Wojciech Jóźwiak 

Enneagram, czyli: być sobą na dziewięć sposobów 

Dzielenie ludzi na psychologiczne typy jest fascynującym zajęciem. Jeśli znajdziesz swój typ, to 
jednocześnie odpowiesz sobie na to jakŜe waŜne pytanie: kim jestem?. Najbardziej 
wyczerpującym i chyba najdoskonalszym podziałem na typy jest ENNEAGRAM, nazwany tak od 
greckiego słowa ennea, czyli dziewięć, jako Ŝe tyle właśnie jest tych typów. Druga część tego 
słowa, "gram" - jak "diagram", "pentagram" - wskazuje, Ŝe cały ten schemat moŜna narysować. I 
rzeczywiście, dziewięć typów enneagramu przedstawia się na takim oto rysunku: 

 

Nie jest to tylko ładny wzorek - w tym wykresie (do którego jeszcze wrócimy) zakodowanych jest 
wiele ciekawych wiadomości o naszych charakterach. 

Znawcy enneagramu uwaŜają, Ŝe kaŜdy człowiek naleŜy do jednego i tylko jednego typu (nie ma 
więc mieszańców), i Ŝe nie ma osobników, którzy byliby na tyle nijacy, Ŝe nie naleŜeliby do 
Ŝadnego typu. Twierdzą ponadto, Ŝe typu enneagramowego nie zmienia się, i jeśli ktoś jako 
dziecko jest na przykład typem nr pięć, to ową Piątką pozostanie do kresu swoich dni - chociaŜ, 
oczywiście, będzie się zmieniał - ale tylko w obrębie własnego typu. Jak dowiedzieć się, kto do 
którego typu naleŜy? O tym mówi tylko obserwacja, ewentualnie obserwacja siebie samego, jako 
Ŝe enneagram (w przeciwieństwie do astrologii i numerologii), nie zakłada, Ŝe nasz charakter 
zaleŜy od gwiazd, czasu urodzenia, numerów czy czegokolwiek innego. Enneagram to nie magia, 
ale czysta psychologia doświadczalna. 

Do tej pory nie stwierdzono, czy przynaleŜność do typu enneagramu jest wrodzona, czy teŜ jest 
skutkiem wychowania i pierwszych konfliktów przeŜytych w dzieciństwie. Faktem jest za to, Ŝe 
juŜ jako małe dzieci występujemy jako przedstawiciele określonego typu enneagramowego - i, jak 
juŜ powiedziałem, pozostajemy w tym typie przez całe Ŝycie. Wygodnie jest jednak zrozumieć 
cały system enneagramu, zaczynając od tego, jakie są dzieci z kaŜdego typu. Dziecko bowiem 

musi w jakiś sposób rozwiązać podstawowy problem, przed jakim staje na początku Ŝycia - a 
problemem tym jest jego zaleŜność od dorosłych i związana z tym niemoŜność robienia tego, co 
się chce. Świat dziecka, nawet dziecka najbardziej kochanego przez rodziców, pełen jest barier, 
zakazów, progów i ograniczeń. Młoda psychika musi znaleźć sobie sposób na radzenie sobie z 
własną słabością. I, jak się okazuje, takich sposobów radzenia sobie z pierwszymi Ŝyciowymi 
problemami, jest dziewięć, i najbardziej nawet genialne dziecko niczego nowego nie wynajdzie. 
KaŜdy z tych sposobów to początek przynaleŜności do jednego z typów enneagramu. ...Po tym 
wstępie pora na przegląd całego enneagramu. 

Typ numer JEDEN, czyli Perfekcjonista albo: "Jest jeden słuszny pogląd i ja go 
mam"  

Mali Perfekcjoniści radzą sobie z nieznośną sytuacją bycia dzieckiem w ten sposób, Ŝe starają się 
być w porządku, być grzeczne i bez zarzutu - a jednocześnie szybko biorą na siebie obowiązki i 
odpowiedzialność właściwą osobom dorosłym. Patrzą więc na świat oczami starszych i z tego 
punktu widzenia dostrzegają wady, błędy i niedoskonałości mamy i taty, i starają się ulŜyć 
rodzicom, poprawiając ich, pomagając im i napominając. Oznacza to, Ŝe w jednym umyśle muszą 
zmieścić dwie naraz osobowości - dziecka i człowieka dorosłego. Owa dorosła część psychiki 
Perfekcjonisty przybiera postać głosu wewnętrznego, sumienia czy teŜ superego - w kaŜdym razie 
wewnętrznego kontrolera. Ten kontroler pozostaje im na całe Ŝycie. Jedynki-Perfekcjoniści wciąŜ 
słyszą ów Głos, który nakazuje im przestrzegać zasad, dotrzymywać umów, dbać o terminy, myć 
ręce, liczyć kalorie przy jedzeniu, pisać "ó" i "rz" wszędzie tam, gdzie nakazują podręczniki 
ortografii. Mają teŜ świadomość tego, Ŝe wszędzie obowiązują potęŜne, Jedynie Słuszne zasady, i 
często osiągają ów komfortowy stan, polegający na tym, iŜ wiedzą, Ŝe owe Zasady są ich 
własnymi zasadami; ale i cierpią nieznośnie, jeŜeli tym nadrzędnym zasadom moralnym, 
prawnym, gramatycznym czy... dietetycznym nie są w stanie sami sprostać z powodu swojej 
wstrętnej niedoskonałości. Wtedy - mając świadomość tego, co czynią - pozwalają sobie na 
większe lub mniejsze "grzeszki", czyli odstępstwa od doskonałości. 

