POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO
UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE
MORZA KASPIJSKIEGO
Damian Lawenda
Uniwersytet Marii Curie-Sk
áodowskiej w Lubliniepl. M. Curie-Skáodowskiej 5, 20-031 Lublin,
lawenda.damian@gmail.com
Streszczenie. W artykule zosta
áa ogólnie omówiona polityka bezpieczeĔstwa energetycznego
Unii Europejskiej w regionie Morza Kaspijskiego, uwzgl
Ċdniając najwaĪniejsze instrumenty
realizacji tej polityki. Poddano analizie zarówno czynniki utrudniaj
ące kreowania tej polityki oraz
dzia
áania mające na celu jej intensyÞ kacjĊ. Wymienione i omówione zostaáy przykáady inicjatyw
dyplomatycznych, podejmowanych przez Uni
Ċ Europejską, oraz konkretnych projektów. Na
koniec przedstawione zosta
áy trzy potencjalne scenariusze ewolucji wspomnianej polityki.
S
áowa kluczowe: Unia Europejska, polityka bezpieczeĔstwa energetycznego, Morze Kaspijskie
WST
ĉP
Jeste
Ğmy Ğwiadkami wzmoĪonego rozwoju cywilizacyjnego. Rozwija siĊ
Ğwiatowa gospodarka, nowe technologie oraz stale roĞnie liczba ludnoĞci naszej
planety. Nierozerwalnie wraz z rozwojem cywilizacyjnym ro
Ğnie zapotrzebowa-
nie na energi
Ċ, a co za tym idzie równieĪ na surowce potrzebne do jej wytwo-
rzenia. Powszechnie wykorzystywane surowce energetyczne to paliwa kopalne,
których
Ğwiatowe záoĪa są ograniczone. Tak rozwijająca siĊ sytuacja wymusza
aktywn
ą politykĊ poszukiwania nowych Ĩródeá energii oraz dywersyÞ kacji juĪ
posiadanych kierunków dostaw. Taka polityka ma na celu zapewnienie trwa
áo-
Ğci rozwoju gospodarki i de facto skutecznoĞci funkcjonowania paĔstwa. Do tej
pory kwestia zapewnienia bezpiecze
Ĕstwa energetycznego byáa przeznaczona
dla pa
Ĕstw. Obecnie, niektóre organizacje ponadnarodowe (tj. Unia Europejska)
staraj
ą siĊ stworzyü jednolitą politykĊ paĔstw czáonkowskich w zakresie bezpie-
cze
Ĕstwa energetycznego, wspierając tym samym paĔstwa czáonkowskie w ich
wysi
ákach. Jednym z kierunków prowadzenia takiej wáaĞnie polityki przez UniĊ
Europejsk
ą jest region Morza Kaspijskiego, który zyskaá nowe znaczenie geo-
polityczne po rozpadzie Zwi
ązku Radzieckiego.
Trzeba podkre
Ğliü, Īe Wspólnoty Europejskie a teraz Unia Europejska jako
organizacja ponadnarodowa z podmiotowo
Ğcią prawnomiĊdzynarodową dąĪyáa
Teka Kom. Politol. Stos. Mi
Ċdzynar. – OL PAN, 2014, 9, 165–178
i d
ąĪy do kreowania swojej wspólnej polityki zagranicznej, jak równieĪ poli-
tyki energetycznej. Jej wymiarem zewn
Ċtrznym jest wáaĞnie bezpieczeĔstwo
energetyczne. Ukrai
Ĕsko-rosyjski kryzys gazowy z 2009 roku byá impulsem
do ponownego my
Ğlenia w kategorii dywersyÞ kacji kierunków dostaw surow-
ców energetycznych. Jeszcze w 2007 roku, nast
ąpiáo przesuniĊcie granic UE,
otwieraj
ące jednoczeĞnie dostĊp do Morza Czarnego. Jest to nadal istotne
w kontek
Ğcie potencjaáu Morza Czarnego jako trasy przesyáowej dla surowców
energetycznych z regionu Morza Kaspijskiego. Taki rozwój sytuacji podkre
Ğliá
znaczenie geopolityczne regionu Morza Kaspijskiego i wzmocni
á aktywnoĞü
dyplomatyczn
ą UE na tym obszarze.
BEZPIECZE
ēSTWO ENERGETYCZNE JAKO PRZEDMIOT POLITYKI
UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO
Rozwój gospodarczy pa
Ĕstw jest uzaleĪniony od staáych dostaw energii
b
ądĨ surowców do jej wytworzenia. Wraz ze wzrostem liczby ludnoĞci na Ğwie-
cie ro
Ğnie zapotrzebowanie na energiĊ, przy jednoczesnym problemie nadąĪenia
poda
Īy za popytem. W przypadku Unii Europejskiej, której integracja gospo-
darcza tworzy pewn
ą ponadnarodową caáoĞü, jest to równieĪ jak najbardziej
aktualne wyzwanie. Wi
ĊkszoĞü paĔstw czáonkowskich Unii Europejskiej nie
posiada na tyle du
Īych zasobów surowców energetycznych, aby uniezaleĪniü
si
Ċ od dostaw zewnĊtrznych. WĞród paĔstw czáonkowskich dosyü widoczne
s
ą partykularne interesy w obszarze polityki energetycznej, ale dostrzega siĊ
konieczno
Ğü utworzenia jednolitego rynku energii, który planowo ma powstaü
do 2014 roku. Wobec wyzwa
Ĕ związanych z trwaáoĞcią dostaw, Unia Europej-
ska prowadzi aktywn
ą politykĊ w tym zakresie. Przybiera ona postaü polityki
bezpiecze
Ĕstwa jako racji stanu UE, która w tym przypadku dotyczy zapew-
nienia stabilno
Ğci dostaw, a tym samym utrzymanie tempa rozwoju paĔstw
cz
áonkowskich. Jednym z obszarów zainteresowania Unii Europejskiej oraz
pa
Ĕstw czáonkowskich jest region Morza Kaspijskiego jako potencjalnego Ĩró-
d
áa dostaw surowców energetycznych.
Problem bezpiecze
Ĕstwa energetycznego, rozumiany jako zagroĪenie prze-
rwania ci
ągáoĞci i stabilnoĞci dostaw surowców energetycznych, byá znany od
zawsze. Zmienia
áa siĊ jedynie specyÞ ka wykorzystywanych surowców oraz sto-
pie
Ĕ ich eksploatacji. Wynika to bezpoĞrednio z zaleĪnoĞci wystĊpującej miĊdzy
egzystencj
ą i rozwojem cywilizacji a energią do tego potrzebną. W zaleĪnoĞci
od etapów rozwoju ilo
Ğü energii, jaką zuĪywaá czáowiek zmieniaáa siĊ.
