Dietetyk _321[11].Z3.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Katarzyna Kacperczyk

Planowanie

diety

ograniczeniem

substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego oraz diet
w zaburzeniach czynnościowych jelit 321 [11].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Dieta z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Żywienie w chorobach żołądka i przełyku

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Żywienie w zaburzeniach czynnościowych jelit

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w zdobyciu niezbędnych umiejętności związanych

z planowaniem diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku
żołądkowego oraz diet w zaburzeniach czynnościowych jelit.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów w nauce,

–

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań, zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp i higieny

pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
Przepisy te poznałeś już podczas trwania nauki i należy je bezwzględnie stosować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

321 [11].Z3.01

Planowanie podstawowego żywienia

dietetycznego oraz diet w chorobach

na tle niedoborów żywieniowych

321 [11].Z3.02

Planowanie diety

lekko strawnej

321 [11].Z3.05

Planowanie diety

bogatobiałkowej

i diety

niskobiałkowej

321 [11].Z3.06

Planowanie diety

z ograniczeniem

tłuszczu

oraz diety

z ograniczeniem

łatwo

przyswajalnych
węglowodanów

321 [11].Z3

Żywienie dietetyczne

321 [11].Z3.04

Planowanie diety

z ograniczeniem

substancji

pobudzających

wydzielanie soku

żołądkowego

oraz diet

w zaburzeniach

czynnościowych

jelit

321 [11].Z3.03

Planowanie diety

ubogoenergetycznej

321 [11].Z3.07

Planowanie diet

z modyfikacjami

składników

mineralnych

i diet

z modyfikacjami

konsystencji

321 [11].Z3.08

Planowanie diet

niestandardowych

321 [11].Z3.09

Prowadzenie dokumentacji

żywieniowej pacjentów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wykorzystywać podstawy wiedzy z zakresu fizjologii człowieka,

−

oceniać właściwości składników pokarmowych i ich znaczenie dla organizmu ludzkiego,

−

stosować podstawy planowania żywienia dla różnych grup ludzi,

−

określać zasady racjonalnego żywienia,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się technologią informacyjną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

scharakteryzować patofizjologię chorób wymagających ograniczenia substancji
pobudzających wydzielanie soku żołądkowego,

−

określić cele i założenia diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie
soku żołądkowego,

−

określić wskazania do stosowania diety z ograniczeniem substancji pobudzających
wydzielanie soku żołądkowego,

−

scharakteryzować żywienie osób z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy,

−

zaplanować jadłospis dla osób na diecie z ograniczeniem substancji pobudzających
wydzielanie soku żołądkowego,

−

wyjaśnić patologiczne podłoże zaburzeń czynnościowych jelit,

−

określić cele i założenia diet w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

określić rolę błonnika w regulacji czynności przewodu pokarmowego,

−

zaplanować jadłospis dla osób z zaburzeniami czynnościowymi jelit,

−

dobrać zalecane produkty i potrawy do planowanych diet,

−

scharakteryzować żywienie osób z zaparciami i biegunką,

−

dokonać oceny zaplanowanych jadłospisów,

−

posłużyć się programem komputerowym do oceny sposobu żywienia,

−

przekonać pacjenta o celowości i konieczności stosowania diety.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Dieta

ograniczeniem

substancji

pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego

4.1.1. Materiał nauczania

Dieta z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego jest

modyfikacją diety lekko strawnej o dość rygorystycznym charakterze. Celem stosowania tej
diety jest zmniejszenie wydzielania soku żołądkowego.

Dietę z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego stosuje

się głównie w chorobie wrzodowej żołądka oraz dwunastnicy, ale zalecana jest także
w innych schorzeniach, zgodnie ze wskazaniem lekarza (rysunek 1).

Rys. 1. Wskazania

stosowania

diety

ograniczeniem

substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego [opracowanie własne]

Przepuklina

rozworu

przełykowe

Refluks

żołądkowo-
przełykowy

Nieżyty żołądka

(przewlekłe

i ostre zapalenie)

Choroba

wrzodowa

żołądka

i dwunastnicy

Wskazania do

stosowania diety

z ograniczeniem

substancji

pobudzających

wydzielanie soku

żołądkowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadania diety

Zadaniem diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego jest nie tylko dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości energii wraz
z pożywieniem i wszystkich składników odżywczych, ale także zmniejszenie wydzielania
kwasu

solnego, rozcieńczenie

soku

żołądkowego i wyeliminowanie drażnienia

mechanicznego, chemicznego i termicznego błony śluzowej żołądka.

Zasady diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
1. Należy ograniczyć spożycie pokarmów działających pobudzająco na wydzielanie soku

żołądkowego i wyeliminować drażnienia błony śluzowej żołądka. Dlatego w diecie tej
należy wyeliminować mocne wywary z mięsa i kości, silnie aromatyczne warzywa, kawę
naturalną i alkohol.

2. W celu zmniejszenia termicznego drażnienia ścian żołądka należy unikać posiłków

o skrajnych temperaturach, czyli zbyt gorących lub zbyt zimnych, tzw. prosto z lodówki.
Aby ograniczyć mechaniczne podrażnienia błony śluzowej żołądka należy wykluczyć
z diety pieczywo razowe, grube kasze, surowe warzywa i owoce ze względu na dużą
zawartość w nich błonnika pokarmowego.

3. Zapotrzebowanie energetyczne zależy od trybu życia, masy ciała i stanu zdrowia.

Zaleca się stosowanie diety o wartości energetycznej 2000–2500 kcal, zawierającej:
80–90 g białka, 80 g tłuszczu, 300–350 g węglowodanów, 1200 mg wapnia, 15 mg
żelaza, 900 µg, witaminy A (ekwiwalent retinolu), 1,5 mg witaminy B

, 2,5 mg witaminy

, 75 mg witaminy C (wytyczne wg J. Hasika i Ś. Ziemlańskiego).

Przeciętnie przyjmuje się, że na 1 kg należnej masy ciała przypada 35 kcal, a więc
w przypadku chorego o masie równej 70 kg, zapotrzebowanie energetyczne będzie
wynosić 2450 kcal. Przykład dziennej racji pokarmowej przedstawia tabela 1.

4. Białko wzmaga wydzielanie soku żołądkowego, ale ma również zdolność

neutralizowania  kwasu  solnego,  dlatego  przyjmuje  się,  iż  ilość  białka  w  tej  diecie
powinna  wynosić  około  1–1,5 g  białka  na  1 kg  należnej  masy  ciała.  O  zwiększonej
podaży białka w diecie powinien decydować lekarz. Białko podaje się w postaci chudego
mięsa,  ryb,  drobiu,  sera  twarogowego,  jaj  i  mleka.  W  przypadku  nietolerancji  mleka
świeżego  można stosować mleko w proszku lub  mleko o obniżonej zawartości  laktozy.
Jeżeli  chory  dobrze  toleruje  mleko  fermentowane  może  również  spożywać  jogurt,  kefir
i mleko zsiadłe.

5. Tłuszcze wykazują zdolność do hamowania wydzielania soku żołądkowego, ale nie

powinny przekraczać 30% ogólnej wartości energetycznej diety. W żywieniu powinno się
stosować  głównie  tłuszcze  pochodzenia  roślinnego,  jak  olej  sojowy,  słonecznikowy,
kukurydziany,  zawierające  korzystnie  działające  na  organizm  kwasy  tłuszczowe.
Dopuszczalne  są  także  tłuszcze  pochodzące  z  produktów  mlecznych  takie  jak  świeże
masło i śmietanka.
W przypadku choroby wrzodowej tłuszcze należy stosować ostrożnie i nie zwiększać ich
ilości  w  celu  zahamowania  wydzielania  soku  żołądkowego,  aby  –  ze  względu  na
przewlekły  i  nawracający  charakter schorzenia – nie doszło do przyspieszenia procesów
miażdżycowych.

6. Węglowodany podaje się w postaci produktów zbożowych z wysokiego przemiału,

ziemniaków, gotowanych warzyw i owoców oraz niewielkiej ilości cukru, miodu i dżemu
bez pestek. Ponieważ w diecie konieczne jest zmniejszenie ilości błonnika, szczególnie
nierozpuszczalnego w wodzie, dlatego nie należy spożywać pieczywa razowego, grubych
kasz, surowych warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych.

7. Całkowita rezygnacja z błonnika nie jest wskazana. Wyjątek stanowi dieta w okresie

zaostrzenia choroby, gdy ograniczenia dietetyczne są bardzo rygorystyczne i może

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pojawić  się  konieczność  podawania  jedynie  kleików  (taka  dieta  powinna  trwać  jak
najkrócej).  Ze  względu  na  to,  że  błonnik  wywiera  korzystny  wpływ  na  poposiłkowe
stężenie  kwasu  solnego  i  pepsyny  w  soku  żołądkowym,  zapobiega  zaparciom,  nie
powinno  go  zabraknąć  nawet  w  diecie  z  ograniczeniem  substancji  pobudzających
wydzielanie  soku  żołądkowego.  Można  go  podawać  w  postaci  gotowanych  warzyw
i owoców, przecierów, soków warzywnych i owocowych.

8. W dobrze skomponowanej diecie, zwierającej dużą różnorodność produktów nawet

w przypadku ograniczenia substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego nie
powinny występować niedobory składników mineralnych. W okresie zaostrzenia choroby
wrzodowej z krwawieniem z przewodu pokarmowego należy szczególnie zadbać
o zapewnienie organizmowi odpowiedniej ilości żelaza.

9. Witaminy odgrywają bardzo ważną rolę w procesie leczenia m.in. choroby wrzodowej.

Należy zwrócić uwagę na zwiększenie w diecie ilości witaminy A, działającej ochronnie
na  błonę  śluzową  i  będącej  głównym  przeciwutleniaczem.  Ze  względu  na  ograniczenie
w diecie  spożycia  surowych  warzyw  i  owoców  może  dochodzić  do  niedoborów
witaminy  C,  która  ma  właściwości  przeciwzapalne  i  jest  ważnym  czynnikiem
oksydacyjno-redukcyjnym.  Dlatego  bardzo  istotny  jest  odpowiedni  dobór  produktów
bogatych  w  tę  witaminę.  Braki  tej  i  innych  witamin  zaleca  się  uzupełniać  świeżymi
sokami warzywnymi i owocowymi.

10. Płyny w diecie stanowią bardzo ważny element i konieczne jest zapewnienie

organizmowi odpowiedniej ich ilości, szczególnie w przypadku wymiotów i biegunek –
wówczas ilość płynów należy odpowiednio zwiększać. Nie można pić mocnej kawy ani
herbaty, gazowanych napojów i wód mineralnych.

11. Ilość soli w diecie należy ograniczyć do 6 g dziennie (1 łyżeczka) i zupełnie wyłączyć

przyprawy drażniące błonę śluzową i pobudzające wydzielanie soku żołądkowego
(pieprz, ostra papryka, chrzan, musztarda). W celu uatrakcyjnienia potraw, do ich
przyrządzania można używać łagodnych przypraw ziołowych i warzyw przyprawowych.

12. Potrawy w diecie powinny być gotowanie w wodzie lub na parze. Jeżeli stan zdrowia

pacjenta  ulega  poprawie,  można  dodawać  produkty  pieczone  w  folii  aluminiowej,
pergaminie,  duszone  bez  wcześniejszego  smażenia.  Owoce,  warzywa  oraz  kasze  grube,
po  ugotowaniu  należy  przecierać,  szczególnie  w  okresach  występowania  bólu.
W początkowym  okresie  leczenia  choroby,  surowe  soki  z  warzyw  i  owoców  należy
rozcieńczać  mlekiem,  śmietanką  lub  przegotowaną  wodą.  Zupy  i  sosy  podprawia  się
zawiesinami z mąki i  mleka, śmietanki lub wody. Tłuszcze najlepiej dodawać do potraw
pod koniec ich gotowania. Nie wolno podawać potraw smażonych, pieczonych w sposób
tradycyjny.

13. Dobór produktów i potraw powinien być zindywidualizowany w zależności od potrzeb

i stanu zdrowia pacjenta. Produkty wskazane i przeciwskazane przedstawia tabela 2.

