„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 

 

 
 

 

MINISTERSTWO EDUKACJI 

NARODOWEJ 

 

 

 

 

 

Marek Krzemiński 

 

 

 

 

Prowadzenie  prac  dotyczących  odnowienia  lasu,  zalesień, 
rekultywacji oraz melioracji leśnych 833[02].Z2.02 

 

 

 

 

 

Poradnik dla ucznia 

 

 

 

 

 

 

Wydawca

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2007 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

1

 

Recenzenci: 
mgr inŜ. Edwin Drobkiewicz 
mgr inŜ. Leszek Sikora  

 
 

Opracowanie redakcyjne: 
dr inŜ. Marek Krzemiński 
 

 

Konsultacja: 
mgr inŜ. Teresa Jaszczyk 

 

 

 

 
 

 

 

 

Poradnik  stanowi  obudowę  dydaktyczną  programu  jednostki  modułowej  833[02].Z2.02 
Prowadzenie  prac  dotyczących  odnowienia  lasu,  zalesień,  rekultywacji  oraz  melioracji 
leśnych,  zawartego  w  modułowym  programie  nauczania  dla  zawodu  operator  maszyn 
leśnych. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

2

 

SPIS TREŚCI 
 

1.

 

Wprowadzenie 

3 

2.

 

Wymagania wstępne 

5 

3.

 

Cele kształcenia 

6 

4.

 

Materiał nauczania 

7 

4.1.

 

Naturalne odnowienia lasu 

7 

4.1.1. Materiał nauczania 

7 

4.1.2. Pytania sprawdzające  

10 

4.1.3. Ćwiczenia 

10 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

12 

4.2.

 

Sztuczne odnowienie lasu i zalesianie 

13 

4.2.1. Materiał nauczania 

13 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

24 

4.2.3. Ćwiczenia 

24 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

26 

4.3.

 

Poprawki, uzupełniania i dolesienia 

27 

4.3.1. Materiał nauczania 

27 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

30 

4.3.3. Ćwiczenia 

30 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

31 

4.4.

 

Melioracje leśne i rekultywacje 

32 

4.4.1. Materiał nauczania 

32 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

45 

4.4.3. Ćwiczenia 

45 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

47 

5.

 

Sprawdzian osiągnięć 

48 

6.

 

Literatura 

52 

 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

3

 

1. WPROWADZENIE 

 

Poradnik  będzie  Ci  pomocny  w  przyswajaniu  wiedzy  z  zakresu  prowadzenia  prac 

dotyczących  odnowienia  lasu,  zalesień,  rekultywacji  oraz  melioracji  leśnych.  W  poradniku 
znajdziesz: 
–

 

wymagania  wstępne  –  wykaz  umiejętności,  jakie  powinieneś  mieć  juŜ  ukształtowane, 
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,  

–

 

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

–

 

materiał  nauczania  –  wiadomości  teoretyczne  niezbędne  do  opanowania  treści  jednostki 
modułowej, 

–

 

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści, 

–

 

ć

wiczenia,  które  pomogą  Ci  zweryfikować  wiadomości  teoretyczne  oraz  ukształtować 

umiejętności praktyczne, 

–

 

sprawdzian postępów, 

–

 

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie 
materiału całej jednostki modułowej, 

–

 

literaturę uzupełniającą. 

 
Bezpieczeństwo i higiena pracy 

W  czasie  wykonywania  ćwiczeń  musisz  stosować  się  do  poleceń  prowadzącego 

ć

wiczenia,  przestrzegać  przepisów  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  instrukcji 

przeciwpoŜarowych, obowiązujących podczas  poszczególnych rodzajów prac. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

4

 

 
 
 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Schemat układu jednostek modułowych w module 

 

833[02].Z2.01 

Prowadzenie gospodarki 

nasiennej i produkcji szkółkarskiej

 

833[02].Z2.03 

Piel

ę

gnowanie drzew  

i drzewostanów  

w poszczególnych fazach 

rozwojowych 

833[02].Z2.02 

Prowadzenie prac dotycz

ą

cych 

odnowienia lasu, zalesie

ń

, 

rekultywacji oraz melioracji 

le

ś

nych

 

 

833[02].Z2 

Hodowla lasu

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

5

 

2. WYMAGANIA WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

rozpoznawać gatunki drzew leśnych, 

−

 

posługiwać się terminologią dotyczącą środowiska leśnego, 

−

 

określić wymagania siedliskowe drzew leśnych, 

−

 

określić cechy drzewostanu, 

−

 

posługiwać  się  podstawowymi  narzędziami  stosowanymi  przy  pracach  w  odnowieniu 
lasu, zalesieniach, melioracjach leśnych i rekultywacji, 

−

 

wykorzystywać  wiadomości  i  umiejętności  opanowane  podczas  realizacji  programów 
nauczania innych jednostek modułowych, 

−

 

korzystać z róŜnych źródeł informacji, 

−

 

czytać rysunki, 

−

 

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje, 

−

 

posługiwać się kalkulatorem, 

−

 

oceniać jakość wykonanej pracy, 

−

 

zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp, 

−

 

stosować  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  przeciwpoŜarowe  przy  pracach 
leśnych. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

6

 

3. CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−

 

określić metody przygotowania terenu do sadzenia drzew, 

−

 

scharakteryzować sposoby przygotowania gleby w zaleŜności od warunków siedliska, 

−

 

zastosować zasady organizacji prac związanych z odnowieniem lasu i zalesieniem, 

−

 

określić zasady prawidłowego sadzenia drzew, 

−

 

dobrać sprzęt i narzędzia do sposobu sadzenia, 

−

 

zastosować technikę sadzenia pod kostur, 

−

 

zastosować techniki sadzenia w jamkę i dołek, 

−

 

scharakteryzować najczęściej popełniane błędy podczas sadzenia, 

−

 

scharakteryzować rodzaje samosiewu, 

−

 

określić warunki udatności odnowień naturalnych, 

−

 

określić  zasady  wykonywania  poprawek,  uzupełnień  i  dolesień  oraz  wprowadzania 
podszytu, 

−

 

wykonać  prace  związane  z  wykonywaniem  poprawek,  uzupełnień  i  dolesień  oraz 
wprowadzaniem podszytu, 

−

 

określić zakres melioracji leśnych, 

−

 

scharakteryzować zabiegi agromelioracji leśnych na gruntach porolnych i nieuŜytkach, 

−

 

wykonać prace związane z konserwacją rowów melioracyjnych i zbiorników retencyjno- 
-przeciwpoŜarowych, 

−

 

zastosować  przepisy  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  ochrony  przeciwpoŜarowej  oraz 
ochrony środowiska. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

7

 

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 

 

4.1. Naturalne odnowienie lasu 

 

4.1.1. Materiał nauczania 

 
Naturalnym  odnowieniem  lasu  nazywa  się  zjawisko  powstawania  młodego  pokolenia 

drzew  przez  samosiew  lub  z  odrośli,  pod  osłoną  drzewostanu  macierzystego  lub  w  jego 
sąsiedztwie.  W  odnowieniu  naturalnym  czynnikiem  zasadniczym  jest  właściwy  dla 
organizmów Ŝywych proces rozrodu gatunków [4, s. 367]. 

Do  odnowienia  naturalnego  przeznacza  się  wszystkie  drzewostany  dojrzałe  do 

odnowienia,  w  tym  równieŜ  złoŜone  z  gatunków  światłoŜądnych  (sosna,  modrzew,  brzoza) 
o dobrej  jakości,  miejscowych  ekotypów  drzew  i  zdolne  do  obfitego  urodzaju  nasion,  które 
rokują powodzenie takiego odnowienia. 

Podczas  odnowienia  lasu  naleŜy  w  pierwszej  kolejności  wykorzystywać  istniejące  juŜ 

odnowienia  naturalne  drzew  i  krzewów  –  zgodnie  z  celami  hodowli  lasu,  a  takŜe  inicjować, 
utrwalać i rozwijać nowe odnowienia naturalne poŜądanych gatunków. 

Odnawianie naturalne nie powinno być stosowane w drzewostanach [8, s. 75] 

1)

 

obcego pochodzenia, przeznaczonych do likwidacji, 

2)

 

rosnących  na  niewłaściwych  dla  nich  siedliskach,  z  wyłączeniem  gatunków 
spontanicznego odnowienia zgodnego z przyjętym kierunkiem przebudowy drzewostanu, 

3)

 

złej jakości hodowlanej lub technicznej, 

4)

 

chorych o obniŜonej zdrowotności, 

5)

 

połoŜonych w blokach upraw pochodnych, załoŜonych sztucznie, 

6)

 

na  siedliskach  o  pokrywie  silnie  zadarnionej,  zdziczałej  lub  przy  pełnym  pokryciu 
podszytem o duŜej sile odrostowej. 

 
Rodzaje samosiewów 

W  zaleŜności  od  warunków  obsiewu  i  wzrostu  młodego  pokolenia  istnieje  kilka 

sposobów naturalnego odnowienia [4, s. 369]: 

−

 

odnowienie  naturalne  pod  osłoną  górną  (samosiew  górny),  występuje  u  gatunków 
cięŜkonasiennych (dąb, buk, jodła), odbywa się przed usunięciem starodrzewu, 

−

 

odnowienie  naturalne  pod  osłoną  boczną  (samosiew  boczny),  właściwe  dla  gatunków 
lekkonasiennych,  których  nasiona  zaopatrzone  są  w  odpowiednie  narządy  lotu  (puch, 
skrzydełka).  NaleŜą  do  nich:  brzoza,  olsza,  osika,  sosna,  świerk,  modrzew,  wiąz,  lipa, 
klon,  jesion  i  inne.  Samosiew  boczny  następuje  zwykle  po  usunięciu  drzewostanu  (po 
wykonaniu  zrębu).  Nasiona  unoszone  przez  wiatr  z  nasienników  lub  drzewostanów 
sąsiednich obsiewają daną powierzchnię, 

−

 

kombinowane 

sposoby 

odnowienia 

naturalnego 

(samosiew 

kombinowany),  

gdy  w  jednym  drzewostanie  uzyskuje  się  odnowienie  naturalne  w  róŜnych  warunkach 
osłony 
Samosiew  górny  ma  miejsce  wtedy,  gdy  siewki  wyrastają  z  nasion  opadłych  pod 

koronami  drzew  macierzystych,  charakteryzujących  się  równocześnie  stosunkowo  duŜą 
wytrzymałością  na  ocienianie  (cienioznośność).  Dlatego  teŜ  w  początkowym  okresie 
wzrastają pod koronami drzewostanu macierzystego [1, s. 111]. 

