochrony

środowiska

722 [02].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1.  Materiał nauczania
4.1.2.  Pytania sprawdzające
4.1.3.  Ćwiczenia
4.1.4.  Sprawdzian postępów

12
12
13

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne

występujące w procesach pracy

4.2.1.  Materiał nauczania
4.2.2.  Pytania sprawdzające
4.2.3.  Ćwiczenia
4.2.4.  Sprawdzian postępów

14
21
21
23

4.3. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń

pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych

4.3.1.  Materiał nauczania
4.3.2.  Pytania sprawdzające
4.3.3.  Ćwiczenia
4.3.4.  Sprawdzian postępów

24
26
26
27

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1.  Materiał nauczania
4.4.2.  Pytania sprawdzające
4.4.3.  Ćwiczenia
4.4.4.  Sprawdzian postępów

28
32
32
33

4.5. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy

4.5.1.  Materiał nauczania
4.5.2.  Pytania sprawdzające
4.5.3.  Ćwiczenia
4.5.4.  Sprawdzian postępów

34
39
39
41

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1.  Materiał nauczania
4.6.2.  Pytania sprawdzające
4.6.3.  Ćwiczenia
4.6.4.  Sprawdzian postępów

42
46
46
47

4.7. Likwidacja

lub

ograniczenie

zagroŜeń

mechanicznych,

elektrycznych, chemicznych

4.7.1.  Materiał nauczania
4.7.2.  Pytania sprawdzające
4.7.3.  Ćwiczenia
4.7.4.  Sprawdzian postępów

48
51
51
52

4.8. ZagroŜenia poŜarowe, zasady ochrony przeciwpoŜarowej

4.8.1.  Materiał nauczania
4.8.2.  Pytania sprawdzające
4.8.3.  Ćwiczenia
4.8.4.  Sprawdzian postępów

53
55
55
56

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.9.1.  Materiał nauczania
4.9.2.  Pytania sprawdzające
4.9.3.  Ćwiczenia
4.9.4.  Sprawdzian postępów

57
58
58
59

4.10. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji

zagroŜenia poŜarem

4.10.1. Materiał nauczania
4.10.2. Pytania sprawdzające
4.10.3. Ćwiczenia
4.10.4. Sprawdzian postępów

60
62
62
63

4.11. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, poraŜeniu prądem

elektrycznym,

zatruciach

substancjami

chemicznymi.

Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.11.1. Materiał nauczania
4.11.2. Pytania sprawdzające
4.11.3. Ćwiczenia
4.11.4. Sprawdzian postępów

64
67
67
68

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej pojęć z zakresu bhp,

zasad  kształtowania  bezpiecznych  i  higienicznych  warunków  pracy  oraz  ogólnych  zasad
bezpieczeństwa  na  stanowisku  pracy,  a  takŜe  w  kształtowaniu  umiejętności  dostrzegania
zagroŜeń  dla  zdrowia  lub  Ŝycia,  występujących  na  stanowisku  pracy  i  ich  skutecznego
eliminowania lub ograniczania.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać abyś mógł
rozpocząć pracę z poradnikiem,

−

cele kształcenia czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku realizacji programu
jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, który składa się z jedenastu podrozdziałów o takiej samej strukturze
i zawierają:

−

wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających czy opanowałeś juŜ podane treści,

−

wiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposaŜenie stanowiska

pracy, które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ć

wiczeń,

−

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umoŜliwi Ci sprawdzenie
wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu danej jednostki
modułowej,

−

literaturę związaną z programem jednostki modułowej umoŜliwiającą pogłębienie wiedzy
z zakresu programu tej jednostki.
Szczególnie waŜne są treści zawarte w podrozdziale 4.5.1. Wymagania bezpieczeństwa

dotyczące procesów pracy, gdyŜ prezentują wymagania i zasady bezpieczeństwa odnoszące
się bezpośrednio do stanowisk pracy operatorów obrabiarek skrawających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

722[02]

Operator obrabiarek skrawających

722[02].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciw poŜarowej i ochrony

środowiska

722[02].O1.04

Wykonywanie pomiarów

warsztatowych

722[02].O1.03

Wykonywanie rysunków

części maszyn

z wykorzystaniem programu

CAD

722[02].O1.02

Posługiwanie się

dokumentacją techniczną

722[02].O1.07

Rozpoznawanie części

maszyn, mechanizmów

i urządzeń transportu

wewnątrzzakładowego

722[02].O1.06

RozróŜnianie cech

charakterystycznych

obróbki cieplnej, cieplno-

chemicznej, plastycznej

i odlewnictwa

722[02].O1.05

Dobieranie materiałów

konstrukcyjnych,

narzędziowych

i eksploatacyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

komunikować się w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

korzystać z róŜnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje
niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

−

planować czynności,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

charakteryzować zjawiska fizyczne,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

−

przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania zadań zawodowych,

−

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
-sanitarnych,

−

rozpoznać zagroŜenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy oraz wskazać
sposoby ich usunięcia,

−

dobrać sprzęt ochrony indywidualnej w zaleŜności od prowadzonych prac,

−

określić prace zabronione młodocianym w zakładach mechanicznych,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpoŜarowej,

−

zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową w przypadku zagroŜenia poŜarowego,

−

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas eksploatacji maszyn i urządzeń,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

System ochrony pracy jest to system środków zapewniających pracownikom bezpieczne

dla ich Ŝycia i zdrowia warunki wykonywania pracy i jedna z waŜniejszych instytucji prawa
pracy. Obejmuje zagadnienia techniczne, higieniczne, sanitarne, organizacyjne i prawne.

Rys. 1. System ochrony pracy [9, str. 645].

Na rysunku 1 przedstawiono najwaŜniejsze elementy a na rysunku 2 najwaŜniejsze

organy  władzy  i  kontroli  oraz  inne  podmioty  systemu  ochrony  pracy  w  Polsce.  Instytucjami
powołanymi  do  nadzoru  i  kontroli  przestrzegania  prawa  pracy  oraz  przepisów  i zasad
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  a  takŜe  warunków  środowiska  pracy  są  przede  wszystkim:
Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS).

Bezpieczeństwo i higiena pracy obejmuje ogół środków i urządzeń słuŜących do

zapewnienia  warunków  pracy  eliminujących  zagroŜenie  Ŝycia  lub  zdrowia  zatrudnionych;
usuwanie  lub  ograniczanie  szkodliwości  związanych  z  procesem  pracy  i  ze  środowiskiem
pracy,  do  których  naleŜą:  zagroŜenia  ze  strony  maszyn  i urządzeń  technicznych,  szkodliwe
gazy, pary i mgły, promieniowanie, temperatura (za wysoka i za niska), hałas, wstrząsy. Bez-
pieczeństwo  i higiena  pracy  wiąŜe  się  z  zapobieganiem  wypadkom  przy  pracy,  chorobom
zawodowym oraz innym szkodliwym wpływom pracy na zdrowie.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy. Prawo pracy, jako

jedna  z  gałęzi  prawa,  wyróŜnia  się  przedmiotem  regulacji,  którym  są  stosunki  społeczne
związane z pracą czyli stosunki pracy oraz inne stosunki związane z pracą.  Stosunki pracy są
to  bezpośrednie  stosunki  między  pracodawcą  a  pracownikiem.  W  tej  dziedzinie  przepisy
prawa  pracy  regulują  takie  zagadnienia,  jak:  nawiązanie  i  rozwiązanie  stosunku  pracy  oraz
prawa  i  obowiązki  stron  stosunku  pracy  (jak  na  przykład  obowiązek  pracodawcy  zapłaty

OCHRONA

PRACY

KOBIET

OCHRONA

PRACY

MŁODOCIANYCH

OCHRONA

PRAWA

DO URLOPU

OCHRONA INNYCH

PRAW

PRACOWNICZYCH

OCHRONA

PRAWA DO

WYNAGRODZENIA

OCHRONA

NORM

CZASU PRACY

BHP

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wynagrodzenia za pracę, obowiązek pracownika przestrzegania czasu pracy ustalonego
w zakładzie).
Inne stosunki związane z pracą, poddane regulacji prawa pracy, to w szczególności stosunki:

−

powstające w związku z rozpatrywaniem roszczeń wynikających ze stosunku pracy,

−

powstające w związku z poszukiwaniem pracy i sytuacją osób pozostających bez pracy,
między organizacjami pracowników i pracodawców (zbiorowe stosunki pracy),

−

powstające na tle ingerencji organów państwa w stosunki pracy (w szczególności
Państwowej Inspekcji Pracy oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej).
Prawo pracy jest skodyfikowane, co oznacza, Ŝe podstawowe uregulowania z tego

zakresu  znajdują  się  w  kodeksie  pracy.  Kodeks  pracy  reguluje  sprawy  związane  ze
stosunkiem  pracy  (nawiązanie  i  rozwiązanie  stosunku  pracy,  wynagrodzenie  za  pracę,  czas
pracy,  urlopy  pracownicze,  ochronę  pracy,  odpowiedzialność  pracowniczą),  a  takŜe  wiele
innych  z  tej  dziedziny  (jak  nadzór  i  kontrolę  przestrzegania  prawa  pracy,  układy  zbiorowe
pracy,  rozpatrywanie  sporów  o  roszczenia  ze  stosunku  pracy,  odpowiedzialność
za wykroczenia przeciwko prawom pracownika).

Kodeks pracy to podstawowe, ale nie jedyne źródło prawa pracy. Innymi źródłami są

ustawy  regulujące  kwestie,  które  nie  są  uregulowane  w  kodeksie  pracy  lub  są  w  nim  tylko
częściowo  uregulowane.  Są  to  na  przykład  ustawy:  o  szczególnych  zasadach  rozwiązywania
z  pracownikami  stosunków  pracy  z  przyczyn  dotyczących  zakładu  pracy,  zatrudnieniu
i  przeciwdziałaniu  bezrobociu,  kodeks  postępowania  cywilnego  (w  części  regulującej
postępowanie z zakresu prawa pracy).
Ź

ródłami prawa pracy są ponadto liczne akty wykonawcze do ustaw, jak rozporządzenia

i zarządzenia ministrów.

Istotne znaczenie dla regulacji stosunków pracy mają równieŜ układy zbiorowe pracy

i  inne,  opierające  się  na  ustawie,  porozumienia  zbiorowe,  a  takŜe  regulaminy  (pracy,
wynagradzania)  oraz  statuty.  Akty  te,  jako  podrzędne  w  stosunku  do  aktów  stanowionych
przez  organy  państwowe,  muszą  być  z  nimi  zgodne.  W  szczególności  nie  mogą  zawierać
postanowień mniej korzystnych dla pracowników.

Rys. 2. NajwaŜniejsze organy władzy i kontroli oraz inne podmioty systemu ochrony pracy [9, str. 644].

SŁUZBA BEZPIECZE

STWA

I HIGIENY PRACY

PRACODAWCA

LEKARZ PROFILAKTYK

KOMISJA BEZPIECZE

STWA

I HIGIENY PRACY

ZAKŁADOWE

ORGANIZACJA ZWI

ZKOWE

SPOŁECZNA INSPEKCJA

PRACY

PONADZAKŁADOWE

ORGANIZACJE

PRACODAWCÓW

PONADZAKŁADOWE

ORGANIZACJE

ZWIAZKÓW

ZAWODOWYCH

GÓWNY

URZ

STATYSTYCZNY

ZAKŁAD

UBEZPIECZE

SPOŁECZNYCH

WOJEWÓDZKIE

REJONOWE

GRODZKIE

NAJWY

SZY

STWOWA

INSPEKCJA PRACY

SZY

URZ

GÓRNICZY

RADA

OCHRONY

PRACY

CENTRALNY

INSTYTUT

OCHRONY PRACY

MINISTERSTWO

PRACY

INSTYTUT

MEDYCYNY

PRACY

STWOWA

INSPEKCJA
SANITARNA

MINISTERSTWO

ZDROWIA

URZ

DOZORU

TECHNICZNEGO

MINISTERSTWO

GOSPODARKI

INNE

ORGANY

NADZORU

I KONTROLI

INNE

INSTYTUTY

NAUKOWO-
BADAWCZE

INNE

MINISTERSTWA

GOSPODARCZE

I FUNKCJONALNE

RADA

MINISTRÓW

NAJWY

SZA

IZBA

KONTROLI

PARLAMENT RP

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

kaŜdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego
oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.

Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie
odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagroŜenie dla Ŝycia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).

Podstawowe  prawa  i  obowiązki  pracownika  oraz  pracodawcy  w  zakresie  bezpieczeństwa
i  higieny  pracy  reguluje  szczególności  dział  dziesiąty  kodeksu  pracy:  „Bezpieczeństwo
i higiena pracy”.
Zgodnie z art. 207 kodeksu pracy podstawowe obowiązki pracodawcy są następujące:
1.  Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i Ŝycie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciąŜących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie, gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy

zatrudnieni przez róŜnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy
wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku
wystąpienia zagroŜeń dla zdrowia lub Ŝycia pracowników.

5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika zawarte są w art. 210 kodeksu pracy:
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagroŜenie dla zdrowia lub Ŝycia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełoŜonego.

2. JeŜeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagroŜenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagroŜenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie
przełoŜonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagroŜenia

pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełoŜonego, powstrzymać się od

wykonywania  pracy  wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy  jego  stan  psychofizyczny  nie  zapewnia  bezpiecznego  wykonywania  pracy  i  stwarza
zagroŜenie dla innych osób.
Natomiast  podstawowe  obowiązki  pracownika  w  dziedzinie  bezpieczeństwa  i  higieny

pracy wynikają z art. 211 kodeksu pracy. Artykuł ten stanowi, Ŝe przestrzeganie przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika.

W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktaŜu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełoŜonych,

−

dbać o naleŜyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a takŜe uŜywać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej oraz odzieŜy i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełoŜonego o zauwaŜonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagroŜeniu Ŝycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a takŜe inne
osoby znajdujące się w rejonie zagroŜenia, o groŜącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełoŜonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zatrudnianie polega na tym, Ŝe osoba zatrudniona zobowiązuje się do wykonywania

pracy określonego rodzaju na rzecz podmiotu zatrudniającego, a podmiot zatrudniający
zobowiązuje się do zatrudnienia tej osoby za wynagrodzeniem. WyróŜnia się:

−

zatrudnianie na podstawie stosunku pracy,

−

zatrudnianie na podstawie stosunku cywilnoprawnego.
Zgodnie z art. 22 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik

zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do
zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Stosunek pracy powstaje w wyniku zawarcia
umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Aby zatrudnienie miało charakter stosunku pracy, musi posiadać następujące cechy:

1)  podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy,
2)  odpłatność wykonywanej pracy,
3)  wykonywanie pracy osobiście przez pracownika,
4)  powtarzanie pracy w codziennych lub dłuŜszych odstępach czasu,
5)  wykonywanie pracy „na ryzyko gospodarcze pracodawcy”,
6)  wykonywanie pracy w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.

W przypadku zawarcia stosunku pracy pracodawca musi stosować się do przepisów

kodeksu pracy, a pracownik uzyskuje prawa i obowiązki wynikające z tego kodeksu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stosunek cywilnoprawny powstaje w wyniku zawarcia jednej z umów cywilnoprawnych,

takich jak umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy agencyjnej czy umowy przewozu.

