Operator_maszyn_lesnych_833[02]Z1.05

___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Leszek Jaszczyk

UŜytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności
kontrolno-obsługowych 833[02].Z1.05

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Przykładowe scenariusze zajęć

Ćwiczenia

5.1.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące uŜytkowania pilarki
spalinowej

5.1.1. Ćwiczenia

5.2.

Budowa pilarki spalinowej według układów, zasady wyboru pilarki

5.2.1. Ćwiczenia

5.3.

Zasady obsługi pilarki spalinowej, przeglądy i serwis

5.3.1. Ćwiczenia

5.4.

Narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew

5.4.1. Ćwiczenia

5.5.

Techniki ścinki i obalania drzew

5.5.1. Ćwiczenia

5.6.

Techniki okrzesywania i przerzynki drzew

5.6.1. Ćwiczenia

Ewaluacja osiągnięć ucznia

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie i eksploatacji pilarki

spalinowej jak równieŜ o bezpiecznych technikach pracy pilarką przy ścince, okrzesywaniu
i przerzynce drzew.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć juŜ ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy
z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–
–uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone róŜnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróŜnicowane, począwszy od samodzielnej

pracy uczniów do pracy zespołowej.

Jako pomoc w realizacji jednostki modułowej dla uczniów przeznaczony jest Poradnik dla

ucznia. Nauczyciel powinien ukierunkować uczniów na właściwe korzystanie z poradnika do
nich adresowanego.

Materiał nauczania (w Poradniku dla ucznia) podzielony jest na rozdziały, które zawierają

podrozdziały. Podczas realizacji poszczególnych rozdziałów wskazanym jest zwrócenie
uwagi na następujące elementy:

−

materiał  nauczania  –  w  miarę  moŜliwości  uczniowie  powinni  przeanalizować
samodzielnie.  Obserwuje  się  niedocenianie  przez  nauczycieli  niezwykle  waŜnej
umiejętności,  jaką  uczniowie  powinni  bezwzględnie  posiadać  –  czytanie  tekstu
technicznego ze zrozumieniem,

−

pytania sprawdzające mają wykazać, na ile uczeń opanował materiał teoretyczny i czy jest
przygotowany  do  wykonania  ćwiczeń.  W zaleŜności  od  tematu  moŜna  zalecić  uczniom
samodzielne  odpowiedzenie  na  pytania  lub  wspólne  z  całą  grupą  uczniów,  w  formie
dyskusji opracowanie odpowiedzi na pytania.  Druga  forma jest korzystniejsza, poniewaŜ
nauczyciel  sterując  dyskusją  moŜe  uaktywniać  wszystkich  uczniów  oraz  w  trakcie
dyskusji usuwać wszelkie wątpliwości,

−

dominującą rolę w kształtowaniu umiejętności oraz opanowaniu materiału spełniają
ć

wiczenia. W trakcie wykonywania ćwiczeń uczeń powinien zweryfikować wiedzę

teoretyczną oraz opanować nowe umiejętności. Przedstawiono dosyć obszerną propozycję
ć

wiczeń wraz ze wskazówkami o sposobie ich przeprowadzenia, uwzględniając róŜne

moŜliwości ich realizacji w szkole. Nauczyciel decyduje, które z zaproponowanych
ć

wiczeń jest w stanie zrealizować przy określonym zapleczu technodydaktycznym

szkoły. Prowadzący moŜe równieŜ zrealizować ćwiczenia, które sam opracował,

−

sprawdzian postępów stanowi podsumowanie rozdziału, zadaniem uczniów jest udzielenie
odpowiedzi  na  pytania  w  nim  zawarte.  Uczeń  powinien  samodzielnie  czytając
zamieszczone  w  nim  stwierdzenia  potwierdzić  lub  zaprzeczyć  opanowanie  określonego
zakresu  materiału.  JeŜeli  wystąpią  zaprzeczenia,  nauczyciel  powinien  do  tych  zagadnień
wrócić,  sprawdzając  czy  braki  w  opanowaniu  materiału  są  wynikiem  niezrozumienia
przez  ucznia  tego  zagadnienia,  czy  niewłaściwej  postawy  ucznia  w  trakcie  nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W tym  miejscu  jest  szczególnie  waŜna  rola  nauczyciela,  gdyŜ  od  postawy  nauczyciela,
sposobu  prowadzenia  zajęć  zaleŜy  między  innymi  zainteresowanie  ucznia.  Uczeń  nie
zainteresowany  materiałem  nauczania,  wykonywaniem  ćwiczeń  nie  nabędzie  w pełni
umiejętności  załoŜonych  w  jednostce  modułowej.  NaleŜy  rozbudzić  wśród  uczniów  tak
zwaną „ciekawość wiedzy”. Potwierdzenie przez ucznia opanowania materiału nauczania
rozdziału moŜe stanowić podstawę dla nauczyciela do sprawdzenia wiedzy i umiejętności
ucznia  z  tego  zakresu.  Nauczyciel  realizując  jednostkę  modułową  powinien  zwracać
uwagę na predyspozycje ucznia, ocenić, czy uczeń ma większe uzdolnienia manualne, czy
moŜe lepiej radzi sobie z rozwiązywaniem problemów teoretycznych,

−

testy  zamieszczone  w  rozdziale  Ewaluacja  osiągnięć  ucznia  zawierają  zadania  z  zakresu
całej jednostki modułowej i naleŜy je wykorzystać do oceny uczniów, a wyniki osiągnięte
przez  uczniów  powinny  stanowić  podstawę  do  oceny  pracy  własnej  nauczyciela
realizującego tę jednostkę modułową. KaŜdemu zadaniu testu przypisano określoną liczbę
moŜliwych  do  uzyskania  punktów  (0  lub  1  punkt).  Ocena  końcowa  uzaleŜniona  jest  od
ilości uzyskanych punktów. Nauczyciel moŜe zastosować test według własnego projektu
oraz  zaproponować  własną  skalę  ocen.  NaleŜy  pamiętać,  Ŝeby  tak  przeprowadzić  proces
oceniania ucznia, aby umoŜliwić mu jak najpełniejsze wykazanie swoich umiejętności.

