Stephen A. Tyler 

WPROWADZENIE DO METOD ANTROPOLOGII KONGNITYWNEJ 

 

 

1.  Analiza formalna (prekursorzy) → Radcliffe-Brown, Levi- Strauss, Nadel 

Taksonomie ludowe → Mauss, Boas, Evans- Prichard  
 

2.  Antropologia kognitywna: 

a)  Koncentruje się na odkrywaniu tego, w jaki sposób różnie ludzie organizują i 

wykorzystują swoje kultury 

b)  Zakłada  się,  że  każda  grupa  ma  niepowtarzalny  system  odbioru  i 

zorganizowania zjawisk materialnych – rzeczy, wydarzeo, zachowao i emocji 

c)  Przedmiotem  badao  nie  są  same  te  materialne  zjawiska,  lecz  postad  jaką 

przyjmują w umysłach ludzkich 

d)  Kultury  nie  są  zjawiskami  materialnymi;  są  kognitywnymi  zorganizowaniami 

zjawisk materialnych. 
 

3.  Kultury  nie  są  jednorodnymi  zjawiskami,  to  znaczy  nie  można  ich  opisywad  za 

pomocą jednego tylko zbiorów organizujących je zasad.  
 

4.  Teoria w tym przypadku jest nie tyle TEORIĄ KULTURY, lecz raczej teoriami kultur, 

lub teorią opisów. Calem takiej teorii jest dostarczenie odpowiedzi: jak powinien 
się  zachowywad  według  ludzi  należących  do  innej  kultury;  i  jakie  są  zasady 
właściwego  zachowania  w  ich  kulturze?  W  konsekwencji,  sam  opis  tworzy 
„teorię”  owej  kultury,  gdyż  przedstawia  pojęciowy  model  organizacji 
stosowanej przez jej członków.  

 
5.  Antropolodzy kognitywni szukają kategorii opisu w języku tubylców.  
 
6.  Nazywanie  jest  jednym  z  głównych  sposobów  narzucania  porządku 

postrzeżeniom.  Problemem  antropologa  jest  odkrycie,  w  jaki  sposób  inni  ludzie 
budują  porządek  z  czegoś,  co  jemu  wydaje  się  całkowitym  chaosem.  Poprzez 
nazywanie  klasyfikujemy  i  umieszczamy  przedmioty,  które  są  nam  znane,  w  tej 
samej kategorii – nawet jeśli postrzegamy istniejące między nimi różnice.  

 
7.  Człowiek  grupuje  zjawiska  świata  przez  siebie  postrzegane  w  nazwane  klasy. 

Klasy  te  zorganizowane  są  w  większe  zespoły.  Natomiast  zespoły  – 
uporządkowane  hierarchicznie  dzięki  mechanizmowi  zawierania  –  tworzą 
taksonomię.  

 

8.  Konkretne  taksonomie  mogą  tworzyd  dziedziny  semantyczne  w  kulturze. 

Dziedzina  semantyczna  składa  się  z  klasy  przedmiotów,  mających  przynajmniej 
jedną  cechę  wspólną,  która  jednocześnie  odróżnia  je  od  innych  dziedzin 
semantycznych.  

 
9.  Paradygmanty  i  taksonomie  należą  do  różnych  rodzajów  uporządkowao 

semantycznych.  W  przeciwieostwie  do  paradygmatu,  taksonomia  porządkuje 
swoje  określenia  przez  kontrast  i  włączenie.  Taksonomia  zazwyczaj  zakłada,  że 
elementy na niższych poziomach są rodzajami elementów wyższego poziomu.  

 
10. Kultura  składa  się  z  wielu  dziedzin  semantycznych  zorganizowanych  wokół 

różnych  cech  znaczenia  i  żadne  dwie  kultury  nie  dzielą  tego  samego  zbioru 
dziedzin semantycznych czy cech znaczenia, ani metod porządkujących te cechy.  

 
11. Ponieważ  systemy  semantyczne  zawarte  są  implicite  w  sposobie,  w  jaki 

posługujemy  się  językiem,  stanowią  one  jedną  z  najbardziej  znaczących  cech 
ludzkiej komunikacji.  