Aby zatrudnienie miało charakter stosunku cywilnoprawnego musi posiadać następujące

cechy:
1) osoba zatrudniona nie podlega kierownictwu podmiotu zatrudniającego,
2) nie ma bezwzględnego obowiązku osobistego wykonywania pracy, o ile nie wynika

to z umowy, z ustawy lub z właściwości pracy,

3) ryzyko gospodarcze prowadzenia działalności ponosi osoba zatrudniona.
4) W konsekwencji zawarcia stosunku cywilnoprawnego strony obowiązują przepisy prawa

cywilnego. Nie obowiązują teŜ przewidziane prawem pracy świadczenia na rzecz osoby
zatrudnionej ani ochrona trwałości zatrudnienia.
To strony umowy o zatrudnienie decydują, jaki charakter prawny będzie miała umowa,

której przedmiotem będzie wykonywana praca. Strony muszą pamiętać, Ŝe rodzaj zawieranej
umowy o pracę musi być zgodny z charakterem pracy wykonywanej przez osobę zatrudnioną
oraz z efektem, który strony chcą osiągnąć.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2.  Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3.  Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4.  Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?
5.  Na czym polega stosunek pracy?
6.  W jakiej sytuacji zawiera się umowę o pracę, a w jakiej umowę cywilnoprawną?
7.  Kto w zakładzie pracy (jakie osoby) zajmują się ochroną zdrowia pracowników?
8.  W jaki sposób moŜna nawiązać stosunek pracy?
9.  Na czym polega wykonywanie pracy na własne „ryzyko gospodarcze”>
10.  Którą ze stron pracy silniej chronią przepisy kodeksu pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ moŜliwe konsekwencje poszczególnych rodzajów zatrudnienia dla pracownika

i pracodawcy. WskaŜ istotę stosunku pracy i stosunku cywilnoprawnego. Zastanów się, jakie
prace wykonują Twoi znajomi. Czy do ich wykonania zawarto prawidłowe umowy? Czy
spotkałeś się z przypadkami naruszenia zasad zatrudnienia?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisz wszystkie pomysły

na kartce (burza mózgów – nie krytykując Ŝadnego z pomysłów Twoich
koleŜanek/kolegów),

2) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby

powołać się na konkretne zapisy),

3) uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne, lub budzące

wątpliwości członków grupy),

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kodeks pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

2) wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

3) wymienić

prawa pracownika w zakresie bhp?

4) wymienić

róŜnice między stosunkiem cywilnoprawnym a stosunkiem

pracy?

5) sformułować definicję stosunku pracy?

6) objaśnić obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bhp?

4.2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciąŜliwe i niebezpieczne

występujące w procesach pracy

4.3.1. Materiał nauczania

wiatowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, Ŝe 52% światowej populacji aŜ jedną

trzecią  dorosłego  Ŝycia  przebywa  w  pracy,  aktywnie  uczestnicząc  w  wytwarzaniu  dóbr  dla
potrzeb  ogółu  społeczeństwa.  Wykonywaniu  pracy  towarzyszą  z  reguły  niebezpieczne,
szkodliwe i uciąŜliwe czynniki.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagroŜeń decyduje o tym, czy człowiek

w  porę  będzie  mógł  zareagować  w  określonych  okolicznościach  zagraŜających  Ŝyciu  lub
zdrowiu  a  przez  to  uniknąć  wypadku  bądź  ograniczyć  jego  skutki  urazowe.  Z  punktu
widzenia  zapewnienia  bezpieczeństwa  człowieka  w  środowisku  pracy  rozpoznanie  zagroŜeń
stanowi jeden z najwaŜniejszych elementów kształtowania warunków pracy.

ZagroŜeniem jest taki stan środowiska pracy, który moŜe spowodować wypadek lub

chorobę, na przykład:

−

potencjalnie niebezpieczny przepływ energii,

−

ródło ryzyka,

−

fizyczne lub chemiczne cechy materiału, procesu, systemu,

−

obiekt lub okoliczności, ogół czynników lub zjawisk.
Czynnikiem zagroŜenia jest kaŜdy czynnik środowiska pracy, który informuje o tym co

zagraŜa. Czynniki zagroŜenia zgodnie z obowiązującą w Polskich Normach klasyfikacją
dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychofizyczne.

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka rozróŜnia się:

−

czynniki niebezpieczne (zagraŜające Ŝyciu),

−

czynniki szkodliwe (zagraŜające zdrowiu),

−

czynniki uciąŜliwe.
Praca w warunkach naraŜenia na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza

niebezpieczeństwo wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i Ŝycia człowieka.
Skutkiem naraŜenia jest uraz lub choroba, w krańcowych przypadkach śmierć pracownika.

Z naraŜenia pracownika na działanie czynników zagroŜeń występującego na stanowisku

pracy wynika poziom ryzyka zawodowego, jakie wiąŜe się z wykonywaną pracą.

Przez ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo występowania niepoŜądanych

zdarzeń

negatywnych

związanych

wykonywaną

pracą,

powodujących

straty,

w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku
zagroŜeń  występujących  w  środowisku  pracy  lub  sposobu  wykonywania  pracy.  Ryzyko
zawodowe,  związane  z  wykonywaną  pracą  wynika  z  naraŜenia  pracownika  na  działanie
czynników  niebezpiecznych,  szkodliwych  i  uciąŜliwych  występujących  na  stanowisku  pracy
oraz cięŜkości urazów, jakie one mogą spowodować.

Czynniki niebezpieczne są to czynniki, których oddziaływanie moŜe prowadzić do

cięŜkiego urazu lub natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
ś

miertelnego. Oddziaływanie czynników szkodliwych prowadzi do pogorszenia stanu

zdrowia człowieka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynniki uciąŜliwe to czynniki, które nie stanowią bezpośredniego zagroŜenia dla Ŝycia

lub zdrowia człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się do obniŜenia sprawności do
wykonywania pracy bądź teŜ wpływają na zmniejszenie wydajności.

Rys. 3. Czynniki zagroŜeń [opracowanie własne].

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagroŜeń zaliczane są zagroŜenia fizyczne. Ich

rozpoznanie  uzaleŜnione  jest  od  ogólnej  sprawności  zmysłów  człowieka,  a  ich  identyfikacja
moŜliwa  często  poprzez  pomiar  odpowiednimi  miernikami  obecnie  zaopatrzonymi
w  wyświetlacz  cyfrowy.  Wśród  tej  grupy  zagroŜeń  szczególną  uwagę  ze  względu  na
powszechność występowania powodują:

−

hałas,

−

czynniki mechaniczne,

−

drgania mechaniczne (wibracje),

−

energia elektryczna i elektryczność statyczna,

−

pola i promieniowanie elektromagnetyczne,

−

oświetlenie,

−

czynniki mikroklimatu.
Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepoŜądanych w miejscu

pracy. Źródłami hałasu są na ogół zuŜywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się
ludzie, wadliwe instalacje, wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas
oddziaływuje przede wszystkim na narządy słuchu, ale równieŜ zakłóca procesy przemiany
materii, pracę układu nerwowego i układu krąŜenia. W zaleŜności od częstotliwości drgań fali
dźwiękowej rozróŜnia się cztery rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości f

16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 10

Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f

Hz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZagroŜenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników, które mogą

być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi,
przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.

Niebezpieczne czynniki mechaniczne moŜna podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

liskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

połoŜenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoŜa (praca na wysokości oraz
w zagłębieniach),

−

powierzchnie gorące lub zimne, Ŝrące substancje, Ŝywe zwierzęta i inne.
Do podstawowych zagroŜeń mechanicznych zalicza się zagroŜenie:

−

zgniataniem (zgnieceniem, zmiaŜdŜeniem),

−

cinaniem,

−

cięciem (obcięciem, odcięciem),

−

wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiaŜdŜeniem, złamaniem),

−

uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem),

−

kłuciem (przekłuciem, przebiciem),

−

cieraniem (starciem lub obtarciem),

−

wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem).

Przykłady przyczyn i skutków z powodu zagroŜeń mechanicznych przedstawia rysunek 4.
ZagroŜenia mechaniczne moŜna identyfikować poprzez uwaŜną obserwację wszystkich

elementów i urządzeń środowiska pracy i infrastruktury technicznej pomieszczeń pracy.

Rys. 4. Przyczyny i skutki urazów z powodu zagroŜeń mechanicznych [2, s. 2].

ródłem drgań są ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii

oraz wyposaŜenie technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez
podesty, podłogi, pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo-kostny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

człowieka.  Charakterystycznymi  parametrami  drgań  są  ich  częstotliwość  i  amplituda.
Szczególnie  groźne  dla  człowieka  są  częstotliwości  niskie  od  0,7  do  90  Hz,  gdyŜ  mogą
pokrywać  się  z  częstotliwością  drgań  własnych  narządów  wewnętrznych  organizmu
człowieka.  Przenoszone  do  organizmu  drogą  bezpośredniego  kontaktu  z  drgającym  źródłem
mogą  teŜ  wywierać  ujemny  wpływ  na  zdrowie  pracowników  i  doprowadzać  do  trwałych
zmian  chorobowych.  Drgania  mechaniczne  przekazywane  są  do  organizmu  człowieka  przez
bezpośredni  kontakt  z  drgającym  urządzeniem  lub  pośrednio  poprzez  podłogi  hal
fabrycznych,  podesty,  pomosty  wprawione  w  drgania,  przez  źle  posadowione  maszyny
stacjonarne  i  przenośne,  siedziska,  platformy  drgające.  Skutki  szkodliwego  oddziaływania
drgań wywołują zaburzenia w sferze funkcjonalnej takie jak:

−

zakłócenia koordynacji ruchów,

−

zwiększenie czasu reakcji wzrokowych,

−

zwiększenie czasu reakcji ruchowej,

−

nadmierne zmęczenie,

oraz zaburzenia w sferze biologicznej człowieka, takie jak:

−

zakłócenie czynności narządów wewnętrznych,

−

zmiany w układzie nerwowym,

−

schorzenia naczyń krwionośnych,

−

zmiany w układzie kostno-stawowym,

−

zaburzenia czynności mięśni i ścięgien.
Powszechne obecnie stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą

róŜnego rodzaju zagroŜenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to zagroŜenia:

−

poraŜeniem oraz poparzeniem prądem bądź łukiem elektrycznym,

−

poŜarem,

−

wybuchem,

−

elektrycznością statyczną,

−

ze strony zjawisk związanych z wyładowaniami atmosferycznymi.
ZagroŜeń tych nie moŜna uniknąć, ale moŜna i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich

występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Skutki poraŜenia prądem elektrycznym
zaleŜą od:

−

wielkości i rodzaju prądu,

−

drogi przepływu prądu przez organizm człowieka,

−

czasu przepływu prądu,

−

rezystancji ciała człowieka w warunkach otaczającego mikroklimatu środowiska pracy.
Prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej

rozpowszechnionym  rodzajem  energii  elektrycznej.  Większość  poraŜeń  i  poparzeń  prądem
elektrycznym,  występuje  przy  styczności  człowieka  z  urządzeniami  elektroenergetycznymi
prądu  przemiennego,  przy  czym  najczęstsze  są  poraŜenia  na  drodze  ręka-nogi  lub  ręka-ręka.
Najgroźniejsze  dla  Ŝycia  organizmu  reakcje  wywołuje  prąd  przemienny  o  częstotliwości  od
15 do 100 Hz.

Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm ludzki moŜe być pośrednie lub

bezpośrednie.

Działanie pośrednie, które powstaje bez przepływu prądu przez ciało człowieka,

powoduje takie urazy, jak:

−

oparzenia ciała wskutek poŜarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla Ŝycia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a takŜe metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek duŜej jaskrawości łuku elektrycznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.

Rys. 5. Oddziaływanie prądu przemiennego na organizm

[1, str. 3].

Działanie bezpośrednie, którego źródłem jest przepływ prądu przez ciało ludzkie moŜe
wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet
ś

mierć człowieka), poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi

i płynów fizjologicznych.
PoraŜenie elektryczne moŜe objawiać się:

−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni moŜe
uniemoŜliwić samouwolnienie się poraŜonego),

−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krąŜenia krwi,

−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−

utratą przytomności,

−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla Ŝycia człowieka, gdyŜ
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Przy  poraŜeniu  prądem,  bezpośrednio  po  przerwaniu  przepływu  prądu,  moŜe  wystąpić
wstrząs,  objawiający  się  przeraŜeniem,  bladością,  drŜeniem  ciała  lub  kończyn,  nadmiernym
wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. MoŜe równieŜ wystąpić obrzęk mózgu i utrata
przytomności,  połączona  z  zatrzymaniem  krąŜenia  krwi  i  brakiem  oddechu.  Skutki  te  mogą
się ujawnić takŜe po pewnym czasie – od kilku minut do kilku miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Oddziaływanie prądu stałego na organizm [1, str. 5].

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na

ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zaleŜą od ich częstotliwości
i natęŜenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników
ś

rodowiska, jak na przykład. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka,

dlatego niemoŜliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia
zagroŜenia.  Pola  elektromagnetyczne  o  róŜnych  częstotliwościach  znajdują  liczne
zastosowania praktyczne w przemyśle, słuŜbie zdrowia, telekomunikacji i Ŝyciu codziennym.
Energia  pól  elektromagnetycznych  absorbowana  bezpośrednio  w  organizmie  powoduje
powstawanie  w  nim  elektrycznych  prądów  indukowanych  oraz  podgrzewanie  tkanek.  MoŜe
to  być  przyczyną  niepoŜądanych  efektów  biologicznych  i  w  konsekwencji  zmian  stanu
zdrowia  (czasowego  i  trwałego).  Przykładowymi  źródłami  pola  elektromagnetycznego  mogą
być linie energetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii komórkowej.

wiatło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość

i  pewność  widzenia  oraz  określa,  w  jaki  sposób  widzimy  formy,  sylwetki,  barwę
i właściwości  powierzchni  przedmiotów  tam  występujących.  Najkorzystniejszym  dla wzroku
jest  światło  naturalne,  słoneczne  o  barwie  zbliŜonej  do  koloru  jasnoŜółtego.  Aby  praca
wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje,
muszą być odpowiednio oświetlone.

Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać:

−

bezpieczeństwo ludziom przebywającym we wnętrzu,

−

odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych.
Złe oświetlenie prowadzi w dłuŜszym okresie do trwałego osłabienia wzroku. Jest

zagroŜeniem

uciąŜliwym,

powodującym

nadmierne

obciąŜenia

narządu

wzroku,

a  w  ich  następstwie  bóle  głowy,  pogorszenie  samopoczucia,  zmęczenie.  Z  kryterium
minimalnego  poziomu  natęŜenia  oświetlenia  wynika,  Ŝe  natęŜenie  oświetlenia  na  poziomej
płaszczyźnie  roboczej,  które  moŜna  zaakceptować  w  pomieszczeniach,  w  których  ludzie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przebywają przez długi czas, niezaleŜnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe,
powinno wynosić minimum 200 luksów.
Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

temperatura promieniowania,

−

wilgotność powietrza.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieŜy roboczej,

−

wiek.
Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który

gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej.

O zagroŜeniach występujących w procesie pracy winny informować znaki bezpieczeństwa

i higieny pracy umieszczone w miejscach zagroŜeń (tabela 1).

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [14].