14. Posiłki należy spożywać regularnie, w niewielkich ilościach, ale często – do około 6 razy

dziennie,  ponieważ  większa  częstotliwość  powoduje  mniejsze  wahania  średniej
kwaśności  treści  żołądkowej,  niż  w  przypadku  posiłków  podawanych,  np.  co  cztery
godziny.  Zbyt  obfite  posiłki  mogą  pobudzać  czynność  wydzielniczą  żołądka.  Małe
powodują  rozcieńczanie  soku  żołądkowego  i  sprzyjają  gojeniu  się  owrzodzeń  żołądka.
Unikać  należy pośpiechu  i  zmęczenia przy jedzeniu. Pokarmy trzeba przeżuwać powoli
i dokładnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Przykład dziennej racji pokarmowej dla diety z

ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie

soku żołądkowego [10, s. 57]

Produkt

Ilość w (g)

Wymienniki pokarmowe

Produkty zbożowe
pieczywo pszenne, jasne
kasza, mąka, makaron „nitki”

200

135 g pieczywa = 100 g kaszy, mąki, makaronu

Mleko i produkty mleczne
mleko 2% tłuszczu
ser twarogowy

600
100

100 g mleka = 15 g twarogu

Jaja 1 sztuka

50 50 g jaja = 50 g mięsa lub sera twarogowego

Mięso, drób, wędliny, ryby
mięso chude bez kości
szynka, polędwica
ryby (filety)

100–150

30
40

100 g mięsa = 80 g szynki lub 100 g sera białego lub
85 g filetów rybnych

Masło i śmietana
masło
śmietanka 18% tłuszczu

20
30

2 g masła = 10 g śmietanki

Inne tłuszcze
olej sojowy, słonecznikowy

ziemniaki

200

Warzywa
zawierające witaminę C
zawierające karoten
pozostałe

200
200
200

Cukier, słodycze
cukier
miód, dżem bez pestek

40
10

100 g cukru = 125 g miodu lub 150 g dżemu

Tabela 2. Produkty i potrawy dozwolone i przeciwwskazane w diecie z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego – okres rekonwalescencji [7, s. 225]

Nazwa produktu

lub potrawy

Dozwolone

Przeciwwskazane

Produkty zbożowe

pieczywo pszenne jasne, czerstwe, mąka
pszenna jasna, kasza manna, krakowska,
ryż, sago, płatki owsiane i kasza jęczmienna
łamana, drobny, delikatny makaron.

pieczywo świeże żytnie, razowe

mąki

razowe, mąki żytnie, grube kasze:
pęczak, gryczana, grube makarony
fabryczne, z potraw – kluski kładzione,
potrawy mączne smażone, jak np.
naleśniki.

Mleko i produkty
mleczne

mleko słodkie, zsiadłe nieprzekwaszone,
bardzo świeży ser biały (twarogowy), ser
śmietankowy.

mleko zsiadłe przekwaszone, kefir,
jogurt, sery żółte (podpuszczkowe),
sery topione.

Jaja

gotowane na miękko, jaja w koszulkach,
żółtka do zaprawiania zup, jaja sadzone lub
jajecznica przygotowana na parze.

gotowane na twardo, w majonezie,
jajka sadzone, jajecznica.

Mięso, wędliny, ryby

chude mięsa i chudy drób: cielęcina,
wołowina, królik, indyk, kurczę,
chude ryby: dorsz, leszcz, sola, płastuga,

tłuste gatunki mięs i drobiu:
wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki,
dziczyzna, wędliny i wyroby

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kergulena, szczupak, sandacz,
wędliny chude: szynka, polędwica.

wędliniarskie tłuste,
ryby: węgorz, makrela, łosoś, śledź,
sardynka,
mięsa peklowane, ryby wędzone,
konserwy mięsne i rybne.

Tłuszcze

świeże masło, margaryny miękkie
wysokogatunkowe w ograniczonej ilości,
słodka śmietanka, oleje roślinne:
rzepakowy, słonecznikowy, kukurydziany,
sojowy, oliwa z oliwek.

smalec, słonina, boczek, łój wołowy
i barani, kwaśna śmietana, margaryny
twarde.

Ziemniaki

gotowane, gotowane tłuczone
i purée.

frytki, ziemniaki smażone, placki
ziemniaczane, pyzy, chipsy.

Suche strączkowe

wszystkie są zabronione.

Warzywa

marchew, kalafior, buraki, dynia, szpinak,
kabaczki, młody zielony groszek, młoda
fasolka szparagowa, warzywa z wody
oprószone mąką
z dodatkiem świeżego masła lub
margaryny, bez zasmażek,
na surowo: zielona sałata, cykoria,
pomidory bez skórki, utarta marchewka z
jabłkiem.

wszystkie odmiany kapusty, papryka,
szczypiorek, ogórki, rzodkiewka, rzepa,
szczaw, kukurydza, cebula,
potrawy z warzyw zaprawiane
zasmażkami lub smażone, grzyby,
warzywa konserwowane octem.

Owoce

owoce dobrze dojrzałe, bez skórki i pestek,
gotowane, ewentualnie przetarte: jabłka,
truskawki, morele, rozcieńczone gotowane
soki z owoców jagodowych (maliny,
jeżyny, porzeczki czarne i czerwone) lub
cytrusowych, niewielkie ilości truskawek
surowych i innych owoców można podawać
po konsultacji z lekarzem.

wszystkie owoce surowe, gruszki,
śliwki, czereśnie, agrest, owoce
suszone oraz orzechy.

Cukier i słodycze

cukier, dżemy bez pestek, miód –
w ograniczonych ilościach.

chałwa, czekolada, słodycze
zawierające tłuszcz, kakao, orzechy.

Przyprawy

tylko bardzo łagodne, w ograniczonych
ilościach: sól, cukier, wanilia, koper
zielony, sok z cytryny.

ostre przyprawy: ocet, musztarda,
pieprz, papryka, chrzan, maggi, kostki
bulionowe.

Zupy

kleiki, krupnik z dowolnej kaszy, zupy
mleczne, zupa jarzynowa z dowolnych
warzyw, zupy zaprawiane mąką z masłem
(bez zasmażania), słodką śmietanką lub
żółtkiem jaja, zupy z dodatkiem świeżego
masła.

rosół, zupy na wywarach z mięsa lub
kości, zupy przyprawione zasmażkami
lub kwaśną śmietaną, zupy z proszku,
zupy z przeciwwskazanych owoców
lub warzyw, kapuśniak, zupa
ogórkowa, fasolowa, grochówka,
cebulowa, grzybowa.

Potrawy z mąki i
kaszy

kasze gotowane na sypko lub rozklejone,
budynie z kaszy z dodatkiem mięsa,
warzyw, pierogi leniwe.

smażone kotlety z kaszy, kluski
kładzione, francuskie zacierki.

Potrawy mięsne i
rybne

gotowane, duszone bez uprzedniego
obsmażania, pieczone w folii aluminiowej,
w rękawie foliowym lub w pergaminie,
potrawki, pulpety, budynie.

smażone, duszone, pieczone w sposób
tradycyjny.

Desery

kompoty z dowolnych owoców,
z owoców pestkowych, kompoty
przecierane, galaretki i kisiele
z owoców, mus z pieczonego jabłka,
budynie i kisiele mleczne – wszystkie
desery mało słodzone, biszkopty, ciasto
drożdżowe.

desery z przeciwwskazanych owoców,
z czekoladą ,
z orzechami, desery z dużą ilością
cukru, torty i ciasta
z kremem lub z bitą śmietaną, pączki,
faworki, tłuste ciasta, ciasta francuskie,
piaskowe, kruche, makowiec.

Napoje

słaba herbata, słaba kawa zbożowa
z mlekiem, mleko.

mocna herbata, kawa naturalna, napoje
gazowane, kakao, płynna czekolada,
napoje alkoholowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego?

2. Jak można zmniejszyć

termiczne drażnienie ścian żołądka?

3. Jak można zmniejszyć

mechaniczne drażnienie ścian żołądka?

4. Jakie czynniki wpływają na wydzielanie soku żołądkowego?
5. Jak często powinno się spożywać posiłki w diecie z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego?

6. Jakie produkty zbożowe są zalecane w diecie z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego?

7. Jaki składnik pokarmowy należy koniecznie ograniczyć w diecie z ograniczeniem

substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i dlaczego?

8. Jakie potrawy powinny być spożywane diecie z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego?

9. Jaki rodzaj mięsa i tłuszczów jest dozwolony w diecie z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj założenia diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego dla mężczyzny w wieku 35 lat, wzroście 176 cm, masie ciała 70 kg,
wykonującego umiarkowaną pracę fizyczną, wiedząc, że lekarz zalecił mu spożywanie 1,3 g
białka na 1 kg masy ciała na dobę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI mężczyzny,
2)  oszacować na podstawie norm żywienia jego dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  obliczyć zapotrzebowanie na białko ogółem oraz białko pochodzenia zwierzęcego,
4)  ustalić udział energii z białka w dziennym zapotrzebowaniu energetycznym,
5)  ustalić ilość tłuszczów i węglowodanów w diecie,
6)  określić  założenia  diety  z  ograniczeniem  substancji  pobudzających  wydzielanie  soku

żołądkowego,

7) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca diety ograniczającej wydzielanie soku żołądkowego,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Opracuj korzystając z różnych materiałów jak najpełniejszą listę produktów spożywczych

ze wszystkich grup produktów, np. tabeli wartości odżywczej, a następnie dokonaj ich
podziału na produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie z ograniczeniem substancji
pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w literaturze tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych,
2) przeanalizować wybrane grupy produktów pod kątem możliwości zastosowania ich

w diecie z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego
i dokonać ich podziału na zalecane i przeciwwskazane według schematu zawartego
w tabeli,

3) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Tabela do ćwiczenia 2. Produkty zalecane i przeciwwskazane w diecie z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego [opracowanie własne]

Produkty zalecane

Produkty przeciwwskazane

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca diety ograniczającej wydzielanie soku żołądkowego,

−

tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj dekadowy jadłospis w diecie z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego dla kobiety w wieku 47 lat, wzroście 159 cm, masie ciała
56 kg, o dużej aktywności fizycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI kobiety,
2)  oszacować jej dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zapoznać  się  z  produktami  zalecanymi  i  przeciwwskazanymi  w  diecie  z  ograniczeniem

substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego,

4)  ustalić ilość białka, tłuszczów i węglowodanów w diecie,
5)  zaplanować posiłki na okres 10 dni,
6)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca diety ograniczającej wydzielanie soku żołądkowego,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych,

−

tabele przedstawiające modelowe racje pokarmowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru format A3 i A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele diety z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego?



2) określić założenia diety z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego?



3) określić wskazania do stosowania diety z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego?



4) wymienić produkty spożywcze i potrawy zalecane w diecie

z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku
żołądkowego?



5) zaplanować

jadłospis

diecie

ograniczeniem

substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Żywienie w chorobach żołądka i przełyku

4.2.1. Materiał nauczania

Ostre zapalenie żołądka

Przyczyną ostrego zapalenia żołądka mogą być czynniki zewnętrze szkodliwie działające

na  organizm,  takie  jak:  alkohol,  niektóre  leki,  żywność  zatruta  toksynami  wytworzonymi
przez bakterie  czy silne kwasy. Tego typu schorzenie  może wystąpić także w wyniku urazu,
stresu,  operacji,  niektórych  chorób  oraz  zakażenia  błony  śluzowej  żołądka  przez  bakterię
Helicobacter  pylori.  Objawy  ostrego  zapalenia  żołądka to  m.in.:  brak  łaknienia,  piekący  ból
w nadbrzuszu,  odbijanie,  uczucie  ucisku  w  nadbrzuszu,  nieprzyjemny  smak  w  ustach,
nudności, wymioty z domieszką krwi, gorączka.

W ostrym zapaleniu żołądka należy unikać czynników zewnętrznych wywołujących

uszkodzenia  błony  śluzowej  żołądka.  Oprócz  leczenia  medycznego,  stosuje  się  również
odpowiednią dietę. W pierwszym okresie wskazana jest dieta płynna, która w kolejnym etapie
przechodzi w dietę płynną wzmocnioną, a potem papkowatą. Po ustąpieniu dolegliwości, gdy
stan  zdrowia  pacjenta  ulega  poprawie  stosuje  się  dietę  lekko  strawną  z  ograniczeniem
substancji  pobudzających  wydzielanie  soku  żołądkowego.  W  ciężkich  przypadkach,  gdy
niemożliwe jest żywienie doustne, stosuje się żywienie pozajelitowe.

