Filozoficzne koncepcje edukacji
oraz współczesne teorie edukacji
Filozoficzne koncepcje edukacji
oraz współczesne teorie edukacji
FILOZOFICZNE KONCEPCJE EDUKACJI
1. Idealizm
2. Realizm
3. Realizm teistyczny i personalizm
4. Naturalizm
5. Pragmatyzm
6. Filozofia egzystencji
WSPÓŁCZESNE FILOZOFICZNE TEORIE EDUKACJI
1. Esencjealizm
2. Perenializm
3. Progresywizm
4. Rekonstrukcjonizm społeczny
5. Teoria krytyczna
Idealizm
– stanowisko filozoficzne, według którego zarówno
istota ludzka, jak i wszechświat mają naturę duchową,
Wartości takie jak dobro, prawda i piękno są odwieczną
częścią spójnego i niezmiennego kosmosu.
Przedstawiciele
; Sokrates, Platon, J. G. Fichte, I. Kant, G. W.
Hegel, Herbart, R. W. Emerson, H. D. Thoreau, W. T. Harris.
Wychowawcy skłaniający się ku idealizmowi są zwolennikami
programu nauczania opartego na treściach przedmiotowych,
w którym kładzie się nacisk na poznawanie prawd zawartych
w wartościowych dziełach kultury:
teologicznych, filozoficznych, historycznych, literackich oraz
artystycznych.
Kształcenie powinno mieć charakter ogólny i prowadzić do
osiągnięcia osobistej doskonałości,
zachęcenie uczniów do tego, by stali się poszukiwaczami
takich wartości jak prawda, dobro i piękno.
zapewnianie uczniom dostęp do wiedzy zawartej w dorobku
kulturowym ludzkości, aby umożliwić im zapoznanie się z
nim, uczestniczenie w kulturze i wniesienie do niej własnego
wkładu.
stanowisko filozoficzne odgrywające ważną rolę we
współczesnej oświacie,
Reprezentanci:
Arystoteles
Mortimer J. Adler
i inni
Głównym celem edukacji według realizmu jest:
stwarzanie warunków sprzyjających zdobywaniu,
przekazywaniu i wykorzystywaniu wiedzy uporządkowanej (w
system),
wspieranie człowieka w dążeniu do szczęścia i doskonałości
(intelektualnej i etycznej),
rozwijanie zdolności logicznego myślenia.
średniowieczna koncepcja filozoficzna stworzona w XIII w.
przez Św. Tomasza z Akwinu, nawiązującego do realizmu
Arystotelesa,
Rozszerza realizm Arystotelesa dodając przekonanie o
istnieniu osobowego, wszechmocnego i wszechwiedzącego
Boga jako stwórcy świata i ludzi,
Przedstawiciele
: Św. Tomasz, E. Gilson, J. Maritain,
Głównymi celami edukacji i wychowania są:
osiąganie zbawienia,
uczenie racjonalnego myślenia,
kształcenia intelektu, a także podporządkowywania sobie
natury i tworzenia kultury,
ułatwiania każdemu aktywnego uczestnictwa w historii i
kulturze.
Naturalizm
w filozofii:
to prąd (kierunek) filozoficzny, na który składają się poglądy
na temat świata, poznania, człowieka i jego miejsca w
naturze.
ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE NATURALIZMU:
istnieje tylko jeden porządek rzeczywistości, tj. materialna i
zmienna natura (przyroda),
wszystko , co istnieje, jest naturalne,
wszelkie istnienie, życie i naturę człowieka, możemy
wyjaśnić
odwołując się do praw przyrody,
nie istnieje nadprzyrodzony porządek świata, Bóg,
ponadnaturalne byty zewnętrzne wobec materialnego świata
przyrody.
ZAŁOŻENIA AKSJOLOGICZNE NATURALIZMU:
źródłem wartości jest natura, uczucia i relacje człowieka z
naturą,
człowiek jest z natury dobry (optymizm),
nie jest obciążony grzechem pierworodnym,
dzieci rodzą się jako istoty dobre i niewinne,
przyczyną zła jest społeczeństwo i kultura (obyczaje,
konwenanse, moralność, prawo, a nawet nauka i rozum).
Naturalizm w pedagogice
to koncepcja wychowania i edukacji,
która zakłada m. in.:
zgodność wychowania z szeroko rozumianą
naturą ludzką,
swobodny wybór treści i metod kształcenia, w celu wspierania
swobodnego (wolnego), niczym nieograniczonego rozwoju
dziecka.
Przedstawiciele naturalizmu w filozofii i pedagogice:
XVIII - Rousseau, Pestalozzi,
XIX w. - Fröbel, Spencer,
XX w. - Francis Parker, Wiliam H. Kilpatrick, John Holt i inni.
to filozofia amerykańska,
powstała w XX wieku,
akcentująca ważną rolę doświadczenia, działania i
rozwiązywania problemów.