OstrzeŜenie przed silnym polem

magnetycznym

OstrzeŜenie przed

niebezpieczeństwem obcięcia

palców

OstrzeŜenie – butle z gazem

OstrzeŜenie przed poraŜeniem

prądem elektrycznym

Uruchamia się automatycznie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jaki jest podział zagroŜeń występujących w środowisku pracy?
2.  Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3.  Od czego zaleŜą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych?
4.  Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
5.  Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6.  Jakie częstotliwości drgań mechanicznych są najbardziej groźne dla człowieka?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagroŜenia, jakie mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek

skrawających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie zagroŜenia mogą wystąpić w pracy operatora obrabiarek skrawających

i wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując Ŝadnego
z pomysłów Twoich koleŜanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagroŜenia (odrzucić

ewentualnie nierealne, lub budzące wątpliwości członków grupy),

3)  zapisać zagroŜenia w formie mapy myśli,
4)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
5)  wziąść udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagroŜenia są

najbardziej niebezpieczne w pracy operatora obrabiarek skrawających.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart

Ćwiczenie 2

Dokonaj inspekcji stanowisk pracy w pomieszczeniach warsztatów szkolnych i dołóŜ

starań, aby nie pominąć wszystkich waŜnych zagroŜeń, które mogą być przyczyną wypadków
i innych strat.

Zwróć uwagę na:

−

ruchome elementy maszyn i urządzeń,

−

stan powierzchni na których istnieje moŜliwość poślizgnięcia się lub upadku,

−

ostre krawędzie, wystające elementy,

−

połoŜenie stanowiska pracy,

−

urządzenia pracujące pod ciśnieniem,

−

wysoką temperaturę obrabianych powierzchni,

−

stan i rodzaje podestów wokół maszyn,

−

stan i rodzaj oświetlenia,

−

stan instalacji i urządzeń elektrycznych,

−

pyły,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zjawiska akustyczne, hałas,

−

uŜywanie substancji chemicznych,

−

zagroŜenia poŜarowe,

−

obciąŜenie fizyczne i psychiczne, itd.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zastanowić się i zapisać co jest zagroŜeniem wypadkowym w pracy,
2)  dokonać inspekcję warsztatu i zapisać stwierdzone nieprawidłowości,
3)  uporządkować  zapisane  spostrzeŜenia  –  odrzucić  ewentualnie  nierealne  lub  budzące

wątpliwości członków grupy,

4) zaprezentować efekty pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

film dydaktyczny w środowiskach pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Rysunek do ćwiczenia 3.

Na rysunku pokazano źródła urazów wypadkowych typowe dla zagroŜeń mechanicznych.

Zinterpretuj przedstawione źródła w odniesieniu do prac i czynności wykonywanych na
obrabiarkach skrawających. Określ stopień cięŜkości urazów powodowanych przez te źródła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności realizowane są podczas pracy na obrabiarkach skrawających,

zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

3) omówić w grupie przedstawione na rysunku przypadki źródeł zagroŜenia wypadkowego,
4) zaprezentować efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać zagroŜenia związane z wykonywaną pracą?

2) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?

3) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

4) rozpoznać czynniki niebezpieczne, uciąŜliwe i szkodliwe?

5) wymienić sposoby rozpoznawania zagroŜeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące

pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-sanitarnych

4.3.1. Materiał nauczania

Pomieszczeniami pracy nazywamy pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników

w celu wykonywania czynności produkcyjnych, usługowych, badawczych itp. Pomieszczenia
pracy i ich wyposaŜenie powinny zapewniać pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki
pracy. W szczególności w pomieszczeniach pracy naleŜy zapewnić:

−

oświetlenie naturalne i sztuczne,

−

odpowiednią temperaturę,

−

wymianę powietrza,

−

zabezpieczenie przed wilgocią,

−

zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,

−

zabezpieczenie przed drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwym dla zdrowia
i uciąŜliwościami,

−

odpowiednie wymiary pomieszczeń,

−

prawidłową ewakuację,

−

właściwą odporność ogniową elementów budowlanych.
W zaleŜności od czasu przebywania pracowników, pomieszczenia dzielimy na:

−

pomieszczenia stałej pracy – w których łączne czas przebywania tego samego
pracownika w ciągu jednej dobry przekracza 4 godziny,

−

pomieszczenia czasowej pracy – w których łączny czas przebywania tego samego
pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin,

−

pomieszczenie uwaŜane za nieprzeznaczone na pobyt pracowników.
W pomieszczeniach pracy naleŜy zapewnić wymianę powietrza w całym pomieszczeniu

lub  jego  części,  mającą  na  celu  usunięcie  powietrza  zuŜytego  i  zanieczyszczonego  oraz
wprowadzenie  powietrza  zewnętrznego.  Dokonuje  się  tego  poprzez  wentylację  naturalną
lub  mechaniczną.  Krotność  wymiany  powietrza  wynika  z  potrzeb  uŜytkowych  i  funkcji
pomieszczeń pracy, bilansu ciepła i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych.

Rysunek 7 przedstawia przykładowy system wentylacji pomieszczenia pracy.

Rys. 7. System wentylacyjny pomieszczenia pracy

[7, str. 185].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pomieszczeniach pracy naleŜy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju

wykonywanej  pracy  (metod  pracy  i  wysiłku  fizycznego  niezbędnego  do  jej  wykonania)  nie
niŜszą  niŜ  14°C  (287  K),  chyba,  Ŝe  względy  technologiczne  na  to  nie  pozwalają.
Pomieszczenia  i  stanowiska  pracy  powinny  być  zabezpieczone  przed  napływem  chłodnego
powietrza z zewnątrz.

NatęŜenie oświetlenia dla prac wykonywanych przy obrabiarkach do metali powinno być

nie mniejsze jak:

−

200 lx – dla prac mało precyzyjnych,

−

300 lx – dla prac średniodokładnych (tolerancja obróbki powyŜej 0,1 mm),

−

500 lx – dla prac dokładnych (tolerancja obróbki = 0,1 mm),

−

750 lx – dla prac dokładnych (tolerancja obróbki poniŜej 0,1 mm).
Wysokość pomieszczenia pracy w przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna

wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary pomieszczenia powinny zapewniać 2 m

wolnej

powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m

wolnej objętości przypadającej na kaŜdego

pracownika.

Pracownikom naleŜy zapewnić pomieszczenia i urządzenia higieniczno sanitarne, których

rodzaj, ilość i wielkość powinny być dostosowane do liczby zatrudnionych pracowników,
stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warunków, w jakich ta praca jest
wykonywana.

NaleŜy zapewnić dostateczną ilość wody zdatnej do picia oraz do celów higieniczno

sanitarnych, gospodarczych i przeciwpoŜarowych. Ilość wody przypadającej dziennie na
kaŜdego pracownika nie moŜe być mniejsza niŜ:

−

120 l – przy pracach w kontakcie z substancjami szkodliwymi, trującymi lub zakaźnymi
albo powodującymi silne zabrudzenie pyłami, w tym 90 l w przypadku korzystania
z natrysków,

−

90 l – przy pracach brudzących, wykonywanych w wysokiej temperaturze lub
wymagających zapewnienia naleŜytej higieny procesów technologicznych, w tym
60 l w przypadku korzystania z natrysków,

−

30 l – przy pozostałych pracach.
Do pomieszczeń higieniczno sanitarnych zalicza się łaźnie, sauny, natryski, łazienki,

ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak teŜ pomieszczenia słuŜące do
odkaŜania, oczyszczania oraz suszenia odzieŜy i obuwia. Pomieszczenia higieniczno sanitarne
powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane. Wysokość pomieszczeń higieniczno
sanitarnych nie powinna być w świetle mniejsza niŜ 2,5 m.

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone

oddzielnie dla kobiet i męŜczyzn (nie dotyczy to zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest
do dziesięciu pracowników – pod warunkiem zapewnienia moŜliwości osobnego korzystania
przez kobiety i męŜczyzn z tych pomieszczeń).

OdzieŜ powinna być przechowywana w szatniach. W szatniach naleŜy zapewnić

przynajmniej czterokrotną wymianę powietrza na godzinę. W szatni powinny być zapewnione
miejsca  siedzące  dla  co  najmniej  50%  zatrudnionych  na  najliczniejszej  zmianie.  Szatnie
powinny  być  dostosowane  do  rodzaju  prac,  stopnia  naraŜenia  pracownika  na  zabrudzenie
ciała  i  zanieczyszczenia  jego  odzieŜy  substancjami  szkodliwymi,  trującymi  lub  materiałami
zakaźnymi. W związku z tym szatnie dzielimy na:

−

szatnie odzieŜy własnej pracowników,

−

szatnie odzieŜy roboczej i ochronnej,

−

szatnie podstawowe – przeznaczone do przechowywania odzieŜy własnej pracowników
oraz odzieŜy roboczej i środków ochrony indywidualnej,

−

szatnie przepustowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W skład zespołu szatni powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla pracowników

i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników juŜ umytych i przebranych w odzieŜ własną.
W pomieszczeniach umywalni naleŜy zapewnić co najmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciągu godziny.

Odległość od stanowiska pracy lub miejsca przebywania ludzi do najbliŜszego ustępu nie

moŜe być większa niŜ 75 m. W budynkach ustępy powinny być urządzone na kaŜdej
kondygnacji. W pomieszczeniach ustępów naleŜy zapewnić wymianę powietrza w ilości nie
mniejszej niŜ 50 m

na godzinę na jedną miskę ustępową i 25 m

na jeden pisuar.

Jadalnie powinny być zapewnione, jeŜeli zakład zatrudnia więcej jak 20 pracowników.

W pomieszczeniu jadalni naleŜy zapewnić przynajmniej dwukrotną wymianę powietrza
w ciągu godziny.

Palenie tytoniu w zakładach pracy jest dozwolone wyłącznie w odpowiednio

przystosowanych pomieszczeniach (palarniach) wyposaŜonych w odpowiednią liczbę
popielniczek. W palarni powinno przypadać co najmniej 0,l m

powierzchni podłogi na

kaŜdego pracownika najliczniejszej zmiany, z tym jednak Ŝe powierzchnia poszczególnych
pomieszczeń przeznaczonych na palarnie nie powinna być mniejsza niŜ 4 m

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest pomieszczenie pracy stałej?
2.  Jakie normy natęŜenia oświetlenia obowiązują przy pracy na obrabiarkach do metali?
3.  Jakim wymiarom powinno odpowiadać pomieszczenie pracy stałej?
4.  Czy w pomieszczeniach pracy dozwolone jest palenie tytoniu?
5.  Jaka wymianę powietrza naleŜy zapewnić w szatniach?
6.  Jakie są rodzaje szatni?
7.  Co zalicza się do pomieszczeń higieniczno sanitarnych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ minimalne wymiary pomieszczenia pracy (hali) dla zorganizowania stanowisk

pracy dla 20 operatorów obrabiarek skrawających. Wysokość pomieszczenia pracy w
przypadku stanowisk obróbki skrawaniem powinna wynosić 3,3 m. Podstawowe wymiary
pomieszczenia powinny zapewniać 2 m

wolnej powierzchni podłogi oraz co najmniej 13 m

wolnej objętości przypadającej na kaŜdego pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić wymagania przestrzenne dla pracy
2)  zapisać wymagania na kartce papieru,
3)  obliczyć minimalne wymiary pomieszczenia, korzystając z wymagań normatywnych,
4)  zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić wymagania przestrzenne dla pomieszczeń pracy stałej?

2) wymienić rodzaje pomieszczeń higieniczno sanitarnych?

3) wymienić rodzaje szatni?

4) określić wymagania dla wymiany powietrza w szatniach?

5) określić normy natęŜenia oświetlenia dla pracy przy obrabiarkach

skrawających?

6) określić, jaką ilość wody naleŜy zapewnić przy pracach brudzących?

7) wyjaśnić, w jaki sposób jest realizowana wymiana powietrza

w pomieszczeniach pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

rodki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposaŜenie przeznaczone do noszenia

bądź  trzymania  przez  pracownika  w  celu  ochrony  przed  jednym  zagroŜeniem  lub  większą
liczbą zagroŜeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z  obowiązującymi  postanowieniami  kodeksu  pracy,  pracodawca  ma  obowiązek  zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w kaŜdym aspekcie związanym z pracą.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:
1.  środki  ochrony  indywidualnej  zabezpieczające  przed  działaniem  niebezpiecznych

i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,

2. odzieŜ i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

−

jeŜeli odzieŜ własna pracownika moŜe ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,

−

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny
pracy.

Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie

obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu
zapewnienia skutecznej ochrony przed zagroŜeniami. Pracownik jest zobowiązany do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

rodki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie moŜna

uniknąć zagroŜeń lub nie moŜna ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.

rodki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagroŜenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być przeznaczone do osobistego uŜytku.

rodki ochrony indywidualnej dzieli się, pod względem ich ogólnego przeznaczenia, na

dziewięć grup:
1)  odzieŜ ochronna, np. fartuchy, kombinezony,
2)  środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
3)  środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
4)  środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
5)  środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
6)  środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
7)  sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
8)  dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
9)  środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli 2 przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest

stosowanie środków ochrony indywidualnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

[opracowanie własne].

Lp.

Rodzaje
ś

rodków

ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

OdzieŜ ochronna

Prace w naraŜeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych,
mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające
ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników, w tym w szczególności:

−

prace na zewnątrz pomieszczeń w naraŜeniu na deszcz lub chłód,

−

prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,

−

spawanie, kucie oraz odlewanie metali,

−

prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieŜy od płomienia, gorących odprysków
metali lub ŜuŜla,

rodki ochrony

głowy

Prace naraŜające pracowników na urazy głowy, w tym
w szczególności:

−

prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieŜach,

−

prace na stacjach energetycznych,

−

prace w kuźniach i odlewniach metali,

−

prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów i przenośników,

−

prace, przy których włosy pracowników są naraŜone na wciągnięcie przez
ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

rodki ochrony

kończyn dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia), ich zamoczenia
lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, draŜniącymi, Ŝrącymi,
podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz wykonywane w
warunkach niskiej lub wysokiej temperatury, a w szczególności:

−

prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach, stacjach
energetycznych, duŜych zbiornikach i rurociągach,

−

oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie jakichkolwiek
przedmiotów,

−

prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,

−

prace remontowe i renowacyjne,

−

transport i magazynowanie cięŜkich elementów, których upadek na stopę moŜe
spowodować jej zranienie,

−

prace w naraŜeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami toksycznymi, Ŝrącymi
lub draŜniącymi,

rodki ochrony

przed upadkiem
z wysokości

Prace wykonywane w warunkach naraŜających na upadek z wysokości, w tym
w szczególności:

−

prace na rusztowaniach,

−

prace w kabinach wysokich dźwigów,

rodki ochrony

kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych równieŜ z działaniem wysokiej
temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą,
substancjami toksycznymi, Ŝrącymi lub draŜniącymi, oraz prace w niskiej
temperaturze, w tym w szczególności:

−

prace z uŜyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących, kłujących,
parzących lub szczególnie chropowatych albo inne naraŜające na uszkodzenia
rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze maszyn, przy których istnieje
niebezpieczeństwo wciągnięcia rękawicy,

−

spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego i wszelkie inne
czynności wymagające uŜycia lamp łukowych lub teŜ innych źródeł
promieniowania ultrafioletowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Rodzaje
ś

rodków

ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

rodki ochrony

twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są naraŜone na urazy albo
podraŜnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla
zdrowia, w tym w szczególności:

−

spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku elektrycznego,

−

obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji silnie
rozŜarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

−

szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące rozpryskiwanie
mogących przedostać się do oczu ostrych cząsteczek, stopionych metali lub
Ŝ

rących płynów,

−

prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas której powstają
wióry odpryskowe,

rodki ochrony

układu
oddechowego

Prace w warunkach ryzyka naraŜenia na nadmierne zanieczyszczenie powietrza
czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu
w powietrzu, w tym w szczególności:

−

prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie moŜe
występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

−

prace w naraŜeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu,

rodki ochrony

słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyŜsze dopuszczalne
natęŜenie, w tym w szczególności:

−

prace przy obsłudze pras do metalu,

−

prace przy uŜyciu narzędzi pneumatycznych,

Dermatologiczne
ś

rodki ochrony

indywidualnej

Prace naraŜające na podraŜnienia skóry, w tym w szczególności:

−

garbowanie skóry,

−

prace w naraŜeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów alkalicznych,
kwasu chromowego lub innych substancji Ŝrących lub draŜniących,
wpływających na owrzodzenia lub perforację przegrody nosowej.

rodki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,

w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

rodki ochrony zbiorowej moŜna podzielić na:

−

rodki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,

−

rodki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni

urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów,

−

rodki chroniące przed hałasem,

−

rodki chroniące przed wilgocią,

−

rodki chroniące przed ultradźwiękami,

−

rodki chroniące przed infradźwiękami,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,

−

rodki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,

−

rodki chroniące przed polem elektromagnetycznym,

−

rodki chroniące przed polem elektrostatycznym,

−

rodki chroniące przed elektrycznością statyczną,

−

rodki chroniące przed poraŜeniem prądem elektrycznym;

−

rodki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rodki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,

−

rodki chroniące przed działaniem płynów,

−

rodki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach

przemysłowych i na stanowiskach pracy,

−

rodki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na

stanowiskach pracy

Rys. 8. Miejsca gdzie jest obowiązkowe stosowanie środków ochrony indywidualnej powinny być oznakowane

[7, str. 213].

