PODSTAWY PRAWA

Kolokwium na ostatnim wykładzie

Ocena końcowa = 0,6 kolokwium + 0,4 ćwiczenia

Konsultacje 213/9 obok dziekanatu piątek 14:00-15:30

Literatura:

Wstęp do nauk prawnych lub Podstawy prawa – podręcznik NIE DLA PRAWNIKÓW (może być 
dla ekonomistów)

- Jolanta Jabłońska-Bońca Wstęp do nauk prawnych Poznań 1994

 21.10.2013r

Prawo:



Znaczenie przedmiotowe : to zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych 
(generalne odnosi się do nieograniczonej liczby adresatów; abstrakcyjne to 
zachowanie powtarza się wielokrotnie) ustanowionych albo uznanych (uznane 
istniało wcześniej np. zasady obyczajowe) w odpowiedniej formie przez 
kompetentne ograny państwowe (każdy organ musi mieć podstawę w 
prawie), których przestrzeganie i realizowanie zabezpieczone jest 
zorganizowanym przymusem państwowym

Prawo wewnętrzne (krajowe)

Prawo międzynarodowe 
(międzypaństwowe)

Podmiot (ma prawa i obowiązki) 
1) osoba fizyczna (od urodzenia do śmierci; 

może być poczęty, ale pod warunkiem, że 
urodzi się żywy)

2) osoby prawne (forma zorganizowanej 
działalności człowieka dysponująca 

wyodrębnionym majątkiem, działająca aby 
osiągnąć cel gospodarczego np. spółka 

akcyjna, spółka z ograniczoną 
odpowiedzialnością, spółdzielnia, 

stowarzyszenie, gmina, parafia, szkoła 
wyższa; osoba prawna może być podmiotem 

tych samych praw co osoba fizyczna 
[różnice: sposób zawierania umów; osoby 

prawne nie mogą być podmiotem praw 
opiekuńczych i rodzinnych; powstanie osoby 

prawnej w momencie wpisu do rejestru, a 
koniec w momencie wykreślenia z rejestru])

Podmiot
1) państwa (ludność, terytorium, władza 

efektywna, zdolność do utrzymywania 
stosunków międzynarodowych)

2) organizacje międzynarodowe, 
międzyrządowe (powstają na podstawie 

umowy między państwami, podmiot wtórny; 
dużo więcej niż państw; ONZ, UE)

* organizacja międzynarodowa pozarządowa 
NIE JEST PODMIOTEM (Międzynarodowy 

Komitet Czerwonego Krzyża, Intertanko)
 

1

Źródła

1) ustawa (akt prawa powszechnie 
obowiązującego ustanowiony przez 

parlament w określonym trybie; 
rozporządzenia wydawane przez władzę 

wykonawczą)

Źródła

1) umowy międzynarodowe (zgodne 
oświadczenie woli co najmniej dwóch 

podmiotów prawa zmierzające do 
osiągnięcia jakichś skutków prawnych 

[powstanie, wygaśnięcie bądź zmiana treści 
zobowiązania]; np. odstąpienie terytorium 

przez jedno państwo i przyjęcie go przez 
inne)

2) zwyczaje międzynarodowe (jednolita 
praktyka powszechnie uznana za prawo; Ci, 

którzy je tworzą muszą go przestrzegać; Rada 
Bezpieczeństwa może zająć się sporem 

międzynarodowym, podejmuje decyzje aby 
nie dopuścić do konfliktu zbrojnego, nie 

rozstrzyga)

Prawa obowiązujące w prawie krajowym i międzynarodowym

a) prawo bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) – obejmuje przepisy prawne, 

które każdy podmiot musi bezwzględnie respektować, nie mając możliwości 
uchylenie zastosowania przez własne oświadczenie woli [całe prawo karne]

b) prawo względnie obowiązujące (ius dispositivum) – zastosowanie może być w 

konkretnym przypadku wyłączone przez oświadczenie woli zainteresowanego 
podmiotu

[prawo cywilne stosuje się do stosunków majątkowych równorzędnych podmiotów, część 
przepisów jest bezwzględnie obowiązująca]

Norma – zasada postępowania

28.10.2013r

Norma prawna – taka norma, która jest generalna i abstrakcyjna ustanowiona lub uznana 
przez upoważniony organ państwowy

Przepis prawny – artykuł, paragraf, ustęp, punkt, zdanie jakiegoś tekstu prawnego; w jednym 
przepisie może być wiele norm.

2

SANKCJE

→ kara

–

zasadnicze [art. 37 Kodeksu Karnego pozbawienie wolności, art. 34 KK ograniczenie 

wolności, art. 33 KK kara grzywny]

–

dodatkowe [art.40 KK pozbawienie praw publicznych , art. 50 KK podanie wyroku do 

publicznej wiadomości, art. 42 KK zakaz prowadzenie pojazdów mechanicznych]

→ egzekucja

[eksmisja lokatora z lokalu bezprawnie zajętego, komornik przeprowadza egzekucję 

na majątku sprawcy szkody, komornik dokonuje egzekucji na sprawcy szkody bądź jego 
opiekuna prawnego]

→ nieważność

[nieważność czynności prawnej dokonanej na osobie chorej umysłowo, zatajanie 

informacji przed zawarciem związku małżeńskiego]

Hierarchia źródeł prawa polskiego

1)

Konstytucji RP – najważniejszy dokument prawny; zapewnia bezpieczeństwo, ochronę 

praw, zawiera także obowiązki obywateli; powołuje główne organy państwa i nadaje im 
kompetencje

2)

Umowy międzynarodowe – takie, które są ratyfikowane za zgodą wyrażoną w ustawie np. 