Przewlekłe zapalenie żołądka

Najczęstszym schorzeniem żołądka jest jego przewlekłe zapalenie. Wystąpienie tej

choroby nasila się wraz z wiekiem człowieka. Wywołuje ją wiele czynników, a jednym z nich
jest  zakażenie  bakterią  Helicobacter  pylori  (około  85%  przypadków).  Przewlekłe  zapalenie
żołądka  dotyczy  części  odźwiernikowej  żołądka  i  przesuwa  się  na  trzon,  w  efekcie  czego
dochodzi  do  zmniejszenia  wytwarzania  kwasu  solnego  i  do  niedokwaśności.  Dużo  rzadszą
przyczyną  przewlekłego  zapalenia  żołądka  są  czynniki  chemiczne  (10%  przypadków)  –
przedostanie się żółci z dwunastnicy do żołądka

W większości przypadków przewlekłe zapalenie żołądka nie daje dolegliwości, ale

u niektórych osób mogą pojawić się takie objawy, jak uczucie pełności po jedzeniu i wzdęcie
brzucha.

Dieta zalecana w przewlekłym zapaleniu żołądka to dieta z ograniczeniem substancji

pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

Wrzód trawienny to organiczny ubytek błony śluzowej, który przenikając przez błonę

śluzową przedostaje się przynajmniej do warstwy mięśniowej ściany żołądka. Nadżerka
natomiast to organiczny ubytek jedynie błony śluzowej

(rysunek 2). Owrzodzenie żołądka

pojawia się z taką samą częstotliwością u kobiet i u mężczyzn, natomiast owrzodzenie
dwunastnicy występuje czterokrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet.

Na chorobę wrzodową cierpi około 10% populacji, najczęściej między 25 a 55 rokiem

życia.  Charakteryzuje  się  ona  występowaniem  przewlekłych,  wolno  się  gojących  wrzodów,
mających  tendencję  do  nawracania.  Najczęściej  wrzody  zlokalizowane  są  w  dwunastnicy
i  żołądku. Do wystąpienia choroby  wrzodowej predysponują czynniki  dziedziczne, czynniki
agresywne  (osłabienie  czynników  chroniących  błonę  śluzową)  oraz  niektóre  choroby.  Dużą
rolę  w  chorobie  wrzodowej  żołądka  przypisuje  się  zakażeniu  bakterią  Helicobacter  pylori
(u  większości  osób  mających  wrzody  żołądka  stwierdza  się  obecność  tej  bakterii  w  błonie
śluzowej). Niektóre osoby nie uskarżają się na żadne objawy chorobowe, natomiast u innych
symptomy  choroby  są  wyraźne  i  dają  dolegliwości  bólowe.  Wrzody  dwunastnicy  mogą
manifestować  się  bólami  pojawiającymi  się  w  nocy  i  na  czczo  lub  późno  po  posiłku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

(1–3 godz.).  Ból  odczuwany  jest  zazwyczaj  w  nadbrzuszu  oraz  po  prawej  stronie  pępka,
i zmniejsza się po przyjęciu pokarmu. U osób z wrzodem żołądka ból występuje natychmiast
po  posiłku  i  jest  zależny  od  spożytego  pokarmu,  np.  pojawia  się  po  słodyczach,  kawie,
alkoholu, przyprawach korzennych. Zazwyczaj  jest to ból  bardzo silny, odczuwany  w całym
nadbrzuszu  i  pod  sercem.  Bóle  często  powracają  w  okresach  wiosennym  i  jesiennym.
Konsekwencje nieleczonej choroby wrzodowej są bardzo poważne i grożą m.in. krwawieniem
z  wrzodu,  przedziurawieniem  ściany  żołądka  lub  dwunastnicy.  W  planowaniu  żywienia  dla
osób  z  chorobami  wrzodowymi  wykorzystuje  się  zasady  diety  lekko  strawnej
z ograniczeniem  substancji  pobudzających  wydzielanie  soku  żołądkowego  (przykłady
jadłospisów w tej diecie zawierają tabele 3, 4).

Rys. 2. Schemat nadżerki i wrzodu w ścianie żołądka: a – nadżerka, b – wrzód [12, s. 188]

Zalecenia dietetyczne w chorobie wrzodowej
1. Wykluczyć następujące pokarmy: powodujące dolegliwości ze strony przewodu

pokarmowego (zgagę, bóle brzucha, odbijanie, itp.), pobudzające wydzielanie soku
żołądkowego, a więc: alkohol, kawę naturalną, mocną herbatę, wywary mięsne i kostne,
słone potrawy, konserwy, kostki bulionowe i przyprawy na bazie soli, ostre przyprawy,
takie jak papryka, pieprz, curry, chrzan, musztarda, ocet, itp.

2. Z diety należy również wykluczyć potrawy i produkty tłuste, ponieważ długo zalegają

w żołądku, co może spowodować nasilenie się dolegliwości bólowych.

3. Tłuszcze w diecie nie powinny przekraczać 30% wartości energetycznej diety.
4. Wartość energetyczna musi być dostosowana do stanu odżywienia pacjenta i pokrywać

wszystkie potrzeby jego organizmu.

5. Zalecana ilość białka wynosi 1 – 1,5 g/kg m.c./dobę, z czego co najmniej 50% powinno

stanowić białko pełnowartościowe (pochodzenia zwierzęcego).

6. Posiłki należy spożywać kilka razy dziennie (około 5), dzięki czemu neutralizuje się

treści żołądkowe i ochrania ściany tego narządu przed podrażnieniem. Posiłki powinny
być niewielkie objętościowo, a ich temperatura umiarkowana – niezbyt wysoka i nie za
niska.

7. Ograniczenie mleka do najwyżej 1 litra dziennie – nadmiar w diecie mleka oraz słodkiej

śmietanki może pobudzać wydzielanie kwasu solnego i również nasilić dolegliwości
bólowe.

8. Warzywa i owoce można włączyć do diety w okresie remisji choroby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W okresie zaostrzenia choroby wrzodowej można podawać niewielką ilość warzyw

i owoców  bogatych  w  witaminę  C  w  postaci  przecierów  i  soków.  Bardzo  ważne  jest
zapewnienie  odpowiedniej  ilości  witaminy  C,  której  może  zabraknąć  w  organizmie  ze
względu  na wykluczenie z diety surowych warzyw  i owoców. Istotne  jest także zapewnienie
odpowiedniej  ilości  witaminy  B

, kwasu foliowego i żelaza, szczególnie w przypadku

występowania krwawienia z przewodu pokarmowego.

Ostre objawy w początkowym okresie choroby, jak: wymioty, biegunka, krwawienie

z przewodu pokarmowego, mogą wymagać zastosowania diety płynnej, następnie diety
płynnej wzmocnionej i diety papkowatej. Decyzję w takiej sytuacji podejmuje lekarz.

Gdy stan zdrowia pacjenta ulegnie poprawie stosuje się dietę lekko strawną

z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego i kontynuuje przez
okres gojenia się wrzodu. Potem można zmniejszać restrykcje dietetyczne i w miarę upływu
czasu powracać do żywienia podstawowego jak u osoby zdrowej zachowując zasadę nie
spożywania produktów i potraw źle tolerowanych przez pacjenta.

Tabela 3. Przykład jadłospisu dla diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego (ostry okres choroby) [10, s. 61]

Rodzaj posiłku

Potrawa

śniadanie I

lane ciasto na mleku i wywarze z warzyw

śniadanie II

mielone siemię lniane z wodą i mlekiem

obiad

zupa ziemniaczana przetarta, risotto z mielonym mięsem
i marchewką

podwieczorek

kisiel mleczny

kolacja

galaretka z ryby, bułka z masłem, herbata z mlekiem

przed snem

kasza manna na mleku

Tabela 4. Przykład jadłospisu dla diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku
żołądkowego (okres przewlekły choroby) [10, s. 61]

Rodzaj posiłku

Potrawa

śniadanie I

bułka z masłem, jajko na miękko, kawa zbożowa
z mlekiem

śniadanie II

chleb pszenny z masłem i polędwicą, sok z marchwi ze
śmietanką

obiad

krupnik, wołowina gotowana mielona z sosem
koperkowym, ziemniakami puree, marchewka puree,
kompot z jabłek przetarty

podwieczorek

pieczywo półcukiernicze, jogurt

kolacja

budyń z białego sera, sałata zielona ze śmietanką, napar
z rumianku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Refluks żołądkowo-przełykowy

Spowodowany jest cofaniem się zawartości żołądka do przełyku, czego przyczyna tkwi

w niewydolności  dolnego  zwieracza  przełyku.  Zwieracz  stanowiący  przegrodę  między
żołądkiem  a  przełykiem  otwiera  się  tylko  podczas  przełykania.  W  refluksie  przegroda  nie
działa sprawnie i dochodzi do cofania się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka, co powoduje
uszkodzenie  błony  śluzowej  przełyku,  a  następnie  powstanie  stanu  zapalnego.  Główne
objawy  refluksu  żołądkowo-przełykowego  to:  odbijanie,  zgaga,  trudności  w  połykaniu,
nudności,  wymioty,  piekący  ból  za  mostkiem,  ból  w  nadbrzuszu.  Zadaniem  diety  jest
złagodzenie  i ustąpienie  dolegliwości.  W  przypadku,  gdy  zastosowana  dieta  nie  odnosi
pozytywnego skutku, do leczenia wprowadzane są środki farmakologiczne, a w ostateczności
wdraża się leczenie chirurgiczne.

Zalecenia dietetyczne w chorobie refluksowej:

−

stosowanie diety lekko strawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie
soku żołądkowego,

−

spożywanie posiłków często, ale w małych ilościach,

−

unikanie produktów i potraw wywołujących dolegliwości (działanie niewskazanych
produktów spożywczych w refluksie żołądkowo-przełykowym obrazuje tabela 5),

−

niespożywanie posiłków późnym wieczorem (ostatni powinien być zjedzony 3–4 godziny
przed snem), przykład jadłospisu w chorobie refluksowej zawiera tabela 6,

−

niespożywanie potraw gorących podrażniających błonę śluzową przełyku,

−

niepopijanie potraw zbyt dużą ilością wody, która zwiększa objętość pokarmu (ułatwia to
cofanie się treści pokarmowej do przełyku),

−

wykluczenie z diety potraw kwaśnych, tłustych, ostrych przypraw, kawy naturalnej
z kofeiną, wyrobów z czekoladą oraz kakao, alkoholu, napojów gazowanych,

−

stosowanie diety płynnej wzmocnionej lub papkowatej w przypadku pojawienia się
trudności z połykaniem (tzw. dysfagia),

−

kontrolować masę ciała, a przypadku nadwagi i otyłości znormalizować ją, ponieważ
otyłość pogarsza przebieg choroby,

−

nie leżeć po posiłkach, unikać robienia skłonów,

−

nie pracować w pozycji zgiętej.

Tabela 5. Działanie produktów w refluksie żołądkowo-przełykowym [1, s.399]

Produkty

Stymulacja
receptorów

przełykowych

Obniżenie ciśnienia

dolnego zwieracza

przełyku

Opóźnienie

opróżniania

żołądka

Zwiększenie

czynności

wydzielniczej

żołądka i inne

kawa

tak

soki z owoców
cytrusowych
i pomidorowy

tak

czekolada, wyroby
czekoladopodobne

tak

tłuszcze

tak

ostre przyprawy

tak

napoje gazowane

tak

alkohol

tak

tak, upośledza

motorykę przełyku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 6. Przykład jadłospisu w chorobie refluksowej [1, s.399]

Rodzaj posiłku

Potrawa

I śniadanie

zupa mleczna z kaszą manną, bułka (moczona w herbacie), polędwica, herbata
z mlekiem.

II śniadanie

bułka (moczona w herbacie), pasta z sera twarogowego, gotowanego jaja, i miękkiej
margaryny, sok marchewkowy z mlekiem.

obiad

zupa krem z selera z grzankami, indyk duszony – drobno pokrojony, ziemniaki
purée, buraki ćwikłowe z kminkiem, kompot z moreli przetarty.

podwieczorek

jogurt, herbatniki.

kolacja

kluski biszkoptowe, serowe z masłem i bułką tartą, sałatka z włoszczyzny drobno
pokrajana z kefirem albo ryż z jabłkami, herbata rumiankowa.