 
12. Główne metody badao terenowych:  
 

a)  Kontrolowana  elicytacja-  posługuje  się  typem  zdao  pochodzących  z  języka 

ludzi  poddanych  badaniu.  Calem  jej  jest  umożliwienie  etnografowi  takich 
zachowao językowych, które byłyby właściwe w badanej przez niego kulturze. 
Konieczne  jest  tutaj  zadawanie  poprawnych  językowo  pytao,  które  określają 
pojęcia istotne dla tej kultury.  

b)  Analiza formalna- wyróżnia się spośród innych metod szczególną dbałością o 

wewnętrzną  spójnośd,  kompletnośd  analizy  i  formę.  Konkretny  zbiór  danych 
odnoszących  się  do  jakiejś  dziedziny  semantycznej  musi  zostad  wyjaśniony 
przez  związki  między  jednostkami,  stanowiącymi  składniki  tej  domeny  –  nie 
zaś przez determinanty spoza niej.  

 

13. Do  ogólnej  teorii  kultury  dotrzemy  dopiero,  kiedy  poszczególne  opisy  zostaną 

wyrażone  przez  ujednolicony  metajęzyk  ze  znanymi  nam  logicznie 
właściwościami. Taka teoria kultury będzie stanowid ekwiwalent języka, w którym 
opisujemy kultury.  
 

14. Antropologia  kognitywna  opiera  się  na  założeniu,  że  jej  dane  są  zjawiskami 

mentalnymi, które można analizowad  metodami formalnymi przypominającemu 
metody stosowane w matematyce i logice.  

 

 
15.  Leksem– podstawowa jednostka analiza kognitywnej. 

 

16. Zdanie  jest  stwierdzeniem  dotyczącym  związków  między  składnikami 

semantycznymi tworzących je leksemów.  

 
17. Metakomunikaty- przekazują informację semantyczną, która wydaje się nie mied 

żadnego  związku  z  widoczną  zawartością  wypowiedzi,  np.  „nie  pij  więcej, 
chodźmy do domu” 
 
 
 

Edwin Hutchins  

ROZUMOWANIE W DYSKURSIE TRIOBRIANDZKIM 

 

 

1.  Myślenie 

Triobriandczyków 

zwykło 

byd 

w 

literaturze 

antropologicznej 

charakteryzowane bardziej przez działanie prawej półkuli (emocjonalne/syntezującej) 
niż przez procesy dokonujące się w lewej (racjonalnej/analitycznej). 
 

2.  D. D. Lee stwierdza, że – w odniesieniu do motywów działania – Triobriandczycy nie 

tylko  nie  interpretują  czynów  w  terminach  celów,  ale  że  w  rzeczywistości  nie 
wyznaczają sobie żadnych celów do realizacji.  
 

3.  Zdaniem Hutchins`a → Akt rozumienia bądź tworzenia partii dyskursu wymaga:  

 
a)  Traktowania  przypadków  faktycznych  jako  reprezentantów  abstrakcyjnej  klasy 

zjawisk, 

b)  Rozumienia  natury  przyczynowych  i  czasowych  relacji  między  pojęciami 

abstrakcyjnymi a klasami zjawisk, 

c)  Zdolności  do  określenia  prawdziwości  pojęd  hipotetycznych  z  ich  relacjami 

logicznymi z innymi pojęciami, których prawdziwośd została już ustalona.  

 

4.  O  ile  przekonania  o  świecie  Triobriandczyków  w  niektórych  sferach  są  uderzająco 

różne od naszych przekonao, to nieuzasadnionym jest wyciąganie wniosku, że różnice 
w zawartości wierzeo świadczą o tym, że sposób rozumowania Triobriandczyków na 

temat  tego,  w  co  wierzą,  jest  istotnie  różny,  od  tego,  w  jaki  sposób  my  myślimy  o 
naszych przeświadczeniach.  
 

5.  Malinowski  w  swej  technice  gromadzenia  danych  był  ograniczony  do  papieru  i 

ołówka.  Spontaniczna  rozmowa  przemija  zbyt  szybko,  by  mogła  byd  w  całości 
zarejestrowana  w  symultanicznym  zapisie.  Natomiast  opowieści  i  magiczne  zaklęcia 
są  zapamiętywanymi  formułami  i  mogą  byd  powtarzana  dla  notującego  etnografa  z 
tempem jego zapisu.  
 