Pilne przestrzeganie zasad i reguł jest jednak w istocie sposobem na to, aby obłaskawić 
najsilniejszą emocję zamieszkującą duszę Perfekcjonisty - gniew. Gniew w wykonaniu Jedynki 
przybiera postać świętego oburzenia na tych, którzy łamią reguły. W głębi ducha Perfekcjoniści 
mają coś z inkwizytorów, którzy nie mogą wybaczyć heretykom. Nic dziwnego, Ŝe 
przedstawiciele enneagramowego typu nr Jeden chętnie występują jako orędownicy Słusznej 
Sprawy, WyŜszego Interesu, Obiektywnej Konieczności. W Ŝyciu zawodowym chętnie obejmują 
funkcje kontrolerów, dbających o poprawność i przestrzeganie zasad. Kiedy mówią do kogoś, 
pouczają i udzielają napomnień oraz przestróg. Zwykle nie uświadamiają sobie nawet, ile w tym 
jest nie wyraŜonej wprost złości. 

Typ numer Dwa, czyli Dawca albo: "Drugi człowiek jest dla mnie wyzwaniem - 
muszę sprawić, by mnie polubił"  

Dawcami zostają ci, którzy jako dzieci wynaleźli zupełnie odmienny sposób na przetrwanie w 
trudnym środowisku: postanowili (nieświadomie, oczywiście) Ŝe będą kochani. Miłość, 
sympatię, zaufanie drugiego człowieka trzeba jednak sobie zdobyć. I Dawcy są właśnie mistrzami 
w tej sztuce. Aktywnie wychodzą naprzeciw nowo poznanym osobom. Potrafią rozpoznać cudze 
potrzeby i zaproponować ich zaspokojenie. Mają doskonale nastawione swoje psychiczne anteny i 
z góry wiedzą, co komu jest potrzebne, co komu dolega, i jak podpowiedzieć rozwiązanie 
problemów. Wiedzą jak kogoś zdobyć dla siebie - i postępują tak, jakby liczyli, Ŝe kiedy juŜ będą 
w bliskich związkach z drugim człowiekiem, to wtedy nadejdzie pora na to, aby i ich własne 
potrzeby zostały zaspokojone - jakby przy okazji. 

Jako dzieci są mistrzami przymilania się i przypodobania, i to im zostaje na całe Ŝycie. Wiedzą 
jak wkradać się w czyjeś łaski. Umieją być miłym, dawać prezenty, obiecywać poparcie i inne 
honory. Kiedy trzeba, potrafią teŜ z wielkim wdziękiem i szczerze grać z góry ukartowane role, w 
poczuciu, Ŝe "tak trzeba". W swoim Ŝyciowym dziele - zdobywaniu ludzi - Dwójka-Dawca wie na 
kogo stawiać. JuŜ jako dziecko stara się podbić serce tego z rodziców, który dominuje w rodzinie. 
W dorosłym Ŝyciu ma wielki dar dostrzegania, kto w danym środowisku jest waŜny i w kogo 
warto inwestować swoje starania (lub uczucia). Obstawia osoby dominujące, wobec mniej 
waŜnych sekretarek czy woźnych przybierając postawę protekcjonalną. Dawca zwykle woli 
kierować z tylnego siedzenia; chętnie wchodzi w rolę szarej eminencji, a formalne szefowanie 
woli pozostawić swoim ulubieńcom. Kiedy sam zostaje szefem, otacza się wewnętrznym kręgiem 
wtajemniczonych, nieformalnym dworem złoŜonym z ludzi, którzy "lepiej go rozumieją". 

Wielką rolę w Ŝyciu Dawców odgrywa ten tak potęŜny środek zdobywania ludzi, jakim jest seks. 
Dla Dawcy bycie seksualnie atrakcyjnym jest często sprawą niemalŜe Ŝycia i śmierci. Nie wynika 
to wcale z ich rzekomo rozbuchanego temperamentu, lecz z tego, Ŝe wzbudzanie poŜądania w 
pewnej osobie jest dla Dwójki oznaką akceptacji ze strony tejŜe osoby. Dlatego Dawcy ze 
wszystkich enneagramowych typów najchętniej wchodzą w erotyczne trójkąty, gdyŜ związek z 
Ŝonatym (zamęŜnym) partnerem jest dla nich szczególnie waŜnym dowodem, Ŝe są kochani i 
akceptowani. 

Dawcy chętnie wybierają zawody z erotycznym podtekstem: bywają fryzjerami, 
charakteryzatorami, fotografami i ich kokieteryjnymi modelkami. 

Typ numer Trzy, czyli Wykonawca albo: "Jestem tyle wart, ile warte są moje 
osiągnięcia"  

Trójki juŜ od dziecka postrzegają świat jako grę, jako zawody, w których muszą wygrywać (bo to 
jest warunkiem ich dobrego samopoczucia i psychicznego przetrwania). Dlatego lgną do sytuacji, 
w których wiadomo, jaka jest skala ocen, za co się idzie w górę, a co, przeciwnie, nie popłaca. W 
szkole starają się być prymusami, a jeŜeli to się nie udaje, trenują sport, w którym mogą stanąć na 
podium zwycięzców. W kaŜdym społecznym otoczeniu starają się być ucieleśnieniem ideału: w 
szkole zbierają najwyŜsze oceny, takŜe w mniej waŜnych przedmiotach, aby nie popsuć sobie 
średniej. W wojsku są przykładem słuŜbistej spręŜystości. Jako szefowie noszą trzyczęściowe 
garnitury, na trasie zjazdowej przypinają markowe narty najlepszych firm, jako gospodynie 
domowe piorą w proszkach z reklam. W nauce najkrótszą drogą zmierzają do profesorskiego 
tytułu. W dzieciństwie, jeŜeli mają ambitnych rodziców, chętnie stają się plastycznym materiałem 
w ich rękach i skwapliwie pozwalają się przerabiać na geniuszy skrzypiec, gimnastyki lub 
komputera. 

