(Teka Komisji Politologii i Stosunków Międzynarodowych

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO

UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE

MORZA KASPIJSKIEGO

Damian Lawenda

Uniwersytet Marii Curie-Sk

áodowskiej w Lubliniepl. M. Curie-Skáodowskiej 5, 20-031 Lublin,

lawenda.damian@gmail.com

Streszczenie. W artykule zosta

áa ogólnie omówiona polityka bezpieczeĔstwa energetycznego

Unii Europejskiej w regionie Morza Kaspijskiego, uwzgl

Ċdniając najwaĪniejsze instrumenty

realizacji tej polityki. Poddano analizie zarówno czynniki utrudniaj

ące kreowania tej polityki oraz

dzia

áania mające na celu jej intensyÞ kacjĊ. Wymienione i omówione zostaáy przykáady inicjatyw

dyplomatycznych, podejmowanych przez Uni

Ċ Europejską, oraz konkretnych projektów. Na

koniec przedstawione zosta

áy trzy potencjalne scenariusze ewolucji wspomnianej polityki.

áowa kluczowe: Unia Europejska, polityka bezpieczeĔstwa energetycznego, Morze Kaspijskie

WST

ĉP

Jeste

Ğmy Ğwiadkami wzmoĪonego rozwoju cywilizacyjnego. Rozwija siĊ

Ğwiatowa gospodarka, nowe technologie oraz stale roĞnie liczba ludnoĞci naszej
planety. Nierozerwalnie wraz z rozwojem cywilizacyjnym ro

Ğnie zapotrzebowa-

nie na energi

Ċ, a co za tym idzie równieĪ na surowce potrzebne do jej wytwo-

rzenia. Powszechnie wykorzystywane surowce energetyczne to paliwa kopalne,
których

Ğwiatowe záoĪa są ograniczone. Tak rozwijająca siĊ sytuacja wymusza

aktywn

ą politykĊ poszukiwania nowych Ĩródeá energii oraz dywersyÞ kacji juĪ

posiadanych kierunków dostaw. Taka polityka ma na celu zapewnienie trwa

áo-

Ğci rozwoju gospodarki i de facto skutecznoĞci funkcjonowania paĔstwa. Do tej
pory kwestia zapewnienia bezpiecze

Ĕstwa energetycznego byáa przeznaczona

dla pa

Ĕstw. Obecnie, niektóre organizacje ponadnarodowe (tj. Unia Europejska)

staraj

ą siĊ stworzyü jednolitą politykĊ paĔstw czáonkowskich w zakresie bezpie-

cze

Ĕstwa energetycznego, wspierając tym samym paĔstwa czáonkowskie w ich

wysi

ákach. Jednym z kierunków prowadzenia takiej wáaĞnie polityki przez UniĊ

Europejsk

ą jest region Morza Kaspijskiego, który zyskaá nowe znaczenie geo-

polityczne po rozpadzie Zwi

ązku Radzieckiego.

Trzeba podkre

Ğliü, Īe Wspólnoty Europejskie a teraz Unia Europejska jako

organizacja ponadnarodowa z podmiotowo

Ğcią prawnomiĊdzynarodową dąĪyáa

Teka Kom. Politol. Stos. Mi

Ċdzynar. – OL PAN, 2014, 9, 165–178

i d

ąĪy do kreowania swojej wspólnej polityki zagranicznej, jak równieĪ poli-

tyki energetycznej. Jej wymiarem zewn

Ċtrznym jest wáaĞnie bezpieczeĔstwo

energetyczne. Ukrai

Ĕsko-rosyjski kryzys gazowy z 2009 roku byá impulsem

do ponownego my

Ğlenia w kategorii dywersyÞ kacji kierunków dostaw surow-

ców energetycznych. Jeszcze w 2007 roku, nast

ąpiáo przesuniĊcie granic UE,

otwieraj

ące jednoczeĞnie dostĊp do Morza Czarnego. Jest to nadal istotne

w kontek

Ğcie potencjaáu Morza Czarnego jako trasy przesyáowej dla surowców

energetycznych z regionu Morza Kaspijskiego. Taki rozwój sytuacji podkre

Ğliá

znaczenie geopolityczne regionu Morza Kaspijskiego i wzmocni

á aktywnoĞü

dyplomatyczn

ą UE na tym obszarze.

BEZPIECZE

ēSTWO ENERGETYCZNE JAKO PRZEDMIOT POLITYKI

UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO

Rozwój gospodarczy pa

Ĕstw jest uzaleĪniony od staáych dostaw energii

ądĨ surowców do jej wytworzenia. Wraz ze wzrostem liczby ludnoĞci na Ğwie-

cie ro

Ğnie zapotrzebowanie na energiĊ, przy jednoczesnym problemie nadąĪenia

poda

Īy za popytem. W przypadku Unii Europejskiej, której integracja gospo-

darcza tworzy pewn

ą ponadnarodową caáoĞü, jest to równieĪ jak najbardziej

aktualne wyzwanie. Wi

ĊkszoĞü paĔstw czáonkowskich Unii Europejskiej nie

posiada na tyle du

Īych zasobów surowców energetycznych, aby uniezaleĪniü

Ċ od dostaw zewnĊtrznych. WĞród paĔstw czáonkowskich dosyü widoczne

ą partykularne interesy w obszarze polityki energetycznej, ale dostrzega siĊ

konieczno

Ğü utworzenia jednolitego rynku energii, który planowo ma powstaü

do 2014 roku. Wobec wyzwa

Ĕ związanych z trwaáoĞcią dostaw, Unia Europej-

ska prowadzi aktywn

ą politykĊ w tym zakresie. Przybiera ona postaü polityki

bezpiecze

Ĕstwa jako racji stanu UE, która w tym przypadku dotyczy zapew-

nienia stabilno

Ğci dostaw, a tym samym utrzymanie tempa rozwoju paĔstw

áonkowskich. Jednym z obszarów zainteresowania Unii Europejskiej oraz

Ĕstw czáonkowskich jest region Morza Kaspijskiego jako potencjalnego Ĩró-

áa dostaw surowców energetycznych.

Problem bezpiecze

Ĕstwa energetycznego, rozumiany jako zagroĪenie prze-

rwania ci

ągáoĞci i stabilnoĞci dostaw surowców energetycznych, byá znany od

zawsze. Zmienia

áa siĊ jedynie specyÞ ka wykorzystywanych surowców oraz sto-

pie

Ĕ ich eksploatacji. Wynika to bezpoĞrednio z zaleĪnoĞci wystĊpującej miĊdzy

egzystencj

ą i rozwojem cywilizacji a energią do tego potrzebną. W zaleĪnoĞci

od etapów rozwoju ilo

Ğü energii, jaką zuĪywaá czáowiek zmieniaáa siĊ.