Metody polecane do stosowania podczas kształcenia modułowego to:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie,

−

pokaz z instruktaŜem,

−

przewodniego tekstu.

Schemat układu jednostek modułowych w module

833[02].Z1.01

Okre

lanie budowy i zasad

działania mechanizmów

maszyn i urz

dze

833[02].Z1.03

Stosowanie technik

kierowania ci

gnikiem

rolniczym

i wykonywanie

czynno

ci kontrolno-

obsługowych

833[02].Z1.02

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

833[02].Z1

Mechanizacja prac le

nych

833[02].Z1.04

Obsługiwanie

pojazdów

samochodowych

833[02].Z1.05

ytkowanie

pilarki spalinowej

i wykonywanie

czynno

kontrolno-

obsługowych

833[02].Z1.06

ytkowanie

maszyn i urz

dze

stosowanych

w produkcji le

nej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien:

–

określić elementy budowy pilarki spalinowej,

–

wykonać czynności związane z obsługą pilarki spalinowej,

–

ocenić stan techniczny pilarki spalinowej,

–

określić czynności przy demontaŜu i montaŜu elementów budowy pilarki spalinowej na
podstawie dokumentacji,

–

dobrać pilarki spalinowe do rodzaju wykonywanej pracy,

–

przygotować stanowisko robocze do ścinki drzewa,

–

określić podstawowe zasady pracy pilarką spalinową,

–

określić czynności zagroŜone ryzykiem odbicia pilarki od drzewa,

–

zastosować narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew,

–

zastosować zasady prawidłowej ścinki drzew,

–

zastosować róŜne techniki ścinki drzew,

–

zastosować techniki ścinki drzew trudnych,

–

zastosować zasady okrzesywania i przerzynki drzew,

–

wskazać zagroŜenia dla zdrowia człowieka i środowiska podczas wykonywania prac
pilarką spalinową,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej,

–

określić zasady badania stanu technicznego pilarki spalinowej,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….…………………

Modułowy program nauczania: Operator maszyn leśnych 833[02]
Moduł:

Mechanizacja prac leśnych 833[02]Z1

Jednostka modułowa:

UŜytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności

kontrolno-obsługowych 833[02].Z1.05

Temat: Przygotowanie pilarki spalinowej łańcuchowej do pracy

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności przygotowania pilarki spalinowej łańcuchowej

do pracy

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
–

zamontować urządzenie tnące (prowadnicę i łańcuch tnący) na pilarce,

−

poprawnie napiąć piłę łańcuchową,

−

sporządzić mieszankę paliwową,

−

zatankować zbiorniki oleju i paliwa pilarki,

−

sprawdzić działanie hamulca bezpieczeństwa,

−

sprawdzić stan wychwytnika piły łańcuchowej,

−

sprawdzić smarowanie piły łańcuchowej,

−

sprawdzić poprawność regulacji gaźnika.

Metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenia.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

pilarki spalinowe łańcuchowe róŜnych typów,

−

układy tnące (prowadnice i łańcuchy tnące),

−

narzędzia do obsługi pilarek,

−

kanistry na olej i paliwo,

−

olej do smarowania łańcucha tnącego,

−

olej do mieszanki paliwowej,

−

benzyna bezołowiowa,

−

rękawice.

Przebieg zajęć:

Powitanie uczniów.

Sprawy organizacyjne.

Nawiązanie do tematu zajęć, omówienie celu zajęć.

Zorganizowanie stanowiska pracy do wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przeprowadzenie instruktaŜu przez nauczyciela.

Realizacja tematu:

−

kaŜdy uczeń montuje prowadnicę i łańcuch tnący na pilarce,

−

uczeń napina łańcuch tnący,

−

uczeń sporządza mieszankę paliwową,

−

uczeń tankuje zbiorniki oleju i paliwa,

−

uczeń sprawdza działanie hamulca bezpieczeństwa,

−

uczeń sprawdza stan wychwytnika piły łańcuchowej,

−

uczeń sprawdza smarowanie piły łańcuchowej,

−

uczeń sprawdza poprawność regulacji gaźnika,

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i pomaga w przeprowadzeniu poszczególnych
czynności, podpowiada poprawne działania.

Po wykonaniu wszystkich czynności przygotowania pilarki do pracy uczeń próbuje
dokonać analizy wykonanego ćwiczenia.

Uczeń wskazuje swoje mocne i słabe strony.

Uczniowie prezentują wyniki swojej pracy w kolejności ich wykonania.

10.

Nauczyciel analizuje pracę ucznia i stwierdza, czy po kaŜdym następnym ćwiczeniu
czyni postępy, ocenia jego aktywność oraz poprawność przygotowania pilarki do pracy.

11.

Zakończenie zajęć – podziękowanie za aktywny udział w zajęciach, poŜegnanie uczniów.

Zakończenie zajęć

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
– anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych

umiejętności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….

Modułowy program nauczania: Operator maszyn leśnych 833[02]
Moduł:

Mechanizacja prac leśnych 833[02]Z1

Jednostka modułowa:

UŜytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności

kontrolno-obsługowych 833[02].Z1.05

Temat: Budowa pilarki spalinowej łańcuchowej według układów

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności określania budowy pilarki spalinowej łańcuchowej

według poszczególnych układów

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

określić rodzaje układów budowy pilarki,

−

scharakteryzować poszczególne układy budowy pilarki.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna.

Czas: 8 godzin dydaktycznych.

Środki dydaktyczne:

−

ilustracje i fotografie poszczególnych elementów pilarki,

−

filmy edukacyjne na temat budowy pilarek,

−

pilarki spalinowe róŜnych typów,

−

narzędzia do obsługi pilarki,

−

notatnik,

−

arkusz papieru w kratkę formatu A4,

−

ołówek/długopis,

−

literatura z rozdziału 7 Poradnika dla nauczyciela.