Odnowienie  naturalne  z  samosiewu  górnego  inicjuje  się  i  kształtuje  przez  stopniowe 

przerzedzanie  drzewostanu  w  kolejno  wykonywanych  cięciach:  przygotowawczych, 
obsiewnych, odsłaniających i uprzątających. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

8

 

Samosiew boczny występuje w przypadku gatunków lekkonasieniowych, których nasiona 

mogą być przenoszone przez wiatr na znaczna odległość. Gatunki te są na ogół światłoŜądne 
(z  wyjątkiem  cienioznośnego  świerka),  czyli  wymagają  do  wzrostu  duŜej  ilości  światła. 
Dlatego  odnawiać  się  mogą  z  powodzeniem  jedynie  na  otwartej  powierzchni,  zwykle  po 
usunięciu drzewostanu (po wykonaniu zrębu). 

W  celu  otrzymania  naturalnego  obsiewu  na  szerszych,  łącznych  powierzchniach 

zrębowych  naleŜy  pozostawić  pewną  liczbę  drzew  o  charakterze  nasienników.  Nasiennik  to 
drzewo prawidłowo ukształtowane,  najlepszej Ŝywotności, odporne na wywalające działanie 
wiatru, zgorzel słoneczną [4, s. 371]. 

Wymienione  rodzaje  samosiewów  naleŜą  do  zasadniczych  sposobów  odnowień 

naturalnych. 

Kombinowany  samosiew  polega  na  wykorzystaniu  obsiewu  bocznego  z  drzewostanu 

przyległego  do  powierzchni  zrębowej  oraz  obsiewu  górnego  z  pozostawionej  określonej 
liczby drzew na powierzchni zrębowej, tzw. nasienników. Sposób ten był stosowany w Polsce 
często  i  z  zasady  z  bardzo  dobrym  efektem  od  drugiej  połowy  XIX  wieku  do  pierwszej 
połowy XX wieku [4, s. 372]. 
 
Przygotowanie drzewostanu i gleby do odnowienia naturalnego 
 

Cięcia przygotowawcze mają za zadanie przerzedzenie drzewostanu w celu zwiększenia 

ilości  światła  koronom  drzew  porastających.  Zmniejszenie  zwarcia  drzewostanu  zwiększa 
dostęp  światła  do  jego  wnętrza,  polepsza  warunki  cieplne  oraz  wilgotnościowe  w  glebie 
i atmosferze wewnątrz drzewostanu. 
Wykonując  cięcia  przygotowawcze  naleŜy  usunąć  z  drzewostanu  wszystkie  drzewa  chore 
i wadliwe oraz naleŜące do gatunków, których udział w składzie przyszłego drzewostanu jest 
niepoŜądany. 

Cięcia  przygotowawcze  przeprowadza  się  na  kilka  lat  przed  zamierzonym  terminem 

odnowienia.  Termin  ich  stosowania  i  stopień  nasilenia  zaleŜy  od  składu  gatunkowego, 
zwarcia  i  piętrowej  struktury  drzewostanu  oraz  od  warunków  siedliskowych.  Cięcia  te  słuŜą 
równieŜ  doprowadzeniu  gleby  do  stanu  pełnej  sprawności,  umoŜliwiającej  skiełkowanie 
nasion. 

Cięcie  obsiewne  ma  na  celu  udostępnienie  kiełkującym  nasionom  oraz  młodym 

sadzonkom  większej  ilości  światła,  ciepła,  wilgoci  i  powietrza.  Do  cięcia  powinno  się 
przeznaczyć  drzewa  o  silnie  rozwiniętych  koronach,  by  uniknąć  późniejszego  uszkodzenia 
samosiewu  przy  wyróbce  i  zrywce  drewna.  Cięcia  obsiewne  powinny  być  wykonane  po 
opadnięciu nasion. Fragmenty niedostatecznie  gęsto obsiane naleŜy  uzupełnić siewem z  ręki 
nasionami pozyskanymi z gęściej obsianych partii. 

Cięcia  odsłaniające  wykonuje  się  wtedy,  gdy  uzyskany  samosiew  jest  wystarczający. 

Liczbę  tych  cięć,  ich  nasilenie  i  częstotliwość  naleŜy  dostosować  do  potrzeb  odnowienia. 
NaleŜy  zwrócić  uwagę  na  kierunki  padania  drzew.  Obalane  drzewa  powinny  padać  albo 
w miejsca pozbawione nalotu, albo o nalotach silnie zagęszczonych. 

Cięcia uprzątające są ostatnią fazą odnowienia. Przeprowadza się je stosownie do potrzeb 

hodowlanych  młodego  pokolenia  tzn.  wtedy,  gdy  wartość  hodowlana  i  gospodarcza 
przydatność powstałych odnowień są zadowalające [4, s. 371]. 

Obsiew  nasion,  jak  i  rozwój  samosiewu  nie  następują  równomiernie.  Wpływa  to  na 

sposób  wykonywania  cięć.  Kępowe  i  grupowe  rozmieszczenie  samosiewów  powoduje 
nierównomierne  przerzedzanie  drzewostanów  przy  cięciach  odsłaniających.  Pojedynczo  lub 
grupowo rosnących drzew macierzystych nie naleŜy zbyt długo przetrzymywać na pniu, gdyŜ 
moŜe spowodować to powstawanie tzw. suchoczubów (u dębu) lub zgorzeli (u jodły i buka) 
oraz wpływać ujemnie na rosnące pod ich osłoną drzewka. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

9

 

Wolne  miejsca  między  kępami  samosiewu  mogą  zostać  obsiane  w  następnym  roku 

nasiennym.  Oczekiwanie  na  ponowny  urodzaj  raczej  nie  jest  wskazane,  gdyŜ  rozrzedzony 
drzewostan  dopuszcza  do  wnętrza  większą  ilość  światła,  co  z  upływem  czasu  powoduje 
pogorszenie  warunków  kiełkowania  nasion.  Z  tego  powodu  miejsca  takie,  przy 
przewidywanym  dłuŜszym  okresie  odnowienia  (gatunki  cienioznośne),  powinny  być 
uzupełnione  jeszcze  w  roku  obsiewu  lub  po  dokonaniu  pierwszego  cięcia  odsłaniającego. 
Przy  krótszym  okresie  odnowienia  luki  w  samosiewie,  które  moŜna  wypełnić  gatunkami 
ś

wiatłoŜądnymi, uzupełnia się po cięciu uprzątającym. 

Glebę  naleŜy  przygotować  nie  tylko  w  drzewostanach  prześwietlonych,  lecz  wszędzie 

tam, gdzie nasiona nie mogą przedostać się do gleby mineralnej. Sposób uprawy gleby musi 
być  dostosowany  do  charakteru  pokrywy,  warunków  glebowych  oraz  wymagań  gatunków 
drzew  podlegających  odnowieniu.  Przygotowanie  gleby  przeprowadza  się  z  reguły  w  roku 
nasiennym przed opadnięciem nasion (sierpień, wrzesień). 
 

Przygotowanie  gleby  powinno  być  zmechanizowane  i  jak  najlepiej  wykonane. 

Mechaniczne  przygotowanie  gleby  przeprowadza  się  za  pomocą  pługów  leśnych,  bron, 
glebogryzarek,  kultywatorów,  kolczatek.  Narzędzia  te  i  maszyny  zwykle  wykonują  potrójną 
rolę: zdzierają pokrywę, spulchniają glebę i mieszają warstwę próchniczną z glebą mineralną. 
Przy silniejszej pokrywie naleŜy ograniczyć się do częściowej uprawy za pomocą pługa. 

Ręczną uprawę  gleby naleŜy zastosować tam,  gdzie ukształtowanie terenu lub charakter 

gleby  nie  pozwalają  na  wykorzystanie  sprzętu  mechanicznego  (strome  stoki,  gleby 
kamieniste, torfowe) oraz gdy przygotowanie gleby odbywa się na małej powierzchni, wśród 
dobrze zapowiadających się kęp nalotów i podrostów. Uprawa ręczna jest uprawą częściową 
gleby  w  formie  placówek  rozrzuconych  nieregularnie  i  polega  na  zdzieraniu  pokrywy  oraz 
przerabianiu jej motykami [4, s. 370]. 
 
Warunki udatności odnowień naturalnych 

Odnowienie  naturalne  w  odpowiednich  warunkach  jest  zjawiskiem  bardzo  korzystnym. 

Aby  moŜna  było  uzyskać  zadowalające  odnowienie,  drzewostan  musi  zawierać  poŜądane 
przez nas gatunki drzew, a środowisko wewnętrzne dać się kształtować, aby obsiew nastąpił, 
a młode pokolenie mogło prawidłowo się rozwijać. 

W związku z nieregularnością występowania lat nasiennych, występowaniem nieurodzaju 

oraz  lat  o  słabym  urodzaju  naleŜy  przedsięwziąć  niezbędne  środki  pobudzenia  drzew  do 
częstszego obradzania przez stosowanie odpowiednich cięć w drzewostanach przeznaczonych 
do  odnowienia  naturalnego.  Niedostatek  nasion  w  latach  słabego  urodzaju  jest  często 
pogłębiany  przez  szkodliwe  owady  Ŝerujące  na  kwiatach  i  nasionach,  grzyby  a  takŜe  ptaki 
i ssaki [4, s. 368]. 
 

W celu uzyskania dobrych efektów odnowienia naturalnego muszą być spełnione łącznie 

następujące warunki [8, s. 75]: 
1)

 

pora  i  zakres  wykonania  prac  przygotowawczych  muszą  być  zharmonizowane  z  latami 
obfitego urodzaju nasion gatunków drzew zgodnych z celami hodowli lasu, tzn.: 

−

 

cięcia sanitarno-selekcyjne w drzewostanach sosnowych powinny być wykonane co 
najmniej 3 lata przed przewidywanym dobrym urodzajem nasion, a w drzewostanach 
pozostałych gatunków 2 lata przed tym terminem, 

−

 

gleba  pod  obsiew  naturalny  powinna  być  przygotowana  (jeśli  jest  to  konieczne) 
bezpośrednio przed opadaniem nasion, a w drzewostanach sosnowych i świerkowych 
obsiewających  się  wiosną  gleba  powinna  być  przygotowana  jesienią  poprzedniego 
roku, 

2)

 

cięcia  obsiewowe  muszą  być  wykonane  w  roku  obfitego  urodzaju  nasion  po  ich 
opadnięciu, lecz przed skiełkowaniem, 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

10

 

3)

 

cięcia  odsłaniające  i  uprzątające  winny  być  wykonane  w  czasie  zapewniającym  stały 
rozwój nalotów i podrostów i w miarę moŜliwości przy wysokiej pokrywie śnieŜnej. 