Przepuklina rozworu przełykowego

Jest dolegliwością, którego prawdopodobieństwo wystąpienia rośnie wraz z wiekiem,

częściej pojawia się u kobiet. Powstaje w wyniku przemieszczenia się części żołądka poprzez
rozwór  przełykowy  do  klatki  piersiowej.  Rozróżniamy  przepuklinę  wślizgową  (90%
przypadków)  oraz  okołoprzełykową  i  mieszaną.  Przepuklina  wślizgowa  charakteryzuje  się
przemieszczeniem wpustu i dna żołądka poprzez rozwór do klatki piersiowej, na skutek czego
wpust  znajduje  się  powyżej  przepony.  W  przepuklinie  okołoprzełykowej  wpust  nie  zmienia
swojego położenia, prawidłowo funkcjonuje także dolny zwieracz. Nieprawidłowością, która
powstaje  w  tym  rodzaju  przepukliny  jest  wsunięcie  się  części  żołądka  wraz  z  otrzewną  do
klatki piersiowej obok przełyku.

Przepuklina rozworu przełykowego zazwyczaj nie daje dolegliwości. Jeżeli pojawiają się

jej objawy podejmuje się leczenie dietetyczne podobne jak w refluksie żołądkowo-
przełykowym.

Przewlekłe zapalenie przełyku

Powstaje na skutek refluksu żołądkowo-przełykowego, zakażeń bakteryjnych,

wirusowych,  grzybiczych  i  pasożytniczych.  Pojawia  się  także  w  odpowiedzi  na  stosowanie
niektórych  leków,  promieniowania  rentgenowskiego, nadużywania  alkoholu  i  in.  Przewlekłe
zapalenie  przełyku  może  przebiegać  bez objawów  lub  manifestować  się uczuciem  pieczenia
za mostkiem, zgagą, niesmakiem w ustach, nudnościami.

Leczenie polega na eliminacji czynnika powodującego dolegliwość i terapii choroby

podstawowej.

Zalecenia dietetyczne w przewlekłym zapaleniu przełyku są analogiczne do zaleceń

w diecie lekko strawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku
żołądkowego. Jeżeli pacjent ma problemy z połykaniem stosuje się dietę płynną wzmocnioną
lub papkowatą. Konieczne jest bezwzględne zaprzestanie picia alkoholu i palenia tytoniu.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co może być przyczyną ostrego zapalenia żołądka?
2.  Co może wywoływać przewlekłe zapalenie żołądka?
3.  Co to jest wrzód trawienny?
4.  Co nazywamy chorobą wrzodową żołądka?
5.  Jakie są objawy choroby wrzodowej?
6.  Jakie produkty i pokarmy należy wyeliminować z diety osoby z chorobą wrzodową?
7.  Jakie żywienie należy zastosować w okresie ostrym choroby wrzodowej?
8.  Jakie produkty można stosować w żywieniu w okresie remisji choroby wrzodowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9. Jakie są zasady dotyczące częstości i ilości posiłków w diecie dla osoby z chorobą

wrzodową?

10. Czym charakteryzuje się refluks żołądkowo-przełykowy?
11. Jaką dietę zaleca się w przewlekłym zapaleniu przełyku oraz przepuklinie rozworu

przełyku?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj dzienny jadłospis dla zdrowej kobiety w wieku 50 lat o średniej aktywności

fizycznej, wzroście 170 cm i masie ciała 75 kg. Następnie dokonaj jego modyfikacji
i dostosuj go do diety, jaką powinna stosować ta kobieta w przypadku wystąpienia u niej
przewlekłego zapalenia żołądka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI kobiety,
2)  oszacować jej dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zaplanować dzienny jadłospis zgodnie z zasadami żywienia zdrowego człowieka,
4)  zapoznać  się  z  produktami  zalecanymi  i  przeciwwskazanymi  w  diecie  z  ograniczeniem

substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego,

5) ustalić

ilość

białka

ogółem

pochodzenia

zwierzęcego

oraz

tłuszczów

i węglowodanów w diecie,

6) zaplanować dzienny jadłospis zgodnie z zasadami diety w przewlekłym zapaleniu

żołądka,

7) zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w chorobach żołądka,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj dzienny jadłospis dla mężczyzny w wieku 60 lat o umiarkowanej aktywności

fizycznej, wzroście 190 cm i masie ciała 80 kg z chorobą wrzodową w okresie jej zaostrzenia,
niewymagającym diety płynnej, ani płynnej wzmocnionej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI mężczyzny,
2)  oszacować dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zapoznać się z zaleceniami diety w chorobie wrzodowej,
4)  ustalić ilość białka, tłuszczu i węglowodanów w diecie,
5)  zaplanować dzienny jadłospis zgodnie z zasadami diety,
6)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w chorobie wrzodowej,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej żywności,

−

tabele przedstawiające modelowe racje pokarmowe,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj i oceń metodą punktową dekadowy jadłospis dla kobiety w wieku 44 lat o dużej

aktywności fizycznej, wzroście 168 cm i masie ciała 60 kg z chorobą wrzodową żołądka
(okresie remisji).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI kobiety,
2)  oszacować dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zapoznać się z zaleceniami diety w chorobie wrzodowej,
4)  ustalić ilość białka, tłuszczu i węglowodanów w diecie,
5)  zaplanować posiłki na okres 10 dni,
6)  dokonać analizy jakościowej opracowanego jadłospisu za pomocą metody punktowej,
7)  zmodyfikować jadłospis po ocenie,
8)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w chorobie wrzodowej,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej produktów spożywczych,

−

tabele przedstawiające modelowe racje pokarmowe,

−

normy żywienia,

−

karta oceny punktowej jadłospisu,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A3 i A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj dekadowy jadłospis dla dorosłej osoby cierpiącej na refluks żołądkowo-

-przełykowy, wiedząc, że jest to mężczyzna w wieku 43 lata, z prawidłową masą ciała,
o średniej aktywności fizycznej. Przygotuj listę produktów potrzebnych do przyrządzenia
posiłków w okresie objętym jadłospisem i określ ich ilość.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w literaturze tabele wartości odżywczej produktów spożywczych, normy na

energię,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2)  przygotować spis produktów stosowanych w chorobie refluksowej,
3)  przygotować zestawienie produktów zalecanych w chorobie refleksowej,
4)  spisać  wszystkie  produkty  (wraz  z  ich  ilością)  potrzebne  do  realizacji  dekadowego

jadłospisu,

5)  unikać częstych powtórzeń tych samych produktów,
6)  rozpisać jadłospis na 10 dni wg schematu podanego w tabeli,
7)  zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

Tabela do ćwiczenia 4. Dekadowy jadłospis dla 43-letniego mężczyzny z chorobą refluksową [opracowanie

własne]

Dzień

Śniadanie I

Śniadanie II

Obiad

Kolacja

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w chorobie refluksowej,

−

książki kucharskie, jadłospisy,

−

tabele wartości odżywczej produktów spożywczych, normy zapotrzebowania na energię,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić przyczyny ostrego i przewlekłego zapalenia żołądka?



2) scharakteryzować chorobę wrzodową żołądka i dwunastnicy?



3) określić produkty i potrawy, które należy wyeliminować w przypadku

choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy?



4) określić zasady żywienia w okresie ostrym choroby wrzodowej?



5) określić zasady diety w refluksie żołądkowo-przełykowym i innych

schorzeniach przełyku?



6) zaplanować jadłospis w przewlekłym zapaleniu żołądka?



7) zaplanować jadłospis w chorobie wrzodowej żołądka?



8) ocenić poprawność jadłospisów zaplanowanych w schorzeniach

żołądka i przełyku?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Żywienie w zaburzeniach czynnościowych jelit

4.3.1. Materiał nauczania

Nieswoiste zapalenie jelit

Występują dwie główne formy nieswoistego zapalenia jelit: choroba Leśniowskiego-

Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Można wyróżnić jeszcze także postacie
szczególne nieswoistego zapalenia jelit:

−

zapalenie jelita po radioterapii,

−

zapalenie niedokrwienne jelita,

−

zapalenie rzekomobłoniaste jelita.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego zlokalizowane jest w okolicy jelita grubego, przy

czym w 90 % przypadkach schorzenia występuje zapalenie odbytnicy, w którym następnie
może dojść do zajęcia całej okrężnicy.

Choroba Leśniowskiego-Crohna zwykle dotyczy końcowego odcinka jelita cienkiego, ale

zmiany  mogą  występować  także  w  okolicy  jelita  grubego  i  niezwykle  rzadko  w  żołądku.
Dodatkowo  w  zmienionych  obszarach  mogą  powstawać  zwężenia  i  przetoki,  utrudniające
leczenie. Do objawów klinicznych nieswoistego zapalenia jelit zalicza się: bóle brzucha, silną
biegunkę  bądź  samo  parcie  na  stolec,  obecność  krwi  w  stolcu,  niedożywienie
i spadek masy ciała, niedokrwistość i wzrost niedoborów pokarmowych, mogą też pojawić się
zaburzenia  równowagi  wodno-elektrolitowej.  Leczenie  choroby  Leśniowskiego-Crohna
opiera się przede wszystkim na farmakoterapii, ale dla jego powodzenia zasadnicze znaczenie
ma dieta.

Leczenie nieswoistego zapalenia jelita polega na stosowaniu restrykcji dietetycznej, która

zależy od stopnia ciężkości choroby. W najpoważniejszej fazie schorzenia zaleca się nawet
przejście na żywienie pozajelitowe.

Dietoterapia w nieswoistym zapaleniu jelit polega na:

−

wyrównaniu niedoboru energii i strat składników odżywczych w wyniku biegunki,

−

zminimalizowaniu drażniącego działania treści pokarmowej,

−

zapewnieniu utrzymania równowagi wodnoelektrolitowej.
Jeśli pożądanych efektów działania diety nie uzyskuje się w żywieniu doustnym,

wskazane jest całkowite bądź częściowe żywienie parenteralne (pozajelitowe). Rodzaj
restrykcji pokarmowych oraz suplementacji będzie zależał od miejsca wchłaniana się danych
składników:

−

w dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita czczego – wchłaniane są magnez, żelazo,
wapń,

−

w jelicie czczym – wchłaniają się węglowodany i witaminy rozpuszczalne w wodzie,
m.in. C, B

, B

, PP oraz kwas foliowy,

−

w jelicie krętym – dochodzi do wchłaniana białka, tłuszczów, witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach (A, D, E i K,) oraz cholesterol,

−

końcowy odcinek jelita krętego – miejsce wchłaniania soli, kwasów żółciowych,
witaminy B

−

w jelicie grubym – zachodzi wchłanianie zwrotne wody oraz następuje przyswajanie
elektrolitów– sodu i potasu, a także witaminy K pochodzenia bakteryjnego.
W przypadku ostrej fazy wrzodziejącego zapalenia jelit, gdy nawet wypicie wody

powoduje zwiększenie częstości wypróżnień, często pojawia się konieczność stosowania
żywienia pozajelitowego. W sytuacji, gdy następuje poprawa stanu zdrowia pacjenta można
przejść na żywienie doustne, zaczynając od wody, poprzez żywienie monomeryczne i później
polimeryczne żywienie enteralene (żywienie drogą przewodu pokarmowego), dochodząc do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pełnego

żywienia

doustnego,

uwzględniając

jednocześnie

wymogi

diety

wysokoenergetycznej, bogatobiałkowej, lekko strawnej i ubogoresztkowej. Za każdym razem
dieta musi być zaplanowana adekwatnie do potrzeb danego pacjenta i od początku powinna
być suplementowana witaminami, kwasem foliowym, witaminą B

, oraz składnikami

mineralnymi. Przykład dziennej racji pokarmowej w diecie we wrzodziejącym zapaleniu jelita
grubego przedstawia tabela 7.

