OZW Katowice 29.10.09 _nowe nor.

Spis treści

str.

  1.  Znaczenie norm w Unii Europejskiej …………………………………………….........   3
  2.  Wzajemne relacje między przepisami i normami wg CENELEC ……………….........   5
  3.  Oznaczenia polskich norm dotyczących elektroenergetycznych sieci rozdzielczych i

instalacji ………………………………………………………………………….........

4. Instalacje niskiego napięcia w nowelizowanych normach europejskich……………… 7
5. Zakres i wybrane postanowienia normy PN-EN 61140 …………………………........ 9

5.1. Zakres tematyczny normy PN-EN 61140………………………………………… 9

5.2. Nowa terminologia dotycząca ochrony przeciwporaŜeniowej w PN-EN 61140...

5.3. Zasady ochrony przed poraŜeniem elektrycznym………………………………… 11

5.4. Koordynacja ochrony zastosowanej w urządzeniach i instalacji…………………. 12
5.5. Prądy dotykowe, prądy przewodu ochronnego PE w instalacjach i urządzeniach

niskiego napięcia w PN-EN 61140 …………………………………………….....

5.6. Inne wymagania normy PN-EN 61140 …………………………………………... 13

6. Nowe zasady i wymagania stawiane ochronie przeciwporaŜeniowej w normie PN-

HD 60364-4-41………………………………………………………………………..

  6.1. Wstęp ……………………………………………………………………………..  14
  6.2. Zakres tematyczny normy PN-HD ……………………………………………….  14
  6.3. Wymagania podstawowe………………………………………………………….  15
  6.4. Wymagania wspólne dla układów TN i TT stawiane środkowi (systemowi) och-

rony – samoczynne wyłączenie zasilania ………………………………………....

7. Dobór i montaŜ wyposaŜenia elektrycznego instalacji elektrycznych niskiego napię-

cia w normie 60364-5-51………………………………………………………………

7.1. Zakres tematyczny normy ………………………………………………………... 19
7.2.Sposoby oznaczania barwami przewodów PEN i Ŝył przewodów wieloŜyłowych.. 19

7.3. Schematy, tablice, wykresy …………………………………………………….... 21

8. Wymagania stawiane uziemieniom i przewodom ochronnym w PN-HD 60364-5-54.. 22

8.1. Zakres tematyczny normy ………………………………………………………... 22

8.2. Instalacje uziemiające ……………………………………………………………. 23

8.3.Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych ……………………………….. 23

9. Sprawdzania instalacji wg PN-HD 60364-6 ………………………………………….. 25

9.1. Zakres normy …………………………………………………………………….. 25

9.2. Definicje ………………………………………………………………………….. 28

9.3. Sprawdzania odbiorcze …………………………………………………………... 28

9.4. Sprawdzania okresowe …………………………………………………………... 35

9.5. Załączniki ………………………………………………………………………… 37

9.6. Uwagi końcowe …………………………………………………………………. 37

10. Oznaczenia typu przewodu i jego parametrów w PN-HD-361 S3 …………………… 38

Dokumenty przywołane……………………………………………………………….. 41

1. Znaczenie normy w Unii Europejskiej

Dokument normatywny, wg PN-EN 45020 [2], to dokument ustalający zasady, wy-

tyczne lub charakterystyki odnoszące się do róŜnych rodzajów działalności lub ich wyników.

Dokumenty normatywne obejmuje takie dokumenty jak:

                        - normy,
                        - specyfikacje techniczne,
                        - kodeksy postępowania,

przepisy.

Definicje normy (technicznej) i przepisów podaje norma PN-EN 45020 [2] a takŜe

Przewodnik CENELEC/GUIDE 3 [1]. Niestety w obu dokumentach terminy dotyczące róŜ-
nych rodzajów norm i przepisów nie są identyczne. Zapisano w nich:

Norma, wg PN-EN 45020, to dokument przyjęty na zasadzie konsensusu i zatwierdzo-

ny przez upowaŜnioną jednostkę organizacyjną ustalający – do powszechnego i wielokrot-
nego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do róŜnych rodzajów
działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowa-
nia w określonym zakresie.

Norma techniczna, wg PN-EN 45020, to jeden z rodzajów dokumentów normatywnych,

dotyczący zagadnień technicznych, który został opracowany przy współudziale stron zainte-
resowanych, w drodze konsultacji i na zasadach konsensu. Norma taka po zatwierdzeniu sta-
nowi uznaną regułę techniczną.

Norma (techniczna), wg Przewodnika, to specyfikacja techniczna przygotowana za

powszechną zgodą, zatwierdzona przez powszechnie uznaną organizację i dostępną dla ogółu
społeczeństwa; opiera się ona na osiągnięciach naukowych, technice i doświadczeniu, których
celem jest zapewnienie wszystkim jak największych korzyści.

Przepis, wg PN-EN 45020, to dokument ustalający obowiązujące reguły prawne przyję-

te przez organ władzy.

Przepis, wg Przewodnika, to przepis ustalony przez reguły prawne upowaŜnianego or-

ganu władzy, obowiązujący powszechnie lub w konkretnej dziedzinie.

Przepis techniczny, wg PN-EN 45020, to przepis ustalający wymagania techniczne al-

bo bezpośrednio albo przez włączenie treści normy, specyfikacji technicznej lub kodeksu po-
stępowania albo na powołanie się na nie.

Przepis techniczny, wg Przewodnika, to dokument ustawowy zawierający specyfikację

techniczną.

Specyfikacja techniczna, wg PN-EN 45020, to dokument ustalający wymagania tech-

niczne, które powinien spełniać wyrób, proces lub usługa. Uwaga: specyfikacja techniczna
moŜe być normą, częścią normy lub moŜe być niezaleŜna od normy.

Specyfikacja techniczna, wg Przewodnika, to dokument ustalający charakterystykę

techniczną wyrobów. Specyfikacja techniczna obejmuje m.in. terminologię, bezpieczeństwo,
cechy funkcjonalne, wymiary, proces produkcyjny, oznaczenia, opakowanie, zastosowanie.

Normalizacja jest prowadzona na szczeblu:

                         - międzynarodowym,
                         - regionalnym,
                         - krajowym, oraz
                         - administracyjno - terytorialnym.

Normy, wg PN-EN 45020 [2], mogą być:

zharmonizowane lub

niezharmonizowane.

Normy zharmonizowane to normy dotyczące tego samego przedmiotu zatwierdzone

przez róŜne jednostki normalizacyjne, zapewniające zamienność wyrobów, procesów i usług
lub wzajemne zrozumienie wyników badań lub informacji podawanych zgodnie z tymi nor-
mami.

Zgodnie z tą definicją normy zharmonizowane mogą róŜnić się co do sposobu pre-

zentacji lub nawet treści. Dlatego dzieli się na:

normy ujednolicone i

normy identyczne.

Normy ujednolicone to normy identyczne, co do treści, ale nie co do sposobu prezenta-

cji.

Normy identyczne to normy identyczne, co do treści i co do sposobu prezentacji.

W Unii Europejskiej (UE) przyjęto zasadę stosowania docelowo w zakresie elektryki

norm regionalnych (europejskich) opracowanych przez CENELEC opartych, o ile to
moŜliwe, na postanowieniach norm międzynarodowych opracowanych przez IEC. CENELEC
(Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki) wydaje dwa podstawowe rodzaje no-
em:

- Dokumenty Harmonizujące HD będące prenormami (normami tymczasowymi), oraz
- Normy Europejskie EN

W odpowiednich aktach normatywnych UE zapisano, Ŝe stosowanie norm jest dobro-

wolne. Oznacza to jednak tylko tyle, Ŝe normy mogą być w pewnych sytuacjach zastąpione
innymi specyfikacjami technicznymi spełniającymi odpowiednie wymagania.

Dobrowolność stosowania norm jest wykorzystywana w krajach UE jedynie wtedy, gdy

zastosowane rozwiązanie(nie będące normą):
-

jest jednostkowe i dotyczy postanowień nie przeznaczonych do powszechnego i wielo

krotnego stosowania, lub
- przewidziane jest dla rozwiązań przeznaczonych do powszechnego stosowania i jest

ono oparte na uznanych regułach technicznych.

W tym drugim przypadku rozwiązanie nie spełniające wymagań norm powinno być

opracowane  przy  współudziale  stron  zainteresowanych  w  drodze  konsultacji  i  na  zasa-
dach  konsensu.  Rozwiązanie  takie  podlega  zatwierdzeniu  przez  upowaŜnioną  prawnie
lub  administracyjnie  jednostkę  organizacyjną.  W  praktyce  oznacza  to,  Ŝe  rozwiązania
techniczne, które nie spełniają postanowień norm a powinny być oparte o uznane reguły tech-
niczne, powinny być wykonane, zbadane a następnie oceniane i zatwierdzone przez upowaŜ-
nioną jednostkę organizacyjną.

W niektórych normach CENELEC, np. w normie PN-EN 50341, zastosowano nową

formę uszczegółowiania wymagań w poszczególnych krajach członkowskich. Takie nor-
my składają się z 3 części.

Część pierwsza (1) to wymagania ogólne, wspólne dla wszystkich krajów członkow-

skich.

Część druga (2) to spis (indeks) części trzecich,
Części trzecie (3x) to osobne dla kaŜdego kraju, zbiory normatywnych warunków kra-

jowych (NNA).

Normatywne warunki krajowe (NNA) odzwierciedlają praktykę krajową. Zwykle za-

wierają odchylenia typu A, szczególnie warunki krajowe i uzupełnienia krajowe.

Odchylenia typu A są wymagane przez istniejące prawo krajowe lub regulacje, które

nie mogą być zmieniane w czasie opracowywania normy.

Szczególne warunki krajowe to właściwości lub praktyka krajowa, której nie moŜna

zmienić nawet przez długi okres np. warunki klimatyczne, rezystywność gruntu itp.

Uzupełnienia krajowe odzwierciedlają praktykę krajową, która nie jest ani odchyle-

niem typu A ani szczególnym warunkiem krajowym.

W normach europejskich, typu EN, których objętość nie jest znacząca, odchylenia typu

A, szczególne warunki krajowe i uzupełnienia krajowe są umieszczane nie w osobnych czę-
ś

ciac a w załącznikach do tych norm.

2. Wzajemne relacje między przepisami i normami wg CENELEC

W maju 2006 r. PKN wydał Przewodnik PKN-CENELEC/GUIDE 3 zatytułowany:

Wzajemne relacje między przepisami a normami [1]. Przewodnik ten jest tłumaczeniem bez
jakichkolwiek zmian angielskiej wersji dokumentu CENELEC/GUIDE 3:2001. Przewodnik
składa się z dwóch części tj. Część 1: Powoływanie się na normy – główne sposoby stosowa-
nia; Część 2: Harmonizacja przepisów i powołań na normy.

Wg Przewodnika przepis (techniczny) moŜe być mniej lub bardziej szczegółowy tj.

moŜe zawierać tylko ogólne sformułowanie celów, moŜe teŜ określać wszystkie odpowiednie
szczegóły techniczne.

Sposoby prezentacji postanowień w przepisie technicznym, wg Przewodnika moŜe po-

legać na podaniu wymagań:
- bez powołania na normę, lub
- z powołaniem na normę.

Przepis bez powołania na normę moŜe być zapisany na trzy sposoby przedstawione

na rysunku 2.1.

Rys.2.1. Sposoby prezentacji w przepisach wymagań technicznych bez powołania na normę

JeŜeli organ władzy uzna, Ŝe nie jest właściwe uszczegółowianie wymagań moŜe doko-

nać  ogólnego  powołania,  np.  na  „aktualny  stan  techniki”  itp.  Określenie  w  przepisie  wy-
magań  technicznych  „w  sposób  ogólny”  jest  metodą  elastyczną  poniewaŜ  nie  stoi  na  prze-
szkodzie  postępowi  technicznemu  oraz  pozostawia  niezbędny  zakres  swobody  dla  rozwoju
technicznego.

Bardziej korzystne moŜe być powołanie się na „powszechnie uznane reguły technicz-

ne” wraz ze wskazaniem, w jaki sposób moŜna odnaleźć oraz interpretować takie reguły.
Taki rodzaj powołania rozwiązaniem elastycznym, poniewaŜ nie stoi na przeszkodzi postę-
powi technicznemu oraz pozostawia niezbędny zakres swobody dla rozwoju technicznego.

Powołanie się na „uznane reguły techniczne” stosowane jest w wielu państwach europej-

skich w aktach prawnych, np. w przepisach techniczno – budowlanych. W takich przypad-

PRZEPIS BEZ POWOŁANIA

NA NORMĘ

PRZEPIS Z

WYMAGANIAMI

PODANYMI W

SPOSÓB OGÓLNY

LUB Z PODANIEM

SZCZEGÓŁÓW

TECHNICZNYCH

PRZEPIS Z

POWOŁNIEM

SIĘ NA

"UZNZNE

REGUŁY

TECHNICZNE"

PRZEPIS Z

WŁĄCZONYM

TEKSTEM

NORMY,

DOSŁOWNIE

LUB

W TREŚCI

kach przepisy te mają strukturę dwustopniową. Omawiane powołanie stosowane jest w prze-
pisach  prawnych  wyŜszego  rzędu  w  przepisach  drugiego  rzędu  stosuje  się  włączanie  do
przepisu tekstu norm lub powoływanie na normy. Taki system jest stosowany, np. w Niem-
czech i Wielkiej Brytanii. MoŜna przyjąć, Ŝe taki system jest stosowany w Polsce. Przepisa-
mi pierwszego stopnia są ustawy (np. Prawo budowlane) a przepisami drugiego – rozporzą-
dzenia  resortowe  (  np.  rozporządzenie  w  sprawie  warunków  technicznych  jakim  powinny
odpowiadać budynki i ich usytuowanie).

Powołanie się w przepisie na „uznane reguły techniczne” moŜna traktować jako pierwszy

krok, który w niektórych przypadkach moŜe prowadzić do drugiego kroku – poprzez dodat-
kowe powoływanie się na normę.

Włączenie tekstu (fragmentów) normy do przepisu technicznego. W ten sposób szcze-

góły  techniczne  moŜna  przenieść  do  przepisu.  Organ  władzy  przekształca  włączany  tekst
techniczny  tak,  aby  stał  się  częścią  przepisu  i  przyjmuje  na  siebie  taką  samą  odpowiedzial-
ność  za  włączony  tekst  jak  za  pozostałą  część  przepisu.  Taki  sposób  zapisu  przepisu  daje
uŜytkownikom  korzyść  polegającą  na  tym,  Ŝe  bezpośrednio  na  podstawie  przepisu  mogą
określić ciąŜące na nich zobowiązania.

W przypadku włączenia tekstu normy do przepisu, właściwa organizacja powinna za-

gwarantować, Ŝe to włączenie nie będzie kolidowało z jej odpowiedzialnością w czasie przy-
szłego opracowywania norm.. Normę moŜna, bowiem stosować równieŜ w dziedzinach nie
podlegających przepisowi i w związku z tym, organizacja normalizacyjna powinna mieć do-
stateczny zakres swobody, gdy zajdzie potrzeba nowelizacji lub wycofania danej normy.

Wadą włączenia tekstu normy do przepisu moŜe być niekiedy to, Ŝe na długi okres na-

rzucone zostanie wybrane rozwiązanie techniczne. Istnieje, więc ryzyko powaŜnego utrud-
nienia technicznego i ekonomicznego postępu (zmiana lub uzupełnienie przepisów nie jest,
bowiem czynnością łatwą i zwykle trwa długo).

Powołanie się w przepisie na normę moŜe być rozwiązaniem w wielu przypadkach

lepszym  w  przepisach  niŜszego  rzędu.  Pozwala  ono  pozostawić  poza  przepisami  mniej  lub
bardziej  szczegółowe  postanowienia  techniczne,  dla  których  zwykła  działalność  normaliza-
cyjna jest właściwym sposobem osiągania optymalnego rozwiązania dla wszystkich zaintere-
sowanych  stron.  Łatwiej  jest  bowiem  stosować  procedurę  normalizacyjną  przeprowadzania
nowelizacji norm niŜ procedurę zmian przepisów prawnych.

Według CENELEC stosuje się typy powołań w przepisach na normę róŜniące się mo-

cą prawną (znaczeniem) oraz formą powołania (patrz rysunek 2.2).