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem środki ochrony indywidualnej?
2.  Co rozumiemy pod pojęciem środków ochrony zbiorowej?
3.  Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
4.  Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
5.  Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony indywidualnej?
6.  Jakie stosuje się rodzaje środków ochrony zbiorowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstawione na fotografii środki ochrony indywidualnej przyłbica siatkowa i kask

ochronny

winny

być

zastosowane

podczas

wykonywania

niektórych

operacji

technologicznych obróbki metali na obrabiarkach skrawających. Podaj przykłady
obowiązkowego stosowania przyłbicy oraz kasku.

Rysunek do ćwiczenia 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się, jakie zagroŜenia mogą wystąpić podczas czynności pracy na obrabiarkach

skrawających i zapisać je na kartce a następnie tablicy flipchart,

2)  wskazać te zagroŜenia, przed którymi chroni przyłbica siatkowa i kask ochronny,
3)  zaprezentować efekty pracy grupy,
4)  wziąść  udział  w  podsumowaniu  odpowiadając  na  pytanie:  jaki  sposób  ochrony  przed

zagroŜeniami jest lepszy niŜ zaproponowany kask i przyłbica.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

pokaz multimedialny: zastosowanie i dobór środków ochrony indywidualnej,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

Sprawdź czy w warsztatach szkolnych znajdują się odpowiednie środki ochrony

indywidualnej podobne do pokazanych na rysunku do ćwiczenia 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  sprawdzić teren warsztatów szkolnych,
2)  zwrócić uwagę na środki ochrony indywidualnej,
3)  przedstawić nauczycielowi swoje spostrzeŜenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić nazwy środków ochrony przed hałasem?

2) wymienić przed jakimi czynnikami chroni twarz przyłbica siatkowa?

3) określić wymagania dla kasku ochronnego?

4) właściwie dobrać środki ochrony indywidualnej w zaleŜności od

zagroŜeń lub szkodliwych czynników występujących w środowisku
pracy?

5) rozróŜnić odzieŜ roboczą i odzieŜ ochronną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Wymagania bezpieczeństwa dotyczące procesów pracy

4.5.1. Materiał nauczania

Obrabiarki skrawające do metali to maszyny słuŜące do nadawania przedmiotom

obrabianym Ŝądanego kształtu i wymiarów w procesie skrawania nadmiaru materiału. Wśród
obrabiarek  skrawających  wyróŜnia  się  róŜne  typy  wiertarek,  tokarek,  szlifierek,  frezarek,
strugarek,  dłutownic,  przeciągarek,  kopiarek,  obrabiarek  wielofunkcyjnych  sterowanych
numerycznie,  wielofunkcyjnych  centr  obróbczych.  Charakterystyczną  cechą  obrabiarek
skrawających z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy jest powstawanie w procesie
skrawania,  ostrych  i  o  wysokiej  temperaturze  wiórów  metalowych  o  róŜnej  konfiguracji,
stanowiących  czynnik  zagroŜeń.  Z  racji  swej  konstrukcji  pracujące  w  ruchu  obrotowym
i postępowym elementy obrabiarek stwarzają niebezpieczeństwo urazów kończyn i głowy.

W konstrukcji współczesnych obrabiarek powszechnie stosuje się elementy napędu

i  sterowania  hydrauliczne  i  pneumatyczne,  pracujące  przy  wysokich  ciśnieniach  czynnika
roboczego,  co  przy  błędach  popełnianych  w  obsłudze  i  konserwacji  powoduje  dodatkowe
zagroŜenie.  Powszechnie  do  schładzania  obrabianych  detali  metalowych  stosuje  się  emulsje
olejowo-wodne, posiadające szkodliwe dla zdrowia własności toksyczne i alergiczne. Podczas
obróbki  niektórych  materiałów  metalowych,  jak  na  przykład  Ŝeliwa,  a  takŜe  w  procesach
szlifowania wytwarzane są duŜe ilości pyłu metalicznego, o bardzo drobnej granulacji. Pyły te
w  połączeniu  z  kurzem  oraz  oparami  emulsji  chłodzących  są  źródłem  podraŜnień  oczu
i  układu  oddechowego.  Wszystko  to  oraz  zagroŜenia  występujące  wokół  stanowisk  pracy,
w  infrastrukturze  technicznej  powodują  stan  podwyŜszonego  ryzyka  zawodowego
w  procesach  obróbki  skrawaniem.  Dlatego  w  procesach  obróbki  skrawaniem  kładzie  się
szczególny nacisk na przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Stanowisko pracy przy obrabiarce powinno się znajdować na powierzchni poziomej,

równej,  nieśliskiej,  bez  progów  i  pochyłości.  Obrabiarki  o  duŜych  rozmiarach  powinny  być
obsługiwane  z  pomostów,  spełniających  odpowiednie  wymagania  szczegółowe.  Obrabiarki
powinny spełniać wymagania bezpieczeństwa w całym okresie uŜytkowania, a takŜe w czasie
montaŜu,  napraw,  transportu  i  przechowywania.  Ze  względu  na  zagroŜenia,  jakie  występują
w  procesach  obróbki  metali,  obrabiarki  muszą  posiadać urządzenia zatrzymania awaryjnego.
Układ  zatrzymania  awaryjnego  winien  mieć  pierwszeństwo  przed  układem  sterowania
przeznaczonym do jej uruchamiania.

MontaŜ i eksploatacja obrabiarek powinny być zgodne z dokumentacją techniczno

ruchową i z instrukcją obsługi. Natomiast praca powinna być wykonywana zgodnie
z zasadami podanym w instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy na danej maszynie.

Stanowiska pracy obrabiarek powinny być tak organizowane, aby zapewniać łatwy

dostęp do maszyny, oddzielne miejsca dla narzędzi, półfabrykatów i przedmiotów gotowych.

Wióry i odpady produkcyjne powinny być na bieŜąco usuwane z pomieszczenia pracy.

Niedopuszczalne jest usuwanie wiórów spręŜonym powietrzem lub bez odpowiednich
narzędzi.

Podczas przerw w pracy obrabiarki narzędzia skrawające muszą być odsunięte od

przedmiotu  obrabianego.  Niedopuszczalne  jest  podczas  przerw  w  pracy  pozostawianie
obrabiarki  bez  nadzoru  lub  na  jej  obsługiwanie  osobom  nieuprawnionym.  W  czasie
unieruchomienia  obrabiarki  na  okres  dłuŜszy  niŜ  jedna  zmiana  robocza,  powinny  być
zablokowane wyłączniki główne i awaryjne.

Przedmioty obrabiane winny być tak mocowane w uchwytach obróbczych, aby nie

zmieniły połoŜenia podczas procesu obróbki lub nie zostały wyrwane z uchwytu mocującego,
w wyniku działania sił odśrodkowych, sił bezwładności lub sił skrawania.

Podczas ruchu obrabiarki niedopuszczalne jest:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

chłodzenie narzędzia lub obrabianego przedmiotu za pomocą mokrego czyściwa,

−

dokonywanie czynności konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja bhp nie zezwala
na taką czynność,

−

zatrzymywania wrzeciona lub uchwytu ręką, nakładanie pasów napędowych
i regulacja ich naciągu [11].
JeŜeli obrabiarki zostały zainstalowane przy przejściach przeznaczonych dla ruchu

pracowników, przy drogach transportu wewnątrzzakładowego lub ustawione obok siebie,
to naleŜy je zabezpieczyć przed zagroŜeniami stwarzanymi dla:

−

sąsiednich stanowisk pracy,

−

ruchu pracowników,

−

transportu wewnętrznego [11].
Stanowiska pracy przy obsłudze centrum obróbkowego, magazynów narzędzi

skrawających  oraz  przedmiotów  powinny  być  zabezpieczone  osłonami  stałymi.  Przestrzeń
przemieszczania  się  podajnika  przedmiotów  poza  obrys  obrabiarki  powinna  być
zabezpieczona  osłonami  a  w  przypadku  braku  technicznej  moŜliwości  zastosowania  takiej
osłony centrum obróbkowe powinno być wyposaŜone w sygnalizację świetlną lub akustyczną
uruchamianą w czasie przemieszczania się podajnika z przedmiotem poza obrys centrum [11].

Uchwyty i tarcze zabierakowe obrabiarek niezabezpieczone na całej przestrzeni roboczej

stałymi osłonami powinny być osłonięte osłonami z urządzeniem blokującym,
uniemoŜliwiającym otwarcie osłony w czasie pracy maszyny [11].

Stoły obrotowe, w szczególności tokarek karuzelowych, powinny być wyposaŜone na

całym obwodzie w osłony chroniące przed zagroŜeniami powodowanymi przez wióry lub
ciecz chłodzącą [11].

Osłony uchwytów przedmiotów obrabianych powinny być dostosowane do wymiarów

uchwytu i wielkości tarczy zabierakowej obrabiarki.

Urazy mechaniczne powodowane są najczęściej w procesach obróbki skrawaniem

odpryskami  ciał  stałych  oraz  uderzeniami  o  wystające  i  ruchome  elementy  maszyn.  Do
ochrony  oczu  i  twarzy  przed  czynnikami  mechanicznymi  naleŜy  stosować  okulary  ochronne
(z bocznymi osłonkami), gogle ochronne oraz osłony twarzy. Środki ochrony wzroku i twarzy
mają za zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy przed zranieniami i uszkodzeniami
mogącymi powstać poprzez:

−

uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.),

−

czynniki chemiczne i biologiczne,

−

szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne.
Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp naleŜy

przekłucie  podeszwy  (np.  nadepnięcie  na  gwóźdź),  przecięcie  bądź  otarcie.  Aby  uniknąć
uszkodzenia  stóp  naleŜy  uŜywać  obuwia  ochronnego,  które  jest  produkowane  w  szerokim
asortymencie  i  najczęściej  przeznaczone  jest  do  ochrony  przed  kilkoma  rodzajami  zagroŜeń
jednocześnie.  Jego  parametry  ochronne  zaleŜą  głównie  od  materiałów  uŜytych  do  ich
produkcji,  a  takŜe  konstrukcji  i  ewentualnego  wyposaŜenia  w  dodatkowe  elementy
(np. podnoski stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki).

Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk naleŜą równieŜ do urazów występujących na

stanowiskach pracy obróbki skrawaniem. Środkiem ochrony indywidualnej są w tym
przypadku rękawice ochronne. W szerokiej ofercie rękawic ochronnych moŜemy wyróŜnić
rękawice chroniące przed przekłuciem i skaleczeniami o ostre krawędzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rękawice

Rys. 9. Rękawice dwuwarstwowe z ochronną warstwą ze stalowych płytek

[5].

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w procesach pracy

na obrabiarkach skrawających, to równieŜ do stosowanie się do znaków bezpieczeństwa
i higieny pracy, a w szczególności do znaków zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji
stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (tabela 3 i 4).

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [15]

NieupowaŜnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz smarowania urządzeń

w ruchu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 4. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [15].

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania osłony

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

W przedstawionej instrukcji bezpiecznej obsługi tokarki, zawarte są zasady bezpiecznej

pracy obowiązujące dla tej grupy obrabiarek skrawających.

Instrukcje obsługi tokarki
Uwagi ogólne

Do wykonywania pracy na tokarce moŜe być dopuszczony pracownik, który ma:

−

ukończona szkołę zawodową o specjalności obróbka metali lub przygotowanie
zawodowe, potwierdzone właściwym dokumentem,

−

dobry stan zdrowia, potwierdzony świadectwem lekarskim,

−

ukończone 18 lat.
Uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu i pracownicy młodociani, mogą

wykonywać pracę wyłącznie pod nadzorem nauczyciela. Do pracy naleŜy przystąpić
wypoczętym, trzeźwym, ubranym w odzieŜ roboczą bez luźnych i zwisających elementów;
rękawy kurtki (kombinezonu) opięte wokół nadgarstków lub podwinięte. Włosy powinny być
przykryte beretem lub czapką.

Przed rozpoczęciem pracy pracownik powinien:

−

zapoznać się z zakresem zleconej pracy i dokumentacją wykonawczą detalu,

−

zaplanować kolejność wykonywanych czynności,

−

przygotować potrzebne narzędzia, pomoce warsztatowe, środki ochrony indywidualnej
(rękawice robocze, okulary ochronne), zmiotkę, haczyk do usuwania wiórów.
Przed uruchomieniem tokarki pracownik powinien:

−

sprawdzić stan techniczny tokarki, a przede wszystkim – czy osłony i zabezpieczenia są
sprawne,  ekrany  ochronne  dostatecznie  przezroczyste,  czy  obrabiany  przedmiot  jest
dostatecznie  mocno  zamocowany,  czy  w  uchwycie  lub  tarczy  nie  pozostawiono  klucza,
czy  narzędzia  skrawające  (noŜe)  są  prawidłowo  zaostrzone,  czy  element  wystający

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z wrzeciennika (pręt) jest zabezpieczony, czy w instalacji elektrycznej i oświetleniowej
nie ma widocznych uszkodzeń, czy uchwyty i tarcze nie są nadmiernie zuŜyte.