Przebieg zajęć:

Powitanie uczniów.

Nawiązanie do tematu zajęć, omówienie celów zajęć.

Przeprowadzenie wykładu uzupełnionego pokazem ilustracji, fotografii, plansz
i filmów instruktaŜowych z ich objaśnieniem.

Realizacja tematu:

−

kaŜdy uczeń określa rodzaje układów budowy pilarki spalinowej,

−

uczeń charakteryzuje pisemnie poszczególne układy budowy pilarki,

−

nauczyciel nadzoruje pracę uczniów i wyjaśnia wątpliwości.

Po wykonaniu wszystkich poleceń uczeń próbuje dokonać analizy wykonanych opisów.

Uczeń wyjaśnia mocne i słabe punkty własnych umiejętności wynikających z celów zajęć.

Uczniowie prezentują swoje prace pisemne w kolejności alfabetycznej.

Nauczyciel analizuje pracę ucznia i stwierdza czy czyni postępy, ocenia jego aktywność
oraz poprawność wykonania poleceń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ĆWICZENIA

5.1. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące uŜytkowania

pilarki spalinowej

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony indywidualnej niezbędne podczas pracy pilarką łańcuchową.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat środków ochrony
indywidualnej operatora pilarki,

dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,

zaprezentować wybrane środki ochrony indywidualnej,

przedstawić powyŜsze w formie pisemnej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

wybrane środki ochrony indywidualnej,

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj zjawisko „odbicia” pilarki.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych opis zjawiska „odbicia” pilarki,

określić na czym polega zjawisko „odbicia” i w jakich przypadkach występuje,

przedstawić powyŜsze w formie pisemnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.2. Budowa pilarki spalinowej według układów, zasady wyboru

pilarki

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela układy pilarki spalinowej łańcuchowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

przewodniego tekstu,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy układów pilarki,

dokonać analizy budowy układów na podstawie opisów,

rozpoznać rodzaje układów,

zapisać krótką charakterystykę poszczególnych układów pilarki.

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

poradnik dla ucznia,

−

długopis,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij w formie graficznej i opisowej terminy: podziałka i grubość piły łańcuchowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać odpowiednie określenia w materiałach dydaktycznych,

wykonać rysunek wycinka piły łańcuchowej,

wykonać rysunek odpowiedniego rzutu przekroju prowadnicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oznaczyć odpowiednio rysunki,

wyjaśnić terminy w formie opisowej.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.3. Zasady obsługi pilarki spalinowej, przeglądy i serwis

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj oczyszczenie silnika pilarki i elementów układu tnącego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady oczyszczania pilarki,

zdemontować układ tnący oraz pokrywę filtra powietrza,

oczyścić elementy silnika pilarki,

oczyścić rowek prowadnicy oraz kanaliki doprowadzające olej,

oczyścić zewnętrznie łańcuch tnący i zmyć Ŝywicę,

oczyścić bęben sprzęgła i kółko napędowe,

oczyścić filtr powietrza i w razie potrzeby umyć w ciepłej wodzie z detergentem,

zamontować poszczególne elementy na pilarce.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

pędzel,

−

szmatka,

−

drut/gwóźdź do oczyszczenia rowka prowadnicy i kanalików olejowych,

−

benzyna/nafta,

−

ciepła woda,

−

detergent,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj ręczne ostrzenie łańcucha tnącego za pomocą pilnika z prowadnikiem.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady ostrzenia łańcucha tnącego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przygotować kompletną pilarkę z prawidłowo napiętym łańcuchem tnącym,

dobrać pilnik oraz oprawkę pilnika w zaleŜności od podziałki łańcucha i stopnia jego
zuŜycia,

unieruchomić prowadnicę i naostrzyć łańcuch tnący,

sprawdzić długość poszczególnych zębów tnących i ewentualnie wyrównać pilnikiem.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

pilniki okrągłe,

−

oprawki pilników,

−

imadło,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Wykonaj regulację wysokości ograniczników zagłębienia zębów tnących.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji wysokości ograniczników,

sprawdzić przy pomocy przymiaru wysokość ograniczników,

spiłować ograniczniki przy pomocy pilnika płaskiego,

zaokrąglić ograniczniki zgodnie z pierwotnym kształtem.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

przymiar do sprawdzania wysokości ograniczników,

−

pilnik płaski,

−

imadło,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Wymień wskazane przez nauczyciela zuŜyte elementy pilarki spalinowej łańcuchowej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady wymiany poszczególnych elementów
pilarki,

przygotować niezbędne narzędzia do demontaŜu i montaŜu elementów,

dokonać demontaŜu wskazanych elementów,

zamontować nowe elementy pilarki,

sprawdzić poprawność wykonanych czynności.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

narzędzia warsztatowe,

−

elementy pilarki na wymianę,

−

stół warsztatowy,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 5

Wykonaj regulację gaźnika pilarki i sprawdzić wysokość obrotów z wykorzystaniem

miernika elektronicznego.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji gaźnika pilarki,

przygotować pilarkę do pracy, w tym napiąć właściwie łańcuch tnący,

uruchomić silnik pilarki i rozgrzać go,

wykonać regulację ustawienia wkrętów regulacyjnych przy pomocy śrubokręta,

sprawdzić obroty maksymalne i biegu jałowego z wykorzystaniem miernika
elektronicznego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

rubokręt regulacyjny,

−

miernik elektroniczny obrotów silnika,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.4. Narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj narzędzia i sprzęt pomocniczy stosowany przy pozyskiwaniu drewna.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat narzędzi i sprzętu
pomocniczego,

scharakteryzować przeznaczenie i parametry narzędzi i sprzętu pomocniczego,

przedstawić powyŜsze w formie opisowej.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj tyczkę kierunkową.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat elementów budowy tyczki
kierunkowej,

wyszukać element drewniany na drzewiec tyczki,

dociąć drzewiec odpowiedniej długości i grubości,

obsadzić w grubszym końcu metalowy grot zębaty,

sprawdzić poprawność wykonania tyczki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pokaz z objaśnieniem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

erdzie drewniane,

−

metalowy grot zębaty,

−

piła zębata lub pilarka łańcuchowa,

−

siekiera,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.5. Techniki ścinki i obalania drzew