traktat akcesyjny RP

3)

Prawo stanowione przez organizację międzynarodową – prawo wspólnotowe wtórne 

[rozporządzenia wspólnotowe i dyrektywy]

4)

Ustawy – akt prawa powszechnie obowiązującego ustanowionego przez parlament

5)

Umowy międzynarodowe inne [np. umowy między ministrami, bez udziału sejmu]

6)

Rozporządzenia – wydawane na podstawie upoważnienia ustawowego w celu wykonania 

tego upoważnienia i w jego granicach

7)

Prawo miejscowe (lokalne) -prawo stanowione przez organy rządowe terenowe 

(wojewodowie, dyrektorzy urzędów morskich) lub organy samorządu gminnego, 
powiatowego i wojewódzkiego(podatki lokalne)

3

Jest to katalog uporządkowany hierarchicznie, w razie sprzeczności pierwszeństwo mają 
pochodzące z aktu prawnego wyższego rzędu. Jest to zamknięty katalog źródeł prawa, nic 
spoza niego nie jest źródłem prawa.

Gałąź prawa – kompleks norm regulujących pewną sferę stosunków społecznych

a) prawo cywilne, karne, administracyjne, międzynarodowe, konstytucyjne 

[reguluje zasady ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego, określa 
organizację, kompetencje, formy działania administracji publicznej oraz 
organów wymiaru sprawiedliwości, reguluje także podstawowe prawa i 
obowiązki obywateli]

[prawo handlowe zostało wyodrębnione z prawa cywilnego]

b) prawo materialne [prawa i obowiązki podmiotów praw] i prawo formalne 

[określa sposób realizacji tych praw, prawo procesowe]

Prawo cywilne

Prawo karne

Prawo 

administracyjne

Prawa materialne

Kodeks Cywilny

Kodeks Karny

-

Prawa formalne

Kodeks 
Postępowania 

Cywilnego

Kodeks 
Postępowania 

Karnego

Kodeks 
Postępowania 

Administracyjnego

Prawo konstytucyjne duża szerokość regulacji, duża ogólność

•

państwo prawne – obejmuje zasadę 
podziału władzy (wykonawcza, 
ustawodawcza i sądownicza), 
zwierzchnictwa konstytucji, niezależność 
sądów i niezawisłość sędziów, naczelną 
rolę w systemie prawa stanowi ustawa

Prawo powinno być przestrzegane przez wszystkich adresatów, przede 
wszystkim przez organy państwa.

•

Vacatio legis 

•

Ochrona praw nabytych

•

Zasada określoności prawa – jasne i 
zrozumiałe przepisy

4

18.11.2013r

•

zasada proporcjonalności – zakaz nadmiernej ingerencji w sferę 
uprawnień obywatela

Obowiązywanie prawa w czasie, przestrzeni i co do osób



norma prawna obowiązuje jeżeli została ustanowiona w odpowiedniej formie i trybie 
przez kompetentny podmiot, powinna wejść w życie, nie została formalnie uchylona, 
nie jest sprzeczna z żadną inną prawnie obowiązującą normą, a jeśli była sprzeczna to 
nie utraciła mocy na podstawie reguł wykładni



w państwach unitarnych akty prawne wydane przez centralne i naczelne organy 
państwa obejmują całe terytorium; organy terenowe wydają akty miejscowe (prawo 
obowiązuje na statkach i w samolotach danego państwa)



prawo krwi (obywatelstwo po rodzinach) i prawo ziemi (jeśli obywatel urodzi się na 
danej ziemi staje się obywatelem tego państwa)



terytorium państwa obejmuje terytorium lądowe( jeziora, wody śródlądowe), 
przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i wodami terytorialnymi, wody 
terytorialne



granica to płaszczyzna przebiegająca poprzez linie granic, terytorium to bryła



obowiązywanie prawa co do osób – prawo stosuje się do osób znajdujących się na 
terytorium jego obowiązywania



osoby bez obywatelstwa  (bezpaństwowcy) np. po rozpadzie Republiki Łotewskiej 
Rosjanie mieszkający tam nie mają obywatelstwa

Wykładnia prawa

a. typu walidacyjnego – pytamy czy jakaś norma N w czasie C obowiązuje w 

systemie S

b. typu interpretacyjnego  - jaka jest treści i zakres zastosowania normy

Reguły kolizyjne rozwiązują problemy sprzeczności norm – używane w kolejności

5



hierarchiczności – norma z ważniejszych aktów jest ponad



chronologiczna – norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą



merytoryczna – norma szczególna uchyla normę ogólną, norma szczególna 
hierarchicznie nie niższa niż ogólna

Fakt prawny -  zdarzenie lub zachowanie podmiotu osoby fizycznej lub prawnej unormowane w 
przepisach prawa, które wywołuje skutki prawne

Osoby zdolne do czynności prawnych - osoby pełnoletnie i nie są ubezwłasnowolnione, mające 
majątek

Ograniczona zdolność do czynności prawnych – osoby powyżej 13 roku życia, które nie są 
ubezwłasnowolnione oraz osoby pełnoletnie z ograniczonym ubezwłasnowolnieniem

Osoby nie mające zdolności do czynności prawnych – poniżej 13 roku życia lub ubezwłasnowolnione

Osoby prawne – skarb państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają 
osobowość prawną (powstanie 1)tryb rejestracyjny 2)tryb koncesyjny 3) tryb erekcyjny )

Spółki:

1) osobowe – nie są osobami prawnymi (cywilne, jawne, partnerska, komandytowa  i 

komandytowo-akcyjne)

2) kapitałowe – osoby prawne (z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjna)

6