−

uruchomić tokarkę na biegu jałowym i sprawdzić prawidłowość działania
poszczególnych elementów i układów.
Podczas pracy tokarki:

−

obrabiany element mocować w sposób pewny w uchwycie lub tarczy,

−

narzędzia skrawające muszą być zamocowane w imaku w sposób pewny,

−

długie elementy (rury, pręty) powyŜej 800 mm mocować przy pomocy kła i konika,
a powyŜej 1500 mm stosować okular lub podtrzymkę,

−

przy obróbce materiałów odpryskowych i pylących (Ŝeliwo, tworzywa sztuczne i inne)
stosować okulary ochronne i sprzęt ochrony dróg oddechowych,

−

narzędzia w imaku wymieniać tylko po zatrzymaniu tokarki,

−

przy wygładzaniu elementu przy pomocy płótna ściernego, umocować je na specjalnej
deseczce,

−

zabezpieczyć wystające elementy z wrzeciennika specjalnymi wspornikami,

−

do usuwania wiórów wstęgowych uŜywać tylko haczyka z gardą,

−

obrabiany przedmiot i narzędzie chłodzić emulsją przy pomocy pompki w układzie
chłodzenia lub olejarki,

−

przy szczególnie hałaśliwym procesie (skrawanie twardych materiałów z duŜą prędkością
skrawania) stosować sprzęt ochrony przeciwhałasowej (ochronniki, wkładki),

−

przy pracy stosować osłonę uchwytu lub tarczy,

−

narzędzie dosuwać ostroŜnie do obrabianego przedmiotu,

−

obserwować stale proces obróbki,

−

do zakładania lub zdejmowania cięŜkich przedmiotów stosować pomocnicze urządzenia
dźwignicowe (Ŝurawiki, podnośniki, suwnice i inne),

−

do pracy uŜywać tylko nie uszkodzonych, właściwych narzędzi i osprzętu,

−

podczas wykonywania pracy koncentrować uwagę tylko na wykonywanych
czynnościach,

−

nie zostawiać pracującej tokarki bez dozoru,

−

zachowywać prawidłową pozycję ciała w czasie obsługi tokarki,

−

kaŜdy zaistniały wypadek przy pracy zgłaszać swojemu przełoŜonemu, a stanowisko
pracy pozostawić w takim stanie, w jakim nastąpił wypadek.
Pracownikowi pracującemu na tokarce jest zabronione:

−

obsługiwać tokarkę w ruchu w rękawicach ochronnych lub z luźno obandaŜowanymi
dłońmi,

−

chłodzić obrabiany element i narzędzie przy pomocy mokrych szmat lub pakuł
w czasie trwającej obróbki,

−

dokonywać pomiarów lub sprawdzać ręką gładkość obrabianego przedmiotu w czasie
ruchu wrzeciona,

−

hamować ręką uchwyt tokarski,

−

usuwać bezpośrednio ręką wióry,

−

zdejmować osłony w czasie ruchu tokarki,

−

smarować i konserwować tokarkę będącą w ruchu,

−

wykonywać pracę bez zabezpieczenia włosów beretem, czapką lub chustką,

−

stosować do oświetlenia miejscowego lamp na napięcie wyŜsze jak 24 V,

−

dopuszczać do obsługi tokarki inne osoby bez zgody przełoŜonego,

−

naprawiać samodzielnie tokarkę,

−

układać w trakcie obróbki na łoŜu tokarki narzędzia, osprzęt, przyrządy pomiarowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obsługiwać urządzenia dźwignicowe bez posiadania odpowiednich uprawnień.
Po zakończeniu pracy pracownik powinien:

−

odłoŜyć obrobione przedmioty na wyznaczone miejsce odkładcze,

−

wyłączyć dopływ energii elektrycznej do tokarki,

−

oczyścić łoŜe tokarki z odpadów i wiórów i zakonserwować je olejem,

−

uporządkować stanowisko pracy, narzędzia, sprzęt ochronny i pomocniczy,

−

zlikwidować rozlane chłodziwo i olej.
W przypadkach awarii naleŜy:

−

w razie poŜaru ściśle stosować się do instrukcji ochrony przeciwpoŜarowej, z którą
powinien być zapoznany kaŜdy pracownik,

−

w innych przypadkach natychmiast zawiadomić przełoŜonego i (w razie potrzeby)
właściwe słuŜby ratownicze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób powinieneś chronić się przed szkodliwymi czynnikami mechanicznymi?
2.  W jaki sposób powstają urazy mechaniczne?
3.  W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem na tym samym poziomie?
4.  Jakie zasady BHP obowiązują podczas konserwacji?
5.  Jak naleŜy postępować w przypadkach awarii?
6.  Co jest zabronione pracownikom obsługującym obrabiarki skrawające?
7.  Jakie  części  ciała  naleŜy  szczególnie  chronić  podczas  pracy  na  obrabiarkach

skrawających?

8. Jakim napięciem elektrycznym powinny być zasilane lampy oświetlenia miejscowego na

obrabiarkach skrawających?

9. Co to jest i do czego słuŜy urządzenie zatrzymania awaryjnego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynności związane z zabezpieczeniem, które naleŜy podjąć, gdy w czasie pracy

maszyny ujawnił się niespodziewanie wyraźny hałas pochodzący z okolic skrzynki
napędowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określ, jakie czynności i w jakiej kolejności związane z przestrzeganiem przepisów BHP

naleŜy podjąć, wypisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując
Ŝ

adnego z pomysłów koleŜanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

3) zaprezentować efekty pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rysunek do ćwiczenia 2.

Na rysunku pokazany jest znak nakazu „urządzenie moŜe obsługiwać tylko osoba

uprawniona”. Zastanów się, w jakich przypadkach i dlaczego znak ten winien być
wykorzystany przy pracy na obrabiarkach skrawających.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach

skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym

znakiem nakazu,

3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem,
4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 3

Na rysunku pokazano dwa znaki ostrzegawcze. W jakich miejscach pomieszczeń pracy

powinny znajdować się te znaki? Jakie są róŜnice w stosowaniu obu znaków?

Rysunek do ćwiczenia 3.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie czynności są szczególnie niebezpieczne w pracy na obrabiarkach

skrawających, zapisać wszystkie pomysły na kartce,

2) zastanowić się, które czynności decydują o konieczności oznakowania obrabiarki tym

znakiem nakazu,

3) określić wymagania dla obsługi obrabiarki oznakowanej znakiem,
4) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

5) zaprezentować efekty pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

pokaz multimedialny: znaki i sygnały bezpieczeństwa pracy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać czynniki i źródła zagroŜeń mechanicznych w procesach

obróbki skrawaniem?

2) wskazać najlepsze sposoby ograniczania zagroŜeń mechanicznych

w procesach obróbki skrawaniem?

3) określić charakterystyczne urazy występujące w procesach skrawania

metali?

4) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki

przed uruchomieniem obrabiarki?

5) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki

podczas pracy na obrabiarce?

6) określić czynności, jakie powinien wykonać operator obrabiarki po

zakończeniu pracy na obrabiarce?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy

4.6.1. Materiał nauczania

Ergonomia jest dyscypliną wiedzy zajmującą się zasadami i metodami dostosowania

warunków  pracy  do  właściwości  fizycznych  i  psychicznych  człowieka,  czyli  tworzeniem
takich  konstrukcji  urządzeń  technicznych  i  kształtowania  materialnego  środowiska  pracy,
jakie  wynikają  z  wymagań  fizjologii  i psychologii  pracy.  Jest  to  więc  gałąź  nauki  zajmująca
się osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy.

Stanowiska pracy powinny być urządzone stosownie do rodzaju wykonywania na nich

czynności oraz psychofizycznych właściwości pracowników, z uwzględnieniem wymagań
ergonomii [11].

Rys. 10. Układ człowiek – maszyna [2, str. 27]

W układzie człowiek – maszyna dominującym elementem jest człowiek. Zadaniem

ergonomii  jest  tworzenie  warunków  do  zrównowaŜonego stanu tego układu i niezawodności
jego  funkcjonowania,  a  jedną  z  waŜnych  konsekwencji  ma  być  zmniejszenie  liczby
wypadków  przy  pracy  z  przyczyn  nieodpowiedniego  zsynchronizowania  techniki
z moŜliwościami psychofizycznymi człowieka.

Cele ergonomii to:

−

osiąganie wydajnej produkcji,

−

osiąganie wyŜszej jakości warunków pracy,

−

osiąganie wyŜszej jakości produktu,

−

zachowanie zdrowia pracowników,

−

zapewnienie bezpieczeństwa pracy.
Praca powinna być wykonywana w pozycji neutralnej polegającej na:

−

zachowaniu fizjologicznych krzywizn kręgosłupa,

−

unikaniu nadmiernych ruchów zgięcia i skręcenia w odcinku szyjnym kręgosłupa,

−

z łokciami i barkami rozluźnionymi,

−

z nadgarstkami w pozycji neutralnej,

−

z kończynami górnymi zgiętymi w stawach łokciowych pod kątem około 90°,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyłączniki bezpieczeństwa powinny być wyraźnie oznakowane i rozmieszczone w ten
sposób, aby były łatwo dostępne dla operatora maszyny znajdującego się w naturalnej pozycji
ciała (rys. 13 i 14).

Rys. 13. Wyłączniki bezpieczeństwa muszą być dobrze widoczne [7, str. 81].

Rys. 14. Przełączniki o róŜnych kształtach i wymiarach [7, str. 81].

JeŜeli przełączniki są do siebie podobne operatorzy mogą popełniać błędy, a przecieŜ

uruchomienie  nieprawidłowego  przełącznika  moŜe  być  przyczyną  wypadku.  Przełączniki,
które  moŜna  łatwo  znaleźć  skracają  czas  działania  i  zmniejszają  liczbę  błędów  operatora.
Trudno dostępne lub źle widoczne elementy sterowania skłaniają operatorów do uŜywania ich
zgodnie  z  nawykami  bądź  przyzwyczajeniami  (nie  zawsze  poprawnie)  lub  metodą  prób
i błędów, co zawsze prowadzi do mniej lub bardziej groźnych omyłek.

Elementy sterujące powinny być rozmieszczone w kolejności ich uŜywania, a ich ruch

powinien odbywać się zgodnie z oczekiwanymi efektami (skojarzeniami). NaleŜy ograniczać
liczbę przycisków noŜnych, a w przypadku konieczności ich uŜycia naleŜy ułatwiać
operowanie nimi.

Wyświetlacze i inne elementy sygnalizacyjne muszą być łatwe do rozróŜnienia i odczytu.

Oznakowanie  urządzeń  informacyjnych,  znaków  bezpieczeństwa,  etykiet,  symboli,  barw
pomaga pracownikom w podejmowaniu decyzji. Nie moŜe być jednak przesady w stosowaniu
elementów  oznakowania,  szczególnie  w  odniesieniu  do  ich  liczby.  Zbędne  lub  niepotrzebne
czasowo  oznakowania  naleŜy  usunąć  lub  zasłonić.  Symboli  moŜna  uŜywać  jedynie  wtedy,
gdy są one dobrze rozumiane przez wszystkich pracowników. Etykiety i oznaczenia, a przede
wszystkim znaki ostrzegawcze muszą być dobrze widoczne, czytelne i właściwie rozumiane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Zastosowanie dodatkowych uchwytów do mocowania detali [7, str. 105].

Zastosowanie dodatkowych zacisków i uchwytów sprawia, Ŝe wykonywane prace są

bezpieczne  i  wydajne.  Uchwyty  dodatkowe  pozwalają  utrzymać  przedmioty  pracy  we
właściwej pozycji, dzięki temu pozycja ciała jest bardziej stabilna a wykorzystanie uchwytów
uwalnia  ręce  od  konieczności  trzymania  detali  obrabianych.  Tym  samym  pozwalają  na
utrzymanie rąk z dala od narzędzi skrawających lub ruchomych części maszyn (rys. 16).

Rys. 16. Dodatkowy uchwyt do mocowania detali na wiertarce [7, str. 105].

RównieŜ automatyczne lub mechaniczne podajniki i odbieralniki pozwalają eliminować

ryzyko wypadków, a zwiększać wydajność pracy. Urządzenia zasilające i odbierające
pozwalają utrzymać ręce pracowników z dala od niebezpiecznych elementów obrabiarek.

Prawidłowo umocowane osłony i bariery, uniemoŜliwiają kontakt ciała z ruchomymi

częściami maszyn. Osłony blokujące uniemoŜliwiają operatorom kontakt z niebezpiecznymi
elementami maszyn w ruchu. Osłony regulowane dają moŜliwość zatrzymania maszyny
w przypadku ich otwarcia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Osłona z automatycznym wyłącznikiem obrabiarki [7, str. 111].

Niskim pracownikom naleŜy zapewnić moŜliwość sięgania do wszystkich urządzeń

sterowniczych  i  materiałów  przy  zachowaniu  naturalnej  pozycji  ciała.  NajwyŜsi  pracownicy
muszą  mieć  zapewnioną  wystarczającą  przestrzeń  dla  ruchów  rąk  i  ciała.  Pracownicy  powinni
mieć moŜliwość wykonywania pracy blisko osi ciała, stojąc w pozycji naturalnej z cięŜarem ciała
rozłoŜonym  równomiernie  na  obie  stopy.  NaleŜy  umoŜliwić  wykonywanie  zadań  zamiennie
w pozycji  stojącej  i  siedzącej.  KaŜdy  pracownik  powinien  mieć  moŜliwość  korzystania
z ergonomicznego krzesła, wyposaŜonego w regulację siedziska i z dobrym oparciem pleców.

Organizacja pracy powinna zapewniać odpowiednio:

−

tempo pracy – cykl pracy,

−

przerwy w pracy,

−

rotacje pracy,

−

zmianowość pracy.
Z punktu widzenia ergonomii i estetyki jednym z czynników najbardziej wpływających

na motywację i wydajność pracowników są warunki w pomieszczeniu, na stanowisku pracy
i jego najbliŜszym otoczeniu.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są cele i zadania ergonomii?
2.  Dlaczego zajmujemy się ergonomią stanowisk pracy?
3.  Jakie pozycje ciała są najlepsze podczas pracy?
4.  Co to jest pozycja neutralna przy pracy?
5.  Jakie są zalecenia ergonomii dla elementów i układów sterowania?
6.  Jakie są zalecenia ergonomii dla oświetlenia stanowisk pracy?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ konieczną wydajność urządzeń wentylacyjnych w m

/godz, dla pomieszczenia

pracy o wymiarach: długość 20 m, szerokość 60 m i wysokość 3 m. Uzasadnij sposób
wentylacji tego pomieszczenia.

Zasada działania

wyłącznika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wykonać obliczenie objętości pomieszczenia,
2)  pomnoŜyć otrzymaną wartość przez 2,
3)  zapisać wynik obliczenia i porównać z wynikami innych uczniów,
4)  zastanowić się jaki sposób wentylacji jest w tym przypadku najlepszy,
5)  zaprezentować swoją koncepcję wentylacji pomieszczenia na forum klasy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kartka papieru,

−

flipchart,

−

mazaki.

Ćwiczenie 2

WskaŜ, które spośród prac wymienionych w tabeli związanych z dźwiganiem

przedmiotów, moŜe wykonać pracownik młodociany.

RODZAJ PRACY

DZIEWCZĘTA

CHŁOPCY

Dźwiganie na odległość do 25 m,
praca dorywcza

14 kg

20 kg

14 kg

20 kg

Dźwiganie na odległość do 25 m,
obciąŜenie powtarzalne

8 kg

12 kg

8 kg

12 kg

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskazać, jakie są dopuszczalne wartości cięŜarów dźwiganych przez

pracowników młodocianych,

3) wypisać z tabeli wartości cięŜarów, które mogą przenosić na terenie płaskim, na

odległość do 25 m osoby młodociane,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
5) brać udział w podsumowaniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zasady ergonomii?

2) wskazać niezgodności z zaleceniami ergonomii występujące

w warsztacie szkolnym?

3) objaśnić zasadę działania wyłącznika osłony z automatycznym

wyłącznikiem obrabiarki?

4) objaśnić najkorzystniejszą pozycję przy pracy operatora obrabiarki?

5) objaśnić zalecenia ergonomii dla stanowisk pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Likwidacja lub ograniczenie zagroŜeń mechanicznych,

elektrycznych, chemicznych

4.7.1. Materiał nauczania

Teoretyczna i praktyczna znajomość metod wykrywania ryzyka zawodowego

związanego z pracą oraz formułowanie wniosków zapobiegawczych, a takŜe stałe
doskonalenie wiedzy i umiejętności działania w tym zakresie słuŜy ograniczaniu i likwidacji
zagroŜeń i obowiązuje wszystkich, którzy uczestniczą w procesach pracy.

