Tech_hodowca_koni_321[01].Z5.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Przygotowanie gospodarstwa dla potrzeb turystyki

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Usługi noclegowe

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Usługi Ŝywieniowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Organizacja imprez turystyczno-rekreacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik

będzie Ci pomocny w poznaniu zagadnień dotyczących świadczenia usług

turystycznych.  Wzbogacisz  swoją  wiedzę  o  zagadnienia  dotyczące:  przygotowania
gospodarstwa  dla  potrzeb  turystyki,  usług  noclegowych  i  Ŝywieniowych  oraz  organizacji
imprez turystyczno-rekreacyjnych.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na cztery rozdziały, ściśle ze sobą powiązane
i realizowane w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś zagadnienia dotyczące usług
turystycznych,

−

ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy
nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności z zakresu jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej moŜesz korzystać podczas nauki.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających
z regulaminu pracowni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

zaplanować sposoby zagospodarowania terenów zielonych wokół gospodarstwa
zajmującego się turystyką,

określić wymagania i potrzeby adaptacyjne dla budynków uŜytkowanych jako baza
turystyczna,

wykonać proste prace remontowo-budowlane budynków,

zorganizować i skontrolować wykonywanie prac związanych z utrzymaniem czystości
i porządku w gospodarstwie,

dobrać i zaplanować rozmieszczenie mebli i sprzętu kuchennego,

zaplanować wystrój i urządzić pomieszczenia noclegowe w budynku uŜytkowanym jako
baza turystyczna,

określić zasady doboru, uŜytkowania, wymiany i konserwacji bielizny pościelowej,
stołowej, ręczników,

przyjąć, zakwaterować i udokumentować pobyt gościa,

zastosować zasady racjonalnego Ŝywienia,

określić rodzaj prowadzonej kuchni i jej specjalności,

ułoŜyć jadłospis dla określonej grupy gości,

zorganizować pracę kuchni zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,
sanitarno-epidemiologicznymi oraz ochrony przeciwpoŜarowej,

zastosować zasady przechowywania surowców, produktów i potraw,

dobrać i przygotować surowce do produkcji potraw,

sporządzić podstawowe potrawy zgodnie z recepturami,

dokonać oceny organoleptycznej potraw,

zastosować zasady podawania potraw gościom,

zorganizować małe przyjęcie,

dobrać i zastosować środki myjące i dezynfekcyjne,

zorganizować róŜne formy pobytu gości,

dokonać kalkulacji kosztów pobytu gości,

zaprojektować ofertę usług gospodarstwa,

dobrać metody promocji prowadzonej działalności i świadczonych usług.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Przygotowanie gospodarstwa dla potrzeb turystyki

4.1.1. Materiał nauczania

Tereny zielone wokół gospodarstwa prowadzącego działalność turystyczną

Turystyka wiejska w tym agroturystyka, jest coraz powszechniejszą formą spędzania

czasu wolnego, preferowaną przez wszystkie grupy społeczne. Turystykę wiejską moŜna
podzielić na dwa rodzaje:

turystyka na terenach wiejskich i leśnych,

turystyka w gospodarstwach rolnych (agroturystyka).
Turystyka na terenach wiejskich i leśnych obejmuje wszelką turystykę organizowaną na

wsi.  Jej  celem  jest  przeciwstawienie  atrakcji  i  warunków  turystycznych  środowiska
wiejskiego,  miejskiemu.  Turystyka  związana  z  pobytem  w  gospodarstwie  rolnym,
korzystaniem  z róŜnorodnych  form  spędzania  czasu  i  z  usług  świadczonych  w  obrębie
gospodarstwa, określana jest jako agroturystyka.

Przed

rozpoczęciem

świadczenia

usług

turystycznych,

naleŜy

odpowiednio

zagospodarować działkę siedliskową. Jej wygląd jest bardzo waŜnym elementem. Teren
działki powinien być wolny od rozrzuconych sprzętów i urządzeń rolniczych, a budynki
gospodarskie i mieszkalne zadbane i estetyczne.

Dla pogodzenia działalności rolniczej, turystycznej oraz funkcji mieszkalnych, teren

działki powinien być podzielony na 3 strefy funkcjonalne:

gospodarczą,

mieszkalno-wypoczynkową,

ogrodniczą.
Część gospodarcza powinna być połoŜona w głębi działki siedliskowej oraz oddzielona

od części mieszkaniowo-wypoczynkowej. Mogą się tu znajdować: budynki inwentarskie,
płyty gnojowe i zbiorniki, szopy, garaŜe, maszyny i sprzęt rolniczy.

Część mieszkalno-wypoczynkowa z reguły zajmuje

powierzchni całej działki i jest

usytuowana w pobliŜu drogi dojazdowej. W jej skład wchodzą:

budynek mieszkalny – działka, na której stoi dom,

podwórko przydomowe – studnia, urządzenia sanitarne i kanalizacyjne, śmietnik,

ogródek wypoczynkowy – naleŜy wydzielić w nim plac zabaw dla dzieci, miejsce na
ognisko lub grill, wiatę z kominkiem,

ogródek ozdobny – kwiaty, krzewy ozdobne, itp.
Ogród ozdobny i wypoczynkowy w gospodarstwie turystycznym stanowi ładne

i estetyczne  wykończenie  domu  mieszkalnego.  Jest  ozdobą  i  wizytówką  gospodarstwa,
miejscem  wypoczynku  i  rekreacji  dla  domowników  i  gości.  Ponadto  jest  bezpiecznym
miejscem  zabaw  dla  dzieci,  chroni  dom  przed  hałasem,  kurzem  oraz  stwarza  specyficzny
mikroklimat.  MoŜe być zagospodarowany na wiele sposobów, tak by był zadbany i stanowił
dekoracje  domu.  Do  jego  urządzenia  moŜna  wykorzystać rabaty, kwietniki, trawniki, ogrody
skalne, skarpy, oczka wodne, stawy, pergole, murki oporowe i Ŝywopłoty. Zagospodarowując
ogród  najlepiej  wykorzystać  rodzime,  tradycyjne  dla  wiejskiego  pejzaŜu  gatunki  roślin.
Rośliny ozdobne do ogrodów, rabat kwiatowych, ogródków skalnych i oczek wodnych to:

byliny; astry, chryzantemy, konwalie, malwy, miodunka, ostróŜka, pierwiosnki, piwonie,
rozchodniki, sasanki, storczyki, wrzosy i wrzośce, cynie, astry, bratki i inne,

zioła; mięta, melisa, lawenda, lubczyk,

pnącza; bluszcze, powoje i winorośla,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

krzewy; azalie, barwinki, bukszpany, czeremchy, iglaki, kalina, magnolie, róŜe,
hortensje,

cebulowe i bulwiaste; hiacynty, tulipany, narcyzy, irysy, krokusy.
Rośliny w ogrodzie naleŜy dobierać w taki sposób, aby zakwitały kolejno, a ogród był

cały czas kwitnący. Dobierając rośliny naleŜy zwracać uwagę Ŝeby nie były trujące.

Warzywa i owoce z ogrodu i sadu moŜna wykorzystać do przygotowywania posiłków dla

rodziny i gości.

Prowadząc działalność turystyczną naleŜy pamiętać o zapewnieniu prawidłowych

warunków

higienicznych

obrębie

zagrody: zabezpieczyć wodę pitną przed

zanieczyszczeniami, odprowadzić ścieki, oddzielić i zabezpieczyć miejsca składowania
obornika i gnojówki oraz prawidłowo składować odpady, zabezpieczyć maszyny i oznakować
miejsca niebezpieczne. Przestrzeganie powyŜszych zasad pozwoli utrzymać ład i porządek na
terenie zagrody i jej najbliŜszego otoczenia.

Rys. 1. Podział funkcjonalny strefy mieszkaniowo-ozdobnej [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Adaptacja budynków do prowadzenia działalności turystycznej

Przyjmowanie gości wymaga pewnych prac związanych z przygotowaniem, czyli

adaptacją  pomieszczeń  dla  turystów.  Adaptując  pomieszczenia  naleŜy  przestrzegać
wymagania  prawa  budowlanego  oraz  zapewnić  bezpieczeństwo  gościom.  Nie  zostawiać
Ŝadnych  niewykończonych  elementów.  Schody  zabezpieczyć  w  balustrady,  a  ich  stopnie
wykończyć  materiałem  antypoślizgowym.  Dobrze  jest  zamontować  obok  nich  „bramki
bezpieczeństwa”  dla  dzieci.  Zadbać  o  odpowiednie  oświetlenie  pomieszczeń.  Oprócz
oświetlenia  głównego  zapewnić  boczne  punkty  świetlne,  a  w  traktach  komunikacyjnych
zostawić rozproszone światło włączone całą noc. W budynku powinny znajdować się gaśnice.
W obiektach, w których będą przyjmowani rodzice z małymi dziećmi lub osoby poruszające
się  na  wózku  inwalidzkim,  niezbędne  jest  zaopatrzenie  schodów  w  podjazdy  umoŜliwiające
dojazd wózkiem. Dom na wsi moŜe pełnić podwójną rolę, jest mieszkaniem gospodarzy oraz
ich  warsztatem  pracy.  Prowadząc  usługi  turystyczne  moŜna  wynająć  gościom  pokoje,  część
domu  lub  cały  dom.  Decydując  się  na  przyjmowanie  gości  w  domu  powinno  się  pomyśleć
o przygotowaniu  dwóch  wejść.  Jedno  wejście  dla  gospodarzy,  a  oddzielne  dla  gości.  Taki
układ jest najmniej krępujący dla obydwu stron.

NajwaŜniejsze zasady adaptacji budynku i urządzania pomieszczeń:

rozplanować pomieszczenia i umeblować, tak by zapewnić wygodę turystom,

zadbać o sprawność i dobry stan techniczny urządzeń oddanych do dyspozycji gości,

urządzić wnętrza, pamiętając o lokalnej tradycji, zachowując harmonię stylu i koloru,

zapewnić przestrzeń rekreacyjną wokół domu,

przestrzegać wymagań bezpieczeństwa i higieniczno-sanitarnych.

Czystość i porządek w gospodarstwie

Świadcząc usługi turystyczne naleŜy bezwzględnie przestrzegać czystości i porządku nie

tylko w budynku, ale równieŜ na terenie całego obejścia. Turyści zwracają szczególną uwagę
na  ład  i  estetykę.  Utrzymanie  czystości  i  sprzątanie  obiektu  wymaga  duŜego  nakładu  pracy.
Pokoje  gościnne  naleŜy  sprzątać  po  kaŜdej  turze  gości,  a  w  trakcie  pobytu  na  ich  Ŝyczenie.
Pomieszczenia wspólne takie jak, kuchnia, łazienka, korytarz sprzątać codziennie.

Aby prace porządkowe przebiegały sprawnie trzeba umiejętnie zaplanować czynności

sprzątania.  Pomieszczenia  powinny  być  prawidłowo  wykończone.  Ściany  i  podłogi  pokryte
materiałem  łatwym  do  zmywania  np.  farbą  emulsyjną,  glazurą.  W miejscach o duŜym ruchu
najlepiej  kłaść  płytki  podłogowe,  które  są  łatwe  do  mycia.  NaleŜy  stosować  środki  myjące
i dezynfekcyjne z atestem Państwowego Zakładu Higieny.

W łazience ściany pokryć glazurą, sedes najlepiej montować z podłączeniem w ścianie,

gdyŜ łatwiej utrzymać czystość wokół niego. Środki czystości i dezynfekcji przechowywać
w szafkach. NaleŜy zapewnić sprawną wentylację.

W kuchni powierzchnie ścian i podłóg wykończyć materiałami łatwo zmywalnymi.

Szafki ustawić, tak by w trakcie przygotowywania posiłków oddzielić prace czyste od
brudnych. Ich blaty powinny znajdować się na tej samej wysokości, przylegając do siebie tak
by zapobiec zbieraniu się śmieci i okruszek. Kosz na śmieci powinien być systematycznie
opróŜniany i myty. Nad kuchenką najlepiej zamontować wyciąg podłączony do kominowego
otworu wentylacyjnego.

W pokojach sypialnych pod meble podkleić kawałki filcu – ułatwia to ich przesuwanie

w trakcie sprzątania. Pokoje powinny być wyposaŜone w niezbędne, lecz funkcjonalne meble.
Dywaniki systematycznie odkurzać i trzepać. Pokoje codziennie wietrzyć.

Wejście do budynku poprzedzić chodnikiem, zapobiegnie to noszeniu przez gości ziemi

i piasku do pomieszczeń. Przed drzwiami wejściowymi zamontować kratki i wycieraczki, na
których goście mogą wytrzeć obuwie. W korytarzu, przedpokoju, naleŜy ustawić stojaki na
parasole. Ściany przy wieszakach zabezpieczyć, tak by mokra odzieŜ ich nie brudziła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe urządzenia i sprzęt do utrzymania porządku i czystości:

kosiarka do trawy,

odkurzacz,

pralka,

zmywarka,

suszarka do bielizny,

deska do prasowania,

Ŝelazko,

kosz na śmieci,

wiaderka

miski,

ścierka podłogowa

szczotka do ubrania,

szczotka do butów,

miotła do zamiatania podwórka.
Sprzątając pokój naleŜy:

otworzyć okna,

odkurzyć ściany i meble,

posłać łóŜka,

wytrzepać dywaniki i umyć podłogi,

odkurzyć powierzchnie wykładzin,

umyć WC, umywalki, wanny i prysznice,

wstawić czyste szklanki do pokoju
Pamiętaj, aby:

sprzątać wszystkie pokoje za jednym podejściem i tylko wtedy gdy nie przebywają
w nich goście,

generalne sprzątanie całego domu zaplanować przed głównym sezonem turystycznym,
tak aby pomieszczenia były świeŜo przygotowane na przyjęcie gości.

WyposaŜenie i wystrój wnętrz

Planując wyposaŜenie obiektu turystycznego naleŜy pomyśleć o stworzeniu przytulnego

i kameralnego zakwaterowania z odpowiednią ilością pomieszczeń oraz funkcjonalnym
i estetycznym ich wyposaŜeniem i wystrojem. Do tych pomieszczeń zaliczamy:

pokój gościnny(sypialnia),

łazienkę,

pokój wypoczynkowy,

kuchnię z jadalnią,

strefy komunikacji (korytarz, przedpokój, hall).

Pokój gościnny, czyli sypialnia nie moŜe znajdować się w suterynie lub piwnicy, powinien
być oświetlony światłem naturalnym. Zgodnie z wymogami dobrowolnej kategoryzacji pokój
gościnny jednoosobowy powinien mieć powierzchnie 7 m

, dwuosobowy 12 m

, dla większej

liczby osób przyjmuje się dodatkowe 3,5 m

na kaŜdą osobę. Wysokość pokoju gościnnego

nie  moŜe  być  niŜsza  niŜ  2,5  m.  Wielkość  i  wyposaŜenie  pokoju  powinna  zapewnić gościom
komfort  wypoczynku,  swobodny  dostęp  do  okna,  drzwi,  szaf  oraz  łóŜka.  W  pokoju
gościnnym  naleŜy  zapewnić  warunki  wygodnego  pobytu  gości.  Powinny  być  zamykane  na
klucz,  który  otrzymuje  gość,  tak  by  miał  on  poczucie  intymności  i  bezpieczeństwa.  Meble
powinny  pochodzić  z  jednego  kompletu.  Do  podstawowego  wyposaŜenia  zaliczamy:  łóŜko
z pościelą,  szafę  z  półkami  i  wieszakami,  stół  z  krzesłami.  Dodatkowymi  elementami
wyposaŜenia  są:  dywan  i  dywaniki,  lampki  nocne,  radio  i  telewizor,  obrazy,  czajnik
elektryczny  i  szklanki.  Na  jedno  łóŜko  przygotować  kołdrę  lub  dwa  koce  oraz  poduszkę.
Ponadto,  właściciel  powinien  zabezpieczyć  na  jedno łóŜko minimum dwa komplety bielizny
pościelowej  i  ręczników  tj:  poszwy,  poszewki,  prześcieradła,  ręczniki:  np.  w  gospodarstwie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w którym jest 10 łóŜek właściciel powinien przygotować podwójny zapas czystej bielizny
pościelowej na zmianę, czyli 20 poszew, 20 poszewek, 20 prześcieradeł i 20 ręczników.