Wykonawcy sprawiają wraŜenie ludzi zadowolonych z Ŝycia. Swoim wyglądem i zachowaniem 
zdają się mówić: "Popatrz, ile mam, ile osiągnąłem, czego się dorobiłem. JakŜebym nie miał być 
szczęśliwy?" Ale ktoś o innej psychicznej konstrukcji szybko dostrzeŜe za tym brak głębszych 
zainteresowań i nawykowe uciekanie od uczuć i przeŜyć. Wolny czas, w którym mogłoby dojść 
do głosu emocjonalne problemy (ale i autentyczna twórczość), jest ich wrogiem, i dlatego starają 
się go ściśle zagospodarować: poprzez pracę i dobrze zorganizowany wypoczynek. Z takim 
nastawieniem łatwiej od innych osiągają sukcesy w Ŝyciu zawodowym, dochodzą do wysokich 
stanowisk, pieniędzy, tytułów i zaszczytów, ale i częściej od innych łapią się na haczyk 
"pracoholizmu" i tak zawęŜają swoje pole widzenia, Ŝe poza praca i karierą świata nie widzą. 
Wyparte potrzeby psychiczne atakują ich w końcu podstępnie - jako dolegliwości 
psychosomatyczne. 

Trójki najlepiej się realizują w tych dziedzinach Ŝycia, gdzie są jasne kryteria ocen i ustalona 
droga do sukcesu. Jakby specjalnie dla nich został stworzony sport z cała machiną zawodów i 
eliminacji. Chętnie stają do konkursów piosenkarskich, wyborów miss, eliminacji modelek. Dla 
nich wymyślono hierarchię stopni naukowych i wojskowych. I przeciwnie, Wykonawcy nie 
"zgłoszą się" tam, gdzie kariera jest niepewna, wyniki nie oczywiste, gdzie grozi bycie 
zapoznanym outsiderem. To właśnie typ numer Trzy mieli przed oczami ci filozofowie, którzy 
atakowali "mieszczan" za ich materializm i pogoń za pieniądzem, i usiłowali ich przekonać, Ŝe 
lepiej "być" niŜ "mieć". Trójka jednak, odruchowo, woli mieć. 

Typ numer Cztery, czyli Tragiczny Romantyk albo: "Jestem inny niŜ wszyscy, 
więcej czuję i bardziej cierpię"  

Tragiczni Romantycy juŜ w dzieciństwa poczuli się porzuceni lub odrzuceni, a przez to inni niŜ 
wszyscy. Jako dzieci czuli, Ŝe nie mają czegoś, co inni dostali bez wysiłku: normalnej rodziny, 
troski rodziców, zwykłego, "zwierzęcego" szczęścia. Na ten stan odkryli szczególne lekarstwo: 
pogrąŜanie się w swoich uczuciach, najczęściej w przeŜywaniu straty, smutku, Ŝalu oraz tęsknoty 
za lepszym Ŝyciem, które musi kiedyś nadejść. Nie jest to jednak stabilny punkt oparcia, i Czwórki 
z całego ennegramu przeŜywają największe emocjonalne huśtawki, wahając się od szaleńczego 
entuzjazmu do obezwładniającej depresji. 

Tragiczni Romantycy nie ufają pospolitemu szczęściu i sukcesom. Skupiają uwagę na ciemnych 
stronach tego, co jest realnie dostępne, i na najjaśniejszych stronach tego, co dalekie, wymarzone i 
nieosiągalne. WciąŜ poŜądają czegoś, czego nie mają, a jeŜeli to juŜ zdobędą, przeŜywają zawód i 
frustrację z powodu wad tego, co dostały. Kiedy znajdą wymarzona pracę, zaczynają szukać 
idealnego partnera. Kiedy go znajdą, z reguły czują, Ŝe "to nie to" i ustawiają sobie kolejny 
przedmiot marzeń. śyją tak, jakby nie całkiem naleŜały do świata realnego. 

WraŜliwość na uczuciowe poruszenia i poczucie własnej wyjątkowości czyni z Czwórek dusze 
artystyczne: właściwa jest im zarówno estetyczna wraŜliwość jak i zamiłowanie do artystycznej, 
twórczej ekspresji. Czwórka czuje się oryginalna i świadomie pracuje nad tym, aby osiągnąć swój 
własny styl: w ubiorze, w zewnętrznym wyglądzie, w sposobie wyraŜania się... często taki styl 
staje się przebraniem. Aby sprostać standardom, jakie sobie narzuca, gotowa jest nawet dręczyć 
swoje ciało. Tym bardziej, Ŝe Tragiczni Romantycy zwykle są na bakier z własnym ciałem: 
wydaje im się ono (zwykle niesłusznie) niezgrabne, niemodne, zbyt otyłe... Stąd juŜ krok do 
częstej w tym typie anoreksji. 