Tabela 7. Przykład dziennej racji pokarmowej w diecie we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego [1, s. 353]

Rodzaj posiłku

Potrawa

śniadanie I

herbata z mlekiem z ograniczoną ilością cukru, pieczywo pszenne z szynką
i serkiem twarogowym, przecier wieloowocowy gotowany

śniadanie II

sucharek z masłem, jajecznica na parze, jogurt naturalny

obiad

zupa ryżowa, budyń z cielęciny i warzyw, ziemniaki pure, marchewka pure, szpinak,
galaretka z soku z czarnej porzeczki z niewielką ilością cukru

podwieczorek

mus z kaszy manny z przecierem z moreli

kolacja

ryba gotowana w jarzynach, bułka pszenna, herbata miętowa

W przypadku usunięcia części wstępującej okrężnicy bądź części jelita należy prowadzić

stały bilans wodno-elektrolitowy i ciągłą kompensację powstających zaburzeń, poprzez
modyfikację składu diety:

−

posiłki o niewielkiej objętości należy podawać kilka razy dziennie, powinny one
zapewniać odpowiedni poziom płynów i zapotrzebowania energetycznego,

−

z  diety  należy  wyeliminować  pokarmy,  które  mogą  doprowadzić  do  nadmiernego
produkowania  gazów  jelitowych  lub  luźnych  (kapusta,  kalafior,  szparagi,  potrawy
zawierające  groch,  brokuły,  cebula,  kukurydza,  grzyby,  orzechy,  chleb  pełnoziarnisty,
szpinak,  kawa,  przyprawy,  ryby,  jajka,  duże  ilości  zup  i  ciepłych  napojów,  piwo,  wody
gazowane),

−

potrawy należy wzbogacić w owoce i soki owocowe, które chronią organizm przed
dużym wzrostem bakterii, i co wspomaga motorykę jelit.
W okresie zwiększenia ilości oddawanych stolców i u chorych po resekcji jelita

z wytworzonym sztucznym odbytem lub ileostomią (operacyjne wyprowadzenie światła jelita
cienkiego  na powierzchnię  brzucha) wskazane jest regularne, częste przyjmowanie posiłków
i dokładne ich przeżuwanie. Zaleca się także przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, które
zapobiegają  utrudnianiu  pasażu  treści  pokarmowej.  Chory  powinien  unikać  nadwagi,  dbać
o utrzymanie  prawidłowej  masy  ciała,  nie  powinien  jeść  produktów,  które  wywołują
wytwarzanie  nadmiaru  gazów  jelitowych  i  luźnych  stolców,  oraz  nadmiaru  masy  jelitowej.
Konsekwencją  rozległej  resekcji  jelita  cienkiego  lub  jego  zajęcia  w  wyniku  choroby
Leśniowskiego-Crohna  może  być  zespół  krótkiego  jelita  (SBS  –  short  bowel  syndrome).
W zespole  tym  zaburzone  jest  wchłanianie  wszystkich  składników  pokarmowych  –
węglowodanów, białek, tłuszczów, witamin i składników mineralnych, co prowadzi w efekcie
do niedożywienia.

Biegunki

Biegunka to stan, w którym zwiększa się płynność, objętość i częstość wypróżnień

w porównaniu do stanu normy (stolec prawidłowy zawiera około 20 % suchej masy, stolce
biegunkowe do 10 %). Wraz z częstymi i obfitymi wypróżnieniami płynnych stolców
organizm traci wodę i elektrolity, a w niektórych przypadkach także białka i lipidy.

Różne rodzaje biegunek wskazują na rodzaj i przyczynę danego schorzenia, które

poprzez biegunkę zostało zamanifestowane. Biegunka wodnista jest najbardziej
charakterystyczna dla schorzeń jelita cienkiego, natomiast biegunka z domieszką krwi i śluzu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wskazuje  na  zaburzenie  w  jelicie  grubym.  W  zależności  od  czasu  trwania,  rozróżniamy
biegunki  ostre  i  przewlekłe.  W przypadku  biegunek  ostrych  następuje  wydalanie  trzech  lub
więcej  luźnych  stolców  w  ciągu  doby  lub  też  oddawany  w  tym  czasie  stolec  zawiera
domieszkę  krwi,  śluzu  lub  ropy.  Tego  typu  biegunki  występują  przez  okres  10–14  dni.
Biegunki przewlekłe trwają dłużej niż dwa tygodnie.

Przyczyny biegunek:

−

bakterie, wirusy, pierwotniaki (biegunki zakaźne),

−

zatrucia pokarmowe,

−

działanie leków,

−

leczenie antybiotykami,

−

niektóre pokarmy u osób mających alergie,

−

zaburzenia trawienia (np. wycięcie żołądka, przewlekłe zapalenie trzustki),

−

zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych (np. celiakia),

−

przewlekłe choroby zapalne jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna),

−

zespół jelita drażliwego,

−

zaburzenia hormonalne (nadczynność tarczycy, nowotwory produkujące hormony).

Zalecenia dietetyczne w przypadku biegunek ostrych
1. Początkowy okres trwania biegunki, gdy nie spożywa się pokarmów stałych, wymaga

dostarczenia  organizmowi  odpowiedniej  ilości  płynów  w  celu  zapobiegnięcia
odwodnieniu  organizmu.  Ilość  przyjmowanych  płynów  powinna  być  adekwatna  do
intensywności  utraty  wody  wraz  ze  stolcem  i  nie  powinna  być  mniejsza  niż  2  litry  na
dobę. W przypadku utraty elektrolitów lekarz może zalecić stosowanie doustnych płynów
nawadniających,  zawierających  glukozę  i  sód  (glukoza  zwiększa  efektywność
wchłaniania  wody  z  jelita  cienkiego).  Zastąpienie  glukozy  sacharozą  może  nasilić
biegunkę.

2. W kolejnym etapie, gdy stan pacjenta ulega poprawie, należy przejść na dietę płynną

wzmocnioną, potem papkowatą, a następnie lekko strawną. Żywienie rozpoczyna się od
podawania  napojów,  takich  jak  gorzka  herbata,  napar  z  mięty.  Następnie  dodaje  się  do
diety  soki  bez  cukru,  kleiki  na  wodzie,  kaszki,  rozmiękczoną  czerstwą  bułkę  w  celu
dostarczenia  organizmowi  węglowodanów.  Potem  zwiększa  się  zestaw  produktów
o białko  zwierzęce  w postaci  twarożku,  chudego gotowanego  mięsa.  Spośród  tłuszczów
dopuszczalne jest świeże surowe masło.

3. Potrawy i produkty stosowane w przypadku biegunki nie mogą drażnić przewodu

pokarmowego, dlatego zaleca się ryż, wyroby z mąki ziemniaczanej, galaretki. Garbniki
i pektyny zawarte w niektórych warzywach i owocach mogą zmniejszać nasilenie
biegunki. Są to: czarne jagody, banany, jabłka, marchew, dynia.

4. Należy ograniczyć lub wykluczyć z diety tłuszcze (oprócz masła) oraz węglowodany

takie, jak: cukier, dżemy wysokosłodzone, syropy, miód, słodzone soki owocowe,
ponieważ mogą być źle tolerowane przez organizm w czasie trwania biegunki.

5. Należy ograniczyć ilość błonnika pokarmowego, w związku czym nie powinno się

podawać pacjentowi grubych kasz, pieczywa razowego i pełnoziarnistego, ani surowych
warzyw i owoców. Surowe owoce i warzywa włącza się w ostatnim etapie trwania diety.

6. Nie powinno podawać się kawy naturalnej, wody gazowanej, napojów słodzonych

cukrem, napojów lub dań bardzo zimnych lub bardzo gorących oraz ostro
przyprawionych.

7. Czasami istnieje konieczność podawania płynów i elektrolitów drogą dożylną, o czym

może zdecydować tylko lekarz.
Biegunki przewlekłe mogą prowadzić do wyniszczenia organizmu ze względu na brak

dostatecznej ilości składników odżywczych. W dietoterapii eliminuje się wszystkie szkodliwe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

składniki pożywienia mogące powodować biegunkę przewlekłą. Po określeniu przez lekarza
przyczyn tej dolegliwości oraz produktów, które trzeba wykluczyć z żywienia, należy ustalić
dietę o odpowiedniej wartości energetycznej, dostarczającej wszystkich składników
odżywczych.

Przykład diety w biegunce fermentacyjnej (wywołanej przez procesy fermentacyjne

węglowodanów przebiegające w jelitach) [1, s. 349]

1–2 doba

Płyny w ilości 1500–2000 ml/dobę

gorzka  herbata,  napar  z  mięty,  z  rumianku,  suszonych  czarnych  jagód,
kakao  na  wodzie,  woda  z  winem  czerwonym  wytrawnym,  woda
przegotowana,  ewentualnie  płyny  wieloelektrolitowe:  Gastrolit,  DPN,
Oralpedon.

2–3 doba

Dieta z ograniczeniem węglowodanów

I śniadanie

herbata z mlekiem (350 ml), bez cukru, bułka czerstwa (50 g), pasta z
szynki

II śniadanie

napój marchewkowy (250 ml) bez cukru, sucharek (50 g), twarożek

obiad

chudy rosół z lanymi kluskami (300 ml), cielęcina mielona z warzywami,
sos koperkowy (100 ml), ryż, napar z suszonych czarnych jagód (250 ml)
bez cukru

podwieczorek kisiel kakaowy (200 ml)
kolacja

omlet z marchewką, herbata z wytrawnym czerwonym winem bez cukru
(300 ml)

Przykład diety w biegunce gnilnej (powstałej w wyniku niedostatecznego wchłaniania

białek, występuje w chorobach trzustki i po resekcji żołądka) [1, s. 350]

1–2 doba

Płyny w ilości 1500–2000 ml/dobę

2–3 doba

Dieta z ograniczeniem białka

I śniadanie

makaron nitki na rozcieńczonym mleku (300 ml, jeśli nie występuje
nietolerancja mleka), bułka pszenna z masłem, herbata gorzka (250 ml),
jabłko tarte

II śniadanie

napój marchewkowy (300 ml), bułka czerstwa z marmoladą z dyni

obiad

zupa jarzynowa przecierana z ziemniakami (450 ml), ryż na sypko
z jabłkami, kakao na wodzie (250 ml)

podwieczorek galaretka bananowa (150 ml), sucharek
kolacja

kluski biszkoptowe z masłem, napar z suszonych czarnych jagód (300 ml)

Zaparcia

Mianem zaparcia określa się stan, w przypadku którego wypróżnianie następuje rzadziej

niż trzy razy w tygodniu, jest ono utrudnione, nieregularne i często niecałkowite.

Częstość oddawania stolca u ludzi jest różna i jako prawidłowy traktuje się stan,

w którym wypróżnienie następuje zarówno trzy razy w ciągu dnia, jak i trzy razy w ciągu
tygodnia. Ogólnie za prawidłową częstość wydalania stolca uznaje się od jednego, dwóch

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypróżnień dziennie do trzech w ciągu tygodnia. O patologii mówi się wówczas, gdy
pokarm, od momentu jego spożycia do momentu wypróżnienia, pozostaje w przewodzie
pokarmowym dłużej niż cztery dni.

Rola jelita grubego w procesie wydalania

Wydalanie kału (defekacja) jest czynnością odruchową. Gromadzący się w odbytnicy kał

podrażnia  zakończenie  nerwów  śluzówki.  Pod  wpływem  sygnałów  z  ośrodkowego  układu
nerwowego  (biegnących  przez  włókna  nerwów  dośrodkowych)  wzmagają  się  ruchy
perystaltyczne  końcowego  odcinka  jelita  grubego.  W  efekcie  tego  zwieracze  odbytu  ulegają
rozluźnieniu i kał zostaje wypchnięty na zewnątrz.

Jelito grube ma charakterystyczną budowę, jego ściany są pofałdowane i pozagłębiane

(rysunek  4).  Tu  poprzez  odciąganie  wody  i  wydzielanie  śluzu  tworzy  się  kał.  Jelito  grube
dzieli  się  na:  jelito ślepe  (kątnicę)  wraz  z wyrostkiem  robaczkowym,  okrężnicę:  wstępującą,
poprzeczną,  zstępującą  i  esowatą  (esicę),  odbytnicę  wraz  z  kanałem  odbytowym.  Długość
wszystkich tych odcinków wynosi ok. 1,5 m. Jelito ślepe (dawna nazwa to ślepa kiszka) leży
w prawej  okolicy  biodrowej.  Od  jelita  ślepego  odchodzi  wyrostek  robaczkowy.  Jelito  ślepe
przechodzi  w  okrężnicę  wstępującą,  która  zagina  się  pod  wątrobą  i  biegnie  mniej  więcej
poziomo  w  lewą  stronę  jako  okrężnica  poprzeczna.  Ta  następnie  zagina  się  w  lewym
podżebrzu, pod śledzioną i biegnie w dół jako okrężnica zstępująca, przechodząc w okrężnicę
esowatą potocznie zwaną esicą (od jej kształtu litery S), która kończy się odbytnicą.