Rys. 2.2. Znaczenie powołań w przepisach (prawnych) symbolu i dat (lub wydania) norm
technicznych

Powołanie obowiązujące (na normę) to powołanie się w przepisach stwierdzające, Ŝe

aby zrealizować wymóg przepisu naleŜy zastosować określoną normę.

Powołanie wskazujące (na normę) to powołanie się w przepisie stwierdzające, Ŝe za-

stosowanie określonej normy jest jednym ze sposobów realizacji celu przepisu.

SPOSOBY POWOŁANIA,

OZNACZENIA I DATY

(LUB WYDANIA) NORM

TECHNICZNYCH

POWOŁANIA

OBOWIĄZUJĄCE

POWOŁANIA

WSKAZUJĄCE

DATOWANE

NIEDATOWANE

DATOWANE

NIEDATOWANE

Powołanie datowane (na normę) to powołanie poprzez określenie numeru i wydania

(lub daty) normy.

Powołanie niedatowane (na normę) to powołanie się na normę w przepisie identyfiku-

jące jedynie jej numer i/lub tytuł bez podania wydania, czy daty.

Zastosowanie powołania datowanego moŜe wpłynąć niekorzystnie na postęp techniki ze

względu na problemy z jednoczesną zmiana lub uzupełnieniem przepisu i powoływanej nor-
my. Wykorzystywanie powołania dotowanego zakłada takŜe, Ŝe organ władzy posiada wy-
starczającą wiedzę w odpowiedniej dziedzinie.

W przypadku powołania niedatowanego przyszłe zmiany lub uzupełnienia danej normy

automatycznie stają się waŜne. UmoŜliwia to nowelizację normy w zwykłym trybie, zaś waŜ-
ność powoływania automatycznie przechodzi na nowe wydanie.

Powoływanie niedatowane ma tę przewagę nad innymi rodzajami powołania, Ŝe przepis

moŜna uznać za zgodny z bieŜącym rozwojem danej dziedziny i nie ma potrzeby dostosowa-
nia go do najnowszych osiągnięć.

Przewodnik zaleca stosowanie powołania niedatowanego przede wszystkim wtedy,

gdy intencją organu władzy jest objęcie przepisem relatywnie szerokiej dziedziny tech-
niki.

Podane wyŜej sposoby prezentacji wymagań technicznych w przepisach są nieraz

łączone. Przewodnik wymienia sposób polegający na powołanie się w przepisie na „uznane
reguły techniczne” i dodatkowe powołanie się na normy.

3. Oznaczenia norm dotyczących elektroenergetycznych sieci rozdzielczych i instalacji

Przystępując do Unii Europejskiej Polska zobowiązała się zastępować normy międzyna-

rodowe normami wydawanymi przez organizacje normalizacyjne europejskie. Oznacza to, Ŝe
w zakresie elektrotechniki obecnie stosowane normy międzynarodowe IEC są i będą zastę-
powane normami wydawanymi przez CENELEC.

W spisie(katalogu) PKN oraz w spisie SEP znajdują się obecnie normy elektryczne,

których oznaczenia nie są jednolite. np.:

PN-IEC 60364-4-41

PN-E-04700

PN-E-05115

PN-HD 50364-5-51 (oryg.)

PN-EN 45020 (oryg.)

PN-HD 60364-7-703

PN-EN 06140

- N-SEP-E-001 (ma status prenormy)

Polsce upowaŜnioną prawnie do wydawania norm jest Polski Komitet Normalizacyjny

(PKN), który od lat 90 tych XX w. ustanawia normy zharmonizowane, identyczne, opraco-
wane przez IEC (PN-IEC ...) oraz CENELEC (PN-HD ..., PN-EN ...).

NaleŜy zwrócić uwagę na to, Ŝe obowiązek stosowania przy projektowaniu, budowie i

uŜytkowaniu obiektów budowlanych uznanych reguł technicznych (zasad wiedzy tech-
nicznej), tzn. norm lub innych rozwiązań opartych na tych regułach, w Polsce wynika z po-
stanowień Ustawy Prawo budowlane.

Bezwzględny obowiązek stosowania w Polsce postanowień niektórych norm wpro-

wadzono powołując je w polskich przepisach prawnych.

4. Instalacje elektryczne niskiego napięcia w nowelizowanych normach europejskich

Od ponad 10 lat postanowienia dotyczące ochrony przeciwporaŜeniowej zawarte są

przede wszystkim w wielo zeszytowej, międzynarodowej normie PN-IEC 60364 „Instalacje
elektryczne w obiektach budowlanych”. Norma ta jest i będzie systematycznie zastępowana

normą wydaną przez CENELEC wielo zeszytową normą PN-HD 60364 „Instalacje elek-
tryczne niskiego napięcia”.

Dotychczas CENELEC nie opracował wszystkich odpowiedników normy IEC 60364.

Do kwietnia br., w katalogu PKN liczba zeszytów normy PN-HD 60364 jest mniejsza o około
50%  od  liczby  zeszytów  PN-IEC  60364,  przy  czym  większość  z  nich  ma  oznaczenia  dodat-
kowe po tytule normy „(oryg.)”. Oznacza to, Ŝe mają one strony tytułowe zapisane w języku
polskim a wymagania normy są zapisane w języku angielskim (do stycznia 2008 r. miały one
oznaczenia  dodatkowe  „(U)”).  Takie  normy  nie  mogą  być  powoływane  w  przepisach  praw-
nych. Poza tym, większość z nich nie moŜe być stosowana dopóki nie zostaną wycofane po-
wołania w przepisach na ich odpowiedniki IEC.

W tablicy 4.1 przedstawiono spis numerów zeszytów (arkuszy lub działów) normy PN-

IEC 60364 oraz ich odpowiedników PN-HD 60364 (PN-HD 384), które znajdowały się w
katalogu PKN w dniu 20.10.2009 r.

Tablica 4.1. Spis numerów zeszytów (arkuszy lub działów) normy PN-IEC 60364 oraz

zeszytów normy PN-HD 60364 (PN-HD 384), które znajdowały się na stronie internetowej
PKN w dniu 20.10.2009 r. i które będą zastępowały odpowiednie zeszyty normy IEC.

PN-IEC

PN-HD

PN-IEC

PN-HD

60364-1:2000

60364-1: 2009 (oryg.)

60364-5-537:1999

60364-3:2000

60364-5-548:1999

60364-4-41:200

60364-4-41:2007(oryg.)

60364-5-551:2003

60364-4-42:1999

60364-5-559:2003

60364-5-559:2007(orgy.)

60364-4-43:1999

60364-6-61:2000

60364-6:2008

60364-4-45:1999

60364-7-701:1999

60364-7-701:2007 (orgy.)

60364-4-46:1999

60364-7-702:1999

60364-4-47:2001

364 7-703:1993

60364-7-703:2007

60364-4-442:1999

60364-7-704:1999

60364-7-704:2007(orgy.)

60364-4-443:1999 60364-4-43:2006(oryg.)

60364-7-705:1999

60364-7-705:2007(orgy.)

60364-4-444:2001

60364-7-706:2000

60364-7-706:2007(orgy.)

60364-4-473:1999

60364-7-707:2000

364-4-481:1994

603647-708:1999

384.7.708 S2:2006 (oryg.)

60364-4-482:1999

384.7.711 S2:2006

60364-5-51:2000

60364-5-51:2006(oryg.)

603647-7-712:2007

60364-5-52:2002

60364-7-713:2005

60364-5-53:2000

60364-7-714:2003

60364-5-54:1999

60364-5-54:2007(orgy)

60364-7-715:2006

60364-5-56:1999

60364-7-717:2001

60364-7-717:2006(orgy.)

60364-5 523:2001

60364-7-740:2009(orgy.)

60364-5-534:2003 60364-5-534:2009 (oryg)

384.7.754: 2006 (oryg.)

1. Zastępuje równieŜ normy o końcowych numerach 46, 47 i 481.
2. Zastępuje równieŜ normę o końcowym numerze 548.

W dalszym części opracowaniaomówione zostaną wybrane postanowienia dotyczące

ochrony przeciwporaŜeniowej normy PN-EN 61140 [4] oraz następujących zeszytów nor-
my: - PN-HD 60364-4-41:2007 (oryg.) [5],

- PN-HD 60364-5-51:2006 (oryg.) [6],
- PN-HD 60364-5-54:2007 (oryg.) [7],
- PN-HD 60364-6: 2008 [8],
- PN-HD 361 S3:2002/A1:2007 [17].

5. Zakres i wybrane postanowienia normy PN-EN 61140

5.1. Zakres tematyczny normy PN-EN 61140

Norma PN-EN 61140 [4] zawiera podstawowe zasady tworzenia ochrony przeciwpo-

raŜeniowej w obiektach elektroenergetycznych niskiego i wysokiego napięcia oraz wymagania
dotyczące koordynacji środków ochrony przeciwporaŜeniowej przewidzianej dla instalacji elek-
trycznej niskiego napięcia i stosowanej przez producentów w urządzeniach.

Postanowienia normy są zawarte w następujących ośmiu rozdziałach i czterech załącz-

nikach informacyjnych:

Powołania normatywne (normy przywołane)

Definicje

Podstawowe zasady ochrony przed poraŜeniem elektrycznym

rodki ochrony (elementy środków ochrony)

rodki ochronne

Koordynacja urządzeń elektrycznych i środków ochrony w instalacjach elektrycz-
nych

Szczególne warunki działania i obsługi

Załącznik krajowy NB (informacyjny). Alfabetyczny wykaz terminów polskich zdefi-

niowanych w rozdziale 3 i ich angielskie odpowiedniki

Załącznik A (informacyjny). Zestawienie środków ochrony wprowadzonych na pod-

stawie wymagań dotyczących ochrony

Załącznik B (informacyjny). Wartości graniczne maksymalnego prądu przemiennego

dotyczące prądów w przewodach ochronnych, odnoszące się do przypad-
ków 7.5.2.2 a) oraz 7.5.2.2 b)

Załącznik C (informacyjny). Wykaz terminów

Wątpliwości budzą tytuły rozdziałów 5 i 6. Trudno od razu zauwaŜyć, czym moŜe róŜnić

się treść rozdziałów zatytułowanych „Środki ochrony” i „Środki ochronne”. Wprawdzie pewnym
wyjaśnieniem jest zapis podany po pierwszym tytule w nawiasie „(elementy środków ochrony)”,
ale  pozostaje  trudność,  czy  właściwe  jest  nazywanie  tych  elementów  środkami  ochrony.  Poza
tym,  w  dalszym  tekście  normy  „środki  ochronne”  nazywa  się  „środkami  ochrony”.  W  wersji
angielskiej tej normy tytuły  rozdziałów 5 i 6 są  następujące: „Protective  provisions (elemets of
protective  measures)”  i  „Protective  measures”.  Kłopot  powstał,  więc  przy  tłumaczeniu  angiel-
skiego tytułu rozdziału 5.

PoniŜej przedstawiono niektóre nowe terminy zamieszczone w omawianej normie, podsta-

wowe zasady ochrony przed poraŜeniem elektrycznym, cechy urządzeń, które pozwalają oceniać
moŜliwość koordynacji ochrony zastosowanej w urządzeniach z ochroną zastosowaną w obwo-
dzie zasilającym oraz postanowienia dotyczące prądów dotykowych i prądów przewodu ochron-
nego PE instalacji. „Środki ochrony” i „Środki ochronne" będą opisane przy omawianiu posta-
nowień normy PN-HD 60364-4-41 [5].

5.2. Nowa terminologia dotycząca ochrony przeciwporaŜeniowej w PN-EN 61140

Stosowane w normie PN-EN 61140 [4] terminy i ich definicje zostały w ogromnej więk-

szości zaczerpnięte z najnowszej wersji działu 195 dokumentu PN-IEC 60050 Międzynarodowe-
go  słownika  terminologicznego  elektryki  zatytułowanego  „Uziemienia  i  ochrona  przed  poraŜe-
niem  prądem  elektrycznym”  [9].  Kilka  terminów  zaczerpniętych  z  działu  195  ww.  słownika
zmodyfikowano,  a  kilka  terminów  zaczerpnięto  z  innych  działów  słownika.  W  omawianej  nor-
mie zamieszczono 65 terminów i ich definicje.

W tablicy 5.1 podano wykaz waŜniejszych terminów polskich zdefiniowanych w normie

PN-EN 61140 [4], ich odpowiedniki angielskie, numery definicji w normie omawianej i w części
195 międzynarodowego słownika terminologicznego elektryki IEC [9]. Podstawowe terminy

zmienione są w tablicy 5.1 pogrubione. Pod tablicą zestawiono niektóre nowe terminy i ich od-
powiedniki stosowane dotychczas.

Tablica 5.1. Alfabetyczny wykaz terminów zdefiniowanych w normie PN-EN 61140

Nr definicji terminu w

Termin polski

Termin angielski

61140

60050

1 bariera ochronna (elektryczna)

(electrically) protective obstacle

3.12

195-06-16

2 część czynna niebezpieczna

hazardous-live-part

3.5

195-02-05

3 ekran ochronny (elektryczny)

(electrically) protective screen

3.21

195-06-17

4 instalacja uziemiająca

earthing arrangement

3.17.5

195-02-20

5 izolacja dodatkowa

supplementary insulation

3.10.2

195-06-07

6 izolacja podstawowa

basic insulation

3.10.1

195-06-06

7 izolacja podwójna

double insulation

3.10.3

195-06-08

8 izolacja wzmocniona

reinforced insulation

3.10.4

195-06-09

9 napięcie bardzo niskie (ELV)

extra-low-voltage

3.26

10 napięcie dotykowe (rzeczywiste),

napięcie dotykowe raŜeniowe

(effective) touch voltage

3.8.1

195-05-11

napięcie dotykowe spodziewane prspective touch voltage

3.8.2

195-05-09

12 obudowa ochronna (elektryczna)

(electrically) protective enclosure

3.14

195-06-14

13 ochrona podstawowa

basic protection

3.1.1

195-06-01

14 ochrona przy uszkodzeniu

fault protection

3.1.2

195-06-02

15 ograniczenie ustalonego prądu doty-

kowego i ładunku

limitation of stady-state touch
current and charge

3.27

826-03-16
zmodyfik.

16 osoba poinstruowana

(electrically) instructed person

3.31

195-04-02

17 osoba postronna

ordinary person

3.32

195-04-03

18 osoba wykwalifikowana

(electrically) skilled person

3.30

195-04-01

19 połączenie wyrównawcze

equipotential bonding

3.16

195-01-10

21 połączenie wyrównawcze ochrone

protective equipotential bonding

3.16.1

195-01-15

22 poraŜenie elektryczne,

poraŜenie prądem elektrycznym

electric shock

3.1

195-01-04

23 prąd dotykowy, prąd raŜeniowy

touch current

3.9

195-05-21

24 prąd przewodu ochronnego

rotective conductor current

3.38

25 przegroda ochronna (elektryczna)

(electrically) protective barrier

3.13

195-06-15

26 przeszkoda ochronna (elektrycz.)

(electrically) protective obstacle

3.12

195-06-10

27 przewód PEN

PEN conductor

3.16.5

195-02-12

28 przewód ochronny; PE

protective conductor, PE

3.16.4

195-02-09

29 przewód uziemiający

earthing conductor

3.17.4

195-02-03

30 samoczynne wyłączenia zasilania

automatic disconnection of supply 3.18

195-04-10

31 separacja elektryczna

electrical separation

3.25

32 separacja ochronna (elektryczna)

(electrically) protective sepsration 3.24

195-05-10

33 separacja podstawowa (?)

simple separation

3.23

24 strefa niebezpieczna

danger sone

3.35

35 środek ochrony wzmocnionej

enhanced protective provision

3.19

36 środowisko nieprzewodzące

non-conducting environment

3.11

195-06-21

37 ukłąd PELV

PELV system

3.26.2

38 układ SELV

SELV system

3.26.1

39 uziemienia ochronne

protective earthing

3.17.6

195-01-11

40 uziom

earth electrode

3.17.3

195-02-01

41 zasięg ręki

arm

′

s reach

3.15

195-06-12

42 ziemia (lokalna)

(local) erth

3.17.2

195-01-03

43 ziemia odniesienia

reference earth

3.17.1

195-01-01

Odpowiednikami pogrubionych nowych terminów są stosowane dotychczas następujące

terminy:
- instalacja uziemiająca – uziemienie,
- napięcie dotykowe (rzeczywiste), napięcie dotykowe raŜeniowe- napięcie wraŜeniowe,
- napięcie dotykowe spodziewane – napięcie dotykowe,
- ochrona podstawowa – ochrona przed dotykiem bezpośrednim,
- ochrona przy uszkodzeniu – ochrona przy dotyku pośrednim,
- środek ochrony wzmocnionej – równoczesna ochrona przed dotykiem bezpośrednim i pośre-
dnim,

5.3. Zasady ochrony przed poraŜeniem elektrycznym

Norma PN-EN 61140 [4] wymaga, aby:
-

w warunkach normalnych (przy braku uszkodzenia) części czynne niebezpieczne
były niedostępne,

w warunkach pojedynczego uszkodzenia części przewodzące dostępne nie były
niebezpieczne.