JeŜeli przyjeŜdŜa pięciu turystów naleŜy przygotować pięć łóŜek z kompletem bielizny

pościelowej  tj.:  5  poszew,  5  poszewek,  5  prześcieradeł  i  5  ręczników.  Pozostała  bielizna
pościelowa stanowi zapas na wyminę i kolejne tury gości.
Pokój wypoczynkowy jest miejscem do wypoczynku i spotkań wszystkich gości, a takŜe do
oglądania  telewizji  i  czytania  ksiąŜek  lub  prasy.  Ponadto  moŜe  pełnić  funkcję  sali
telewizyjnej,  miejsca  do  gry  w  karty,  szachy  itp.  NaleŜy  pomyśleć  o  wydzieleniu  w  nim
kącika zabaw dla dzieci. Pokój wypoczynkowy powinien być wyposaŜony w fotele, duŜy stół,
róŜnego  rodzaju  gry  towarzyskie,  radio,  telewizor,  biblioteczkę  z  ksiąŜkami,  przewodnikami
turystycznymi  i  aktualną  prasą.  Dobrze  jest  umieścić  tu  komputer  z  dostępem  do  Internetu.
Pokój  wypoczynkowy  powinien  słuŜyć  gościom  nie  tylko  do  odpoczynku,  ale  do  miłego
spędzania czasu szczególnie w razie niepogody.
Łazienka  jest  bardzo  waŜnym  pomieszczeniem  w  budynku.  Powinno  się  mieć  dostęp  do
zimnej wody i ciepłej przez całą dobę. Najlepiej, aby dla kaŜdego pokoju zaplanować osobną
łazienkę z toaletą. Łazienka powinna spełniać podstawowe wymagania sanitarno-higieniczne.

Podstawowe urządzenia i wyposaŜenie łazienki to:

wanna lub kabina prysznicowa,

umywalka z blatem lub półką na przybory toaletowe,

lustro z bocznym oświetleniem,

WC, a z boku uchwyt na papier toaletowy,

wieszaki na ręczniki,

maty i dywaniki (antypoślizgowe),

dozownik do płynnego mydła i ręczniki papierowe,

kosz na śmieci (niepalny),

gniazdka elektryczne z osłoną,

oświetlenie górne,

sprawna wentylacja.

Kuchnia pełni bardzo waŜną funkcję szczególnie w gospodarstwie świadczącym usługi
Ŝywieniowe. Jest miejscem do przechowywania produktów (lodówka i szafki)
i

przygotowywania posiłków dla gości. MoŜe być z wydzielonym kącikiem jadalnym (jeŜeli

kuchnia jest duŜa). Jadalnia dla gości powinna być jednak w oddzielnym pomieszczeniu.
Kompletnie wyposaŜoną kuchnię moŜna przeznaczyć wyłącznie do dyspozycji gości, do
przygotowywania przez nich samodzielnie posiłków.

Urządzając kuchnię stosuje się róŜne układy funkcjonalne w zaleŜności od jej wielkości.

W mniejszych kuchniach zaleca się układ jednorzędowy, dwurzędowy, typu L, typu U.
W większych pomieszczeniach moŜna zastosować układ wyspowy lub układ z aneksem
jadalnianym. PoniŜej przedstawiono funkcjonalne rozmieszczenie urządzeń i mebli w kuchni.

Rys. 2.

Układ kuchni jednorzędowy [2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przechowywanie

Mycie i zmywanie

Gotowanie

Rys. 6.

Funkcjonalne rozmieszczenie urządzeń i mebli w kuchni [2]

W kaŜdym układzie funkcjonalnym kuchni wyróŜnia się:

strefę przechowywania – lodówka, szafka na produkty sypkie,

strefę pracy brudnej – przeprowadza się tu czyszczenie i obieranie produktów (szafka
i zlewozmywak),

strefę mycia i zmywania – mycie produktów spoŜywczych (zlewozmywak),

strefę pracy czystej – właściwe przygotowanie posiłków, krojenie, rozdrabnianie,
mieszanie (szafka z płaszczyzną roboczą),

strefę obróbki cieplnej – gotowanie, smaŜenie, duszenie, pieczenie, doprawianie
(kuchenka) ,

strefę wydawania posiłków – porcjowanie na talerze i półmiski i wydawanie potraw
(szafka obok kuchenki).

Rys. 7. Prawidłowy układ stref pracy w kuchni: A) strefa pracy brudnej, B) strefa mycia i zmywania, C) strefa

obróbki czystej, D) strefa obróbki cieplnej, E) strefa wydania posiłków [2]

WyposaŜając kuchnię, cięŜsze sprzęty i naczynia naleŜy umieścić w szafkach dolnych,

stojących (garnki i sprzęt zmechanizowany), lŜejsze w szafkach wiszących (talerze, szklanki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

filiŜanki). WyposaŜenie kuchni powinno być dostosowane do maksymalnej liczby jej
uŜytkowników. Oznacza to, Ŝe świadczący usługi Ŝywieniowe powinien posiadać
odpowiednio skompletowany sprzęt kuchenny, zastawę i bieliznę stołową. Zastawa i bielizna
stołowa mogą znajdować się w kuchni lub jadalni.

Sprzęt kuchenny zmechanizowany to: maszynka do mięsa, mikser, malakser, krajalnica,

sokowirówka, frytkownica.

Naczynia kuchenne to: garnki, rondle, patelnie, miski, durszlaki, sitka.
Zastawa stołowa to: talerze, sztućce, naczynia szklane. Największą grupę naczyń

stołowych stanowią naczynia z porcelany, porcelitu, fajansu, szkła Ŝaroodpornego i kamionki.

Do podawania potraw i napojów konsumentowi wykorzystuje się naczynia

jednoporcjowe: talerze płytkie i głębokie, bulionówki, talerzyki zakąskowe i deserowe,
filiŜanki, garnuszki. Naczynia wieloporcjowe to wazy, półmiski, salaterki, sosjerki.

Naczynia szklane jednoporcjowe: kieliszki do wódek, lampki do win, kufle do piwa,

szklanki do drinków i napojów bezalkoholowych.

Naczynia szklane wieloporcjowe: dzbanki, karafki.
Sztućce jednoporcjowe: łyŜki, łyŜeczki, noŜe, widelce, widelczyki.
Sztućce wieloporcjowe: łyŜki wazowe, łyŜki do sosów, łopatki do ciast.
Bielizna stołowa: obrusy, serwety, serwetki. Serwetek uŜywamy do:

okrycia chleba w koszyczku,

obiadu, uroczystej kolacji (nakrywamy na pustym talerzu lub po lewej stronie nakrycia),

jako przekładka nakrywana pod talerz do drugiego dania.
Serwety i serwetki powinny być czyste, wykrochmalone i wyprasowane. Pełnią określone

funkcje:

w czasie jedzenia chronią ubranie konsumenta przed poplamieniem,

w czasie konsumpcji i po konsumpcji słuŜą do wytarcia ust,

dekoracyjne (układamy na stole formy płaskie lub wyniosłe).
Oprócz serwetek płóciennych moŜna uŜywać papierowych, które umieszcza się

w serwetnikach. SłuŜą do jednorazowego uŜycia.
Jadalnię naleŜy wyposaŜyć w duŜy stół lub kilka mniejszych oraz krzesła. Przy stole naleŜy
przewidzieć na osobę 60 cm długości stołu i 40 cm do środka stołu. Pozwoli to prawidłowo
nakryć  zastawę  stołową  oraz  zapewni  gościowi  swobodne  spoŜywanie  posiłków.  Stoły
powinny być przykryte czystymi obrusami lub serwetami o stonowanych kolorach. W jadalni
moŜna  umieścić  ozdobny  kredens  na  zastawę  stołową  oraz  komodę  na  bieliznę  stołową.
Określając  zapotrzebowanie  na  obrusy,  serwety  i  serwetki  przewidzieć  minimum  po  dwa
komplety  na  kaŜdy  stół. Serwetki dobrać po dwie dla kaŜdego gościa Zastawa nie moŜe być
uszkodzona,  dobrać  jednakowe  komplety  o  stonowanej  kolorystyce.  Kuchnię  i  jadalnię
usytuować w pobliŜu siebie, połączyć przejściem lub okienkiem do wydawania posiłków.
Strefa  komunikacji to korytarz, przedpokój, hall. Przedpokój i hall powinny być przestronne,
nie zastawione meblami, tak by goście mieli gdzie postawić bagaŜe. NaleŜy wydzielić miejsce
na  wierzchnią  odzieŜ  i  zapewnić  odpowiednią  ilość  wieszaków.  Korytarz  i przedpokój
w zaleŜności  od  wielkości  poza  funkcją  komunikacji  i  przechowywania  mogą  być
wykorzystane  do  odpoczynku.  Powinno  znajdować  się  tutaj  duŜe  lustro,  stolik  z krzesłami  lub
ława z fotelami. Wskazane jest, aby w korytarzu obok znajdowało się WC z umywalką.

Na ogólny wygląd budynku oraz pokoi znaczący wpływ ma wykończenie ścian i podłóg.

Na  podłogę  najlepiej  połoŜyć  deski,  parkiet  lub  panele.  Ściany  pomalować  lub  pokryć
boazerią,  ewentualnie  tapetą.  Najlepiej  zastosować  stonowane,  pastelowe  kolory  Ozdobą  są
kompozycje  ze  świeŜych  i  suchych  kwiatów,  kilimy,  obrazy  ręcznie  malowane  i inne
elementy  rękodzieła  ludowego.  Dodatkowo  w  oknach  moŜna  umieścić  rolety  lub  Ŝaluzje,
zwłaszcza w bardzo nasłonecznionych pokojach.

Urządzając dom dla turystów warto pamiętać o miejscowym folklorze, stylu i tradycji.

Domy stare wzbogacić elementami ludowymi charakterystycznymi dla danego regionu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Minimalne wymagania odnośnie wyposaŜenia innych obiektów świadczących usługi
hotelarskie zamieszczono w tabeli 1.

Reklama usług

Sukces kaŜdego przedsięwzięcia w tym równieŜ turystycznego zaleŜy od promocji

i reklamy.  Reklama  jest  podstawową  formą  promocji.  Jest  płatna,  skierowana  do  masowego
odbiorcy,  wykorzystuje  róŜne  środki  masowego  przekazu.  Powodzenie  działalności
turystycznej  zaleŜy  od  skutecznie  opracowanego  programu  promocyjnego.  Za  pomocą  niego
informujemy nabywców o nowym produkcie lub usługach turystycznych.

Przed rozpoczęciem świadczenia usług turystycznych, naleŜy określić, do jakich

odbiorców będziemy je kierować, czyli przeprowadzić tzw. segmentację rynku. Znając
odbiorców usług za pomocą odpowiednio dobranych środków reklamy przekazujemy
informacje na rynek o rozpoczęciu swojej działalności i naszej ofercie turystycznej.

Dobra reklama wyróŜnia promowany produkt (usługę) spośród innych konkurencyjnych,

a poprzez podkreślenie jego korzyści zachęca do zakupu, czyli skorzystania z oferty
turystycznej.

W kaŜdej działalności gospodarczej, równieŜ w turystycznej naleŜy pamiętać, Ŝe reklama

buduje wizerunek i nie naleŜy z niej rezygnować niezaleŜnie od powodzenia czy
niepowodzenia na rynku. Podstawowe środki reklamy:

reklama prasowa – ogłoszenia w prasie lokalnej, regionalnej,

reklama radiowa – komunikaty reklamowe w programach regionalnych, wywiady,
audycje radiowe,

reklama telewizyjna – ma duŜy zasięg, jest bardzo droga i rzadko wykorzystywana
w turystyce,

Internet – własne strony www, informacje reklamowe w portalach turystycznych, np.:
www.agroturystyka.pl.,

naleŜy pamiętać, by kaŜdy obiekt posiadał w materiałach reklamowych aktualny adres
własnej strony internetowej.

public relations (budowanie pozytywnego wizerunku oraz zaufania poprzez kontakt
z mediami).
W promocji działalności turystycznej najczęściej wykorzystywane są wydawnictwa

promocyjne. Powinny one zawierać informacje na temat rodzaju obiektu, jego połoŜenia
(mapka z dojazdem), zakresu świadczonych usług, ich ceny, sezonowości obiektu i co
najwaŜniejsze nazwę i pełny adres właściciela.

Do wydawnictw promocyjnych zaliczamy:

ulotki – krótka informacja, podkreślająca wyjątkowość, sprzedaje korzyści, zachęca do
zakupu,

foldery – przedstawiają ogólny wizerunek obiektu, zawierają ofertę i informacje na temat
moŜliwości jej zakupu, występuje przewaga zdjęć nad treścią,

katalogi – przedstawiają całą paletę ofert turystycznych np. określonego regionu, kraju,
zawierają informacje o wszystkich oferowanych usługach, sposobach płatności,
wzbogacone zdjęciami. Informacje zawarte w katalogach są bardziej skrócone, poniewaŜ
jest on zbiorem duŜej liczby ofert,

informatory – wydawane są przez wydawnictwa specjalistyczne np. Polska Organizacja
Turystyczna, zawierają bezpłatną wzmiankę z nazwą, adresem, telefonem, faxem obiektu
oraz jego ofertą.

plakaty, billboardy – wzmacniają oddziaływania innych środków reklamowych,
przypomnienie oferty, ogólny wizerunek.
Uzupełnieniem wymienionych środków reklamy są znaki i tablice drogowe (tzw. reklama

zewnętrzna). MoŜe to być drogowskaz z nazwą obiektu, ilością kilometrów zakończony
strzałką. Dobrą reklamą są upominki, np.; wizytówki, wyroby własne (przetwory, rękodzieło

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i pamiątki), karty stałego gościa, listy ofertowe, imprezy promocyjne oraz udział w targach
turystycznych.

Aby reklama była skuteczna, naleŜy wykorzystywać róŜne formy nie poprzestając tylko

na jednej. Pamiętaj, Ŝe najlepszą formą promocji jest zadowolony klient. W ofercie
turystycznej powinny znajdować się tylko informacje prawdziwe.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdziszm czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na ile stref naleŜy podzielić działkę gospodarstwa prowadzącego działalność turystyczną?
2.  Co wchodzi w skład strefy gospodarczej, o czym naleŜy pamiętać przy jej wydzieleniu?
3.  Co wchodzi w skład strefy mieszkaniowo-wypoczynkowej i jak ją zagospodarować?
4.  Co  wchodzi  w  skład  strefy  ogrodniczej  i  jakie  jest  jej  znaczenie  dla  prowadzenia

działalności turystycznej?

5.  Jakie warunki naleŜy spełnić adaptując budynek do prowadzenia działalności turystycznej?
6.  Jak naleŜy dbać o czystość i porządek w gospodarstwie?
7.  Jakie są elementy wyposaŜenia pokoju gościnnego (sypialnego) i łazienki?
8.  Jakie są najwaŜniejsze elementy wyposaŜenia kuchni i jadalni?
9.  Jakie są podstawowe elementy wyposaŜenia pomieszczeń wspólnych?
10.  Jaki znasz przykłady dekoracji i wystrojów wnętrz w obiekcie turystycznym?
11.  Co to jest reklama, jakie pełni funkcje?
12.  Jakie środki reklamy stosowane są w turystyce?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj plan zagospodarowania terenów zielonych wokół gospodarstwa agroturystycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać podziału działki na strefy,
2)  zaplanować zagospodarowanie stref,
3)  narysować szkic zagospodarowania terenów zielonych,
4)  porównać swój plan ze szkicami kolegów,
5)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

foliogramy dotyczące róŜnych rozwiązań terenów zielonych,

−

blok techniczny, kredki, gumka, linijka, cyrkiel,

−

projekty zagospodarowania działek przydomowych,

−

atlasy roślin ozdobnych,

−

katalogi z zagospodarowaniem ogrodów,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

program komputerowy do projektowania terenów zielonych wokół gospodarstwa,

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj rośliny ozdobne potrzebne do zagospodarowania części zielonej gospodarstwa

agroturystycznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozpoznać rośliny ozdobne,
2)  dobrać rośliny do zagospodarowania części zielonej gospodarstwa,
3)  sporządzić  notatkę  (moŜna  w  formie  szkicu  rozplanowania  roślin  na  działce)

z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zielniki roślin ozdobnych,

−

okazy roślin ozdobnych,

−

atlasy roślin ozdobnych,

−

kartki papieru, kredki, ołówek,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy projektów budowlanych i rozwiązań architektonicznych budynków

i wnętrz.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować projekty architektoniczne z wykorzystaniem legendy i symboli,
2)  rozpoznać pomieszczenia w budynku i strefy komunikacji,
3)  przeanalizować i zaproponować zmiany w róŜnych rozwiązaniach architektonicznych,
4)  dobrać projekty obiektów budowlanych do prowadzenia gospodarstwa agroturystycznego,
5)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

projekty obiektów mieszkalnych,

−

projekty aranŜacyjne wyposaŜenia wnętrz mieszkalnych,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

programy komputerowe,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Zaplanuj

wyposaŜenie

kuchni,

usytuowanie

mebli

urządzeń

kuchennych,

rozmieszczenie sprzętu i naczyń oraz zastawy stołowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  przeanalizować układy kuchni,
2)  zaplanować strefy pracy w kuchni,
3)  dobrać urządzenia, sprzęt, naczynia kuchenne i zastawę stołową,
4)  dobrać schematy układu kuchni w zaleŜności od jej wielkości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5)  opracować plan wyposaŜenia kuchni (meble i urządzenia kuchenne),
6)  wykonać plan wyposaŜenia kuchni,
7)  porównać swoją pracę z planami kolegów,
8)  sporządzić notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny, ołówek, gumka, linijka, kredki, cyrkiel,

−

tablice z symbolami wyposaŜenia pomieszczeń,

−

katalogi i ksiąŜki dotyczące urządzania kuchni,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

programy komputerowe do projektowania wyposaŜenia pomieszczeń kuchennych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Określ zapotrzebowanie na komplety bielizny pościelowej i stołowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić ilość i rodzaj bielizny pościelowej w zaleŜności od liczby miejsc noclegowych,
2)  dobrać kolorystykę bielizny pościelowej do wystroju wnętrza,
3)  określić ilość i rodzaj bielizny stołowej,
4)  dobrać kolorystykę bielizny stołowej do zastawy i wystroju wnętrza,
5)  porównać swoje zapotrzebowane z planami kolegów,
6)  sporządzić notatkę z zaplanowaną ilością bielizny stołowej i pościelowej.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

komplety bielizny pościelowej,

−

komplety bielizny stołowej,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Wykonaj projekt wystroju wnętrz określonych pomieszczeń.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić materiały do dekoracji wnętrz,
2)  dobrać kolorystykę projektowanych wnętrz,
3)  zaproponować wystrój wnętrz zgodnie z poznanymi zasadami,
4)  sporządzić projekt wystroju wybranego pomieszczenia,
5)  porównać swój projekt z projektami kolegów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

blok techniczny, ołówek, gumka, linijka, kredki, cyrkiel,

−

tablice z symbolami wyposaŜenia pomieszczeń,

−

katalogi i ksiąŜki z urządzeniem i wyposaŜeniem pomieszczeń mieszkalnych,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

programy komputerowe do projektowania wnętrz,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Wykonaj kompozycje ze świeŜych i suchych kwiatów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić świeŜe i suche rośliny ozdobne,
2)  dobrać kwiaty i ułoŜyć je w róŜne kompozycje,
3)  dobrać elementy do układania i dekorowania bukietów,
4)  wykonać zaplanowaną kompozycję ze świeŜych lub suchych kwiatów,
5)  porównać wykonaną kompozycję z kompozycjami kolegów.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

zbiory Ŝywych kwiatów ozdobnych,

−

elementy dekoracyjne, ozdobne i pomocnicze,

−

zasuszone kwiaty ogrodowe i polne oraz trawy,

−

elementy pomocne do układania kompozycji,

−

ksiąŜki i katalogi z bukietami,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować strefy gospodarstwa?