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź mieszankę paliwową i zatankuj pilarkę.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady sporządzania mieszanki paliwowej,

wlać część benzyny oraz olej silnikowy do kanistra,

zmieszać olej do mieszanki z benzyną w kanistrze,

uzupełnić benzynę w kanistrze do odpowiedniej ilości wynikającej ze stopnia zmieszania,

wymieszać ponownie mieszankę w kanistrze,

zatankować zbiornik paliwa mieszanką paliwową,

zatankować zbiornik oleju olejem do smarowania łańcucha tnącego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

benzyna bezołowiowa,

−

olej silnikowy,

−

olej do smarowania łańcucha tnącego,

−

kanister na mieszankę paliwową,

−

pilarka kompletna,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Uruchom pilarkę z silnikiem zimnym i rozgrzanym z róŜnych pozycji.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady uruchamiania pilarki z silnikiem zimnym
i rozgrzanym,

uruchomić pilarkę z silnikiem zimnym z pozycji na ziemi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uruchomić pilarkę z silnikiem zimnym z pozycji stojąc z unieruchomieniem pilarki
między udami, z wykorzystaniem zaworu dekompresacyjnego,

uruchomić pilarkę z silnikiem ciepłym z pozycji na ziemi i stojąc z unieruchomieniem
pilarki między udami.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

pilarka kompletna, zatankowana,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Wykonaj regulację napięcia łańcucha tnącego pilarki spalinowej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji napięcia łańcucha tnącego,

poluzować nakrętki pokrywy sprzęgła pilarki,

przy pomocy śrubokręta obrócić śrubę napinacza łańcucha do momentu uzyskania
właściwego napięcia,

w końcowej fazie napinania łańcucha tnącego uchwycić końcówkę prowadnicy i utrzymać
w tej pozycji,

sprawdzić, czy ogniwa prowadzące nie wychodzą z rowka prowadnicy, czy piła tnąca
dotyka spodniej jej części i czy da się bez nadmiernego oporu przesunąć ręką po
prowadnicy,

dokręcić nakrętki pokrywy sprzęgła utrzymując prowadnicę za końcówkę prowadnicy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

pilarka kompletna,

−

klucz kombinowany z śrubokrętem,

−

rękawice ochronne,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Sprawdź działanie układu smarowania piły łańcuchowej i działanie hamulca

bezpieczeństwa.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sprawdzania układu
smarowania piły łańcuchowej i działania hamulca bezpieczeństwa,

uruchomić pilarkę, wprowadzić silnik na wysokie obroty i obserwować czy pod
prowadnicą na podłoŜu pojawia się smuga olejowa,

w trakcie pracy silnika na wysokich obrotach uruchomić nadgarstkiem dźwignię hamulca
bezpieczeństwa i obserwować, czy łańcuch tnący natychmiast się zatrzyma,

przy wyłączonym silniku zablokować hamulec bezpieczeństwa przy uŜyciu dźwigni
i wykonać próbę przesunięcia łańcucha ocierając o drzewo lub podjąć próbę jego
przesunięcia po prowadnicy ręką w rękawicy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kompletna i zatankowana pilarka spalinowa,

−

rękawice ochronne,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 5

Przygotuj stanowisko robocze do ścinki drzewa.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat przygotowania stanowiska
roboczego do ścinki drzewa,

usunąć przeszkadzające elementy (gałęzie, podrost i podszyt) w promieniu minimum
jednego metra od drzewa oraz gałęzie przeszkadzające na drzewie,

odgarnąć ściołę, a w zimie równieŜ śnieg,

po wyznaczeniu kierunku obalania drzewa przygotować ścieŜkę (lub dwie ścieŜki zaleŜnie
od rodzaju ścinki) oddalania (wyciąć przeszkadzające drzewka i krzewy, usunąć leŜące
gałęzie i inne przeszkody),

okorować szyję korzeniową w miejscu planowanego cięcia,

ocenić występujące nabiegi korzeniowe i usunąć przeszkadzające.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

siekiera,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 6

Wykonaj klasyczny rzaz podcinający i ścinający z uŜyciem trenaŜera.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady wykonywania rzazów podcinających
i ścinających,

przygotować trenaŜer,

unieruchomić kłodę drewna w trenaŜerze,

uruchomić pilarkę,

wykonać rzaz podcinający klinowy, rozpoczynając od cięcia ukośnego pod właściwym
kątem oraz na określoną głębokość,

wykonać rzaz ścinający z zachowaniem parametrów pnia (próg, zawiasa, poziom
i równoległość rzazów), dla róŜnych grubości kłód,

zastosować kliny do obalania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

trenaŜer,

−

kłody drewniane o róŜnej średnicy,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

kliny,

−

siekiera,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 7

Wykonaj ścinkę drzewa na powierzchni leśnej i oceń prawidłowość ścinki na podstawie

pomiarów wykonanych na pniaku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat parametrów pnia przy ścince
drzewa,

wytypować na powierzchni leśnej drzewo do ścinki,

wyznaczyć kierunek obalania,

przygotować stanowisko robocze do ścinki,

wykonać ścinkę i obalenie drzewa,

ocenić parametry ścinki na podstawie wykonanych pomiarów: kąta podcięcia, głębokości
podcięcia, wysokości progu bezpieczeństwa, szerokości zawiasy, wysokości pnia,
równoległości rzazów oraz odchylenie kąta upadku w stosunku do wyznaczonego
kierunku obalania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

kliny,

−

siekiera,

−

motyka,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

przyrządy pomiarowe: kątomierz, taśma miernicza, linijka,

−

papier formatu A4 lub zeszyt,

−

długopis/ołówek,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.6. Techniki okrzesywania i przerzynki drzew