Wymieniona powyŜej norma wyjaśnia, Ŝe:
-

zasady dostępności części czynnych niebezpiecznych w warunkach normalnych mo-
gą się róŜnić dla osób postronnych i dla osób wykwalifikowanych lub poinstruowa-
nych,

w obiektach wysokiego napięcia (U > 1 kV) przekroczenie strefy niebezpiecznej jest
równoznaczne z dotknięciem niebezpiecznej części czynnej.

Ochrona przeciwporaŜeniowa w warunkach normalnych i przy pojedynczym uszko-

dzeniu moŜe być zrealizowana przez zastosowanie:

dwóch niezaleŜnych środków – środka ochrony podstawowej i niezaleŜnego
środka ochrony przy uszkodzeniu, lub

jednego środka ochrony nazywanego środkiem ochrony wzmocnionej o takich
właściwościach, aby efektywność ochrony była równowaŜna osiąganej za pomocą
dwóch niezaleŜnych środków.

MoŜliwości realizacji ochrony przeciwporaŜeniowej wg PN-EN 61140 [4] przedstawiono

na rysunku 5.1.

Ochrona realizowana przez co najmniej dwa niezale

ne elementy

ochrony

OCHRONA

PRZED

PORA

ENIEM

DEM

ELEKTRYCZ-

NYM

OCHRONA WZMOCNIONA

OCHRONA DODATKOWA

(wymagana w okre

lonych

przypadkach)

OCHRONA DODATKOWA

(wymagana w okre

lonych

przypadkach)

OCHRONA PRZY

USZKODZENIU

OCHRONA PODSTAWOWA

(Ochrona

przeciwpora-

eniowa)

Rys.5.1. Elementy ochrony przed poraŜeniem elektrycznym w obiektach elektroener-getycznych

JeŜeli zamierzone działanie pociąga za sobą zwiększenie ryzyka, np. w miejscach o małej

impedancji styku ludzi z ziemią, komitety techniczne powinny rozwaŜyć konieczność zastoso-
wania ochrony uzupełniającej (dodatkowej).

5.4. Koordynacja ochrony zastosowanej w urządzeniu i w instalacji

Cechy urządzeń, które pozwalając ocenić moŜliwość koordynacji ochrony zastosowanej w

urządzeniach  z  ochroną  zastosowaną  w  obwodzie  zasilającym  są  określone  przez  tzw.  klasy
ochronności  urządzenia.  Norma,  tak  jak  to  było  określone  dotychczas,  wyróŜnia  cztery  klasy
ochronności: 0, I, II i III.

W tablicy 5.2 przedstawiono cechy konstrukcyjne zapewniające ochronę przeciwporaŜe-

niową dla urządzeń elektrycznych poszczególnych klas ochronności oraz ich oznaczenia graficz-
ne a w tablicy 5.3 - warunki przyłączania urządzeń róŜnych klas do instalacji zasilającej.

Tablica 5.2. Klasy ochronności urządzeń elektrycznych

Ochrona przed poraŜeniem prądem elektrycznym za-

pewniona przez rozwiązanie konstrukcyjne

Oznacze-

niecy-

frowe

klasy

rodek ochrony
podstawowej

rodek ochrony

przy uszkodzeniu

Oznaczenie

graficzne klasy

ochronności

urządzenia

Izolacja podstawowa

Brak

Izolacja podstawowa

Połączenia wyrównawcze

ochronne

Izolacja podstawowa

izolacja

Izolacja wzmocniona

III

Izolacja podstawowa

Brak

Urządzenia, których napięcia są ograniczone do wartości ELV.

Izolacja podstawowa stała lub instalacja podstawowa gazowa i obudowa

Tablica 5.3. Warunki połączenia urządzeń klasy ochronności 0, I, II i III z instalacją i ozna-

czenie graficzne klasy ochronności

Klasa

Warunki połączenia urządzenia z instalacją

Tylko do instalacji w środowisku nie przewodzącym lub do obwodu indywidual-
nie (dla tego urządzenia) separowanego elektrycznie

Urządzenie przewidziane do stosowania w obwodach, w których dla ochrony
przeciwporaŜeniowej konieczne jest podłączenie do zacisku ochronnego urzą-
dzenia przewodu ochronnego PE lub innego przewodu wyrównawczego instalacji.

Urządzenie nie wymaga koordynacji ze środkami ochrony zastosowanymi w
obwodzie zasilającym.

III

Urządzenie przewidziane do zasilania z obwodu SELV lub PELV.

5.5. Prądy dotykowe, prądy przewodu ochronnego PE instalacjach i urządzeniach

niskiego napięcia w PN-EN 61140

Norma PN-EN 61140 [4] wymaga, aby nie dopuścić w instalacjach i urządzeniach pracują-

cych w warunkach normalnego zagroŜenia poraŜeniowego, do nadmiernego wzrostu prądu w
przewodzie ochronnym PE, pogarszającego bezpieczeństwo lub normalne korzystanie z instala-
cji elektrycznej. Powinna być zapewniona kompatybilność dla prądów wszystkich częstotliwości
dopływających i generowanych przez urządzenia. Urządzenia, które wywołują w normalnych
warunkach pracy przepływ prądu w przewodzie ochronnym nie powinny być zasilane z instala-
cji, jeŜeli prąd w przewodzie ochronnym przekracza wartości dopuszczalne.

Wartości prądu przemiennego częstotliwości 50 Hz lub 60 Hz dla przewodów ochronnych

urządzeń elektrycznych nie powinny przekraczać:

dla urządzeń zasilanych z gniazda wtyczkowego jedno lub wielofazowego i wtyczkę o
prądzie znamionowym nie przekraczającym 32 A - wartości podanych w tablicy 5.4.

Tablica 5.4. Maksymalne prądy przewodu ochronnego PE urzadzeń zasila-

nych z gniazd wtyczkowych o I

< 32 A

Prąd znamionowy

urządzenia

Maksymalny prąd

przewodu ochronnego

< 4 A

> 4 A lecz < 10 A

> 10 A

2 mA

0,5 mA/A

10 mA

dla  urządzeń  do  stałego  połączenia  lub  urządzenia  stagnacyjnego,  oba  teŜ  specjalnych
wymagań  dotyczących  przewodu  ochronnego  lub  wtyczkowego,  urządzenia  elektrycz-
nego  zasilanego  przez  jednofazowe  lub  wielofazowe  gniazdo  wtyczkowe  o  prądzie
znamionowym większym niŜ 32 A - wartości podanych w tablicy 5.5.

Tablica 5.5. Maksymalne prądy przewodu ochronnego PE urzadzeń stałych i

stacjonarnych oraz zasilanych z gniazd wtyczkowych o I

> 32 A

Prąd znamionowy

urządzenia

Maksymalny prąd

przewodu ochronnego

< 7 A

> 7 A lecz < 20 A

> 20 A

3,5 mA

0,5 mA/A

10 mA

dla urządzeń do stałego połączenia, przewidywane do połączenia z zastosowaniem

wzmocnionego przewodu ochronnego dopuszczalny prąd przewodu ochronnego urzą-
dzenia powinny określać komitety producentów; w Ŝadnym przypadku nie powinien
on przekraczać 5% znamionowego prądu wyjściowego na fazę.

Urządzenia podłączone do obwodów wzmocnionego przewodu ochronnego, jeśli prądy w

przewodzie ochronnym przekraczają 10 mA powinny być wyposaŜone w:

zaciski do połączenia z przewodem ochronnym o przekroju 10 mm

Cu lub 16 AL, lub

drugi zacisk przeznaczony do połączenia z przewodem ochronnym o takim samym
przekroju, jaki jest przewidziany dla normalnego przewodu ochronnego, tak aby moŜ-
na przyłączyć drugi przewód ochronny do urządzenia.

5.6. Inne wymagania normy PN-EN 61140

Norma zawiera równieŜ postanowienia dotyczące :

uziemienia urządzenia, które przewidziane jest do stałego połączenia i mającego prąd
w przewodzie ochronnym większy niŜ 10 mA,

konieczności ustalenia odstępów i wysokości stref bezpieczeństwa oraz miejsc
umieszczenia tablic ostrzegawczych w instalacjach wysokiego napięcia,

szczególnych warunków działania urządzeń i ich obsługi,

dostępności urządzeń i zasad ich obsługi,

wartości elektrycznych (wartości napięć) po odłączeniu izolacyjnym.

6. Nowe zasady i wymagania stawiane ochronie przeciwporaŜeniowej

w normie PN-HD 60364-4-41

6.1. Wstęp

Norma PN-HD 60361-4-41 [5] zawiera szczegółowe wymagania dotyczące ochrony

przeciwporaŜeniowej  w  warunkach  zwykłego  zagroŜenia,  przy  czym  wiele  z  tych  postano-
wień prowadzi do rozwiązań znacznie ostrzejszych od rozwiązań opartych na normie PN-IEC
60364-4-41  [10].  Zawiera  ona  równieŜ  niektóre  postanowienia  zawarte  w  normach  PN-IEC
60364-4-46 [11], PN-IEC 60364-4-47 [12] i PN-IEC 364-4-481: [13]. W omawianej normie
wprost  zapisano,  Ŝe  zastępuje  ona  ww.  normy  IEC,  co  moŜe  dziwić,  gdyŜ  obejmuje  całego
zakresu tematycznego tych norm IEC.

W normie PN-HD 60364-4-41 [5] tak jak w normie PN-EN 61140 [4] stosowane są

terminy  „środek  ochrony”,  „środek  ochrony  podstawowej”,  „środek  ochrony  przy  uszkodze-
niu”.  UŜycie  terminu  „  środek ochrony” oznacza środek składający się  ze środka ochrony
podstawowej i środka ochrony przy uszkodzeniu lub jest środkiem spełniającym równo-
cześnie obie funkcje.

PoniŜej podano: zakres tematyczny normy, postanowienia ogólne dotyczące tworzenia

systemów ochrony oraz podstawowe, nowe wymagania stawiane ochronie przy uszkodzeniu
przez samoczynne wyłączenie zasilania.

6.2. Zakres tematyczny normy PN-HD 60364-4-41

Zakres tematyczny normy najlepiej prześledzić zapoznając się z tytułami działów, roz-

działów i aneksów normy PN-HD 60364-4-41[5]:

410. Wprowadzenie

410.1. Zakres zastosowania
410.2. Normy przywołane
410.3. Wymagania ogólne

411. Środek ochrony: samoczynne wyłączenie zasilania

411.1. Postanowienia ogólne
411.2. Wymagania dla ochrony podstawowej
411.3. Wymagania dla ochrony przy uszkodzeniu
411.4. Układy TN
411.5. Układy TT
411.6. Układy IT
411.7. Funkcjonalne bardzo niskie napięcie (FELV)

412. Środek ochrony: izolacja podwójna lub wzmocniona

412.1. Postanowienia ogólne
412.2. Wymagania dla ochrony podstawowej i ochrony przy uszkodzeniu

413. Środek ochrony: separacja elektryczna

413.1. Postanowienia ogólne
413.2.Wymagania dla ochrony podstawowej
413.3 Wymagania dla ochrony przy uszkodzeniu

414. Środek ochrony: bardzo niskie napięcie w układach SELV lub PELV

414.1 Postanowienia ogólne
414.2. Wymagania dla ochrony podstawowej i dla ochrony przy uszkodzeniu
414.3. Źródła układów SELV i PELV
414.4.Wymagania dla układów SELV i PELV

415. Ochrona dodatkowa

415.1. Ochrona dodatkowa: wyłączniki róŜnicowoprądowe (RCDs)
415.2. Ochrona dodatkowa: dodatkowe ochronne połączenia ekwipotencjalne

Aneks A (normatywny). Środki ochrony podstawowej (ochrony przed dotykiem bezpo-

rednim)

Aneks B (normatywny). Przeszkody i umieszczenie poza zasięgiem ręki
Aneks C (normatywny). Środki ochrony stosowane tylko w instalacjach kontrolowanych

przez osoby wykwalifikowane lub poinstruowane

Aneks D (informacyjny). Porównanie spisu treści normy IEC 60364-4-41:2001 z obecną

normą HD 60364-4-41:2007

6.3. Wymagania podstawowe

rodek (system)ochrony powinien składać się z:

- odpowiedniej kombinacji niezaleŜnych elementów zapewniającej ochronę podstawową

oraz ochronę przy uszkodzeniu, lub

- elementu ochrony wzmocnionej zapewniającej zarówno ochronę podstawową jak i

ochronę przy uszkodzeniu.
Norma PN-HD 60364-4-41[5] dopuszcza do powszechnego stosowania (z niŜej wy-

mienionymi ograniczeniami) następujące środki (systemy) ochrony:
        1)  samoczynne wyłączanie zasilania (411),
        2)  izolacje podwójną lub wzmocnioną (412),
        3)  separację elektryczną (ochronną) dla zasilania jednego odbiornika (413),
        4)  bardzo niskie napięcie SELV lub PELV (414).

Środki (systemy) ochrony, w których dla ochrony podstawowej przewidziano prze-

szkody lub umieszczenie poza zasięgiem ręki, mogą być stosowane jedynie w instalacjach
dostępnych dla:

- osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych, lub
- osób znajdujących się pod nadzorem osób wykwalifikowanych lub poinstruowa-
nych.

Środki (systemy) ochrony, które mają ograniczony zakres to:

    5)  środowisko nieprzewodzące,
    6)  nieuziemione połączenia wyrównawcze,
    7)  separacja elektryczna (ochronna) dla zasilania więcej niŜ jednego odbiornika

Przeznaczone są one do stosowania w instalacjach nadzorowanych przez osoby wykwa-

lifikowane lub poinstruowane, w których nie mogą być wykonane nieautoryzowane zmiany.

JeŜeli środki ochrony przeciwporaŜeniowej nie mogą być skuteczne, powinny być

zastosowane odpowiednio dobrane środki uzupełniające zapewniające wraz ze środkami
podstawowymi uzyskanie wymaganego stopnia bezpieczeństwa.

Dopuszcza się pominięcie środków (elementów) ochrony przy uszkodzeniu przy

rozpatrywaniu zagroŜenia poraŜeniowego przy następujących przewodzących częściach:

- metalowych wspornikach izolatorów linii napowietrznych, które są przymocowane do

budynków i są umieszczone poza zasięgiem ręki,

- słupów betonowych zbrojonych linii napowietrznych, w których stalowe zbrojenie słu-

pów nie jest dostępne,

- części przewodzących dostępnych, których wymiary są niewielkie (np. 50 mm x 50

mm), lub nie mogą być chwycone ręką, lub dotykanie ich jest mało prawdopodobne, a
przyłączenie przewodu ochronnego jest trudne lub niemoŜliwe,

- metalowych rur lub innych metalowych osłon urządzeń, chronionych izolacją podwójną

lub wzmocnioną.

Środki (systemy) ochrony ponumerowane wyŜej od 1) do 4) i ich środki (elementy)

składowe przedstawiono na rysunku 6.1 a) i b), a środki ochrony ponumerowane od 5) do 7) -
na rysunku 6.2 (tych rysunków nie ma w normie).

a)

b)

Rys.6.1.Środki ochrony do powszechnego z wyjątkiem sytuacji, w których są zastosowane
ś

rodki ochrony podstawowej zapisanych na szarym tle (środki te mogą być stosowane, gdy

instalację eksploatują osoby wykwalifikowane, poinstruowane lub nadzorowane przez nie
osoby postronne

RODEK

OCHRONY

PRZECOWPORA-

ENIOWEJ

ELEMENTY DLA OCHRONY

PODSTAWOWEJ

ELEMENTY DLA OCHRONY PRZY

USZKODZENIU

ELEMENTY DLA OCHRONY

DODATKOWEJ

ELEMENTYDLA OCHRONY DODATKOWEJ

IZOLACJA DODATKOWA

IZOLACJA

PODWÓJNA

LUB

WZMOCNIONA

(URZ. II KL OCHR.)