áoĪa surowców energetycznych są ograniczone, a mimo to ich wydoby-

cie ci

ągle roĞnie z powodu ciągáego przyrostu liczby ludnoĞci na Ğwiecie, co

przek

áada siĊ na wzrost zapotrzebowania na energiĊ. Mimo Īe naukowcy odkry-

waj

ą nowe záoĪa, to udokumentowane Ğwiatowe zasoby surowców energetycz-

166

Damian Lawenda

nych malej

. Taka sytuacja przek

áada siĊ na wzrost cen paliw na Ğwiatowych

rynkach. Dla przyk

áadu wystarczy wspomnieü, Īe konsumpcja ropy naftowej

w 2011 roku wzros

áa o 0,7% w stosunku do 2010 roku

Tabela 1. Struktura

Ğwiatowych Ĩródeá energii w latach 1973 oraz 2010

ħródáo

Rok

Gaz

ziemny

Ropa

naftowa

Ċgiel Woda

Energetyka

ądrowa

Biomasa

Inne

1973

16,0%

46,1%

24,6%

1,8%

0,9%

10,5%

10,0%

2010

21,4%

32,4%

27,3%

2,3%

5,7%

10,0%

0,9%

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: Key World Energy Statistics 2012, International Energy Agency,
2012.

Problemem s

ą teĪ paĔstwa, które otwarcie wykorzystują swoje zasoby

surowców jako narz

Ċdzie nacisku politycznego, np. Rosja, Wenezuela. Specy-

Þ cznym przykáadem jest tworzenie siĊ organizacji zrzeszających eksporterów
surowców, takich jak: OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Coun-
tries) – Organizacja Krajów Eksportuj

ących RopĊ Naftową, OAPEC (Organiza-

tion of Arab Petroleum Exporting Countries) – Organizacja Krajów Arabskich
Eksportuj

ących RopĊ Naftową czy GECF (Gas Exporting Countries Forum)

– Forum Pa

Ĕstwa Eksportujących Gaz, które z zaáoĪenia mają na celu zacieĞnie-

nie wspó

ápracy miĊdzy paĔstwami-eksporterami. Wspóápraca w ramach tych

organizacji polega na „wytworzeniu” wspólnej polityki surowcowej i reagowa-
nie na sytuacje kryzysowe na rynku. Efektem takiej wspó

ápracy jest zwiĊksza-

nie znaczenia pa

Ĕstw w wymiarze tak ekonomicznym jak i politycznym, dając

tym samym mo

ĪliwoĞü wykorzystywania swojego potencjaáu surowcowego

jako instrumentu wywierania nacisku politycznego.

Ĕstwa, które są uzaleĪnione od zewnĊtrznych dostaw, nie są tak naraĪone

na naciski polityczne przy u

Īyciu surowców jako szantaĪu, jak paĔstwa caáko-

wicie zale

Īne od dostaw z jednego Ĩródáa. W tej niebezpiecznej sytuacji znaj-

duj

ą siĊ paĔstwa Europy ĝrodkowo-Wschodniej, które ze wzglĊdu na wysokie

lub ca

ákowite uzaleĪnienie od dostaw z Rosji są podatne na wywieranie wpáywu

przy u

Īyciu instrumentu nacisku politycznego, jakim są surowce energetyczne

(np. Bia

áoruĞ, Ukraina, Buágaria). W związku ze zwiĊkszającym siĊ znaczeniem

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego jako czĊĞci skáadowej bezpieczeĔstwa ekono-

micznego oraz wzrostem pozycji mi

Ċdzynarodowej paĔstw-eksporterów naleĪy

M. Bartosik, Ziemia w pu

áapce energetycznej, „Biuletyn Techniczno-Informacyjny”

2010, nr 2, s. 7–8

BP Statistical Review of World Energy. June 2012, BP, Londyn 2012, http://www.

bp.com/content/dam/bp/pdf/ /Statistical-Review-2012/statistical_review_of_world_energy_2012.
pdf

ħródáa: geotermia, sáoĔce, wiatr, ciepáo etc.

167

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

Ċ spodziewaü, Īe w XXI wieku nastąpi rywalizacja o surowce energetyczne.

Taka sytuacja wymusza poszukiwanie nowych lub stosunkowo niewykorzysta-
nych z

áóĪ. Z punktu widzenia Unii Europejskiej Region Morza Kaspijskiego

(czy te

Ī region basenu Kaspijskiego, w zaleĪnoĞci od nazewnictwa) jest poten-

cjalnie jednym z najbardziej znacz

ących obszarów zgromadzonych rezerw

surowców energetycznych na

Ğwiecie. Jest to region okreĞlany nawet jako jeden

z wierzcho

áków „strategicznego trójkąta”, w ramach którego znajdują siĊ naj-

Ċksze záoĪa ropy naftowej i gazu ziemnego, obok Zatoki Perskiej i Morza

áudniowochiĔskiego

. Region jest atrakcyjnym obszarem potencjalnych

dostaw surowców do Unii Europejskiej przede wszystkim dzi

Ċki zaáoĪeniu, Īe

Īe stanowiü tzw. Poáudniowy Korytarz

dostaw, co pozwoli na dywersyÞ ka-

Ċ i ograniczenie roli lub wrĊcz hegemonii dostaw surowców energetycznych

z Federacji Rosyjskiej.

UNIA EUROPEJSKA JAKO PODMIOT POLITYKI BEZPIECZE

ēSTWA

ENERGETYCZNEGO W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO

Aby skoordynowa

ü wysiáki w kreowaniu wspólnej polityki zagranicznej

w 1992 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht zosta

áa powo-

áana Wspólna Polityka Zagraniczna i BezpieczeĔstwa UE. To wáaĞnie w ramach
WPZiB s

ą opracowywane strategie dziaáania oraz wyznaczane cele w relacjach

z pa

Ĕstwami trzecimi oraz regionami wobec których Unia Europejska wyraĪa

zainteresowanie. Polityka zagraniczna jest realizowana wobec konkretnych
regionów

Ğwiata, natomiast niezwykle istotną z punktu widzenia Unii Europej-

skiej jest polityka wobec ich bezpo

Ğredniego sąsiedztwa w ramach Europejskiej

Polityki S

ąsiedztwa

. Zosta

áa ona ustanowiona 12 maja 2004 roku na podsta-

wie dokumentu przygotowanego przez Komisj

Ċ Europejską, okreĞlającego

strategi

Ċ wobec paĔstw sąsiednich

. Od czasu utworzenia Europejskiej Polityki

ąsiedztwa moĪna mówiü o pewnej nowej jakoĞci w ramach zachodzących

zmian w stosunkach mi

Ċdzy UE a paĔstwami objĊtymi wspomnianą polityką

Dzia

áania w ramach EPS

maj

ą charakter pewnego rodzaju miĊdzynarodowego

W. Rubin, The Geopolitics of Energy Development in the Caspian Region: Regional

Cooperation or Conß ict?, CISAC Stanford University, Conference Report, 1999, s. 8.