6.  Magia    opowieści  są  ogólnie  biorąc  słabe  pod  względem  inferencji  logicznych. 

Rozumienia  dyskursu  narracyjnego  wymaga  wnioskowania,  którego  reguły  się  są 
wpisane  explicite  w  sam  dyskurs.  Magiczne  inwokacje  okazują  się  czymś  w  rodzaju 
mowy  telegraficznej  i  są  w  takim  stopniu  pozbawione  otwartej  specyfikacji  swych 
relacji, że często jawią się jako tajemne nawet dla samych Triobriandczyków.  
 

7.  Kiedy  rozumowanie  przebiega  w  dziedzinie  ustrukturyzowanej  przez  układ 

znaczących  kulturowo  przesłanek,  nie-piśmienni  ludzkie  potrafią  posługiwad  się 
sylogistycznymi  formami  rozumowania,  które  są  formalnie  nie  do  odróżnienia  do 
powszedniego rozumowania człowieka Zachodu.  

 

 

 
 
 

ANTROPOLOGIA KOGNIGYWNA, CHARAKTERYSRTKA ORIENTACJI 

Antropologia  kognitywna-  poł.  lat  50-tych  (początki  Radcliffe-Brown,  Murdock-  szukanie 
uniwersalnych  praw  zachowania  ludzkiego  z  wykorzystaniem  metod  statystycznych  dla 
określenia korelacji pomiędzy systemem  pokrewieostwa i innymi elementami kultury) 

Do dziś a. k. nurtem scjentystycznym 

Metody językoznawstwa jako wzór do badao nad innymi elementami kultury 

Duży nacisk na kwestie logiczno-formalne 

Wg a.k. ‘tubylcze systemy kulturowe’ nie są niedoskonałe na tle wiedzy Zachodu, ale często 
są  skomplikowanymi  efektami  kategoryzowania  przez  daną  kulturę  i  wcale  nie  są  bardziej 
prymitywne czy dzikie.  

Ward  Goodenough(  culture,  language  and  society),  Loundbury,  Conklin,  Sturtevant  (“nowa 
etnografia”), Dell Hymes (etnografia mówienia) 

 Początki a. k. nacisk na emicznośd, teraz mniej 

Wg  kognitywistów  kultura  jest  porządkiem  ideacyjnym  (co  ludzie  powinni  wiedzied  i  w  co 
wierzyd  aby  zostad  zaakceptowanymi  w  danym  społ.  )  a  nie  fenomenologicznym  (przejawy 
kultury są tylko artefaktami porządku ideacyjnego, który to jest „właściwą” kulturą) 

Pojęcia kultury w antropologii kognitywnej wg Goodenough’a : 

1)  Kultura w ogólnym sensie systemów standardów postrzegania, wierzenie, oceniania i 

działania; jest to najogólniejszy wykaz zawartości porządku ideacyjnego 

2)  Kultura  widziana  subiektywnie  jako  system  standardów,  które  jednostka  przypisuje 

zbiorom  innych  osób.  Takie  myślenie  o  kulturze,  gdy  patrzymy  na  nią  jako  produkt 
uczenia się 

3)  Indywidualna kultura operacyjna, do której odwołujemy się interpretując zachowania 

innych lub szukając przewodnika dla własnych zachowao 

4)  Publiczną  kulturę  grupy-  wszystkie  indywidualne  wersje  systemu  standardów,  które 

członkowie grupy spodziewają się wzajemnie zastosowad jako kultury operacyjne 

5)  Kultura jako określony poziom w taksonomicznej hierarchii kultur publicznych 
6)  Kultura  społeczeostwa  jako  ogólny  system  wzajemnie  uporządkowanych  kultur 

publicznych,  odnoszących  się  do  wszystkich  rodzajów  działalności  w  obrębie 
społeczeostwa 

 

Ogólnie  mówiąc:  kultura  to  system  standardów,  które  regulują  sposoby  indywidualnej 
partycypacji  w  kulturze,  umożliwiają  interpretowanie  sensów  czynności  i  obiektów 
+kulturowych oraz pozwalają myślowo ogarnąd rzeczywistośd. 