IZOLACJA PODSTAWOWA

ODMIANY:-

- IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA,
-

SEPARACJA ZWYKŁA

IZOLACJA PODSTAWOWA

ODMIANY:-

- IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA.

SEPARACJA

ELEKTRYCZNA

DLA ZASILANIA

TYLKO JEDNEGO

ODBIORNIKA

IZOLACJA WZMOCNIONA

OGRANICZENIE NAPI

CIA

(I ZAKRES NAPIECIOWY UZYSKANY Z :

- TRANSFORMATORA BEZPIECZE

STWA,

LUB

RÓDŁA NIEZALEZNEGO OD OBWO-
DÓ WY

SZEGO NAPI

CIA ,LUB

- URZ

DZENIA ELEKTRONICZNEGO

SPEŁNIAJ

CEGO ODPOWIEDNIE

WYMAGANIA)

SEPARACJE OCHRONNA
OD OBWODÓW WY

SZEGO NAPI

CIA

(SEPARACJA  PRZEZ ZASTOSOWANIE :
- IZOLACJI  PODSTAWOWEJ  I  DODAT-
  KOWEJ, LUB
- IZOLACJI   WZMOCNIONEJ, LUB
- IZOLACJI PODSTAWOWEJ  I  EKRANO-
  WANIA OCHRONNEGO)

BARDZO

NISKIE

NAPI

CIE

SELV

LUB

PELV

DLA UKŁADU PELV

DOPUSZCZALNE UZIEMIENIE

FUNKCJONALNE, W

NIEKTÓRYCH PRZYPADKACH

IZOLACJA PODSTAWOWA LUB

PRZEGRODA LUB OBUDOWA

DLA UKŁADU

SELV

SEPARACJA

ZWYKŁA OD ZIEMI

I INNYCH

OBWODÓW PELV

I SELV

INNE

WYMAGANIA

RODEK

OCHRONY

PRZECOWPORA-

ENIOWEJ

ELEMENTY DLA OCHRONY

PODSTAWOWEJ

ELEMENTY DLA OCHRONY PRZY

USZKODZENIU

ELEMENTYDLA OCHRONY

DODATKOWEJ

ELEMENTYDLA OCHRONY

DODATKOWEJ

SAMOCZYNNE

WYŁ

CZENIE

ZASILANIA

IZOLACJA PODSTAWOWA

ODMIANY:-

- IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA,
-- PSZESZKODA,

- UMIESZCZENIE POZA ZASI

GIEM R

SAMOCZYNNE WYŁ

CZENIA

ZASILANIA
(SAMOCZYNNE WYŁ

CZANIE ZASILANIA

W WYMAGANYM CZASIE + POŁ

CZENIA

WYRÓWNAWCZE OCHRONNE + UZIEMIE-
NIA OCHRONNE)

WYSOKOCZUŁY WYŁ

CZNIK

RÓ

NICOWOPR

DO WY

UZUPEŁNIAJ

CE POŁ

CZENIA

WYRÓWNAWCZE OCHRONNE

DLA INSTALACJI LUB ICH CZ

ĘŚ

WG WYMAGA

ĘŚ

CI 7 PN IEC 60364

WYSOKOCZUŁY WYŁ

CZNIK

RÓ

NICOWOPR

DOWY

DLA OBWODÓW ZASILAJ

CYCH :

- GNIAZDA WTYCZKOWE O I n < 20 A,

- URZ

DZENIA RUCHOME O I n < 32A NA ZEWN

TRZ

POMIESZCZANIA

LUB

Rys.6.2. Środki ochrony do stosowania tylko w instalacjach eksploatowanych przez osoby
wykwalifikowane lub poinstruowane

6.4. Wymagania wspólne dla układów TN i TT stawiane środkowi (systemowi) ochrony -

samoczynne wyłączenie zasilania

Środek (system) ochrony - samoczynne wyłączenie zasilania powinien, wg PN-HD

60364-4-41 [5], spełniać wymagania stawiane:

- ochronie podstawowej zapewnianej przez izolację podstawową części czynnych albo

zastosowanie obudowy lub ogrodzenia

- ochronie przy uszkodzeniu zapewnionej przez połączenia ekwipotencjalne i samoczyn-

ne wyłączenie zasilania.

Jako środek uzupełniający (dodatkowy) moŜe być stosowany wyłącznik róŜnicowo-

prądowy wysokoczuły (30 mA). Wyłącznik taki jest uzupełnieniem ochrony podstawowej
oraz ochrony przy uszkodzeniu.

Ochrona podstawowa wchodząca w skład ochrony przeciwporaŜeniowej przez samo-

czynne wyłączenie zasilania (system) powinna być zapewniona przez zastosowanie izolacji
podstawowej stałej lub gazowej, przy czym z izolacją gazową naleŜy zastosować obudo-
wę lub ogrodzenie (przeszkodę).

Ochrona przy uszkodzeniu (element systemu) powinna polegać na zastosowaniu:

- uziemienia ochronnego spełniającego wymagania zawarte w rozdziałach 411.4 do 411.6

omawianej normy (dotyczące układów TN, TT i IT) oraz normy PN-HD 60364-5-54 [7],

- połączeń wyrównawczych ochronnych spełniających wymagania p. 411.3.1.2 oraz nor-

my PN-HD 60 364-5-54,

- samoczynnego wyłączenia zasilania spełniającego wymagania podrozdziału 411.32 nor-

my,

- wysokoczułego wyłącznika róŜnicowoprądowego dla ochrony uzupełniającej (jeśli jest

ona potrzebna).

W kaŜdym budynku naleŜy wykonać główną szynę uziemiającą, z którą połączone bę-

dą przewody wyrównawcze główne, przewód ochronny PE, przewód uziemiający i ewentual-
nie wymagające uziemienia miejscowe i dodatkowe połączenia wyrównawcze.

RODEK OCHRONY

PRZECOWPORA-

ENIOWEJ

RODKI OCHRONY PODSTAWOWEJ

RODKI OCHRONY PRZY USZKODZENIU

RODKI OCHRONY DODATKOWEJ

SEPARACJA ZWYKŁA

OD INNYCH OBWODÓW I ZIEMI

IZOLACJA PODSTAWOWA

ODMIANY:-

- IZOLACJA PODSTAWOWA STAŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA.

SEPARACJA

ELEKTRYCZ-

DLA ZASILANIA

CEJ NI

JEDNEGO

ODBIORNIKA

UZUPENIAJ

CE POŁ

CZENIA

WYRÓWNAWCZE OCHRONNE

RODOWISKO

NIEPRZEWO-

IZOLACJA PODSTAWOWA
OD M I A NY :
- IZOLACJA PODSTAWOWA STA ŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA,,
- PRZESZKODA, ,
- UMIESZCZENIE POZA ZASI

GIEM R

RODOWISKO NIEPRZEWODZ

NIEUZIEMIONE
POŁ

CZENIA

WYRÓWNA-
WCZE

         IZOLACJA PODSTAWOWA
                        OD M I A NY :
- IZOLACJA PODSTAWOWA   STA ŁA,
- PRZEGRODA LUB OBUDOWA,,
- PRZESZKODA, ,
- UMIESZCZENIE POZA ZASI

GIEM R

NIEUZIEMIONE POŁ

CZENIA

WYRÓWNAWCZE

Wymagania dotyczące uziemień ochronnych i połączeń wyrównawczych w omawianej

normie są w zasadzie takie same jak w normach IEC.

Maksymalne czasy wyłączenia zasilania w przypadku wystąpienia pojedynczego uszko-

dzenia w układach TN, TT, wg normy, mają róŜne wartości dla:

1) konwencjonalnych obwodów odbiorczych typu TN i TT, w których prądy nie mogą

przekraczać 32 A ),

obwodów rozdzielczych typu TN i obwodów odbiorczych typu TN nie wymienionych w
p.1),

obwodów rozdzielczych TT i obwodów odbiorczych typu TT nie wymienionych w p.1).

Maksymalne czasy wyłączenia zasilania w przypadku wystąpienia pojedynczego

uszkodzenia w układach TN, TT, w których prądy nie mogą przekroczyć 32 A zestawione są
w tabl. 6.3.

Tablica 6.3. Maksymalne czasy samoczynnego wyłączenia zasilania w obwodach odbior-

czych typu TN i TT, w których płynąć moŜe prąd nie przekraczający 32 A

Maksymalne czasy (w sekundach) przy napięciu

50 V ≤U

≤

120 V

120 V<U

≤

230 V

230 V<U

≤

400 V

> 400 V

Układ

a.c.

d.c.

a.c.

d.c.

a.c.

d.c.

a.c.

d.c.

0,8

Uwaga 1

0.4

5,0

0,2

o.4

0,1

0.1

0.3

Uwaga 1

0.2

0,4

0,07

0.2

0,04

0.1

W układzie TT, w którym zastosowano dla ochrony przy uszkodzeniu samoczynne wyłącze-
nie zasilania i połączenia wyrównawcze ochronne łączące wszystkie części przewodzące
dostępne moŜe być stosowany czas wyłączania podany dla układu TN
Uwaga 1: Samoczynne wyłączenie zasilania moŜe być wymagane z innych powodów niŜ
ochrona przeciwporaŜeniowa.
Uwaga 2: Przy stosowaniu urządzenia ochronnego w postaci wyłącznika róŜnicowoprądo-
wego naleŜy uwzględnić uwagę do 411.4.4, uwagę 4 do 411.5.3 i uwagę do 411.6.4

W układach TN dopuszcza się samoczynne wyłączanie zasilania w czasie nie przekra-

czającym 5s w obwodach rozdzielczych i obwodach odbiorczych o prądzie przekraczającym
32 A.

W układach TT dopuszcza się samoczynne wyłączanie zasilania w czasie nie przekra-

czającym 1s w obwodach rozdzielczych i obwodach odbiorczych o prądzie przekraczającym
32 A.

W układach o napięciu znamionowym wyŜszym od 50 V a.c. lub 120 V a.c. samoczyn-

ne wyłączenie zasilania w wyŜej podanych czasach nie jest wymagane, jeŜeli przy wystąpie-
niu uszkodzenia do przewodu ochronnego lub ziemi, napięcie zasilające jest redukowane w
czasie nie większym od 5 s do 50 V a.c. lub 120 V a.c. lub mniejszego.

W takich przypadkach naleŜy sprawdzić czy odłączenie zasilania nie jest wymagane z

innych powodów niŜ ochrona przeciwporaŜeniowa.

JeŜeli nie moŜna zrealizować samoczynnego wyłączania zasilania w wymaganych cza-

sach powinny być zastosowane dodatkowe połączenia wyrównawcze spełniające wymagania
rozdziału 415.2 rozpatrywanej normy (uzupełniająca ochrona przez zastosowanie wysokoczu-
łego wyłącznika róŜnicowoprądowego lub dodatkowego połączenia wyrównawczego).

W układach a.c. uzupełniająca ochrona w postaci wysokoczułego wyłącznika róŜnico-

woprądowego powinna być zastosowana dla zasilania:

gniazd wtyczkowych o prądzie znamionowym nie przekraczającym 20 A przeznaczo-
nych dla uŜytkowania przez osoby postronne i które są przewidziane do powszechnego
uŜytku,

- urządzeń ruchomych o prądzie znamionowym nie przekraczającym 32 A uŜytkowanych

na zewnątrz pomieszczeń.

Pozostałe postanowienia normy PN-HD 60364-4-41 [5] są zbliŜone do postanowień

aktualnej normy PN-IEC 60364-4-41[10].

7. Dobór i montaŜ wyposaŜenia elektrycznego instalacji elektrycznych niskiego

napięcia w normie PN-HD 60364-5-51

7.1. Zakres tematyczny normy

Norma PN-HD 60364-5-51[6] składa się z następujących działów i załączników:

510. Wprowadzenie
511. Zgodność z wymaganiami normy
512. Warunki pracy, wpływy zewnętrzne
513. Dostępność
514. Oznaczenia
515. Zapobieganie przed wzajemnym szkodliwym oddziaływaniem
Załącznik A (informacyjny) - Skrócony wykaz wpływów zewnętrznych
Załącznik B (załącznik B z IEC 60364-3) (inform.) - WspółzaleŜność temperatury powietrza,
wilgotności względnej powietrza i wilgotności bezwzględnej powietrza (pusty)
Załącznik C (załącznik C IEC 60363-3) (norm.) - Klasyfikacja warunków mechanicznych (pu-
sty)
Załącznik D (załącznik D IEC 60363-3) (norm.) – Klasyfikacja makrośrodowisk (pusty)
Załącznik E (informacyjny) (IEC 60364-Część 1 ÷ 6) (pusty)
Załącznik ZA (informacyjny) - Wpływy zewnętrzne
Załącznik ZB (informacyjny) - Metody oznaczania przewodów PEN w róŜnych państwach
Załącznik ZC (informacyjny) - Identyfikacja Ŝył przewodów wieloŜyłowych
Załącznik ZD (normatywny) - Specjalne warunki krajowe.

Zakres normy PN-HD [6], wynikający z tytułów jej działów, jest taki sam jak normy PN-IEC

60364-5-51 [14].

Modyfikacje wprowadzone do omawianej normy CENELEC polegają na :

wprowadzeniu zmian merytorycznych niektórych postanowień zawartych w rozdziałach i
podrozdziałach,

zastąpieniu tablicy 51 A z normy PN-IEC [21] załącznikiem ZA,

zamieszczaniu w omawianej normie HD nowych załączników A, B, C, D, ZB, ZC i ZD.

W rozdziale 510.3 zawarto postanowienie, aby kaŜdy element (urządzenie) instalacji był

dobrany i wykonywany zgodnie z wymaganiami kolejnych zeszytów części 5 HD 60364 oraz
zgodnie z odpowiednimi wymaganiami innych części dokumentów serii HD 60364.

7.2. Sposoby oznaczania barwami przewodów PEN i Ŝył przewodów wieloŜyłowych

W normie PN-HD 60364-5-51 [6] istotne informacje są zawarte w tablicy podającej spo-

soby oznaczania w krajach europejskich przewodów PEN oraz postanowienia dotyczące ozna-
czeń Ŝył przewodów wieloŜyłowych. PowyŜsze informacje i postanowienia przedstawiono poni-
Ŝ

ej w tablicach 7.1, 7.2 i 7.3.

Tablica 7.1. Sposoby oznaczania przewodów PEN w niektórych krajach europejskich,

wg PN-HD 60364-5-51: 2006

Kraj

Oznaczenie barwami zieloną i Ŝółtą na
całej długości przewodu z niebieskimi
oznacznikami na końcach

Oznaczenie barwą niebieską na całej
długości przewodu z oznacznikami
zielonym i Ŝółtym na końcach

Austria

Belgia

Nie stosowane

Czechy

Nie stosowane

Dania

Finlandia

Nie stosowane

Francja

Nie stosowane

Niemcy

Nie stosowane

Irlandia

Włochy

Holandia

Nie stosowane

Norwegia

Nie stosowane

Polska

Słowacja

Nie stosowane

Hiszpania

Nie stosowane

Szwecja

Nie stosowane

Szwajcaria

Nie stosowane

a – oznaczniki niebieskie na końcach nie są wymagane ale dopuszczalne,
b – dopuszczalne tylko, gdy poprzedni przewód N wykorzystany został jako przewód PEN,
c -  bez oznaczników niebieskich na końcach przewodu.

Tabela 7.2. Przewody z Ŝyłą oznaczoną barwami zieloną i Ŝółtą

Barwa izolacji Ŝył

Liczba Ŝył

ochronnej

roboczych

zielony i niebieski

niebieski

brązowy

zielony i niebieski

brązowy

czarny

szary

zielony i niebieski

niebieski

brązowy

czarny

zielony i niebieski

niebieski

brązowy

czarny

szary

a) tylko dla specjalnych zastosowań
b) nieizolowana, koncentryczna część przewodząca, taka jak metalowy płaszcz, pan-

cerz albo ekran, nie jest traktowana jako Ŝyła; część koncentryczna jest identyfiko-
wana przez jej pozycję i nie musi być oznaczana barwą

Tabela 7.3. Przewody bez Ŝyły oznaczonej barwami zieloną i Ŝółtą

Liczba Ŝył

Barwa izolacji Ŝył

niebieski

brązowy

czarny

szary

niebieski

brązowy

czarny

niebieski

brązowy

czarny

szary

niebieski

brązowy

czarny

szary

czarny

a) tylko dla specjalnych zastosowań
b) nieizolowana, koncentryczna część przewodząca, taka jak metalowy płaszcz, pan-
cerz albo ekran, nie jest traktowana jako Ŝyła; część koncentryczna jest identyfiko-
wana przez jej pozycję i nie musi być oznaczana barwą

Dla przewodów wieloŜyłowych sztywnych i giętkich o liczbie Ŝył większej od 5, kaŜda Ŝy-

ła powinna być oznaczona barwami lub numerami podanymi w normie EN 60446 (odpowiednik
polski PN-EN 60446 [3]). śyły oznaczone numerami wykorzystywane jak przewody ochronne
lub neutralne powinny mieć odpowiednio oznaczniki zielone i Ŝółte lub odpowiednio - niebieskie
na końcach przewodów.