 
Zalety i wady odnowienia naturalnego 

Zalety odnowienia naturalnego: 

−

 

zachowanie ciągłości produkcji leśnej, 

−

 

utrzymanie nieprzerwanie korzystnych cech zarówno klimatu, jak i gleby, nie niweczy się 
teŜ swoistego środowiska leśnego, 

−

 

moŜliwość rozmnaŜania najlepszych drzew rodzimego pochodzenia, 

−

 

moŜliwość budowy drzewostanów wielopiętrowych, 

−

 

przyspieszenie cyklu produkcyjnego, przy czym ten rodzaj odnowień jest najtańszy. 
Wady odnowienia naturalnego: 

−

 

wyraźne uzaleŜnienie odnowienia od lat nasiennych, 

−

 

Ŝ

ywiołowość  przyrody,  nie  zawsze  dająca  się  podporządkować  planowej  i  celowej 

gospodarce człowieka, 

−

 

nierównomierność obsiewu, 

−

 

ograniczona u  wielu  gatunków moŜliwość odnowienia określonego, jak  równieŜ słabsza 
jakość sortymentów uŜytkowych przy tym sposobie odnowienia. 

 

4.1.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Co nazywamy odnowieniem naturalnym? 

2.

 

W jakich drzewostanach nie powinny być stosowane odnowienia naturalne? 

3.

 

Jakie wyróŜniamy rodzaje samosiewu? 

4.

 

Co to jest nasiennik? 

5.

 

Kiedy przygotowuje się glebę pod odnowienia naturalne? 

6.

 

Jak przygotowuje się glebę pod odnowienia naturalne? 

7.

 

Jakie są warunki uzyskania dobrych efektów odnowienia naturalnego? 

8.

 

Jakie są zalety odnowienia naturalnego? 

9.

 

Jakie są wady odnowienia naturalnego? 

 

4.1.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Scharakteryzuj metody samosiewu. 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

obejrzeć tematyczny film edukacyjny, 

2)

 

scharakteryzować warunki samosiewu górnego, 

3)

 

scharakteryzować warunki samosiewu bocznego, 

4)

 

zdefiniować pojęcie nasiennika, 

5)

 

opisać przygotowanie drzewostanu do odnowienia naturalnego, 

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonania ćwiczenia. 

 

 
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

11

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 
 

Scharakteryzuj sposoby przygotowania gleby pod odnowienie naturalne. 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

obejrzeć tematyczny film edukacyjny, 

2)

 

odszukać i przeczytać literaturę na ten temat, 

3)

 

opisać sposoby mechanicznego przygotowania gleby, 

4)

 

opisać sposoby ręcznego przygotowania gleby, 

5)

 

wskazać sprzęt do mechanicznego i ręcznego przygotowania gleby, 

6)

 

dobrać sprzęt do warunków terenowych i pokrywy gleby, 

7)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 3 
 

Przygotuj sposobem ręcznym glebę pod obsiew naturalny. 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

przygotować narzędzia, 

3)

 

wykonać placówki rozrzucone nieregularnie, 

4)

 

przerobić glebę motyką, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 
 
WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

motyka leśna, 

−

 

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 4 
 

Opisz zalety i wady odnowienia naturalnego 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

określić zalety odnowienia naturalnego, 

3)

 

określić wady odnowienia naturalnego, 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

12

 

4)

 

przedstawić wnioski w formie opisowej, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

4.1.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

wyjaśnić pojęcie odnowienia naturalnego? 

 

 

2)

 

określić w jakich drzewostanach nie powinny być stosowane odnowienia 
naturalne? 

 

 

3)

 

sklasyfikować rodzaje samosiewu? 

 

 

4)

 

zdefiniować pojęcie nasiennika? 

 

 

5)

 

określić termin przygotowania gleby pod odnowienie naturalne? 

 

 

6)

 

przygotować glebę pod odnowienie naturalne? 

 

 

7)

 

określić warunki uzyskania dobrych efektów odnowienia naturalnego? 

 

 

8)

 

wymienić zalety odnowienia naturalnego? 

 

 

9)

 

wskazać wady odnowienia naturalnego? 

 

 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

13

 

4.2. Sztuczne odnowienie lasu i zalesianie 

 
4.2.1. Materiał nauczania 

 
Przygotowanie terenu do odnowień 

Przed  przystąpieniem  do  czynności  bezpośrednio  poprzedzających  odnowienie  

i zalesienie, tzn. do uprawy gleby, naleŜy odpowiednio przygotować teren, na którym te prace 
mają  być  wykonane.  Zakres  prac  przygotowawczych  zaleŜy  od  charakteru  powierzchni,  od 
sposobu  i  rodzaju  upraw  gleby.  Pracami  wchodzącymi  w  skład  przygotowanie  terenu  są  
[4, s. 323]: 

−

 

karczowanie  pniaków  –  jeśli  na  danej  powierzchni  przewidziane  jest  wykonanie  tzw. 
dwupoziomowej orki pełnej i jeŜeli jest to powierzchnia po wyrąbanym jakiś czas temu 
drzewostanie.  Za  karczowanie  pniaków  drzew  iglastych  (szczególnie  sosny  i  świerka) 
przemawiają  względy  ochrony  lasu,  za  pozostawieniem  względy  hodowli  lasu,  chociaŜ 
ich  obecność  utrudnia  przygotowanie  gleby.  Nie  naleŜy  karczować  pniaków  w  lasach  
o  charakterze  ochronnym  oraz  wszędzie  tam,  gdzie  usuwanie  ich  mogłoby  narazić  na 
zniszczenie dobrze zapowiadający się nalot lub podrost. 

−

 

usuwanie  pozostałości  pozrębowych  ułatwia  prace  odnowieniowe  oraz  zapobiega 
powstawaniu  i  rozszerzaniu  się  poŜarów  leśnych.  Usuwanie  odpadów  jest  właściwe  ze 
strony  ochrony  lasu,  natomiast  z  hodowlanego  punktu  widzenia  pozostawienie  na 
powierzchni  resztek  niewykorzystanego  drewna,  jest  szczególnie  na  siedliskach 
najsłabszych, bardzo poŜądane. Resztki te zasiedlane przez róŜne organizmy wzbogacają 
przyrodę lasu. Przyjmuje się, Ŝe kawałki korzeni, gałęzi itp. o długości nieprzekraczającej 
50 cm nie są przeszkodą dla pługa. 

−

 

wycinanie  przedrostów  drzew  i  krzewów  występujących  niekiedy  na  przeznaczonej  do 
załoŜenia uprawy leśnej powierzchni powinno być zawsze sprowadzone do niezbędnego 
minimum. Czynności tych dokonuje się tylko wtedy, gdy nieusunięte przedrosty mogłyby 
przeszkadzać w późniejszej uprawie gleby. Wzrastająca na danej powierzchni roślinność 
drzewiasta  (jeśli  nie  zagraŜa  zdecydowanie  nowo  wprowadzonym  sadzonkom)  moŜe 
spełniać  poŜyteczną  rolę  w  zakładanej  uprawie  jako  wartościowy  składnik  przyszłego 
drzewostanu  lub  teŜ  jako  przejściowa  osłona  dla  drzewek  innych  gatunków, 
wymagających w młodości pewnego ocienienia. 
Przy  omawianiu  czynności  mających  na  celu  przygotowanie  powierzchni  do  zakładania 

upraw leśnych, naleŜy wskazać na konieczność: 

−

 

pozostawienia  po  ścince  drzew  moŜliwie  najniŜszych  pniaków,  co  pozwala  na 
dokładniejsze wyorywanie bruzd w trakcie uprawy gleby, 

−

 

skontrolowanie  stanu  zapędraczenia  gleby  w  celu  rozpoznania  zagroŜenia  dla  sadzonek 
drzew ze strony larw chrabąszczy. 

 
Organizacja prac odnowieniowych i zalesieniowych 

Celem  prac  odnowieniowych  i  zalesieniowych  jest  inicjowanie  produkcji  leśnej  na 

gruntach leśnych nie zalesionych oraz gruntach nieleśnych przeznaczonych pod uprawę leśną. 

Metoda  odnowień  i  zalesień  wynika  z  uŜytego  do  tego  celu  materiału  –  nasion  lub 

sadzonek. Do czynności wchodzących w skład odnowienia sztucznego zalicza się: 

−

 

uprawę gleby, 

−

 

poprawienie warunków glebowo-siedliskowych, 

−

 

siew lub sadzenie. 
Siew  i  sadzenie  mogą  być  wykonywane  róŜnymi  metodami,  zaleŜnie  od  sposobu 

przygotowania gleby, rozmieszczenia nasion lub sadzonek oraz uŜywanych narzędzi. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

14

 

Przed  przystąpieniem  do  czynności  bezpośrednio  poprzedzających  prace  odnowieniowe 

i  zalesieniowe,  tzn.  do  uprawy  gleby  naleŜy  odpowiednio  przygotować  teren,  na  którym  te 
prace mają być wykonywane. Zakres prac przygotowawczych zaleŜy od charakteru terenu, od 
sposobu i rodzaju uprawy gleby. 

Bardzo  waŜnymi  zagadnieniami  organizacyjno-technicznymi  są:  transport  sadzonek  ze 

szkółki do miejsc sadzenia oraz sadzenie. 

Transport powinien być tak zorganizowany, by uszkodzenia sadzonek przy wykonywaniu 

operacji transportowych były jak najmniejsze. 

W  skład  transportu  sadzonek  wchodzą  operacje:  pakowania,  przemieszczania  

i przechowywania [4, s. 333]. 

Przy  sztucznym  odnowieniu  i  zalesieniu  przechowywanie  sadzonek  jest  niezbędne  

i  nieuniknione.  W  leśnictwie  powszechnie  stosuje  się  do  przechowywania  sadzonek  doły 
tradycyjnie  zlokalizowane  przy  powierzchniach  odnawianych  lub  zalesianych,  które  zwykle 
uŜytkowane są przez jeden rok. 

Sadzonki  transportowane  w  skrzyniach  lub  luzem  naleŜy  natychmiast  po  przewiezieniu 

na  miejsce  sadzenia  rozładować  i  zadołować  w  uprzednio  do  tego  przygotowanym  dole  
(rys. 1). 
 

 

 

 

Rys. 1. Przechowywanie sadzonek w dole tradycyjnym [2, s. 94] 

 

 

Dół  powinien  być  umiejscowiony  pod  osłoną  drzew  lub  wysokich  krzewów.  Gleba 

powinna  być  przepuszczalna,  piaszczysta,  co  zapobiega  stagnacji  wody  na  jego  dnie. 
Wymiary dołu winny wynosić: głębokość 0,5 m, szerokość 1,5 m, a długość zaleŜy od ilości 
dołowanych  sadzonek.  Sadzonki  układa  się  cienkimi  warstwami  pochylonymi  w  poprzek 
dołu.  Korzenie  powinny  być  wówczas  rozłoŜone,  a  kaŜdą  ich  warstwę  przysypuje  się 
wilgotnym piaskiem powyŜej linii szyi korzeniowej. Dół przykrywa się matami trzcinowymi, 
słomianymi  lub  gałęziami,  układają  je  na  Ŝerdziach  opartych  końcami  na  brzegach  dołu  
[2, s. 93]. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

15

 

 

Ilość  materiału  sadzeniowego  niezbędnego  do  racjonalnego  odnowienia  lub  zalesienia 

zaleŜy od wielu czynników, spośród których za najistotniejsze naleŜy uznać: gatunek drzewa, 
rodzaj  siedliska,  sposób  uprawy  gleby,  wiek  materiału  sadzeniowego  oraz  zamierzony  cel 
produkcyjny (tabela 1). 
 