Podczas identyfikacji zagroŜeń na stanowisku pracy naleŜy uwzględnić trzy obszary:

−

zagroŜenia powodowane błędami w postępowaniu z czynnikami materialno-
-technicznymi, energetycznymi i siłami przyrody,

−

zagroŜenia powodowane złą organizacją pracy,

−

zagroŜenia powodowane niewłaściwymi lub nieprawidłowymi zachowaniami ludzi.
Często prawdopodobieństwo wypadku przy pracy zaleŜy od czasu naraŜenia na działanie

czynnika zagroŜenia. Dlatego formułowanie wniosków profilaktycznych winno być
ukierunkowane na przeciwdziałanie bezpośrednim przyczynom wypadków, to znaczy:

−

proponowaniu takich rozwiązań technicznych, które eliminują bądź ograniczają
zagroŜenia,

−

zastosowaniu zmian w organizacji pracy, zmierzających do odsunięcia pracowników
ze strefy bezpośrednich zagroŜeń,

−

dokonania zmian w doborze pracowników pod względem kwalifikacji zawodowych,
sprawności psychofizycznych i zdrowotnych,

−

stwarzaniu pozytywnych motywacji do bezpiecznych zachowań.
Często powodem nieszczęścia jest cały splot okoliczności, na które składa się

lekkomyślność,  brak  szkolenia,  nieodpowiednie  narzędzie  lub  ubiór,  a  niekiedy  nawet
alkohol.  Szkolenia  w  dziedzinie  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  powinny  być  tak
organizowane,aby  w  treściach  zajęć  dydaktycznych  uwzględniały  w  szczególności  tematykę
z tego zakresu.

Wśród zagroŜeń mechanicznych naleŜy brać pod uwagę drgania mechaniczne (wibracje)

oraz  niebezpieczeństwa  powodowane  przez  ruch  maszyn.  Ograniczanie  zagroŜeń  drganiami
mechanicznymi  odbywa  się  metodami  technicznymi,  organizacyjno-administracyjnymi
i profilaktyki medycznej.

Metody techniczne polegają na:

−

minimalizowaniu drgań u źródeł ich powstawania, zmniejszaniu aktywności wibracyjnej
urządzeń,

−

minimalizacji drgań na drodze ich przenoszenia,

−

automatyzacji procesów i maszyn,

−

zdalnym sterowaniu źródłami drgań.
Metody organizacyjno-administracyjne dotyczą:

−

skracania czasów naraŜenia na drgania w ciągu dnia pracy,

−

wydzielaniu specjalnych pomieszczeń do wypoczynku,

−

rotacji stanowisk pracy-przesuwaniu do pracy na inne stanowiska osób szczególnie
wraŜliwych na dzianie drgań,

−

zwiększaniu intensywności szkoleń uświadamiających i doskonalących w zakresie
bezpiecznej obsługi maszyn, urządzeń i narzędzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Redukowanie zagroŜeń mechanicznych takich jak niebezpieczeństwa powodowane przez

ruch maszyn odbywa się poprzez metody techniczne, proceduralne i edukację. Środki
techniczne mogą być:
skierowane bezpośrednio na źródła zagroŜeń, czyli:

−

urządzenia zabezpieczające,

−

fizyczne czynniki bezpieczeństwa,

skierowane pomiędzy czynnik zagraŜający i osobę:

−

urządzenia ochronne odgradzające (osłony),

−

urządzenia ochronne nieodgradzające (elektroczułe–bezdotykowe) bądź czułe na nacisk,

−

urządzenia dystansujące,

−

odległości (strefy) bezpieczeństwa,

−

narzędzia pomocnicze,

oraz skierowane bezpośrednio na osobę.

rodkami proceduralnymi są dyrektywy, przepisy, normy, regulaminy i instrukcje.

Ograniczanie ekspozycji na zagroŜenia mechaniczne zapewniają:

−

niezawodność konstrukcji,

−

mechanizacja i automatyzacja obsługi,

−

odpowiednie umiejscowienie elementów sterowania i regulacji.
Stosowane są dodatkowe środki ostroŜności jak urządzenia wyłączania awaryjnego oraz

rodki i systemy przyczyniające się do zmniejszania poziomu ryzyka: odłączanie i wytracanie

energii, stateczność, systemy diagnozujące, rozpoznawcze, lokalizujące usterki, itp.

Ostatecznym sposobem ograniczania wpływu czynników mechanicznych są środki

ochrony indywidualnej takie jak: ubrania ochronne, ochrony tułowia, głowy, twarzy, oczu,
kończyn dolnych i górnych.

Bezpieczeństwo uŜytkowania urządzeń i instalacji elektrycznych sprowadza się do

zapewnienia ochrony przed następującymi podstawowymi zagroŜeniami:

−

poraŜeniem prądem elektrycznym,

−

prądami przeciąŜeniowymi i zwarciowymi,

−

przepięciami łączeniowymi i pochodzącymi od wyładowań atmosferycznych,

−

skutkami cieplnymi,

−

elektrycznością statyczną

−

promieniowaniem elektromagnetycznym.
W urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie wy

szym niŜ l kV

ochronę przeciwporaŜeniową naleŜy zapewnić przez zastosowanie napięć bezpiecznych, albo
ochrony przeciwporaŜeniowej podstawowej oraz jednego z następujących środków ochrony
przeciwporaŜeniowej dodatkowej:

−

zerowania,

−

uziemienia ochronnego,

−

sieci ochronnej,

−

wyłączników przeciwporaŜeniowych róźnicowoprądowych,

−

separacji odbiorników,

−

izolacji stanowiska,

−

izolacji ochronnej.
Ochronę przeciwporaŜeniową podstawową urządzeń elektrycznych o napięciu do l kV

naleŜy wykonać przez zastosowanie, co najmniej jednego z następujących środków:

−

izolacji roboczej, osłon, barier i ogrodzeń przenośnych – w pomieszczeniach i na
terenach z urządzeniami elektrycznymi dostępnymi tylko dla osób upowaŜnionych oraz
w pomieszczeniach przemysłowych i na zewnątrz budynków,

−

izolacji roboczej lub osłon – w pomieszczeniach pozostałych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona przeciwporaŜeniowa podstawowa, polegająca na umieszczeniu urządzeń

elektrycznych  poza  zasięgiem  ręki  powinna  być  tak  wykonana,  aby  w  zasięgu  ręki  nie
znajdowały  się  części  jednocześnie  dostępne  o  róŜnych  potencjałach.  JeŜeli  części
jednocześnie  dostępne  o  róŜnych  potencjałach  są  oddzielone  od  siebie  osłoną  (siatką),
o niskim stopniu ochrony, to zasięg ręki naleŜy określić tak, jakby tej osłony nie było.

Rys. 18. Sprawne przewody i połączenia elektryczne [7, str. 199].

Tabela 5. Napięcia bezpieczne [opracowanie własne].

Wartości napięcia bezpiecznego[V]

Rodzaj prądu

Warunki środowiskowe, w których
rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi
min. 1 kΏ.
Ma to miejsce np.
w pomieszczeniach o wilgotności
względnej nie przekraczającej 75%
i podłodze nieprzewodzącej.

Warunki środowiskowe, w których
rezystancja ciała ludzkiego do ziemi wynosi
mniej niŜ 1 kΏ.
Ma to miejsce np.
w pomieszczeniach o wilgotności
względnej nie przekraczającej 75%
i podłodze przewodzącej, na terenach
otwartych, placach budowy

Prąd przemienny
o częstości
15-500 Hz

Prąd stały

120

Metody eliminacji źródeł zagroŜeń substancjami chemicznymi polegają na:

−

zastępowaniu substancji mniej niebezpiecznymi,

−

zaprzestaniu stosowania substancji niebezpiecznych,

−

hermetyzacji procesów,

−

automatyzacji i robotyzacji procesów,

−

izolacji stanowisk pracy związanych z wydzielaniem substancji szkodliwych,

−

odpowiednim magazynowaniem substancji,

−

stałym monitorowaniu stęŜenia substancji niebezpiecznych w pomieszczeniu pracy,

−

ocenianiu zgodności warunków pracy z normami dopuszczalnych stęŜeń,

−

miejscowym i ogólnym wentylowaniu pomieszczenia pracy.
Pracownicy powinni być wyposaŜani w maski filtrujące i absorbujące substancje,

ochrony oczu, kończyn, tułowia i głowy. W zakładzie pracy stosującym substancje chemiczne
niebezpieczne, powinny być dostępne karty charakterystyk takich substancji, w celu poznania
ich właściwości oraz sposobów ochrony i udzielania pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakimi metodami moŜna ograniczać oddziaływanie zagroŜeń mechanicznych?
2.  Jakimi metodami moŜna ograniczać oddziaływanie zagroŜeń prądem elektrycznym?
3.  Jakimi metodami moŜna ograniczać oddziaływanie zagroŜeń chemicznych?
4.  Jakie są wartości napięć bezpiecznych prądu elektrycznego?
5.  Na czym polega ochrona przeciwporaŜeniowa?
6.  O czym informują wypadki bezurazowe?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zakładzie pracy, do smarowania i konserwacji stosowany jest olej mineralny. Opracuj

sposób postępowania związany z bezpiecznym stosowaniem tego środka chemicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaproponować odpowiednie zasady bezpiecznego przechowywania, magazynowania,

przenoszenia i uŜywania oleju mineralnego,

2) dobrać właściwe tablice ostrzegawcze, informacyjne i zaproponować ich rozmieszczenie

w pobliŜu składowania oleju,

3) zapisać kolejność czynności, które powinieneś wykonać.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

przygotowane wcześniej papierowe atrapy tablic ze znakami bhp,

−

kartka papieru, przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Opis zdarzenia:
W jednej ze szkół uczeń odbywający praktyczną naukę zawodu ciął na pilarce

mechanicznej  odcinki  desek  potrzebnych  do  realizacji  ćwiczenia  technicznego.  W  desce  był
sęk.  Tarcza  piły  zmieniła  rytm.  Deska  została  wyrwana  z ręki  ucznia  i  poleciała  w  stronę
innych  osób  obecnych  w  pomieszczeniu.  Uczeń  cudem  uniknął  skaleczeń  spowodowanych
zębami tarczy pilarki. Następnego dnia usunięto maszynę, która nie posiadała osłon.

Po analizie opisanego zadania odpowiedz na pytania:

1. Czy opisane zdarzenie moŜe być uznane za wypadek przy pracy czy za incydent

i dlaczego?

2. Jakie elementy zdarzenia decydują o uznaniu zdarzenia za wypadek przy pracy, przy

załoŜeniu, iŜ stwierdzone okoliczności zostały prawidłowo zakwalifikowane?

3. Jakie są pośrednie i bezpośrednie przyczyny opisanego zdarzenia?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować opis zadania,
2)  zastanowić się i wskazać, istotne okoliczności zdarzenia,
3)  wskazać jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć zdarzeń wypadkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wyniki pracy grupy zapisać na duŜym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
5) wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić metody ograniczania zagroŜeń chemicznych?

2) wskazać źródła zagroŜeń mechanicznych?

3) wyjaśnić wykorzystanie informacji o wypadkach bezurazowych, dla

poprawy bezpieczeństwa pracy?

4) wymienić metody ograniczania zagroŜenia prądem elektrycznym?

5) określić na czym polega bezpieczeństwo uŜytkowania urządzeń

elektrycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. ZagroŜenia poŜarowe, zasady ochrony przeciwpoŜarowej

4.8.1. Materiał nauczania

PoŜarem nazywamy kaŜdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, Ŝar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo poŜaru

Tabela 6. Grupy poŜarów [16].

ZagroŜenie poŜarowe występuje wszędzie tam, gdzie:

−

jest duŜe nagromadzenie materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

uŜywane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją moŜliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposaŜenia od elementów oświetlenia
(Ŝarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

−

występują reakcje egzotermiczne,

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostroŜności w postępowaniu z ogniem.
Najczęściej spotykanymi przyczynami poŜarów jest ludzka nieostroŜność, nierzadko

granicząca  z  bezmyślnością.  Szczególnie  powszechne  jest  nieprzestrzeganie  zakazu  palenia
tytoniu  w  miejscach  niedozwolonych,  niewłaściwe  zabezpieczenie  prac  określanych  jako
niebezpieczne  poŜarowo  oraz  lekcewaŜenie  zagroŜeń  związanych  z  uŜywaniem  cieczy
palnych.  Drugą  pod  względem  częstotliwości  przyczyną  występowania  poŜarów  są  wady
i  nieprawidłowa  eksploatacja  urządzeń  elektrycznych,  objawiająca  się  nadmiernym
obciąŜaniem  obwodów  zasilających,  eksploatowaniem  urządzeń  niesprawnych  technicznie,
zwłaszcza  z  uszkodzonymi  kablami  i  wtykami  zasilającymi  oraz  uŜywanie  elektrycznych,
przenośnych  urządzeń  grzewczych  w  sposób  niezgodny  z  przeznaczeniem  i  określonymi
przez producenta zasadami uŜytkowania.

Ochrona przeciwpoŜarowa polega głównie na zapobieganiu poŜarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Zapobieganie poŜarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia i mienia przed poŜarem.

Grupa poŜaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

PoŜary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu, których obok innych zjawisk
powstaje zjawisko Ŝarzenia. Na przykład: drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne,
tkaniny, słoma

PoŜary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła wytwarzającego się
przy poŜarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton, eter, oleje, lakiery, tłuszcze,
parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

PoŜary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

PoŜary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

PoŜary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla ochrony zdrowia i Ŝycia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpoŜarowe

budynków.  W  obiektach  oraz  na  terenach  przyległych  do  nich  jest  zabronione  wykonywanie
czynności,  które  mogą  spowodować  poŜar,  jego  rozprzestrzenianie  się,  utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:
1)  uŜywanie  otwartego  ognia,  palenie  tytoniu  i  stosowanie  innych  czynników  mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:
−

w strefie zagroŜenia wybuchem,

−

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych poŜarowo,

−

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez
właściciela lub uŜytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

2) rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niŜ 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi,

3) wysypywanie gorącego popiołu i ŜuŜla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umoŜliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

4) przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niŜ 0,5 m od:

−

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do
temperatury przekraczającej 100°C,

−

linii kablowych o napięciu powyŜej 1 kV, przewodów uziemiających oraz
przewodów odprowadzających,

−

instalacji odgromowej, jeŜeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

5) uŜytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłoŜu

palnym,

6) stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych,
7) instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłoŜu palnym, jeŜeli
ich konstrukcja nie zabezpiecza podłoŜa przed zapaleniem,

8) składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej słuŜących ewakuacji,
9) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

10) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemoŜliwiający ich natychmiastowe uŜycie,
11) uniemoŜliwianie lub ograniczanie dostępu do:

−

urządzeń  przeciwpoŜarowych,  takich  jak  stałe  i  półstałe  urządzenia  gaśnicze
zabezpieczające,  urządzenia  odciąŜające,  instalacje  sygnalizacyjno  –  alarmowe,
hydranty,  zawory  hydrantowe,  suche  piony,  przeciwpoŜarowe  zbiorniki  wodne,
klapy przeciwpoŜarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów poŜarowych,

−

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami oraz
innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa poŜarowego obiektu

−

wyjść ewakuacyjnych,

−

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów
gazu.