2) dobrać elementy do zagospodarowania części mieszkaniowo-

wypoczynkowej gospodarstwa?

3) wyjaśnić zasady adaptacji pomieszczeń w gospodarstwie?

4) określić, jak naleŜy dbać o czystość i porządek?

5) wymienić elementy potrzebne do wyposaŜenia pomieszczeń?

6) zaplanować potrzebny sprzęt, naczynia kuchenne i stołowe?

7) zaplanować odpowiednią ilość bielizny stołowej?

8) zaplanować odpowiednią ilość bielizny pościelowej?

9) wyjaśnić zasady dekoracji wnętrz?

10) wymienić środki reklamy stosowane w turystyce?

11) scharakteryzować róŜne formy reklamy?

12) zareklamować działalność turystyczną poznanymi środkami

reklamy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Usługi noclegowe

4.2.1 Materiał nauczania

Kryteria kategoryzacji bazy noclegowej

Usługi noclegowe to krótkotrwałe wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc

noclegowych, a takŜe miejsc na ustawienie namiotów lub przyczep campingowych. Z usługą
noclegową związane są usługi Ŝywieniowe i towarzyszące.

Zakwaterowanie jest podstawowym składnikiem oferty turystycznej. Usługa ta powinna

zapewnić  turyście  moŜliwość  wygodnego  snu,  odpoczynku  i  utrzymania  higieny  osobistej.
Zgodnie  z  ustawą  o  usługach  turystycznych  z  dnia  29  sierpnia  1997  usługi  noclegowe
(hotelarskie)  mogą  być  świadczone  w:  hotelach,  motelach,  pensjonatach,  campingach,
domach  wycieczkowych,  schroniskach,  schroniskach  młodzieŜowych  i  na  polach
biwakowych.  Na  terenach  wiejskich  usługi  turystyczne  mogą  być  świadczone  jedynie
w pensjonatach.
Pensjonat  –  obiekt  posiadający  co  najmniej  7  pokoi,  świadczący  dla  swoich  klientów
całodzienne wyŜywienie.

Ustawa o usługach turystycznych określa wymagania kategoryzacyjne, których

spełnienie pozwoli uzyskać pensjonatom kategorie oznaczane gwiazdkami: jedna *, dwie **,
trzy***, cztery****, pięć*****. Jedna gwiazdka oznacza najniŜszą kategorię, pięć najwyŜszą.

Usługi noclegowe mogą być równieŜ świadczone, w tzw. innych obiektach, do których

zaliczamy:

pokój gościnny – to pomieszczenie urządzone i wyposaŜone w taki sposób, by mogło
pełnić rolę sypialni dla maksimum 4 osób,

samodzielna  jednostka  mieszkalna  –  obiekt  wynajmowany  w  całości jednej rodzinie lub
znanej  sobie  grupie  osób.  Jednostka  taka  obejmuje:  mieszkanie  wakacyjne  oraz  dom
wolno  stojący.  Mieszkanie  wakacyjne  obejmuje  nie  więcej  niŜ  3  sypialnie,  kuchnię,  lub
aneks  kuchenny,  kącik  wypoczynkowy  oraz  łazienkę.  Dom  wakacyjny  to  niezaleŜny
dom, który wraz z przylegającą działką moŜe być wynajmowany jako całość. Najczęściej
przeznaczony dla 4–10 osób,

kwatery grupowe – pomieszczenia sypialne, w którym są więcej niŜ 4 miejsca noclegowe
z dostępem do łazienki i WC oraz wspólnych pomieszczeń,

przyzagrodowe pola namiotowe – miejsce na terenie gospodarstwa do rozbicia namiotu
lub postawienia przyczepy kampingowej z dostępem do bieŜącej wody i WC.
Obiekty te nazwano Wiejską Bazą Noclegową (WBN). Kategoryzację WBN

przeprowadza Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwa Gościnne” (PFTW
„GG”). Federacja posiada ankietę z wymaganiami – kryteriami kategoryzacyjnymi.

Podstawowe kryteria kategoryzacji WBN:

1)  usytuowanie i warunki otoczenia wokół obiektu,
2)  utrzymanie czystości i porządku w domu i całym gospodarstwie,
3)  bezpieczeństwo  w  obiektach  i  gospodarstwie  –  posiadanie  apteczki,  oświetlenie

zewnętrzne, brak źródeł zagroŜeń, itp.,

4) stan obiektu – rozkład pomieszczeń, oświetlenie, jakość podłóg i ścian, ogrzewanie, stan

urządzeń sanitarnych,

5) wyposaŜenie i umeblowanie, w róŜnego rodzaju udogodnienia (sprzęt AGD, RTV).
6) przygotowanie całej rodziny, a takŜe pracowników do przyjmowania gości – znajomość

języków obcych, posiadanie informacji o regionie, cechy osobiste – jak uprzejmość,
staranność, serdeczność, itp.,

7) proekologiczność obiektu – segregacja odpadów, ekologiczne środki czystości,

informacje o zasadach ochrony środowiska itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kategoryzacja WBN jest dobrowolna, przeprowadza się ją na wniosek właściciela po

wpłaceniu na konto PFTW „GG” opłaty kategoryzacyjnej.

Polska

Federacja

Turystyki

Wiejskiej

„Gospodarstwa

Gościnne”

przyznaje

gospodarstwom następujące kategorie:

standard

(otrzymuje tylko logo federacji),

jedno słoneczko

dwa słoneczka

trzy słoneczka

Gospodarstwa skategoryzowane otrzymują tablicę z symbolem bociana logo PFTW

„GG” i mogą zamieszczać to logo w swoich materiałach promocyjnych.

Rys. 8. Symbole oznaczające kategorii przyznane gospodarstwom

Kategoryzacja waŜna jest przez dwa lata, po tym okresie tablicę z logiem naleŜy zwrócić,

bądź ubiegać się o przedłuŜenie licencji. Właściciel obiektu turystycznego moŜe starać się
równieŜ o uzyskanie wyŜszej kategorii.

Celem kategoryzacji WBN jest nadanie poszczególnym obiektom noclegowym

określonej  kategorii,  świadczącej  o  standardzie  wyposaŜenia  i  jakości  świadczonych  usług.
Kategoryzacja  wprowadza  ujednolicone  oznakowania  wiejskich  obiektów  turystycznych.
PFTW  „GG”  rekomenduje  skategoryzowane  obiekty  w  swoich  materiałach  promocyjnych,
takie obiekty gwarantują wysoką jakość usług i są chętniej odwiedzane przez gości.

Minimalne wymagania wyposaŜenia dla innych obiektów świadczących usługi

hotelarskie zostały zamieszczone w tabeli 1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Załącznik Nr 7 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r.

Lp.

WYMAGANIA

I. Dla wynajmowania miejsc na ustawienie namiotów i przyczep samochodowych

Teren obozowiska wyrównany, suchy, ukształtowany w sposób zapewniający odprowadzenie wód

opadowych i uprzątnięty z przedmiotów mogących zagraŜać bezpieczeństwu

Punkt poboru wody do picia

i potrzeb gospodarczych

Miejsce wylewania nieczystości płynnych odpowiednio zabezpieczone i oznakowane

Pojemnik na śmieci i odpady stałe, regularnie opróŜniany

Ustęp utrzymywany w czystości

II. Dla wynajmowania miejsc w namiotach, przyczepach mieszkalnych, domkach turystycznych i

obiektach prowizorycznych

Stanowiska dla namiotów i przyczep mieszkalnych oraz dojścia do stanowisk utwardzone

Oświetlenie dojść do stanowisk i obiektów higieniczno-sanitarnych

Półka lub stelaŜ na rzeczy osobiste

Oddzielne łóŜka lub łóŜka polowe dla kaŜdego korzystającego z namiotu, w odległości nie mniejszej

niŜ 30 cm pomiędzy łóŜkami

III. Dla wynajmowania miejsc i świadczenia usług w budynkach stałych

10.

Ogrzewanie – w całym obiekcie w miesiącach X-IV, temperatura minimum 18

11.

Instalacja sanitarna: zimna woda przez całą dobę i dostęp do ciepłej wody

12.

Maksymalna liczba osób przypadających na jeden w.h.s.

– 15

13.

WyposaŜenie podstawowe w.h.s.

1) natrysk lub wanna

2) umywalka z blatem lub półką i wieszakiem na ręcznik

3) WC

4) lustro z górnym lub bocznym oświetleniem

5) uniwersalne gniazdo elektryczne z osłoną

6) pojemnik na śmieci (niepalny lub trudno palny)

7) dozownik do płynnego mydła i ręczniki papierowe

IV. Dla wynajmowania miejsc noclegowych w pomieszczeniach wspólnych (salach)

14.

Powierzchnia sal nie mniejsza niŜ 2,5 m

– na jedną osobę (przy łóŜkach piętrowych 1,5 m

)

15.

WyposaŜenie sal sypialnych

1) łóŜka jednoosobowe o wymiarach minimum 80x190 cm

2) oddzielne zamykane szafki dla kaŜdej osoby

3) stół

4) krzesła lub taborety (1 na osobę) lub ławy

5) wieszaki na odzieŜ wierzchnią

6) lustro

7) oświetlenie ogólne

16.

Dostęp do w.h.s.

jak w lp. 12 i 13

V. Dla wynajmowania samodzielnych pokoi

17.

Powierzchnia mieszkalna w m

1) pokój 1- i 2-osobowy – 6 m

2) pokój większy niŜ 2-osobowy – dodatkowo 2 m

na kaŜdą następną osobę

18.

Zestaw wyposaŜenia meblowego:

1) łóŜka 1-osobowe o wymiarach minimum 80 x 190 cm lub łóŜka 2-sobowe o wymiarach minimum

120 x 190 cm

2) nocny stolik lub półka przy kaŜdym łóŜku

3) stół lub stolik

4) krzesło lub taboret (1 na osobę, lecz nie mniej niŜ 2 na pokój) lub ława

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) wieszak na odzieŜ oraz półka lub stelaŜ na rzeczy osobiste

19.

Pościel dla jednej osoby:

1) kołdra lub dwa koce

2) poduszka

3) poszwa

4) poszewka na poduszkę

5) prześcieradło

20.

Oświetlenie – minimum jeden punkt świetlny o mocy 60 W

21.

Zasłony okienne zaciemniające

22.

Dostęp do w.h.s.

jak w lp. 12 i 13

23.

Kosz na śmieci niepalny lub trudno palny

Objaśnienia odnośników i skrótów:

1) Dopuszcza się miejsca biwakowania przy szlakach wodnych bez punktu poboru wody do

picia.

2) Minimum dwie godziny rano i dwie godziny wieczorem o ustalonych porach.
3) W pomieszczeniach o wysokości 2,5 m dopuszcza się łóŜka piętrowe – powierzchnia

pokoju moŜe zostać zmniejszona o 20%.

4) w.h.s. – węzeł higieniczno-sanitarny.

Koszty usług noclegowych, kalkulacja cen

Przed rozpoczęciem działalności turystycznej naleŜy przeprowadzić kalkulację kosztów,

w celu ustalenia cen świadczonych usług. Cenę usługi noclegowej naleŜy skalkulować tak, by
zapewnić sobie zysk, ale równocześnie nie zniechęcić turystów od skorzystania z oferty
wypoczynkowej.
Wzór na obliczanie ceny usługi noclegowej:

gdzie: C – cena usługi,

K – koszt całkowity jednostki usługi,

Z – zysk (% narzutu, czyli marŜy od całkowitego kosztu usługi).

Najczęściej wykorzystywaną metodą do ustalania cen w turystyce jest metoda kosztowa.

W metodzie tej cena w całości powinna zwrócić całkowite koszty usługi i przynieść zysk
naliczany w postaci marŜy.

Etapy obliczania jednostkowego kosztu noclegu

Aby obliczyć jednostkowy koszt noclegu (usługi) naleŜy najpierw ustalić liczbę

moŜliwych  do  udzielenia  noclegów.  Zakładamy,  Ŝe  mamy  do  dyspozycji  gości  3  pokoje  2-
osobowe, w okresie od 1 czerwca do 31 sierpnia.
3 pokoje x 2 łóŜka = 6 miejsc noclegowych (6 osób)
od 1 czerwca do 31 sierpnia (30 dni+31 dni + 31 dni) = 92 dni
6 osób x 92 dni = 552 osobodni
NaleŜy załoŜyć, Ŝe pokoje będą wykorzystane w 50%.
50%  x  552  osobodni  =  276  osobodni  (czyli  1,5  miesiąca  realnego  pobytu  gości  przy  50%
wykorzystaniu miejsc noclegowych).

Na całkowity koszt noclegu składają się koszty stałe i zmienne.

Koszty stałe ponoszone są zawsze niezaleŜnie od liczby gości. Składają się na nie:

amortyzacja i utrzymanie budynku,

amortyzacja wyposaŜenia,

reklama i marketing,

ubezpieczenia i podatki,

C = K + Z

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wynagrodzenia pracowników (praca właścicieli gospodarstw powinna być wliczona
w kalkulację jako ich wynagrodzenie).

Obliczanie wartości amortyzacji budynków w okresie świadczenia usług

wartość szacunkową budynku mieszkalnego (wartość na polisie ubezpieczeniowej, np.
96 000 zł),

wartość części budynku oddanego do dyspozycji gości (np. 3 pokoje, aneks kuchenny
i łazienka) stanowi 50% całkowitej powierzchni uŜytkowej budynku:
96 000 zł x 50% = 48 000 zł – jest to wartość części budynku przeznaczonego dla
turystów,

wskaźnik amortyzacji budynku wynosi 2,5%; wartość rocznej amortyzacji budynku
wyliczamy: 48 000 zł x 2,5% = 1200 zł – jest to roczna kwota amortyzacji,

wartość miesięcznej amortyzacji wynosi: 1200 zł : 12 miesięcy = 100 zł,

pomieszczenia wykorzystane są przez turystów przez okres 3 miesięcy, czyli wartość
amortyzacji budynku w okresie uŜytkowania przez turystów wynosi:
100 zł x 3 miesiące = 300 zł.

Obliczanie amortyzacji wyposaŜenia:

wartość wyposaŜenia (3 pokoje, łazienka, aneks kuchenny) przyjmujemy Ŝe wartość
wyposaŜenia tych pomieszczeń wynosi około 15 000 zł,

wskaźnik amortyzacji wyposaŜenia wynosi 10%; wartość rocznej amortyzacji
wyposaŜenia wyliczamy: 1500 zł x 10% = 1500 zł – jest to roczna amortyzacja
wyposaŜenia,

wartość miesięcznej amortyzacji wyposaŜenia wynosi: 1500 zł : 12 miesięcy = 125 zł,

wartość amortyzacji wyposaŜenia w okresie świadczenia usług noclegowych wynosi:
125 zł x 3 miesiące = 375 zł.