Tabela 1 Orientacyjne liczby sadzonek na 1 ha odnowień lub zalesień [8, s. 80] 
 

Lp. 

Rodzaj drzewa 

Orientacyjna liczba sadzonek w tys. sztuk 

na 1 ha 

1 

Sosna 

8-10 

2 

Ś

wierk 

3-5 

3 

Jodła 

6-8 

4 

Modrzew 

1,5-2 

5 

Jedlica 

3-4 

6 

Dąb 

6-10 

7 

Buk 

6-8 

8 

inne liściaste 

4-6 

 

Z  pojęciem  uprawy  wiąŜe  się  pojęcie  więźby,  czyli  sposobu  rozmieszczenia  miejsc 

sadzenia.  RozróŜnia  się  więźbę  regularną  i  nieregularną.  Więźbę  regularną  otrzymuje  się 
wtedy,  gdy  układ  miejsc  siewu  lub  sadzenia  tworzy  określone  jednakowe  formy 
geometryczne: kwadraty, prostokąty, trójkąty lub tzw. piątkę tj. kwadraty z piątym miejscem 
wysiewu lub sadzenia na przecięciu się przekątnych kwadratu (rys. 2). 
 
 

 

 

Rys. 2. Więźba regularna: a) kwadratowa, b) prostokątna,  

c) w trójkę, d) w piątkę [4, s. 335] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

16

 

Znając rodzaj więźby, typ siedliskowy lasu oraz proponowany skład gatunkowy uprawy 

moŜna dla danej powierzchni obliczyć potrzebną ilość sadzonek za pomocą wzorów: 
 

dla więźby kwadratowej     

2

a

P

N

=

  

 

 

 

b

N

)

10000

(

P

a

2

⋅

=

m

 

 

dla więźby prostokątnej 

 

b

a

P

N

⋅

=

 

dla więźby trójkątnej   

 

15

,

1

a

P

N

2

×

=

 

dla więźby w piątkę 

 

 

2

2

a

P

N

×

=

 

 
gdzie: 
 

N = liczba sadzonek    P = powierzchnia 
a = odstęp sadzonek    
b = odstęp rzędów.  
 
Odstęp  rzędów  w  więźbie  kwadratowej  wynosi  a,  w  więźbie  trójkątnej  –  0,87  a,  

w więźbie w piątkę – 0,5 a 
 
Sposoby przygotowania gleby 

Do najczęściej stosowanych sposobów przygotowania gleby naleŜą [8, s. 79]: 

1)

 

wyorywanie bruzd o szerokości do 0,7 m w odstępach (licząc od środka bruzd) do 1,5 m, 
pługami lemieszowymi lub frezowymi zalecane na siedliskach borowych, 

2)

 

spulchnianie  gleby  spulchniaczem  bez  wyorywania  bruzd  (na  słabych  siedliskach 
borowych o nikłej pokrywie glebowej), 

3)

 

orka  pługami  talerzowymi  lub  frezowymi:  całej  lub  części  powierzchni,  albo  pasów 
zalecana pod odnowienia naturalne, 

4)

 

orka  pełna  dwupoziomowa,  na  głębokość  około  60  cm,  zalecana  na  tereny  trudne  do 
odnowienia, jak np. trzciniska, gleby z warstwą rudawca oraz gleby zatrute przez emisje 
przemysłowe, 

5)

 

pełna orka średniogłęboka (30–50 cm) na gruntach porolnych bez rudawca, 

6)

 

wykonywanie  wałków  w  bruzdach,  polegające  na  wywyŜszeniach  środka  lub  jednej 
połowy  dna  bruzdy,  ręcznie  lub  pługiem  rolniczym,  stosowane  na  siedliskach  okresowo 
nadmiernie  uwilgoconych  oraz  wykonywanie  rabatowałków  na  glebach  zwięzłych 
okresowo  mokrych  frezarką  do  rabatowałków,  pługiem  frezowym  lub  pługiem  do 
rabatowałków, 

7)

 

przygotowanie  placówek  o  średnicy  1,2  m  i  odstępach  (licząc  od  środka  placówki)  
4  –  6  m,  zalecane  głównie  przy  grupowym  wprowadzaniu  dębu.  Na  siedliskach 
wilgotnych  dno  placówki  podwyŜsza  się  ręcznie  lub  mechanicznie  do  0,5  m  powyŜej 
poziomu  gleby  oraz  placówek  2x2  m  na  glebach  silnie  zachwaszczonych  (trzcinnik, 
orlica, trzęślica) ułoŜonych w szachownicę, 

8)

 

ręczne darcie pasów o szerokości co najmniej 0,4 m w odstępach 1,2 do 1,5 m stosowane 
w  wyjątkowych  wypadkach,  gdy  konfiguracja  terenu  nie  pozwala  na  mechaniczne 
przygotowanie gleby, 

9)

 

wykonanie  talerzy,  mechaniczne  lub  ręczne  (przy  niekorzystnej  konfiguracji  terenu)  
o wymiarach 0,4–0,6 x 0,4–0,6 m, 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

17

 

10)

 

wykonanie  kopczyków  mechanicznie  lub  ręcznie  na  terenach  podmokłych  lub 
zabagnionych, 

11)

 

wykonanie  jamek  tylko  w  miejscach  sadzenia,  co  jest  moŜliwe  na  glebach  sprawnych 
niezachwaszczających się, 

12)

 

mineralizacja powierzchni gleby (przemieszanie ze ściółką) pod obsiew naturalny. 
Na  terenach  zabagnionych  i  nadmiernie  uwilgoconych  oraz  silnie  skaŜonych  lub 

zdewastowanych  i  przekształconych  moŜna  zaniechać  przygotowania  gleby  i  sztucznego 
odnowienia lasu – pozostawiając je naturalnej sukcesji roślinności leśnej. 
 
Sposoby i technika sadzenia drzew 

Sadzenie moŜe być wykonane maszynowo lub ręcznie. Przy sadzeniu ręcznym zaleca się 

następujące sposoby [8, s. 80]: 
1)

 

sadzenia  w  szparę  wykonaną  kosturem  –  stosowane  z  reguły  w  odnowieniu  do 
jednorocznych sadzonek sosny z nagim systemem korzeniowym, 

2)

 

sadzenie  w  jamkę  –  znajduje  zastosowanie  przy  wielolatkach  oraz  sadzonkach 
jednorocznych z silnie rozwiniętym systemem korzeniowym oraz sadzonkach z zakrytym 
systemem korzeniowym, 

3)

 

sadzenie w dołki – stosuje się przy sadzeniu wyrośniętych sadzonek. 
CięŜki  i  pracochłonny  proces  sadzenia  ręcznego  próbuje  się  zastąpić  przez  sadzenie 

mechaniczne  za  pomocą  róŜnego  rodzaju  sadzarek.  Np.  sadzarka  GNK  moŜe  być  uŜyta  do 
sadzenia zarówno sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym, jak i sadzonek hodowanych 
w  pojemnikach.  Sadzarka  wyposaŜona  jest  w  podajnik  tarczowy  umoŜliwiający  sadzenie  
w  dowolnej  więźbie  lub  podajnik  chwytakowy  z  trzema  chwytakami  do  sadzenia  sadzonek 
pojemnikowych. Sadzonki w podajnik wkłada 2 robotników. 

NiezaleŜnie  od  sposobu  sadzenia  system  korzeniowy  nie  moŜe  być  zdeformowany, 

korzenie  muszą  być  dobrze  związane  z  glebą  odpowiednio  głęboko  umieszczone,  aby 
zapewnić  pobieranie  wody,  przy  czym  głębokość  sadzenia  powinna  być  dostosowana  do 
budowy systemu korzeniowego i wymagań gatunku [4, s. 257]. 

W Polsce najbardziej rozpowszechnione jest sadzenie ręczne. 

 
Sadzenie w szparę 

Sadzenie  w  szparę  stosuje  się  do  małych  sadzonek,  zwłaszcza  o  palowym  systemie 

korzeniowym, wykorzystując do tego róŜnego rodzaju kostury (rys. 3). 

 

Rys. 3. Kostury typowe: a – kostur znormalizowany nr 1, 

b – kostur znormalizowany nr 2, wymiary w cm [4, s. 338] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

18

 

Kostur  znormalizowany  typu  IBL  nr  1  przeznaczony  jest  do  pracy  na  glebach 

piaszczystych.  Na  glebach  piaszczysto  –  gliniastych,  a  więc  zwięźlejszych,  zadawalającą 
szparę daje kostur znormalizowany typu IBL nr 2. 
Sadzenie  wykonują  dwie  osoby,  z  których  jedna  wyciska  kosturem  szpary  i  zaciska  je  po 
umieszczeniu  w  nich  korzenia  sadzonki.  Druga  osoba  nosi  skrzynkę  z  sadzonkami  
i  umieszcza  ich  korzenie  w  otworach,  przytrzymując  sadzonkę  w  czasie  zaciskania  szpary  
i przydeptuje glebę wokół sadzonki po posadzeniu [1, s. 100]. 

Przy  wszystkich  tych  czynnościach  chodzi  o  to,  aby  zapewnić  korzeniom  właściwy 

kontakt z otaczającą glebą oraz o to, aby wykluczyć moŜliwość pozostawienia w glebie tzw. 
przestrzeni powietrznych, które mogą doprowadzić do przesuszenia sadzonki [6, s. 18]. 
Narzędzia do sadzenia sosny i prawidłowe sadzenie pod kostur przedstawiają rysunki 4 i 5. 