Przewody jednoŜyłowe nieizolowane i izolowane powinny być wzdłuŜ ich długości bar-

wione: brązową lub czarną lub szarą. Zastosowanie jednej z tych barw dla wszystkich przewo-
dów liniowych obwodu jest dozwolone.

Przewodzące obudowy przewodów jednoŜyłowych izolowanych nie oznaczonych zgodnie

z normą oznacznikami barwami zieloną i Ŝółtą lub barwą niebieską, tj. w przypadku duŜych
przekrojów, większych od 16 mm

, mogą być zastosowane jako:

przewód ochronny, jeŜeli będą miały oznaczniki zielono-Ŝółte na kaŜdym końcu,

przewód PEN, jeŜeli oznaczniki zielono-Ŝółte i niebieskie będą umieszczone na kaŜ-
dym końcu,

przewód neutralny, jeŜeli zastosowane zostaną oznaczniki niebieskie na kaŜdym koń-
cu.

Zastosowanie przewodu (Ŝyły z izolacją niebieską) jako przewodu liniowego lub do innych

celów jest moŜliwe, jeŜeli nie spowoduje to pomyłki, Ŝe jest to przewód neutralny. Nie dotyczy
to przewodu ochronnego.

Uwaga: Oznaczenie takie moŜna zastosować np. w części obwodu pomiędzy łącznikiem a

urządzeniem pobierającym prąd.

Oznaczenie barwą (lub oznacznikiem) nie jest wymagane:
-

dla przewodów koncentrycznych,

dla metalowych obudów lub pancerzy przewodów, gdy są uŜyte jako przewód ochron-
ny,

dla przewodów gołych, gdy ich identyfikacja nie jest potrzebna ze względu na ekstre-
malne wpływy, np. agresywną atmosferę i działające siły,

dla przewodów gołych napowietrznych.

Oznaczenie barwą nie jest wymagane dla przewodów giętkich bez osłony lub pancerza.

7.3. Schematy, tablice, wykresy (514.5)

W zaleŜności od potrzeb naleŜy sporządzać schematy, wykresy lub tablice zgodnie z nor-

mami serii EN 61346-1 i EN-61082 zawierające w szczególności:

rodzaj i układ obwodów (punkty odpływów do odbiorców, liczbę i przekroje przewo-
dów, rodzaje oprzewodowania),

miejsce lokalizacji urządzeń oraz charakterystyki niezbędne do identyfikacji urządzeń
spełniających funkcje zabezpieczającą, izolacyjną i łączeniową.

W przypadku nieskomplikowanych instalacji powyŜsze informacje mogą być podane w

formie tabelarycznej.

Uwaga: Schematy i dokumenty powinny zawierać następujące szczegółowe informacje:
-

typ i przekrój przewodów,

długości obwodów,

przeznaczenie i typ urządzeń zabezpieczających,

prąd znamionowy i nastawienie urządzeń zabezpieczających,

przewidywany prąd zwarciowy i współczynniki uszkodzenia urządzeń ochronnych.

Informacje te powinny być podane dla kaŜdego obwodu instalacji. Zaleca się aby te infor-

macje były korygowane po kaŜdej modernizacji instalacji. Schematy i dokumenty powin-ny
wskazywać lokalizację niewidocznych urządzeń.

Zastosowane symbole powinny być zaczerpnięte z norm serii EN 60617.

8. Znowelizowane wymagania stawiane uziemieniom i przewodom ochronnym w normie

PN-HD 60364-5-54:2007

8.1. Zakres tematyczny normy

W stosunku do starej normy [15] zakres treści nowej normy [7] został rozszerzony i

zawiera obecnie następujące rozdziały:
541.   Postanowienia ogólne
          541.1  Zakres zastosowania
          541.2. Normy przywołane
          541.3. Terminy i definicje
542.   Instalacje uziemiające
          542.1. Wymagania ogólne
          542.2. Elektrody uziemiające (uziomy)
          542.3. Przewody uziemiające
          542.4. Główny zacisk uziemiający
543.    Przewody ochronne
          543.1.  Minimalne przekroje
          543.2.  Typy przewodów ochronnych
          543.3.  Elektryczna ciągłość przewodów ochronnych
          543.4.  Przewody PEN
          543.5.  Kombinowane uziemienie ochronne i funkcjonalne
          543.6.  Układ przewodów ochronnych
          543.7.  Wzmocnienie przewodów ochronnych dla ochrony przed prądami upływowymi
                       przekraczającymi wartość 10 mA
544.    Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych
           544.1.  Przewody  ochronnych  połączeń  wyrównawczych  przyłączane  do  głównego
                        zacisku uziemiającego (głównych połączeń wyrównawczych)
           544.2.  Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych uzupełniających

Załącznik  A  (normatywny)  Metoda  obliczania  współczynnika  k  do  punktu  543.1.2
                                                   (patrz teŜ IEC 60724 i IEC 60949)
Załącznik  B  (informacyjny)  Ilustracja  układu  uziomu,  przewodów  ochronnych  i  och-
                                                   ronnych przewodów wyrównawczych
Załącznik ZA (informacyjny)  Przewodnik po metodach obliczeń rezystancji uziomów
Załącznik ZB (informacyjny)  Wykonanie elementów uziomów – Uziomy fundamentowe
Załącznik ZC (normatywny)   Specjalne wymagania krajowe
Załącznik ZD (informacyjny)  A - Odstępstwa krajowe

Zakres normy został rozbudowany w stosunku do normy dotychczasowej [13]. Zmie-

niono i rozszerzono treść prawie wszystkich punktów normy. Istotną zmianą jest dodanie do
normy szeregu załączników. Do najwaŜniejszych z nich naleŜą:

•

Załącznik normatywny A podający rozszerzone w stosunku do normy [13], szczegółowe
zasady obliczania współczynnika k i jego stabelaryzowane wartości.

•

Załącznik informacyjny B ilustrujący zasady układania (budowy) uziomów, przewodów
ochronnych i przewodów ochronnych połączeń wyrównawczych.

•

Załącznik informacyjny ZA podający metody obliczeń rezystancji uziomów.

•

Załącznik informacyjny ZB podający informacje dotyczące uziomów fundamentowych.

•

Załącznik normatywny ZC podający szczegóły specjalnych wymagań krajowych.

•

Załącznik informacyjny ZD przedstawiający odstępstwa krajowe.

8.2. Instalacje uziemiające

W nowej normie nie zawarto informacji o moŜliwości wykorzystywania do celów uzie-

mień elektroenergetycznych metalowych rur wodociągowych. Zwrócono natomiast uwagę na
stosowanie uziomów fundamentowych. W nowych budynkach mocno zalecane jest wykona-
nie sztucznego uziomu fundamentowego. Uziom ten zdefiniowany został jako część (element)
przewodząca  umieszczona  w  betonowym  fundamencie  budynku  w  formie  zamkniętej  pętli.
JeŜeli element (elektroda) uziemiający umieszczony został w fundamencie, to dla zapewnie-
nia ochrony przed korozją powinien być oddzielony od gruntu warstwą betonu o grubości co
najmniej  5  cm.  Uziomom  fundamentowym  poświęcony  został  specjalny  załącznik  informa-
cyjny (ZB) umieszczony w normie.

Przewody uziemiające (p.542.3) powinny spełniać wymagania uzupełnione w stosunku

do podanych w poprzednim wydaniu normy IEC, i przedstawione w tablicy 8.1. Podobnie jak
dotychczas uzaleŜniono ich wymiary nie tylko od ochrony przed korozja, lecz równieŜ od
ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Tablica 8.1. Minimalne przekroje umieszczonych w ziemi przewodów uziemiających

Przewód

uziemiający

Minimalny przekrój przewodów

chronionych przed uszkodzeniami

mechanicznymi

Minimalny przekrój przewodów nie

chronionych przed uszkodzeniami

mechanicznymi

Miedź

Stal

Miedź

Stal

Chroniony przed

korozją

2,5

Nie chroniony

przed korozją

Główny zacisk (szyna) uziemiający (p.542.4) powinien spełniać wymagania podobne

do zawartych w obecnej normie. Nowością jest zwrócenie uwagi na konieczność podłączania
kaŜdego z przyłączanych przewodów do oddzielnego zacisku głównej szyny uziemiającej.

Na rysunku 8.1. przedstawiono zawarty w aneksie B do normy (rys. B 54.1) przykład

wykonania uziemienia, przewodów ochronnych i wyrównawczych).

8.3. Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych (544)

Przewody wyrównawcze przyłączone do głównego zacisku uziemiającego (544.1)

W nowej normie nie ma wymagania, aby przekrój przewodu wyrównawczego przyłą-

czonego do głównego zacisku uziemiającego (do głównej szyny wyrównawczej) był nie
mniejszy niŜ połowa największego przekroju przewodu ochronnego zastosowanego w danej
instalacji. Nie ma teŜ zatem złagodzenia wymagań pozwalającego na stosowanie przewodów
wyrównawczych wykonanych z miedzi o przekroju nie większym niŜ 25 mm

Zgodnie z nową normą przekrój ochronnych przewodów wyrównawczych (głównych)

nie powinien być mniejszy niŜ : - 6 mm

Cu, lub

- 16 mm

Al, lub

50 mm

Fe.

Przewody ochronnych połączeń wyrównawczych (dodatkowych)uzupełniających (544.2)

Przewód ochronny łączący dwie części przewodzące dostępne powinien mieć przekrój

nie mniejszy niŜ przewód o przekroju mniejszym przyłączony do części przewodzącej do-
stępnej. Przewód ochronny wyrównawczy nie będący częścią przewodu wieloŜyłowego po-
winien być chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi przez ułoŜenie w obudowie, ko-
rytku lub w inny równowaŜny sposób.

Gdy: S

PE1

≤ S

PE2

, to S

≥ S

PE1

Oznaczenia na rysunku:
M

, M

– części przewodzące dostępne

PE1

, S

PE2

– powierzchnie przekroju przewodów ochronnych

– powierzchnia przekroju przewodu wyrównawczego połączenia ochronnego

uzupełniającego

Rys. 8.2. Przewód połączenia wyrównawczego ochronnego między częściami przewodzącymi
dostępnymi dwóch odbiorników I klasy ochronności

≥ 0,5 S

Oznaczenia na rysunku:

M – część przewodząca dostępna
S

– powierzchnia przekroju przewodu ochronnego

– powierzchnia przekroju przewodu wyrównawczego połączenia ochronnego

uzupełniającego
*

)

Minimalny przekrój przewodu ochronnego nie moŜe być mniejszy niŜ:

2,5 mm

Cu – gdy przewód jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi, lub

4,0 mm

Cu – gdy przewód nie jest chroniony przed uszkodzeniami mechanicznymi.

Rys. 8.3. Przewód połączenia ochronnego między częścią przewodzącą dostępną odbiornika I
klasy ochronności i częścią przewodzącą obcą

9. Sprawdzania instalacji wg normy PN-HD 60364-6

9.1. Zakres normy

Nowa norma ma rozszerzony, w stosunku do obecnie obowiązującej normy, zakres te-

matyczny i wiele nowych, bardziej szczegółowych informacji zawartych w załącznikach.

Zmiany tematyczne nowej i zastępowanej normy moŜna ocenić porównując spisy treści

obu norm. Spisy treści rozdziałów 61 obu norm i rozdziału 62 nowej normy zestawiono w
tablicy 9.1, a tytuły załączników obu norm – w tablicy 9.2.

Tablica 9.1. Porównanie zakresu tematycznego postanowień normy PN-IEC 60364-6-61:2000
[16] i normy PN-HD 60364-6:2008 [8]

PN-IEC 60364-6-61:2000

PN-HD 60364-6:2008

61.1 Postanowienia ogólne
61.2 Normy powołane

6.1 Zakres normy
6.2 Powołania normatywne
6.3 Definicje

61 Sprwdzanie odbiorcze
61.1 Postanowienia ogólne

611 Oględziny

61.2 Oględziny

612 Próby

61.3 Próby

612.1 Postanowienia ogólne

61.3.1 Postanowienia ogólne

612.2 Ciągłość przewodów ochronnych, w tym
          przewodów wyrównawczych głównych i
          dodatkowych

61.3.2 Ciągłość przewodów

612.3 Rezystancja izolacji instalacji elektrycznych

61.3.3 Rezystancja izolacji instalacji elektrycz-
nych

612.4 Ochrona za pomocą separacji obwodów

61.3.4 Ochrona za pomocą SELV, PELV lub se-
paracjo elektrycznej

612.5 Rezystancja podłóg i ścian

61.3.5 Rezystancja /impedancja izolacji podłóg i
ś

cian

612.6 Sprawdzenie stanu ochrony za pomocą sa-
moczynnego wyłączenia zasilania
  612.6.1 Postanowienia ogólne
  612.6.2 Pomiar rezystancji uziomu
  612.6.3 Pomiar impedancji pętli zwarciowej
  612.6.4 Pomiar rezystancji przewodów ochron
               nych

61.3.6 Ochrona za pomocą samoczynnego wyłą-
czenia zasilania

61.3.7 Ochrona uzupełniająca

612.7 Sprawdzenie biegunowości

61.3.8 Sprawdzenie biegunowości

61.3.9 Sprawdzenia kolejności faz

612.8 Próba wytrzymałości elektrycznej
612.8.1Wymagania ogólne
612.8.2 wartości napięcia probierczego

612.6.9 Próba działania

61.3.10 Próby funkcjonalności

612.6.10 Sprawdzenie spadku napięcia

61.3.11. Spadek napięcia

61.4 Protokołowanie sprawdzenia odbiorczego

( patrz Załącznik F)

62.Sprawdzanie okresowe
62.1 Postanowienia ogólne
62.2 Częstość sprawdzania okresowego
62.3 Protokołowanie sprawdzania okresowego

JuŜ po pobieŜnym porównanie tytułów i spisów treści normy PN-IEC 60364-6-61 [16]

oraz PN-HD 60264-6 [8] przedstawionych w tablicy 9.1, moŜna zauwaŜyć, Ŝe w nowej nor-
mie:

- zmieniony został jej numer i tytuł ze względu na rozszerzenie jej postanowień o rozdział

62 dotyczący sprawdzeń okresowych (norma PN-IEC zawierała informacje o badaniach
okresowych, ale znajdowały się one w załączniku F informacyjnym);

- zamieszczono terminy i ich definicje (6.3 Definicje), których nie było w normie PN-IEC,
- dodano podrozdział poświęcony sprawdzaniu (badaniu) ochrony uzupełniającej oraz

sprawdzaniu kolejności faz,

- zrezygnowano z prób wytrzymałości elektrycznej,

Tablica 9.2. Porównanie zakresu tematycznego załączników mormy PN-IEC 60364-6-
61:2000 [16] i normy PN-EN 60364-6:2008 [8]

PN-IEC 60364-6-61:2000

PN-HD 60364-6:2008

Załącznik A Metoda pomiaru rezystancji
podłóg i ścian

Załącznik  A  (informacyjny)  Metody  pomiaru  rezy-
stancji/impedancji  izolacji  podłóg  i  ścian  w  stosunku
do ziemi lub przewodu ochronnego
A.1 Postanowienia ogólne
A.2 Metoda probiercza pomiaru impedancji podłóg i
        ścian przy napięciu a.c.
A.3 Elektroda probiercza 1
A.4 Elektroda probiercza 2

Załącznik B Sprawdzanie działania urządzeń
ochronnych róŜnicowoprądowych

Załącznik C Pomiar rezystancji uziomu
Załącznik D Pomiar impedancji pętli zwar-
ciowej