Reklama
Zakładamy, Ŝe na reklamę wydamy 200 zł.

Ubezpieczenie
Wydatek związany z ubezpieczeniem wynosi ok. 225 zł.

Płace
Przyjmujemy, Ŝe prace przy gospodarstwie wyceniamy na 500 zł/miesięcznie
500 zł x 3 miesiące = 1500 zł
Dodajemy wszystkie koszty stałe:
300 zł + 375 zł + 200 zł + 225 zł + 1500 zł = 2600 zł
Koszty zmienne są bardziej elastyczne niŜ koszty stałe, poniewaŜ rosną lub maleją
w zaleŜności od liczby gości, (czyli obłoŜenia pokoi). Składają się na nie:

zuŜycie przez turystów energii elektrycznej, gazu i wody,

odprowadzenie zuŜytej wody (ścieki),

koszty zakupu środków czystości i prania bielizny pościelowej,

koszty administracji (korespondencja, opłaty za telefon),

koszty transportu i drobnych napraw.

Obliczanie kosztów zuŜycia energii elektrycznej

średnie zuŜycie energii elektrycznej wynosi 10 kWh/os, a cena 1 kWh wynosi 0,35 zł
10 kWh/os x 0.35 zł x 276 osobodni = 966 zł,

woda i ścieki, zakłada się Ŝe 1 osoba zuŜywa miesięcznie 4 m

wody i ścieków, cena 1 m

zimnej wody wynosi 1 zł i cena 1 m

ścieków wynosi 1 zł.

6 osób x 4 m

wody x 1,5 miesiąca = 36 m

wody

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6 osób x 4 m

ścieków x 1,5 miesiąca = 36 m

ścieków

36 m

wody x 1 zł + 36 m

ścieków x 1 zł = 36 zł + 36 zł = 72 zł,

na zakup środków czystości i pranie bielizny przyjmujemy za okres 1,5 miesiąca kwotę
200 zł,

koszty administracji – przyjmujemy za okres 1,5 miesiąca kwotę 120 zł,

drobne naprawy i transport za okres 1,5 miesiąca kwotę 100 zł.
Dodajemy wszystkie koszty zmienne:

966 zł + 72 zł +200 zł +120 zł +100 zł = 1458 zł
Sumujemy koszty stałe i zmienne:
2600 zł + 1458 zł = 4058 zł
4058 zł : 276 osobodni = 14,70 zł

Jest to całkowity koszt jednego noclegu, do którego doliczamy marŜę. MarŜę, czyli

narzut zaproponowano 20 % w stosunku do kosztu jednego noclegu.
Przyjmijmy 20% marŜy:
20% x 14,70 zł = 2,94 zł zł marŜy
14,70 zł + 2,94 zł = 17,64 zł
Przyjmujemy 18 zł jako jednostkowy koszt noclegu z marŜą.

Cena produktu turystycznego powinna być porównywalna do cen innych okolicznych

gospodarstw turystycznych. Zbyt wysoka cena moŜe spowodować, Ŝe turysta znajdzie sobie
inny obiekt o podobnym standardzie, zbyt niska nie zapewni zysku i moŜe źle wpłynąć na
współpracę z innymi właścicielami gospodarstw turystycznych.

Cena jest waŜnym elementem w przyciąganiu klienta. NaleŜy stosować upusty dla

stałych klientów i zniŜki w okresie posezonowym. WaŜne jest, aby przez pierwsze lata
działalności zysk inwestować w podnoszenie jakości świadczonych usług.

Dokumentacja wynajmu pokoi gościnnych

Usługi turystyczne związane są z prowadzeniem prac biurowych, czyli rezerwacją

i sprzedaŜą  miejsc  noclegowych  oraz  gromadzeniem  dokumentacji  dotyczącej  sprzedaŜy
oferty  turystycznej.  W  tym  celu  naleŜy  wygospodarować  i  odpowiednio  wyposaŜyć
pomieszczenie na prowadzenie biura wyposaŜając go w:

telefon z faxem,

komputer z drukarką,

kalkulator,

materiały biurowe i druki,

kalendarz i grafik rezerwacji miejsc noclegowych,

zeszyt do prowadzenie ewidencji gości.
Dokumenty związane z prowadzeniem działalności turystycznej przechowujemy

tematycznie  w  opisanych  segregatorach.  Jednym  z  podstawowych  dokumentów  jest  plan
rezerwacji,  który  wypełniamy  jeszcze  przed  przyjazdem  turystów.  Rezerwacji  miejsc
noclegowych  moŜna  dokonać:  telefonicznie  i  elektronicznie  (e-mail).  Przyjmując  rezerwację
telefoniczną,  wypełniamy  grafik  rezerwacji,  w  którym  dokładnie  zaznaczamy  liczbę  gości,
czas ich pobytu, cenę oraz numery zajętych pokoi.

PoniŜej zamieszczono wzory proponowanych dokumentów dotyczących pobytu gości

w gospodarstwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proponowany grafik rezerwacji – czerwiec 2007

wzór 1

Dzień

Pokój 1 (3 osobowy)

Pokój 2 (2 osobowy)

Pokój 3 (2 osobowy)

1 / Pt

2/ Sb

3 / Ndz

4 / Pn

5 / Wt

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

śi

Ciemne pola oznaczają rezerwację.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Formularz notowania rozmowy telefonicznej

wzór 2

Formularz notowania rozmowy telefonicznej

Data rozmowy...................................................................................................................

Nazwisko rozmówcy.........................................................................................................

Czas pobytu

Przyjazd: Data...................................godzina....................................................

Odjazd: Data...................................godzina........................ ..........................

Inny moŜliwy termin: Data...................................godzina...................................................

Odbiór z przystanku autobusowego tak nie

Odbiór ze stacji kolejowej tak nie

Zakwaterowanie

Liczba osób...........w tym: osoby dorosłe.............dzieci..............zwierzęta.........................

Pokoje: Ustalona cena

Dwuosobowy................. .......................

Trzyosobowy................. .........................

Dodatkowe wyposaŜenie...........................................................................

WyŜywienie Ustalona cena

Śniadanie........................................... .......................

Obiad................................................. ........................

Kolacja.............................................. ........................

Specjalna dieta.................................. .........................

Adres gościa

Imię...................................................................................

Nazwisko...........................................................................

Ulica..................................................................................

Kod................................Miejscowość…………………..

Telefon………………………...........................................

Dzwonić w godzinach.......................................................

Inne uwagi...........................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Umowa najmu kwatery wiejskiej

wzór 3

Przed zakwaterowaniem gości warto jest opracować regulamin „zasady domu”. Powinien się
on kojarzyć turystom z zasadami, które naleŜy przestrzegać podczas przebywania w obiekcie
turystycznym. Przykładowy regulaminu podano poniŜej.

Umowa najmu kwatery wiejskiej

zawarta pomiędzy: Pan/Pani..........................................jako Gospodarzem kwatery,

a......................................................................zamieszkałym.......................................

jako Najemcą, o następującej treści:

Przedmiotem

najmu

jest

kwatera

połoŜona

miejscowości

......................:.................................................................................................................

(podać charakter kwatery, liczbę miejsc, wyposaŜenie, kategoria, ew. odesłanie do odrębnego opisu)

2. Kwatera zostaje wynajęta na okres:

od dnia....................................................godz. ............

do dnia....................................................godz. ............

Gospodarz wraz z wynajęciem kwatery oferuje świadczenia dodatkowe:

...................................................................................................................

(wyŜywienie, udostępnienie sprzętu sportowego, moŜliwość korzystania z urządzeń, inne wymienić)

3. Opłata za pobyt jednej osoby, wraz z wymienionymi powyŜej świadczeniami,
wynosi;

za pierwszą dobę...........................................zł

za kaŜdą następną..........................................zł

za pobyt dziecka do lat 7...............................zł

Całkowita opłata za pobyt w okresie objętym umową wynosi............zł

4. Poza opłatą za pobyt, określoną w pkt. 3, Najemca ponosi opłaty
dodatkowe:.............................................................................(opłata miejscowa, inne)

Umowa zostaje zawarta z chwilą jej podpisania przez obie strony i wpłaceniu

przez Najemcę zadatku w wysokości.......% przewidywanej opłaty za cały pobyt,
tj. kwoty...................złotych.

Pozostała część przewidywanej naleŜności w kwocie........złotych zostanie

uiszczona w pierwszym dniu pobytu.

Gospodarz .......................

Najemca................................

(data, podpis)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Regulamin pobytu gości w pokoju gościnnym

wzór 4

Regulamin pobytu gości w pokoju gościnnym

§ 1

1. Pokój gościnny wynajmowany jest na doby, do uŜytku gości.

2. Na potrzeby wynajmu doba rozpoczyna się o godzinie 14.00, a kończy

o godzinie10.00 dnia następnego.

3. Gość moŜe korzystać bez dodatkowej opłaty z pokoju w godzinach

wcześniejszych, jeŜeli pokój jest wolny.

4. Gość ma prawo pozostawienia swojego bagaŜu w miejscu wskazanym przez

gospodarza, do końca ostatniego dnia pobytu, bez dodatkowej opłaty.

§ 2

1. Liczba dni pobytu określona jest w umowie, najpóźniej w chwili przyjęcia gościa

do pokoju.

2. O przedłuŜenie pobytu gość powinien złoŜyć prośbę najpóźniej do godziny 9.00

dnia, w którym upływa ustalony termin najmu. PrzedłuŜenie pobytu nie jest
moŜliwe, jeŜeli pokój został wynajęty innej osobie.

§ 3

1. Gość powinien uŜywać pokoju zgodnie z jego przeznaczeniem, to znaczy dla

własnych potrzeb zamieszkania i wypoczynku.

2. W godzinach 22.00 do 7.00 w pokojach naleŜy zachować ciszę.

§ 4

1. Sprzątanie pokoju odbywa się codziennie w godzinach: 16,00 – 18,00. Gość moŜe

zgłosić Ŝyczenie ustalenia innych godzin lub samodzielnego sprzątania.

§ 5

1. Gospodarz odpowiada za rzeczy wniesione do pokoju, lub pozostawione w innym,

przeznaczonym do tego miejscu, jeŜeli szkoda w tych rzeczach nastąpiła z jego
winy.

2. Gość ponosi odpowiedzialność za wszelkiego rodzaju uszkodzenia i zniszczenia

pokoju i jego wyposaŜenia, spowodowane jego działaniem lub działaniem osób,
za które odpowiada.

3. W pokoju znajduje się wykaz wyposaŜenia. Prosi się gości o sprawdzenie stanu

wyposaŜenia po objęciu pokoju i natychmiastowe zgłaszanie braków
Gospodarzowi.

§ 6

1. Ze względu na stan techniczny instalacji i związane z tym bezpieczeństwo

poŜarowe, w pokoju bez uzgodnienia z Gospodarzem moŜna uŜywać jedynie
następującego sprzętu elektrycznego: radio, TV, golarka, suszarka do włosów.

2. Gość otrzymuje do swej dyspozycji klucze do pokoju oraz drzwi zewnętrznych,

które powinien zwrócić w chwili zakończenia pobytu. Zgubienie kluczy powoduje
obowiązek zapłaty za wymianę zamka.

śyczymy przyjemnego pobytu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie obiekty zaliczamy do wiejskiej bazy noclegowej?
2.  Kto w Polsce przeprowadza kategoryzację WBN?
3.  Na czym polega dobrowolna kategoryzacja WBN?
4.  Jaki jest cel kategoryzacji?
5.  Jakie są składniki kosztu całkowitego noclegu?
6.  Jakie są składniki kosztu stałego noclegu?
7.  Jakie są składniki kosztów zmiennych noclegu?
8.  Co to jest zysk i jak go obliczyć?
9.  Co zawiera podstawowa dokumentacja dotycząca wynajmu pokoi gościnnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wypełnij dokumenty dotyczące pobytu gości w gospodarstwie agroturystycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) rozróŜnić wzory podstawowych dokumentów dotyczących pobytu gości w gospodarstwie

abroturystycznym,

2)  wypełnić miesięczny grafik rezerwacji,
3)  wypełnić formularz rozmowy telefonicznej z gościem,
4)  wypełnić umowę najmu kwatery wiejskiej,
5)  opracować własny regulamin pobytu gości,
6)  porównać swoją dokumentację z dokumentacją kolegi.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier, linijka, ołówek, kredki,

−

wzór formularza – grafika rezerwacji,

−

wzór formularza – rozmowy telefonicznej,

−

wzór formularza – umowy najmu kwatery wiejskiej,

−

wzór formularza – regulaminu pobytu gości,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić obiekty świadczące usługi noclegowe na wsi?

2) zdefiniować obiekty WBN?

3) wyjaśnić zasady kategoryzacji bazy noclegowej?

4) skalkulować usługi noclegowe?

5) wypełnić dokumentacje dotyczącą wynajmu pokoi gościnnych?

6) dokonać rezerwacji pobytu gości?

7) opracować regulamin pobytu gości w gospodarstwie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Usługi Ŝywieniowe

4.3.1. Materiał nauczania

Zasady Ŝywienia

Jedną z atrakcji turystycznych na wsi jest Ŝywienie turystów, szczególnie produktami

pochodzącymi  z  własnego  gospodarstwa.  Taka  Ŝywność  powinna  być  uprawiana  metodą
ekologiczną,  bez  nawozów  sztucznych.  śywiąc  turystów  powinno  się  wykorzystywać
produkty z własnego gospodarstwa: mięso, jaja, mleko, mąkę, owoce i warzywa, takŜe zioła.
W  ten  sposób  gość  spoŜywa  zdrową,  wysokiej  jakości  Ŝywność,  a  rolnik  ma  dodatkowe
korzyści  finansowe.  Turystę  naleŜy  Ŝywić  nie  tylko  smacznie,  ale  i  zdrowo.  Prawidłowe
Ŝywienie  to  regularne  dostarczanie  organizmowi  w  odpowiednich  ilościach  energii  oraz
wszystkich składników pokarmowych.
Składniki  pokarmowe  ze  względu  na  funkcje,  jakie  pełnią  w  organiźmie  dzielimy  na  trzy
grupy:
1)  budulcowe,
2)  energetyczne,
3)  regulujące.

Do składników budulcowych naleŜą białka i składniki mineralne. Białka budują

i odbudowują  komórki.  Dzielimy  je  na  pełnowartościowe  (występują  w  produktach
pochodzenia  zwierzęcego)  oraz  białka  niepełnowartościowe  (występujące  w  produktach
pochodzenia roślinnego). Składniki mineralne to makroelementy: wapń, magnez, Ŝelazo, sód,
potas,  fosfor,  chlor,  siarka  oraz  mikroelementy:  jod,  miedź,  cynk  fluor,  chrom,  kobalt.
Stanowią materiał budowy kości, zębów (np. wapń) i biorą udział w regulacji wielu procesów
fizjologicznych.

Do składników energetycznych zalicza się węglowodany i tłuszcze. Produkty zawierające

węglowodany i tłuszcze podczas trawienia ulegają przemianom, w wyniku których wydziela
się energia potrzebna do wszystkich procesów Ŝyciowych.

Funkcje regulujące procesy zachodzące w organiźmie pełnią witaminy i składniki

mineralne. Witaminy dzielimy na rozpuszczalne w wodzie: witaminy z grupy B (B

) witamina C. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to: A, D, E, K.

W codziennym Ŝywieniu nie moŜna zapomnieć o wodzie, która bierze udział we

wszystkich procesach Ŝyciowych. Człowiek powinien wypić minimum 2,5 litrów płynów
dziennie, by gospodarka wodna w organiźmie nie została zachwiana.

Wśród składników poŜywienia waŜną rolę odgrywa błonnik pokarmowy. Pełni on

funkcję „szczotki fizjologicznej” pomagając usunąć z organizmu niestrawione resztki
poŜywienia.

Zawartość poszczególnych składników odŜywczych (białek, tłuszczy, węglowodanów,

witamin,  składników  mineralnych)  w  poŜywieniu  określamy  jako  wartość  odŜywczą
poŜywienia. Wartość odŜywcza produktów pochodzenia roślinnego jest niŜsza od produktów
pochodzenia  zwierzęcego.  Produkty  roślinne  dostarczają  głównie  witamin,  błonnika
i składników  mineralnych,  produkty  zwierzęce  są  źródłem  pełnowartościowego  białka.
Produkty Ŝywnościowe moŜna podzielić na 12 grup:
1)  produkty zboŜowe,
2)  mleko i produkty mleczne,
3)  jaja,
4)  mięso, wędliny, drób, ryby,
5)  masło i śmietana,
6)  inne tłuszcze (roślinne i zwierzęce),
7)  ziemniaki,
8)  warzywa i owoce będące źródłem β-karotenu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9)  warzywa i owoce będące źródłem witaminy C,
10)  inne warzywa i owoce,
11)  strączkowe suche,
12)  cukier i słodycze.