M. Kaczmarski, Bezpiecze

Ĕstwo energetyczne Unii Europejskiej, Warszawa 2010,

s. 109.

Ibidem, s. 167–177.

Communication form the Commission – European Neighbourhood Policy – Strat-

egy paper {SEC(2004) 564, 565, 566, 567, 568, 569, 570}, COM/2004/0373 Þ nal, Bruksela
12.05.2004.

Szerzej zob. Europejska Polityka S

ąsiedztwa Unii Europejskiej, red. M. PietraĞ, K. Sta-

churska-Szczesiak, J. Misi

ągiewicz, Lublin 2011.

EPS – Europejska Polityka S

ąsiedztwa, ENP – European Neighbourhood Policy.

168

Damian Lawenda

barteru – Unia Europejska wspomaga rozwój zainteresowanego pa

Ĕstwa np.

poprzez doÞ nansowanie projektów paĔstwowych, czy spoáeczeĔstwa obywatel-
skiego w zamian za przeprowadzanie reform gospodarczych, czy te

Ī politycz-

nych. Unia Europejska poza pomoc

ą Þ nansową ma do zaoferowania równieĪ

pomoc o charakterze technicznym, konsultacyjnym, technologicznym czy tzw.
know-how. Takie dzia

áanie zbliĪa paĔstwa objĊte Europejską Polityką Sąsiedz-

twa do standardów obowi

ązujących na terenie caáej Unii. Stwarza to lepsze

warunki dla rozwoju handlu, prowadzenia inwestycji czy nawet dla – tak prze-
cie

Ī waĪnego – przeáamywania stereotypów i budowania pozytywnego wize-

runków Unii w pa

Ĕstwach sąsiednich jak równieĪ na odwrót paĔstw sąsiednich

w Unii

Europejska Polityka S

ąsiedztwa swoim zakresem obejmuje znaczną liczbĊ

Ĕstw, toteĪ w jej ramach ustanowiono pewne regionalne multilateralne ini-

cjatywy, takie jak: Partnerstwo Euro

Ğródziemnomorskie

, Partnerstwo Wschod-

nie czy Synergia Czarnomorska. W kontek

Ğcie polityki wobec regionu Morza

Kaspijskiego oraz szeroko rozumianego Korytarza Po

áudniowego najistotniej-

sze s

ą dwa ostatnie spoĞród wyĪej wymienionych.

Program Partnerstwa Wschodniego powsta

á przede wszystkim z myĞlą

o u

áatwianiu wzmacniania stosunków miĊdzy Unią Europejską a jej wschodnimi

ąsiadami

. By

áa to teĪ inicjatywa, którą w 2008 roku zaprezentowaáa Polska

wraz ze Szwecj

ą jako pewnego rodzaju równowaĪnik dla tworzenie siĊ Unii

dla

ĝródziemnomorza, aby zapobiec zmniejszeniu roli wschodniego kierunku

Europejskiej Polityki S

ąsiedztwa. Program Partnerstwa Wschodniego zostaá

utworzony w 2009 roku, a do przyczyn jego powo

áania moĪna dodaü gwaátowne

wydarzenia, do jakich dosz

áo wówczas we wschodniej Europie, tzn. wojna

rosyjsko-gruzi

Ĕska w 2008 roku oraz ukraiĔsko-rosyjski konß ikt gazowy, który

z przerwami trwa

á od 2006 do 2009 roku. O tym jak istotny jest ten program

z punktu widzenia bezpiecze

Ĕstwa energetycznego Unii Europejskiej, poka-

zuje chocia

Īby Mapa Drogowa Partnerstwa Wschodniego przedstawiona przez

Komisj

Ċ Europejską oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych

i Polityki Bezpiecze

Ĕstwa

. We wspomnianym dokumencie program Part-

nerstwa Wschodniego jest uznawany jako p

áaszczyzna dialogu w pracach nad

rozbudow

ą i ujednoliceniem sektora energetycznego, a w tym system linii prze-

Communication form the Commission, A Strong European Neighbourhood Policy, COM

(2007) 774 Þ nal, Brussels, 5.12.2007.

Szerzej: R.Ayadi, S.Gadi, The Euro-Mediterranean Partnership and Development Assis-

tance: Past Trends and Future Scenarios, MEDPRO Technical Report 2013, nr 32, s. 1–3.

Armenia, Azerbejd

Īan, Gruzja, Moádawia, Ukraina oraz BiaáoruĞ, jednakĪe nie

w pe

ánym zakresie.

Joint Communication to the European Parliament, The Council, The European Eco-

nomic and Social Committee and Committee of The Regions – Eastern Partnership: A Roadmap
to the autumn 2013 Summit – JOIN(2012) 13 Þ nal, {SWD(2012) 108 Þ nal} {SWD(2012) 109
Þ nal}, Bruksela 15.05.2012.

169

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

áowych. Jedną z inicjatyw przewidzianych dla programu jest wspóátworzenie

Korytarza Po

áudniowego

, dzi

Ċki któremu surowce energetyczne znad Morza

Kaspijskiego mia

áyby traÞ ü na europejski rynek.