Załącznik B (informacyjny) – Metody B1, B2 i B3
B.1 Metoda B1 – Pomiar rezystancji uziomu
B.2 Metoda B2 – Pomiar impedancji pętli zwarciowej
B.3 Metoda B3 – Pomiar rezystancji pętli uziemienia
z uŜyciem zacisków prądowych

Załącznik E (infor.) Wskazówki stosowania
przepisów arkusza 61: Sprawdzanie odbiorcze

Załącznik C (informacyjny) – Wskazówki stosowania
postanowień Rozdziału 61: Sprawdzanie odbiorcze

Załącznik F (infor.) Sprawdzanie odbiorcze
F.1 Postanowienia ogólne
F.2 Okresy między okresowymi sprawdza-
niami i próbami
F.3 Zakres okresowego sprawdzania i prób
F.4 Protokół

Załącznik krajowy NA Normy powołane i
ich krajowe odpowiedniki

Załącznik D (infor.) Przykład diagramu odpowied-
niego do wyznaczania wartości spadku napięcia

Załącznik E (informacyjny) – Zalecenia dotyczące
wyposaŜenia elektrycznego, które ponownie zastoso-
wano w instalacjach elektrycznych

Załącznik F (infor.) – Opis instalacji przeznaczonej
do sprawdzenia

Załącznik G (infor.) – Formularz oględzin instalacji
elektrycznych (patrz przykłady w Rozdziale G.2)

Załącznik H (informacyjny) – Protokół sprawdzenia

Załącznik ZA (normatywny) – Szczególne warunki
krajowe

Załącznik ZB (normatywny) – Odchylenia typu A

Porównanie tytułów załączników omawianych norm, zestawionych w tablicy 9.2 po-

zwala stwierdzić, Ŝe:

- załączniki do normy PN-HD [8] są w stosunku do załączników do normy obowiązującej są

bardziej obszerne zmienione i szczegółowe;

- w normie PN-HD [8] zrezygnowano z załącznika B normy PN-IEC [16] zatytułowanego

„Sprawdzanie działania urządzeń ochronnych róŜnicowoprądowych” (o konieczności wykonania
takich sprawdzeń jest mowa w postanowieniach nowej normy dotyczących sprawdzania samo-
czynnego wyłączenia i ochrony uzupełniającej);

- w załączniku B normy PN-HD [8] oprócz informacji o pomiarach rezystancji uziomu

(powinno być - rezystancji uziemienia) i pomiaru impedancji pętli zwarciowej opisano
metodę pomiaru rezystancji pętli uziemienia (tego opisu nie ma w normie PN-IEC);

- w normie PN-HD [8] zamieszczono szereg załączników nowych, które zawierają: diagram

do  wyznaczania  spadku  napięcia  (zał.  D),  spis  dokumentów,  które  naleŜy  sprawdzić  w
ramach badań (zał. E), formularz opisu oględzin instalacji elektrycznej (zał. F), formularz
protokółu  sprawdzenia  (badania))  (zał.  H),  szczególne  warunki  krajowe  dla  niektórych
państw  europejskich  (nie  dotyczą  Polski)  (zał.  ZA)  i  odchylenia  typu  A  dla  niektórych
państw europejskich (nie dotyczą Polski) (zał. ZB).

9.2. Definicje

W normie podano i zdefiniowano 5 terminów. PoniŜej terminy te i ich definicje przyto-

czono, bo moŜna mieć do nich wiele zastrzeŜeń (zaznaczono je znakami zapytania). A oto te
terminy i definicje:

- sprawdzanie (verification ) – wszystkie czynności, za pomocą których kontroluje się

zgodność instalacji elektrycznej z odpowiednimi wymaganiami HD 60364 (uwaga: obej-
muje ono oględziny, próby i protokołowani;

- oględziny (inspection) – kontrola instalacji elektrycznej za pomocą zmysłów (?) w celu

upewnienia się czy wyposaŜenie elektryczne zostało prawidłowo dobrane i zainstalowane;

- próba (?) (testing) – uŜycie w instalacji elektrycznej, za pomocą których sprawdzana jest

ich skuteczność; (uwaga: obejmuje ona ustalania wartości za pomocą odpowiednich przy-
rządów pomiarowych, innymi słowy wartości (?) niewykrywalnych za pomocą oględzin);

- protokołowanie (reporting) – zapisywanie wyników oględzin i prób (?);
- konserwacja (maintenance) – powiązanie wszystkich technicznych i administracyjnych

czynności, łacznie z czynnościami nadzoru, przeznaczonych do utrzymania instalacji, w
których moŜna spełniać wymagane funkcje, lub do przywrócenia tego stanu.

Podane wyŜej terminy i definicje nie tylko budzą zastrzeŜenia, ale są w tekście normy

nie zawsze konsekwentnie stosowane.

Słowo „sprawdzenie” to w języku polskim to prawie to samo co „kontrola” lub „bada-

nie”. Nie wszyscy są o tym przekonani. Dlatego naleŜałoby w normach i przepisach stosować
jeden termin. Tymczasem tak nie jest.

Słowo „oględziny” to zdolność organizmu do odbierania wraŜeń za pomocą wzroku a w

definicji podanej w normie to zdolność do odbierania wraŜeń zmysłami (liczba mnoga?).

Słowo „próba” nie ma takiego samego znaczenia jak słowo „pomiar” tymczasem w

normie słowa te są uŜywane jako jednoznaczne i wymienne.

W definicji terminu „protokółowanie” brak jest wyjaśnienia, Ŝe wyniki prób obejmują

równieŜ ich ocenę.

9.3. Sprawdzania odbiorcze (61)

Postanowienia ogólne (61.1)

Podstawowe postanowienia ogólne zamieszczone w normie są następujące:

- kaŜda instalacja powinna być sprawdzana podczas montaŜu, na ile jest to moŜliwe, i po je-

go zakończeniu, a przed przekazaniem uŜytkownikowi do eksploatacji;

- sprawdzanie odbiorcze powinno obejmować porównanie wyników z odpowiednimi kryte-

riami w celu stwierdzenia, Ŝe wymagania HD 60364 zostały spełnione;

- naleŜy zastosować środki ostroŜności w celu upewnienia się, Ŝe sprawdzenie nie spowodu-

je niebezpieczeństwa dla osób lub zwierząt domowych oraz nie spowoduje to uszkodzenia
obiektu i wyposaŜenia nawet, gdy obwód jest wadliwy;

- w przypadku rozbudowy lub zmiany istniejącej instalacji naleŜy sprawdzić czy ta rozbu-

dowa jest zgodna z HD 60364 i czy nie spowoduje pogorszenia stanu bezpieczeństwa ist-
niejącej instalacji;

- sprawdzenie odbiorcze powinno być wykonane przez osobę wykwalifikowaną, kompe-

tentną w zakresie sprawdzania (uwaga: wymagania dotyczące kwalifikacji firm i osób są
przedmiotem krajowych uregulowań).

Oględziny (61.2)

Oględziny naleŜy wykonać przed próbami; zwykle powinny być one wykonane przed

włączeniem zasilania instalacji.

Zadaniem oględzin jest potwierdzenie czy urządzenia elektryczne, stanowiące części in-

stalacji stałej:

- spełniają wymagania bezpieczeństwa odpowiednich norm wyrobu (moŜna to stwier-

dzić, sprawdzając informację producenta, oznakowania lub świadectwa);

- zostało dobrane prawidłowo oraz zainstalowane zgodnie z HD 60364 i instrukcjami

producenta;

- nie ma widocznych uszkodzeń, wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.

Oględziny naleŜy wykonać przed próbami w celu potwierdzenia czy urządzenia elek-

tryczne, stanowiące część instalacji stałej:

- spełniają wymagania bezpieczeństwa odpowiednich norm wyrobu (moŜna to stwier-

dzić sprawdzając informacje producenta, oznakowania lub świadectwa);

- zostało dobrane prawidłowo oraz zainstalowane zgodnie z HD 60364 i instrukcjami

producenta;

- nie ma widocznych uszkodzeń, wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.

Oględziny powinny obejmować, co najmniej następujące sprawdzenia (w nawiasach

podano numery części normy HD60364):

sposób ochrony przed poraŜeniem elektrycznym (parz Część 4-41),

występowanie przegród ogniowych i innych środków zapobiegających rozprzestrze-
nianie się ognia oraz ochrony przed skutkami ciepła (parz Część 4-42 i Część 5-52,
Rozdział 527),

dobór przewodów z uwagi na obciąŜalność prądową i spadek napięcia (patrz Część 4-
43 i Część 5-52, Rozdziały 523 i 525)

dobór i nastawienie urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych (patrz Część 5-
53);

występowanie i prawidłowe umieszczenie właściwych urządzeń do odłączania izola-
cyjnego i łączenia (patrz Część 5-53, Rozdział 536),

dobór urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne
(patrz Część 4-42, Rozdział 422, Rozdział 512.2 i Część 5-52, Rozdział 522),

prawidłowe oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych (patrz Część 5-51,p.
514.3)

przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych (patrz Część 5-
53, p. 536),

obecność schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji
(patrz Część 5-51, p. 514.5),

oznaczenie obwodów urządzeń zabezpieczających przed prądem przetęŜeniowym
łączników, zacisków itp. (patrz Część 5-51, p. 514),

poprawność połączeń przewodów (patrz Część 5-52, Rozdział 526),

występowanie i ciągłość przewodów ochronnych, w tym przewodów ochronnych po-
łączę wyrównawczych głównych połączeń wyrównawczych dodatkowych (patrz
Część 5-54),

dostępność urządzeń umoŜliwiająca wygodną obsługę, identyfikację i konserwację
(patrz Część 5-51, Rozdziały 513 i 514)

Oględziny powinny uwzględniać wszystkie wymagania szczególne, dotyczące specjal-

nych instalacji i lokalizacji.

W załączniku C zapisano, celem oględzin jest takŜe sprawdzenie czy urządzenia elek-

tryczne zostały zainstalowane zgodnie z instrukcją producenta tak, aby nie wpływało to nie-
korzystnie na działanie tego wyposaŜenia.

W załączniku tym podano równieŜ dodatkowe wskazówki do punktów b, c, d, i, m, p

zakresu oględzin zamieszczonego w rozdziale 61 normy. Popełniono przy tym błąd pisząc o
punktach m i p. Powinny być odwołania do punktów k i m.

W załączniku G (G2) podano przykłady tematów, które naleŜy sprawdzać podczas

oględzin instalacji. Przykłady te opisano na 5 stronach formatu A4 i pogrupowano pod nastę-
pującymi tematami:

- Postanowienia ogólne
- Ochrona podstawowa
- WyposaŜenie
- Identyfikacja
Dla przykłady, poniŜej przedstawiono zapisy załącznika G w zakresie postanowień

ogólnych oraz ochrony podstawowej.

Postanowienia ogólne
- Dobra jakość wykonania
- Obwody, które powinny być separowane (brak wzajemnego połączenia punktów neu-

tralnych obwodów)

- Obwody, które powinny być rozpoznane (przewody neutralny i ochronny w takiej samej

kolejności jak przewody fazowe)

- Czasy wyłączania, moŜliwe do spełnienia rzez zainstalowane urządzenia ochronne
- Wystarczająca liczba obwodów
- Wystarczająca liczba przewidzianych gniazd wtyczkowych
- Wszystkie obwody właściwie oznaczone
- Właściwie dobrany łącznik główny
- Główne odłączniki do wyłączenia wszystkich przewodów czynnych, jeŜeli ma to zasto-

sowanie

- Główny zacisk uziemiający, łatwo dostępny i oznaczony
- Przewody właściwie oznaczone
- Zainstalowane właściwe bezpieczniki lub wyłączniki
- Wszystkie połączenia bezpieczne
- Cała instalacja uziemiona zgodnie z normami krajowymi
- Połączenia wyrównawcze główne łączą instalacje przychodzące oraz inne części prze-

wodzące obce z głównymi urządzeniami uziemiającymi

- Połączenia wyrównawcze dodatkowe zostały przewidziane we wszystkich łazienkach i

pomieszczeniach z prysznicem

- Wszystkie części czynne są albo izolowane albo umieszczone w obudowach

Ochrona podstawowa
- Izolacja części czynnych
- Przegrody (sprawdzenie adekwatności i pewności)
- Obudowy mają stopień ochrony odpowiadający wpływom zewnętrznym
- Obudowy mają prawidłowo uszczelnione otwory do wprowadzenia przewodów
- Obudowy maja zaślepione nieuŜywane otwory do wprowadzenia przewodów, jeŜeli to

konieczne.

Próby (61.3)

Postanowienia ogólne (61.3.1)

Opisane w niniejszym rozdziale metody wykonywania prób podano jako metody odnie-

sienia: nie wyklucza się stosowanie innych metod, pod warunkiem, Ŝe dadzą one nie gorsze
wyniki

Przyrządy pomiarowe oraz urządzenia i metody monitoringu naleŜy dobrać zgodnie z

odpowiednimi częściami EN 61577. JeŜeli uŜywa się innych urządzeń pomiarowych, powin-
ny one mieć nie mniejszy stopień sprawności i bezpieczeństwa.

W zaleŜności od potrzeb, naleŜy przeprowadzić następujące próby (61.3) i wykonać je

najlepiej w następującej kolejności.

a) ciągłość przewodów (patrz 61.3.2),
b) rezystancja izolacji instalacji elektrycznej (patrz 61.3.3);
c) ochrona za pomocą SELV, PELVF lub separacji elektrycznej (patrz 61.3.4),
d) rezystancja/impedancja podłóg i ścian (patrz 61.3.5).
e) samoczynne wyłączenie zasilania (patrz 61.3.6),f) ochrona uzupełniająca (patrz 61.3.7),
g) sprawdzenie biegunowości (patrz 61.3.8).
h) sprawdzenie kolejności faz (patrz 61.3.9);
i) próby funkcjonalne i operacyjne (patrz 61.3.10);
j) spadek napięcia (patrz 61.3.11).

JeŜeli wyniki którejkolwiek próby wskazuje na niespełnienie wymagań, próbę tę i próbę

poprzedzającą, jeŜeli wykryte uszkodzenia moŜe mieć wpływ na ich wyniki, naleŜy powtó-
rzyć po usunięciu przyczyny uszkodzenia.

UWAGA. JeŜeli próby odbywają się w atmosferze zagroŜonej wybuchem, konieczne

jest zastosowanie właściwych środków ostroŜności według EN 60079-17 i EN 61241-17.

PoniŜej przytoczono postanowienia rozdziału 61 dotyczące najczęściej spotykanych

prób, tzn.: ciągłości przewodów, rezystancji izolacji, ochrony przez samoczynne wyłączenie
zasilania (w układach TN) ora ochrony uzupełniającej.

Ciągłość przewodów (61.3.2)

Próbę ciągłości przewodów naleŜy dokonać dla :

- przewodów ochronnych, w tym przewodów wyrównawczych głównych i dodatkowych

oraz

- przewodów czynnych - w przypadku pierścieniowych obwodów odbiorczych.

W załączniku C wyjaśniono, Ŝe:
Próba ta jest wymagana do sprawdzenia warunków zabezpieczenia za pomocą samo-

czynnego wyłączenia zasilania (patrz 61.3.6) i jest uznana za miarodajną. JeŜeli przyrząd po-
miarowy uŜyty do tej próby ma odpowiednie wskazania.

UWAGA. Prąd stosowany podczas próby powinien być dostatecznie mały, aby nie

stwarzał ryzyka poŜaru ani wybuchu.

NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe dotychczasowa norma podawała ograniczające napięcie i prąd

pomiarowy.

Rezystancja izolacji instalacji elektrycznej (61.3.3)

Rezystancję izolacji przewodów naleŜy mierzyć między przewodami czynnymi a prze-

wodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. Do pomiaru przewody czynne
moŜna połączyć razem.

Rezystancja izolacji przewodów mierzona przy napięciach pomiarowych podanych w

Tablicy 4 jest zadawalająca, jeŜeli jej wartość dla kaŜdego obwodu odłączonym osprzętem
jest nie mniejsza niŜ odpowiednia wartość podana w tablicy 4 (6.A).

Tablicę naleŜy stosować do sprawdzania rezystancji izolacji między nieuziemionymi

przewodami ochronnymi a ziemią.

Tablica 9.3. (6.A) Minimalne wartości rezystancji izolacji

Napięcie znamionowe obwodu

(V)

Napięcie probiercze d.c.