Z
áoĪa surowców energetycznych są ograniczone, a mimo to ich wydoby-
cie ci
ągle roĞnie z powodu ciągáego przyrostu liczby ludnoĞci na Ğwiecie, co
przek
áada siĊ na wzrost zapotrzebowania na energiĊ. Mimo Īe naukowcy odkry-
waj
ą nowe záoĪa, to udokumentowane Ğwiatowe zasoby surowców energetycz-
166
Damian Lawenda
nych malej
ą
1
. Taka sytuacja przek
áada siĊ na wzrost cen paliw na Ğwiatowych
rynkach. Dla przyk
áadu wystarczy wspomnieü, Īe konsumpcja ropy naftowej
w 2011 roku wzros
áa o 0,7% w stosunku do 2010 roku
2
.
Tabela 1. Struktura
Ğwiatowych Ĩródeá energii w latach 1973 oraz 2010
ħródáo
Rok
Gaz
ziemny
Ropa
naftowa
W
Ċgiel Woda
Energetyka
j
ądrowa
Biomasa
Inne
1
1973
16,0%
46,1%
24,6%
1,8%
0,9%
10,5%
10,0%
2010
21,4%
32,4%
27,3%
2,3%
5,7%
10,0%
0,9%
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Key World Energy Statistics 2012, International Energy Agency,
2012.
3
Problemem s
ą teĪ paĔstwa, które otwarcie wykorzystują swoje zasoby
surowców jako narz
Ċdzie nacisku politycznego, np. Rosja, Wenezuela. Specy-
Þ cznym przykáadem jest tworzenie siĊ organizacji zrzeszających eksporterów
surowców, takich jak: OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Coun-
tries) – Organizacja Krajów Eksportuj
ących RopĊ Naftową, OAPEC (Organiza-
tion of Arab Petroleum Exporting Countries) – Organizacja Krajów Arabskich
Eksportuj
ących RopĊ Naftową czy GECF (Gas Exporting Countries Forum)
– Forum Pa
Ĕstwa Eksportujących Gaz, które z zaáoĪenia mają na celu zacieĞnie-
nie wspó
ápracy miĊdzy paĔstwami-eksporterami. Wspóápraca w ramach tych
organizacji polega na „wytworzeniu” wspólnej polityki surowcowej i reagowa-
nie na sytuacje kryzysowe na rynku. Efektem takiej wspó
ápracy jest zwiĊksza-
nie znaczenia pa
Ĕstw w wymiarze tak ekonomicznym jak i politycznym, dając
tym samym mo
ĪliwoĞü wykorzystywania swojego potencjaáu surowcowego
jako instrumentu wywierania nacisku politycznego.
Pa
Ĕstwa, które są uzaleĪnione od zewnĊtrznych dostaw, nie są tak naraĪone
na naciski polityczne przy u
Īyciu surowców jako szantaĪu, jak paĔstwa caáko-
wicie zale
Īne od dostaw z jednego Ĩródáa. W tej niebezpiecznej sytuacji znaj-
duj
ą siĊ paĔstwa Europy ĝrodkowo-Wschodniej, które ze wzglĊdu na wysokie
lub ca
ákowite uzaleĪnienie od dostaw z Rosji są podatne na wywieranie wpáywu
przy u
Īyciu instrumentu nacisku politycznego, jakim są surowce energetyczne
(np. Bia
áoruĞ, Ukraina, Buágaria). W związku ze zwiĊkszającym siĊ znaczeniem
bezpiecze
Ĕstwa energetycznego jako czĊĞci skáadowej bezpieczeĔstwa ekono-
micznego oraz wzrostem pozycji mi
Ċdzynarodowej paĔstw-eksporterów naleĪy
1
M. Bartosik, Ziemia w pu
áapce energetycznej, „Biuletyn Techniczno-Informacyjny”
2010, nr 2, s. 7–8
2
BP Statistical Review of World Energy. June 2012, BP, Londyn 2012, http://www.
bp.com/content/dam/bp/pdf/ /Statistical-Review-2012/statistical_review_of_world_energy_2012.
pdf
3
ħródáa: geotermia, sáoĔce, wiatr, ciepáo etc.
167
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
si
Ċ spodziewaü, Īe w XXI wieku nastąpi rywalizacja o surowce energetyczne.
Taka sytuacja wymusza poszukiwanie nowych lub stosunkowo niewykorzysta-
nych z
áóĪ. Z punktu widzenia Unii Europejskiej Region Morza Kaspijskiego
(czy te
Ī region basenu Kaspijskiego, w zaleĪnoĞci od nazewnictwa) jest poten-
cjalnie jednym z najbardziej znacz
ących obszarów zgromadzonych rezerw
surowców energetycznych na
Ğwiecie. Jest to region okreĞlany nawet jako jeden
z wierzcho
áków „strategicznego trójkąta”, w ramach którego znajdują siĊ naj-
wi
Ċksze záoĪa ropy naftowej i gazu ziemnego, obok Zatoki Perskiej i Morza
Po
áudniowochiĔskiego
4
. Region jest atrakcyjnym obszarem potencjalnych
dostaw surowców do Unii Europejskiej przede wszystkim dzi
Ċki zaáoĪeniu, Īe
mo
Īe stanowiü tzw. Poáudniowy Korytarz
5
dostaw, co pozwoli na dywersyÞ ka-
cj
Ċ i ograniczenie roli lub wrĊcz hegemonii dostaw surowców energetycznych
z Federacji Rosyjskiej.
UNIA EUROPEJSKA JAKO PODMIOT POLITYKI BEZPIECZE
ēSTWA
ENERGETYCZNEGO W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO
Aby skoordynowa
ü wysiáki w kreowaniu wspólnej polityki zagranicznej
w 1992 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht zosta
áa powo-
áana Wspólna Polityka Zagraniczna i BezpieczeĔstwa UE. To wáaĞnie w ramach
WPZiB s
ą opracowywane strategie dziaáania oraz wyznaczane cele w relacjach
z pa
Ĕstwami trzecimi oraz regionami wobec których Unia Europejska wyraĪa
zainteresowanie. Polityka zagraniczna jest realizowana wobec konkretnych
regionów
Ğwiata, natomiast niezwykle istotną z punktu widzenia Unii Europej-
skiej jest polityka wobec ich bezpo
Ğredniego sąsiedztwa w ramach Europejskiej
Polityki S
ąsiedztwa
6
. Zosta
áa ona ustanowiona 12 maja 2004 roku na podsta-
wie dokumentu przygotowanego przez Komisj
Ċ Europejską, okreĞlającego
strategi
Ċ wobec paĔstw sąsiednich
7
. Od czasu utworzenia Europejskiej Polityki
S
ąsiedztwa moĪna mówiü o pewnej nowej jakoĞci w ramach zachodzących
zmian w stosunkach mi
Ċdzy UE a paĔstwami objĊtymi wspomnianą polityką
8
.