W jelicie grubym żyje wiele bakterii symbiotycznych, głównie fermentacyjnych

i gnilnych,  najbardziej  znana  jest  Escherichia  coli  (nazywana  w  skrócie  E.coli).  Niektóre
rodzaje  bakterii wytwarzają  fermenty rozkładające błonnik na glukozę, która jest wchłaniana
przez  ścianki  jelita.  Rozkładanych  jest  w  nich  około  15%  celulozy.  Inne  bakterie  powodują
gnicie  niestrawionych  resztek  pokarmów,  a  ponieważ  są  one  trujące  dla  organizmu  zostają
usunięte z kałem. Część związków toksycznych dostaje się wraz z krwią do wątroby, gdzie są
zamieniane  w  związki  mniej  toksyczne  usuwane  z  moczem.  Niektóre  bakterie  zamieszkałe
w jelicie  grubym  produkują  witaminę  K  i  B

, która wskutek stosowania np. antybiotyków

ulegają zniszczeniu. Dlatego długotrwałe przyjmowanie antybiotyków wymaga uzupełnienia
zawartości witaminy K i B

w organizmie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Jelito grube: 1– okrężnica poprzeczna, 2 – zgięcie okrężnicy lewe 3 – jelito czcze, 4 – okrężnica

zstępująca, 5 – esica, 6 – odbytnica, (śledzionowe), 7– wyrostek robaczkowy, 8 – jelito kręte, 9 – jelito
ślepe (kątnica), 10 – okrężnica wstępująca, 11 – zgięcie okrężnicy prawe (wątrobowe) [15, s. 64]

Przyczyny i rodzaje zaparć

Przyczyną zaparcia jest zbyt wolne przechodzenie mas kałowych przez jelita, co jest

spowodowane,  albo  niedostatecznym  ich wypełnieniem  i  brakiem  odruchu rozciągania  ścian
jelit,  albo  zaburzeniem  odruchu  wypróżnienia.  Może  być  też  sytuacja,  w  której  obie  te
przyczyny  występują  razem.  Najczęstszym  powodem  problemów  z  oddawaniem  stolca  są
tzw. przyczyny  cywilizacyjne, to znaczy: brak aktywności  fizycznej, siedzący tryb życia, złe
odżywianie  –  spożywanie  pokarmów  ubogoresztkowych,  za  to  z  dużą  ilością  tłuszczów
i węglowodanów.  W  efekcie,  takiego  stylu  życia  jelita  „rozleniwiają  się”  i  przestają
w odpowiednim  czasie  przesuwać  treści  pokarmowe.  Istnieją  również  przyczyny  organiczne
zaparć, ale zdarzają się znacznie rzadziej.

Perystaltyka jelit ulega osłabieniu z różnych powodów, m.in. z niedoboru błonnika

w pożywieniu. Powstawaniu zaparć sprzyjają także nieprawidłowe nawyki żywieniowe,
np. niespożywanie śniadania (powodujące osłabienie lub zanik odruchu żołądkowo-
okrężniczego), stres, pośpiech, nieregularny tryb życia oraz czynniki psychiczne.

Rozróżniamy następujące rodzaje zaparć:

−

zaparcia na tle organicznym,

−

zaparcia czynnościowe (spastyczne, atoniczne, nawykowe).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zaparcia na tle organicznym

Spowodowane są nieprawidłowościami w budowie jelita grubego. Przesuwanie kału

w jelicie mogą utrudniają wady wrodzone jelita, guzy, nowotwór, który rosnąc do wnętrza
jelita grubego (najczęściej w odbytnicy) staje się mechaniczną przeszkodą do wydalania
z organizmu kału. Nowotwór może także uciskać jelita z zewnątrz

Zmiany anatomiczne jelita

następują również w wyniku takich chorób, jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie
uchyłków oraz w chorobach odbytu (ropnie, szczeliny, guzy krwawiczne, itd.).

Zaparcia czynnościowe

To najczęstsza postać zaparć, występująca u około 10 % populacji (częściej u kobiet niż

mężczyzn). Zaparcia czynnościowe często spowodowane są zaparciami nawykowymi,
powstającymi w wyniku:

−

powstrzymywania się od wypróżnień,

−

stosowania diety ubogiej w błonnik,

−

wypijania małej ilości płynów w ciągu doby,

−

małej aktywności kończyn dolnych i mięśni brzucha (tego typu czynności pobudzają
perystaltykę jelit),

−

nie fizjologicznej pozycji oddawania stolca (brak ucisku kończyn dolnych na brzuch),

−

podróży.
Zaparcia pojawiają się także w wyniku chorób upośledzających motorykę jelita grubego,

np. cukrzyca, niedoczynność tarczycy i nadnerczy, kamica żółciowa i nerkowa, choroby
Parkinsona oraz niektórych stanów fizjologicznych (ciąża), czynników psychologicznych
(depresja),

długotrwałego

unieruchomienia

lub

stosowania

niektórych

leków

(np.  przeciwdepresyjnych,  uspokajających,  przeciw  nadciśnieniu,  preparatów  żelaza  i.in.).
Także  nadużywanie  środków  przeczyszczających  powoduje  niejednokrotnie  powstawanie
zaparć, gdyż stale zwiększane dawki tego typu  środków powodują utratę wrażliwości  na  ich
działanie.

Osoby, które mają problemy z wypróżnianiem powinny zgłosić się do lekarza, ponieważ

wszystkie rodzaje zaparć wymagają reakcji i wdrożenia odpowiedniej terapii.

Ogólne zalecenia terapii zaparć:

−

dieta bogata w błonnik pokarmowy,

−

większa ilość wypijanych płynów – co najmniej 1,5 l płynów, najlepiej 2–3 l,

−

zwiększenie aktywności fizycznej (bardzo ważne są ćwiczenia mięśni brzucha, należy
dużo spacerować, chodzić po schodach, itd.),

−

niewstrzymywanie wypróżnień,

−

zaprzestanie palenia tytoniu, który upośledza to ruchy perystaltyczne jelit.
Zaparcia czynnościowe można podzielić na zaparcia:

−

atoniczne,

−

spastyczne.
Zaparcia spastyczne wywołuje zwiększone napięcie ścian jelita grubego. Powstają

w  wyniku  nieprawidłowej,  często  nadmiernej  perystaltyki  jelita  grubego  (nasilenie  i  wzrost
siły skurczów)  lub  nieskoordynowanych  skurczów różnych odcinków  jelita grubego, a także
upośledzenia odruchu defekacyjnego. W zaparciach spastycznych często pojawia się uczucie
bólu i wzdęcia. Występują one jako jeden z objawów zespołu jelita drażliwego.

Zalecenia dietetyczne w zaparciach spastycznych
1.  Ograniczenie  w  diecie  zbyt  dużych  ilości  błonnika,  zwłaszcza  dostarczanego  w  postaci

surowej. Należy spożywać warzywa gotowane i rozdrobnione (purée z ziemniaków,
marchwi i pomidorów), owoce dojrzałe (np. w postaci musów, galaretek) oraz soki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

warzywne i owocowe (z marchwi, pomidorów, buraczków, pomarańczy i kwaszonej
kapusty). Dzięki temu błonnik zostaje rozdrobniony i częściowo usunięty z potraw.

2. W żywieniu przy zaparciach spastycznych powinny być stosowane produkty zawierające

błonnik rozpuszczalny w wodzie. Jego ilość w diecie należy zwiększać stopniowo.

3. Spożywanie otrąb pszennych (1 łyżka stołowa) zmieszanych z jogurtem, kefirem,

mlekiem lub z przegotowaną wodą (3–5 razy dziennie).

4. Spośród produktów zbożowych poleca się spożywanie pieczywa jasnego pszennego,

żytniego, mieszanego, typu Graham, drobnych kasz (krakowskiej, manny).

5. Wskazane jest spożywanie delikatnych gatunków mięs (drób, ryby), jaj na miękko

(w niewielkiej ilości), serów białych, twarożków, maślanki, oliwy, miodu i galaretek
owocowych.

6. Wykluczenie z diety mięs smażonych, twardych, włóknistych, chleba razowego, grochu,

fasoli, bobu, soczewicy, selerów, cebuli, sałaty, niedojrzałych owoców ze skórą, owoców
suszonych, kapusty włoskiej, czerwonej oraz serów fermentowanych.

7. Unikanie picia napojów zbyt zimnych oraz zbyt gorących (w ten sposób eliminuje się

termiczny efekt pobudzania jelita do skurczu).

8. Należy unikać produktów i posiłków zawierających dużo tłuszczu, słodyczy (szczególnie

czekolady, cukierków i ciastek w czekoladzie), nadmiernego spożycia jaj, alkoholu
(może być spożywany w niewielkich ilościach), cukru. Tłuszcze dodawane do potraw
powinny mieć postać surową, niezmienioną termicznie.

9. Unikanie potraw smażonych i pieczonych oraz pikantnych i mocno przyprawionych.

Zaparcia atoniczne powstają na skutek zmniejszonego napięcia ścian jelit (zwiotczenie

jelita). Leczenie polega na wzmocnieniu tłoczni brzusznej i zastosowaniu diety
bogatoresztkowej (korzystne działanie ma zwiększona ilość błonnika nierozpuszczalnego
w wodzie).

Zalecenia dietetyczne w zaparciach atonicznych (są bardzo podobne do zaleceń diety

bogatoresztkowej):
1. W zależności od nasilenia zaparć powinno spożywać się około 6–12 łyżek stołowych

otrąb (30–60 g). Spożywanie otrąb należy rozpocząć od 3 łyżek stołowych i stopniowo
zwiększać ilość ich spożycia do momentu wypróżnienia jeden raz dziennie. Otręby
można mieszać z mlekiem, jogurtem, wodą i kompotem. Na zwiększenie perystaltyki jelit
korzystnie wpływa połączenie otrąb pszennych z płatkami owsianymi.

2. Posiłki bogatoresztkowe dla zwiększenia walorów smakowych można wzbogacić dodając

rodzynki, kminek, majeranek, jogurt owocowy, itp.

3. W trakcie posiłków, a także między posiłkami, należy pić większą ilość płynów.
4. Polecane produkty bogate w błonnik to: chleb razowy, kasze gruboziarniste, warzywa

(marchew, karczochy, ziemniaki, pomidory, buraki, szpinak, sałata, kapusta kwaszona),
spośród owoców szczególnie zalecane są śliwki, zwłaszcza suszone, a także suszone figi,
daktyle, następnie jeżyny, porzeczki, czarne jagody, brzoskwinie, jabłka i gruszki (owoce
należy spożywać ze skórą).

5. Wprowadzanie większych ilości błonnika do diety powinno przebiegać stopniowo.

Gwałtowne zwiększenie jego ilości może spowodować nadmierne wytwarzanie gazów,
uczucie wzdęcia, ból brzucha.

6. Wskazane jest picie około 3 l napojów, wśród nich zsiadłe mleko, musy owocowe,

naturalne wody, kompoty, czarna kawa, mocna herbata, woda mineralna, soki warzywne
i owocowe, napary z ziół (dziurawiec, aloes, mięta, mniszek lekarski, koper włoski). Aby
pobudzić perystaltykę jelit można wypijać chłodny płyn na czczo.

7. Unikanie spożywania potraw mącznych typu kluski, produktów osłabiających ruchy jelit,

takich  jak:  kakao,  kisiele,  czekolada,  gruszki,  czarne  jagody,  czerwone  wino  gronowe,
jasne  pieczywo,  drobnoziarniste  kasze,  delikatne  potrawy  mączne,  produktów
ciężkostrawnych,  jak groch,  fasola, bób. Produkty zalecane  i  niewskazane w zaparciach
przedstawia tabela 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8. Ograniczenie spożycia tłuszczu. Szczególnie niewskazane są tłuste, ciężkostrawne

posiłki, smażone, szczególnie z dodatkiem tłuszczu pochodzenia zwierzęcego.

Tabela 6. Produkty zalecane i przeciwwskazane w zaparciach [na podstawie 5, s. 44]

Produkty, potrawy, napoje

i desery

Zalecane

Niezalecane

Pieczywo

zawierające dużo włókna roślinnego,
czerstwe, razowe żytnie, chleb graham
litewski, pumpernikiel, chleb z
otrębami, sitkowy, pieczywo chrupkie.

pieczywo świeże, pszenne, jasne,
bułki, chleb razowy na miodzie,
pieczywo półcukiernicze, sucharki
lecytynowe.

Kasze

grube kasze (gryczana, jęczmienna,
jaglana), kiełki pszenne.

kasza manna, krakowska,
kukurydziana, ryż biały.

Mąka

pszenna żytnia niskiego przemiału.

pszenna wysokiego przemiału,
kukurydziana, ziemniaczana.