Czwórki instynktownie są przekonane, Ŝe nie naleŜą do stada, Ŝe są ponad ogólne normy 
obyczajowe, moralne, prawne. Przepisy usiłują obejść, z szefami wolą zaprzyjaźnić się aniŜeli ich 
słuchać; w ich stylu są towarzyskie prowokacje, a nawet przekraczanie prawa. Przy tym 
uwielbiają, jak im się upiecze. Jak magnes przyciągają je wszelkie elity: zarówno te wysokie jak 
arystokracja, jak i te niskie, jak mafie. 

Czwórki, aby normalnie funkcjonować, potrzebują wciąŜ mocnych bodźców emocjonalnych, 
jakie rodzą się, kiedy człowiek stoi na krawędzi twarzą w twarz ze śmiercią, z poŜądaniem, 
seksem; z ciemnymi stronami ludzkiej natury. Charakterystyczna jest dla nich obsesyjne wracanie 
do moŜliwości samobójstwa, jakby w takich myślach znajdywali oparcie. Z tej przyczyny 
Tragiczni Romantycy potrafią zrozumieć ludzi pogrąŜonych w rozpaczy, załamanych, 
szykujących się do samobójstwa - i potrafią udzielić im wsparcia. 

Typ nr Cztery zrobił wielką karierę w literaturze: jako bohater, który zdobywa bogactwa, a mimo 
to ginie z niespełnionej miłości - jak Wokulski i Wielki Gatsby. 

Typ numer Pięć, czyli Obserwator albo: "Oglądam świat z bezpiecznego dystansu"  

Piątki u progu Ŝycia przyjęły strategię, aby chronić siebie poprzez dystans, wycofanie się, albo 
wręcz przez głęboką wewnętrzną emigrację. Schowały się w sobie, a w szczególności odcięły od 
świata tę cześć swojej osobowości, która moŜe być źródłem ran i cierpień: swoje odczuwanie, 
swoje Ŝycie emocjonalne. Wybierają samotność i niezaangaŜowanie. Wszelkie sytuacje, w 
których trzeba piąć się w górę, eksponować własną osobę, a takŜe ujawniać emocje takie jak 
gniew, zachwyt lub poŜądanie, Piątka odbiera jako zamach na własną wolność. Niechęć do 
angaŜowania się sprawia, Ŝe Obserwatorzy minimalizują swoje potrzeby, poprzestają na małym, 
oszczędzają i zaciskają pasa. śyją tak nawet wówczas, jeŜeli są zamoŜni. Nie lubią równieŜ 
ryzyka ani niepewności i najlepiej się czują w świecie doskonale przewidywalnym. Kiedy 
podejmują decyzje, starają się jak najwięcej wiedzieć zawczasu i dokładnie przewidzieć skutki. 

Obserwator źle się czuje w gromadzie, w towarzystwie nie moŜe znaleźć własnego miejsca. 
Napór innych ludzi nie pozostawia mu przestrzeni, w której mógłby się rozwinąć. Ludzie go 
onieśmielają. Stając z kimś twarzą w twarz często przybiera pokerową minę, która pokrywa 
panikę, i dopiero później, w samotności, intensywniej przeŜywa uczucia związane z tym 
spotkaniem; uczucia, których nie dopuszczał do siebie, kiedy miało ono miejsce. Obserwatorzy 
opowiadają, Ŝe patrzą na świat tak, jakby pomiędzy nimi a całą resztą wciąŜ tkwiła gruba szyba. 

Tłumienie uczuć Piątki kompensują rozwojem intelektu. Cenią sobie rozmaite intelektualne 
schematy, takie jak psychoanaliza, astrologia czy sam enneagram, które pozwalają im zrozumieć i 
przewidzieć zachowanie i emocje innych ludzi. Mając w ręku taką mapę, stają się pewniejsi w 
kontaktach z innymi. 

Piątki, obsesyjnie przywiązane do swojej niezaleŜności, nie znoszą sytuacji, w których są 
oceniane, a więc są zaleŜne od czyjejś opinii. Dlatego często ich kariera prowadzi przez rzadkie 
zawody, wąskie specjalności, dziedzinę biznesu, w której nie mają konkurentów. W roli szefa 
uprawiają styl rządzenia spoza zamkniętych drzwi gabinetu. Jednoosobowo podejmują decyzje, a 
ich wykonanie pozostawiają innym. JeŜeli udzielają się społecznie, często kryją się za swoją rola 
lub funkcja jak za maską. 

Typ numer Sześć, czyli Adwokat Diabła albo: "Muszę być czujny, bo złe nie śpi"  

Kiedy papieŜ postanawiał kogoś ogłosić świętym, w odpowiedniej komisji zasiadał równieŜ 
teolog, którego zadaniem było tropić i ujawnić wszelkie ewentualne przewiny i niedoskonałości 
kandydata na świętego. Osobę, która spełniała tę funkcję, zwano właśnie "adwokatem diabła". 
Typ numer Sześć nosi to miano dlatego, Ŝe skupia swoją uwagę na tym, co złe, co nieprzyjemne, 
wrogie i zagraŜające. Stąd bierze się programowa czujność ludzi tego typu. 

