2012-10-31
1
Kultura a typy podej
ść
do ryzyka i wyzwa
ń
kognitywnych
Prof. Aleksander Surdej
I.
Podej
ś
cie analityczne versus
podej
ś
cie do
ś
wiadczeniowe
„Człowiek […] równie niezdolny jest dojrze
ć
nico
ś
ci, z której go
wyrwano, jak niesko
ń
czono
ś
ci, w której go pogr
ąŜ
ono”
BLAISE PASCAL, MY
Ś
LI
Tłum: Tadeusz Boy-
ś
ele
ń
ski
Podej
ś
cie analityczne versus podej
ś
cie do
ś
wiadczeniowe
2012-10-31
2
Podej
ś
cie
do
ś
wiadczeniowe
Podej
ś
cie analityczne
1.
Holistyczny charakter
2.
Afektywno
ść
: zorientowanie na
wymiar przyjemno
ść
– ból
3.
Poł
ą
czenia skojarzeniowe
4.
Zachowanie zapo
ś
redniczone
poprzez „wibracje” pochodz
ą
ce
z przeszłych do
ś
wiadcze
ń
5.
Kodowanie rzeczywisto
ś
ci w
konkretnych obrazach,
metaforach i opowiadaniach
6.
Szybsze przetwarzanie danych
zorientowane na podj
ę
cie
natychmiastowego działania
7.
Wa
Ŝ
ne dzi
ę
ki narzucaj
ą
cej si
ę
oczywisto
ś
ci: “do
ś
wiadczanie
jest równoznaczne wierze”
1.
Analityczny charakter
2.
Logiczno
ść
: zorientowanie na
rozum (to, co wydaje si
ę
rozs
ą
dne)
3.
Poł
ą
czenia logiczne
4.
Zachowanie zapo
ś
redniczone
przez
ś
wiadom
ą
ocen
ę
zdarze
ń
5.
Kodowanie rzeczywisto
ś
ci w
abstrakcyjnych symbolach,
słowach i liczbach
6.
Wolniejsze przetwarzanie
zorientowane na opó
ź
nione
działanie
7.
Wymaga uzasadnienia
poprzez logik
ę
i dowody
System automatyczny
System refleksyjny
1.
Niekontrolowany;
2.
Nie wymagaj
ą
cy
wysiłku;
3.
Skojarzeniowy
(asocjacyjny);
4.
Szybki
5.
Nieu
ś
wiadomiony;
6.
Oparty na
do
ś
wiadczeniu i
treningu
7.
Wewn
ę
trzne odczucia
1.
Kontrolowany;
2.
Wymagaj
ą
cy wysiłku;
3.
Dedukcyjny;
4.
Powolny;
5.
Samo
ś
wiadomy;
6.
Oparty na regułach;
7.
Ś
wiadome my
ś
lenie.
Niepisana reguła do nieformalna recepta pozwalaj
ą
ca na
odgadywanie.
Jest to łatwiejsza do zapami
ę
tania podpowied
ź
, która lokuje
nasze działania pomi
ę
dzy stosowaniem matematycznych formuł
a strzałem w ciemno.
Rolnik, przykładowo, wie,
Ŝ
e ozimin
ę
nale
Ŝ
y wysiewa
ć
, kiedy
Ŝ
ółkn
ą
li
ś
cie d
ę
bu.
Profesor ekonomii wie,
Ŝ
e nie nale
Ŝ
y na przyj
ę
cie zaprasza
ć
wi
ę
cej ni
Ŝ
25% ekonomistów, aby nie zepsu
ć
konwersacji.
Niepisane reguły s
ą
rodzajem narz
ę
dzi. Pomagaj
ą
dokona
ć
szybkiej oceny sytuacji. Dostarczaj
ą
pierwszego odczucia
dotycz
ą
cego danej sprawy. Sprawiaj
ą
,
Ŝ
e łatwiej dostrzec jest
subteln
ą
zło
Ŝ
ono
ść
danej kwestii.