Dzia
áania w ramach EPS
9
maj
ą charakter pewnego rodzaju miĊdzynarodowego
4
W. Rubin, The Geopolitics of Energy Development in the Caspian Region: Regional
Cooperation or Conß ict?, CISAC Stanford University, Conference Report, 1999, s. 8.
5
M. Kaczmarski, Bezpiecze
Ĕstwo energetyczne Unii Europejskiej, Warszawa 2010,
s. 109.
6
Ibidem, s. 167–177.
7
Communication form the Commission – European Neighbourhood Policy – Strat-
egy paper {SEC(2004) 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570}, COM/2004/0373 Þ nal, Bruksela
12.05.2004.
8
Szerzej zob. Europejska Polityka S
ąsiedztwa Unii Europejskiej, red. M. PietraĞ, K. Sta-
churska-Szczesiak, J. Misi
ągiewicz, Lublin 2011.
9
EPS – Europejska Polityka S
ąsiedztwa, ENP – European Neighbourhood Policy.
168
Damian Lawenda
barteru – Unia Europejska wspomaga rozwój zainteresowanego pa
Ĕstwa np.
poprzez doÞ nansowanie projektów paĔstwowych, czy spoáeczeĔstwa obywatel-
skiego w zamian za przeprowadzanie reform gospodarczych, czy te
Ī politycz-
nych. Unia Europejska poza pomoc
ą Þ nansową ma do zaoferowania równieĪ
pomoc o charakterze technicznym, konsultacyjnym, technologicznym czy tzw.
know-how. Takie dzia
áanie zbliĪa paĔstwa objĊte Europejską Polityką Sąsiedz-
twa do standardów obowi
ązujących na terenie caáej Unii. Stwarza to lepsze
warunki dla rozwoju handlu, prowadzenia inwestycji czy nawet dla – tak prze-
cie
Ī waĪnego – przeáamywania stereotypów i budowania pozytywnego wize-
runków Unii w pa
Ĕstwach sąsiednich jak równieĪ na odwrót paĔstw sąsiednich
w Unii
10
.
Europejska Polityka S
ąsiedztwa swoim zakresem obejmuje znaczną liczbĊ
pa
Ĕstw, toteĪ w jej ramach ustanowiono pewne regionalne multilateralne ini-
cjatywy, takie jak: Partnerstwo Euro
Ğródziemnomorskie
11
, Partnerstwo Wschod-
nie czy Synergia Czarnomorska. W kontek
Ğcie polityki wobec regionu Morza
Kaspijskiego oraz szeroko rozumianego Korytarza Po
áudniowego najistotniej-
sze s
ą dwa ostatnie spoĞród wyĪej wymienionych.
Program Partnerstwa Wschodniego powsta
á przede wszystkim z myĞlą
o u
áatwianiu wzmacniania stosunków miĊdzy Unią Europejską a jej wschodnimi
s
ąsiadami
12
. By
áa to teĪ inicjatywa, którą w 2008 roku zaprezentowaáa Polska
wraz ze Szwecj
ą jako pewnego rodzaju równowaĪnik dla tworzenie siĊ Unii
dla
ĝródziemnomorza, aby zapobiec zmniejszeniu roli wschodniego kierunku
Europejskiej Polityki S
ąsiedztwa. Program Partnerstwa Wschodniego zostaá
utworzony w 2009 roku, a do przyczyn jego powo
áania moĪna dodaü gwaátowne
wydarzenia, do jakich dosz
áo wówczas we wschodniej Europie, tzn. wojna
rosyjsko-gruzi
Ĕska w 2008 roku oraz ukraiĔsko-rosyjski konß ikt gazowy, który
z przerwami trwa
á od 2006 do 2009 roku. O tym jak istotny jest ten program
z punktu widzenia bezpiecze
Ĕstwa energetycznego Unii Europejskiej, poka-
zuje chocia
Īby Mapa Drogowa Partnerstwa Wschodniego przedstawiona przez
Komisj
Ċ Europejską oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych
i Polityki Bezpiecze
Ĕstwa
13
. We wspomnianym dokumencie program Part-
nerstwa Wschodniego jest uznawany jako p
áaszczyzna dialogu w pracach nad
rozbudow
ą i ujednoliceniem sektora energetycznego, a w tym system linii prze-
10
Communication form the Commission, A Strong European Neighbourhood Policy, COM
(2007) 774 Þ nal, Brussels, 5.12.2007.
11
Szerzej: R.Ayadi, S.Gadi, The Euro-Mediterranean Partnership and Development Assis-
tance: Past Trends and Future Scenarios, MEDPRO Technical Report 2013, nr 32, s. 1–3.
12
Armenia, Azerbejd
Īan, Gruzja, Moádawia, Ukraina oraz BiaáoruĞ, jednakĪe nie
w pe
ánym zakresie.
13
Joint Communication to the European Parliament, The Council, The European Eco-
nomic and Social Committee and Committee of The Regions – Eastern Partnership: A Roadmap
to the autumn 2013 Summit – JOIN(2012) 13 Þ nal, {SWD(2012) 108 Þ nal} {SWD(2012) 109
Þ nal}, Bruksela 15.05.2012.
169
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
sy
áowych. Jedną z inicjatyw przewidzianych dla programu jest wspóátworzenie
Korytarza Po
áudniowego
14
, dzi
Ċki któremu surowce energetyczne znad Morza
Kaspijskiego mia
áyby traÞ ü na europejski rynek.
Synergia czarnomorska powsta
áa jako reakcja na przesuniĊcie granic Unii
Europejskiej w 2007 roku, kiedy po przyj
Ċciu Buágarii oraz Rumunii zaczĊáa
bezpo
Ğrednio graniczyü z Morzem Czarnym. Zdano sobie wtedy sprawĊ
z konieczno
Ğci aktualizacji podejĞcia Unii do tego regionu
15
i zgodnie z komu-
nikatem Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 kwietnia 2007
roku, w dniu 14 maja 2007 roku Rada przychylnie si
Ċ odniosáa do projektu
i zach
Ċciáa KomisjĊ do aktywniejszej dziaáalnoĞci na tym wáaĞnie obszarze
16
.