W kaŜdej grupie znajdują się produkty o podobnej wartości odŜywczej:

produkty zboŜowe dostarczają węglowodanów (skrobi), błonnika i witamin z grupy B,

mleko i jego przetwory są źródłem pełnowartościowego białka, wapnia,

jaja dostarczają najlepiej pełnowartościowego białka, witamin A, D, E,

mięsa są bardzo dobrym źródłem białka, fosforu i Ŝelaza,

masło i śmietana są źródłem tłuszczu oraz witamin A, D, E,

tłuszcze  roślinne  dostarczają  energii  oraz  potrzebnych  dla  zdrowia  niezbędne
nienasyconych  kwasy  tłuszczowe  (NNKT),  zwierzęce  oprócz  energii  dostarczają  NKT
nasycone kwasy tłuszczowe (NKT),

ziemniaki są źródłem węglowodanów (skrobi),witaminy C, potasu i fosforu oraz
błonnika,

warzywa i owoce dostarczające prowitaminy A (β-karatenu), w organiźmie ulega ona
przemianie w witaminę A. NaleŜą do nich: marchew, dynia, cykoria, papryka, morele,
brzoskwinie,

warzywa i owoce dostarczające witaminy C to: wszystkie kapusty, kalafior, natka
pietruszki, dzika róŜa, czarna porzeczka, truskawki, maliny oraz owoce cytrusowe,

inne warzywa i owoce dostarczają mniejsze ilości witamin, są źródłem składników
mineralnych i błonnika,

suche nasiona roślin strączkowych są źródłem białka, witamin z grupy B oraz błonnika,

cukier i słodycze dostarczają energii w postaci „pustych kalorii”, ich wartość odŜywcza
jest minimalna.
Znając zasady prawidłowego Ŝywienia moŜna przystąpić do planowania posiłków.

Gościom moŜna zaproponować pełne lub niepełne wyŜywienie. Pełne wyŜywienie składa się
z  trzech  posiłków  (śniadanie,  obiad,  kolacja).  Niepełne  wyŜywienie  składa się z jednego lub
dwóch  posiłków:  śniadania  lub  obiadu,  śniadania  i  kolacji.  Dzieci  i  młodzieŜ  powinny
spoŜywać  regularnie  4  lub  5  posiłków,  najlepiej  z  przerwą  nie  większą  niŜ  4  godziny.  Dla
dorosłych liczba posiłków wynosi od 3 do 4:

I śniadanie – podstawą powinno być mleko i przetwory mleczne. Mleko podawać
w postaci napoju do picia: kawa zboŜowa, kakao, herbata z mlekiem (bawarka) lub zupy
mlecznej. Ponadto podać pieczywo jasne i ciemne z twarogiem, serem podpuszczkowym,
wędlinami, przetworami rybnymi. Warzywa świeŜe lub jako sałatki oraz owoce.

II  śniadanie  jest  uzupełnieniem  pierwszego,  moŜna  go  przygotować na wynos w postaci
kanapki z produktów trwalszych, np. pieczywo z dodatkiem serów podpuszczkowych, jaj
na  twardo,  wędlin  oraz  warzyw  i  owoców.  SpoŜywane  na  miejscu  moŜe  składać  się  np.
z budyniów,  galaretek,  koktajli  z  dodatkiem  owoców  lub  warzyw,  bądź  sałatek
warzywnych.

obiad – to najbardziej obfity posiłek. Składa się z zupy i drugiego dania (z warzywami
w postaci gotowanej i surowej) oraz deseru. Deser nie powinien być zbyt słodki
(np.: koktajle, kisiele, galaretki, musy, wypieki).

kolacja – urozmaicona, niezbyt obfita, łatwostrawna. Podajemy potrawy mało tłuste, nie
smaŜone i nie wzdymające, łagodnie przyprawione, np. dania gorące – gotowane,
duszone zapiekane. Uzupełnieniem mogą być kanapki np. z pastą warzywną, rybną oraz
sałatki warzywne i owocowe.
Planując posiłki naleŜy zapoznać się z ewentualnymi wymaganiami dietetycznymi gości.

W Ŝywieniu  dzieci,  osób  starszych  i  rekonwalescentów  zastosować  dietę  lekkostrawną
(wykluczyć  produkty  i  potrawy  cięŜkostrawne:  smaŜone,  tłuste,  z  grochu,  kapusty,  marynaty
i ostre  przyprawy,  a  takŜe  uŜywki).  Warto  pamiętać,  Ŝe  najzdrowsze  są  produkty  i  wyroby
z gospodarstwa  czyli:  mięso  własnego  chowu  (wieprzowina,  wołowina,  cielęcina,  króliki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

drób) mleko i jego przetwory, jaja, warzywa i owoce: szczypiorek, rzodkiewka, sałata, pory,
cebula, szpinak, marchew, seler, pietruszka, kapusta, kalafior, kalarepa, ogórki, pomidory,
fasola szparagowa, bób, porzeczki, agrest, maliny, truskawki i poziomki oraz ich przetwory,

Zasady układania jadłospisów:

planować jadłospisy na dłuŜszy okres czasu 7–10 dni,

urozmaicać potrawy i posiłki dobierając róŜnorodne produkty tak by nie powtarzały się
za często np. ziemniaki zastępować kaszami, ryŜem, kluskami,

uwzględnić sezonowość produktów, np.: wiosną: nowalijki, latem i jesienią warzywa
i owoce, a w zimie przetwory warzywne i owocowe,

stosować róŜne techniki kulinarne: gotowanie (tradycyjne w wodzie lub na parze),
duszenie, pieczenie, smaŜenie,

dostosować jadłospis do moŜliwości organizacyjno-technicznych czyli nie planować
przygotowania kilku pracochłonnych potraw w ciągu dnia przy braku pomocy w kuchni
oraz sprzętu zmechanizowanego,

przygotowywać potrawy aromatyczne, o róŜnorodnej kolorystyce i konsystencji,
nieprawidłowe jest podawanie w jednym posiłku dwóch potraw słodkich, kwaśnych lub
ostrych, bądź o podobnej barwie,

potrawy powinny być estetycznie podane.

Zestawienie dań obiadowych pod względem barwy i róŜnorodności doboru produktów
Jadłospis prawidłowy:

Zupa jarzynowa
Pieczeń duszona
Kasza jęczmienna
Buraki czerwone, sałata
Kompot

Jadłospis nieprawidłowy:

Zupa ziemniaczana
Potrawka cielęca
Ziemniaki
Kapusta biała zasmaŜana
Herbata

Mając ułoŜony jadłospis, moŜna skalkulować całodzienne Ŝywienie turystów (tabela

2 i 3). Po obliczeniu kosztu całodziennego wyŜywienia, naleŜy do niego dodać koszty:

zuŜycia wody, energii elektrycznej i gazowej, ok. 20% z kosztu całodziennego wyŜywienia,

transportu surowców Ŝywnościowych, ok. 20% z kosztu całodziennego wyŜywienia,

amortyzacji sprzętu i wyposaŜenia, ok. 20% z kosztu całodziennego wyŜywienia,

środków do utrzymania czystości, ok. 20% z kosztu całodziennego wyŜywienia,

robocizny, ok. 20% z kosztu całodziennego wyŜywienia.
Koszt produktów całodziennego wyŜywienia wynosi 8,50 zł. Po dodaniu narzutu (marŜy)

w wysokości 8,50 otrzymano koszt całodziennego wyŜywienia jednej osoby w wysokości
17 zł.

Realizując Ŝywienie naleŜy bezwzględnie pamiętać o przestrzeganiu wymagań

higieniczno-sanitarnych tak, aby wyeliminować ryzyko zatruć i zakaŜeń pokarmowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Przykładowy jadłospis dzienny oraz kalkulacja kosztów produktów [opracowanie własne]

posiłek

nazwa produktu, potrawy

ilość

w gramach

cena

zł/kg

wartość

zł

śniadanie

kawa z mlekiem
kawa zboŜowa
mleko
cukier
pieczywo mieszane
chleb jasny
chleb ciemny
masło
wędlina
ser Ŝółty
dŜem

200

60
60

30
30
25

6
2
3

3
4

12
20
20
10

0,012

0,4

0,015

0,18
0,24

0,024

0,6
0,6
0,2

RAZEM

2,30

obiad

zupa jarzynowa
marchewka
pietruszka
cebula
ziemniaki
kalafior
brukselka
ś

mietana

koperek
sól do smaku
kasz gryczana z gulaszem wołowym
kasza gryczana
wołowina
mąka
olej
sól do smaku
buraczki zasmaŜane
buraczki
ś

mietana

sól, cukier do smaku
kompot
morele
cukier

30
10

100

50
50

100

2
5

150

100

1
2
1
2
2
2

10
10

2
5

0,03
0,02

0,005

0,2
0,1
0,1

0,05

0,1

0,16

2,0

0,004
0,025

0,3

0,05

0,015

RAZEM

4,20

kolacja

ziemniaczki obsmaŜane z majerankiem
ziemniaki
majeranek do samku
olej
zsiadłe mleko
droŜdŜówka

300

2
5

250
100

2
10

2
8

0,6

0,02

0,025

0,5
0,8

RAZEM

2,00

RAZEM

8,50

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 3. Kalkulacja kosztów całodziennego wyŜywienia dla jednej osoby [opracowanie własne]

Lp.

Składowe kalkulacji

procent marŜy

z całodziennego

wyŜywienia

Koszt całodziennego

wyŜywienia

w złotych

Obliczona

kwota marŜy

w złotych

zuŜycie, wody, prądu, gazu,
materiałów opałowych

20%

1,7

koszty transportu produktów

20%

1,7

amortyzacja sprzętu i wyposaŜenia
kuchni (lodówka, zamraŜarka,
kuchenka, naczynia, sprzęt)

20%

1,7

środki do utrzymania czystości kuchni

20%

1,7

praca własna lub najemna (robocizna)

20%

1,7

Razem

100%

8,50

8,50

Koszt całodziennego wyŜywienia
z marŜą: (8,50 + 8,50)

17,00 zł

Przechowywanie surowców i produktów spoŜywczych

Produkty Ŝywnościowe składowane nieprawidłowo, ulegają fermentacji, gniciu, pleśnieniu,

więdnięciu.  Podstawową  zasadą  przechowywania  Ŝywności  jest  zapewnienie  takich  warunków
składowania, które prowadzą do zahamowania tych niekorzystnych procesów. Psucie Ŝywności
następuje  pod  wpływem  rozwijania  się  w  niej  mikroorganizmów  oraz  toksyn  przez  nie
produkowanych.  Aby  temu  zapobiec  naleŜy  zastosować  odpowiednią  temperaturę,  wilgotność
pomieszczeń i przestrzegać higienicznych warunków przechowywania.

Do przechowywania Ŝywności słuŜą następujące pomieszczenia: kuchnia, spiŜarnia,

piwnica.  W  pomieszczeniu  kuchennym  moŜna  przechowywać  produkty  Ŝywnościowe
w chłodziarkach,  zamraŜarkach,  szafkach.  Najczęściej  Ŝywność  przechowuje  się  w  lodówce.
Produkty w niej przechowywane powinny być świeŜe, suche, odpowiednio opakowane. Przy
układaniu  produktów  w  lodówce  naleŜy  kierować  się  zasadą  im  wyŜej  tym  chłodniej.  Na
górnej  półce  umieścić  produkty,  które  psują  się  najszybciej:  wędliny,  mleko,  poniŜej  sery
i przetwory  mleczne.  Na  samym  dole  najlepiej  umieścić  warzywa  i  owoce.  śywność
przeznaczoną  do  zamroŜenia  naleŜy  podzielić  na  porcje  i  włoŜyć  w  foliowe  woreczki.
W szafkach  moŜna  przechowywać:  cukier,  sól,  mąkę,  kasze,  makarony,  pieczywo,  herbatę,
kawę oraz przyprawy. W spiŜarni przechowujemy przetwory owocowe i warzywne oraz susze
w tym zioła. W piwnicy zapasy ziemniaków, warzyw, owoców, kiszonek z kapusty i ogórków
oraz innych przetworów.

Warzywa i owoce naleŜy przechowywać w następujący sposób:

ziemniaki w najciemniejszym miejscu piwnicy, luzem w pryzmach, na drewnianych
podestach,

marchew, pietruszka, selery, pory w wilgotnym piasku, główkami na zewnątrz,

kapustę białą, czerwoną na aŜurowych stojakach, luźno, głąbami w dół,

owoce w skrzyniach.
Optymalne warunki, miejsce i czas przechowywania surowców i produktów

spoŜywczych przedstawiają tabele 4 i 5.

Tabela 4: Warunki składowania produktów Ŝywnościowych

Produkt Ŝywnościowy

Czas przechowywania

Miejsce przechowywania

Mąka
Kasze grube
Groch i fasola
Warzywa korzeniowe
Mięso wieprzowe
Mięso wołowe
Kiełbasa sucha

do 6 miesięcy
do 6 miesięcy
do 6 miesięcy
do 6 miesięcy
do 1 miesiąc
do 1 miesiąc
do 3 miesięcy

Magazyn/spiŜarnia
Magazyn/spiŜarnia
Magazyn/spiŜarnia
Magazyn/piwnice/kopce
Chłodnia/zamraŜarka
Chłodnia/zamraŜarka
Chłodnia/zamraŜarka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5: Miejsce i czas przechowywania produktów Ŝywnościowych [opracowanie własne]

Temperatura 10–18 ºC

pomieszczenia suche

wilgotność względna

ok. 60%

Temperatura 0–4 ºC
pomieszczenia suche
wilgotność względna

ok. 60%

Temperatura 0–10 ºC

pomieszczenia suche

wilgotność względna

ok. 95%

Temperatura -18–26 ºC

pomieszczenia suche

wilgotność względna

ok. 95%

ZboŜe i suche produkty

zboŜowe

Pieczywo trwałe

Suche nasiona roślin

strączkowych

Cukier

Susz

UŜywki i przyprawy

Koncentraty

Tłuszcze

Czekolada

Mleko i produkty

mleczne

Jaja

Mięso i wędliny

Drób

Warzywa

Owoce

Ziemniaki

Mięso mroŜone

Drób, ryby

MroŜonki warzywne

i owocowe

Inne produkty

zamroŜone

Przygotowując kaŜdą potrawę stosujemy dwa rodzaje obróbki surowca. Obróbkę wstępną

zwaną brudną i obróbkę czystą.

Obróbka brudna obejmuje: przebieranie surowca mycie, obieranie, doczyszczanie

i płukanie. Opłukany surowiec poddawany jest dalszej obróbce zwanej czystą. Składają się na
nią: krojenie, róŜne sposoby rozdrabniania, porcjowanie i formowanie. Rozdrobnione
surowce przechodzą w półprodukt. Półprodukty mogą być poddawane dalszej obróbce
termicznej.

Obróbka brudna surowców ma na celu:

przebranie surowców,

oddzielenie części niejadalnych, zepsutych,

oczyszczenie z brudu i zanieczyszczeń,

płukanie.
Obróbka czysta surowców ma na celu:

nadanie określonego kształtu zgodnie z przeznaczeniem kulinarnym,

stosuje się róŜne sposoby rozdrabniania: krajanie, siekanie, szatkowanie, tarcie,
wydrąŜanie.
Przykład przygotowania ziemniaków na frytki:

przebranie ziemniaków i umycie z ziemi

∀

obieranie

∀

płukanie

∀

krojenie w słomkę

∀

smaŜenie w głębokim tłuszczu.

Obróbka wstępna powoduje stratę cennych składników odŜywczych np. wysoka

temperatura powoduje przypalanie potrawy, obecność światła słonecznego więdnięcie, dostęp
tlenu ciemnienie surowych warzyw i owoców.

