Przegląd wirusów. Choroby wirusowe. 

 
 

1.  Etapy infekcji wirusowej na przykładzie bakteriofaga T

4

 – CYKL LITYCZNY 

WIRUSA: 
(Uwaga: DNA wirusa nie łączy się z DNA komórki.) 
 
a)  etap adsorpcji (przylegania wirusa do komórki): 

 

Zachodzi dzięki różnicy ładunków elektrycznych wirusa i komórki, ale 
najważniejsze są RECEPTORY KOMÓRKOWE, tzn. białka na powierzchni 
komórki rozpoznawane przez wirusa – wirus rozpoznaje je i wiążę za pomocą 
włókienek białkowych ogonka. 
 

b)  etap penetracji (wnikania wirusa do komórki): 

 

Przebicie ściany i błony komórkowej przez kurczliwy ogonek bakteriofaga i 
wstrzyknięcie DNA faga do wnętrza komórki bakterii (pozostałe wirusy wnikają w 
całości). 
 

c)  etap replikacji (synteza cząsteczek kwasu nukleinowego wirusa i wytwarzanie 

białek wirusowych – osłonek): 

 

Wirusowe DNA przejmuje kontrolę nad komórką gospodarza – podporządkowanie 
metabolizmu bakterii w celu powielenia elementów składowych nowych 
wirionów, tzn. wirusowego DNA i białek kapsydu; rozkład bakteryjnego DNA. 
 

d)  etap składania (czyli łączenia się, w wyniku czego powstaje wiele WIRIONÓW, 

czyli cząstek wirusa): 

 

Składanie nowych wirionów (50-200) wiernych kopii wirusa. 
 

e)  etap uwolnienia (elucji): 

 

Uwalnianie  potomnych wirusów ze zniszczonej (rozkład = rozerwanie komórki = 
LIZA) komórki bakterii – uwolnione wiriony mogą zainfekować następnej 
komórki.  
 

2.  W cyklu lizogenicznym, w przeciwieństwie do litycznego, DNA wirusa łączy się z 

DNA komórki bakteryjnej: 
a)  wniknięcie materiału genetycznego wirusa do komórki gospodarza; 
b)  DNA wirusa nie niszczy bakteryjnego DNA, lecz łączy się z nim – staje się 

nieczynną formą wirusa, profagiem; 

c)  zainfekowana bakteria, rozmnażając się, przekazuje komórkom potomnym wraz 

ze swoim DNA materiał genetyczny wirusa; 

d)  w określonych warunkach (wysoka temperatura, promieniowanie, osłabienie 

komórki gospodarza) może dojść do wycięcia wirusowego DNA z genomu 
bakterii i wejścia bakteriofaga łagodnego z cykl lityczny, tzn. może nastąpić 
tworzenie potomnych wirusów i śmierć komórki gospodarza.  

 

3.  Systematyka wirusów: 

a)  bakteriofagi – mogą mieć różne formy, najczęściej zawierają kwas DNA, do 

komórek wstrzykują swój kwas nukleinowy; np. bakteriofag T

4

 u nasady ogonka 

posiada białko kurczliwe przebijające ścianę komórkową bakterii. 

b)  wirusy roślinne – przeważnie pałeczkowate, z kwasem RNA, wnikają do komórek 

roślinnych przez uszkodzenia mechaniczne w ścianie komórkowej komórki 
roślinnej spowodowane przez owady, które są ich nosicielami. 

c)  wirusy zwierząt i człowieka – mają różne formy, zawierają DNA lub RNA, 

wnikają do komórek w całości, np. następuje zlanie się osłonki wirusa z błoną 
komórki. 
 

4.  Choroby wirusowe: 

 
a)  u człowieka: 



  AIDS 



  ospa 



  ospa wietrzna 



  odra 



  choroba Heinego-Medina = polio, paraliż dziecięcy 



 

żółta febra 



  grypa 



  katar 



 

półpasiec 



 

świnka 



  opryszczka 



 

żółtaczka (A, B, C) 



 

różyczka 



  choroby nowotworowe 



 

zapalenie mózgu i opon mózgowych 



 

wirusowe kleszczowe zapalenie opon mózgowych i mózgu. 

 

b)  u zwierząt: 



 

wścieklizna 



 

pryszczyca (u bydła; pęcherze na jęzorze) 



 

nosówka (u drapieżnych: psy, koty, lisy) 



 

papuzica (zapalenie płuc u ptaków hodowanych) 



  myksomatoza (u królików; porażenie układu nerwowego). 

 

c)  u roślin: 



 

mozaika (plamy na liściach) 



 

kędzierzawka (liście zwijają się i marszczą) 



 

liściozwój (zwijanie liści) 



 

karłowatość 



  nekrozje (obumieranie). 

 

5.  Różne pojęcia: 

 
a)  Wiroidy – inne chorobotwórcze twory organiczne (tak jak priony). Składają się 

tylko z krótkiego kolistego odcinka jednoniciowego RNA, nie mają kapsydu. 
Wywołują choroby ziemniaków i roślin cytrusowych. 
 

b)  Priony – cząsteczki białka odporne na wysoką temperaturę, mogą się przenosić z 

organizmu do organizmu, w jakiś sposób ulegają powieleniu. Powodują choroby 
układu nerwowego bydła (choroba szalonych krów), owiec oraz człowieka 

(choroba Creutzfeldta-Jacoba). Infekcyjne białka powstają z nieinfekcyjnych. 
Występują w ośrodkowym układzie nerwowym (mózg). 
 

c)  Antybiotyki – związki organiczne, naturalne produkty przemiany materii 

niektórych drobnoustrojów lub ich pochodne, stosowane jako leki przeciw 
infekcjom bakteryjnym, a także grzybiczym i pierwotniakowym. Nie zwalczają 
wirusów. Antybiotyki posiadają działanie BAKTERIOBÓJCZE (śmierć komórki 
bakteryjnej) lub BAKTERIOSTATYCZNE (ograniczenie jej możliwości 
rozmnażania się – hamują jej rozwój). Pierwszy antybiotyk, penicylinę, odkrył 
Alexander Fleming w 1928 r. Oprócz pleśni, antybiotyki wytwarzają także 
promieniowce i niektóre bakterie. Antybiotyki można też otrzymać drogą 
produkcji przemysłowej. 

 

d)  Sulfonamidy – związki organiczne (amidy kwasu sulfanilowego), środki 

bakteriostatyczne i odkażające, antywitaminy (blokują reakcje chemiczne, 
wchodząc w nie zamiast witamin). Pierwszym sulfonamidem był sulfanilamid. 
Sulfonamidy odkrył Gerhard Domagk w 1935 r. Wiele sulfonamidów 
wykorzystuje się w chemioterapii. 

 

e)  Fitoncydy – naturalne substancje bakteriobójcze, znajdujące się w soku 

komórkowym niektórych roślin (np. cebuli, czosnku). Hamują procesy życiowe 
drobnoustrojów, grzybów.