Główny cel badao a. k. niezmienny- poznanie „świata myśli” różnych kultur 

Współcześnie  postępuje  kontekstualizacja  w  badaniach  antropologii  kognitywnej-  zauważa 
się  niespójnośd  i  indywidualizm  systemów  kulturowych  poszczególnych  jednostek  oraz 
niemożnośd zastosowania tak dokładnych metod jak w językoznawstwie 

Badanie  komunikatów  językowych  –najlepszy  sposób  na  zrozumienie  tego  jak  ludzie 
konceptualizują rzeczywistośd zarówno przyrodniczą jak i społeczną 

Wspólne założenia a. k. z językoznawstwem: 

1)  dany  emiczny  system  kultury  może  byd  wyprowadzony  z  inwentarza  uniwersalnych 

cech etycznych 

2)  za  pomocą  kombinacji  ograniczonej  liczby  jednostek  podstawowych  można  tworzyd 

nieskooczoną liczbę form 

3)  nieskooczona  liczba  zachowao  może  byd  teoretycznie  ujęta  w  formie  wzorców  tych 

zachowao 

4)  idealny  odbiorca-nadawca  komunikatów  kulturowych  jest  jedynie  konstruktem 

teoretycznym 

5)  dana jednostka zachowaniowa może zmieniad swą formę w zależności od kontekstu- 

zasada dystrybucji komplementarnej 

6)  zasada analogii podstawą dla ludzkiej kreatywności 

 

analiza  składnikowa  –  podstawowa  metoda  badao  a.  k.  (2  warianty-  nacisk  na  emicznośd 
kultur i szukanie uniwersalnych struktur kultury 

  

Antropologia kognitywna 

Antropologia symboliczna 

Formalizm metod 
 
Analiza jednostek formalnych 
 
Przybliżenie  do  rzeczywistej  organizacji 
poznania w umyśle 
 
Związki w obrębie dziedziny semantycznej 
 
 
Sekwencje  decyzyjne  i  ich  konsekwencje 
instrumentalne 

Literackośd 
 
Treści    i  skojarzenia  związane  z  danymi 
jednostkami 
 
Interpretacja znaczenia i struktury tekstu 
 
Relacje  pomiędzy  dziedzinami  w  obrębie 
systemu kulturowego 
 
Sekwencje 

per 

formatywne 

i 

ich 

konsekwencje emotywne 
 

 

 

KULTUROWY ASPEKT POZNANIA, D’ANDRADE 

Zbiór informacji kulturowych- pula kulturowa 

Obiekt  (fizyczny  Jak  biurko  i  abstrakcyjny  jak  rozmowa)  jest  wytworem  kulturowym  jeśli  w  puli 
kulturowej są informacje jak go skonstruowad i jak używad 

Problem wielkości puli kulturowej: 

Symboliczne jednostki pamięciowe (ang. Chunks) 

50  tyś.  Chunks  –  gra  w  szachy  na  poziomie  mistrzowskim  i  płynne  porozumiewanie  się  językiem 
mówionym 

Kilkaset tyś. Jednostek pamięciowych posiada przeciętna osoba-  cały zasób informacji tej osoby 

Ogólna  pula  informacji  danej  populacji  przekracza  od  stu  do  dziesięciu  tys.  Razy  zakres  wiedzy 
pojedynczej osoby – dana kultura ma od kilku do dziesięciu miliardów chunks 

Sposób w jaki informacje kulturowe są ograniczane i kształtowane przez procesy ich przetwarzania w 
mózgu- sedno zainteresowao antropologii kognitywnej 

Lounsbury, Goodenough, Romney-  analiza składnikowa  

Anthony Wallace: 

- liczba terminów dot. pokrewieostwa, niezależnie od badanego społeczeostwa waha się od 
14 do 40 określeo 

-człowiek jest w stanie wyróżnid nie więcej niż ok. 6 bitów informacji jednocześnie 

Systemy  kulturowe  nadają  nazwy  odkryciom  i  błędom  popełnianym,  aby  łatwo  było  sobie  je 
‘przypomnied’ i do nich wrócid w razie potrzeby 

John  Roberts-  małe,  dobrze  uformowane  systemy  kulturowe  (np.  gra  w  bilard)-  posiadają  bogatą 
klasyfikację błędów. 