W celu zmniejszenia niepoŜądanych efektów naleŜy przeprowadzać procesy kulinarne

stosując następujące wskazówki:

myć surowce, szczególnie warzywa i owoce przed obieraniem,

obierać bardzo cienko, gdyŜ pod skórką znajduje się najwięcej składników odŜywczych,

obrane warzywa i owoce szybko płukać i nie przetrzymywać długo w wodzie; jeŜeli
konieczne jest moczenie gotować je w tej samej wodzie, w której się moczyły,

nie przetrzymywać w wodzie rozdrobnionych warzyw, owoców i innych surowców,

rozdrabniać bezpośrednio przed dalszą obróbką, aby uniknąć dodatkowych strat wartości
odŜywczej,

warzywa i owoce obrane i rozdrobnione chronić przed dostępem światła i tlenu, aby
zapobiec utlenianiu się witamin,

do obierania i rozdrabniania uŜywać tylko narzędzi nierdzewnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Techniki sporządzania potraw

Obróbka cieplna jest głównym procesem kulinarnym polegającym na poddaniu

półproduktów działaniu wysokiej temperatury i otrzymaniu w ten sposób gotowej potrawy.
Na obróbkę cieplną składa się: gotowanie, smaŜenie, duszenie i pieczenie.
Obróbka właściwa, czyli cieplna jest najwaŜniejszym etapem w przygotowywaniu potrawy.
Właściwie dobrane metody sporządzania potraw czynią produkty smaczne, przyswajalne,
łatwiej strawne. W Ŝywieniu stosujemy następujące techniki obróbki cieplnej:

gotowanie  w  wodzie  w  temperaturze  100ºC  lub  w  parze  pod  zwiększonym  ciśnieniem
(szybkowar).  Technikę  tą  moŜna  zastosować  do  wszystkich  produktów.  Potrawy
gotowane  są  smaczne,  lekkostrawne  i  mają  szerokie  zastosowanie  w  Ŝywieniu
dietetycznym,

smaŜenie polega na ogrzewaniu potrawy w środowisku tłuszczu i wysokiej temperatury
od 160–200ºC. Potrawy smaŜone są trudno strawne, zalegają długo w przewodzie
pokarmowym, ale są smaczne i lubiane,

duszenie polega na obsmaŜeniu produktu i dalszym ogrzewaniu pod przykryciem,
w małej ilości wody. Wykorzystuje się do sporządzania mięs w postaci gulaszu, zalecane
w kuchni dietetycznej,

pieczenie  jest  procesem  dość  często  stosowanym  w  Ŝywieniu,  zwłaszcza  do  ciast,
warzyw,  owoców  i  mięs.  Polega  na  ogrzewaniu  potrawy  najczęściej  w  piekarniku
w środowisku nagrzanego powietrza w temperaturze od 180–250°C. Piec moŜna równieŜ
na roŜnie bez dodatku tłuszczu. Pieczenie zalecane jest w folii aluminiowej, pergaminie.
Podczas  pieczenia  mięso  podlewamy  wodą  lub  własnym  sosem,  gdyŜ  zapobiega  to
wysychaniu potrawy.

Tabela 6: Temperatura pieczenia w piekarniku wybranych półproduktów [opracowane własne]

Nazwa półproduktu

Temperatura piekarnika w ºC

Mięso wołowe

Mięso wieprzowe

Mięso cielęce

Ciasto biszkoptowe

Ciasto droŜdŜowe

Ciasta francuskie

Ciasto ptysiowe

Sernik

180
180
180
160

180–220

220

190–220
180–220

Higiena sporządzania posiłków

Osoby przygotowujące posiłki powinny postępować zgodnie z wymogami higieny i nie

mogą przyczyniać się do zanieczyszczania Ŝywności. Podstawowe wymagania dotyczące
higieny osobistej i warunków zdrowia:

kaŜda osoba przygotowująca posiłki musi wykazywać odpowiedni stan zdrowia,
określony badaniami lekarskimi,

osoby chore na choroby zakaźne, infekcje dróg oddechowych, biegunki, schorzenia skóry
nie mogą przygotowywać posiłków,

w trakcie przygotowywania posiłków nie moŜna palić tytoniu, kasłać, pluć, czyścić nosa,

osoba przygotowująca posiłki powinna umyć ręce, załoŜyć odzieŜ roboczą (fartuch
i czepek),

naleŜy przestrzegać zasad higieny i czystości zwłaszcza rąk, mieć krótko obcięte
paznokcie, ręce myć: kaŜdorazowo po wyjściu z toalety i po kaŜdej czynności brudnej,

wszelkie skaleczenia dłoni zabezpieczyć wodoodpornym opatrunkiem,

przygotowując potrawy zdjąć biŜuterię, zegarek i inne ozdoby, które mogłyby
zanieczyścić Ŝywność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W przygotowaniu posiłków bardzo waŜne jest utrzymanie higieny pomieszczeń, naczyń,

sprzętu oraz otoczenia, waŜne jest równieŜ przestrzeganie czystości maszyn, sprzętu i naczyń
kuchennych. Umyte naczynia i sztućce naleŜy wyparzyć, a sprzęt wytrzeć do sucha.

Kuchnia i jej pomieszczenia muszą być utrzymane w idealnej czystości. Wszystkie

produkty powinny być świeŜe i wysokiej jakości. Mięso z własnego uboju bezwzględnie
przebadać przez lekarza weterynarii.

W pomieszczeniach kuchennych nie moŜna dopuścić do stykania się pracy brudnej

z czystą. Aby zapobiec krzyŜowaniu się prac naleŜy wydzielić strefę obróbki brudnej i strefę
obróbki czystej. W strefie brudnej myjemy, obieramy i płuczemy surowce, a w czystej
rozdrabniamy, formujemy i poddajemy obróbce termicznej. Kuchnia wymaga szczególnej
troski, dlatego naleŜy:

często ją wietrzyć,

naczynia zmywać na bieŜąco,

odpadki Ŝywnościowe natychmiast wynosić,

zlewozmywak, trzon kuchenny, blaty robocze i podłogę myć po kaŜdym przygotowanym
posiłku.

Ocena organoleptyczna potraw

Ocena organoleptyczna produktów Ŝywnościowych polega na badaniu ich cech za

pomocą zmysłów wzroku, smaku, węchu, i dotyku. KaŜdy moŜe dokonać indywidualnej
oceny organoleptycznej degustując potrawy. PoniewaŜ wraŜliwość ludzi na róŜne smaki jest
indywidualna, ocena organoleptyczna jest subiektywna w zaleŜności od oceniającego.

Zmysłami oceniamy wygląd potrawy, konsystencję, soczystość, zapach i smakowitość.

Przyjemny wygląd, zapach i barwa potrawy pobudzają apetyt. Kosztując ją oceniamy jej
smakowitość, a dotykając stwierdzamy prawidłową konsystencję.

Smak moŜe być: kwaśny, gorzki, słony, słodki. WraŜenia smaku i zapachu są ze sobą

związane, potrawa o przyjemnym aromacie dobrze smakuje.

Wygląd produktu, a szczególnie jego barwę ocenia się za pomocą zmysłu wzroku,

poniewaŜ  w  pierwszej  kolejności  posiłek  „jemy  oczami”.  Wizualnie  oceniamy  kolorystykę,
dekorację  potrawy  i  jej  estetykę.  Konsystencję  oceniamy  dotykając  i  smakując  potrawę.
MoŜna  ją  równieŜ  ocenić  słuchowo  np.  chrupanie  w  czasie  jedzenia.  Potrawa  moŜe  być
twarda, miękka, krucha, lepka, łamliwa, gumowata.

Przygotowując posiłki dla turystów pamiętajmy, Ŝe ocena organoleptyczna sprowadza się

do  oceny  smakowitości  przygotowywanych  potraw.  Posiłki  muszą  być  przygotowane
z własnych,  świeŜych  produktów,  estetycznie  podane,  a  przede  wszystkim  powinny
promować  tradycyjną  kuchnię  polską.  Warto  pamiętać,  Ŝe  turyści  polscy  i  zagraniczni  cenią
sobie swojskie jadło i staropolskie smakołyki.

Urozmaicając

jadłospis

moŜemy

uatrakcyjnić

wprowadzając

potrawy

charakterystyczne dla danego regionu np. na Śląsku – kluski śląskie i modra kapusta, na
Podhalu – kwaśnica i oscypki, na Warmii i Mazurach – sękacze i kartacze (pyzy nadziewane
farszem mięsnym z czosnkiem i cebulką), na Podlasiu – bliny, moskale.

Kuchnia polska słynie ze smakowitych potraw z mięs, ryb, drobiu warzyw i kasz.

Potrawy  są  doprawiane:  pietruszką,  kminkiem,  majerankiem,  jałowcem,  rozmarynem,
pieprzem,  czosnkiem,  gorczycą,  liściem  laurowym,  goździkami,  szafranem,  suszonymi
śliwkami,  miodem,  piwem,  gałką  muszkatołową,  cynamonem,  papryką.  Wykorzystuje  się
równieŜ zioła, które moŜna zbierać na łąkach i w lasach. Przyprawy ziołowe to: mięta, koper,
szałwia,  comber,  lubczyk,  pokrzywa,  mniszek.  Podnoszą  one  smak  i  zapach,  a  takŜe  mają
znaczenie lecznicze.

Potrawy kuchni staropolskiej to bigos z kapusty kiszonej, flaki oraz róŜnego rodzaju

zupy:  rosoły,  Ŝury  i  barszcze,  kapuśniaki,  fasolka  po  bretońsku,  polewki  piwne.  Z  mąki
przygotowujemy  pierogi  z  róŜnymi  nadzieniami,  kluski,  kasze  podawane  ze  skwarkami,
z sosami  lub  kwaśnym  mlekiem.  Z  ziemniaków  przyrządzamy,  kluski  śląskie,  pyzy,  placki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ziemniaczane,  zapiekanki  i  farsze.  Z  mięs  sporządzamy  zraziki,  sztufady,  kotlety,  mięsa
pieczone  i  nadziewane.  Najczęściej  wykorzystywane  warzywa  to  kapusta  (w  zimie  kiszona),
cebula,  groch  i  fasola,  marchew,  pietruszka,  seler,  ogórki  (kiszone  lub  konserwowe).
Wykorzystuje się równieŜ owoce lasu: grzyby, poziomki, jagody, jeŜyny (inaczej ostręŜnice).

Obsługa gastronomiczna

Obsługa gastronomiczna konsumenta obejmuje zakres czynności wykonywanych przy

podawaniu  potraw  i  napojów.  Czynności  te  określa  się  jako  serwowanie  z  francuskiego
„servir”  oznacza  podawać,  usługiwać  z  wykorzystaniem  odpowiedniego  sprzętu  przez
wykwalifikowany  personel.  Świadcząc  usługi  Ŝywieniowe  naleŜy  zapoznać  się  z  zasadami
prawidłowej obsługi gości, a takŜe przygotować i dobrać zastawę oraz bieliznę stołową.

Podstawową zasadą przy obsłudze gości jest przestrzeganie zasad higieny i estetyki:

nie dotykać rękami tych części naczyń i sztućców, które mają kontakt z Ŝywnością,

liczba przenoszonych jednorazowo talerzy nie powinna przekraczać trzech z daniami
zasadniczymi w lewej ręce i jednego w prawej, lub dwóch talerzy z zupą w lewej ręce
i jednego w prawej,

talerze i półmiski trzymać za brzeg lub od spodu przez serwetkę,

talerze i półmiski z potrawami moŜna przenosić jednowarstwowo na tacy,

filiŜanki podawać na spodeczkach,

szklanki i kieliszki chwytać za nóŜkę lub zewnętrzną część dna,

zbierając naczynia nie moŜna przenosić na tacy brudnych naczyń z czystymi.
Naczynia zbiera się podchodząc z prawej strony konsumenta.
Potrawy mogą być podawane:

bezpośrednio na talerzach,

na półmiskach wieloporcjowych.
Potrawy na talerzach układa się w kuchni: mięso, ziemniaki i jarzyny moŜna rozłoŜyć

posługując się tarczą zegara. Na godzinie 3 ziemniaki (kluski, kasze), na godzinie 6 mięso, na
godzinie 9 gotowane warzywa. Warzywa w postaci surówki stawia się na talerzyku
zakąskowym, po lewej stronie talerza do drugiego dania. Potrawy wyporcjowane na talerzach
naleŜy podawać z prawej strony konsumenta.

Potrawy na półmiskach wieloporcjowych stawia się na środku stołu. Goście sami

nakładają  sobie  potrawy,  na  wcześniej  rozłoŜone  talerze.  Dodatki,  takie  jak  jarzyny  i  sosy
podawać w naczyniach zbiorowych (sosjerki, półmiski, wazy, salaterki).
Przygotowując  jadalnie  do  obsługi  gości  naleŜy  sprawdzić  czystość  sali  i  stolików  oraz  ich
ustawienie. Nakryć stoły bielizną i rozłoŜyć zastawę zgodnie z przygotowanym menu.

Układając zastawę na stole, naleŜy przestrzegać następujących zasad:

talerze i sztućce ustawia się w odległości 1,5 cm od brzegu stołu, sztućce powinny być
ułoŜone w równej odległości, zarówno od brzegu stołu, jak i talerzy,

sztućce do deserów układa się nad talerzem – widelec bliŜej talerza rączką skierowany
w lewą stronę, łyŜeczkę za widelcem – rączką skierowana w prawą stronę,

szkło do napojów ustawia się z prawej strony talerza nad noŜami – w kolejności
podawania napojów,

odległość jednego zestawu nakrycia od drugiego powinna wynosić 70–80 cm,

nie naleŜy układać więcej niŜ trzy sztuki sztućców po jednej stronie, nad talerzem nie
więcej niŜ dwie sztuki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Nakrycie stołu do obiadu z deserem [5]

Bielizna stołowa stanowi waŜny element dekoracyjny i estetyczny. Obrusy powinny być

dostosowane  do  kształtu  stolików,  dobrane  kolorystycznie  do  zastawy  stołowej,  wystroju
wnętrz  oraz  rodzaju  uroczystości.  Białe  obrusy  uŜywać  do  uroczystych  obiadów  i  kolacji,
kolorowe  do  śniadań  i  podwieczorków.  Zwisający  brzeg  obrusa  nie  moŜe  być  dłuŜszy  niŜ
30 cm,  z  kaŜdej  ze  stron.  Stół  powinien  być  nakryty  starannie,  a  obrus  wyprasowany.
Uzupełnieniem obrusów są serwety i serwetki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Na czym polega prawidłowe Ŝywienie?
2.  Jakie funkcje pełnią główne składniki poŜywienia?
3.  Co to jest wartość odŜywcza poŜywienia?
4.  Co powinno wchodzić w skład głównych posiłków?
5.  Jakie są zasady układania jadłospisów?
6.  W jaki sposób przechowuje się surowce i produkty Ŝywnościowe?
7.  Jakie są etapy przygotowania surowców do sporządzania potraw?
8.  Jak przeprowadzić obróbkę surowca, aby uniknąć strat składników pokarmowych?
9.  Czym charakteryzują się techniki kulinarne sporządzania potraw?
10.  Na czym polega przestrzeganie higieny podczas sporządzania posiłków?
11.  W jaki sposób moŜna dokonać oceny organoleptycznej potraw?
12.  Na czym polega obsługa konsumenta?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaplanuj posiłki na śniadanie, obiad, kolację i oceń ich wartość odŜywczą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) określić podstawowe zasady Ŝywienia i planowania posiłków,
2) dokonać podziału produktów spoŜywczych na grupy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) ocenić wartość produktów spoŜywczych oraz potraw,
4) napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, porównując wartości odŜywcze

posiłków: śniadania, obiadu, kolacji.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

plansze z podziałem produktów na grupy,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

program komputerowy „dietetyk” do oceny i obliczania wartości odŜywczej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

UłóŜ jadłospis tygodniowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady prawidłowego Ŝywienia,
2)  dokonać podziału produktów na grupy,
3)  określić zasady układania jadłospisów,
4)  sporządzić jadłospis tygodniowy w formie tabeli.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

papier, linijka i długopis,

−

wzór tabeli na jadłospis tygodniowy,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wykonaj potrawy kuchni polskiej zgodnie z podanymi recepturami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić zasady przygotowywania surowców do sporządzania potraw,
2)  przestrzegać zasad higieny podczas sporządzania posiłków,
3)  ustalić receptury potraw,
4)  sporządzić potrawę zgodnie z recepturą,
5)  wyporcjować potrawę i podać ją.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

receptury potraw kuchni polskiej,

−

odzieŜ ochronna (fartuszek i czepek),

−

produkty spoŜywcze do przygotowania potraw,

−

narzędzia i sprzęt kuchenny,

−

zastawa i bielizna stołowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić zasady Ŝywienia?

2) dokonać oceny wartości odŜywczej róŜnych produktów?

3) zaplanować jadłospis tygodniowy?

4) skalkulować koszt Ŝywienia gości w gospodarstwie?

5) określić warunki przechowywania produktów spoŜywczych?

6) przygotować surowce do sporządzania potraw?

7) dobrać odpowiednie techniki obróbki termicznej do sporządzania

potraw?

8) zachować zasady higieny podczas sporządzania potraw?

9) dokonać oceny organoleptycznej przygotowanych potraw?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Organizacja imprez turystyczno-rekreacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

Organizacja przyjęć

Jedną z najbardziej popularnych form umacniania przyjaznych więzi, jest organizowanie

róŜnego rodzaju przyjęć z okazji podejmowania gości. Przyjęcia dla turystów mogą być
organizowane z róŜnych okazji: powitania lub poŜegnania gości (wieczorek zapoznawczy,
poŜegnalny), urodzin i imienin osób spędzających wypoczynek, świąt okolicznościowych, itp.
Przyjęcia dla gości organizować moŜna równieŜ spontanicznie w celu uatrakcyjnienia pobytu
i wypoczynku.