Mali Adwokaci Diabła przeŜyli swoje pierwsze dziecięce zderzenia ze światem jako uraz, jak 
utratę oparcia i zachwianie zaufania do autorytetów. Z tego została im na całe Ŝycie nieufność, 
przekonanie, Ŝe świat jest wrogi i Ŝe zawsze moŜe być gorzej. Oczywiście, postawa taka obraca 
się przeciw im samym (czego Adwokat Diabła nie jest świadomy - zresztą Ŝaden typ enneagramu 
nie jest świadom swoich podstawowych kompleksów, póki nie podda się odpowiednim 
treningom). Szóstki mianowicie boją się działać i odraczają działanie. Najpierw mówią sobie: "I 
tak mi się nie uda." Potem, kiedy juŜ zaczną realizować pewien plan, w miarę zbliŜania się do 
końca zbliŜa się teŜ moment, kiedy dzieło trzeba będzie pokazać światu i poddać ocenie innych. I 
wtedy Szóstka zaczyna się bać, Ŝe wystawia się na krytykę, na ciosy i szyderstwa... Działanie 
Adwokaci Diabła zastępują myśleniem. Zanim wykonają jakiś realny krok, przez ich głowy 
przewala się masa hipotez, przymiarek, prób i podejrzeń. Najczęściej takie wstępne myślowe 
rozpoznanie wypada negatywnie i Szóstka rezygnuje. 

Ludzie tego typu łatwo zapominają o swoich sukcesach i przeŜytych przyjemnościach i 
wyolbrzymiają poraŜki. Szóstkom łatwiej jest wziąć się do czynu wtedy, gdy całe zło ujawniło 
swoje oblicze, kiedy juŜ najgorsze się dokonało, a więc w sytuacji stresu, wyjątkowej 
konieczności, klęsk Ŝywiołowych lub kiedy są przyparte do muru. Z tego teŜ powodu uparcie 
bronią przegranych spraw i potrafią wytrwać na straconych pozycjach. 

Szóstki mają na pieńku z autorytetami. Ktoś, kto ma władzę, zwykle wydaje im się silniejszy niŜ 
jest, bardziej wpływowy i zawzięty. Lęk, jaki budzą w nich silni ludzie (lub organizacje), 
rozładowują w ten sposób, Ŝe albo poddają się im, szukając u nich oparcia, albo buntują się 
przeciw nim. Szóstki najpierw nabierają przeświadczenia, Ŝe coś jest tak a tak, a potem szukają w 
swoim otoczeniu dowodów na to, Ŝe się nie myliły. Przez to łatwo przypisują własne zamiary i 
uczucia innym osobom. Podobnie z wielkim natęŜeniem uwagi wyszukują w swoim otoczeniu 
wszelkich pierwszych zwiastunów zagroŜenia. 

Typ numer Siedem, czyli Epikurejczyk albo: "śycie jest nieustająca przygodą"  

Przy pierwszych dziecięcych stresach i frustracjach Siódemki postanowiły (oczywiście 
najzupełniej nieświadomie i odruchowo) bronić się przed złą strona Ŝycia poprzez zapominanie o 
przykrościach i skupianie uwagi na miłych wraŜeniach. Dlatego ich Ŝyciowa postawa uderzająco 
przypomina zalecenia greckiego filozofa Epikura, który radził cieszyć się Ŝyciem i "chwytać 
dzień" póki trwa. Przykre doświadczenia wspominają w tonie: "było, minęło", "spłynęło po 
mnie". Ich droga przez Ŝycie przypomina kolekcjonowanie przyjemnych doświadczeń. 
Epikurejczycy dobrze się czują we własnej skórze, lubią siebie, a często zdarza im się popadać w 
zachwyt nad samym sobą, tak jak Narcyz z greckiego mitu, który zakochał się we własnym 
odbiciu. Traktując Ŝycie jak zabawę, przypominają wieczne dzieci, niby Piotruś Pan, który 
postanowił nigdy nie być dorosły. I rzeczywiście, ludzie z innych typów mogą im zarzucać 
powierzchowność, bylejakość, rozpraszanie się, postawę pędziwiatra czy motyla. 

Siódemki nie przywiązują się do trudności i kłopotów, ale za to wciąŜ planują, roztaczają przed 
sobą zachwycające perspektywy, i zawsze, na wypadek gdyby coś z ich planów miało się nie 
udać, mają w zanadrzu równie dobre warianty zastępcze. Nie nudzą się, nie próŜnują; często, 
podobnie jak u Trójek, ich Ŝycie wypełnione jest gorączkową działalnością, tyle Ŝe Siódemkom 
zaleŜy nie na zaszczytach i osiągnięciach, ale na tym, aby przeŜyć coś extra. DąŜą przy tym do 
przeŜyć szczytowych, jakby w ich Ŝyłach krąŜyła nie krew, lecz szampan. Często zewnętrznemu 
obserwatorowi ta ich gonitwa wydaje się bezsensowna, lecz Epikurejczyk stale ma nadzieję (i 
pewność), Ŝe rozmaite wątki jego Ŝycia i planów zbiegną się w jedno Wielkie Dzieło. MoŜna im 
pozazdrościć niewzruszonego optymizmu. 

Siódemki są towarzyskie i chętnie do zabawy, chętnie opowiadają o sobie i w ogóle mówienie 
sprawia im przyjemność. Potrafią być czarujące, pragną uwielbienia; mówiąc zaś o sobie 
wyolbrzymiają swoje moŜliwości i talenty. I chociaŜ unikają sytuacji, w których mogą być 
zdemaskowane, mogą sobie zyskać opinie szarlatanów. Koncentracja na jednej sprawie, na 
jednym zainteresowaniu, nuŜy je, podobnie jak cięŜka, uporczywa praca i rutynowe wypełnianie 
obowiązków. Kiedy nabrzmiewają konflikty, Siódemka tak organizuje sobie Ŝycie, aby w nawale 
zajęć nie mieć czasu na sprawy trudne i konfliktowe. Wtedy, na przykład, kłopotliwe rozstanie 
moŜe załatwić w dziesięć minut, przy okazji jakichś innych spraw. 