Zainteresowanie nie by
áo spowodowane jedynie przesuniĊciem realnych granic
Unii Europejskiej, ale równie
Ī stworzonymi szansami, w szczególnoĞci poten-
cjalnym dost
Ċpem do surowców energetycznych Morza Kaspijskiego, traktu-
j
ąc Morze Czarne jako kolejną, potencjalną tracĊ przesyáową. W lutym 2008
roku odby
áo siĊ pierwsze spotkanie na szczeblu ministrów spraw zagranicz-
nych pa
Ĕstw UE oraz paĔstw regionu i zostaáo wydane wspólne oĞwiadczenie,
okre
Ğlające priorytety dziaáalnoĞci UE w regionie Morza Czarnego jako rozwój
infrastruktury komunikacyjnej, energetycznej i transportowej
17
.
W kontek
Ğcie wspomnianych programów, duĪą przeszkodą w ksztaátowaniu
jednolitej polityki energetycznej Unii Europejskiej jest zró
Īnicowanie prioryte-
tów poszczególnych pa
Ĕstw czáonkowskich wobec samego problemu bezpie-
cze
Ĕstwa energetycznego. ZróĪnicowanie priorytetów wynika przede wszystkim
z faktu,
Īe Unia Europejska skáada siĊ z wielu paĔstw, które róĪnią siĊ od siebie
struktur
ą wykorzystywanych surowców energetycznych, cháonnoĞcią rynków,
w
áasnymi posiadanymi zasobami oraz niejednolitą infrastrukturą przesyáu ener-
gii. Podstawow
ą poĪądaną wartoĞcią dla paĔstw Unii jest zapewnienie staáych,
nieprzerwanych dostaw, które pozwol
ą na zaspokojenie zrównowaĪonego roz-
woju. Pa
Ĕstwa w ramach Unii moĪna podzieliü na 3 charakterystyczne grupy.
Do pierwszej mo
Īemy zaliczyü paĔstwa takie jak Wielka Brytania czy RFN,
które dzi
Ċki swojemu poziomowi rozwoju mogą skutecznie ksztaátowaü swoje
bezpiecze
Ĕstwo energetyczne. Druga grupa paĔstw jest w wysokim stopniu
uzale
Īniona od dostaw zewnĊtrznych, interpretując jednoczeĞnie ten fakt jako
zagro
Īenie umoĪliwiające wykorzystywanie surowców energetycznych jako
instrumentu nacisku politycznego. Do takich pa
Ĕstw moĪna zaliczyü PolskĊ czy
14
T. Kapu
Ğniak, Wymiar Wschodni Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej.
Inkluzja bez cz
áonkostwa?, Warszawa 2010, s. 45.
15
Do pa
Ĕstw regionu naleĪą: Armenia, AzerbejdĪan, Buágaria, Grecja, Gruzja, Moádawia,
Rosja, Rumunia, Turcja, Ukraina.
16
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie podej
Ğcia do
polityki regionalnej w regionie Morza Czarnego 2007/2101(INI). PE 396.706.
17
Joint Statement of the Ministers of Foreign Affairs of the countries of the European
Union and of the wider Black Sea area, Kijów, 14.02.2008, http://ec.europa.eu/external_rela-
tions/blacksea/doc/joint_statement_ blacksea_en.pdf.
170
Damian Lawenda
Hiszpani
Ċ. W trzeciej grupie są paĔstwa, które mimo importu znacznej czĊĞci
surowców energetycznych, podchodz
ą w swoim dziaáaniu do tego problemu
bardziej pragmatycznie i prowadz
ą aktywną politykĊ mającą na celu zabez-
pieczenie ci
ągáoĞci dostaw (np. Francja czy Republika Czeska). OczywiĞcie,
podzia
á wyĪej wymienione grupy to tylko przykáad mający na celu pokazanie
zró
Īnicowania, z jakim mamy do czynienia w ramach Unii Europejskiej.
Kwestia bezpiecze
Ĕstwa energetycznego stanowiáa bardzo waĪną czĊĞü
integracji europejskiej od samego jej pocz
ątku. Wystarczy wspomnieü, Īe dwa
z trzech traktatów powo
áujących Wspólnoty Europejskie dotyczyáo energetyki
18
.
Podstaw
ą wspóápracy mającej na celu urzeczywistnienie idei wspólnej polityki
bezpiecze
Ĕstwa energetycznego jest europejska koncepcja bezpieczeĔstwa ener-
getycznego, w której mo
Īemy dostrzec cztery páaszczyzny: 1. bezpieczeĔstwo
dostaw, 2. konkurencyjno
Ğü, 3. zwiĊkszenie udziaáu alternatywnych Ĩródeá ener-
gii, 4. zintegrowanie wspólnej wizji polityki energetycznej.
Pierwsza z nich – b e z p i e c z e
Ĕ s t w o d o s t a w, realizowane jest poprzez
szeroko rozumian
ą dywersyÞ kacjĊ
19
. Problematyka dywersyÞ kacji dostaw
jest z
áoĪona, poniewaĪ moĪe dotyczyü tak kierunków dostaw, jak i dostarcza-
nych surowców energetycznych. Impulsem nadaj
ącym zupeánie nowe, prak-
tyczne znaczenie tego poj
Ċcia byá kryzys gazowy z 1 stycznia 2009 roku, kiedy
Federacja Rosyjska, przerywaj
ąc dostawy gazu ziemnego na UkrainĊ, odciĊáa
od dostaw równie
Ī paĔstwa Unii Europejskiej. Ta sytuacja wymusiáa na Unii
zmian
Ċ sposobu myĞlenia. Zdano sobie sprawĊ z koniecznoĞci dywersyÞ kacji
kierunku dostaw gazu ziemnego. Pojawi
áy siĊ w tym czasie rosyjskie koncep-
cje projektów energetycznych, które mia
áyby kierowaü gaz bezpoĞrednio do
Unii Europejskiej, tj. Nord Stream i South Stream. Ich za
áoĪenie opiera siĊ na
wspó
ápracy z Federacją Rosyjską i pominiĊciu w tranzycie paĔstw wzglĊdnie
utrudniaj
ących wspóápracĊ. Drugą koncepcją byáo otworzenie tzw. Korytarza
Po
áudniowego, czyli prowadzenie dostaw gazu z regionu Morza Kaspijskiego
z pomini
Ċciem tak záóĪ jak i infrastruktury Federacji Rosyjskiej. Trzecią kon-
cepcj
ą byáo zwiĊkszenie importu i rozbudowanie infrastruktury w Afryce Póá-
nocnej. Poza kierunkiem importu surowców jako rozwi
ązanie dostrzegano
równie
Ī zmianĊ struktury surowców wykorzystywanych do produkcji energii,
a wi
Ċc zwiĊkszenia eksploatacji innych rodzajów Ĩródeá energii.