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj okrzesywanie pilarką z wykorzystaniem techniki dźwigniowej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania metodą dźwigniową,

przygotować pilarkę do pracy,

okrzesać ścięte drzewo stosując technikę dźwigniową,

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

cięte i nieokrzesane drzewa,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Wykonaj okrzesywanie pilarką z wykorzystaniem techniki wahadłowej.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania metodą wahadłową,

przygotować pilarkę do pracy,

okrzesać ścięte drzewo stosując technikę wahadłową,

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodki dydaktyczne:

−

cięte i nieokrzesane drzewa,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 3

Wykonaj okrzesywanie ściętego drzewa siekierą.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania siekierą,

dobrać siekierę do okrzesywania,

okrzesać ścięte drzewo,

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

cięte i nieokrzesane drzewo,

−

siekiera,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 4

Wykonaj przerzynkę pilarką spalinową w róŜnych wariantach.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady przerzynki kłód i dłuŜyc podpartych
w róŜnych punktach,

przygotować pilarkę do pracy,

wykonać przerzynkę kłody podpartej w skrajnych punktach,

wykonać przerzynkę poprzez odcięcie sortymentów stosowych z dłuŜycy,

ocenić poprawność i dokładność wykonanej przerzynki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

pokaz z instruktaŜem,

−

wiczenie.

rodki dydaktyczne:

−

kłody i dłuŜyce róŜnej średnicy,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „UŜytkowanie pilarki
spalinowej i wykonywanie czynności kontrolno-obsługowych”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 13, 15, 16, 18 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 1, 2, 14, 17, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za kaŜdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. c, 3. b, 4. a, 5. d, 6. c, 7. a, 8. d, 9. b, 10. a, 11. b,
12. a, 13. c, 14. c, 15. d, 16. a, 17. d, 18. c, 19. a, 20. b.

Plan testu

zadania

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

Zastosować właściwe pilniki do ostrzenia piły
łańcuchowej w zaleŜności od podziałki łańcucha

Sporządzić mieszankę paliwową do pilarki

Zidentyfikować przyczynę niewłaściwych obrotów
silnika pilarki

Określić sposób usuwania tzw. „drutu” z brzegów
prowadnicy

Podać zaleŜność regulacji pompki olejowej od długości
urządzenia tnącego

Określić zasady transportu pilarki z zamontowanym
urządzeniem tnącym

Wymień elementy budowy układu tnącego

Opisać przyczynę występowania skośnego rzazu przy
przerzynce
i ścince drzew

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Określić sposób regulacji wysokości ogranicznika
zagłębienia łańcucha tnącego

10.

Podać

częstotliwość

sprawdzania

napięcia

piły

łańcuchowej

11.

Wskazać minimalną odległość między stanowiskami
roboczymi przy ścince drzew

12.

Opisać rodzaje nabiegów korzeniowych

13.

Określić kolejność rzazów przy wykonywaniu podcięcia
klinowego

14.

Przedstawić graficznie parametry pnia przy ścince
drzew

15.

Określić rolę zawiasy przy ścince drzewa

16.

Określić wymiary klinów do obalania drzew

17.

Wyjaśnić zaleŜność kształtu zawiasy od warunków
ś

cinki drzewa

18.

Określić zasady okrzesywania drzew ściętych

19.

Przewidzieć zachowanie się dłuŜycy przy przerzynce w
zaleŜności od miejsca jej podparcia

20.

Zastosować kliny drewniane do obalenia drzewa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.

Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.

Zapoznaj uczniów z rodzajami zadań w zestawie oraz z zasadami punktowania.

Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.

Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).

Zapewnij uczniom moŜliwość samodzielnej pracy.

Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, określ czas przeznaczony
na udzielanie odpowiedzi.

Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru
dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich moŜliwości).

Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliŜającym się
czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10.

Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.

11.

Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.

12.

Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które
sprawiły uczniom największe trudności.

13.

Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.

14.

Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń
dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

Instrukcja dla ucznia

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Do ostrzenia nowej piły łańcuchowej o podziałce 3/8 cala naleŜy stosować pilnik okrągły
o średnicy
a)

4,0 mm.

4,8 mm.

5,5 mm.

6,0 mm.

Mieszankę paliwową do pilarek spalinowych sporządza się mieszając benzynę
bezołowiową z olejem do silników dwusuwowych (np. Husqvarna, Stihl) w stosunku
a)

10 : 1.

25 : 1.

50 : 1.

100 : 1.

Gdy w czasie pracy silnika pilarki na wolnych obrotach piła łańcuchowa porusza się po
prowadnicy, naleŜy
a)

mocniej napiąć łańcuch tnący.

wyregulować gaźnik po uprzednim sprawdzeniu czystości filtra powietrza.

wyłączyć silnik pilarki i zaczekać do momentu gdy ostygnie.

wymienić piłę łańcuchową na nową.

Gdy wzdłuŜ brzegów prowadnicy powstanie tzw. „drut”, naleŜy
a)

spiłować go przy pomocy pilnika płaskiego.

zeszlifować go na szlifierce.

obrócić prowadnicę o 180 stopni.

pracować nadal i nie zwracać uwagi na powstałe zuŜycie.

W przypadku braku smarowania łańcucha tnącego naleŜy
a)

rozcieńczyć olej benzyną.

odstawić pilarkę na pół godziny.

kontynuować pracę pilarką nie zwaŜając na brak smarowania.

sprawdzić poziom oleju w zbiorniku i droŜność kanału w prowadnicy.

Pilarkę z zamontowaną piłą łańcuchową moŜna transportować, gdy
a)

piła łańcuchowa ostygnie.

piła łańcuchowa jest stępiona.

na piłę łańcuchową załoŜona jest osłona.

prowadnica jest skierowana w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu.