Przedstawiciele pragmatyzmu:
William James,
John Dewey,
Richard Rorty.
J. Dewey – nowoczesna teoria wychowania i edukacji
wychowanie
to proces, dzięki któremu człowiek może
realizować swoje możliwości;
uczeń nie powinien być przedmiotem, lecz podmiotem
nauczania i wychowania;
nauczanie powinno być nastawione na problemy i ich
rozwiązywanie;
treści nauczania nie powinny być gotowe, lecz prezentowane
jako problemy i rozwiązywane.
CELE EDUKACJI WG PRAGMATYZMU DEWEYA
rozwój zdolności i samodzielności jednostki,
zdobywanie wiedzy, nabywanie umiejętności,
kształcenie, czyli planowy proces wdrażania niedojrzałej osoby
do uczestniczenia w kulturze.
EGZYSTENCJALIZM to:
poglądy wielu myślicieli, wyrażane w dziełach filozoficznych i
literackich.
Przedstawiciele: Kierkegaard, Nietzsche, M. Heidegger, K.
Jaspers, J. P. Sartre, G. Marcel i inni.
Człowiek wg egzystencjalizmu:
jako niepowtarzalna jednostka jest przeciwstawiany
wspólnocie, społeczeństwu i tłumowi;
jako wolna jednostka ponosi całkowitą odpowiedzialność za
swoje czyny, swoje życie i sens swego istnienia;
Normy moralne, wartości i ich hierarchie nie istnieją
obiektywnie, ale powstają dzięki osobistym wyborom,
Wolność wyboru między wartościami i rozwiązywanie
konfliktów nie jest możliwością, lecz koniecznością;
Wolność jest przedmiotem największej troski.
Nauczyciel lub system oświaty nie może narzucać
określonych wartości odgórnie.
kształtowanie osoby w pełni autentycznej,
uświadamianie, że człowiek jest twórcą wartości,
kładzenie nacisku na wolność i niezależność jednostki jako
bytu indywidualnego, niepowtarzalnego, niezbywalnego i
wartościowego.
ESENCJEALIZM
PERENIALIZM
PROGRESYWIZM
REKONSTRUKCJONIZM SPOŁECZNY
TEORIA KRYTYCZNA
Esencjalizm
- teoria odwołująca się do przekonania, „że
właściwa edukacja powinna obejmować podstawowe
umiejętności oraz nauki humanistyczne i ścisłe, które okazały
się użyteczne w przeszłości i prawdopodobnie będą także
przydatne w przyszłości.”
= hasło powrotu do tzw. „edukacji elementarnej”
Przedstawiciele:
Wiliam Chandler Bagley
Arthur Bestor
Max Rafferty
Hyman Rickover
Nawiązują do idealizmu, krytykują naturalizm i pragmatyzm.
Esencjalizm –
teoria edukacyjna gdzie, najważniejszą funkcją szkoły jest
przechowywanie i przekazywanie podstawowych elementów kultury.
Teoria ta podkreśla, że:
1) konieczny jest powrót do usystematyzowanego programu nauczania o
układzie przedmiotowym,
2) Uczenie należy rozumieć jako zdobywanie biegłości w zakresie
podstawowych umiejętności i wiedzy,
3) Nauczyciel to dojrzały przedstawiciel kultury, posiadający
odpowiednie kompetencje w dziedzinie wykładanego przedmiotu oraz
metod kształcenia,
4) Edukacja to przygotowanie do sumiennego wypełniania obowiązków
zawodowych oraz do uczestnictwa w życiu publicznym,
5) Szkoła powinna zachować funkcję akademicką.
6) programy kształcenia nie powinny być układane pod wpływem
przemijających mód, inaczej szkoła ulega degeneracji.
Głosi, że istnieją najważniejsze zasady wychowania, które są
niezmienne i nigdy nie tracą aktualności.
Według perenialistów najważniejszym zadaniem filozofii edukacji:
jest analiza ludzkiej natury i opracowanie programu wychowania
uwzględniającego najbardziej uniwersalne właściwości
charakteru człowieka.
Program wychowania
powinien się zasadzać na następujących
tezach:
intelekt właściwy ludziom, umożliwia tworzyć modele działania i
wybierać pomiędzy nimi, oznacza dysponowanie wolną wolą,
podstawowe ludzkie wartości związane są z racjonalnością -
na świecie ludzie stworzyli uniwersalne zasady etyczne, którymi
kierują zarówno jednostki, jak i całe społeczeństwa;
Przedstawiciele:
Robert Hutchins,
Jacques Maritain,
Mortimer J. Adler,
nawiązują do realizmu Arystotelesa i realizmu
tomistycznego,
odrzucają naturalizm i pragmatyzm.