(V)

Rezystancja izolacji

(MΩ)

SELVi PELF

250

≥

0,5

Do 500V włącznie, w tym FELV

500

≥

1,0

PowyŜej 500V

1000

≥

1,0

Podane w tablicy 6.A wartości dopuszczalne rezystancji izolacji przy napięciach pro-

bierczych 250V i 500V są wyŜsze od podanych w normie PN-IEC.

JeŜeli istnieje prawdopodobieństwo, Ŝe ograniczniki przepięć (SPD)lub inne urządzenia

mogą mieć wpływ na próbę sprawdzającą lub mogą się uszkodzić, takie urządzenia naleŜy
odłączyć przed wykonaniem pomiaru rezystancji izolacji.

JeŜeli odłączenie takich urządzeń jest w sposób uzasadniony niewykonalne (np. w przy-

padku stałych gniazd wtyczkowych z wbudowanymi SPD), napięcie probiercze dotyczące
szczególnego obwodu moŜe być obniŜonego 250 V d.c., ale rezystancja izolacji powinna mieć
wartość co najmniej 1 MΩ.

UWAGA 1. Do celów pomiarowych przewód neutralny odłącza się od przewodu ochronnego.
UWAGA 2. W układach TN-C pomiar wykonuje się między przewodami czynnymi a prze-
wodem PEN.
UWAGA 3 W pomieszczeniach, w których występuje zagroŜenie poŜarowe, pomiar rezystan-
cji izolacji powinien być wykonany między przewodami czynnymi. W praktyce moŜe być
konieczne wykonanie tego pomiaru podczas montaŜu instalacji przed przyłączeniem wyposa-
Ŝ

enia.

UWAGA 4. Wartości rezystancji izolacji są zwykle duŜo większe niŜ wartości podane w Ta-
blicy 6A. JeŜeli takie wartości wykazują ewidentne róŜnice, konieczne są dalsze badania dla
zidentyfikowania przyczyn.

W załączniku C zapisano dodatkowo:

Pomiary powinny być wykonywane w instalacji odłączonej od zasilania.

Pomiar jest zwykle wykonywany przy złączu instalacji.

JeŜeli zmierzona wartość jest mniejsza od niŜ wymieniona w tablicy 6 A, to instalację

moŜna podzielić na szereg grup obwodów i naleŜy zmierzyć rezystancję izolacji kaŜdej grupy.
JeŜeli dla pewnej grupy obwodów zmierzona wartość jest mniejsza od podanej w tablicy 6 A,
naleŜy zmierzyć rezystancję izolacji kaŜdego obwodu tej grupy.

JeŜeli jakieś obwody lub części obwodów są wyłączone przez urządzenia podnapięcio-

we (np. styczniki), odłączające wszystkie przewody czynne, to rezystancje izolacji tych ob-
wodów lub części tych obwodów mierzy się oddzielnie.

Ochrona za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania (w układach TN) (61.3.6)

UWAGA. JeŜeli do ochrony przeciwpoŜarowej są stosowane równieŜ urządzenia RCD,

sprawdzanie warunków ochrony za pomocą samoczynnego wyłączania zasilania moŜe być
rozwaŜana w aspekcie postanowień Części 4-42.

Postanowienia ogólne (61.3.6.1)

Skuteczność środków ochrony przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem pośrednim)

za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania, w przypadku układów TN, jest sprawdzana w
sposób niŜej przedstawiony.

NaleŜy sprawdzić zgodność z postanowieniami 411.4.4 i 411.3.2 Części 4-41 dokonu-

jąc:
1)

pomiaru impedancji pętli zwarciowej (patrz 61,3.6.3)

UWAGA 1. JeŜeli do wyłączania z zasilania zastosowano urządzenia RCD o prądzie I

∆

≤

500 mA, to zwykle pomiar impedancji pętli zwarciowej nie jest konieczny.

Alternatywnie, jeŜeli są dostępne obliczenia impedancji pętli zwarciowej lub rezystancji
przewodów ochronnych, a sposób wykonania instalacji umoŜliwia sprawdzenie długości i
przekroju przewodów, wystarczające jest sprawdzenie ciągłości elektrycznej przewodów
ochronnych (patrz 61.3.2).

UWAGA 2. Spełnienie wymagań moŜna sprawdzić mierząc rezystancję przewodów
ochronnych.

sprawdzenie charakterystyk i/lub skuteczności współdziałającego urządzenia ochronnego.
To sprawdzenie naleŜy przeprowadzić:

– w przypadku zabezpieczeń przetęŜeniowych, wykonując oględziny (tj. oględziny na-
stawienia krótkozwłocznego lub bezzwłocznego wyzwalania wyłączników, prądu zna-
mionowego i typu bezpieczników),
- w przypadku urządzeń RCD, wykonując oględziny i próbę.

Skuteczność samoczynnego wyłączenia zasilania za pomocą urządzeń RCD naleŜy

sprawdzić z uŜyciem odpowiedniego wyposaŜenia probierczego, zgodnie z EN 61557-6 (patrz
61.3.1) potwierdzając, Ŝe spełnione są stosowne wymagania według Części 4-41.

Zaleca się sprawdzenie wymaganych w Części 4-41 czasów wyłączenia. Jednak wyma-

gania dotyczące tych czasów naleŜy sprawdzić w przypadku:

- ponownie uŜytych urządzeń RCD;
- rozbudowy lub zmiany istniejącej instalacji, w której istniejące urządzenia RCD mają

być uŜyte równieŜ do wyłączania obwodów w tej rozbudowanej lub zmienionej instalacji.

UWAGA. JeŜeli skuteczność środków ochrony została potwierdzona w punkcie znajdu-

jącym się za RCD (po stronie odbiorów), to ochronę instalacji znajdującej się po stronie od-
biorów od tego punktu moŜna wykazać stwierdzając ciągłość przewodów ochronnych.

Oprócz tego, w obopólnym oświadczeniu wykonawcy robót i dostawcy energii elek-

trycznej naleŜy potwierdzić, Ŝe zostały spełnione wymagania 411.4.1 Części 4-41.

Pomiar rezystancji uziomu (61.3.6.2)

Pomiar rezystancji uziomu, tam gdzie jest to zalecane (patrz Część 4-41) w przypadku

układów TN, jest wykonywany odpowiednią metodą.

UWAGA 1. W Załączniku B – Metoda B1, jako przykład podano opis metody pomiaru
z uŜyciem dwóch uziomów pomocniczych i warunki, które powinny być spełnione.

UWAGA 2. JeŜeli lokalizacja instalacji (np. w miastach) jest taka, Ŝe w praktyce wyko-

nanie dwóch uziomów pomocniczych jest niemoŜliwe, pomiar impedancji pętli zwarciowej
według 61.3.6.3 lub metodami B2 i B3 według Załącznika B da wartość zawyŜoną.

Przykładowa procedura, która moŜe być zastosowana przy pomiarze rezystancji uzie-

mienia oraz zalecany układ pomiarowy podany w złączniku B1 są identyczne z podanymi w
załączniku C normy dotychczas stosowanej PN-IEC 60364-6-61[16].

Pomiar impedancji pętli zwarciowej (61.3.6.3)

Przed pomiarem impedancji pętli zwarciowej naleŜy przeprowadzić próbę ciągłości

elektrycznej opisaną w p.61.3.2.

W przypadku układów TN, zmierzona impedancja pętli zwarciowej powinna spełniać

wymagania 411.4.4 Części 4-41.

JeŜeli wymagania niniejszego podpunktu są niewystarczające lub w razie wątpliwości,

oraz tam, gdzie zastosowano dodatkowe połączenia wyrównawcze wg. 415.2 Części 4-41, to
skuteczność połączeń wyrównawczych naleŜy sprawdzić wg 415.2.2 tej samej Części 4.41.

W załączniku B2 opisano metod pomiaru impedancji pętli zwarciowej, która nie róŜni

się niczym od metody 1 opisanej z załączniku D normy PN-IEC 60364-6-61 [16].

W załączniku C zapisano:

Zgodnie z HD 60364-4-4-:2007, Przy sprawdzaniu zgodności z maksymalnymi czasami

wyłączania, do próby powinien być stosowany prąd róŜnicowy o wartości 5 I

∆

JeŜeli pomiary są wykonywane w temperaturze pokojowej, przy małych prądach, to po-

stepowanie opisane dalej moŜe być stosowane, poniewaŜ uwzględnia zwiększenie rezystancji
przewodów ze wzrostem temperatury na skutek zwarcia, aby potwierdzić w przypadku układu
TN zgodność zmierzonej impedancji pętli zwarciowej z wymaganiami 411.4 Części 4-41.

Wymagania 411.4 uwaŜa się za spełnione, jeŜeli zmierzona impedancja pętli zwarciowej

spełnia następująca zaleŜność:

)

(

⋅

≤

w której: Z

(m) jest zmierzoną wartością impedancji pętli zwarciowej. Rozpoczynającej się w

miejscu zwarcia, w (Ω); U

jest napięciem przewodu fazowego względem uziemionego punk-

tu neutralnego, w (V): I

jest prądem powodującym samoczynne zadziałanie zabezpieczenia w

czsie określonym w tablicy 41.4. lub w ciągu 5 s, zgodnie z warunkami określonymi w 411.4.

JeŜeli zmierzone wartości impedancji pętli zwarciowej przekracza wartość 2U

/3I

, to

zgodnie z wymaganiami 411.4 moŜna dokładniej ocenić, określając wartość impedancji pętli
zwarciowej w sposób następujący (tekst przeniesiony dosłownie z normy):

w pierwszej kolejności mierzy się, przy złączu instalacji, impedancję pętli zwarcio-
wej Z

obejmującej przewód fazowy i uziemiony punkt neutralny;

następnie mierzy się rezystancję przewodu fazowego i przewodu ochronnego w
obwodzie(-ach) rozdzielczym(-ych);

następnie mierzy się rezystancję przewodu fazowego i przewodu ochronnego w ob-
wodzie odbiorczym;

wartość rezystancji zmierzonych wg a), b) i c) zwiększyć na podstawie wzrostu
temperatury, uwzględniając przy tym, w przypadku prądów zwarciowych, energię
przepuszczoną przez urządzenie zabezpieczające;

te zwiększone wartości rezystancji są na koniec dodawane do wartości impedancji
pętli zwarciowej Z

, obejmującej przewód zasilający fazowy i uziemiony punkt neu-

tralny, tak aby otrzymać realną wartość Z

w warunkach zwarcia.

Ochrona uzupełniająca (61.3.7)

Skuteczność środków zastosowanych do ochrony uzupełniającej sprawdza się, wykonu-

jąc oględziny i próbę.

JeŜeli do ochrony uzupełniającej są wymagane urządzenia RCD, to skuteczność samo-

czynnego wyłączenia zasilania przez RCD naleŜy sprawdzić, stosując odpowiednie wyposa-
Ŝ

enie probiercze wg EN 61557-6 (patrz 61.3.1) i potwierdzając, Ŝe stosowne wymagania wg

Części 4-41 są spełnione.

UWAGA. JeŜeli urządzenia RCD jest przewidziane do ochrony przy uszkodzeniu i do

ochrony uzupełniającej, to wystarczająca jest próba RCD wg odpowiednich wymagań Części
4-41, dotyczące ochrony przeciwzwarciowej.

Protokołowanie sprawdzenia odbiorczego (61.4)

Po zakończeniu sprawdzenia nowej instalacji, albo rozbudowanej lub zmienionej insta-

lacji istniejącej, naleŜy sporządzić protokół odbiorczy. Taka dokumentacja powinna zawierać
szczegóły instalacji objętej protokół. Łącznie z zapisem z oględzin i wyników prób.

Wady lub braki stwierdzone podczas sprawdzania wykonanego naleŜy usunąć zanim

wykonawca zadeklaruje, Ŝe instalacja spełnia wymagania HD 60364.

W przypadku sprawdzenia odbiorczego zmienionej lub rozbudowanej instalacji istnieją-

cej, protokół moŜe zawierać zalecenia naprawy lub ulepszenia, jeŜeli moŜe to mieć znaczenie.

Protokół powinien zawierać:
- zapis oględzin;
-zapisy dotyczące obwodów i wyniki prób.
Zapisy szczegółów dotyczących obwodu i wyniki prób powinny identyfikować kaŜdy

obwód łącznie z jego urządzeniem(-ami) ochronnym(-ymi) i zawierać wyniki odpowiednich
prób i pomiarów.

W protokóle naleŜy podać osobę lub osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo, budowę

i sprawdzenie instalacji, uwzględniając indywidualną odpowiedzialność tych osób w stosunku
do osoby zlecającej pracę, razem z zapisem wymienionym w 61.4.3 (patrz protokół powinien
zawierać)

UWAGA 1. Protokół odbiorczy instalacji elektrycznej, powinien zawierać zalecenie do-

tycząde okresu międzi sprawdzeniem odbiorczym a pierwszym sprawdzeniem okresowym.

UWAGA 2.W niektórych krajach okres między sprawdzeniem odbiorczym a pierwszym

sprawdzeniem okresowym jest podany w przepisach prawnych lub w innych przepisach kra-
jowych.

Protokóły powinny być opracowane i podpisane, lub inaczej autoryzowane, przez osobę

lub osoby kompetentne w zakresie sprawdzania

UWAGA. W Załącznikach F, G i H podano wzory formularzy, które mogą być uŜyte do

opisu oraz do sprawdzenia odbiorczego i okresowego instalacji, szczególnie odpowiednich do
instalacji domowych.

9.4. Sprawdzanie okresowe (62)

Postanowienia ogólne (62.1)

Sprawdzanie okresowe, obejmujące szczegółowe badanie instalacji, naleŜy przeprowa-

dzić bez jej demontaŜu lub – jeśli jest wymagany – z częściowym jej demontaŜem i uzupełnić
właściwymi próbami według Rozdziału 61 i pomiarami (?), łącznie ze sprawdzeniem mają-

cym na celu wykazanie, Ŝe spełnione są wymagania dotyczące czasów wyłączania RCD,
określone w Części 4-41, aby zapewnić:

a) bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami poraŜenia elektrycznego i

oparzenia oraz

b) ochronę mienia przed uszkodzeniem spowodowanym poŜarem lub ciepłem powstałym

na skutek uszkodzenia instalacji, oraz

c) przekonanie, Ŝe instalacja nie jest uszkodzona lub obniŜone jej właściwości nie pogor-

szą bezpieczeństwa, oraz

d) identyfikację wad instalacji od wymagań niniejszej normy, które mogą spowodować

niebezpieczeństwo.

JeŜeli poprzedni protokół jest niedostępny, konieczne jest dodatkowe badanie.

UWAGA 1. Istniejące instalacje mogą być tak zaprojektowane i zmontowane, aby za-

pewnić zgodność z wcześniejszym wydaniem HD 60364. Nie musi to oznaczać, Ŝe są one
niebezpieczne.

UWAGA 2. Zgodnie z postanowieniem nowego wydania HD 60364-4-41, podczas

sprawdzania zgodności z maksymalnymi czasami wyłączania, próba powinna być wykonana
przy prądzie róŜnicowym równym 5 I

∆

NaleŜy przedsięwziąć środki ostroŜności, aby mieć pewność, Ŝe sprawdzenia okresowe

nie spowoduje niebezpieczeństwa dla osób lub zwierząt domowych i nie będzie przyczyną
uszkodzenia obiektu i wyposaŜenia nawet wtedy, gdy obwód jest wadliwy.

Przyrządy pomiarowe, urządzenia i metody monitoringu naleŜy dobrać według odpo-

wiednich części EN 61577. JeŜeli stosuje się inne urządzenia pomiarowe, powinny one za-
pewniać nie mniejszą efektywność i bezpieczeństwo.

Zakres i wyniki okresowego sprawdzania instalacji lub jakiejkolwiek jej części naleŜy

zapisać w protokóle.

Wszystkie uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub niebezpieczne warunki powinny

być odnotowane w protokóle. Odnotowane powinny być równieŜ znaczące ograniczenia za-
kresy sprawdzania okresowego w stosunku do niniejszej normy i ich przyczyny.

Sprawdzanie powinny wykonywać osoby wykwalifikowane i kompetentne w tym za-

kresie.

UWAGA. Wymaganie dotyczące kwalifikacji instytucji i i osób są przedmiotem ustaleń

krajowych.

Częstość sprawdzania okresowego (62.2)

Częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana z uwzględnieniem

rodzaju instalacji i wyposaŜenia, jej zastosowania i działania. Częstości i jakości konserwacji
oraz wpływów zewnętrznych, na które jest naraŜona.