Mięso, drób

mięsa chude: wołowina, cielęcina,
królik, indyk, kurczak, kura (gulasz
drobno siekany, potrawka, rolady,
pulpety).

wieprzowina, baranina, podroby,
dziczyzna, gęsi, kaczki.

Wędliny, wyroby
wędliniarskie

chuda szynka wołowa, gotowana,
drobiowa, polędwica.

salami, kabanosy, parówki, szynka
wieprzowa gotowana, szynka
wiejska, konserwy mięsne i
półmięsne.

Ryby

dorsz, sandacz, szczupak, karp świeży,
leszcz, karaś

śledź w oleju, węgorz wędzony,
sardynka w oleju, węgorz świeży.

Mleko i przetwory mleczne

mleko świeże (0%–2% tłuszczu),
zsiadłe, kefiry i jogurty z
odtłuszczonego mleka, jogurty
naturalne, owocowe, ser twarogowy
chudy, serki twarogowe
homogenizowane.

mleko tłuste powyżej 2% tłuszczu,
kefiry i jogurty z tłustego mleka,
serki typu fromage, sery topione,
śmietanka kremowa, śmietana.

Jaja

białka, żółtka w małych ilościach
(1–2 tygodniowo).

duże ilości żółtek.

Masło

tylko świeże, w niewielkich ilościach.

solone, topione.

Tłuszcze

oleje roślinne: słonecznikowy, sojowy,
rzepakowy.

słonina, smalec.

Warzywa

buraki, marchew, seler, pomidor,
koper, pietruszka i inne.

strączkowe (groch, bób, fasola,
groszek).

Ziemniaki

gotowane w wodzie, gotowane
i pieczone w łupinach, puree.

smażone, odsmażane, duszone, placki
ziemniaczane, frytki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Owoce

banany, brzoskwinie, grejpfruty, jabłka,
truskawki, agrest, porzeczki, śliwki,
śliwki suszone i inne.

gruszki.

Przyprawy

liście laurowe, ziele angielskie,
koperek, wanilia, cynamon, sok
z cytryny, sól i inne przyprawy w
małych ilościach.

przyprawy ostre i źle tolerowane.

Zupy

na wywarach z włoszczyzny, krupniki,
mleczne, owocowe, jarzynowe i inne,
zagęszczane zawiesiną z mąki i wody
lub mleka.

na wywarach tłustych, z kości mięsa,
drobiu i ryb, zaprawiane zasmażkami
lub śmietaną.

Potrawy mięsne i z drobiu

gotowane, duszone bez dodatku
tłuszczu, smażone bez tłuszczu,
pieczone w folii, w galarecie
z odtłuszczonego wywaru.

smażone na tłuszczu, pieczone
i duszone z dodatkiem tłuszczu,
szczególnie pochodzenia
zwierzęcego.

Potrawy z ryb

gotowane, w galarecie
z odtłuszczonego wywaru,
faszerowane, pieczone w folii.

smażone z dodatkiem tłuszczu,
szczególnie pochodzenia
zwierzęcego.

Potrawy z mąki

leniwe pierogi z chudego twarogu lub
białego sera, kopytka.

smażone, odsmażane, naleśniki, pyzy,
ciasta francuskie i inne z dużą
zawartością tłuszczu, makarony,
kluski z mąki białej pszennej.

Desery

kisiel, budyń na mleku odtłuszczonym,
galaretka mleczna i owocowa, musy
owocowe, powidła z minimalną ilością
cukru, kompoty niskosłodzone.

konfitury i dżemy, słodycze
zawierające tłuszcze i alkohol,
czekolada, pralinki, czekoladowe
cukierki, torty, kremy cukiernicze,
bita śmietana.

Napoje

słaba herbata, kawa zbożowa, bawarka,
serwatka, kakao na mleku
odtłuszczonym, kefiry, jogurty
naturalne, woda niegazowana.

napoje gazowane i alkoholowe,
mocna kawa naturalna, mocna
herbata, kakao na tłustym mleku.

Dieta bogatoresztkowa

Stosowana w przypadku zaparć stolca dieta bogatoresztkowa ma za zadanie

uregulowanie pracy jelit, tak, aby doprowadzić do regularnych wypróżnień, bez konieczności
stosowania  środków  farmakologicznych.  Dieta  bogatoresztkowa  jest  modyfikacją  żywienia
podstawowego  i  polega  na  zwiększeniu  ilości  produktów  bogatych  w  błonnik  pokarmowy
oraz  płyny.  W przypadku  tej  diety,  ilość  spożywanego  błonnika  powinna  wynosić
od 50 do 60 g dziennie. Zwiększenie ilości błonnika uzyskuje się poprzez zastąpienie białego
pieczywa  pieczywem  razowym,  włączenie  do  diety  kasz  gruboziarnistych,  ryżu  brązowego,
płatków  owsianych,  dużych  ilości  warzyw  i  owoców  –  w  sumie  około  1  kg,  ale
w następujących proporcjach (2/3 warzywa, 1/3 owoce). Błonnik i produkty jego fermentacji
działają drażniąco na ściany jelita, przyspieszając w ten sposób perystaltykę jelit. Dodatkowo
rozmiękczają  masy  kałowe,  ponieważ  błonnik  ma zdolność do wiązania wody. Ustalono,  że
100 g ziemniaków wiąże w jelicie 40 g wody, 100 g marchwi lub jabłek 70 g wody, natomiast
100 g otrąb, aż 450g wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rola błonnika w regulacji czynności przewodu pokarmowego

Błonnik pokarmowy należy do węglowodanów i lignianów odpornych na enzymy

trawienne. Głównym rodzajem błonnika z tej grupy jest celuloza, którą zawierają zdrewniałe
części  roślin,  ziarna  zbóż,  nasiona  roślin  strączkowych,  warzywa  i  owoce.  Inną  grupą
są chemicelulozy  (ksylan,  galaktan,  glukomannan),  które  w  ścianach  komórek  roślinnych  są
ściśle  związane  z  celulozą.  Kolejnym  rodzajami  błonnika  pokarmowego  są  pektyny,  gumy,
śluzy  oraz  polisacharydy  alg.  Zawartość  błonnika  pokarmowego  w  wybranych  produktach
przedstawia tabela 7.

Ze względu na sposób działania błonnika w organizmie człowieka rozróżniamy dwa jego

rodzaje:

−

rozpuszczalny,  to  węglowodany  częściowo  przyswajalne  przez  organizm  człowieka.
Są one  rozkładane  w  jelitach  przez  drobnoustroje  do  związków  wchłanianych
i  metabolizowanych  w  organizmie  (gumy,  pektyny),  błonnik  rozpuszczalny  korzystnie
wpływa na przemiany metaboliczne tłuszczów i węglowodanów,

−

nierozpuszczalny, tzw. włókno surowe (celuloza, chemicelulozy, lignina), jest oporny na
działanie  enzymów  trawiennych  i  drobnoustrojów.  Korzystnie  działa  na  pracę  jelit
cienkiego  i  grubego,  przyspiesza  proces  przechodzenia  przez  nie  treści  pokarmowej,
skraca  czas  obecności  mas  kałowych  w  jelicie  grubym  oraz  wchłania  i  wiąże  niektóre
substancje chemiczne w przewodzie pokarmowym.

Funkcje błonnika w organizmie ludzkim:

−

pobudza żucie i wydzielanie śliny,

−

wiąże nadmiar kwasu solnego w żołądku,

−

ogranicza strawność składników odżywczych,

−

pobudza perystaltykę jelit, zwiększa ukrwienie ich ścian poprzez działanie drażniące,
a także zwiększa wypełnienie jelit,

−

działa korzystnie na rozwój mikroflory w jelicie grubym,

−

zapobiega nadmiernemu odwodnieniu stolca, zwiększa jego objętość, zapobiega
zaparciom,

−

zwiększa wydalanie kwasów żółciowych i zmniejsza ryzyko powstania kamieni
żółciowych,

−

wpływa na ograniczenie wchłaniania z przewodu pokarmowego substancji toksycznych,

−

obniża poziom cholesterolu całkowitego, zwłaszcza frakcji LDL w surowicy krwi (tzw.
zły cholesterol). Najlepsze działanie redukujące stężenie cholesterolu ma błonnik zawarty
w warzywach strączkowych, otrębach owsianych i jęczmiennych (błonnik rozpuszczalny
w wodzie),

−

powoduje  obniżenie  poziomu  glukozy  oraz  wzrost  ilości  insuliny  we  krwi  po  posiłku.
Mniejszy  wzrost  glikemii  po  posiłku  wynika  ze  zdolności  błonnika  do  opóźniania
opróżniania  żołądka,  spowalniania  wchłaniania  i  trawienia  glukozy  w  jelicie  cienkim,
w efekcie czego zmniejsza się zapotrzebowanie na insulinę po jedzeniu.
Niewystarczająca  ilość  błonnika  pokarmowego  w  diecie  zwiększa  ryzyko  chorób

nowotworowych, głównie raka jelita grubego, a także sprzyja występowaniu zaparć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Zawartość błonnika pokarmowego w wybranych produktach w 100 g produktu rynkowego

[na podstawie 12, s. 56]

Nazwa produktu

Zawartość błonnika w gramach

produkty zbożowe

otręby pszenne

42,4

kasza gryczana

5,9

kasza jęczmienna

6,2

kasza jaglana

3,2

ryż brązowy

8,7

płatki jęczmienne

9,6

płatki owsiane

6,9

płatki pszenne

10,1

płatki kukurydziane

6,6

muesli z suszonymi owocami

8,0

chleb żytni pełnoziarnisty

6,1

chleb żytni razowy

5,9

pumpernikiel

6,4

chleb chrupki

6,0

chleb graham

6,4

chrupki kukurydziane

7,6

warzywa i owoce bogate w witaminę C

brukselka

4,1

kalafior

1,5

kalarepa

1,5

kapusta biała

2,1

kapusta czerwona

2,0

kapusta pekińska

1,5

papryka

1,7

pomidor

1,2

agrest

3,0

czarna jagoda

3,1

grejpfrut

1,2

kiwi

1,8

maliny

6,7

pomarańcze, mandarynki

1,4

porzeczki czarne

7,7

porzeczki czerwone

7,5

truskawki

1,7

warzywa i owoce bogate w beta–karoten

cykoria

0,6

dynia

1,7

fasola szparagowa

3,7

groszek zielony

3,6

marchew

2,7

sałata

1,1

szczypiorek

2,2

morele

1,5

melon

0,5

brzoskwinia

1,7

inne

bakłażan

2,0

buraki

1,7

cebula

1,5

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pietruszka korzeń

3,5

por

1,6

rzodkiewka

1,6

seler korzeniowy

3,0

awokado

2,2

banan

1,7

czereśnie

1,2

gruszki

1,6

jabłka

1,5

nektarynki

1,1

śliwki

1,5

winogrona

1,5

śliwki suszone

8,0

morele, jabłka suszone

10,3

rodzynki

6,5

ziemniaki

1,2

siemię lniane

fasola biała

15,7

groch

15,0

soczewica czerwona

8,9

soja

15,7

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jakich formach może występować nieswoiste zapalenie jelit?
2.  Jakie są zasady diety w nieswoistym zapaleniu jelit?
3.  Co nazywamy biegunką i jakie są jej rodzaje?
4.  Jakie są przyczyny biegunek?
5.  Jakie są zalecenia diety stosowanej w biegunkach ostrych?
6.  Co to jest zaparcie i jakie są jego rodzaje?
7.  Czym charakteryzują się zaparcia na tle organicznym?
8.  Jakie są przyczyny zaparć czynnościowych?
9.  Co to jest zaparcie spastyczne?
10.  Co to jest zaparcie atoniczne?
11.  Jakie są zalecenia dietetyczne w zaparciach spastycznych?
12.  Jakie są zalecenia dietetyczne w zaparciach atonicznych?
13.  Jakie produkty zaleca się do spożywania w przypadku zaparć?
14.  Na czym polega dieta bogatoresztkowa?
15.  Jaka jest rola błonnika w regulacji czynności przewodu pokarmowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj dzienny jadłospis dla mężczyzny w wieku 52 lat o małej aktywności fizycznej,

wzroście  176 cm i  masie  ciała  62 kg  z  wrzodziejącym  zapaleniem  jelita  w  okresie,  gdy
możliwe  jest stosowanie żywienia doustnego. Zgodnie z zaleceniem  lekarza wymagana  ilość
białka u pacjenta powinna wynosić 1,7 g/kg masy ciała na dobę. Porównaj opracowaną przez
siebie  propozycję  dziennej  racji  pokarmowej  z  modelową  racją  pokarmową  zdrowego
mężczyzny w wieku 52 lat o małej aktywności fizycznej. Przeanalizuj różnice.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI mężczyzny chorego,
2)  oszacować dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  obliczyć  ilość  białka  ogółem  i  pochodzenia  zwierzęcego  oraz  ustalić  udział  energii

z białka w dziennym zapotrzebowaniu energetycznym,

4)  ustalić ilość tłuszczów i węglowodanów w diecie,
5)  zaplanować dzienny jadłospis zgodny z wymogami diety,
6)  wyszukać modelową rację pokarmową dla zdrowego mężczyzny w wieku 52 lat o małej

aktywności fizycznej,

7) porównać obie racje pokarmowe i przeanalizować różnice pomiędzy nimi,
8) zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej żywności,