K o n k u r e n c y j n o
Ğ ü polega na stworzeniu wspólnego rynku ener-
gii wewn
ątrz Unii Europejskiej
20
. Priorytetowym za
áoĪeniem wspólnego
rynku energii jest po
áączenie infrastrukturalne paĔstw czáonkowskich poprzez
skoordynowanie realizowanych projektów energetycznych. W zwi
ązku ze
18
Traktat powo
áujący Europejską WspólnotĊ WĊgla i Stali oraz Traktat powoáujący
Europejsk
ą WspólnotĊ Energii Atomowej.
19
T. M
áynarski, BezpieczeĔstwo energetyczne w pierwszej dekadzie XXI wieku: Mozaika
interesów i geostrategii, Kraków 2011, s. 140.
20
Ibidem, s. 140.
171
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
zdaniem sobie sprawy z wagi wspólnego rynku energii i bezpiecze
Ĕstwa ener-
getycznego, w Traktacie Lizbo
Ĕskim po raz pierwszy umieszczono oddzielny
rozdzia
á pt. Energetyka (Rozdziaá XXI)
21
. Zacz
Ċto kreowaü mechanizmy
wspó
ápracy w sytuacjach kryzysowych, które umieszczono w art. 176a Trak-
tatu Lizbo
Ĕskiego wraz z zapisem o „solidarnoĞci energetycznej”. Zgod-
nie z przepisami rozporz
ądzenia paĔstwa czáonkowskie powinny wspieraü
dzia
áania ukierunkowane na dywersyÞ kacjĊ Ĩródeá energii oraz dróg i Ĩródeá
zaopatrzenia w gaz
22
. Poza tym, pa
Ĕstwa czáonkowskie są zobowiązane do
uwzgl
Ċdnienia dziaáaĔ priorytetowych ujĊtych w Planie dziaáania dotyczącym
bezpiecze
Ĕstwa energetycznego i solidarnoĞci energetycznej UE
23
. Komisja
Europejska w swoim komunikacie z dnia 15 listopada 2012 roku, informowa
áa
o osi
ągniĊciach i problemach związanych z tworzeniem wewnĊtrznego rynku
energii. Do osi
ągniĊü zaliczyáa m.in. zwiĊkszenie konkurencyjnoĞci wewnątrz
UE, bezpieczniejsze dostawy oraz zwi
Ċkszoną koordynacjĊ i przejrzystoĞü
w kontaktach z pa
Ĕstwami trzecimi. Nie jest to jednak wystarczający poziom
integracji, aby mówi
ü o funkcjonującym jednolitym rynku energii UE
24
. Do pro-
blemów zalicza si
Ċ m.in. trudnoĞci we wdraĪaniu przepisów trzeciego pakietu
energetycznego.
Z w i
Ċ k s z e n i e u d z i a á u a l t e r n a t y w n y c h Ĩ r ó d e á e n e r g i i ma
na celu podwy
Īszenie poziomu ochrony Ğrodowiska
25
. Ten aspekt ma dwoja-
kie znaczenie, poniewa
Ī swoim zakresem obejmuje dywersyÞ kacjĊ pod wzglĊ-
dem
Ĩródáa wytwarzanej energii oraz ogranicza efekt cieplarniany. W związku
z tym,
Īe Unia Europejska nie posiada wystarczająco duĪych zasobów surow-
ców energetycznych, które mog
áyby jej zapewniü energetyczną samowystar-
czalno
Ğü, dąĪy siĊ do zwiĊkszenia procentowego udziaáu wytwarzanej energii
ze
Ĩródeá odnawialnych tj. panele sáoneczne, siáownie wiatrowe czy elektrow-
nie wodne. Takie dzia
áanie ma ograniczyü iloĞü sprowadzanych surowców ze
Ĩródeá zewnĊtrznych. JeĪeli chodzi o ochronĊ Ğrodowiska, wynika to z przy-
j
Ċtej europejskiej polityki energetycznej na szycie przywódców UE w dniach
8–9 marca 2007 roku. Dosz
áo w ten sposób to poáączenia polityki energetycznej
z klimatyczn
ą. A jednym z kluczowych jej zaáoĪeĔ do zrealizowania przed 2020
rokiem, by
áa redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku
21
Szerzej zob. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:00
47:0200:PL:PDF.
22
Urz
ąd Regulacji Energetyki, http://www.ure.gov.pl/portal/pl/603/4949/Rozporzadzenie
_w_sprawie
_srodkow_zapewniajacych_bezpieczenstwo_dostaw_gazu_ziemn.html
(dost
Ċp:
26.05.2013).
23
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno-Spo
áecznego Orazkomitetu Regionów, {SEC(2008) 2870} {SEC(2008) 2871}
{SEC(2008) 2872}, COM(2008) 781 Þ nal, Bruksela, 13.11.2008.
24
A. Gawlikowska-Fryk, Niejednolity rynek energii w UE, red. M. Zaborowski, Biuletyn
PISM 2012, nr 109 (974).
25
Ibidem, s. 141.
172
Damian Lawenda
1990, ograniczenie zu
Īycia energii o 20% czy teĪ zwiĊkszenie udziaáu energii ze
Ĩródeá odnawialnych z 8,5% do 20% w skali caáej Unii Europejskiej
26
.
Z i n t e g r o w a n i e w s p ó l n e j w i z j i p o l i t y k i e n e r g e t y c z n e j
pa
Ĕstw czáonkowskich miaáo nastąpiü w ramach Wspólnej Polityki Zagranicz-
nej i Bezpiecze
Ĕstwa Unii Europejskiej
27
. W 1994 roku zosta
á podpisany Traktat
Karty Energetycznej, który w za
áoĪeniu miaá byü dokumentem prawno miĊ-
dzynarodowym, reguluj
ącym kwestie sektora energetycznego we wzajemnych
relacjach UE–Rosja. Po kryzysie gazowym z 2009 roku, uwidoczni
áy siĊ wady
Traktatu, który nie mia
á praktycznego zastosowania wobec tego rodzaju sporu.
W zwi
ązku z takim rozwojem sytuacji Rosja wycofaáa swój podpis spod Trak-
tatu. Uwidoczni
áo to potrzebĊ stworzenia dáugofalowej strategii energetycznej
dla Unii Europejskiej w ramach jej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpie-
cze
Ĕstwa.