Synergia czarnomorska powsta

áa jako reakcja na przesuniĊcie granic Unii

Europejskiej w 2007 roku, kiedy po przyj

Ċciu Buágarii oraz Rumunii zaczĊáa

bezpo

Ğrednio graniczyü z Morzem Czarnym. Zdano sobie wtedy sprawĊ

z konieczno

Ğci aktualizacji podejĞcia Unii do tego regionu

i zgodnie z komu-

nikatem Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 kwietnia 2007
roku, w dniu 14 maja 2007 roku Rada przychylnie si

Ċ odniosáa do projektu

i zach

Ċciáa KomisjĊ do aktywniejszej dziaáalnoĞci na tym wáaĞnie obszarze

Zainteresowanie nie by

áo spowodowane jedynie przesuniĊciem realnych granic

Unii Europejskiej, ale równie

Ī stworzonymi szansami, w szczególnoĞci poten-

cjalnym dost

Ċpem do surowców energetycznych Morza Kaspijskiego, traktu-

ąc Morze Czarne jako kolejną, potencjalną tracĊ przesyáową. W lutym 2008

roku odby

áo siĊ pierwsze spotkanie na szczeblu ministrów spraw zagranicz-

nych pa

Ĕstw UE oraz paĔstw regionu i zostaáo wydane wspólne oĞwiadczenie,

okre

Ğlające priorytety dziaáalnoĞci UE w regionie Morza Czarnego jako rozwój

infrastruktury komunikacyjnej, energetycznej i transportowej

W kontek

Ğcie wspomnianych programów, duĪą przeszkodą w ksztaátowaniu

jednolitej polityki energetycznej Unii Europejskiej jest zró

Īnicowanie prioryte-

tów poszczególnych pa

Ĕstw czáonkowskich wobec samego problemu bezpie-

cze

Ĕstwa energetycznego. ZróĪnicowanie priorytetów wynika przede wszystkim

z faktu,

Īe Unia Europejska skáada siĊ z wielu paĔstw, które róĪnią siĊ od siebie

struktur

ą wykorzystywanych surowców energetycznych, cháonnoĞcią rynków,

áasnymi posiadanymi zasobami oraz niejednolitą infrastrukturą przesyáu ener-

gii. Podstawow

ą poĪądaną wartoĞcią dla paĔstw Unii jest zapewnienie staáych,

nieprzerwanych dostaw, które pozwol

ą na zaspokojenie zrównowaĪonego roz-

woju. Pa

Ĕstwa w ramach Unii moĪna podzieliü na 3 charakterystyczne grupy.

Do pierwszej mo

Īemy zaliczyü paĔstwa takie jak Wielka Brytania czy RFN,

które dzi

Ċki swojemu poziomowi rozwoju mogą skutecznie ksztaátowaü swoje

bezpiecze

Ĕstwo energetyczne. Druga grupa paĔstw jest w wysokim stopniu

uzale

Īniona od dostaw zewnĊtrznych, interpretując jednoczeĞnie ten fakt jako

zagro

Īenie umoĪliwiające wykorzystywanie surowców energetycznych jako

instrumentu nacisku politycznego. Do takich pa

Ĕstw moĪna zaliczyü PolskĊ czy

T. Kapu

Ğniak, Wymiar Wschodni Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej.

Inkluzja bez cz

áonkostwa?, Warszawa 2010, s. 45.

Do pa

Ĕstw regionu naleĪą: Armenia, AzerbejdĪan, Buágaria, Grecja, Gruzja, Moádawia,

Rosja, Rumunia, Turcja, Ukraina.

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 17 stycznia 2008 r. w sprawie podej

Ğcia do

polityki regionalnej w regionie Morza Czarnego 2007/2101(INI). PE 396.706.

Joint Statement of the Ministers of Foreign Affairs of the countries of the European

Union and of the wider Black Sea area, Kijów, 14.02.2008, http://ec.europa.eu/external_rela-
tions/blacksea/doc/joint_statement_ blacksea_en.pdf.

170

Damian Lawenda

Hiszpani

Ċ. W trzeciej grupie są paĔstwa, które mimo importu znacznej czĊĞci

surowców energetycznych, podchodz

ą w swoim dziaáaniu do tego problemu

bardziej pragmatycznie i prowadz

ą aktywną politykĊ mającą na celu zabez-

pieczenie ci

ągáoĞci dostaw (np. Francja czy Republika Czeska). OczywiĞcie,

podzia

á wyĪej wymienione grupy to tylko przykáad mający na celu pokazanie

zró

Īnicowania, z jakim mamy do czynienia w ramach Unii Europejskiej.

Kwestia bezpiecze

Ĕstwa energetycznego stanowiáa bardzo waĪną czĊĞü

integracji europejskiej od samego jej pocz

ątku. Wystarczy wspomnieü, Īe dwa

z trzech traktatów powo

áujących Wspólnoty Europejskie dotyczyáo energetyki

Podstaw

ą wspóápracy mającej na celu urzeczywistnienie idei wspólnej polityki

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego jest europejska koncepcja bezpieczeĔstwa ener-

getycznego, w której mo

Īemy dostrzec cztery páaszczyzny: 1. bezpieczeĔstwo

dostaw, 2. konkurencyjno

Ğü, 3. zwiĊkszenie udziaáu alternatywnych Ĩródeá ener-

gii, 4. zintegrowanie wspólnej wizji polityki energetycznej.

Pierwsza z nich – b e z p i e c z e

Ĕ s t w o d o s t a w, realizowane jest poprzez

szeroko rozumian

ą dywersyÞ kacjĊ

. Problematyka dywersyÞ kacji dostaw

jest z

áoĪona, poniewaĪ moĪe dotyczyü tak kierunków dostaw, jak i dostarcza-

nych surowców energetycznych. Impulsem nadaj

ącym zupeánie nowe, prak-

tyczne znaczenie tego poj

Ċcia byá kryzys gazowy z 1 stycznia 2009 roku, kiedy

Federacja Rosyjska, przerywaj

ąc dostawy gazu ziemnego na UkrainĊ, odciĊáa

od dostaw równie

Ī paĔstwa Unii Europejskiej. Ta sytuacja wymusiáa na Unii

zmian

Ċ sposobu myĞlenia. Zdano sobie sprawĊ z koniecznoĞci dywersyÞ kacji

kierunku dostaw gazu ziemnego. Pojawi

áy siĊ w tym czasie rosyjskie koncep-

cje projektów energetycznych, które mia

áyby kierowaü gaz bezpoĞrednio do

Unii Europejskiej, tj. Nord Stream i South Stream. Ich za

áoĪenie opiera siĊ na

wspó

ápracy z Federacją Rosyjską i pominiĊciu w tranzycie paĔstw wzglĊdnie

utrudniaj

ących wspóápracĊ. Drugą koncepcją byáo otworzenie tzw. Korytarza

áudniowego, czyli prowadzenie dostaw gazu z regionu Morza Kaspijskiego

z pomini

Ċciem tak záóĪ jak i infrastruktury Federacji Rosyjskiej. Trzecią kon-

cepcj

ą byáo zwiĊkszenie importu i rozbudowanie infrastruktury w Afryce Póá-

nocnej. Poza kierunkiem importu surowców jako rozwi

ązanie dostrzegano

równie

Ī zmianĊ struktury surowców wykorzystywanych do produkcji energii,

a wi

Ċc zwiĊkszenia eksploatacji innych rodzajów Ĩródeá energii.