 

Rys. 4. Narzędzia do sadzenia sosny: kostur i skrzynka z sadzonkami [2, s. 91] 

 

 

Rys. 5. Prawidłowe sadzenie sosny pod kostur: a – wbicie kostura na głębokość około 30 cm, b - poszerzenie szpary 

przez poruszenie kosturem, c – udeptanie garbu ziemi od strony sadzącego, d – opuszczenie sadzonki do szpary 

(prawidłowy sposób trzymania sadzonki za szyjkę korzeniową poniŜej igieł), e – przed zasypaniem szpary przysunąć 

korzeń sadzonki do ścianki pionowej i rozprostować, wsypać niewielką ilość gleby do szpary z sadzonką,  szyjka 

korzeniowa powinna być równo z powierzchnią gleby, f – wbicie kostura pionowo w odległości około 7 cm od szpary, 

zaciśnięcie dolnej części szpary przez przechylenie kostura do siebie, g – zaciśnięcie górnej części szpary przez 

odchylenie kostura od siebie, h – kolejne, płytsze wbicie kostura i zasypanie poprzednio powstałej szpary, i – udeptanie 

gleby dookoła sadzonki w celu lepszego obciśnięcia sadzonki ziemią, j – odgarnięcie palcami ziemi nagromadzonej przy 

szyjce korzeniowej i wyrównanie powierzchni [2, s. 92] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

19

 

Sadzenie w jamkę 

Sadzonki  duŜe,  których  korzeni  nie  moŜna  pomieścić  w  szparze  sadzi  się  w  jamkę. 

Wielkość  jamki  naleŜy  dostosować  do  wielkości  systemu  korzeniowego.  Sadzenie  tym 
sposobem  moŜna  wykonywać  na  glebie  przygotowanej  lub  nieprzygotowanej,  przy  czym 
jamki moŜna wykonywać jesienią, wiosną lub przed sadzeniem lub w trakcie sadzenia. 
Jamki  wykonuje  się  za  pomocą  łopaty.  Motyk  uŜywa  się  jedynie  na  glebach  kamienistych, 
Ŝ

wirowatych  oraz  przerośniętych  korzeniami.  Do  kopania  jamek  moŜna  uŜyć  świdra 

mechanicznego  poruszanego  silnikiem  spalinowym.  Sposoby  sadzenia  w  jamkę  przedstawia 
rys. 6, natomiast narzędzia do sadzenia sosny w jamkę lub szparę rys. 7 [4, s. 341]. 
 
 

 

 

Rys. 6. RóŜne sposoby sadzenia w jamkę: prawidłowa a, b, c, d, e, f)  

i nieprawidłowa (g, h) technika sadzenia [4, s. 341] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

20

 

 

 

 

Rys. 7. Przegląd narzędzi do sadzenia sosny w jamkę lub w szparę (z Królikowskiego) 

1 – świder Biermansa, 2 – świder Langego, 3, 4, 5 – świdry Rozanowa, 6 – świder Splettstössera,  

7, 8 – łopaty amerykańskie (wg Gayera), 9 – łopata bawarska (wg Gayera), 10 – świder stoŜkowy Heyra,  

11 – szuflada staŜkowa Plochmanna, 12, 13 – świdry Hayera, 14 – rydel klinowy, 15 – kołek do sadzenia,  

16, 17, 18, 19 – kołki okute do sadzenia, 20 – sztylet do sadzenia, 21 – Ŝelazko Bauttlatra,  

22 – kosturek Spitzenberga, 23 – kosturek radziecki, 24 – Ŝelazko Wartnberga (wg Heyera),  

25 – Ŝelazko Bohlinga (wg Gayera), 26 – Ŝelazko Budischa, 27 – Ŝelazko Neihardta,  

28 – Ŝelazko z prowincji Pflaz, 29 – Ŝelazko (kostur) spessarckie (wg Gayera), 30 – Ŝelazko Naeuratha,  

31 – klin Danca, 32 – szpadel Allemanna, 33 – motyka Mőncha, 34 – siekiera (wg Hayera),  

35 – szpadel klinowy, 36 – szpadel Witwerscha, 37 – kostur Baudischa, 38 – miecz Kolesowa,  

39, 40, 41 – kostury angielskie (wg Toumeya i Korstiana) [4, s. 338] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

21

 

Sadzenie w dołki 

Metoda  ta  ma  zastosowanie  przy  sadzeniu  wyrostków,  tzn.  duŜych  sadzonek.  Dołki 

wykonuje  się  podobną  techniką,  jak  sadzenie  w  jamkę.  RóŜnica  polega  na  wykopaniu 
odpowiednio  duŜego  otworu  w  glebie.  Sposób  sadzenia  –  analogiczny  jak  w  jamkę.  
W  zasadzie  jednak  przy  sadzeniu  większych  sadzonek  zatrudnia  się  dwu  robotników,  
z których jeden przygotowuje dół, drugi umieszcza korzenie sadzonki w dole i ugniata wokół 
nich ziemię zsypywaną przez pierwszego robotnika. Po całkowitym wypełnieniu dołu ziemią 
wokół  sadzonki  udeptuje  się,  formuje  miseczkowate  zagłębienie  w  celu  zatrzymania  wody 
opadowej. W razie potrzeby wbija się palik podtrzymujący wybujałe drzewo (rys. 8). 
 
 

 

 
 

Rys. 8.

 

Sadzenie w dołki [3, s. 341] 

 
Zasady prawidłowego sadzenia drzew 

Przystępując  do  odnowienia  sztucznego  naleŜy  zapewnić  młodemu  pokoleniu  warunki 

zbliŜone do naturalnych. Wysadzając ograniczoną liczbę sadzonek, wielokrotnie mniejszą niŜ 
liczba  siewek  w  odnowieniu  naturalnym,  zastępuje  się  selekcję  naturalną  selekcją  sztuczną. 
Dlatego teŜ materiał sadzeniowy musi charakteryzować się wysoką jakością. 

W czasie sadzenia naleŜy przestrzegać następujących zasad [4, s. 343]: 

−

 

szpara  lub  jamka  powinny  być  prawidłowo  wykonane,  aby  umoŜliwić  umieszczenie 
całego  systemu  korzeniowego,  w  przypadku  zbyt  duŜego  systemu  naleŜy  niektóre 
korzonki  obciąć  sekatorem  lub  ostrym  noŜem,  dopuszcza  się  przycięcie  2  korzeni 
szkieletowych  w  odległości  bliŜszej  niŜ  określona  normą  u  20%  sadzonek  partii.  
Nie wolno dopuścić do zwijania lub skręcania się korzeni w szparze lub jamie, 

−

 

korzenie w czasie sadzenia powinny być w stanie świeŜym. Stosowane często moczenie 
sadzonek  w  mieszaninie  wody  i  próchnicy  jest  najczęściej  szkodliwe  ze  względu  na 
sklejanie się korzonków, a następnie ich silne spłaszczanie po posadzeniu, 

−

 

sadzonki uszkodzone naleŜy odrzucać. Odrzucone przysypać ziemią, nie pozostawiać na 
powierzchni, 

−

 

ziemię wokół sadzonek powinno się dobrze ucisnąć, 

−

 

sadzenie wykonać w odpowiedniej porze roku. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

22

 

Błędy najczęściej popełniane podczas sadzenia 

WaŜnym  elementem  we  wszystkich  technikach  sadzenia  jest  właściwe  dociśnięcie 

korzeni  sadzonek  glebą.  Czynność  ta  likwiduje  wolne  przestrzenie  wypełnione  powietrzem  
w pobliŜu korzeni sadzonej sadzonki. Wolne przestrzenie utrudniają, a nawet uniemoŜliwiają 
podsiąkanie wody i w konsekwencji mogą doprowadzić do wysychania sadzonek (rys. 9). 
 
  

 

 

Rys. 9. Błędy sadzenia: 1 – zbyt płytka szpara, 2 – zły kształt szpary (brak jednej ściany pionowej), 

3 – zły kształt szpary (za szeroki „kominek”), 4 – zawinięte korzenie,  5 – złe umieszczenie szyi korzeniowej,  

6 – nie zamknięty „kominek” (brak ruchu kosturem do siebie – 4), 7 – sadzonka z ułamanym pączkiem 
wierzchołkowym, nie udeptana gleba wokół sadzonki, nie zasypany otwór po zamknięciu szpary [4, s. 337] 

 
 

W  czasie  sadzenia  naleŜy  zwrócić  szczególną  uwagę  na  głębokość  umieszczania 

sadzonek  w  glebie.  Prawidłowe  sadzenie  to  umieszczenie  szyi  korzeniowej  na  poziomie 
zerowym,  czyli  na  takiej  samej  głębokości,  na  jakiej  rosła  w  szkółce  leśnej.  Zbyt  głębokie 
sadzenie niektórych  gatunków utrudnia i opóźnia rozwój, osłabiając sadzonkę, a zbyt płytko 
powoduje    przesychanie  korzenia,  zwłaszcza  w  wierzchniej  warstwie  gleby  i  najczęściej  po 
dłuŜszych  okresach  bezdeszczowych  doprowadza  do  masowych  wypadów.  Błędem  jest 
równieŜ  wysadzanie  w  jedną  szparę,  dołek  czy  teŜ  jamkę  dwóch  lub  więcej  sadzonek  
[1, s. 100]. 

Kostur nie moŜe być ani zbyt lekki, ani zbyt cięŜki, powinien natomiast wchodzić lekko 

w  ziemię  tzn.  zagłębiać  się  w  niej  stopniowo,  bez  duŜego  wysiłku  ze  strony  robotnika  oraz 
wykonywać  szparę  odpowiedniej  szerokości  i  formy.  NaleŜy  uwaŜać,  aby  klinowate  ostrze  
u  dołu  nie  zostało  stępione,  aby  boki  klina  były  gładkie  i  równo  schodziły  ku  ostrzu  
[4, s. 258]. 

Drzewka osłabione na skutek nieumiejętnego posadzenia są podatne nie tylko na grzyby 

atakujące  ich  korzenie  i  powodujące  zgnilizny  korzeni  (grzyby  zgorzelowe,  korzeniowiec 
wieloletni,  opieńki),  lecz  takŜe  atak  grzybów  rozwijających  się  w  igłach  i  na  pędach. 
Powodują one rudzenie i zamieranie igieł, ich przedwczesne opadanie, a przez to zmniejszają 
przyrost  drzewek.  Występując  w  duŜych  ilościach,  mogą  doprowadzić  do  ich  zamierania  
[1, s. 100]. 
 
Zalesienie gruntów porolnych i nieuŜytków 

Przed  przystąpieniem  do  zalesiania  gruntów  porolnych,  naleŜy  objąć  przeglądem 

wszystkie  powierzchnie  przeznaczone  do  zalesienia  celem  wydzielenie  całych  lub 
fragmentów powierzchni do: 

−

 

zalesienia sztucznego, 

−

 

poddania naturalnej sukcesji roślinności leśnej, 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

23

 

−

 

pozostawienie  w  formie  naturalnej  jako  bagna,  łąki,  torfowiska,  zadrzewienia,  remizy, 
zakrzaczenia,  murawy  ciepłolubne,  polany  z  ewentualnym  złoŜeniem  wniosków  
o uznanie ich za uŜytki ekologiczne lub objęcia ich innymi formami ochrony, 

−

 

załoŜenie upraw plantacyjnych gatunków drzew szybko rosnących, 
Zakładanie  upraw  leśnych  na  nieuŜytkach  porolnych  powinno  być  poprzedzone 

przeprowadzeniem  badań  glebowych,  których  celem  jest  ustalenie  stopnia  ich  zasobności 
i zapędraczenia.  Badanie  powinno  ułatwić  zaplanowanie  właściwych  prac  agrotechnicznych 
i składu gatunkowego upraw. 