Zębatka napędowa wchodzi w skład budowy układu
a)

tnącego.

napędowego.

rozruchowego.

smarowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gdy w pile łańcuchowej zęby tnące prawe są dłuŜsze od lewych to w celu zachowania
prawidłowej płaszczyzny rzazu naleŜy
a)

wymienić piłę łańcuchową na nową.

rozpocząć rzaz pod kątem.

utrzymywać bardzo mocno pilarkę w ręku w celu zachowania płaszczyzny rzazu.

wyrównać długość zębów tak, aby prawe i lewe miały taką samą długość.

Wysokość ogranicznika zagłębienia łańcucha tnącego naleŜy regulować przy pomocy
a)

pilnika okrągłego i przymiaru.

pilnika płaskiego i przymiaru.

szlifierki tarczowej.

płaskoszczypiec uniwersalnych.

10.

Prawidłowość napięcia piły łańcuchowej naleŜy sprawdzać
a)

za kaŜdym razem, gdy odkłada się pilarkę.

raz na dzień.

raz na tydzień.

raz na miesiąc.

11.

NajbliŜsza dopuszczalna odległość między stanowiskami roboczymi przy ścince
i obalaniu drzew wynosi
a)

50 metrów.

co najmniej dwie wysokości ścinanych drzew.

100 metrów.

wysokość ścinanego drzewa.

12.

Nabieg korzeniowy przeszkadzający to nabieg występujący
a)

na kierunku obalania drzewa.

po przeciwnej stronie drzewa niŜ kierunek jego obalania.

na bocznej stronie pnia drzewa.

wspólnie z innym nabiegiem.

13.

Przy stosowaniu podcięcia klinowego naleŜy jako pierwszy wykonać rzaz
a)

poziomy.

pionowy.

ukośny.

sercowy.

14.

Wysokość progu bezpieczeństwa przy ścince drzewa powinna wynosić
a)

od 4 do 6 cm.

1/4 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

1/10 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

1/20 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

15.

Zawiasa to nie docięta przy ścince część drzewa znajdująca się
a)

powyŜej rzazu podcinającego.

poniŜej rzazu ścinającego.

w tylnej części pnia.

pomiędzy rzazem podcinającym a ścinającym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16.

Wymiary klinów drewnianych uŜywanych do obalania drzew (długość x wysokość x
szerokość) wynoszą
a)

180 x 70 x 30 mm.

180 x 100 x 30 mm.

250 x 100 x 40 mm.

250 x 80 x 40 mm.

17.

Przy ścince drzewa odchylonego w bok od załoŜonego kierunku obalania kształt zawiasy
powinien być
a)

prostokątny.

półkolisty.

trójkątny – szersza część zawiasy po stronie pochylenia.

trójkątny – szersza część zawiasy po przeciwnej stronie niŜ pochylenie.

18.

Okrzesując ścięte drzewo pilarką po stronie, po której stoi operator, prowadnicę pilarki
naleŜy prowadzić ruchem
a)

od góry do dołu.

od dołu do góry.

od dołu do góry po uprzednim skróceniu gałęzi.

od góry do dołu po uprzednim skróceniu gałęzi.

19.

Przerzynając dłuŜycę w połowie długości dwoma rzazami, podpartą w skrajnych
częściach, pierwszy rzaz prowadzi się
a)

od góry.

od dołu.

z boku.

od strony o najłatwiejszym dostępie.

20.

Podczas obalania drzewa wewnętrznie zmurszałego kliny naleŜy prowadzić
a)

w kierunku do osi drzewa.

po zewnętrznej zdrowej części pnia równolegle do kierunku obalania.

po zewnętrznej zdrowej części pnia prostopadle do kierunku obalania.

pod kątem 45 stopni do kierunku obalania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

UŜytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności kontrolno-
-obsługowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZADANIE TYPU PRÓBA PRACY

Próba pracy ma w zamierzeniu spełnić dwa zadania:
1)

sprawdzić stopień opanowania jednej z umiejętności praktycznych, jakie uczniowie
powinni zdobyć przy realizacji tego modułu,

przygotować uczniów do zdawania części praktycznej egzaminu zewnętrznego,
potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie operator maszyn leśnych.
W tym celu zadanie praktyczne musi być przygotowane w takiej formie, z jaką uczniowie

spotkają  się  na  egzaminie.  Oznacza  to  konieczność  opracowania  zadania  w  sposób
umoŜliwiający  kryterialne  ocenianie  wykonywanych  przez  ucznia  czynności  w  czterech
obszarach:  planowania,  organizowania,  wykonywania  i  prezentowania.  Próbę  pracy
przeprowadza  wybrany  uczeń.  Pozostali  wspólnie  z  nauczycielem  obserwują  jego  pracę.  Po
pracy nauczyciel szczegółowo omawia wykonane zadanie.

Ocenianie:

niedostateczny

do 8 pkt.

dopuszczający

9–10 pkt.

dostateczny

11–12 pkt.

dobry

13–14 pkt.

bardzo dobry

od 15 pkt.

WyposaŜenie stanowiska do przeprowadzenia próby pracy:

WyposaŜenie na stanowisku

Ilość

Pilarka spalinowa łańcuchowa średniej mocy

1 szt.

Układ tnący do ścinki drzew (prowadnica 18” + łańcuch tnący) oraz układ tnący
do okrzesywania (prowadnica 13” + łańcuch tnący)

2 kpl.

Komplet narzędzi do obsługi pilarki (klucz kombinowany z śrubokrętem,
smarowniczka, pilniki do ostrzenia łańcucha tnącego i regulacji wysokości
ograniczników, przymiary do ostrzenia i ograniczników)

1 kpl.

Kanistry na paliwo i olej do smarowania łańcucha tnącego

2 szt.

Benzyna bezołowiowa, olej do mieszanki paliwowej, olej do smarowania
łańcucha tnącego, smar do smarowania łoŜysk

1 kpl.

Narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki (siekiera, kliny drewniane lub
plastikowe, motyka, ściągacz linowy, dźwignioobracak)

1 kpl.

Instrukcja obsługi pilarki

1 szt.

Sprzęt kontrolno-pomiarowy (taśma miernicza, kątomierz, przymiar liniowy,

poziomnica)

1 kpl.