INICJATYWY DYPLOMATYCZNE I PROJEKTY ENERGETYCZNE WSPIERANE
PRZEZ UNI
ĉ EUROPEJSKĄ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO
Unia Europejska jako podmiot realizacji polityki wobec regionu Morza
Kaspijskiego podejmuje dzia
áania mające na celu intensyÞ kacjĊ wspóápracy
z ca
áym regionem, jak równieĪ z poszczególnymi paĔstwami przy zachowaniu
ich specyÞ ki. W ramach wspomnianych dziaáaĔ naleĪy podkreĞliü ich wielo-
p
áaszczyznowoĞü, poniewaĪ dotyczą m.in.: promowania demokracji, wspierania
transformacji w pa
Ĕstwach regionu, przestrzegania praw czáowieka, prioryte-
towego rozwoju sektora energetycznego oraz szeroko rozumianego transportu.
Jednymi z najwa
Īniejszych instrumentów realizowania polityki UE wobec
regionu (jak i poszczególnych pa
Ĕstw) są m.in. Inicjatywa z Baku oraz pro-
gramy INOGATE i TRACECA. Podstaw
Ċ koncepcyjną regulującą politykĊ
Unijn
ą wzglĊdem paĔstw Azji Centralnej
28
okre
Ğla dokument UE i Azja Cen-
tralna: Strategia na rzecz nowego partnerstwa.
Wspomniany powy
Īej dokument, tworzy pewnego rodzaju ogólne ramy
realizacji polityki UE wobec pa
Ĕstw Azji Centralnej i regionu jako caáoĞci.
Zosta
áo okreĞlonych siedem páaszczyzn w ramach których UE ma wzmacniaü
swoj
ą aktywnoĞü:
1. Prawa cz
áowieka, rządy prawa, dobre zarządzanie i demokratyzacja.
2. Inwestowanie w przysz
áoĞü – máodzieĪ i edukacja.
3. Promowanie rozwoju ekonomicznego, handlu oraz inwestycji.
4. Wzmacnianie powi
ązaĔ energetycznych oraz transportowych.
26
Ibidem, s. 152.
27
Ibidem, s. 141.
28
Kazachstan, Kirgistan, Tad
Īykistan, Turkmenistan, Uzbekistan.
173
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
5. Ochrona
Ğrodowiska oraz zasobów wodnych.
6. Przeciwstawianie si
Ċ wspólnym zagroĪeniom i wyzwaniom.
7. Budowanie mostów w ramach dialogu mi
Ċdzykulturowego
29
.
W ramach ju
Ī wspomnianej strategii wyraĨnie podkreĞlono, Īe UE bĊdzie
wspiera
ü paĔstwa Azji Centralnej w tworzeniu korytarza przesyáowego dla
surowców energetycznych przez Morze Kaspijskie oraz Morze Czarne. Ju
Ī
sama deklaracja jest jednoznaczna z wyra
Īeniem znacznego zainteresowania
regionem jako
Ĩródáem dywersyÞ kacji dostaw surowców do Europy.
W zwi
ązku z koĔczącym siĊ okresem realizacji obecnej strategii dla Azji
Centralnej coraz cz
ĊĞciej wspomina siĊ o koniecznoĞci intensyÞ kacji prac
nad now
ą strategią, wzbogaconą o dotychczasowe doĞwiadczenia
30
. W zakre-
sie rozbudowy i po
áączenia sieci przesyáowych oraz transportowych dla ener-
gii i surowców energetycznych wykorzystuje si
Ċ m.in. programy INOGATE
i TRACECA.
TRACECA jest programem mi
Ċdzynarodowym, mającym na celu wspie-
ranie rozwoju politycznego i gospodarczego poprzez wspó
ápracĊ w dziedzinie
transportu mi
Ċdzy UE a paĔstwami Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Cen-
tralnej. Obejmuje on pomoc techniczn
ą w zakresie poáączeĔ transportowych,
tj. drogowych, kolejowych, lotniczych czy morskich. Sam program by
á urucho-
miony w 1993 roku w Brukseli, gdzie zidentyÞ kowano problemy w róĪnicach
systemów handlowych i transportowych pa
Ĕstw biorących udziaá w spotkaniu,
co by
áo przesáanką do utworzenia wáaĞnie tego programu. Jego zadaniem byáo
usprawnienie wspomnianych systemów oraz otworzenie korytarza „transporto-
wego” na Zachód.
INOGATE jest to programem, który powsta
á w 1995 roku jako pewnego
rodzaju efekt ewolucji koncepcji programu TRACECA. Celem strategicznym
tego programu by
áo zwiĊkszenie bezpieczeĔstwa energetycznego paĔstw czáon-
kowskich UE, Turcji oraz pa
Ĕstw byáego Związku Radzieckiego
31
. Mo
Īna
wyró
Īniü cztery páaszczyzny wspóápracy w ramach programu INOGATE:
1. Zbli
Īanie rynków energii na podstawie zasad wewnĊtrznego rynku ener-
gii UE, bior
ąc pod uwagĊ specyÞ kĊ paĔstw programu.
2. Zwi
Ċkszenie bezpieczeĔstwa energetycznego poprzez zajmowanie siĊ
kwestiami eksportu / importu energii, dywersyÞ kacji dostaw, tranzytu energii
oraz popytu na energi
Ċ.
3. Wspieranie zrównowa
Īonego rozwoju energetycznego, w tym rozwoju
efektywno
Ğci energetycznej, odnawialnych Ĩródeá energii i zarządzania popy-
tem.
29
The EU and Central Asia: Strategy for a New Partnership, pa
Ĩdziernik 2007, https://
www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/PDF/EU_CtrlAsia_EN-RU.pdf.
30
N. Melvin, The EU Needs a New Central Asia Strategy, EUCAM, „Policy Briefs” 2012,
nr 28.
31
Wy
áączając FederacjĊ Rosyjską oraz paĔstwa baátyckie.
174
Damian Lawenda
4. Przyci
ąganie inwestycji do projektów energetycznych w interesie wspól-
nym i regionalnym.
Sam program w 1997 roku przeszed
á teĪ pewnego rodzaju reorganizacjĊ
z Interstate Oil and Gas Pipeline Management do Interstate Oil and Gas Trans-
port to Europe (INOGATE).
Nast
Ċpna dyplomatyczna inicjatywa pod nazwą: Inicjatywa z Baku zostaáa
uruchomiona przy okazji Konferencji Ministerialnej ds. Energetyki, która
odby
áa siĊ w Baku w dniu 13 listopada 2004 roku. Z tej okazji, uczestnicy zgo-
dzili si
Ċ, Īe w ich wspólnym interesie jest:
– wsparcie stopniowego rozwoju regionalnych rynków energetycznych
w pa
Ĕstwach Morza Kaspijskiego i paĔstwach oĞciennych (co zwiĊk-
sza
áo atrakcyjnoĞü Þ nansowania nowej infrastruktury),
– zainicjowanie polityki efektywno
Ğci energetycznej, programów oraz
post
Ċpu w kierunku stopniowej integracji poszczególnych rynków ener-
gii z rynkiem UE.