Progresywizm
(progresywiści) przyjmuje, że:
•
poprawa ludzkiej egzystencji i reforma społeczeństwa są
możliwe i konieczne;
•
reforma szkolnictwa powinna być częścią większego procesu
przemian (zmian, reform) obejmujących całość instytucji i
stosunków społecznych.
skupiają się na dziecku (pajdocentryzm), na osobie uczącej
się, a nie na treściach przedmiotowych;
przywiązują wagę do bezpośrednich działań i doświadczeń
zamiast polegania tylko na umiejętnościach werbalnych i
wiedzy książkowej;
przyznają pierwszeństwo zajęciom umożliwiającym wspólne
uczenie się w grupie.
chcą wdrażać młodzież do procedur demokratycznych,
umożliwiających działanie we wspólnocie i przeprowadzanie
zmian społecznych,
popierają rodzaj swoistego
relatywizmu kulturowego
bądź
etycznego
prowadzącego do przyjęcia
krytycznej postawy
wobec dziedziczonych tradycji kulturowych czy wartości.
Progresywizm
odcina się od idealizmu, realizmu i tomizmu,
odrzuca większość proponowanych przez nie
rozwiązań edukacyjnych,
proponuje także odmienne rozwiązania niż esencjalizm
i perenializm,
jest bliski naturalizmowi i pragmatyzmowi.
Przedstawiciele:
•
William H. Killpatrick, Francis Parker, Jane Adams, Junius
Meriam, Marietta Johnson, Harold Rugg i inni
Rekonstrukcjonizm społeczny to teoria w edukacji, która
zakłada, że:
Szkołę należy wykorzystywać do budowy (przebudowy)
społeczeństwa,
Szkoła ma ustalać najważniejsze problemy społeczne (np.
patologie) będące przyczynami kryzysu kulturowego,
Szkoła powinna wpajać umiejętności i postawy umożliwiające
rozwiązanie problemów społecznych,
Nauczyciele powinni angażować się w budowanie nowego
społeczeństwa,
Szkoła nie powinna być narzędziem indoktrynacji i
propagandy, chociaż edukacja zawsze jest pochodną
konkretnej kultury i społeczeństwa.
Rekonstrukcjoniści mówią, że:
teoria edukacji nie może ograniczać się do odzwierciedlania
dziedziczonych od pokoleń wzorców i wartości.
twórcy pedagogiki edukacyjnej powinni opracować strategie i
programy, których celem będzie zreformowanie i
„przebudowanie”
społeczeństwa.
Przedstawiciele:
George S. Counts (USA)
EDUKACJA w czasie kryzysu powinna obejmować:
1.
Krytyczną analizę dziedzictwa kulturowego,
2.
Wdrażanie do pracy na rzecz planowej reformy społecznej,
3.
Zaszczepianie umiejętności planowania, żeby wyznaczyć
kierunek kulturowej przebudowy,
4.
Testowanie projektu przemian kulturowych przez
wprowadzanie w życie planowej reformy społecznej,
5.
Eliminowanie tego, co blokuje rozwój, czyli stereotypowego
myślenia, które rodzi nietolerancję, dyskryminację i
uprzedzenia.
Co robić?
akcentować wartości demokratyczne,
uwzględniać nowe technologie,
poddać edukacyjnej rekonstrukcji każdą dziedzinę ludzkiej
aktywności ( pracę, płace, własność, rekreacje, życie seksualne,
rodzinę, ustrój, opinię publiczną, przynależność rasową i
etniczną, wojnę, pokój, sztukę itp.),
Powoływać „działaczy edukacyjnych”, tzn. przywódców
propagujących nowe idee i metody,
Wyznaczać kierunek rozwoju.
SZKOŁA
według rekonstrukcjonizmu to instytucja społeczna
pośrednicząca w przekazywaniu kultury.
powołana do tego, aby przygotowywać i włączać dzieci do
życia w grupie, przez planowe kultywowanie społecznie
pożądanych umiejętności, wiedzy i wartości.
Teoria krytyczna koncentruje się na dwóch związanych ze
sobą elementach teorii edukacyjnej: krytyce i reformie.
Funkcja krytyczna polega na zbadaniu kto - jaka grupa (klasa)
społeczna sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi i
procesem wychowawczym oraz na ustaleniu celów i
priorytetów edukacyjnych.
Przedstawiciele teorii krytycznej
dowodzą, że istotne problemy
edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy, która
umożliwia jednej zbiorowości sprawowanie kontroli nad drugą
i wymuszanie na niej posłuszeństwa.
Przedstawiciele:
Max Horkheimer,
Teodor Adorno,
Jűrgen Habermas,
Ivan Illich,
Paolo Freire.
odchodzą od filozofii i ideologii marksistowskiej,
tworzą nurt zwany neomarksizmem,
analizują społeczeństwo współczesne.