Oprócz  sosny  zwyczajnej,  jodły  pospolitej,  modrzewia  europejskiego  i  świerka 

pospolitego,  na  gruntach  porolnych  zaleca  się  sadzić  następujące  drzewa  i  krzewy  liściaste: 
brzoza  brodawkowata,  buk  zwyczajny,  dąb  bezszypułkowy  i  szypułkowy,  grab  zwyczajny, 
klon  zwyczajny  i  jawor,  lipa  drobnolistna,  olsza  czarna  i  szara,  wiąz  szypułkowy,  górski  
i  pospolity,  bez  czarny,  czeremcha  pospolita,  głóg  jednoszyjkowy,  grusza  pospolita,  jabłoń 
dzika,  jarząb  pospolity,  leszczyna  pospolita,  trzmielina  zwyczajna  i  brodawkowata,  wierzba 
biała, iwa i piaskowa, czereśnia ptasia. 

W  celu  maksymalnego  zabezpieczenia  sadzonek  przed  infekcją  huby  korzeniowej  

do zalesień nieuŜytków naleŜy uŜywać materiału silnego i zdrowego, pierwszej klasy jakości. 
Do  zalesień  naleŜy  uŜywać  1–2-letnich  sadzonek  sosny,  2-letnich  sadzonek  modrzewia  oraz 
2–3-letnich  sadzonek  gatunków  liściastych  oraz  świerka  i  jodły.  Materiał  sadzeniowy 
powinien  być  właściwego  pochodzenia.  Uznaje  się  za  konieczne,  aby  materiał  sadzeniowy 
przeznaczony  do  zakładania  upraw  na  gruntach  porolnych  był  produkowany  w  szkółkach 
zapewniających korzystny rozwój grzybów mikoryzowych (szkółki na gruntach leśnych) lub 
specjalnie  przysposobiane  przez  sztuczną  mikoryzację.  Bardzo  istotne  jest  równieŜ  staranne 
sadzenie,  nie  powodujące  zniekształceń  systemu  korzeniowego.  Podwijanie,  skręcanie  
i  spłaszczanie  korzeni  sosny  podczas  sadzenia,  to  główne  przyczyny  nieprawidłowego 
rozwoju systemu korzeniowego i podatności na czynniki stresowe, w tym przede wszystkim 
na  infekcje  grzybowe  i  wzmoŜone  zasiedlanie  przez  owady.  Na  gruntach  porolnych  nie 
powinno  wykonywać  się  sadzenia  w  szparę,  przyjętego  na  glebach  leśnych.  W  warunkach 
szczególnie  trudnych,  np.  na  glebach  zbyt  suchych  lub  skłonnych  do  zachwaszczania,  
do zalesienia takŜe na niŜu, naleŜy stosować sadzonki z zakrytym systemem korzeniowym. 

Przy  zalesianiu  gruntów  porolnych  moŜe  być  wykorzystane  odnowienie  naturalne 

gatunków  drzew  i  krzewów,  zgodnych  z  celami  hodowli  lasu,  które  występuje  w  formie 
płatów,  kęp  i  grup.  MoŜliwie  szeroko  naleŜy  wykorzystywać  samosiewy  drzew  tworzących 
wczesne stadia sukcesyjne, przede wszystkim brzozy i osiki na Ŝyźniejszych siedliskach. 

Najczęściej  glebę  porolną  przygotowuje  się  wykorzystując  metody  mechaniczne.  

Na  powierzchniach  o  słabym  zachwaszczeniu  moŜe  wystarczyć  zastosowanie  jeŜów, 
kultywatorów,  bron  talerzowych.  Powierzchnie  silnie  zachwaszczone  powinny  być 
przygotowane przy uŜyciu pługów odkładnicowych lub talerzowych pługów aktywnych. 

Tylko  na  bardzo  suchych  z  natury  luźnych  glebach,  spulchnianie  gleby  moŜe  być  

niekorzystne, poniewaŜ moŜe przyczynić się do jeszcze silniejszego jej wyschnięcia. 

W  trakcie  zakładania  upraw  na  gruntach  porolnych  naleŜy  zadbać  o  właściwe 

zagospodarowanie  całej  powierzchni  styku  przyszłego  lasu  z  sąsiadującą  z  nim  otwartą 
powierzchnią  (grunty  orne,  jezioro  itp.).  takie  zagospodarowanie  pozwala  złagodzić  ujemny 
wpływ  na  las  silnie  zniekształconych  środowisk  otwartych,  czyli  chronić  środowisko  leśne 
przed  degradacją  gleby,  zmniejszeniem  jej  zdolności  retencyjnych  oraz  postępującym 
przekształceniem róŜnego rodzaju zespołów roślinnych i zwierzęcych [4, s. 515]. 

 
 
 
 
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

24

 

4.2.2. Pytania sprawdzające 

 
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Co zaliczamy do czynności wchodzących w skład odnowienia sztucznego? 

2.

 

Opisz jak wygląda dół do przechowywania sadzonek? 

3.

 

Jakie poznałeś rodzaje więźby? 

4.

 

Jakie są najczęściej stosowane sposoby przygotowania gleby pod odnowienie sztuczne? 

5.

 

Jakie są sposoby ręcznego sadzenia drzew? 

6.

 

Jak powinno wyglądać prawidłowe sadzenie sosny pod kostur? 

7.

 

Jakimi narzędziami sadzi się sosnę w jamkę lub w szparę? 

8.

 

Jakie są zasady prawidłowego sadzenia drzew? 

9.

 

Jakie są główne błędy popełniane podczas sadzenia drzew? 

10.

 

Jaka powinna być jakość sadzonek przeznaczonych do zalesienia gruntów porolnych? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wykonaj dołowanie sadzonek sosny przy odnawianej powierzchni. 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

wybrać miejsce na wykopanie dołu na sadzonki, 

3)

 

wykopać dół zgodnie z ustalonymi wymiarami, 

4)

 

zadołować warstwami sadzonki, 

5)

 

przykryć dół gałęziami, 

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

sadzonki sosny, 

−

 

narzędzia do wykonania prac (szpadel, siekiera, piła ręczna), 

−

 

Ŝ

erdzie, 

−

 

gałęzie świerkowe lub maty trzcinowe (słomiane), 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj talerze sposobem ręcznym zakładając niekorzystną konfigurację terenu. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

obejrzeć tematyczny film dydaktyczny, 

3)

 

przygotować narzędzia niezbędne do wykonania prac, 

4)

 

zastosować podstawowe zasady bhp przy omawianych pracach, 

5)

 

zdjąć pokrywę gleby zgodnie z przyjętymi wymiarami, 

6)

 

spulchnić glebę, 

7)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

25

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

narzędzia (motyka leśna, szpadel), 

−

 

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 3 
 

Wykonaj na gruncie czynność sadzenia drzewa w dołek. 

 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

zapoznać się z przepisami bhp w zakresie sadzenia, 

3)

 

przygotować niezbędne narzędzia pracy, 

4)

 

wykonać sadzenie z zastosowaniem palika, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

łopata, 

−

 

palik, 

−

 

drzewko, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 4 

Przygotuj glebę w placówki pod grupowe wprowadzenie dębu. 
 
Sposób wykonania ćwiczenia 
 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

obejrzeć plansze poglądowe lub film edukacyjny, 

3)

 

zastosować podstawowe zasady bhp przy tych pracach, 

4)

 

przygotować niezbędne narzędzia, 

5)

 

wykonać placówki zgodnie z wymiarami i odstępami, 

6)

 

określić liczbę siewek lub sadzonek przypadających na jedną placówkę, 

7)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

narzędzia (motyka leśna, szpadel), 

−

 

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

26

 

4.2.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

wymienić czynności wchodzące w skład odnowienia sztucznego? 

 

 

2)

 

opisać wygląd dołu do przechowywania sadzonek? 

 

 

3)

 

wymienić rodzaje więźby? 

 

 

4)

 

wymienić  najczęściej  stosowane  sposoby  przygotowania  gleby  pod  
odnowienia sztuczne? 

 

 

5)

 

wymienić sposoby ręcznego sadzenia drzew? 

 

 

6)

 

prawidłowo sadzić sosnę pod kostur? 

 

 

7)

 

wymienić narzędzia do sadzenia sosny w jamkę lub szparę? 

 

 

8)

 

wymienić zasady prawidłowego sadzenia drzew? 

 

 

9)

 

wskazać główne błędy podczas sadzenia drzew? 

 

 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

27

 

4.3. Poprawki, uzupełnienia i dolesienia 

 
4.3.1. Materiał nauczania 

 
Czynności  związane  z  tworzeniem  nowego  drzewostanu  rozciągają  się  poza  właściwy 

okres odnowienia. W celu uzyskania zamierzonego składu gatunkowego i poŜądanej struktury 
oprócz  wykorzystania  samosiewu  i  załoŜenia  uprawy,  istnieje  potrzeba  wykonania  szeregu 
innych  zabiegów,  do  których  naleŜą  m.in.  poprawki  i  uzupełnienia  oraz  wprowadzanie 
podszytów  i  dolnych  pięter.  Uzyskuje  się  to  albo  drogą  naturalną  przez  samosiew,  albo 
sztucznie przez siew (podsiew) lub sadzenie (podsadzenie). 

Poprawki, uzupełnienia i dolesienia są to prace mające na celu: 

−

 

poprawę jakości hodowlanej, 

−

 

zwiększenie róŜnorodności gatunkowej, 

−

 

zwiększenie  moŜliwości  produkcyjnych  istniejących  upraw,  młodników  i  starszych 
drzewostanów, w których z róŜnych przyczyn powstały luki i przerzedzenia. 
Mogą  być  wykonywane  w  razie  potrzeby  na  kaŜdej  powierzchni  leśnej  zalesionej  

z wyjątkiem [8, s. 83]: 

−

 

drzewostanów przewidzianych planem urządzania lasu do uŜytkowania rębnego, 

−

 

drzewostanów  objętych  z  róŜnych  przyczyn  pozaplanowym  uŜytkowaniem  rębnym  
w okresie realizacji planu urządzania lasu. 

 
Poprawki 

W  uprawach  zakładanych  sztucznie  na  powierzchniach  otwartych  i  w  odnowieniach 

sztucznych  pod  osłoną  (gniazda  i  powierzchnie  między  gniazdami),  w  wieku  do  5  lat, 
czynności związane z dodatkowym wprowadzaniem sadzonek, zalicza się do poprawek. 