K o n k u r e n c y j n o

Ğ ü polega na stworzeniu wspólnego rynku ener-

gii wewn

ątrz Unii Europejskiej

. Priorytetowym za

áoĪeniem wspólnego

rynku energii jest po

áączenie infrastrukturalne paĔstw czáonkowskich poprzez

skoordynowanie realizowanych projektów energetycznych. W zwi

ązku ze

Traktat powo

áujący Europejską WspólnotĊ WĊgla i Stali oraz Traktat powoáujący

Europejsk

ą WspólnotĊ Energii Atomowej.

T. M

áynarski, BezpieczeĔstwo energetyczne w pierwszej dekadzie XXI wieku: Mozaika

interesów i geostrategii, Kraków 2011, s. 140.

Ibidem, s. 140.

171

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

zdaniem sobie sprawy z wagi wspólnego rynku energii i bezpiecze

Ĕstwa ener-

getycznego, w Traktacie Lizbo

Ĕskim po raz pierwszy umieszczono oddzielny

rozdzia

á pt. Energetyka (Rozdziaá XXI)

. Zacz

Ċto kreowaü mechanizmy

wspó

ápracy w sytuacjach kryzysowych, które umieszczono w art. 176a Trak-

tatu Lizbo

Ĕskiego wraz z zapisem o „solidarnoĞci energetycznej”. Zgod-

nie z przepisami rozporz

ądzenia paĔstwa czáonkowskie powinny wspieraü

dzia

áania ukierunkowane na dywersyÞ kacjĊ Ĩródeá energii oraz dróg i Ĩródeá

zaopatrzenia w gaz

. Poza tym, pa

Ĕstwa czáonkowskie są zobowiązane do

uwzgl

Ċdnienia dziaáaĔ priorytetowych ujĊtych w Planie dziaáania dotyczącym

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego i solidarnoĞci energetycznej UE

. Komisja

Europejska w swoim komunikacie z dnia 15 listopada 2012 roku, informowa

áa

o osi

ągniĊciach i problemach związanych z tworzeniem wewnĊtrznego rynku

energii. Do osi

ągniĊü zaliczyáa m.in. zwiĊkszenie konkurencyjnoĞci wewnątrz

UE, bezpieczniejsze dostawy oraz zwi

Ċkszoną koordynacjĊ i przejrzystoĞü

w kontaktach z pa

Ĕstwami trzecimi. Nie jest to jednak wystarczający poziom

integracji, aby mówi

ü o funkcjonującym jednolitym rynku energii UE

. Do pro-

blemów zalicza si

Ċ m.in. trudnoĞci we wdraĪaniu przepisów trzeciego pakietu

energetycznego.

Z w i

Ċ k s z e n i e u d z i a á u a l t e r n a t y w n y c h Ĩ r ó d e á e n e r g i i ma

na celu podwy

Īszenie poziomu ochrony Ğrodowiska

. Ten aspekt ma dwoja-

kie znaczenie, poniewa

Ī swoim zakresem obejmuje dywersyÞ kacjĊ pod wzglĊ-

dem

Ĩródáa wytwarzanej energii oraz ogranicza efekt cieplarniany. W związku

z tym,

Īe Unia Europejska nie posiada wystarczająco duĪych zasobów surow-

ców energetycznych, które mog

áyby jej zapewniü energetyczną samowystar-

czalno

Ğü, dąĪy siĊ do zwiĊkszenia procentowego udziaáu wytwarzanej energii

Ĩródeá odnawialnych tj. panele sáoneczne, siáownie wiatrowe czy elektrow-

nie wodne. Takie dzia

áanie ma ograniczyü iloĞü sprowadzanych surowców ze

Ĩródeá zewnĊtrznych. JeĪeli chodzi o ochronĊ Ğrodowiska, wynika to z przy-
j

Ċtej europejskiej polityki energetycznej na szycie przywódców UE w dniach

8–9 marca 2007 roku. Dosz

áo w ten sposób to poáączenia polityki energetycznej

z klimatyczn

ą. A jednym z kluczowych jej zaáoĪeĔ do zrealizowania przed 2020

rokiem, by

áa redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% w stosunku do roku

Szerzej zob. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2012:326:00

47:0200:PL:PDF.

Urz

ąd Regulacji Energetyki, http://www.ure.gov.pl/portal/pl/603/4949/Rozporzadzenie

_w_sprawie

_srodkow_zapewniajacych_bezpieczenstwo_dostaw_gazu_ziemn.html

(dost

Ċp:

26.05.2013).

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu

Ekonomiczno-Spo

áecznego Orazkomitetu Regionów, {SEC(2008) 2870} {SEC(2008) 2871}

{SEC(2008) 2872}, COM(2008) 781 Þ nal, Bruksela, 13.11.2008.

A. Gawlikowska-Fryk, Niejednolity rynek energii w UE, red. M. Zaborowski, Biuletyn

PISM 2012, nr 109 (974).

Ibidem, s. 141.

172

Damian Lawenda

1990, ograniczenie zu

Īycia energii o 20% czy teĪ zwiĊkszenie udziaáu energii ze

Ĩródeá odnawialnych z 8,5% do 20% w skali caáej Unii Europejskiej

Z i n t e g r o w a n i e w s p ó l n e j w i z j i p o l i t y k i e n e r g e t y c z n e j

Ĕstw czáonkowskich miaáo nastąpiü w ramach Wspólnej Polityki Zagranicz-

nej i Bezpiecze

Ĕstwa Unii Europejskiej

. W 1994 roku zosta

á podpisany Traktat

Karty Energetycznej, który w za

áoĪeniu miaá byü dokumentem prawno miĊ-

dzynarodowym, reguluj

ącym kwestie sektora energetycznego we wzajemnych

relacjach UE–Rosja. Po kryzysie gazowym z 2009 roku, uwidoczni

áy siĊ wady

Traktatu, który nie mia

á praktycznego zastosowania wobec tego rodzaju sporu.

W zwi

ązku z takim rozwojem sytuacji Rosja wycofaáa swój podpis spod Trak-

tatu. Uwidoczni

áo to potrzebĊ stworzenia dáugofalowej strategii energetycznej

dla Unii Europejskiej w ramach jej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpie-
cze

Ĕstwa.