−

tabele przedstawiające modelowe racje pokarmowe,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj trzydniowy jadłospis dla kobiety w wieku 30 lat o średniej aktywności

fizycznej, wzroście 160 cm i masie ciała 57 kg, u której pojawiły się objawy biegunki ostrej
wywołane zatruciem pokarmowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI kobiety,
2)  oszacować dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zapoznać się z zaleceniami dietetycznymi w przypadku biegunek ostrych,
4)  ustalić

ilość

białka

ogółem

pochodzenia

zwierzęcego

oraz

tłuszczów

i węglowodanów w diecie,

5) zaplanować trzydniowy jadłospis zgodnie z zaleceniami dietetycznymi w przypadku

biegunek ostrych wykorzystując w recepturach potraw produkty zawierające garbniki
i pektyny,

6) zaprezentować wyniki na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj 14-dniowy jadłospis dla kobiety w wieku 40 lat o umiarkowanej aktywności

fizycznej, wzroście 170cm i masie ciała 80kg cierpiącej na zaparcia atoniczne. Oceń
opracowany jadłospis pod kątem zrealizowanych w nich zaleceń dotyczących żywienia
w zaparciach atonicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  obliczyć wskaźnik BMI kobiety,
2)  oszacować dzienne zapotrzebowanie na energię,
3)  zapoznać się z zaleceniami diety stosowanej w przypadku zaparć,
4)  zapoznać  się  wykazem  produktów  bogatych  w  błonnik,  zalecanych  w  diecie

bogatoresztkowej,

5) ustalić ilość białka, tłuszczu i węglowodanów w diecie,
6) określić ilość błonnika, jaką należy dostarczyć wraz z pożywieniem uwzględniając

wytyczne diety bogatoresztkowej,

7)  określić minimalną ilość i rodzaj płynów w diecie,
8)  zaplanować posiłki na okres 14 dni,
9)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

receptury potraw dietetycznych,

−

tabele składu i wartości odżywczej żywności,

−

tabele przedstawiające modelowe racje pokarmowe,

−

normy żywienia,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A3 i A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 4

Przekonaj pacjenta cierpiącego na zaparcia spastyczne i mającego nadwagę o celowości

i konieczności stosowania żywienia wspomagającego pracę jelit, zgodnie z zaleceniami diety
w przypadku zaparć spastycznych. Ćwiczenie wykonaj w formie scenki rodzajowej, w której
kolega (koleżanka) będzie pacjentem, a Ty dietetykiem. Scenkę należy nagrać kamerą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przedyskutować i przygotować scenkę z kolegą (koleżanką), uwzględniając w rozmowie

przyczyny występowania zaparć i zalecenia stosowanej w nich diety,

2)  nagrać scenkę kamerą,
3)  odtworzyć nagranie i ocenić scenkę pod względem merytorycznym,
4)  zaprezentować wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

kamera video,

−

telewizor lub komputer.

Ćwiczenie 5

Opracuj charakterystyki żywienia polimerycznego oraz żywienia monomerycznego,

a także żywienia parenteralnego oraz żywienia enteralnego. Zwróć szczególną uwagę na
zastosowanie obu rodzajów diet, a następnie je porównaj.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wyszukać informacje na temat żywienia polimerycznego i opisać je,
2)  wyszukać informacje na temat żywienia monomerycznego i opisać je,
3)  wyszukać informacje na temat żywienia parenteralnego i opisać je,
4)  wyszukać informacje na temat żywienia enteralnego i opisać je,
5)  porównać oba rodzaje diet i wypisać różnice pomiędzy nimi,
6)  zaprezentować wnioski na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura dotycząca żywienia w zaburzeniach czynnościowych jelit,

−

materiały piśmiennicze,

−

arkusze papieru formatu A4,

−

komputer z oprogramowaniem, dostępem do Internetu i drukarką.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaje nieswoistego zapalenia jelit?



2) scharakteryzować przyczyny powstawania nieswoistego zapalenia

jelit?



3) określić zasady diety w nieswoistych zapaleniach jelit?



4) scharakteryzować zaparcia i ich rodzaje?



5) dobrać produkty odpowiednie do diety w zależności od rodzaju

zaparcia?



6) zaplanować jadłospis w diecie przy zaparciach spastycznych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  20  zadań.  Do  każdego  zadania  dołączone  są  4  możliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego nie

stosuje się w przypadku
a)  choroby wrzodowej żołądka.
b)  nadciśnienia tętniczego krwi.
c)  biegunek.
d)  refluksu żołądkowo-przełykowego.

2. Zadaniem diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku

żołądkowego jest
a)  zneutralizowanie soku żołądkowego.
b)  zmniejszenie ilości spożywanych tłuszczów.
c)  pobudzenie wydzielania soku żołądkowego.
d)  zmniejszenie ilości spożywanych węglowodanów.

3. W diecie z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego

należy znacznie ograniczyć
a) potrawy zawierające białko pochodzenia zwierzęcego.
b) produkty bogate w witaminę B

c) produkty bogate w błonnik.
d) potrawy z dodatkiem tłuszczów roślinnych.

4. W diecie z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego

zalecane jest pieczywo
a)  typu pumpernikiel.
b)  żytnie.
c)  razowe.
d)  pszenne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. W celu zredukowania ilości błonnika zawartego w warzywach zaleca się

a)  spożywanie warzyw w postaci surowej.
b)  spożywane potraw z warzywami w postaci gotowanej.
c)  spożywanie warzyw smażonych.
d)  ograniczenie warzyw w diecie do 100 g na dobę.

6. Potrawą dozwoloną w diecie z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie

soku żołądkowego jest
a)  kapuśniak.
b)  rosół.
c)  zupa fasolowa.
d)  zupa jarzynowa.

7. Potrawą mięsną dozwoloną w diecie z ograniczeniem substancji pobudzających

wydzielanie soku żołądkowego jest
a)  wieprzowina pieczona bez dodatku tłuszczu w pergaminie.
b)  gotowana baranina.
c)  indyk pieczony w pergaminie.
d)  gotowana pierś gęsi.

8. W diecie z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego

zaleca się picie
a)  kawy naturalnej.
b)  mleka.
c)  płynnej czekolady.
d)  kakao.

9. W chorobie wrzodowej żołądka dochodzi do

a)  zmniejszenia wytwarzania kwasu solnego i do niedokwaśności.
b)  przemieszczenia się części żołądka poprzez rozwór przełykowy do klatki piersiowej.
c)  cofania  się  kwaśnej  treści  pokarmowej  z  żołądka  na  skutek  niewydolności  dolnego

zwieracza przełyku.

d) powstania organicznego ubytku błony śluzowej, sięgającego do warstwy mięśniowej

ściany żołądka.

10. Z diety w chorobie wrzodowej nie należy wykluczać

a)  kawy naturalnej.
b)  potraw smażonych.
c)  produktów zawierających białko pochodzenia zwierzęcego.
d)  potraw z dodatkiem ostrych przypraw.

11. Tłuszcze w diecie osoby z chorobą wrzodową nie powinny pokrywać więcej niż

a)  20% wartości energetycznej diety.
b)  30% wartości energetycznej diety.
c)  35% wartości energetycznej diety.
d)  15% wartości energetycznej diety.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12. W okresie zaostrzenia choroby wrzodowej, gdy może dochodzić do krwawienia

z przewodu  pokarmowego,  bardzo  ważne  jest  zapewnienie  organizmowi  odpowiedniej
ilości
a)  witaminy PP i sodu.
b)  żelaza i witaminy E.
c)  żelaza i witamin B

i C.

d) witamin D, A i żelaza.

13. Refluks żołądkowo-przełykowy spowodowany jest

a) przemieszczeniem się części żołądka poprzez rozwór przełykowy do klatki

piersiowej.

b) powstaniem nadżerek w błonie śluzowej.
c) cofaniem się kwaśnej treści pokarmowej z żołądka w wyniku niewydolności dolnego

zwieracza przełyku.

d) zakażeniem bakterią Helicobacter pylori.

14. Do objawów klinicznych nieswoistego zapalenia jelit zalicza się

a)  niedokrwistość i wzrost niedoborów pokarmowych.
b)  piekący ból za mostkiem i zgaga.
c)  bóle występujące natychmiast po posiłku, zależne od spożytego pokarmu.
d)  uczucie pełności po jedzeniu i wzdęcie brzucha.

15. W przypadku usunięcia części jelita niewskazaną modyfikacją diety jest

a) wyeliminowanie pokarmów powodujących nadmierne produkowanie gazów

jelitowych.

b)  wzbogacenie posiłków w owoce i soki owocowe.
c)  wprowadzenie większych objętościowo posiłków.
d)  wprowadzenie mniejszych objętościowo i częstszych posiłków.

16. Ilość płynów dostarczana organizmowi w czasie trwania biegunki powinna być

a)  mniejsza niż w okresie prawidłowego wypróżniania.
b)  taka sama jak w okresie prawidłowego wypróżniania.
c)  mniejsza niż 2 litry na dobę.
d)  adekwatna do intensywności utraty wody ze stolcem.

17. Przyczyną powstawania zaparć nie jest

a)  spożywanie pokarmów ubogoresztkowych.
b)  brak aktywności fizycznej.
c)  spożywanie pokarmów bogatoresztkowych.
d)  zmiana anatomiczna jelita grubego.

18. W diecie stosowanej w zaparciach spastycznych niewskazane jest spożywanie

a)  produktów zawierających błonnik rozpuszczalny w wodzie.
b)  pieczywa jasnego pszennego i drobnych kasz.
c)  niedojrzałych owoców ze skórą i owoców suszonych.
d)  serów białych, twarożków, maślanki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Planowanie diety z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie
soku żołądkowego oraz diet w zaburzeniach czynnościowych jelit

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1.  Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. PZWL, Warszawa 2007
2.  Czerwieńska D., Gulińska E.: Podstawy żywienia człowieka. WSiP, Warszawa 2005
3.  Gawęcki  J.,  Hryniewiecki  L.:  Żywienie  człowieka.  Podstawy  nauki  o  żywieniu.  PWN,

Warszawa 2000

4.  Hasik J., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. PWN, Warszawa 2000
5.  Jarosz M., Dzieniszewski J.: Zaparcia. PZWL, Warszawa 2003
6.  Kunachowicz  H.,  Nadolna  I.,  Przygoda  B.,  Iwanow  K.:  Liczymy  kalorie.  PZWL,

Warszawa 2004

7. Kunachowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H.: Zasady żywienia człowieka.

WSiP, Warszawa 2006

8.  Müller S.-D.: Właściwe i smaczne żywienie przy zaparciach. PZWL, Warszawa 2003
9.  Szczepańska A.: Dieta łatwo strawna. PZWL, Warszawa 2001
10.  Wieczorek-Chełmińska  Z.:  Żywienie  w  chorobach  przewodu  pokarmowego.  PZWL,

Warszawa 2004

11.  Wieczorek-Chełmińska Z. (red.): Dietetyczna książka kucharska. PZWL, Warszawa 1991
12.  Włodarek D.: Dietetyka. Format-AB, Warszawa 2005
13.  Ziemlański  Ś.  (red.):  Normy  żywienia  człowieka.  Fizjologiczne  podstawy.  PZWL,

Warszawa 2001

14. Ziemlański Ś.: Podstawy prawidłowego żywienia człowieka. Zalecenia żywieniowe dla

ludności w Polsce. Wyd. Instytut Danone, Warszawa 1998

15. Atlas anatomiczny. Wydawnictwo Edukacyjne Literat, Toruń 2007