Przy poprawkach naleŜy kierować się wskazówkami: 

1)

 

poprawki  winny  być  wykonane  w  następnym  roku  po  załoŜeniu  uprawy  i  w  latach 
następnych w razie wystąpienia takich potrzeb, 

2)

 

w  uprawach  o  prawidłowym  dla  danego  siedliska  składzie  gatunkowym  wykonuje  się 
poprawki  sadzonkami gatunków, które wypadły, 

3)

 

w  uprawach  o  nieprawidłowym  składzie  gatunkowym  naleŜy  dąŜyć  do  wprowadzenia 
gatunków  będących  w  niedoborze  w  stosunku  do  prawidłowego  składu  upraw. 
Konieczność wykonywania poprawek wynika z niepełnej udatności upraw. 
Wszystkie  uprawy  pochodzenia  sztucznego  na  powierzchniach  otwartych  i  pod  osłoną 

drzewostanu podlegają ocenie. Przy ocenie udatności upraw naleŜy brać pod uwagę: 
1)

 

stopień  pokrycia  powierzchni  przez  uprawę  (w  procentach)  w  stosunku  do  poŜądanej 
liczby sadzonek na 1 ha wynikającej z przyjętej więźby sadzenia, 

2)

 

stopień obniŜenia przydatności hodowlanej uprawy (w procentach) w wyniku: 
a)

 

oznak chorobowych i innych uszkodzeń wywołanych przez czynniki przyrody Ŝywej 
i nieoŜywionej, 

b)

 

niewłaściwego  składu  gatunkowego  i  nieodpowiedniego  pochodzenia  (niezgodnie  
z regionalizacją nasienną), 

c)

 

niewłaściwych form zmieszania gatunków, 

d)

 

ewentualnie innych przyczyn. 

Ocenę  udatności  upraw  określa  się  przy  zastosowaniu  podanych  kryteriów 

klasyfikacyjnych [4, s. 398]. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

28

 

Tabela 2. 

 

Stopień pokrycia powierzchni uprawy 

Przydatność hodowlana (cechy zdrowotne, 

dostosowanie do siedliska, formy zmieszania, 

ewentualnie inne) 

% 

symbol klasyfik. 

% 

symbol klasyfik. 

PowyŜej 90 

 
 
 
 

71-90 
51-70 

do 50 

1 

 
 
 
 

2 
3 
4 

uprawy zdrowe, zgodne  
z siedliskiem, załoŜone 
prawidłowo, dopuszczalne 
wady pojedyńczo do 10% 
wady do 20% 
wady do 30% 
wady powyŜej 30% 

1 

 
 
 
 

2 
3 
4 

 

Udatność  ocenianej  uprawy  naleŜy  określić  dwucyfrowym    symbolem  klasyfikacyjnym, 

w  którym  pierwsza  cyfra  oznacza  wskaźnik  stopnia  pokrycia,  a  druga  –  przydatności 
hodowlanej: 
 

Symbol klasyfikacyjny   

 

 

 

Ocena 

1-1, 1-2   

 

 

 

 

 

 

 

uprawy bardzo dobre 

1-3, 2-1, 2-2  

 

 

 

 

 

 

uprawy dobre 

2-3, 3-1, 3-2, 3-3, 1-4, 2-4, 3-4  

 

 

uprawy zadowalające 

4-1, 4-2, 4-3, 4-4  

 

 

 

 

 

uprawy przepadłe 

 
Dokonując wyboru gatunków do poprawek naleŜy uwzględnić: 

−

 

aktualny i poŜądany skład, 

−

 

przyczyny, które spowodowały ubytki siewek czy sadzonek, 

−

 

rozmieszczenie ubytków i wzrost uprawy. 
W  uprawach  jednogatunkowych  wprowadzić  naleŜy  najpierw  brakującą  domieszkę 

pielęgnacyjną  i  biocenotyczną.  Właściwymi  gatunkami  będą  tu:  brzoza,  dąb  czerwony,  lipa, 
klon,  olsza.  W  poprawkach  uwzględniając  wymagania  siedliskowe  moŜna  wprowadzać 
gatunki  szybko  rosnące:  modrzew,  brzozę,  osikę.  Sadzonki  tego  samego  gatunku  co  uprawa 
nie  mogą  być  niŜsze  od  otoczenia.  Dlatego  np.  do  1  –  rocznej  uprawy  sosnowej  naleŜy 
wprowadzać  2  –  letnie  sadzonki.  Sadzonki  wprowadzane  w  poprawkach  winny  być  silnie 
rozwinięte zakwalifikowane do pierwszej klasy jakości obowiązującej normy. 

Poprawki  naleŜy  wykonać  przed  przystąpieniem  do  odnowień  bieŜących.  Zasadniczym 

sposobem przygotowania gleby jest uprawa ręczna. Glebę przygotowuje się jesienią, poprzez 
zdarcie  i  spulchnienie  talerzy.  Głównym  sposobem  wykonania  poprawek  jest  sadzenie  
w szparę lub jamkę. 

Z punktu widzenia czysto technicznego poprawki prowadzi się tak samo, jak zakładanie 

nowych  upraw.  Przed  przystąpieniem  do  prac  juŜ  pierwszej  jesieni  naleŜy  określić  udatność 
uprawy, a tym samym ilość potrzebnych sadzonek. Na małych powierzchniach moŜliwe jest 
przeliczenie  wszystkich  brakujących  sadzonek,  a  na  większych  naleŜy  wybrać  kilka  rzędów  
o  przeciętnej  udatności,  połoŜonych  w  róŜnych  częściach  uprawy  i  w  kaŜdym  z  nich 
przeliczyć ilość sadzonek martwych na 100 sztuk posadzonych, na przykład: 

−

 

pierwszy rząd: 8 sztuk martwych, 

−

 

drugi rząd: 13 sztuk martwych, 

−

 

trzeci rząd: 9 sztuk martwych. 
Z  powyŜszych  danych  wynika,  Ŝe  średni  procent  wypadku  sadzonek  wynosi: 

(8+13+9)/3=30/3=10%, a udatność uprawy wynosi 90%. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

29

 

Znając  liczbę  sadzonek  uŜytych  do  zalesienia  moŜna  wyliczyć  liczbę  sadzonek 

niezbędnych do wykonania poprawek [1, s. 104]. 

NaleŜy  jednak  pamiętać,  Ŝe  zasadą  w  gospodarstwie  leśnym  jest  dąŜenie  do  osiągnięcia 

odnowień sztucznych i naturalnych bez konieczności wykonywania poprawek i uzupełnień. 
 
Uzupełnienia 

Uzupełnienia  mają  miejsce  tylko  tam,  gdzie  odnowienie  naturalne  nie  nastąpiło  lub  nie 

zadowala  pod  względem  składu  gatunkowego,  pokrycia  powierzchni  czy  jakości. 
Uzupełnienia  mogą  dotyczyć  równieŜ  odnowień  sztucznych,  jeśli  były  one  wykonane  tylko 
częściowo, z pominięciem jednego lub kilku składników uprawy. Uzupełnienia wykonuje się 
w starszych uprawach i młodnikach wieku do 20 lat. 

Wykonywanie  uzupełnień  powinno  polegać  na  wprowadzeniu  do  upraw  lub  młodników 

gatunków  właściwych  dla  danego  siedliska,  ze  szczególnym  uwzględnieniem  na  siedliskach 
Ŝ

yźniejszych  gatunków  szybko  rosnących  lub  cienioznośnych.  Przy  wprowadzaniu 

uzupełnień  dokonuje  się  wstępnego  uporządkowania  jakości  młodnika  i  jego  formy 
zmieszania,  które  w  dalszym  ciągu  są  regulowane  w  trakcie  pielęgnowania  młodników  
[8, s. 84]. 

Uzupełnienie  odnowień  sztucznych  na  powierzchniach  otwartych  wykonuje  się  według 

tych samych zasad co poprawki. 

Do  uzupełnienia  samosiewu  oraz  odnowień  sztucznych  pod  osłoną  drzewostanu 

przystępuje  się  w  miarę  wykonywania  cięć  uprzątających  na  całej  powierzchni  lub  
w poszczególnych fragmentach, w których proces odnowienia został zakończony. 

Uzupełnienia naleŜy wykonywać przed pracami odnowieniowymi i zalesieniowymi przy 

uŜyciu materiału sadzeniowego pierwszej klasy jakości, głównie wielolatek szkółkowanych. 
 
Dolesienia 

Obejmują  podsiewy  i  podsadzenia  dokonywane  w  celu  wypełnienia  luk  powstałych  

w  drzewostanie  w  wyniku  szkód  od  wiatru,  okiści,  poŜaru,  Ŝeru  owadów  lub  grzybów 
pasoŜytniczych. 
Czynności te wykonuje się w drzewostanach II i starszych klas wieku. 
 

Przy  dolesieniu  luk  zaleŜnie  od  ich  powierzchni  i  wysokości  drzewostanu,  zaleca  się 

dawać  pierwszeństwo  gatunkom  szybko  rosnącym  lub  cienioznośnym,  dostosowując  ich 
dobór  do  lokalnych  warunków  mikrosiedliskowych  i  drzewostanowych.  Lokalizacja 
poszczególnych gatunków zaleŜy od stopnia i rodzaju przerzedzeń. 
 

Przystępując  do  dolesień  naleŜy  uwzględnić  moŜliwość  i  celowość  wykorzystania 

pojawiających się nalotów. 
Na  cele  dolesieniowe  powinno  się  przeznaczać  z  reguły  wielolatki  szkółkowane  dobrej 
jakości [4, s. 394]. 
 

W  odniesieniu  do  poprawek,  uzupełnień  i  dolesień  stosuje  się  pojęcie  powierzchni 

zredukowanej,  której  wielkość  przy  wykonywaniu  poszczególnych  prac  określa  się  na 
podstawie  liczby  wysadzonych  sadzonek  poszczególnych  gatunków  i  stosowanej  więźby.  
Do celów planowania powierzchnię zredukowaną poprawek ustala się na podstawie procentu 
wypadu,  przy  uzupełnieniach  –  szacunkowej  powierzchni  luk  –  przy  dolesieniach  – 
szacunkowej powierzchni luk i przerzedzień. 
 

Przygotowanie  gleby  (łącznie  z  jej  spulchnieniem)  pod  poprawki  uzupełnienia  

i dolesienia wykonuje się głównie jesienią, w roku poprzedzającym wykonanie tych zabiegów 
głownie poprzez zdarcie i spulchnienie talerzy. W przypadku większych luk lub przerzedzeń 
naleŜy dąŜyć do mechanizacji tych prac. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

30

 

4.3.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Jakie są cele wykonywania poprawek, uzupełnień i dolesień? 

2.