INICJATYWY DYPLOMATYCZNE I PROJEKTY ENERGETYCZNE WSPIERANE

PRZEZ UNI

ĉ EUROPEJSKĄ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO

Unia Europejska jako podmiot realizacji polityki wobec regionu Morza

Kaspijskiego podejmuje dzia

áania mające na celu intensyÞ kacjĊ wspóápracy

z ca

áym regionem, jak równieĪ z poszczególnymi paĔstwami przy zachowaniu

ich specyÞ ki. W ramach wspomnianych dziaáaĔ naleĪy podkreĞliü ich wielo-
p

áaszczyznowoĞü, poniewaĪ dotyczą m.in.: promowania demokracji, wspierania

transformacji w pa

Ĕstwach regionu, przestrzegania praw czáowieka, prioryte-

towego rozwoju sektora energetycznego oraz szeroko rozumianego transportu.
Jednymi z najwa

Īniejszych instrumentów realizowania polityki UE wobec

regionu (jak i poszczególnych pa

Ĕstw) są m.in. Inicjatywa z Baku oraz pro-

gramy INOGATE i TRACECA. Podstaw

Ċ koncepcyjną regulującą politykĊ

Unijn

ą wzglĊdem paĔstw Azji Centralnej

okre

Ğla dokument UE i Azja Cen-

tralna: Strategia na rzecz nowego partnerstwa.

Wspomniany powy

Īej dokument, tworzy pewnego rodzaju ogólne ramy

realizacji polityki UE wobec pa

Ĕstw Azji Centralnej i regionu jako caáoĞci.

Zosta

áo okreĞlonych siedem páaszczyzn w ramach których UE ma wzmacniaü

swoj

ą aktywnoĞü:

1. Prawa cz

áowieka, rządy prawa, dobre zarządzanie i demokratyzacja.

2. Inwestowanie w przysz

áoĞü – máodzieĪ i edukacja.

3. Promowanie rozwoju ekonomicznego, handlu oraz inwestycji.
4. Wzmacnianie powi

ązaĔ energetycznych oraz transportowych.

Ibidem, s. 152.

Ibidem, s. 141.

Kazachstan, Kirgistan, Tad

Īykistan, Turkmenistan, Uzbekistan.

173

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

5. Ochrona

Ğrodowiska oraz zasobów wodnych.

6. Przeciwstawianie si

Ċ wspólnym zagroĪeniom i wyzwaniom.

7. Budowanie mostów w ramach dialogu mi

Ċdzykulturowego

W ramach ju

Ī wspomnianej strategii wyraĨnie podkreĞlono, Īe UE bĊdzie

wspiera

ü paĔstwa Azji Centralnej w tworzeniu korytarza przesyáowego dla

surowców energetycznych przez Morze Kaspijskie oraz Morze Czarne. Ju

sama deklaracja jest jednoznaczna z wyra

Īeniem znacznego zainteresowania

regionem jako

Ĩródáem dywersyÞ kacji dostaw surowców do Europy.

W zwi

ązku z koĔczącym siĊ okresem realizacji obecnej strategii dla Azji

Centralnej coraz cz

ĊĞciej wspomina siĊ o koniecznoĞci intensyÞ kacji prac

nad now

ą strategią, wzbogaconą o dotychczasowe doĞwiadczenia

. W zakre-

sie rozbudowy i po

áączenia sieci przesyáowych oraz transportowych dla ener-

gii i surowców energetycznych wykorzystuje si

Ċ m.in. programy INOGATE

i TRACECA.

TRACECA jest programem mi

Ċdzynarodowym, mającym na celu wspie-

ranie rozwoju politycznego i gospodarczego poprzez wspó

ápracĊ w dziedzinie

transportu mi

Ċdzy UE a paĔstwami Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Cen-

tralnej. Obejmuje on pomoc techniczn

ą w zakresie poáączeĔ transportowych,

tj. drogowych, kolejowych, lotniczych czy morskich. Sam program by

á urucho-

miony w 1993 roku w Brukseli, gdzie zidentyÞ kowano problemy w róĪnicach
systemów handlowych i transportowych pa

Ĕstw biorących udziaá w spotkaniu,

co by

áo przesáanką do utworzenia wáaĞnie tego programu. Jego zadaniem byáo

usprawnienie wspomnianych systemów oraz otworzenie korytarza „transporto-
wego” na Zachód.

INOGATE jest to programem, który powsta

á w 1995 roku jako pewnego

rodzaju efekt ewolucji koncepcji programu TRACECA. Celem strategicznym
tego programu by

áo zwiĊkszenie bezpieczeĔstwa energetycznego paĔstw czáon-

kowskich UE, Turcji oraz pa

Ĕstw byáego Związku Radzieckiego

. Mo

Īna

wyró

Īniü cztery páaszczyzny wspóápracy w ramach programu INOGATE:

1. Zbli

Īanie rynków energii na podstawie zasad wewnĊtrznego rynku ener-

gii UE, bior

ąc pod uwagĊ specyÞ kĊ paĔstw programu.

2. Zwi

Ċkszenie bezpieczeĔstwa energetycznego poprzez zajmowanie siĊ

kwestiami eksportu / importu energii, dywersyÞ kacji dostaw, tranzytu energii
oraz popytu na energi

Ċ.

3. Wspieranie zrównowa

Īonego rozwoju energetycznego, w tym rozwoju

efektywno

Ğci energetycznej, odnawialnych Ĩródeá energii i zarządzania popy-

tem.

The EU and Central Asia: Strategy for a New Partnership, pa

Ĩdziernik 2007, https://

www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/librairie/PDF/EU_CtrlAsia_EN-RU.pdf.

N. Melvin, The EU Needs a New Central Asia Strategy, EUCAM, „Policy Briefs” 2012,

nr 28.

áączając FederacjĊ Rosyjską oraz paĔstwa baátyckie.

174

Damian Lawenda

4. Przyci

ąganie inwestycji do projektów energetycznych w interesie wspól-

nym i regionalnym.

Sam program w 1997 roku przeszed

á teĪ pewnego rodzaju reorganizacjĊ

z Interstate Oil and Gas Pipeline Management do Interstate Oil and Gas Trans-
port to Europe (INOGATE).

Nast

Ċpna dyplomatyczna inicjatywa pod nazwą: Inicjatywa z Baku zostaáa

uruchomiona przy okazji Konferencji Ministerialnej ds. Energetyki, która
odby

áa siĊ w Baku w dniu 13 listopada 2004 roku. Z tej okazji, uczestnicy zgo-

dzili si

Ċ, Īe w ich wspólnym interesie jest:

– wsparcie stopniowego rozwoju regionalnych rynków energetycznych

w pa

Ĕstwach Morza Kaspijskiego i paĔstwach oĞciennych (co zwiĊk-

sza

áo atrakcyjnoĞü Þ nansowania nowej infrastruktury),

– zainicjowanie polityki efektywno

Ğci energetycznej, programów oraz

post

Ċpu w kierunku stopniowej integracji poszczególnych rynków ener-

gii z rynkiem UE.