WyróŜnimy rodzaje przyjęć organizowane na stojąco lub siedząco:

1. Aperitif

– na stojąco lub siedząco.

2. Lampka wina

– na stojąco.

3. Kawa, herbata

– na siedząco.

4. Cocktail

– na stojąco.

5. Bankiety

– na siedząco.

6. Garden party

– na stojąco i siedząco.

Aperitif – oznacza rodzaj przyjęcia lub napój alkoholowy, jego celem jest pobudzenie
apetytu. Przyjęcia typu aperitif:

są organizowane na stojąco lub siedząco,

trwają krótko – od 15 do 30 minut (nie powinno się przedłuŜać czasu trwania),

przewaŜnie są wstępem do przyjęcia organizowanego na siedząco, oczekiwaniem na
schodzących się gości tak, aby w pełnym gronie zasiąść do biesiadnego stołu,

powinien mieć miejsce w saloniku sąsiadującym z jadalnią lub na tarasie.
Podaje się:

trunki zaostrzające apetyt np. wina i wermuty wytrawne, gin z tonikiem i cytryną,

soki: grejpfrutowy, cytrynowy lub pomarańczowy, toniki, wody mineralne,

małe przekąski: słone orzeszki, paluszki, koreczki, tartinki, ciasteczka.

Lampka wina:

przyjęcie na stojąco, moŜna organizować w pomieszczeniach, na tarasach, w ogrodach,

trwa około 1 godziny moŜe mieć zastosowanie w turystyce np. gdy nie wystarcza czasu
na zorganizowanie duŜego przyjęcia,

obowiązkiem gospodarzy jest przywitanie wszystkich przybywających gości i poŜegnanie
odchodzących,

goście mogą przychodzić i wychodzić o dowolnej porze w ramach wyznaczonego przez
gospodarzy czasu,

poczęstunek w formie małych przekąsek orzeszki, paluszki, koreczki, tartinki, małe
kanapki dekoracyjne oraz niskoprocentowe napoje alkoholowe: wina i koktajle.

Kawa, herbata:

przyjęcie na siedząco – najbardziej popularne organizowane w domach,

umowną porą rozpoczęcia jest godzina 17.00 (five o’clock),

gospodyni powinna przez cały czas przebywać z gośćmi,

do kawy lub herbaty podaje się: mleko, śmietankę, cytrynę, cukier, ciasto typu biszkopt,
sernik lub małe ciasteczka, soki oraz słodkie alkohole dla pań, koniak dla panów.

Cocktail – oznacza rodzaj przyjęcia, lub napój będący mieszanką wielu składników:

moŜe być organizowane przed południem i popołudniu,

moŜna organizować w pomieszczeniach lub ogrodach,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podaje się napoje: orzeźwiające koktajle i piwo latem, zimą z większą ilością alkoholu
a na Ŝyczenie gościa czystą wódkę,

zimne i ciepłe zakąski: bez sztućców i talerzyków, przygotowane w taki sposób, aby gość
mógł brać palcami, bądź wykałaczką, słodycze i dania deserowe równieŜ na jeden kęs.

Bankiet na siedząco

organizowany bywa przewaŜnie z okazji uroczystości rodzinnych, osobistych, i innych,

obsługę i uczestników przyjęcia obowiązuje strój wizytowy.
Przygotowanie sali i stołów na bankiet:

ustawienie stołów uzaleŜnione jest od liczby uczestników,

stoły naleŜy ustawić w centralnym punkcie sali, wzdłuŜ ściany głównej zapewniając
łatwe dojście z wszystkich stron,

stoły moŜna rozstawiać w róŜne konfiguracje: kwadrat, prostokąt, litery T, litery U,
zapewni to usadowienie gości przy jednym stole,

na przyjęciach i bankietach potrawy podawane są w następującej kolejności:

napój zaostrzający apetyt (aperitif),

przystawka: jako zakąska na zimno: sałatka jarzynowa lub ciepło: ryba po grecku,

zupa np. krem z pieczarek z groszkiem ptysiowym,

danie zasadnicze np. schab pieczony z frytkami i surówką

deser np. owoce,

napoje gorące (kawa i herbata), bezalkoholowe oraz alkoholowe odpowiednio dobrane
do potraw.

Rys. 10. Nakrycie stołu na przyjęcie bankietowe [5]

Garden  party  to  nowa  forma  przyjęć.  Jak  wskazuje  nazwa  odbywa  się  na  świeŜym
powietrzu. MoŜna go organizować, w zaleŜności od pogody, na otwartej przestrzeni lub pod
namiotem. Przyjęcie moŜe być w formie bufetu lub koktajlu. Odbywa się na stojąc i siedząco.
Dania  gorące  są  przygotowywane  w  formie  dań  grillowanych  przygotowywanych  przy
gościach.

Rolę kelnerów na przyjęciach mogą pełnić członkowie rodziny, najlepiej po

przeszkoleniu. Obsługa powinna być sprawna, alkohol moŜe być podawany tylko przez osoby
dorosłe. Gospodarze cały czas przebywają z gośćmi prowadząc z nimi rozmowy oraz
zabawiają ich i pilnują przebiegu przyjęcia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Harmonogram wieczorku zapoznawczego w formie uroczystej kolacji

wzór 5

Data: 1 lipiec 2007,

Liczba gości: 15 osób,

Miejsce przyjęcia: jadalnia i salonik lub ogród,

Obsługa: gospodarz z Ŝoną

Lp.

Czas trwania

Przebieg uroczystości

Menu

– 18

Aperitif

Powitanie gości – gospodarze

−

wino białe wytrawne,

−

gin z tonikiem,

−

tartinki,

– 20

Uroczysta kolacja

−

przystawka: galaretka z drobiu,

−

zupa – krem z pieczarek,

−

schab pieczony z kluseczkami
śląskimi i surówką z kapusty
czerwonej,

−

sok owocowo-miętowy,

−

lampka czerwonego wina
wytrawnego,

– 20

Podanie deseru

−

ciasto z owocami,

−

kawa, herbata,

30 –

Przybycie zespołu ludowego –

uświetnienie uroczystości i

zapoznanie się gości

−

słone koreczki, paluszki,

−

woda mineralna,

−

soki owocowe,

−

drinki alkoholowe,

– 23

Wspólne śpiewy i tańce przy

muzyce – zabawa gości

−

słone koreczki, paluszki,

−

woda mineralna,

−

soki owocowe,

−

drinki alkoholowe,

Organizacja pobytu i róŜnych form rekreacji

Turystyka na terenach wiejskich i leśnych obejmuje wszelką turystykę organizowaną na

wsi. Jej celem jest przeciwstawienie atrakcji i warunków turystycznych środowiska
wiejskiego, miejskiemu.

Turysta decydujący się na wypoczynek w środowisku wiejskim najczęściej oczekuje, Ŝe

spędzi  ten  czas  aktywnie  i  atrakcyjnie,  uczestnicząc  w  róŜnych  miejscowych  imprezach.
Pobyt  turysty  związany  moŜe  być  z  poznawaniem  okolicy,  przyrody,  kultury, zabytków oraz
korzystania z róŜnych form rekreacji.

Podczas pobytu na wsi turysta oprócz noclegu i wyŜywienia moŜe korzystać z szerokiej

oferty  usług  towarzyszących  związanych  z  wypoczynkiem  i  rekreacją.  Zakres  usług
towarzyszących  zaleŜy  nie  tylko  od  rodzaju  obiektu,  ale  równieŜ  od  warunków
krajobrazowych.  Inne  będą  atrakcje  w  znanych  miejscowościach  turystycznych,
uzdrowiskach, nad morzem inne zaś w mniej atrakcyjnych regionach. NiezaleŜnie jednak od
warunków  środowiskowych  turyście  powinno  się  zaoferować  nie  tylko  wypoczynek,  ale  teŜ
róŜnorodne formy aktywnego spędzania czasu.

Gospodarze świadczący usługi turystyczne zobowiązani są do poznania głównych

atrakcji najbliŜszej okolicy tak, by umieć zaproponować turyście:

atrakcje środowiska: góry, jeziora, rzeki, bagna, lasy, kotliny, groty i jaskinie, wydmy, itp.,

zabytki: pałace, zamki, stare kościoły, miejsca kultu religijnego, zabytkowe kapliczki,
cmentarze, muzea, skanseny, warsztaty rzemieślnicze, zabytkowe miasteczka,

elementy kultury ludowej: folklor, obrzędy, tradycje i zwyczaje, muzyka, rzemiosło
ludowe, imprezy ludowe, kuchnie regionalne,

dostępne urządzenia: szlaki turystyczne (spacerowe, rowerowe, konne), ścieŜki
turystyczne,

obiekty sportowe (stadiony, korty tenisowe) wypoŜyczalnie sprzętu, kąpieliska, łowiska
ryb, wyciągi narciarskie, baseny, stadniny koni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spacer  jest  najbardziej  popularną  formą  spędzania  czasu  wolnego,  który  jako  zajęcie
ruchowe  jest  polecany  wszystkim  grupom  turystycznym.  Na  spacerze  moŜna  poznawać
przyrodę, zabytki, historię i relaksować się. Spacery są polecane szczególnie dzieciom, które
w  ten  sposób  zaspokajają  potrzebę  ruchu  na  świeŜym  powietrzu,  osobom  starszym
poruszającym się znacznie wolniej i osobom z innymi ograniczeniami ruchowymi.

Odpoczywając w ten sposób, naleŜy pamiętać, aby:

czas trwania spaceru wynosił od 30 minut do kilku godzin,

podczas dłuŜszych, pieszych wycieczek powinno się co jakiś czas, zrobić przerwę,
np. w celu podziwiania krajobrazu.

Wycieczka  i  jej  organizacja  wymaga  starannego  zaplanowania:  określenia  celu,  ustalenia
godziny  wyjazdu  i  przyjazdu,  skalkulowania  kosztów  i  zabrania  odpowiedniego  sprzętu.
KaŜda  wycieczka  powinna  być  urozmaicona  nie  tylko  zwiedzaniem,  ale  równieŜ  czasem  na
fotografowanie i zakup pamiątek.
Wędrówka  to  przemieszczanie  się  po  terenie  naturalnym  pieszo  lub  za  pomocą:  roweru,
kajaku  lub  Ŝaglówki.  MoŜna  zabrać  z  sobą  sprzęt  do  biwakowania  (namiot,  przybory
kuchenne  i  Ŝywność).  Wędrówka  turystyczna  to  sposób  spędzania  czasu  dla  wytrwałych
i odpornych  na  niewygody.  Organizacja wędrówki wymaga: starannego przygotowania trasy,
przygotowania  odpowiedniego  ekwipunku  i  wyposaŜenia.  Mogą  w  niej  uczestniczyć  tylko
osoby o dobrej kondycji.

DuŜej przyjemności dostarczają gry i zabawy ruchowe, polecane wszystkim bez względu

na  wiek.  Jest  to  sposób  na  miłe  spędzenie  czasu,  dobrą  zabawę  i  okazję  do  poznawania  się.
Z pośród  gier  poleca  się:  kometkę,  rzutki  do  celu,  zabawa  w  chowanego,  ciuciubabkę,  dwa
ognie, koszykówkę, kręgle, tenis stołowy i inne.
PrzejaŜdŜki  rowerowe  to  bardzo  popularna  w  Polsce  forma  spędzania  czasu  wolnego.
Rowerem  moŜna  jeździć,  kiedy  tylko  pozwala  na  to  pogoda.  Turystyka  rowerowa  zapewnia
dobrą  aktywność  fizyczną  i  dobrą  kondycją  zdrowotną,  poprawia  samopoczucie,  zapewni
zdrowy  sen.  PrzejaŜdŜka  moŜe  być  wycieczką  w  celach  poznawczych  i  wychowawczych
zwłaszcza  dla  dzieci  i  młodzieŜy.  Na  przejaŜdŜce  rowerowej  naleŜy  zachować
bezpieczeństwo i ostroŜność podczas jazdy.

Proponując turystom spacer, wycieczkę lub wędrówkę naleŜy przygotować plan dróg

i ścieŜek  np.  w  formie  mapki.  Plan  lub  mapka  moŜe  zawierać  dodatkowe  informacje
dotyczące  ciekawostek,  które  występują  po  drodze  oraz  miejsc,  gdzie  moŜna  się  schronić
przed  nagłymi  zmianami  pogodowymi  (szałas,  grota,  przystanek  PKP  i  PKS,  punkty
gastronomiczne itp).
Pływanie  i  kąpiele  w  wodach  otwartych  to  równieŜ  atrakcyjny  sposób  spędzania  wolnego
czasu.  Do  wody  nie  naleŜy  wchodzić  szybko,  np.  skacząc  z  pomostu,  po  dłuŜszym  czasie
przebywania  na  słońcu,  po  obfitym  posiłku  i  pod  wpływem  alkoholu.  Najlepiej  powoli
oswajać się z wodą, pływać ostroŜnie oraz unikać nie oznakowanych kąpielisk.
Jazda  konna  –  moŜna  ją  uprawiać  indywidualnie  i  grupowo.  Najczęstszymi  formami  są
przejaŜdŜki  wierzchem  i  w  zaprzęgach,  rajdy  i  hipoterapia.  Jazda  na  świeŜym  powietrzu,
wśród  ciszy  i  piękna  przyrody,  dostarcza  niezapomnianych  wraŜeń  estetycznych  szczególnie
dla  mieszkańców  miast.  Hartuje  i  uodparnia  człowieka,  daje  wiele  radości,  niezaleŜnie  od
poziomu umiejętności jeździeckich i wieku. Jazda konna ma pozytywny wpływ na organizm
i psychikę  człowieka,  pomaga  w  przełamywaniu  barier  w  kontaktach  międzyludzkich,
pozwala uwierzyć we własne moŜliwości i pokonać stres. Na grzbiecie konia, podobnie jak na
spacerze, podczas wędrówki i przejaŜdŜki rowerowej moŜna takŜe zwiedzać okolice i zabytki.
W  środowisku  wiejskim  poleca  się  obok  jazdy  w  siodle,  bezpieczniejsze  przejaŜdŜki
powozem,  bryczką  a  zimą  kulig  w  saniach  ciągnionych  przez  konie  lub  jazdę  w  krytej
ujeŜdŜalni. Turystyka konna ma duŜe perspektywy rozwoju.

Nauka jazdy konnej to takŜe okazja do nauki karmienia, pielęgnacji i postępowania ze

zwierzęciem. Coraz częściej jazda konna, kontakt z koniem, opieka nad nim są

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykorzystywane jako rodzaj terapii określanej hipoterapią. Hipoterapia wywiera korzystne
dla zdrowia działanie, poniewaŜ:

rozładowuje napięcie i stres, daje poczucie bezpieczeństwa,

kształtuje pozytywnie osobowość młodych ludzi,

poprawia kontakty z otoczeniem szczególnie w grupie młodzieŜy trudnej,

uczy cierpliwości, opanowania, jest dobrą terapią dla ludzi znerwicowanych i skłonnych
do agresji,

pomaga w terapii dzieci upośledzonych, z rodzin niepełnych, zastępczych, dzięki
wytworzeniu więzi emocjonalnej ze zwierzęciem,

wpływa korzystnie na poprawę zdrowia dzieci kalekich, na wady postawy, schorzenia
kręgosłupa, zanik mięśni, zaburzenia ruchu i równowagi, poraŜenia rdzenia kręgowego.