Zapobieganie poŜarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu

zagroŜenia poŜarowego w sposób następujący:
1) wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki róŜnicowoprądowe

o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA,

2) wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały

poŜaru,

3) instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie

wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na

działanie ognia,

5) wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpoŜarowe ściany

i stropy,

6) w obiektach, w których łatwo jest wzniecić poŜar (w lakierniach, stolarniach), stosowane

są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach,

7) w obiektach, w których poŜar zagraŜa Ŝyciu wielu osób lub mieniu o duŜej wartości

(hotele, kopalnie i budynki uŜyteczności publicznej), instalacje i urządzenia elektryczne
wykonuje się z materiałów, które podczas poŜaru wydzielają jak najmniej dymu
i toksycznych gazów,

8)  obiekty budowlane wyposaŜa się w instalacje piorunochronne,
9)  instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów,
10)  opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwopalnych.

Pracownicy powinni teŜ wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpoŜarowe wyposaŜony jest

obiekt, w którym są zatrudnieni i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach
i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa poŜarowego oraz
instrukcja postępowania na wypadek poŜaru.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co rozumiemy pod pojęciem poŜaru?
2.  Gdzie występuje zagroŜenie poŜarowe?
3.  Jakie są najczęstsze przyczyny poŜarów od urządzeń elektrycznych?
4.  Jakie znasz grupy poŜarów?
5.  Na czym polega ochrona przeciwpoŜarowa?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

WskaŜ, jakie zagroŜenia poŜarowe mogą wystąpić w pomieszczeniu spawalni

w warsztacie szkolnym i jakie naleŜy zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wskazać, co w pomieszczeniu spawalni moŜe stanowić zagroŜenie poŜarowe,
2) określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagroŜeń

poŜarowych,

3) wyniki pracy zapisać na duŜym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
4) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Gaśnica pianowa

Gaśnica śniegowa

Gaśnica proszkowa

Rysunek do ćwiczenia 2.

Na rysunku przedstawiono trzy rodzaje gaśnic stosowanych do gaszenia poŜarów.

W pomieszczeniu pracy, w którym pracują ludzie zapaliły się szmaty nasycone olejem
wrzecionowym, wykorzystywanym do smarowania niektórych elementów obrabiarek.
Dobierz spośród trzech gaśnic taką, która najbezpieczniej ugasi poŜar szmat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zastanowić się i wskazać, co w pomieszczeniu zamkniętym moŜe stanowić

przeciwwskazanie do zastosowania poszczególnych gaśnic,

2)  wskazać gaśnicę, którą najbezpieczniej moŜna zastosować w tych warunkach,
3)  wyniki pracy zapisać na duŜym arkuszu papieru i zaprezentować na forum grupy,
4)  wziąść udział w podsumowaniu ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny poŜarów?

2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpoŜarowej?

3) wyjaśnić, jakie poŜary moŜna gasić gaśnicą z proszkiem typu ABC?

4) wskazać, jakie czynniki warunkujące powstanie poŜaru?

5) wskazać zagroŜenia poŜarowe przy pracy na obrabiarkach

skrawających?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.9.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego,
oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona
ś

rodowiska jest pojmowana równieŜ jako zespół idei, środków i działań zmierzających do

utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka
i gwarantującym ciągłość najwaŜniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciąŜliwości dla

rodowiska, jego zagroŜenia i zanieczyszczenia. UciąŜliwościami dla środowiska są zjawiska

fizyczne lub stany utrudniające Ŝycie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciąŜliwości szkodliwe dla

rodowiska, jeŜeli występują w natęŜeniu utrudniającym Ŝycie, takŜe, jeŜeli są dokuczliwe

w stopniu powodującym zagroŜenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji  stałych,  ciekłych  lub  gazowych  albo  energii  w  takich  ilościach  lub  w  takim
składzie,  Ŝe  moŜe  to  ujemnie  wpłynąć  na  zdrowie  człowieka,  klimat,  przyrodę  Ŝywą,  glebę,
wodę  lub  spowodować  inne  zmiany  w  środowisku,  w  tym  równieŜ  kulturowym.  Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń naleŜą dwutlenek węgla (CO

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące.

Według prawa, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości,

w szczególności przez:

−

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniŜej dopuszczalnych dla nich
poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie
są one dotrzymane.
Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości

wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:

−

utrzymywanie jakości wód powyŜej albo co najmniej na poziomie wymaganym
w przepisach,

−

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy nie
jest on osiągnięty,

−

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii
w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.
Wody

podziemne

obszary

ich

zasilania

podlegają

ochronie

polegającej

w szczególności na:

−

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania na
obszary ich zasilania,

−

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.
Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,

w szczególności poprzez:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

racjonalne gospodarowanie,

−

zachowanie wartości przyrodniczych,

−

zachowanie moŜliwości produkcyjnego wykorzystania,

−

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

−

utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych norm jakościowych,

−

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów,

−

zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.
Człowiek jest jednym z elementów środowiska. RównieŜ człowiek oddziałuje na miejsce,

w  którym  Ŝyje  –  niestety,  często  destrukcyjnie.  Znaczną  część  tych  niewłaściwych  działań
moŜemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. MoŜemy poprzez
zmianę własnych zachowań, wytworzyć nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do
ograniczenia  zanieczyszczenia  środowiska  w  naszym  otoczeniu.  Pierwszym,  najbardziej
oczywistym  krokiem  w  tym  kierunku  jest  ograniczenie  ilości  odpadów  oraz  ich  segregacja.
Dotyczy to szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury i innych materiałów. Starajmy
się  segregować  śmieci,  zamiast  –  co  się  często  zdarza,  wyrzucać  je  w  jednym  worku  do
wspólnego kontenera. UmoŜliwi to ich ponowne przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Są proste sposoby oszczędzania

energii. Jeśli wychodzimy z pomieszczenia zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy
urządzenia, których w danej chwili nie uŜywamy.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne, naleŜą do produktów, które po zuŜyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z  materiałów  wysoko  przetworzonych,  zawierają  substancje  szkodliwe  takie  jak  ołów,  kadm
i  rtęć.  Nie  naleŜy  wyrzucać  baterii  do  odpadów  komunalnych,  a  wyrzucać  je  do  specjalnych
pojemników.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co naleŜy rozumieć pod pojęciem środowiska?
2.  Co naleŜy rozumieć pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3.  Jak naleŜy postępować ze zuŜytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?
4.  Jakie są podstawowe sposoby oszczędzania energii elektrycznej?
5.  Na czym polega racjonalne gospodarowanie zasobami ziemi?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ zasady ochrony środowiska, jakich powinien przestrzegać pracownik zajmujący

się konserwacją urządzeń elektrycznych w duŜej firmie branŜy elektrycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić, jakie zagroŜenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym, zapisać

wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie krytykując Ŝadnego z pomysłów
koleŜanek/kolegów),

2) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co moŜna zrobić ze zuŜytymi elementami

urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy, by
doprowadzić do zmniejszenia zuŜycia energii elektrycznej,

3) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?

2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?

3) podać sposoby postępowania ze zuŜytym sprzętem elektrycznym?

4) określić, na czym polega ochrona ekologiczna wód?

5) określić, na czym polega ochrona ekologiczna powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji

zagroŜenia poŜarem

4.10.1. Materiał nauczania

Celem

postępowania

ratowniczego

zakładzie

pracy

jest

zabezpieczenie

poszkodowanego,  zapewnienie  mu  opieki  do  czasu  przybycia  wykwalifikowanych
ratowników  medycznych  lub  lekarza.  Obowiązkiem  pracownika  jest  niezwłoczne
zawiadomienie  przełoŜonego.  PowaŜny  stan  poszkodowanego  oznacza  konieczność  jak
najszybszego  wezwania  słuŜb  medycznych  (tel.  999  lub  112  z  telefonu  komórkowego)  lub
powiadomienia o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób.

Z punktu widzenia zasad udzielania pierwszej pomocy, naleŜy wzywać pomoc tak, aby

poszkodowany nie pozostał bez opieki. Istotne teŜ jest, aby meldunek o zaistniałym wypadku
zawierał zwięzłą i dokładną informację w kolejności na temat:

−

miejsca zdarzenia i liczby poszkodowanych,

−

rodzaju uszkodzeń,

−

przebiegu wydarzeń,

−

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

−

wzywającego pomoc.
Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, poŜar lub eksplozja

powstała  w  trakcie  procesu  przemysłowego,  magazynowania  lub  transportu,  w  których
występuje  jedna  lub  więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego
powstania  zagroŜenia  Ŝycia  lub  zdrowia  ludzi  lub  środowiska  lub  powstania  takiego
zagroŜenia  z  opóźnieniem.  KaŜdy,  kto  zauwaŜy  wystąpienie  awarii,  jest  obowiązany
niezwłocznie  zawiadomić  o  tym  osoby  znajdujące  się  w  strefie  zagroŜenia  oraz  jednostkę
organizacyjną Państwowej StraŜy PoŜarnej albo policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta.

W przypadku zauwaŜenia poŜaru naleŜy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające

w  strefie  zagroŜenia  oraz  wezwać  straŜ  poŜarną.  Telefoniczne  alarmowanie  naleŜy  wykonać
w  następujący  sposób:  po  wybraniu  numeru  alarmowego  straŜy  poŜarnej  998  lub  112
i  zgłoszeniu  się  dyŜurnego,  spokojnie  i  wyraźnie  podaje  się  informacje  w  następującej
kolejności:

−

gdzie się pali, adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

−

czy jest zagroŜenie dla Ŝycia i zdrowia ludzkiego,

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu.

Po  podaniu  ostatniej  informacji  nie  odkładać  słuchawki  do  chwili  potwierdzenia  przyjęcia
zgłoszenia.  Po  zgłoszeniu  zdarzenia  naleŜy  przystąpić  niezwłocznie  do  likwidacji  poŜaru  za
pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagroŜonym, a w przypadku
koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia.

rodki gaśnicze stosuje się zaleŜnie od rodzaju poŜaru to znaczy, Ŝe nie kaŜdy środek jest

przydatny do gaszenia kaŜdego poŜaru. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się
ciała  ogromne  ilości  ciepła,  oziębiając  palące  się  ciało  do  temperatury  uniemoŜliwiającej
dalsze  palenie  się.  W zetknięciu  się  z ogniem  zamienia  się  w  parę  wodną,  która  wypiera
z ogniska poŜaru powietrze (tlen), hamując proces palenia się.  Wodą nie moŜna gasić płynów
łatwo  palnych  lŜejszych  od  wody,  poniewaŜ  opada  ona  na  dno,  powodując  przelanie  lub
rozbryzgi  palącej  się  substancji.  Wodą  nie  wolno  gasić  instalacji  elektrycznych  pod

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

napięciem. RównieŜ niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub Ŝelaznych
konstrukcji, które mogą ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

Tabela 7. Grupy poŜarów oraz środki gaśnicze [14].

Grupa poŜarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu

których występuje zjawisko Ŝarzenia (drewno, papier,

tworzywa sztuczne, itp.)

woda, piana, dwutlenek węgla,

proszki gaśnicze

Ciecze palne i substancje stałe topiące się wskutek

wytworzonego przy poŜarze ciepła (benzyna, nafta,

parafina, pak, naftalen, itp.)

piana, dwutlenek węgla,

halony, proszki gaśnicze

Gazy (metan, aceton, propan, butan, itd.)

proszki gaśnicze, halony

Metale (magnez, sód, uran, itd.)

specjalne proszki gaśnicze

PoŜary grupy A–D występujące w obrębie urządzeń

elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony,

proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu  dostępu  powietrza  od  ogniska  poŜaru,  zmniejszeniu  promieniowania  ciepła  oraz
zapobieganiu  rozpryskom.  Nadaje  się  do  gaszenia  niewielkich  zarzewi  ognia  i małych  bomb
zapalających.  Nie  naleŜy  go  stosować  do  gaszenia  płynów  łatwopalnych  w  zbiornikach,
maszynach, aparaturze precyzyjnej.

Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla nadaje

się  do  gaszenia  wielu  rodzajów  poŜaru,  szczególnie  cieczy  palnych  (farb,  lakierów,
rozpuszczalników)  i  gazów,  poniewaŜ  nie  zwilŜa  gaszonych  materiałów.  Dwutlenek  węgla
nie przewodzi prądu elektrycznego, moŜe więc być uŜyty do gaszenia instalacji elektrycznych
pod napięciem.

Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpoŜarowej [12].

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

poŜarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu poŜarowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy?
2.  Czy znasz numer telefonu do straŜy poŜarnej?
3.  Co powinieneś zrobić, gdy zauwaŜysz poŜar?
4.  Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą słuŜyć?
5.  Jakie czynności naleŜy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni elektrycznej zauwaŜyłeś

ogień wydobywający się z podłączonego do układu transformatora. Jak się zachowasz
w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2)  dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3)  wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4)  uzasadnić swój wybór.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

sprzęt gaśniczy,

−

mazaki,

−

tablica flipchart.

Ćwiczenie 2

W czasie prac konserwacyjnych przy tokarce zauwaŜono dym wydobywający się ze

skrzynki napędu elektrycznego. Jak naleŜy zachować się w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie po kolei wykonać,
2)  dokonać dobrania odpowiedniego sprzętu gaśniczego,
3)  wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4)  uzasadnić swoją propozycję postępowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

instrukcja alarmowa,

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11. Pierwsza pomoc przy urazach mechanicznych, poraŜeniu

prądem

elektrycznym,

zatruciach

substancjami

chemicznymi. Zabezpieczenie miejsca wypadku

4.11.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej się w stanie nagłego zagroŜenia Ŝycia lub zdrowia, wykonywanych bez uŜycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych.

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, naleŜy

podjąć czynności związane z rozpoznaniem stanu poszkodowanych, na które składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

droŜności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krąŜenia,

−

obraŜeń ciała poszkodowanego.
NaleŜy zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy

w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy.

W szczególności naleŜy zapewnić:

−

punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach),

−

apteczki z wyposaŜeniem w środki opatrunkowe.
Obsługa punktów i apteczek, powinna być powierzana wyznaczonym pracownikom,

przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy.

W punktach pierwszej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinny być

wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w razie wypadku oraz wykazy
pracowników przeszkolonych w zakresie udzielania pierwszej pomocy.

Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytuowania apteczek powinny być odpowiednio

oznakowane i łatwo dostępne (rys. 19).

Rys. 19. Oznakowanie apteczki lub punkt udzielania pierwszej pomocy.

NaleŜy pamiętać, Ŝe udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach jest

prawnym obowiązkiem kaŜdego.

Kolejność postępowania pierwszej pomocy jest następująca:

1.  Zachować spokój, nie wpadać w panikę ubezpieczyć siebie i poszkodowanego.
2.  Rozpoznać stan poszkodowanego.
3.  Usunąć poszkodowanego z rejonu zagroŜenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. JeŜeli stwierdzisz, Ŝe sam nie potrafisz udzielić pierwszej pomocy, zorganizuj ją,

zawiadamiając placówkę słuŜby zdrowia lub kogoś z otoczenia, kto potrafi jej udzielić.

5. Poszkodowanemu zapewnić spokój, odsunąć z otoczenia zbędne osoby, w kaŜdej sytuacji

zapewnić poszkodowanemu ciepłe okrycie.

6. Nie lekcewaŜyć nawet drobnych skaleczeń.
7. W razie poraŜenia prądem, braku oddechu, braku pracy serca, krwotoku, lub zatrucia

i innych powaŜnych urazów – bezwzględnie wezwać lekarza (pogotowie ratunkowe).