Inicjatywa z Baku ma na celu u

áatwienie stopniowej integracji rynków ener-

gii w tym regionie z rynkiem UE oraz umo

Īliwienie znacznego przepáywu ropy

i gazu kaspijskiego do Europy, przy czym mia

áby byü to tranzyt przez RosjĊ lub

Iran czy Turcj

Ċ. Bezpieczne i zabezpieczone szlaki eksportowe dla kaspijskiej

ropy i gazu b

Ċdą waĪne dla bezpieczeĔstwa energetycznego UE w kontekĞcie

dywersyÞ kacji kierunku dostaw.

Unia Europejska, wykorzystuj

ąc stworzone przez siebie instrumenty kre-

owania polityki wobec regionu, jest zaanga

Īowana w róĪnego rodzaju projekty

energetyczne. W kontek

Ğcie bliskoĞci geograÞ cznej regionu Morza Kaspijskiego

oraz bezpo

Ğredniego sąsiedztwa z Morzem Czarnym, UE podjĊáa szereg inicja-

tyw zmierzaj

ących do mniej lub bardziej skoordynowanego dziaáania na rzecz

utworzenia Korytarza Po

áudniowego dla dostaw surowców energetycznych do

Europy. Do najwa

Īniejszych naleĪą: Nabucco, TCP, TCGP, ITGI, White Stream

i White Stream II.

Nabucco zosta

á wpisany w 2003 roku na listĊ priorytetowych unijnych

inwestycji TEN. W 2007 jako jedyny projekt mia

á przydzielonego specjalnego

koordynatora. Sama inwestycja by

áa okreĞlana mianem „ß agowej” z punktu

widzenia tworzonej polityki energetycznej UE, a Nabucco mia

á staü siĊ jej

uciele

Ğnieniem. W swoim zaáoĪeniu gazociąg ten miaá byü alternatywną drogą

przesy

áową dla surowców z regionu Morza Kaspijskiego. Gazociąg koncepcyj-

nie mia

á byü wolny od rosyjskiego kapitaáu, lecz nie wykluczano, Īe bĊdzie on

zaopatrywany w rosyjski gaz. By

áo to bardzo prawdopodobne w kontekĞcie pro-

blemu z zaopatrzeniem gazoci

ągu z innych niĪ rosyjskich Ĩródeá. Ostatecznie

projekt zosta

á porzucony w 2013 roku. Obecnie w trakcie realizacji jest koncep-

cja gazoci

ągu transanatolijskiego TANAP – gaz miaáby páynąü z AzerbejdĪanu

przez Turcj

Ċ do Europy. Powstaáy dwie koncepcje którĊdy powinny prowadziü

gazoci

ągi. Projekt gazociągu transadriatyckiego (TAP) zakáada uáoĪenie linii

przesy

áowych przez terytorium Grecji i Albanii do Wáoch. Konkurencyjny pro-

175

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

jekt Nabucco-West mia

áby biec przez Baákany w kierunku Austrii. Ostatecznie

to gazoci

ąg transadriatycki wydaje siĊ bliĪej realizacji, co jest uwarunkowane

jego wzgl

Ċdnie niskimi kosztami.

Oba projekty: TCP – Trans-Caspian Pipeline oraz TCGP – Trans-Caspian

Gas Pipeline áączy koncepcja uáoĪenia ich na dnie Morza Kaspijskiego. Takie
rozwi

ązanie miaáoby umoĪliwiü transport ropy z Kazachstanu (Agat) i gazu

ziemnego z Turkmenistanu (Turkmenbasza) do Baku w Azerbejd

Īanie. Oba pro-

jekty s

ą bardzo istotne, poniewaĪ transport surowców po dnie Morza Kaspij-

skiego Pozwala na ograniczenie tranzytu przez terytorium Federacji Rosyjskiej
oraz Islamskiej Republiki Iranu. Nie bez znaczenia jest te

Ī koncepcja trans-

portu ropy naftowej w ramach TCP przez Gruzj

Ċ do Morza Czarnego, z którego

mog

áaby byü transportowana dalej drogą morską

Gazoci

ąg ITGI – Interconnector Turkey–Greece–Italy stanowi przedáuĪe-

nie wcze

Ğniejszego gazociągu ITG (Interconnector Turkey–Greece), oddanego

do u

Īytku w 2007 roku. DoĞü czĊsto jest okreĞlany mianem rywala gazociągu

Nabucco, poniewa

Ī równieĪ transportuje gaz azerski do Europy. Jak juĪ wspo-

mniano, wydobycie gazu azerskiego nie jest w stanie pokry

ü przepustowo-

Ğci Nabucco, a tym samym prowadzi do otwartej rywalizacji tych projektów.
Wydaje si

Ċ, Īe projekt ITGI ma znacznie wiĊksze szanse na realizacjĊ jako

pierwszy, poniewa

Ī jest zdecydowanie taĔszą inwestycją (ok. 500 mln euro)

Fragment po

áączenia miĊdzy Grecją a Wáochami jest nazywany odcinkiem

Posejdon i odpowiada za dostawy gazu do W

áoch gazociągiem podmorskim.

Projekt ten równie

Ī jest wpisany na unijną listĊ sieci poáączeĔ priorytetowych

(TEN-T).

Projekty White Stream, White Stream II maj

ą wspólne zaáoĪenie – dostawĊ

surowców energetycznych bezpo

Ğrednio z Kaukazu do Europy wykorzystując

Morze Czarne jako obszar tranzytowy. White Stream (Bia

áy Potok) opiera siĊ

na koncepcji dostarczanie gazu z gruzi

Ĕskiego portu Supsa. Problem pojawia siĊ

w podj

Ċciu decyzji gdzie ma byü dostarczony: czy transportowany gazociągiem

poprowadzonym na dnie Morza Czarnego do Ukrainy i dalej do Polski, czy bez-
po

Ğrednio do portu Konstanta w Rumunii

. W kontek

Ğcie niezdecydowania ze

trony Ukrainy co do kszta

átowania bliĪszych relacji z UE lub Federacją Rosyj-

ą, dosyü prawdopodobny okazuje siĊ wariant poprowadzenia gazociągu do

Rumunii.

J. Potulski, Surowce energetyczne i linie przesy

áowe jako przedmiot geopolityki

Morza Kaspijskiego, w: Obszar czarnomorsko-kaspijski w stosunkach mi

Ċdzynarodowych, red.