Niepisana reguła
(RULE OF THUMB)
(reguła oparta na do
ś
wiadczeniu)
2012-10-31
3
Złudzenia percepcji
Za Rogerem Shepardem(1990)
Poj
ę
cie heurystyki - definicja
Heurystyka
– nieformalne (skrótowe) reguły
wnioskowania przez umysł
Afektywne podstawy heurystyk
– afekt -
psych. silne, lecz krótkotrwałe wzruszenie,
uniesienie; emocje, uczucie wywołane rado
ś
ci
ą
,
przestrachem, gniewem itp.; przest. uczucie,
miło
ść
, skłonno
ść
, sympatia.
Heurystyki
Heurystyka zakotwiczania (rozpocznij od
kotwicy, a nast
ę
pnie dokonaj
dostosowania) –
wielko
ść
bł
ę
du zale
Ŝ
y od
wyboru pocz
ą
tkowej kotwicy!
Heurystyka dost
ę
pno
ś
ci
Heurystyka reprezentatywno
ś
ci
(heurystyka podobie
ń
stwa)
2012-10-31
4
Heurystyka dost
ę
pno
ś
ci
Heurystyka dost
ę
pno
ś
ci
– jest zaliczana do
nieformalnych reguł umysłowych, którymi ludzie
posługuj
ą
si
ę
po to, by wydawa
ć
s
ą
dy.
Jest intuicyjnym skrótem my
ś
lowym, polegaj
ą
cym na
przypisywaniu wi
ę
kszego prawdopodobie
ń
stwa tym
zdarzeniom, które łatwiej przywoła
ć
do
ś
wiadomo
ś
ci z
zasobów pami
ę
ci.
Wyja
ś
niaj
ą
c jakie
ś
zdarzenie odwołamy si
ę
do tego
zdarzenia, które jest z nim najbli
Ŝ
ej skojarzone. Czasami
jednak zdarza si
ę
,
Ŝ
e to, co jest w naszej pami
ę
ci, mo
Ŝ
e
mie
ć
charakter nietypowy, co z kolei mo
Ŝ
e prowadzi
ć
do
bł
ę
dnych ocen.
Efekt hurraoptymizmu
Efekt „powy
Ŝ
ej przeci
ę
tnej” – ponad
połowa studentów s
ą
dzi,
Ŝ
e ich wyniki na
studiach ulokuj
ą
ich w
ś
ród 10%
najlepszych studentów;
94% profesorów w du
Ŝ
ych ameryka
ń
skich
uczelniach s
ą
dzi,
Ŝ
e s
ą
lepsi ni
Ŝ
przeci
ę
tni
profesorowie
[Paul Price, 2006]
Skutki dla polityki publicznej
Problemem jest to,
Ŝ
e rz
ą
dy cz
ę
sto
podejmuj
ą
działania w odpowiedzi na
społeczn
ą
percepcj
ę
ryzyka nawet wtedy,
gdy ta percepcja jest zniekształcona;
Korekta percepcji w kierunku prawdziwej
dystrybucji ryzyka jest warunkiem
skuteczno
ś
ci polityk;
2012-10-31
5
Procesy grupowe a podejmowanie
decyzji
Syndrom grupowego my
ś
lenia
(lider otoczony
przez potakiwaczy zdany jest na bł
ę
dn
ą
percepcj
ę
rzeczywisto
ś
ci)
;
Kiedy iluzja,
Ŝ
e podej
ś
cie kalkulacyjne nam pomo
Ŝ
e
okazuj
ę
si
ę
iluzj
ą
!
Znany dowcip opowiada o zachowaniu
ekonomisty w dzikiej puszczy. Dostrzega on
zbli
Ŝ
aj
ą
cego si
ę
nied
ź
wiedzia, cofa si
ę
wi
ę
c
troch
ę
, wyci
ą
ga swój komputer i zaczyna
wyliczanie optymalnej strategii. Przera
Ŝ
ony jego
kolega woła: „Nie mamy czasu na to!”.
Ekonomista odpowiada natychmiast: „Nie martw
si
ę
, nied
ź
wied
ź
musi tak
Ŝ
e opracowa
ć
swoj
ą
optymaln
ą
strategi
ę
”.