KaŜdy typ enneagramu ma swoją skrajność. Dla Epikurejczyka taka skrajnością jest "małpi 
umysł": powierzchowne chwytanie się wszystkiego, co się przydarza, przeskakiwanie z tematu na 
temat, pragnienie wszystkich moŜliwych doświadczeń na raz. 

Typ numer Osiem, czyli Szef albo: "Ma być tak, jak ja chcę, a jak nie, to co mi 
zrobisz?"  

Ludzie typu Szefa zasługują takŜe na miano "twardzieli". Doświadczywszy własnej słabości i 
bezradności jako dzieci, przyjęły zasadę, Ŝe świat liczy się tylko z siłą, Ŝe wygrywający zabiera 
wszystko; a to, co dobre i poŜądane, trzeba sobie wywalczyć. Dlatego, w przeciwieństwie do 
pozostałych enneagramowych typów, nie unikają konfrontacji, lecz przeciwnie, cały ich styl bycia 
polega na dąŜeniu do konfrontacji. Szefowie uwaŜają bowiem, Ŝe w bezpośrednim starciu, kiedy 
przycisną przeciwnika do muru, wygrają - a jeśli nie, to przynajmniej dowiedzą się całej prawdy o 
nim. PoniewaŜ innych sądzą po sobie (a ósemka nie jest dobrym psychologiem!), w stosunkach z 
ludźmi liczą na to, Ŝe w bezpośredniej konfrontacji ujawnią się równieŜ inne ich uczucia. U 
samych Szefów tak właśnie jest: agresja często sąsiaduje u nich z poczuciem bliskości, a w 
swoich związkach kłótnie i przepychanki kończą często... w łóŜku. Lubią "zdrowe awantury", po 
których czują, Ŝe jakaś trudna sprawa została zakończona, napięcia - rozładowane, a ich energia 
znalazła sobie ujście. 

Szefowie byli niegrzecznymi dziećmi, gdyŜ wypróbowywali swoja siłę juŜ na rodzicach i 
przedszkolankach. Później chętnie przyjmują rolę przywódców szkolnych buntów i wyrazicieli 
opinii ogółu, i chętnie osłaniają kolegów przed niesprawiedliwością dorosłych (a później - 
zwierzchników). Kiedy wchodzą w nowe środowisko, odruchowo starają się zorientować, "kto tu 
rządzi", kto jest najwaŜniejszy, a takŜe co wolno i czego nie wolno. Zakazy i regulaminy ósemka 
traktuje bowiem jak granice swojego terytorium (na którym jest panem) i od razu próbuje je 
przesuwać na własną korzyść. Poprzez drobne starcia i konfrontacje bada "teren", jaki wolno jej 
zająć. W towarzystwie podobna rolę spełniają prowokacje, hałaśliwe zachowanie, brzydkie słowa, 
opowiadanie erotycznych lub politycznych dowcipów, albo ostentacyjne zaloty - a wszystko to 
ma jeden cel: zelektryzować grupę i podzielić ją na tych, którzy tak zachowującej się Ósemce od 
razu ustąpią pola (a więc podporządkowują się), i na tych, którzy gotowi są stanąć z nią do walki. 

Wprawne oko od razu poznaje Szefa po tym, Ŝe zajmuje większą przestrzeń niŜ inni. Wielu 
ludzi odbiera ich zachowanie jako psychiczne (a często i fizyczne!) rozpychanie się. Z tego 
samego powodu Ósemki często robią wraŜenie wyŜszych, masywniejszych i silniejszych 
fizycznie niŜ są naprawdę. Braki siły i wzrostu potrafią kompensować donośnym głosem i 
rezolutną postawą. 

Jako podwładny, Ósemka jest przewraŜliwiona na punkcie sprawiedliwości zwierzchników; będąc 
zwierzchnikiem, wprowadza szczegółowe normy i ustalenia, które sama z upodobaniem łamie, 
czując się "ponad to". Wobec osób, które kocha, przyjmuje postawę: "ja ciebie własną piersią 
ochronię przed złem tego świata" - ale i nie znosi nadmiernej samodzielności swoich wybranych. 
Szefowie lubią proste przyjemności, przy których często popadają w przesadę: lubią zdrowo się 
zmęczyć, tańczyć do rana, upijać się, bez umiaru korzystać z seksu. Baz zaŜenowanie ujawniają 
swoje stany emocjonalne, pragnienia i kontrowersyjne opinie. Odruchowo "wiedzą, czego chcą". 
Kiedy czegoś chcą, idą do celu najkrótszą drogą, zapominając o dyplomacji. 

Typ Szefa był bardzo ceniony na Dzikim Zachodzie, na pograniczach i w środowiskach 
skłóconych z prawem, stąd wielka popularność takich postaci w literaturze. 

Typ numer Dziewięć, czyli Mediator albo: "Co ja właściwie tu robię?"  

Ze swoich pierwszych dziecięcych konfrontacji ze światem Dziewiątki najboleśniej odczuły bycie 
pominiętym i nie zauwaŜonym. Zapamiętały lekcję, Ŝe ich potrzeby są niewaŜne, a ich głos się nie 
liczy. Jako radę na to znalazły: zadowalanie się namiastkami i dostosowywanie się do cudzych 
potrzeb. Skutkiem tego Mediatorzy lepiej wiedzą czego chcą inni (równieŜ czego inni chcą od 

nich), aniŜeli czego chcą sami. Kiedy pojawia się jakaś ich waŜna, osobista potrzeba, Dziewiątka 
łatwo zapomina o niej, zastępuje czymś łatwiejszym do osiągnięcia - albo przejmuje cudzy punkt 
widzenia i cudze preferencje. Głęboką "zadrą" w duszy Dziewiątek jest to, Ŝe nie wiedzą kim są, 
i co naprawdę chciałyby osiągnąć. 