B. Bojarczyk, T. Kapu

Ğniak, Lublin 2011, s. 32.

K. M. Proni

Ĕska, BezpieczeĔstwo energetyczne w stosunkach UE–Rosja, Warszawa

2012, s. 393–394.

T. M

áynarski, BezpieczeĔstwo energetyczne…, s. 207.

176

Damian Lawenda

PERSPEKTYWY POLITYKI BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO

UNII EUROPEJSKIEJ W REGIONIE MORZA KASPIJSKIEGO

Obecnie prowadzona polityka bezpiecze

Ĕstwa energetycznego przez UE

w regionie Morza Kaspijskiego zmusza do podj

Ċcia dziaáaĔ mających na celu

podniesienia jej efektywno

Ğci.

Pierwszym mo

Īliwym scenariuszem jest ewolucja obecnej polityki

w procesie konsensusu pa

Ĕstw czáonkowskich, oparta na dotychczasowych

Ğwiadczeniach, by stworzyü strategiĊ bezpieczeĔstwa energetycznego oraz

prowadzenia polityki w tym zakresie. Konkretne projekty stanowi

áyby prio-

rytetowe inwestycje, gwarantuj

ące bezpieczeĔstwo energetyczne wszystkim

Ĕstwom czáonkowskim. Takie dziaáanie uwzglĊdniaáoby specyÞ kĊ wszyst-

kich cz

áonków Unii Europejskiej oraz ich interesy w stopniu umoĪliwiają-

cym konsensus. Wypracowanie takiego dokumentu by

áoby bardzo trudne,

i d

áugotrwaáe.

Drugim mo

Īliwym scenariuszem jest intensyÞ kacja wspóápracy z Federa-

ą Rosyjską, polegająca na zaleĪnoĞci: UE tworzy popyt a Federacja Rosyj-

ska – poda

Ī. Rywalizują o záoĪa surowców energetycznych w regionie Morza

Kaspijskiego równie

Ī Stany Zjednoczone i Chiny. W tej sytuacji, taki „geopo-

lityczny sojusz” podniesie efektywno

Ğü prowadzonej polityki wobec regionu,

zarówno w przypadku UE, jak i Federacji Rosyjskiej. Wspó

ápraca musiaáaby

ü uksztaátowana w taki sposób, aby uniemoĪliwiü lub znacząco ograniczyü

znaczenie surowców energetycznych jako instrumentu nacisku politycznego.
Wy

Īej wspomniana zaleĪnoĞü ma charakter „broni obusiecznej”, tzn. Federacja

Rosyjska oraz Unia Europejska wzajemnie si

Ċ potrzebują. Stanowi to solidny

Þ lar rozszerzenia wspóápracy w zakresie prowadzonej polityki bezpieczeĔstwa
energetycznego.

Trzeba podkre

Ğliü, Īe oba scenariusze nie wykluczają siĊ wzajemnie.

Mog

ą siĊ wrĊcz „zazĊbiaü”, tworząc trzecią perspektywĊ ksztaátowania poli-

tyki bezpiecze

Ĕstwa energetycznego Unii Europejskiej wobec regionu Morza

Kaspijskiego. Kluczowe znaczenie b

Ċdzie miaáo ustanowienie nowej strate-

gii UE wobec Azji Centralnej (obecnie obowi

ązująca zostaáa przyjĊta na lata

2007–2013). W znacznej mierze to w

áaĞnie nowa wersja tego dokumentu bĊdzie

determinowa

ü politykĊ wobec regionu Morza Kaspijskiego na najbliĪsze lat.

Pozostaje zada

ü pytanie: w jakim kierunku ewoluuje polityka bezpieczeĔstwa

energetycznego Unii Europejskiej?

ZAKO

ēCZENIE

Powy

Īsza analiza jest skupiona na bezpieczeĔstwie energetycznym jako

zjawisku, które w znacznym stopniu determinuje wspó

áczesne stosunki miĊdzy-

narodowe na przyk

áadzie prowadzonej polityki przez UniĊ Europejską. Jest to

177

POLITYKA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO UNII EUROPEJSKIEJ...

zwi

ązane ze stopniowym przechodzenie od klasycznej geopolityki do geoeko-

nomiki. Zapewnienie bezpiecze

Ĕstwa energetycznego jest obecnie czynnikiem

warunkuj

ącym rozwój nie tylko paĔstw, ale caáej cywilizacji ludzkiej. Region

Morza Kaspijskiego jest stosunkowo niedocenianym obszarem, co wynika ze
skomplikowanej sytuacji politycznej w regionie. Du

Īy wpáyw na dynamikĊ

rozwoju potencja

áu tego regionu miaá rozpad Związku Radzieckiego. PaĔstwa

regionu s

ą nadal stosunkowo niestabilne polityczne, poniewaĪ nadal trwa w nich

transformacja ustrojowa. Znaczenie regionu w kontek

Ğcie zasobów surowców

energetycznych by

áo znane od bardzo dawna. Do czasu rozpadu ZSRR byá to

obszar zdominowany przez wp

áywy jednego paĔstwa. Ograniczaáo to moĪliwo-

Ğci prowadzenia polityki wzglĊdem regionu przez innych „aktorów na scenie”
stosunków mi

Ċdzynarodowych.

Unia Europejska od 2007 roku, poprzez akcesj

Ċ Rumunii i Buágarii zyskaáa

dost

Ċp do Morza Czarnego jako potencjalnego obszaru tranzytowego dla surow-

ców regionu Morza Kaspijskiego. Kryzys gazowy Ukraina–Rosja z 2009 roku
i jego implikacje dla ca

áej Europy uwidoczniáy potrzebĊ dywersyÞ kacji dostaw

surowców energetycznych. Takie dzia

áanie miaáo na celu zapewnienie Unii

Europejskiej stabilnych, nieprzerwanych dostaw. By

á to impuls, który umocniá

koncepcj

Ċ utworzenia Korytarza Poáudniowego. AtrakcyjnoĞü regionu wymu-

áa na Unii Europejskiej podjĊcie próby uksztaátowania polityki wobec regionu.

Priorytetowym wymiarem tej polityki jest w

áaĞnie bezpieczeĔstwo energe-

tyczne.

EUROPEAN UNION POLICY OF ENERGY SECURITY IN THE CASPIAN SEA REGION

Summary. This article discusses the energy security policy of the European Union in the Caspian
Sea region and the most important determinants of this policy. It also discusses speciÞ c initiatives
and energy projects undertaken by the European Union in the region. The possible future of this
evolution of this policy is presented.

Key words: European Union, Energy Security Policy, Caspian Sea

178

Damian Lawenda