Przyrządy do utrzymania w czystości pilarki (pędzelek, szmatka)

1 kpl.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Informacja dla ucznia

1.

Sprawdź, czy otrzymałeś kompletny arkusz do wykonania zadania. Ewentualne braki

stron lub inne usterki zgłoś nauczycielowi.
2.

Na arkuszu PLAN DZIAŁANIA wpisz swój numer ewidencyjny PESEL, datę urodzenia

i numer stanowiska.
3.

Zapoznaj się z treścią zadania praktycznego, instrukcją do jego wykonania, stanowiskiem

roboczym i jego wyposaŜeniem. Masz na to 10 minut.
4.

Czas rozpoczęcia i zakończenia zadania nauczyciel zapisze w widocznym dla Ciebie

miejscu ( czas wykonania zadania wynosi 30 minut).

Pamiętaj,  Ŝe  podczas  wykonywania  zadania  jesteś  oceniany  przez  nauczyciela,  który
obserwuje  wykonywane  przez  Ciebie  czynności  i  nie  będzie  udzielać  Ci  Ŝadnych
wskazówek.  Nauczyciel  interweniuje  tylko  w  przypadku  naruszenia  przez  Ciebie
przepisów  bhp,  ochrony  przeciwpoŜarowej  i  moŜe  w  takim  przypadku  przerwać
wykonywanie zadania.

Powodzenia!

Zadanie
Wykonaj ścinkę i okrzesywanie drzewa. Przed rozpoczęciem ścinki przygotuj pilarkę do
pracy. Wyznacz kierunek obalania i przygotuj stanowisko robocze. Na wykonanie
zadania masz 30 minut.

Instrukcja wykonania zadania
Aby bezpiecznie i poprawnie wykonać zadanie:
1.

Przeanalizuj dokładnie treść zadania.

Zapisz w formularzu PLAN DZIAŁANIA:

czynności związane z wykonaniem zadania, w kolejności ich wykonywania,

wykaz niezbędnych narzędzi i urządzeń,

wykaz sprzętu kontrolno-pomiarowego i instrukcji,

narysuj szkic powierzchni roboczej.

Przygotuj pilarkę do pracy:

zamontuj układ tnący na pilarce,

naostrz piłę łańcuchową,

sporządź mieszankę paliwową,

zatankuj zbiorniki oleju i paliwa w pilarce,

uruchom pilarkę,

sprawdź:
–   działanie hamulca bezpieczeństwa,
–   stan wychwytnika piły łańcuchowej,
–   smarowanie piły łańcuchowej,
–   wysokość  wolnych  obrotów  silnika  (czy  piła  łańcuchowa  nie  porusza  się  po

prowadnicy).

Przystąp do zorganizowania stanowiska pracy:

zgromadź i rozmieść na stanowisku pracy narzędzia, sprzęt pomocniczy i instrukcje

niezbędne do wykonania zadania,

dobierz środki ochrony indywidualnej wymagane do bezpiecznego wykonania

zadania,

usuń zwisające gałęzie i inne przeszkadzające elementy w promieniu minimum

1 metra od drzewa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wyznacz kierunek obalania drzewa i przygotuj ścieŜkę oddalania,

okoruj szyję korzeniową drzewa.

Wykonaj zaplanowane czynności (ścinka i okrzesanie drzewa) zgodnie z zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoŜarowej.

Po zakończeniu pracy oczyść pilarkę.

Zgłoś przez podniesienie ręki gotowość do prezentacji wykonanego zadania.

Podczas prezentacji:

omów przygotowanie pilarki do pracy oraz stanowiska roboczego,

omów sposób wykonania zadania (ścinki i okrzesywania),

oceń jakość wykonanych przez siebie prac,

dokonaj poprawności wyboru zastosowanej metody ścinki w stosunku do obalanego

drzewa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zawód: operator maszyn leśnych
Symbol cyfrowy zawodu 833[02]
Oznaczenie tematu: …….
Oznaczenia zadania: ………

PESEL

Data urodzenia

Numer stanowiska

dzień miesiąc

rok

PLAN DZIAŁANIA

1. Zapisz czynności związane z przygotowaniem pilarki do pracy oraz przygotowaniem
stanowiska roboczego, ścinką i okrzesywaniem, uwzględniając kolejność ich wykonania:
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

2. Wykaz narzędzi i urządzeń niezbędnych do wykonania zadania:
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

3. Wykaz sprzętu kontrolno-pomiarowego i instrukcji niezbędnych do wykonania zadania:
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zadanie praktyczne

Wykonaj ścinkę i okrzesywanie drzewa. Przed rozpoczęciem ścinki przygotuj pilarkę do
pracy. Wyznacz kierunek obalania i przygotuj stanowisko robocze.
Czas wykonania zadania wynosi 30 minut.

CZYNNOŚCI OCENIANE I KRYTERIA WYKONANIA

Liczba

pkt

0-1

Czynność 1: sporządzenie wykazu niezbędnych narzędzi, sprzętu
i przyborów

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń zapisał co najmniej:
pilarka spalinowa łańcuchowa, narzędzia do obsługi pilarki, siekiera,
kliny, kanistry na paliwo i olej

Czynność 2: zapisanie kolejnych czynności

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń uwzględnił w wykazie co
najmniej:
czynności przygotowania pilarki do pracy, czynności przygotowania
stanowiska pracy, wyznaczenie kierunku obalania drzewa, wykonanie
poszczególnych rzazów przy ścince drzewa, czynności okrzesywania
drzewa

Czynność 3: wykonanie szkicu powierzchni roboczej

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń naszkicował: plan powierzchni
roboczej, główny kierunek obalania drzew, kierunek posuwania się zrębu,
planowane ścieŜki oddalania na przykładowym stanowisku roboczym oraz
rozmieszczenie narządzi pomocniczych