JeŜeli w jego otoczeniu pojawią się sprzeczne propozycje i róŜne stanowiska, człowiek z tego 
typu stara się zająć pozycję środkową (dlatego właśnie został nazwany "Mediatorem") - ani za, 
ani przeciw. Dzieje się tak dlatego, Ŝe znakomicie umie dostrzec wartości kaŜdego stanowiska i 
przyznać rację kaŜdej ze stron. Nie widząc powodów, dlaczego właściwie sam miałby mieć rację, 
zwleka z podejmowaniem własnych decyzji. Stara się tak długo, jak tylko się da, zachować 
postawę nieokreśloną, i nie mówić ani "tak", ani "nie". Mediator unika wyraźnych stanowisk 
właśnie dlatego, Ŝe w głębi ducha czuje, Ŝe jego głos i tak zostanie pominięty. Gdy Dziewiątki 
biorą udział w jakichś przedsięwzięciach, mają wraŜenie, Ŝe nie tyle czegoś chcą (Ŝe dokonały 
wyboru), ale Ŝe uległy konieczności, Ŝe robią coś dlatego, gdyŜ "tak trzeba", Ŝe "nie wypada 
inaczej" - lub Ŝe nie potrafią odmówić. PoniewaŜ cudze odczucia odbierają silniej niŜ własne, 
odmawianie innym sprawia im szczególnie wielką przykrość - jakby to im samym odmawiano. 
Mediator często czuje się pociągnięty przez entuzjazm innych, a sam opornie idzie za nimi, wciąŜ 
zastanawiając się: "co ja właściwie tu robię?". Nie mając nadziei na istotne dokonania, chętnie 
chwyta się wszelkich czynności zastępczych: wynajduje dla siebie jakieś nieszkodliwe hobby, 
objada się słodyczami, gapi w telewizor, popija rytualne piwka i herbatki. Nie umie sprawnie 
odróŜniać spraw istotnych od nieistotnych, zna za to mnóstwo sposobów, jak odwrócić własną 
uwagę od spraw naprawdę waŜnych. Wszystko to składa się na zjawisko zapominania o sobie. 

Dziewiątki tłumią swoją energię. Robiąc coś, co nie jest ich własne, są naładowane gniewem, ale 
nie dopuszczają, aby ten gniew się ujawnił. Chodzą naburmuszone, a swoja niechęć wyraŜają 
pośrednio, przez zwalnianie tempa, zwlekanie, odkładanie decyzji. Kiedy juŜ na coś wyraŜą 
zgodę, niechętnie zmieniają swoje postanowienia, które przecieŜ wymagały od nich aŜ tak 
wielkiego wysiłku. Dlatego mają skłonność otaczać się niepotrzebnymi przedmiotami, z których 
nie potrafią zrezygnować. 

Zaletą Mediatorów jest to, Ŝe potrafią zrozumieć innych i dać im oparcie, nie Ŝądając niczego w 
zamian. W grupie stają się wyrazicielami interesu wspólnoty, "ducha grupy", który potrafią 
uchwycić najlepiej ze wszystkich typów enneagramu. 

Typy przechodzą jeden w drugi 

Strzałki na wykresie dziewięciu typów enneagramu nie zostały narysowane przypadkiem - 
pokazują one, jak kaŜdy z typów się zmienia, kiedy przychodzą "cięŜkie czasy" - stres i 
konieczność mobilizacji. W warunkach stresu kaŜdy typ zaczyna przypominać kolejny według 
strzałek. I tak:  

• 

Jedynka-Perfekcjonista kiedy źle się dzieje, ma poczucie, Ŝe wszystko się wali, Ŝe 

nadchodzą katastrofy i nieodwracalne straty, i w swojej histerii przypomina Czwórkę-

Tragicznego Romantyka.  

• 

Dwójka-Dawca w warunkach twardej konieczności bierze sprawę we własne ręce, 

przejmuje - choć z trudem - dowodzenie, i w tym naśladuje Ósemkę-Szefa.  

• 

Trójka-Wykonawca wobec trudności ogląda się na innych, stara się "połoŜyć uszy po 

sobie" i dopasować się do innych - postępuje tak, jakby była Mediatorem-Dziewiątka.  

• 

Czwórka-Tragiczny Romantyk, kiedy juŜ nie moŜe dać sobie rady inaczej, stara się 

zdobyć czyjaś sympatię, wkupić się czyjeś łaski i na tej drodze uzyskać pomoc - a jest to 

metoda Dwójki-Dawcy.  

• 

Piątka-Obserwator w trudnych warunkach wychodzi ze swej wieŜy, zaczyna zachowywać 

się jak aktor grający rolę, "puszcza" dotychczasowe rygory - i upodabnia się przez to w 

pewnym stopniu do Epikurejczyka-Siódemki.  

• 

Szóstka-Adwokat Diabła w warunkach stresu, kiedy całe zło pokazało juŜ swą twarz, 

sprawnie działa - jakby była Trójką-Wykonawcą.  

• 

Siódemka-Epikurejczyk przyciśnięta do muru usztywnia swoje stanowisko, chwyta się 

kilku wypróbowanych zasad - w czym przypomina Jedynkę-Perfekcjonistę.  