Inicjatywa z Baku ma na celu u
áatwienie stopniowej integracji rynków ener-
gii w tym regionie z rynkiem UE oraz umo
Īliwienie znacznego przepáywu ropy
i gazu kaspijskiego do Europy, przy czym mia
áby byü to tranzyt przez RosjĊ lub
Iran czy Turcj
Ċ. Bezpieczne i zabezpieczone szlaki eksportowe dla kaspijskiej
ropy i gazu b
Ċdą waĪne dla bezpieczeĔstwa energetycznego UE w kontekĞcie
dywersyÞ kacji kierunku dostaw.
Unia Europejska, wykorzystuj
ąc stworzone przez siebie instrumenty kre-
owania polityki wobec regionu, jest zaanga
Īowana w róĪnego rodzaju projekty
energetyczne. W kontek
Ğcie bliskoĞci geograÞ cznej regionu Morza Kaspijskiego
oraz bezpo
Ğredniego sąsiedztwa z Morzem Czarnym, UE podjĊáa szereg inicja-
tyw zmierzaj
ących do mniej lub bardziej skoordynowanego dziaáania na rzecz
utworzenia Korytarza Po
áudniowego dla dostaw surowców energetycznych do
Europy. Do najwa
Īniejszych naleĪą: Nabucco, TCP, TCGP, ITGI, White Stream
i White Stream II.
Nabucco zosta
á wpisany w 2003 roku na listĊ priorytetowych unijnych
inwestycji TEN. W 2007 jako jedyny projekt mia
á przydzielonego specjalnego
koordynatora. Sama inwestycja by
áa okreĞlana mianem „ß agowej” z punktu
widzenia tworzonej polityki energetycznej UE, a Nabucco mia
á staü siĊ jej
uciele
Ğnieniem. W swoim zaáoĪeniu gazociąg ten miaá byü alternatywną drogą
przesy
áową dla surowców z regionu Morza Kaspijskiego. Gazociąg koncepcyj-
nie mia
á byü wolny od rosyjskiego kapitaáu, lecz nie wykluczano, Īe bĊdzie on
zaopatrywany w rosyjski gaz. By
áo to bardzo prawdopodobne w kontekĞcie pro-
blemu z zaopatrzeniem gazoci
ągu z innych niĪ rosyjskich Ĩródeá. Ostatecznie
projekt zosta
á porzucony w 2013 roku. Obecnie w trakcie realizacji jest koncep-
cja gazoci
ągu transanatolijskiego TANAP – gaz miaáby páynąü z AzerbejdĪanu
przez Turcj
Ċ do Europy. Powstaáy dwie koncepcje którĊdy powinny prowadziü
gazoci
ągi. Projekt gazociągu transadriatyckiego (TAP) zakáada uáoĪenie linii
przesy
áowych przez terytorium Grecji i Albanii do Wáoch. Konkurencyjny pro-
175
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
jekt Nabucco-West mia
áby biec przez Baákany w kierunku Austrii. Ostatecznie
to gazoci
ąg transadriatycki wydaje siĊ bliĪej realizacji, co jest uwarunkowane
jego wzgl
Ċdnie niskimi kosztami.
Oba projekty: TCP – Trans-Caspian Pipeline oraz TCGP – Trans-Caspian
Gas Pipeline áączy koncepcja uáoĪenia ich na dnie Morza Kaspijskiego. Takie
rozwi
ązanie miaáoby umoĪliwiü transport ropy z Kazachstanu (Agat) i gazu
ziemnego z Turkmenistanu (Turkmenbasza) do Baku w Azerbejd
Īanie. Oba pro-
jekty s
ą bardzo istotne, poniewaĪ transport surowców po dnie Morza Kaspij-
skiego Pozwala na ograniczenie tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej
oraz Islamskiej Republiki Iranu. Nie bez znaczenia jest te
Ī koncepcja trans-
portu ropy naftowej w ramach TCP przez Gruzj
Ċ do Morza Czarnego, z którego
mog
áaby byü transportowana dalej drogą morską
32
.
Gazoci
ąg ITGI – Interconnector Turkey–Greece–Italy stanowi przedáuĪe-
nie wcze
Ğniejszego gazociągu ITG (Interconnector Turkey–Greece), oddanego
do u
Īytku w 2007 roku. DoĞü czĊsto jest okreĞlany mianem rywala gazociągu
Nabucco, poniewa
Ī równieĪ transportuje gaz azerski do Europy. Jak juĪ wspo-
mniano, wydobycie gazu azerskiego nie jest w stanie pokry
ü przepustowo-
Ğci Nabucco, a tym samym prowadzi do otwartej rywalizacji tych projektów.
Wydaje si
Ċ, Īe projekt ITGI ma znacznie wiĊksze szanse na realizacjĊ jako
pierwszy, poniewa
Ī jest zdecydowanie taĔszą inwestycją (ok. 500 mln euro)
33
.
Fragment po
áączenia miĊdzy Grecją a Wáochami jest nazywany odcinkiem
Posejdon i odpowiada za dostawy gazu do W
áoch gazociągiem podmorskim.
Projekt ten równie
Ī jest wpisany na unijną listĊ sieci poáączeĔ priorytetowych
(TEN-T).
Projekty White Stream, White Stream II maj
ą wspólne zaáoĪenie – dostawĊ
surowców energetycznych bezpo
Ğrednio z Kaukazu do Europy wykorzystując
Morze Czarne jako obszar tranzytowy. White Stream (Bia
áy Potok) opiera siĊ
na koncepcji dostarczanie gazu z gruzi
Ĕskiego portu Supsa. Problem pojawia siĊ
w podj
Ċciu decyzji gdzie ma byü dostarczony: czy transportowany gazociągiem
poprowadzonym na dnie Morza Czarnego do Ukrainy i dalej do Polski, czy bez-
po
Ğrednio do portu Konstanta w Rumunii
34
. W kontek
Ğcie niezdecydowania ze
trony Ukrainy co do kszta
átowania bliĪszych relacji z UE lub Federacją Rosyj-
sk
ą, dosyü prawdopodobny okazuje siĊ wariant poprowadzenia gazociągu do
Rumunii.
32
J. Potulski, Surowce energetyczne i linie przesy
áowe jako przedmiot geopolityki
Morza Kaspijskiego, w: Obszar czarnomorsko-kaspijski w stosunkach mi
Ċdzynarodowych, red.