Tabela 7. Turystyczno-rekreacyjne formy wypoczynku [opracowanie własne]

Formy charakterystyczne dla turystyki

wiejskiej

Formy charakterystyczne dla agroturystyki

spacery w terenie i obserwacja przyrody,

biegi na orientacje,

zwiedzanie zabytków i skansenów,

jazda konna i jazda na kucykach,

jazda bryczką i kuligi,

wspinaczka,

narciarstwo biegowe i zjazdowe,

łyŜwiarstwo,

wioślarstwo, Ŝeglarstwo i kajakarstwo,

przeprawa tratwą,

pływanie i nurkowanie,

wędkarstwo,

jazda na rowerach wodnych,

jazda na rowerach,

zbieranie runa leśnego np. grzybobranie,

zbieranie ziół, kwiatów polnych,

festyny i zabawy wiejskie,

obchody świąt i udział w Ŝyciu lokalnym,

poznawanie miejscowej kultury,

obserwacja dawnych rzemiosł i rękodzieła,

wycieczki edukacyjne,

obserwacja i udział w pracach gospodarskich,

obserwacja zwierząt gospodarskich ,

uprawianie działki ogrodniczej, przygotowanej dla
gości,

poznawanie produkcji i przetwórstwa płodów
rolnych,

zbieranie owoców,

degustacja produktów z gospodarstwa,

zakupy produktów z gospodarstwa,

fotografowanie zwierząt i prac gospodarskich,

zabawy

dzieci

placu

zabaw,

sianie

w szałasie, w lesie,

gra w kręgle, kometkę, bilard, tenis stołowy, tenis
ziemny, siatkówkę, mini koszykówkę, itp.,

gra w warcaby, szachy, w karty,

nauka rękodzieła (haftowanie, rzeźbienie, malowanie,
garncarstwo, wyplatanie koszyków itp.),

zabawa ze zwierzętami domowymi,

nauka przyrządzania potraw regionalnych,

pikniki, ogniska, grille,

Organizując róŜnorodne formy wypoczynku i rekreacji naleŜy pamiętać, by zapewnić

odpowiednio do tego przygotowane i wyposaŜone miejsca oraz urządzenia i niezbędny sprzęt
np.  kort  tenisowy  i  rakiety  tenisowe,  boisko  do  gry  w  piłkę,  place  do  gry  w  siatkówkę,
zarybiony  staw,  wędzarnie  i  wędki,  plac  do  grillowania  i  roŜna  itp.  MoŜna  zorganizować
wypoŜyczanie  sprzętu  sportowego,  jego  naprawę  oraz  dowóz  turystów  do  obiektów
sportowych  i  rekreacyjnych.  Do  świadczenia  usług  rekreacyjnych  potrzebna  jest  nie  tylko
baza  i  sprzęt,  ale  równieŜ  osoby  przeszkolone,  posiadające  uprawnienia  instruktorskie  np.
instruktorzy  pływania,  jazdy  konnej,  hipoterapii,  przewodnicy,  itp.  NaleŜy  równieŜ
zaoferować  opiekę  nad  dziećmi  w  sytuacjach,  kiedy  nie  będą  mogły  uczestniczyć
w trudniejszych formach rekreacji np. wspinaczki górskie.

Organizując róŜne formy pobytu i rekreacji gości naleŜy przestrzegać przepisów

bezpieczeństwa i higieny oraz wymagań sanitarno-epidemiologicznych.

Kalkulacja kosztów pobytu gości w gospodarstwie

Prowadzenie usług turystycznych opiera się na prawidłowo przygotowanej kalkulacji

kosztów  pobytu  gości  w  gospodarstwie.  Kalkulacja  słuŜy  do  ustalenia  ceny  sprzedaŜy
oferowanych  usług  noclegowych,  Ŝywieniowych  i  towarzyszących.  Dobrze  skalkulowana
cena  nie  odstraszy  turystów  od  skorzystania  z  oferty  wypoczynkowej  oraz  zapewni  zysk.
Cena  musi  przynieść  zadowolenie  obu  stronom:  turyście  i  gospodarzowi.  Najczęściej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wykorzystywaną metodą do ustalania cen w turystyce wiejskiej jest metoda kosztowa. Polega
ona na zsumowaniu kosztów jednostkowych usług:

noclegowych,

Ŝywieniowych,

towarzyszących np.: koszt jazdy konnej z instruktorem, wynajęcia bryczki z woźnicą.
Dodając koszty jednostkowe: noclegu, wyŜywienia i usług towarzyszących otrzymujemy

koszt pobytu gościa w gospodarstwie.
Koszt pobytu gościa = koszt noclegu + koszt wyŜywienia + koszt usług towarzyszących
Do kwoty tej naleŜy doliczyć % marŜy, czyli zysk.
Koszt całkowity pobytu gościa = koszt pobytu gościa + (koszt pobytu gościa x marŜa).

Przykład 1
Kalkulacja całkowitego kosztu jednodniowego pobytu gościa:

−

koszt noclegu jednej osoby wynosi 15 zł,

−

koszt wyŜywienia jednej osoby wynosi 17 zł,

−

koszt jazdy konnej jednej osoby z instruktorem wynosi 18 zł.

Koszt pobytu gościa: 15 + 17 +18 = 40 zł
MarŜa: ustalono 25% marŜy
Całkowity koszt pobytu gościa: 40 zł + (40 zł x 25%) = 40 zł + 10 zł = 50 zł

Przykład 2
Kalkulacja całkowitego kosztu jednodniowego pobytu rodziny trzy osobowej.
Dziecko korzysta z hipoterapii, cała rodzina z grillowania.

−

koszt noclegu wynosi 15 zł/os

−

koszt wyŜywienia wynosi 17 zł/os

−

koszt grillowania wynosi 10 zł/os

−

koszt hipoterapii z instruktorem 20 zł/os

Koszt jednodniowego pobytu 3-osobowej rodziny w gospodarstwie:
(15 x 3) + (17 x 3) + (10 x 3) + (20 x 1) = 45 + 51 + 30 + 20 = 146 zł
MarŜa: ustalono 25% marŜy
Całkowity koszt pobytu rodziny 3 osobowej: 146 + (146 x 25%) = 146 + 36,5 = 182,5 zł

Przykład 3
Kalkulacja całkowitego kosztu dwudniowego pobytu rodziny czteroosobowej.
Rodzice korzystają codziennie z jazdy konnej po lesie, dzieci jeŜdŜą na kucykach pod opieką
instruktora.

−

koszt noclegu wynosi 15 zł/os.

−

koszt wyŜywienia wynosi 17 zł/os.

−

koszt jazdy konnej 20 zł/os.

−

koszt jazdy na kucykach wynosi 10 zł/os.

Koszt dwudniowego pobytu 4-osobowej rodziny:
(15 x 4 x 2) + (17 x 4 x 2) + (20 x 2 x 2) + (10 x 2 x 2) = 120 + 136 + 80 + 40 = 376 zł
MarŜa: ustalono 25% marŜy
Całkowity koszt pobytu rodziny 4 osobowej: 376 + (376 x 25%) = 376 + 94 = 470 zł

Jak wykazały obliczenia, całkowity koszt pobytu gościa wzrasta w zaleŜności od ilości

świadczonych usług i czasu pobytu w gospodarstwie. Natomiast gospodarz ma tym większy
zysk, im większa jest liczba gości, dłuŜszy czas pobytu i większy zakres świadczonych usług.
Rodzina czteroosobowa przebywająca w gospodarstwie przez dwa dni przyniosła 94 zł zysku,
rodzina trzyosobowa przebywająca dwa dni przyniosła 36,50 zł zysku, a najmniejszy zysk
10 zł przyniósł gość przebywający przez jeden dzień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są rodzaje przyjęć?
2.  Czym charakteryzują się poszczególne przyjęcia?
3.  Jakie formy rekreacji i wypoczynku mogą być świadczone turystom?
4.  Czym charakteryzują się poznane formy rekreacji?
5.  Co składa się na koszt całkowity pobytu gości w gospodarstwie?
6.  Jak naleŜ kalkulować pobyt gościa w gospodarstwie?
7.  Od czego zaleŜy zysk?
8.  Jak obliczyć zysk z pobytu gości w gospodarstwie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Nakryj stół z okazji przyjęcia do określonego menu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować zasady nakrywania do stołu,
2)  rozpoznać asortyment bielizny i zastawy stołowej,
3)  przyporządkować bieliznę i zastawę do posiłku,
4)  sporządzić szkic nakrycia stołu na kartce,
5)  nakryć stół.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

stół, bielizna i zastawa stołowa,

−

arkusze papieru, ołówek, kredki,

−

elementy dekoracyjne (kwiaty, świece, itp.),

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Opracuj harmonogram oficjalnej uroczystości.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić rodzaje przyjęć,
2)  dobrać rodzaj przyjęcia w zaleŜności od uroczystości,
3)  zaplanować jadłospis (menu) i formy obsługi,
4)  zaproponować ciekawe formy uświetnienia przyjęcia,
5)  sporządzić program (harmonogram) przyjęcia,
6)  porównać swój harmonogram z harmonogramem kolegi.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kartki z bloku i pisaki,

−

karty menu z potrawami kuchni polskiej,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Opracuj ramowy program pobytu gości w gospodarstwie turystycznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  scharakteryzować podstawowe usługi świadczone w obiektach turystycznych,
2)  rozróŜnić formy wypoczynku i rekreacji świadczone gościom,
3)  wskazać walory środowiska, zabytki i atrakcje kultury ludowej regionu,
4)  zaplanować program pobytu gości w gospodarstwie turystycznym,
5)  zaprezentować swój program pobytu na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kartki z bloku i pisaki,

−

przewodniki imprez kulturalnych, informatory atrakcji turystycznych,

−

informatory, foldery, prospekty z danego regionu,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Opracuj program wczasów „w siodle”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić podstawowe usługi rekreacyjne świadczone turystom,
2)  dobrać formy rekreacji świadczone w gospodarstwie hodującym konie,
3)  dobierać  róŜne  formy  wypoczynku  „w  siodle”  dla  dzieci,  młodzieŜy,  dorosłych,

niepełnosprawnych,

4) zaplanować program wczasów „w siodle”,
5) zaprezentować swój program na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kartki z bloku i pisaki,

−

przewodniki imprez kulturalnych, wycieczek, kuligów i rajdów konnych,

−

informatory, foldery, prospekty z danego regionu,

−

informatory o stowarzyszeniach jazdy konnej,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

plansze, foliogramy, filmy dotyczące wczasów w gospodarstwie hodującym konie,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wykonaj kalkulację kosztów pobytu gości w gospodarstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  rozróŜnić formy pobytu i rekreacji,
2)  wyliczyć całkowity koszt pobytu gości,
3)  zaplanować wypoczynek i ustalić ceny noclegu, wyŜywienia i rekreacji,
4)  sporządzić kalkulację kosztów pobytu gościa w gospodarstwie,
5)  zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

papier i długopis,

−

informatory o atrakcjach turystycznych regionu,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartki z poleceniami do ćwiczenia:

•

I grupa – wyliczy całkowity koszt pobytu dla 5 osób, w okresie 2 dni, korzystających
z płatnych form rekreacji.

•

II grupa – wyliczy całkowity koszt pobytu dla 4 osób, w okresie 7 dni,
korzystających z płatnych form rekreacji.

•

III grupa – wyliczy całkowity koszt pobytu dla 1 osoby, w okresie 10 dni,
korzystającej z płatnych form rekreacji.

−

literatura z rozdziału 7 poradnika dla nauczyciela.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje przyjęć?

2) zaplanować uroczyste przyjęcie?

3) zaproponować atrakcje turystyczne swojego regionu?

4) scharakteryzować róŜne formy pobytu i rekreacji w gospodarstwie?

5) zaplanować formy pobytu i rekreacji dla róŜnych grup turystów?

6) skalkulować koszt pobytu gości w gospodarstwie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.  Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawdziwa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. JeŜeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Działkę siedliskową moŜna podzielić na strefy

a)  gospodarczą, ogrodniczą, sadowniczą.
b)  gospodarczą, mieszkaniowo-wypoczynkową, ogrodniczą.
c)  mieszkaniowo-wypoczynkową, gospodarczą, zieloną.
d)  mieszkalną, wypoczynkową, gospodarczą.

2. Cześć mieszkaniowo-wypoczynkową moŜna zagospodarować

a)  stawem, placem zabaw, boiskiem.
b)  oczkiem wodnym, miejscem do grillowania, placem zabaw dla dzieci.
c)  trzepakiem, studnią, kwiatami.
d)  krzewami ozdobnymi, warzywnikiem, kompostownikiem.

3. Pokoje sypialne naleŜy sprzątać

a)  codziennie.
b)  raz na tydzień.
c)  po kaŜdej turze gościa i na jego Ŝyczenie.
d)  rano i wieczorem.

4. Podstawowe wyposaŜenie pokoju sypialnego to

a)  łóŜko, szafa, stół, komputer.
b)  sofa, fotele, ława, czajnik.
c)  łóŜko, szafa, stół, krzesła.
d)  łóŜko, lampka nocna, radio, szklanki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Zastawa stołowa to

a)  talerze, sztućce, garnk.
b)  sokowirówka, krajalnica, rondelki.
c)  sztućce, garnki, patelnie.
d)  talerze, sztućce, naczynia szklane.

6. Bielizna stołowa to

a)  serwety, ścierki, ręczniki.
b)  obrusy, ręczniki, zmywaki.
c)  serwetki papierowe, serwety, ścierki.
d)  obrusy, serwety, serwetki.

7. Podstawowe urządzenia w łazience to

a)  wanna/natrysk, umywalka, WC.
b)  wanna, pralka, WC.
c)  WC, natrysk, kosz na śmieci.
d)  lustro, półeczki, wanna.

8. Do wydawnictw promocyjnych zaliczamy

a)  ulotki, strony www, ogłoszenia w prasie, ksiąŜki telefoniczne.
b)  ulotki, katalogi, foldery, informatory.
c)  foldery, listy ofertowe, public relations, strony www.
d)  ogłoszenia w prasie lokalnej, Internet, katalogi, plakaty.

9. Pensjonatem nazywamy

a)  obiekt hotelarski.
b)  obiekt posiadający minimum 7 pokoi.
c)  obiekt świadczący całodzienne wyŜywienie.
d)   wszystkie obiekty wymienione powyŜej.

10. Tzw. inne obiekty świadczące usługi noclegowe to

a)  pensjonat, camping, przyzagrodowe pole namiotowe.
b)  hotel, motel, pensjonat.
c)  pokój gościnny, SJM, kwatery grupowe, przyzagrodowe pola namiotowe.
d)  hotel, pokój gościnny, kwatera grupowa.

11. Kategoria Wiejskiej Bazy Noclegowej przyznawana jest na

a)  2 lata.
b)  1 rok.
c)  4 lata.
d)  5 lat.

12. Kategorie Wiejskiej Bazy Noclegowej oznaczane są

a)  słoneczkami.
b)  gwiazdkami.
c)  chmurkami.
d)  cyframi.

13. Na cenę noclegu składają się

a)  koszty stałe i koszty zmienne.
b)  koszty zmienne i marŜa.
c)  koszt całkowity i marŜa.
d)  marŜa i narzut.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Składniki pokarmowe w organizmie pełnią funkcje

a)  fizjologiczne, energetyczne, budulcowe.
b)  regulujące, odbudowujące, stabilizujące.
c)  energetyczne, regulujące, przewodzące.
d)  budulcowe, energetyczne, regulujące.

15. Funkcje „szczotki fizjologicznej” w organizmie pełni

a)  błonnik pokarmowy.
b)  witamina C.
c)  tłuszcz.
d)  woda.

16. Obróbka brudna surowców ma na celu

a)  umycie, pokrojenie, wyporcjowanie, podanie.
b)  usunięcie części niejadalnych, pokrojenie, opłukanie, wydanie.
c)  przebranie, usunięcie części niejadalnych, oczyszczenie, opłukanie.
d)  przebranie, obranie, ugotowanie, podanie.

17. Ocena organoleptyczna potrawy to

a)  ocena jej wyglądu.
b)  ocena konsystencji.
c)  ocena jej smaku i zapachu.
d)  wszystkie powyŜej czynności.

18. Naczynia wieloporcjowe to

a)  wazy, półmiski, salaterki, sosjerki.
b)  wazy, bulionówki, miseczki, talerze.
c)  sosjerki, kompotierki, pucharki, filiŜanki.
d)  dzbanki, bulionówki, talerze, brytfanki.

19. Aperitif to

a)  rodzaj naczynia kuchennego.
b)  rodzaj przyjęcia/napój alkoholowy.
c)  potrawa regionalna.
d)  napój bezalkoholowy.

20. Hipoterapia jest to

a)  rodzaj dyscypliny sportowej z koniem.
b)  nauka jazdy na kucykach.
c)  najnowsza metoda trenowania koni.
d)  rodzaj rehabilitacji niepełnosprawnych poprzez kontakt z koniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Prowadzenie usług turystycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Burzyński T., Łabaj M.: Turystyka rekreacyjna oraz turystyka specjalistyczna. DEKA,

Kraków 2003

2. Flis K., Procner A.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Cz. 1, 3. WSiP,

Warszawa 2004

3. Kania J., Vinohradnik K., Bogusz M., Hofman M.: Agroturystyka i usługi towarzyszące.

MSDR, Kraków 2005

4. Kopta A., Łuszczki B.: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem. Cz. 3, WSiP,

Warszawa 1994

5. Kunachowicz H., Czartoryska-Misztal E., Turlejska H.: Zasady Ŝywienia człowieka,

WSiP, Warszawa 2000

6.  Mikuta B., śelazna K.: Organizacja ruchu turystycznego na wsi. Format A-B, Warszawa 2004
7.  Musiał W., Kania J., Leśniak L.: Agroturystyka i usługi towarzyszące. MSDR, Kraków 2005
8.  Sikorski J.: Organizacja ruchu turystycznego na wsi, WSiP, Warszawa 1999.:
9.  Szwed K., Szwed K.: Przyjmowanie gości, cz. I, II. ODR Mikołów 1990
10.  Świetlikowska U.: Agroturystyka. FAPA, Warszawa, 2000
11.  Ustawa o usługach turystycznych z 29 sierpnia 1997 (Dz. U. Nr 133, poz. 884)
12.  Załącznik Nr 7 do rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r.

(Dz. U. z 2004 r. Nr 188,poz.1945)

13. www.agroturystyka.pl/