8.  Do chwili przybycia lekarza nie przerywać rozpoczętego sztucznego oddychania.
9.  Poszkodowanego z krwotokiem wolno tylko przenosić lub przewozić.
10.  Poszkodowanemu z utratą świadomości nie wolno podawać leków w postaci płynnej ani

stałej (tabletki).

11. Przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa nie wolno bez koniecznej potrzeby zmieniać

pozycji poszkodowanego.

12. Nie pozostawiać poszkodowanego bez opieki.

Zranienia

OstroŜnie usunąć z rany i okolic ewentualne zanieczyszczenia. Ranę przemyć ciepłą

wodą i zdezynfekować. następnie nałoŜyć opatrunek jałowy i zabandaŜować.
Uwaga: Nie stosować bezpośrednio na ranę waty ani ligniny.

Krwotoki zewnętrzne

W przypadku krwotoku tętniczego, Ŝylnego lub miąŜszowego – jak najszybciej

zatamować wypływ krwi, uciskając miejsce krwawienia czystym, jałowym gazikiem
i przytrzymać a następnie załoŜyć na miejsce krwawienia opatrunek uciskający. Zapamiętać
lub zapisać godzinę załoŜenia opatrunku i podać ją lekarzowi. Konieczna jest fachowa pomoc
medyczna. Uwaga: Chorego nie wolno naraŜać na wysiłek.

Krwotoki wewnętrzne

Ujawniają się przez; bladość, osłabienie, objawy wstrząsu (przyspieszone tętno,

obniŜenie temperatury ciała, duszność, zaburzenie świadomości, zimny pot). Mogą takŜe
wystąpić krwawe wymioty, wypływ krwi z narządów rodnych oraz ust. Konieczna jest
niezwłoczna fachowa pomoc medyczna.

Złamania kończyn

Objawy złamania: silny ból w miejscu złamania, ograniczenie lub niemoŜność poruszania

kończyną,  deformacja  kończyny,  obrzęk.  Unieruchomić  złamaną  kończynę.  W  przypadku
złamania  otwartego  (rozerwanie  zewnętrznych  powłok  tkanki  i  skóry),  zranienie  naleŜy
prawidłowo opatrzyć. Niezbędna fachowa pomoc medyczna.

Złamania w obrębie tułowia
1.  Złamania Ŝeber

Objawy: ból podczas głębokich oddechów, widoczna duszność, bolesność przy dotyku

w miejscu złamania. Okolice złamanych Ŝeber podczas głębokiego wydechu opasać szerokim
plastrem lub bandaŜem elastycznym, ręcznikiem, prześcieradłem itp., wezwać fachową
pomoc.
2. Złamania lub uszkodzenia kręgosłupa

Objawy: silny ból w okolicy kręgosłupa, niedowłady względnie poraŜenia kończyn

dolnych, mimowolne oddawanie moczu/stolca. Unikać przenoszenia bez potrzeby. Przewozić
chorego do szpitala tylko karetką pogotowia ratunkowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenia i udary cieplne
1. Oparzenia termiczne – objawy:

−

I stopień – ból, rumień, ewentualnie lekki obrzęk skóry.

−

II stopień – rumień, ból i pęcherze wypełnione płynem surowiczym.

−

III stopień – zwęglenie skóry, martwica tkanek nawet kości.

Stan poparzonego zaleŜy nie tyle od stopnia oparzenia, ile od powierzchni oparzonej

skóry.  Miejsce  oparzenia  ochładzać  wodą.  Nie  wolno  odrywać  części  ubrania  przyklejonych
do  powierzchni  oparzonej.  Bez  wskazań  lekarza  nie  wolno  stosować  Ŝadnych  maści  lub
innych środków.
2.  Oparzenia chemiczne:

Objawy: podobne jak przy oparzeniach termicznych. Powierzchnie oparzone naleŜy myć

duŜą ilością wody. Bez wskazań lekarza nie wolno stosować Ŝadnych maści lub innych
ś

rodków.

Zatrucia

Nie wolno powodować wymiotów. podawać duŜe ilości wody. Konieczna fachowa pomoc
medyczna.

Zatrucia pokarmowe

Objawy: ostre zaburzenia Ŝołądkowo-jelitowe, ewentualnie podwyŜszona temperatura.

PoŜądane wywołanie wymiotów. W przypadku silnych zatruć natychmiastowa pomoc
lekarska.

PoraŜenia prądem elektrycznym

Objawy: Mogą występować miejscowe bóle, skurcz mięśni, oparzenia skóry, a takŜe

zwichnięcia i złamania, ogólne poraŜenia ośrodków nerwowych, zatrzymanie krąŜenia
i oddychania, utrata przytomności (stan śmierci pozornej).

Postępowanie: uwolnić poraŜonego spod działania prądu przez wyłączenie napięcia,

przecięcie  przewodów  lub  odciągnięcie  poraŜonego.  JeŜeli  poraŜony  jest  przytomny,  ułoŜyć
go  wygodnie,  zapewnić  spokój,  okryć,  podać  do  picia  ciepły  napój.  JeŜeli  poraŜony  jest
nieprzytomny,  ale  ma  zachowany  oddech  i  krąŜenie,  połoŜyć  go  wygodnie,  odchylając
maksymalnie  głowę  do  tyłu  (język  nie  moŜe  blokować  krtani),  niezwłocznie  wezwać
pogotowie.  JeŜeli  poraŜony  znajduje  się  w  stanie  śmierci  pozornej,  przystąpić  niezwłocznie
do wykonywania zabiegu sztucznego oddychania oraz zewnętrznego masaŜu serca. Zabiegi te
wykonuje się aŜ do przybycia lekarza względnie do momentu odzyskania świadomości przez
poraŜonego.

Zachorowania nagłe
1.  Omdlenie

Objawy: zawroty głowy, bladość skóry, ogólne osłabienie, utrata przytomności,

zwolnienie  tętna.  Chorego  ułoŜyć  z  lekko  uniesionymi  kolanami,  głowa  powinna  być
umieszczona  niŜej. Zapewnić dopływ świeŜego powietrza, rozluźnić ubranie, twarz spryskać
zimną wodą. Po odzyskaniu przytomności choremu naleŜy podać płyn do picia.
2.  Zawał mięśnia sercowego lub ostra niewydolność krąŜenia

Objawy: długotrwały ból za mostkiem w okolicy serca, promieniujący do lewej kończyny

górnej. Chory odczuwa lęk i duszność, jest blady i spocony, narastają objawy wstrząsu. Przed
przybyciem lekarza naleŜy wygodnie ułoŜyć chorego na łóŜku, tapczanie, ławce itp.
Zapewnić spokój i dostęp świeŜego powietrza. JeŜeli jest to moŜliwe, podać tabletkę
nitrogliceryny pod język, wezwać fachową pomoc.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.11.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2.  W jaki sposób moŜna ocenić ogólny stan poszkodowanego?
3.  W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została poraŜona prądem?
4.  W  jaki  sposób  udzielić  pierwszej  pomocy  osobie,  która  ma  objawy  zatrucia

pokarmowego?

5. Czego nie wolno czynić przy poparzeniach cieplnych?

4.11.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

ERC

Czy jest reakcja ?

TAK

ERC

Czy jest reakcja ?

N I E

Rysunek do ćwiczenia 1.

Na rysunku przedstawione są dwa przypadki moŜliwej oceny wstępnej stanu

przytomności poszkodowanego w wypadku. Poszkodowany jest nieprzytomny. Zaznacz
w tabeli liczbami 1, 2 i 3 trzy pierwsze czynności, które wykonasz w przypadku reakcji
poszkodowanego (TAK) oraz w przypadku braku reakcji u poszkodowanego (NIE).

TAK

Jest reakcja

NIE

Brak reakcji

Sprawdź obraŜenia

Oceń stan poszkodowanego

Wezwij kwalifikowaną pomoc

Wezwij pomoc

UdroŜnij drogi oddechowe

Sprawdź oddech

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z algorytmem udzielania pierwszej pomocy,
2)  przeanalizować czynności zawarte w tabeli,
3)  uzupełnić tabelę,
4)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

karta papieru z tabelą według wzoru,

−

ołówek, długopis,

−

plansza lub slajdy wybrane z pokazu multimedialnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Z. ANGLART

ŁCDNiKP

Rysunek do ćwiczenia 2

Podczas pokazu multimedialnego przedstawiono sposób opatrzenia rany głowy. Jakich

rodków opatrunkowych uŜyto do wykonania opatrunku? Gdzie stosowany jest znak krzyŜa

pokazany w lewym górnym rogu rysunku?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru środki opatrunkowe zastosowane do wykonania opatrunku

rany głowy,

2) zapisać na arkuszu papieru wskazane punkty rozmieszczenia apteczek w szkole

oznakowane znakiem krzyŜa, pokazanego na fotografii,

3) wyniki pracy zaprezentować na forum klasy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swoją propozycję postępowania.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

duŜe arkusze papieru,

−

mazaki.

4.11.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagroŜenia Ŝycia i zdrowia?

2) wykonać opatrunek zranień i skaleczeń?

3) udzielić pomocy w przypadku poraŜenia prądem?

4) zatamować krwotok i opatrzyć ranę?

5) podać kolejność postępowania pierwszej pomocy?

6) wymienić

czynności

związane

rozpoznaniem

stanu

poszkodowanego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5.  Test zawiera 20 zadań.
6.  Do kaŜdego pytania podane są cztery odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7.  Zaznacz  prawidłową  według  Ciebie  odpowiedź  wstawiając  literę  X    w  odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za kaŜde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.
10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niŜ jednej odpowiedzi –

otrzymujesz zero punktów.

11. UwaŜnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z pytań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do pytań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi moŜesz wrócić później.

13. Pamiętaj, Ŝe odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Za stan techniczny maszyn i urządzeń oraz wyposaŜenia pomieszczeń pracy

odpowiedzialność ponosi
a)  pracownik.
b)  pracodawca.
c)  inspektor bhp.
d)  społeczny inspektor pracy.

2. Pracownik z przyczyn niezaleŜnych od niego, nie wykorzystał przysługującego mu za

dany rok urlopu wypoczynkowego. Urlop winien mu być udzielony najpóźniej do końca
a)  roku kalendarzowego.
b)  przyszłego roku kalendarzowego.
c)  drugiego kwartału następnego roku kalendarzowego.
d)  pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego.

3. Pracownik jest zatrudniony u danego pracodawcy 6 lat. Jest to jego pierwsza praca. Okres

wypowiedzenia umowy o pracę, jeŜeli była zawarta na czas nie określony wyniesie
a)  2 tygodnie.
b)  1 miesiąc.
c)  3 miesiące.
d)  6 miesięcy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Pracownika, który dopuścił się naruszenia obowiązków pracowniczych nie moŜna ukarać

karą regulaminową, jeśli od naruszenia obowiązków upłynęło
a)  7 dni.
b)  14 dni.
c)  21 dni.
d)  1 miesiąc.

5. W czasie obsługi maszyny tokarz nie uŜywał środków ochrony. W pewnym momencie

koniec wirującego zabieraka zawadził o rękaw ubrania, co spowodowało wciągnięcie ręki
w maszynę i jej okaleczenie. Bezpośrednią przyczyną wypadku mogło być nie załoŜenie
przez tokarza
a)  rękawic.
b)  maski ochronnej.
c)  fartucha ochronnego.
d)  okularów ochronnych.

6. Czynnikiem zagroŜeń fizycznych, mechanicznych jest

a)  wirus grypy.
b)  tlenek węgla.
c)  promieniowanie podczerwone.
d)  wiór powstający podczas obróbki skrawaniem.

7. Minimalne natęŜenie oświetlenia na płaszczyźnie roboczej przy pracach o duŜej

dokładności powinno wynosić
a)  300 luksów.
b)  500 luksów.
c)  700 luksów.
d)  900 luksów.

8. Na rysunku przedstawiono stanowisko robocze wiertacza. Aby

poprawić warunki i higienę pracy pracownika naleŜy zastosować
a)  podnóŜek.
b)  wyŜszy stół.
c)  niŜsze siedzisko.
d)  inne ustawienie siedziska.

9. Środkiem ochrony indywidualnej przy obróbce skrawaniem jest

a)  koszula flanelowa.
b)  maska spawalnicza.
c)  fartuch Ŝaroodporny.
d)  obuwie z podeszwą twardą.

10. Oświetlenie miejscowe naleŜy zastosować na obrabiarce, jeŜeli

a)  nastąpiła awaria oświetlenia podstawowego w pomieszczeniu pracy.
b)  pracownik zgłosił potrzebę poprawy oświetlenia na stanowisku pracy.
c)  stwierdzono osłabienie wzroku pracownika potwierdzone badaniem wzroku.
d)  występuje  potrzeba  miejscowego  zwiększenia  natęŜenia  oświetlenia  ze  względu  na

rodzaj pracy (jej dokładność).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11. Czynnikiem zagroŜenia według definicji jest

a)  hałas.
b)  ubytek słuchu.
c)  poraŜenie prądem.
d)  upadek z wysokości.

12. Ochronniki słuchu naleŜy bezwzględnie stosować, jeśli natęŜenie hałasu przekracza

poziom
a)  82 decybeli.
b)  83 decybeli.
c)  84 decybeli.
d)  85 decybeli.

13. Dla ochrony przed dotykiem pośrednim (ochrona dodatkowa) stosuje się

a)  izolowanie stanowiska.
b)  obudowy dźwiękochłonne.
c)  izolowanie części czynnych.
d)  osłonę uniemoŜliwiającą dostęp do części czynnych obwodu.

14. Do gaszenia poŜaru oleju hydraulicznego naleŜy uŜyć gaśnicy

a)  wodnej.
b)  halonowej.
c)  pianowej.
d)  halogenowej.

15. Znak informacyjny przedstawiony na rysunku oznacza

a)  powierzchnię gorącą.
b)  zatrzymanie awaryjne.
c)  uruchomienie awaryjne.
d)  powierzchnię świeŜo malowaną.

16. Znak przedstawiony na rysunku oznacza nakaz stosowania

a)  ochrony rąk.
b)  rękawic skórzanych.
c)  środków do mycia rąk.
d)  rękawic pięciopalcowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer pytania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

1. Boczkowski A.: Wybrane zagadnienia ochrony przeciwporaŜeniowej w instalacjach

elektrycznych. COBR ElektromontaŜ, Warszawa 2005

2.  Centrum Edukacyjne CIOP.: Materiały szkoleniowe. Warszawa 1998
3.  Gil D.: Sprzęt gaśniczy. Szkoła Podoficerska PSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2004
4.  Grodzińska-Jurczak M.: Wybrane zagadnienia ochrony środowiska. ROEE, Kraków 1996
5.  Forum.: Materiały szkoleniowe do szkoleń bhp, 2006
6.  Hansen Arwid: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
7.  Jóźwiak Z. (tłum.): Ergonomiczna lista kontrolna. IMP, Łódź, 1998
8.  Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagroŜenia Ŝycia. FHW – Słomczyński G., Kraków, 2002
9.  Koradecka D. (red.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. CIOP, Warszawa 1997
10.  Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997
11.  Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2000
12.  Piotrowski  D.:  Opracowania-pokazy  multimedialne  Zakładu  Medycyny  Ratunkowej

i Medycyny Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

13. Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK Gdańsk 2006
14. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 sierpnia 2003 r.

Dz. U. Nr 169, poz. 1650 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

15.  Polska Norma PN-92/N-01255. Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa
16.  Polska Norma PN-92/N-01256/02. Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
17.  Polska Norma PN-92/N-01256/03. Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy
18.  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Dz. U. Nr 62, p. 627 – Prawo ochrony środowiska
19.  Ustawa – Kodeks pracy