UWAGA 1. NajdłuŜszy okres między sprawdzeniami okresowymi moŜe być ustalony w

przepisach prawnych lub w innych rozporządzeniach krajowych.

UWAGA 2 Zaleca się, aby w protokóle sprawdzenia okresowego był podany – dla oso-

by wykonującej sprawdzenie okresowe – przedział czasu do następnego sprawdzenia okreso-
wego.

UWAGA 3 Przedział ten moŜe wynosić na przykład parę lat (np. 4 lata), z wyjątkiem

podanych niŜej przypadków, w których moŜe wystąpić większe ryzyko i mogą być wymagane
krótsze okresy:

- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których występuje ryzyko poraŜenia elektrycznego,

poŜaru lub wybuchu spowodowanego degradacją,

- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których znajdują się instalacje zarówno niskiego jak

i wysokiego napięcia,

- obiekty komunalne,

- tereny budowy,

- instalacje bezpieczeństwa (np. oświetlenia awaryjnego).

Dla budownictwa mieszkaniowego moŜna stosować dłuŜsze okresy (np. 10 lat). Gdy

uŜytkownicy lokali mieszkalnych zmieniają się, sprawdzanie instalacji elektrycznej jest bar-
dzo zalecane.

Wyniki i zalecenia z poprzednich protokołów, gdy są dostępne, powinny być wzięte pod

uwagę.

UWAGA 4. JeŜeli poprzednie protokoły nie są dostępne, konieczne jest dodatkowe ba-

danie.

W przypadku instalacji, które są objęte systemem skutecznego zarządzania, zapewniają-

cym  profilaktyczną  konserwację  podczas  normalnego  uŜytkowania,  sprawdzenia  okresowe
mogą  być  zastąpione  odpowiednim  systemem  stałej  kontroli  i  konserwacji  instalacji  oraz jej
elementów  składowych  przez  osoby  wykwalifikowane.  NaleŜy  zachować  odpowiednie  zapi-
sy.

Protokołowanie sprawdzania okresowego (62.3)

Po zakończeniu sprawdzania okresowego istniejącej instalacji naleŜy sporządzić proto-

kół sprawdzenia okresowego. Taka dokumentacja powinna zawierać szczegóły dotyczące
sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzaniu objętym protokółem, a takŜe opis
oględzin, łącznie z usterkami wymienionymi w 62.1.5, oraz wynik prób. Protokół sprawdze-
nia okresowego moŜe zawierać zalecenia dotyczące napraw lub ulepszeń, takich jak moderni-
zacja instalacji w celu doprowadzenia do zgodności z aktualnymi normami, jeŜeli moŜe to
być właściwe.

Osoba odpowiedzialna za sprawdzenie lub osoba upowaŜniona do działania w jej imie-

niu, powinna przekazać protokół sprawdzenia okresowego osobie zlecającej sprawdzenie.

Zapisy wyników prób powinny obejmować wyniki odpowiednich prób wyszczgól-

nionych w Rozdziale 62.

Protokół powinien być opracowany i podpisany lub w inny sposób poświadczony przez

kompetentną osobę lub osoby.

9.5. Załączniki

Załączniki normy PN-HD 60364-6 [8] są obszerne (zajmują prawie 3 razy więcej stron

niŜ właściwy tekst zawierający  wymagania stawiane sprawdzeniom) i dlatego nie sposób ije
przedstawić  w  tym  referacie.  Niektóre  informacje  zawarte  w  załącznikach  przytoczono  przy
cytowaniu  i  omawianiu  postanowień  dotyczących  sprawdzeń  odbiorczych.  Zupełnie  nowe
informacje  dotyczące  opisu  instalacji  przeznaczonej  do  sprawdzenia,  formularza  o  oględzin
instalacji i protokołu sprawdzeń są zawarte w załącznikach, G1 i H. Niestety przedstawione w
tych załącznikach tablice mogą wzbudzać zastrzeŜenia i wymagają skomplikowanej i długiej
analizy. Dlatego szczegółowe ich omówienie pominięto.

9.6. Uwagi końcowe

a) Omawiana norma PN-HD 60364-6 [8] dotyczy zagadnień, które w Polsce są rozwią-

zywane nie zawsze jednakowo, a często niezbyt starannie, Ŝeby nie powiedzieć -
nieprawidłowo.

b) W normie PN-HD 60364-6 sprawdzaniom okresowym poświęcono niewiele posta-

nowień. Są one w duŜej mierze ogólnikowe i nie zawsze zrozumiałe. W normie IEC,
która zostanie zastąpiona normą omawianą, postanowienia dotyczące sprawdzań
okresowych są bardziej szczegółowe i zrozumiałe.

c) Zastosowanie wymagań zawartych w nowej normie znacznie zwiększy, w stosunku

do obecnych, zakres i pracochłonność prac niezbędnych do wykonania w ramach
sprawdzeń odbiorczych i okresowych instalacji elektrycznych niskiego napięcia,

d) Wymagania zawarte w normie nie zawsze są przedstawione szczegółowo i przejrzy-

cie. Niestety jest to spowodowane w duŜej mierze przez powierzenie tłumaczenia

tekstu normy osobie nie znającej tematyki normy.

e) Celowym jest, w oparciu o omawianą normę, opracowanie przydatnych w praktyce

wytycznych przeprowadzania sprawdzeń odbiorczych i eksploatacyjnych instalacji
elektrycznych niskiego napięci.

10. Oznaczenia typu przewodu i jego parametrów w PN-HD-361 S3

Norma PN-HD-361 S3 Klasyfikacje przewodów i kabli [17], zawiera międzynarodowy

system oznaczeń przewodów elektrycznych. Oznaczenia te, w stosunku do tradycyjnych, są
rozbudowane. Składają się one z 3 części.

Zakres tematyczny poszczególnych części oznaczeń przewodów wg systemu międzyna-

rodowego zestawiono w tablicy 10.1. Stosowane poszczególne oznaczenia literowe i cyfrowe
oraz ich znaczenia zestawiono w tablicach 10.2, 10.3 i 10.4.

Tablica 10.1. Zakres tematyczny części oznaczeń przewodów

wg międzynarodowego systemu oznaczeń .

Część

oznaczenia

Zakres tematyczny części

Związek z system normalizacyjnym (powiązania z normami

Napięcie znamionowe przewodu

Materiały izolacyjne

Niemetalowe powłoki i pokrycia (jeŜeli są)

Pokrycia metalowe (jeŜeli są)

Cech budowy, np. kształt przewodu (jeŜeli są potrzebne)

Materiał Ŝył

Budowa Ŝył

- Liczba Ŝył izolowanych i wymiary Ŝył

Tablica 10.2. Oznaczenia literowe i cyfrowe stosowane w części 1

międzynarodowego systemu oznaczeń przewodów elektrycznych

Pozycja

symbolu

Symbol

Opis symbolu

Przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmoni-
zowanych

Powiązania z

normami

Przewód Uznanego Typu Krajowego, wymieniony w
odpowiednich załącznikach do norm zharmonizowanych

100/100 V

300/300 V

500/500 V

Napięcie

znamionowe

450/750 V

Tablica 10.3. Oznaczenia literowe i cyfrowe stosowane w części 2

międzynarodowego systemu oznaczeń przewodów elektrycznych

Pozycja sym-

bolu

Symbol

Opis symbolu

Guma etylenowo-propylenowa do pracy ciągłej w temperaturze
90

Kopolimer etylen/octan winylu

Oplot z włókna szklanego

Materiał nieorganiczny

Polichloropren (lub materiał równorzędny)

Specjalna mieszanka polichloroprenowa

Polietylen chloropsulfonowany lub polietylen chlorowany

Specjalna mieszanka polichloroprenowa

Poliuretan

Poliamid

Guma naturalna lub guma etylenowo-propylenowa lub z równo-
rzędnego syntetycznego elestomeru do pracy ciągłej w tempera-
turze 60

Kauczuk silikonowy

Oplot włóknisty, impregnowany lub nie, nałoŜony na ośrodek

Oplot włóknisty, impregnowany lub nie, nałoŜony na poszcze-
gólne Ŝyły przewodu wieloŜyłowego

Polwinit zwyczajny

Polwinit ciepłoodporny do pracy ciągłej w temperaturze 90

Polwinit do przewodów układanych w niskiej temperaturze

Polwinit usieciowany

Polwinit specjalny olejoodporny

Usieciowana mieszanka poliolefinowana o małej emisji gazów
korozyjnych, do przewodów o małej emisji podczas spalania

Materiał izola-

cyjny i nieme-

talowe mate-

riały powło-

kowe

Termoplastyczna mieszanka poliolefinowana o małej emisji ga-
zów korozyjnych, do przewodów o małej emisji podczas spalania

Koncentryczna Ŝyła miedziana

Pokrycia meta-

lowe

Ekran miedziany nałoŜony na ośrodek

Element nośny złoŜony z jednego lub kilku nośników, umiesz-
czony w środku przewodu okrągłego lub płaskiego

Specjalne ele-

menty budowy

przewodu

Centralny wypełniacz nie przenoszący napręŜenia

(brak) Przewód okrągły

Przewód płaski o „rozdzieranych” Ŝyłach, w powłoce lub bez
powłoki

Przewód płaski o „nierozdzieranych” Ŝyłach

Przewód płaski trzy- lub więcej Ŝyłowy, wg HD 359 lub EN
50214

Przewód z podwójną warstwą izolacji nałoŜoną przez wytłacza-
nie

Przewody o

budowie spe-

cjalnej

Przewód rozciągany

(brak) Miedź

Materiał Ŝył

-A

Aluminium

c.d. Tablicy 10.3.

-D

yła giętka stosowana w przewodach spawalniczych wg HD 22 część 6

(giętkość inna niŜ kl.5 wg HD 383)

-E

yła bardzo giętka stosowana w przewodach spawalniczych wg HD 22

część 6 (giętkość inna niŜ kl.6 wg HD 383)

-F

yła giętka do przewodów i sznurów giętkich (giętkość kl. 5 wg HD

383)

-H

yła giętka do przewodów i sznurów giętkich (giętkość kl.6 wg HD

383)

-K

yła giętka do przewodów do układania na stałe (jeŜeli nie przewidzia-

no inaczej giętkość kl. 5 wg HD383)

-R

Sztywna, okrągła Ŝyła skręcona

-U

Sztywna okrągła Ŝyła jednodrutowa

Budowa Ŝył

-Y

Szychowa (tzn. o małym przekroju), zbudowana z pojedynczych cien-
kich nitek, na które nawinięto spiralnie cienkie tasiemki miedziane;
Ŝ

yła ta charakteryzuje się bardzo duŜą elastycznością

Tablica 10.4. Oznaczenia literowe i cyfrowe stosowane w części 3

międzynarodowego systemu oznaczeń przewodów elektrycznych

Pozycja symbolu

Symbol

Opis symbolu

Liczba Ŝył izolowanych

(liczba)

Liczba Ŝył

Brak Ŝyły ochronnej w przewodzie

Występowanie Ŝyły zielo-

no-Ŝółtej

Przewód z Ŝyłą ochronną

(liczba)

Przekrój (średnica ?) znamionowa Ŝyły, s, mm

Wymiar Ŝyły

W przypadku Ŝył szychowych gdy nie podaje się przekroju

Liczba symboli i kolejność ich występowania w oznaczenia przewodu lub kabla przed-

stawiono w tablicy 10.5. JeŜeli w danym oznaczeniu istnieje potrzeba zastosowania dwóch
lub więcej symboli podanych w tej samej kolumnie tablicy 10.5, naleŜy je wymieniać kolejno
zaczynając od osi Ŝyły w kierunku promieniowym.

Tablica 10.5. Kolejność zastosowania symboli w opisie przewodu

Część 1

Część 2

Część 3

Rodzaj

normy

Napię-

cie

znm.

Mate-

riał

Izol.

Powł.
meta-

lowe

Powł.

nie

metal.

Elem.

budowy i

kon.spec

Mat.

yły

Bud.

yły

Licz.

ył

Wska-

nik

Prze-

krój

yły

D3
D5

H
A

01
03
05
07

N,N4

V,V2

V3,V4

Z,Z1

B
G

N, N2

N4,N8

Q,Q4

V,V2

V3,V4

Z,Z1

Brak

symbolu

(przew.

okr.)

H2
H6
H7
H8

Brak

symb.

(miedź)

-A

-D

-E

-F

-H
-K

-R

-U
-Y

1
2
3
4
5

itd.

X
G

0,5

0,75

1,5
2,5

4
6

10
16
25

itd.

Przykłady oznaczeń, wg systemu międzynarodowego przewodów, o prostej budowie:

H07V-U1X1 -Przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych (H), napięcie

znamionowe 450/750 V (07), izolacja z polwinitu zwyczajnego (V), Ŝyła mie-
dziana (brak symbolu materiału), sztywna, okrągła jednodrutowa (-U), prze-
wód jednoŜyłowy, którego izolacja ma oznaczenia barwę inną niŜ dwubarwne
zielono- Ŝółte, Ŝyła ma przekrój 1 mm

(1X1). Przewód o takiej budowie jest w

Polsce oznaczany DY 450/750-1.

H05 V-K1G0,5 - Przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych (H), napię-

cie znamionowe 300/500 V (05), izolacja z polwinitu zwyczajnego (V), Ŝyła
miedziana (brak symbolu materiału), giętka stosowana do przewodów do ukła-
dania na stałe, jednodrutowa z miedzi miękkiej o przekroju 0,5 mm

; przewód

z izolacją oznaczoną dwubarwnie- zielono-Ŝółtą. Przewód o takiej budowie
jest w Polsce oznaczany LgYŜo 300/500-0,5

H03VH-H2X1,5 - Przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych (H) o

napięciu  znamionowym  300/300  V  (03)  z  izolacją  z  polwinitu  zwyczajnego
(V),  przewód  płaski  z  Ŝyłami  rozdzieralnymi  (H),  Ŝyły  wielodrutowe  bardzo
giętkie  (H),  przewód  dwuŜyłowy  o  przekroju  kaŜdej  Ŝyły  1,5  mm

,bez Ŝyły

oznaczonej dwubarwnie zielono-Ŝłto (X)

H03VVH2-F3G1 - Przewód odpowiadający wymaganiom norm zharmonizowanych (H),

napięcie znamionowe 300/300 V (03), izolacja z polwinitu zwyczajnego (V),
powłoka z polwinitu (V), przewód płaski z Ŝyłani nierozdziralnymi (H2), Ŝyły
wielodrutowe giętkie (-F), przewód trójŜyłowy w tymz Ŝyłą oznaconą barwami
Ŝ

ieloną i Ŝółtą o przekroju kaŜdej Ŝyły 1 mm

(3G1)

Dokumenty przywołane

PKN-CENELEC/GUIDE 3:2006. Wzajemne relacje między przepisami i normami.
Część 1: Powoływanie się na normy – główne sposoby stosowania. Część 2: Harmoni-
zacja przepisów i powołań na normy

PN-EN 45020:2007. Normalizacja i dziedziny związane-Terminologia (oryg.)

PN-EN 60446:2004. Zasady podstawowe i bezpieczeństwa przy współdziałaniu czło-
wieka z maszyną, oznaczenie i identyfikacja – Oznaczenia identyfikacyjne przewodów
elektrycznych barwami i cyframi.

PN-EN 61140:2005. Ochrona przed poraŜeniem prądem elektrycznym. Wspólne aspek-
ty instalacji i urządzeń

PN-HD 60364-4-41:2007. Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 4-41:
Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporaŜeniowa (oryg.).

PN-HD 60364-5-51:2006. Instalacje elektryczne niskiego napięcia-Część 5.51: Dobór i
montaŜ wyposaŜenia elektrycznego- Postanowienia ogólne (oryg.)

PN-HD 60364-5-54:2007. Instalacje elektryczne niskiego napięcia – Część 5-54: Dobór
i montaŜ wyposaŜenia elektrycznego – Uziemienia, przewody ochronne i przewody po-
łączeń ochronnych (oryg.)

PN-HD 60364-6: 2008. Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6: Sprawdzanie.

PN-IEC 60050-195:2001.Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Uzie-
mienia i ochrona przeciwporaŜeniowa

10.

PN-IEC 60364-4-41:2000. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona
dla zapewnienia bezpieczeństwa. Ochrona przeciwporaŜeniowa.

11.

PN-IEC 60364-4-46:1999. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Ochrona
dla zapewnienia bezpieczeństwa. Odłączanie izolacyjne i łączenie.