Suma punktów w obszarze – 1. Planowanie

Czynność 4: zgromadzenie niezbędnych narzędzi, sprzętu i przyborów

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń zapisał co najmniej:
pilarka spalinowa łańcuchowa, narzędzia do obsługi pilarki, siekiera,
kliny, kanistry na paliwo i olej

Czynność 5: sprawdzenie stanu technicznego pilarki i sprzętu
pomocniczego

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń sprawdził co najmniej:
napięcie piły łańcuchowej, działanie hamulca bezpieczeństwa, stan
wychwytnika piły łańcuchowej, smarowanie piły łańcuchowej

Czynność 6: dobranie odzieŜy roboczej i środków ochrony osobistej

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli zdający załoŜył ubranie robocze jedno-
lub dwuczęściowe oraz rękawice i chełm z ochronami wzroku i słuchu

Suma punktów w obszarze – 2. Organizowanie

Czynność 7: przygotowanie pilarki do pracy

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń co najmniej:
zamontował układ tnący na pilarce, naostrzył piłę łańcuchową, sporządził
mieszankę paliwową i zatankował zbiorniki oleju i paliwa w pilarce

Czynność 8: przygotowanie stanowiska roboczego

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń co najmniej:
usunął przeszkadzające gałęzie leŜące i zwisające oraz inne w promieniu
1 m od pnia, odgarnął ściołę, okorował pień w miejscu cięcia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Czynność 9: określenie kierunku obalania drzewa i przygotowanie ścieŜki
oddalania

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń co najmniej: sprawdził kształt
korony drzewa, jego pochylenie, wytyczył ścieŜkę oddalania z
uwzględnieniem przewidywanego miejsca zakończenia rzazu ścinającego

Czynność 10: ścięcie i obalenie drzewa

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń wykonał co najmniej: właściwe
podcięcie z zachowaniem odpowiedniej kolejności rzazów ukośnego
i poziomego, rzaz ścinający z zachowaniem progu i zawiasy, obalił drzewo
przy pomocy klinów, oddalił się od drzewa na bezpieczną odległość

Czynność 11: okrzesanie drzewa

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń wykonywał okrzesywanie
z zachowaniem: właściwej metody okrzesywania, skracania gałęzi,
poprawnego operowania pilarką

Czynność 12: sprawdzenie jakości pracy (ścinki i okrzesywania)

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń wykonał prawidłowo co
najmniej: przy ścince: kąt podcięcia, głębokość podcięcia, próg
bezpieczeństwa, zawiasę; przy okrzesywaniu: czy nie pozostały wystające
sęki, czy nie zacięta jest strzała pnia

Czynność 13: oczyszczenie pilarki i urządzenia tnącego

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń oczyścił co najmniej: pokrywę
sprzęgła, obudowę silnika w okolicach sprzęgła, prowadnicę wraz
z rowkiem i otworkiem doprowadzającym olej, filtr powietrza

Suma punktów w obszarze – 3. Wykonywanie

Czynność 14: omówienie przygotowania pilarki do pracy oraz stanowiska
roboczego

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń uzasadnił co najmniej: wpływ
napięcia i smarowania piły łańcuchowej, sprawności hamulca oraz
wychwytnika piły na prawidłowe przygotowanie pilarki, wpływ
przeszkadzających elementów na stanowisku pracy na jej bezpieczeństwo

Czynność 15: uzasadnienie wyboru kierunku obalenia drzewa i metody
ś

cinki oraz okrzesywania

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń uzasadnił: wybór kierunku
obalania drzewa w zaleŜności od jego pochylenia i ukształtowania korony,
wybór metody ścinki w zaleŜności od grubości drzewa i długości urządzenia
tnącego, wybór metody okrzesywania

Czynność 16: ocena parametrów ścinki na pniu i zachowania kierunku
obalenia drzewa

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń zaprezentował co najmniej:
kąt i głębokość podcięcia, wysokość progu bezpieczeństwa, szerokość
zawiasy, odległość obalonego drzewa od załoŜonego kierunku obalenia

Czynność 17: ocena jakości okrzesywania

Kryterium wykonania: 1 pkt – jeŜeli uczeń zaprezentował:
miejsca odcięcia gałęzi z zaznaczeniem wystających sęków i miejsc zacięcia
strzały piłą łańcuchową

Suma punktów w obszarze - 4. Prezentowanie

RAZEM

Czynność wykonana – 1 pkt., niewykonana – 0 pkt.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac
z zakresu gospodarki leśnej – Załącznik do zarządzenia Nr 19 Dyrektora Generalnego
Lasów Państwowych z dnia 14.07.97 r., Warszawa 1997

Instrukcja obsługi pilarek spalinowych łańcuchowych Husqvarna. Szwecja 1995

Instrukcja obsługi układów tnących firmy OREGON – Electrolux Poland Sp. z o.o.
Husqvarna, Warszawa 1995

Instrukcja uŜytkownika STIHL. Niemcy 2006

Komorowski J.: Pilarki spalinowe. Zarząd Główny Stowarzyszenia InŜynierów
i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 1993

Markowski T., Opieliński J.: Zasady pracy pilarką spalinową. Zarząd Główny
Stowarzyszenia InŜynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 1994

Praca pilarką. Bezpieczna i wydajna praca pilarką – podręcznik. Husqvarna Performance
Series, Warszawa 2001

Sowa M., Szewczyk G.: Metodyka szkolenia instruktorów operatorów pilarek
spalinowych. ORWLP w Bedoniu, Warszawa 1999

Wójcik K.: Ergonomiczno-ekonomiczna metoda wyboru pilarki spalinowej do
pozyskiwania drewna. Wydział InŜynierii Produkcji SGGW, Warszawa 2004

10.

Zasady uŜytkowania i instrukcja obsługi urządzeń tnących – OREGON Omark Industries,
Omark Europe S.A., Nivelles Belgia 1992

11.

Krajowy standard kwalifikacji zawodowych dla zawodu Drwal 631101. Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007

Literatura metodyczna:
1.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997

Ornatowski T., Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu. ITeE, Radom 2000