• 

Ósemka-Szef w obliczu trudności "zamyka się w swojej jaskini", aby z oddali i bez 

zbędnego zaangaŜowania wszystko przemyśleć - a więc zachowuje się jak Piątka-

Obserwator.  

• 

Dziewiątka-Mediator na kłopoty reaguje postawą: "sam jeden przeciw wrogiemu światu" - 

a jest to postawa Szóstki-Adwokata Diabła.  

I odwrotnie, kiedy przychodzą dobre czasy, kiedy nic nie zagraŜa i moŜna się rozluźnić, 
poszczególne enneagramowe typy upodobniają się do swych sąsiadów w przeciwnym kierunku 
niŜ pokazują to strzałki na wykresie:  

• 

Perfekcjonista zaczyna sprawiać sobie przyjemności i kolekcjonować miłe wraŜenia, tak 

jakby był Epikurejczykiem.  

• 

Dawca pozwala sobie na fantazje, utopie i udawanie "wybranego" członka elity, czym 

przypomina Tragicznego Romantyka.  

• 

Wykonawca wynajduje sobie róŜne mocne wraŜenia dostarczające mu dreszczyku emocji 

i ryzyka - wkracza w świat Adwokata Diabła.  

• 

Tragiczny Romantyk kultywuje bycie swoim własnym ideałem, trzyma się własnych 

wysokich standardów - przypomina wiec Perfekcjonistę.  

• 

Obserwator czuje się pewnie na swoim podwórku i zaczyna się szarogęsić - jak Szef.  

• 

Adwokat Diabła wczuwa się w psychikę, nastroje i problemy innych ludzi - jak Mediator.  

• 

Epikurejczyk pozwala płynąć wydarzeniom, w które nie ma ochoty ingerować - 

zachowuje się jakby był Obserwatorem.  

• 

Szef pomaga innym i wychodzi naprzeciw ich potrzebom - jak Dawca.  

• 

I wreszcie Mediator w warunkach komfortu i braku zagroŜeń z największą ochotą daje z 

siebie wszystko i spełnia się w działaniu, upodobniając się do Wykonawcy.  

Skąd się wziął enneagram?  

Jak to jest w przypadku wielu wielkich wynalazków, początki enneagramu giną w "pomroce 
dziejów". Wiemy na pewno, Ŝe w Europie pierwszym, który znał enneagram, był Georgij 
Iwanowicz GurdŜijew, tajemniczy mędrzec urodzony na Kaukazie, który wiele lat spędził na 
podróŜach po Bliskim i Dalekim Wschodzie. GurdŜijew twierdził, Ŝe enneagram poznał od sufich 
- muzułmańskiego bractwa działającego głównie w Iranie i kultywującego wiedzę tajemną. W 
Instytucie Harmonijnego Rozwoju Człowieka, który GurdŜijew załoŜył i prowadził w ParyŜu w 
latach międzywojennych, na podłodze był wyrysowany schemat dziewięcioramiennej gwiazdy 
enneagramu, który słuŜył jako wzór do medytacyjnych tańców. GurdŜijew przekazał swoim 

uczniom, Ŝe we wzorze tym zapisana jest wielka tajemnica, nic nie wiadomo jednak o tym, aby 
kiedykolwiek posługiwał się enneagramem jako systemem typów charakteru. 

Do psychologii enneagram został wprowadzony przez nauczyciela z Chile, Oscara Ichazo. W 
1970 roku w mieście Arica na pustyni na północy Chile Ichazo zaczął prowadzić treningi, których 
sława wkrótce dotarła do Ameryki północnej i zaczęła się na nie zjeŜdŜać elita ówczesnych 
amerykańskich psychologów i psychoterapeutów. System typów ennegramu w tej postaci, jaka 
jest znana obecnie, został opracowany przez jego ucznia Claudio Naranjo. Wielki program 
badania ludzi i ich psychicznych problemów w oparciu o ów system zainicjowała w USA 
najbardziej chyba znana znawczyni enneagramu, Helen Palmer. Jej ksiąŜkę "Enneagram", 
przełoŜoną na polski i wydaną przez Jacka Santorskiego gorąco polecam wszystkim, którzy czują, 
Ŝe "to jest to". 

Dziś enneagram znany jest i popularny przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie 
istnieją róŜne szkoły i odmiany tego systemu. (W Europie najlepiej przyjął się we Francji, za to w 
Anglii jest niemal nieznany.) W USA stale odbywają się wykłady, szkolenia i treningi, na których 
ludzie poznają swój typ enneagramu i uczą się w oparciu o te wiedzę uwalniać się od swoich 
psychicznych skrzywień i sprawniej wykorzystywać własne moŜliwości. Enneagram stał się w 
Ameryce biznesem, bowiem za wiedzę o sobie samych Amerykanie gotowi są płacić terapeutom 
cięŜkie pieniądze. Stało się to takŜe powodem sporów pomiędzy szkołami enneagramu o to, kto 
był pierwszy i jest bardziej autentyczny, a poszczególne nazwy typów ("Szef", "Mediator" i tak 
dalej) zostały zastrzeŜone w urzędach patentowych. 

Ciekawe, Ŝe enneagramem zainteresował się - tak zwykle niechętny ezoterycznym nowinkom - 
kościół katolicki, a przede wszystkim jezuici. Enneagram od lat jest wykładany na prowadzonym 
przez ten zakon uniwersytecie w stanie Illinois, a znajomość dziewięciu typów i ich słabości 
okazała się skutecznym narzędziem w rękach nie tylko psychoterapeutów, ale i... spowiedników. 

Wojciech Joźwiak