B. Bojarczyk, T. Kapu
Ğniak, Lublin 2011, s. 32.
33
K. M. Proni
Ĕska, BezpieczeĔstwo energetyczne w stosunkach UE–Rosja, Warszawa
2012, s. 393–394.
34
T. M
áynarski, BezpieczeĔstwo energetyczne…, s. 207.
176
Damian Lawenda
PERSPEKTYWY POLITYKI BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO
UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO
Obecnie prowadzona polityka bezpiecze
Ĕstwa energetycznego przez UE
w regionie Morza Kaspijskiego zmusza do podj
Ċcia dziaáaĔ mających na celu
podniesienia jej efektywno
Ğci.
Pierwszym mo
Īliwym scenariuszem jest ewolucja obecnej polityki
w procesie konsensusu pa
Ĕstw czáonkowskich, oparta na dotychczasowych
do
Ğwiadczeniach, by stworzyü strategiĊ bezpieczeĔstwa energetycznego oraz
prowadzenia polityki w tym zakresie. Konkretne projekty stanowi
áyby prio-
rytetowe inwestycje, gwarantuj
ące bezpieczeĔstwo energetyczne wszystkim
pa
Ĕstwom czáonkowskim. Takie dziaáanie uwzglĊdniaáoby specyÞ kĊ wszyst-
kich cz
áonków Unii Europejskiej oraz ich interesy w stopniu umoĪliwiają-
cym konsensus. Wypracowanie takiego dokumentu by
áoby bardzo trudne,
i d
áugotrwaáe.
Drugim mo
Īliwym scenariuszem jest intensyÞ kacja wspóápracy z Federa-
cj
ą Rosyjską, polegająca na zaleĪnoĞci: UE tworzy popyt a Federacja Rosyj-
ska – poda
Ī. Rywalizują o záoĪa surowców energetycznych w regionie Morza
Kaspijskiego równie
Ī Stany Zjednoczone i Chiny. W tej sytuacji, taki „geopo-
lityczny sojusz” podniesie efektywno
Ğü prowadzonej polityki wobec regionu,
zarówno w przypadku UE, jak i Federacji Rosyjskiej. Wspó
ápraca musiaáaby
by
ü uksztaátowana w taki sposób, aby uniemoĪliwiü lub znacząco ograniczyü
znaczenie surowców energetycznych jako instrumentu nacisku politycznego.
Wy
Īej wspomniana zaleĪnoĞü ma charakter „broni obusiecznej”, tzn. Federacja
Rosyjska oraz Unia Europejska wzajemnie si
Ċ potrzebują. Stanowi to solidny
Þ lar rozszerzenia wspóápracy w zakresie prowadzonej polityki bezpieczeĔstwa
energetycznego.
Trzeba podkre
Ğliü, Īe oba scenariusze nie wykluczają siĊ wzajemnie.
Mog
ą siĊ wrĊcz „zazĊbiaü”, tworząc trzecią perspektywĊ ksztaátowania poli-
tyki bezpiecze
Ĕstwa energetycznego Unii Europejskiej wobec regionu Morza
Kaspijskiego. Kluczowe znaczenie b
Ċdzie miaáo ustanowienie nowej strate-
gii UE wobec Azji Centralnej (obecnie obowi
ązująca zostaáa przyjĊta na lata
2007–2013). W znacznej mierze to w
áaĞnie nowa wersja tego dokumentu bĊdzie
determinowa
ü politykĊ wobec regionu Morza Kaspijskiego na najbliĪsze lat.
Pozostaje zada
ü pytanie: w jakim kierunku ewoluuje polityka bezpieczeĔstwa
energetycznego Unii Europejskiej?
ZAKO
ēCZENIE
Powy
Īsza analiza jest skupiona na bezpieczeĔstwie energetycznym jako
zjawisku, które w znacznym stopniu determinuje wspó
áczesne stosunki miĊdzy-
narodowe na przyk
áadzie prowadzonej polityki przez UniĊ Europejską. Jest to
177
POLITYKA BEZPIECZE
ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...
zwi
ązane ze stopniowym przechodzenie od klasycznej geopolityki do geoeko-
nomiki. Zapewnienie bezpiecze
Ĕstwa energetycznego jest obecnie czynnikiem
warunkuj
ącym rozwój nie tylko paĔstw, ale caáej cywilizacji ludzkiej. Region
Morza Kaspijskiego jest stosunkowo niedocenianym obszarem, co wynika ze
skomplikowanej sytuacji politycznej w regionie. Du
Īy wpáyw na dynamikĊ
rozwoju potencja
áu tego regionu miaá rozpad Związku Radzieckiego. PaĔstwa
regionu s
ą nadal stosunkowo niestabilne polityczne, poniewaĪ nadal trwa w nich
transformacja ustrojowa. Znaczenie regionu w kontek
Ğcie zasobów surowców
energetycznych by
áo znane od bardzo dawna. Do czasu rozpadu ZSRR byá to
obszar zdominowany przez wp
áywy jednego paĔstwa. Ograniczaáo to moĪliwo-
Ğci prowadzenia polityki wzglĊdem regionu przez innych „aktorów na scenie”
stosunków mi
Ċdzynarodowych.
Unia Europejska od 2007 roku, poprzez akcesj
Ċ Rumunii i Buágarii zyskaáa
dost
Ċp do Morza Czarnego jako potencjalnego obszaru tranzytowego dla surow-
ców regionu Morza Kaspijskiego. Kryzys gazowy Ukraina–Rosja z 2009 roku
i jego implikacje dla ca
áej Europy uwidoczniáy potrzebĊ dywersyÞ kacji dostaw
surowców energetycznych. Takie dzia
áanie miaáo na celu zapewnienie Unii
Europejskiej stabilnych, nieprzerwanych dostaw. By
á to impuls, który umocniá
koncepcj
Ċ utworzenia Korytarza Poáudniowego. AtrakcyjnoĞü regionu wymu-
si
áa na Unii Europejskiej podjĊcie próby uksztaátowania polityki wobec regionu.
Priorytetowym wymiarem tej polityki jest w
áaĞnie bezpieczeĔstwo energe-
tyczne.
EUROPEAN UNION POLICY OF ENERGY SECURITY IN THE CASPIAN SEA REGION
Summary. This article discusses the energy security policy of the European Union in the Caspian
Sea region and the most important determinants of this policy. It also discusses speciÞ c initiatives
and energy projects undertaken by the European Union in the region. The possible future of this
evolution of this policy is presented.
Key words: European Union, Energy Security Policy, Caspian Sea
178
Damian Lawenda