Człowiek  do  nauki  zawsze  potrzebuje  pomocy  i  bardzo  przydatne  jest  nazywanie  tego,  co  się 
nauczyliśmy i błędów jakie popełniliśmy 

Relacje pomiędzy zasadami działania człowieka a komputera: 

- kulturowo uwarunkowane programy ludzkie określające działanie i rozumienie rzadko kiedy są jasno 
i jednoznacznie sprecyzowane 

-ludzie zazwyczaj opanowują te programy poprzez proces poznania nieformalnie kierowanego 

-ludzie  posiadają  duża  zdolnośd  zdobywania  wiedzy w  warunkach  nieformalnego  sterowania,  a  nie 
potrafią uczyd się tak szybko, jeśli pozostawi się ich całkowicie samym sobie 

Programy  komputerowe  są  precyzyjnie  sformułowane  i  działają  wedle  ściśle  narzuconych  kroków 
postępowania. 

Ludzkie  procedury  rozwiązywania  problemów  są  raczej  szczegółowe  i  praktyczne,  a  komputerowe 
ogólne i teoretyczne (patrz rachunek prawdopodobieostwa, logika formalna) 

Dwa rodzaje abstrakcji u ludzi podczas rozwiązywania problemów: 

1) 

określony  repertuar  wzorów  i  konfiguracji.  Wzory  mogą  byd  abstrakcyjne  tak,  że  można  je 
zastosowad  w  wielu  rozmaitych  sytuacjach    jednak  kodowane  są  ciągle  w  jakiejś 
semantycznej i obrazowej dziedzinie (np. gra w szachy

)- uczenie się za pomocą sterowanego 

procesu  samokształcenia,  wrażenie  naturalności  rozwiązywania  problemów,  oparcie  na 
doświadczeniu 

2)  rekodowanie  problemu  na  inny  system  symboliczny-  np.  grę  w  szachy  ‘przekłada  się’  na 

formalną  strukturę  drzewa  decyzyjnego

-  jednoznaczne  wskazówki,  nienaturalne 

rozwiązywanie problemów, konieczne zewnętrzne systemy pamięci (papier, ołówek), podział 
pracy między teoretykami, a osobami zajmującymi się naukami stosowanymi

 

 

Grupy ludzkie nie są konsekwentne w sposobie rozwiązywania problemów 

Istnieje  większa  różnorodnośd  w  metodach  i  umiejętnościach  rozwiązywania  problemów  dot. 
kolejnych działów kultury w poszczególnych kulturach niż między grupami kulturowymi w podobnych 
działach 

Emocje  i  uczucia  nie  stoją w  sprzeczności  z  inteligencją-  po  odebraniu  bodźca  potrzebujemy  czasu, 
żeby  go  zinterpretowad,  a  emocje  pozwalają  szybko  uzyskad  sygnał  jak  możemy  zareagowad,  nie 
wywołują  jednak  bezpośrednio  reakcji  (np.  czujemy  głód-  chcemy  go  zaspokoid,  ale  nie  jest  tak,  że 
„czuję głód- idę do McDonalada) 

Istota  uczud  i  emocji-  umożliwiają  zwłokę  w  zaspokajaniu  potrzeb,  ale  nie  pozwalają  o  nich 
zapomnied 

Kultura  oferuje  nam  pojęcia,  które  równocześnie  określają  zewnętrzne  i  wewnętrzne  reakcje  na 
wydarzenia  (Joe  jest  złodziejem-  opinia  i  negatywna  emocja)  a  nie  „Joe  wziął  pewne  fundusze  w 
sposób, który mógłby byd ścigany prawnie, zezłościło mnie to i chcę, aby został ukarany”) 

Założenie intersubiektywności stwierdzeo- reakcja każdego względem np. złodzieja powinna byd taka 
sama, więc powiedzenie, że ktoś jest złodziejem wskazuje jak powinien zachowad się słuchacz.