 

W jakich drzewostanach nie wykonuje się poprawek, uzupełnień i dolesień? 

3.

 

Na czym polega wykonanie poprawek? 

4.

 

Co naleŜy brać pod uwagę przy ocenie udatności upraw? 

5.

 

Czym naleŜy kierować się dokonując wyboru gatunków sadzonek do poprawek? 

6.

 

Jakie są główne sposoby wykonywania poprawek? 

7.

 

Co nazywamy uzupełnieniami? 

8.

 

Na czym  polega wykonywanie uzupełnień? 

9.

 

Jaki materiał sadzeniowy moŜe być uŜywany do uzupełnień? 

10.

 

Jaki jest cel dolesień? 

11.

 

Co jest podstawą określania powierzchni zredukowanej? 

12.

 

Kiedy naleŜy przygotowywać glebę pod poprawki, uzupełnienia i dolesienia? 

 

4.3.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Określ cele wykonywania poprawek, uzupełnień i dolesień. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

zdefiniować pojęcia – poprawki, uzupełnienia, dolesienia, 

3)

 

określić cele wykonywania tych prac, 

4)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Określ na czym polega ocena upraw. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

wymienić kryteria kwalifikacyjne oceny udatności upraw, 

3)

 

wskazać symbole klasyfikacyjne, 

4)

 

określić formę końcowej oceny upraw,  

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

druki protokołu z oceny uprawy na gruncie, 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

31

 

Ćwiczenie 3 

Scharakteryzuj zasady wykonywania uzupełnień. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

określić zasady doboru sadzonek do uzupełnień, 

3)

 

wskazać sposoby wykonywania uzupełnień, 

4)

 

określić sposoby przygotowania gleby, 

5)

 

wskazać terminy wykonywania uzupełnień,  

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 4 

Określ cel i zasady wykonywania dolesień. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

określić prace wchodzące w skład dolesień, 

3)

 

określić zasady doboru gatunków drzew do dolesień, 

4)

 

wskazać termin i sposób przygotowania gleby, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

4.3.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

określić cele wykonywania poprawek, uzupełnień i dolesień? 

 

 

2)

 

określić  w  jakich  drzewostanach  nie  wykonuje  się  poprawek,  uzupełnień  
i dolesień? 

 

 

3)

 

wyjaśnić na czym polega wykonanie poprawek? 

 

 

4)

 

wymienić elementy brane pod uwagę przy procesie udatności upraw? 

 

 

5)

 

opisać kryteria doboru gatunków sadzonek do poprawek? 

 

 

6)

 

wymienić główne sposoby wykonywania poprawek? 

 

 

7)

 

wyjaśnić co to są uzupełnienia? 

 

 

8)

 

wyjaśnić na czym polega wykonywanie uzupełnień? 

 

 

9)

 

wskazać jaki powinien być materiał sadzeniowy do uzupełnień? 

 

 

10)

 

określić cel dolesień? 

 

 

11)

 

określić podstawy określenia powierzchni zredukowanej? 

 

 

12)

 

określić  termin  przygotowania  gleb  pod  poprawki,  uzupełnienia  
i dolesienia? 

 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

32

 

4.4. Melioracje leśne i rekultywacje 
 

4.4.1. Materiał nauczania 

 
Rodzaje melioracji leśnych i ich zakres 

Melioracje leśne to zabiegi mające na celu podniesienie zdolności produkcyjnej siedlisk 

przez  usuwanie  zjawisk  powodujących  hamowanie  produkcji  leśnej  albo  prowadzenie 
czynności  działających  na  podniesienie  jakości  produkcji  leśnej,  bądź  teŜ  przystosowanie 
danego obszaru do wprowadzenia nowej produkcji leśnej. 

Melioracje to zabiegi o charakterze technicznym i biologicznym, mające na celu poprawę 

produkcyjnych zdolności gleb. 
W leśnictwie stosuje się: 

−

 

melioracje wodne, 

−

 

melioracje biologiczne (fitomelioracje), 

−

 

melioracje agrotechniczne. 

Z gospodarką leśną wiąŜą się równieŜ melioracje fitotechniczne. 
 
Melioracje wodne i gospodarka wodą w lesie 

Melioracje  wodne  w  lasach  przeprowadza  się  bardzo  ostroŜnie,  w  kilku  etapach,  aby 

istniejący  drzewostan  mógł  dostosować  się  do  nowych  warunków  środowiska  glebowego. 
Zabiegi  nowych  melioracji  wodnych  siedlisk  leśnych  zostały  po  1990  roku  prawie  zupełnie 
zaniechane. 

Aktualnie  za  duŜe  zagroŜenie  dla  stabilności  ekosystemów  leśnych  uznaje  się 

przesuszenie siedlisk, które jest znacznie trudniejsze do usunięcia aniŜeli usunięcie nadmiaru 
wody. Przyczyny przesuszenia siedlisk moŜna podzielić na [4, s. 369]: 
a)

 

naturalne 

−

 

nasilenie się w ostatnich latach zakresu i częstotliwości zmian w występowaniu opadów, 

−

 

występowanie  długotrwałych  okresów  suszy  mikroklimatycznej  spowodowanych 
mniejszymi odpadami oraz wzrostem temperatury w ostatnim dwudziestoleciu, 

−

 

cieplejsze  zimy  przyczyniają  się  do  wcześniejszego  topnienia  śniegu,  co  ogranicza 
zasoby wodne juŜ na początku okresu wegetacyjnego, 

b)

 

antropogeniczne 

−

 

inwestycje  hydrologiczne  (ujęcia  wód  powierzchniowych  ,  stopnie  wodne  i  zbiorniki 
wodne, regulacje rzek, wały przeciwpowodziowe), 

−

 

urządzenia melioracji wodnych, 

−

 

wydobycie kruszyw, pobór wód podziemnych. 
 
ZagroŜenia  lasów  wskutek  zmian  klimatycznych  oraz  działalności  antropogenicznej 

mogą  być  ograniczane  m.in.  poprzez  odpowiednie  gospodarowanie  wodą  w  lasach,  której 
cechą powinno być: 

−

 

zachowanie  w  stanie  zbliŜonym  do  naturalnego  i  odtwarzanie  śródleśnych  zbiorników  
i cieków wodnych, 

−

 

zachowanie  dolin  rzek  w  stanie  naturalnym,  w  tym  lasów  łęgowych,  olsów  i  innych 
naturalnych formacji przyrodniczych, 

−

 

zachowanie  w  stanie  naturalnym  śródleśnych  bagien,  trzęsawisk,  mszarów,  torfowisk  
i łąk jako regulatorów wilgotności siedlisk, 

−

 

odtworzenie i renaturyzacja zniszczonych i przesuszonych torfowisk oraz unaturalnienie 
uregulowanych w przeszłości cieków i rowów melioracyjnych w lasach,  

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

33

 

−

 

przywracanie  lasów  na  wylesionych,  górnych  częściach  zlewni  górskich  i  w  strefach 
wododziałowych. 
Odprowadzanie okresowego nadmiaru wody z lasu jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy 

jego nadmiar zagraŜa istnieniu lasu, w tym równieŜ moŜliwości odnowienia lasu na terenach 
poklęskowych, przy czym odprowadzanie to powinno mieć charakter odpływu regulowanego. 

Woda w lesie powinna: 

−

 

zaspokajać bieŜące potrzeby przyrodnicze lasu, roślinności leśnej, zwierzyny, ptactwa, 

−

 

sprzyjać zachowaniu wartościowych okazów flory i fauny oraz miejsc Ŝycia organizmów, 

−

 

słuŜyć do utrzymywania naturalnych siedliskowych typów lasu, 

−

 

ograniczać moŜliwość powstawania i likwidację poŜarów, 

−

 

zaspokajać gospodarcze potrzeby wodne nadleśnictwa, 

−

 

zaopatrywać w wodę szkółki i obiekty gospodarcze. 
Gospodarowanie  wodą  w  lasach  powinno  być  dokładnie  powiązane  z  osiąganiem 

efektów  wodno-regulujących,  produkcyjnych  i  ochronnych,  jak  równieŜ  spełnieniem 
oczekiwań społecznych. 

W ostatnich latach opracowano podstawy teoretyczne proekologicznej koncepcji rozwoju 

małej  retencji  w  lasach,  które  ze  skutkiem  zaczęto  wdraŜać.  W  ten  sposób  pojawiły  się 
oryginalne  rozwiązania  urządzeń  technicznych  z  materiałów  przyjaznych  środowisku  np. 
łapaczka  bębeńska  (rys.  10),  zastawki  ziemno  –  drewniane  autorstwa  M.  Karwowskiej  (rys. 
11), studzienki z polietylenu (rys. 12). 
 

 

 

Rys. 10. Schemat konstrukcyjny łapaczki bębeńskiej: 1, 2 – belki drewniane, korowane odpowiednio  

∅

 100 mm i 

∅

 150 mm; 3 – gwoździe dł. 200 – 250 mm; SNQ – średnia niska woda [4, s. 397] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

34

 

 

 

 

Rys. 11. Zastawka ziemno-drewniana projektu M. Karwowskiej: 1 – pale drewniane 

∅

 20 cm,  

2 – deski 45x150 cm, 3 – narzut kamienny, 4 – folia polietylenowa [4, s. 397] 

 

 

 

 

Rys. 12. Studzienka ssawna z polietylenu: 1 – złącze szybkospawane,  

2 – przewód ssawny (rura stalowa) o śr. 100 mm, 3 – stojak, 4 – kosz ssący Dz. = 150 mm,  

5 – płyta prefabrykowana, 6 – boczne dopływy do studzienki [4, s. 397] 

 

Na  zachodzące  zmiany  stosunków  wodnych  najbardziej  reagują  drzewostany  siedlisk  

o skrajnej wilgotności, czyli suchych i bagiennych. Do czynników powodujących zakłócenia 
stosunków wodnych gleb naleŜą takie działania jak: 

−

 

zabiegi obszarowe regulacji stosunków wodnych, 

−

 

budowle hydrotechniczne, 

−

 

ujęcia wody gruntowej, 

−

 

regulacje koryt rzecznych, 

−

 

kopalnie odkrywkowe, 

−

 

budowa dróg i autostrad, 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

35

 

−

 

zrzuty wód zanieczyszczonych na tereny leśne i do cieków przepływających przez las, 

−

 

szkody górnicze. 
Zalecane do tej pory metody ochrony warunków wodnych, poprzez nieingerowanie w ich 

stan,  stają  się  mało  skuteczne.  Osiągnięciem  administracji  Lasów  Państwowych  jest  rozwój 
małej  retencji  w  postaci  zbiorników  i  oczek  wodnych,  co  zwiększa  powierzchnię 
mokradłowych ekosystemów i przywraca ich stabilność funkcjonowania. Rowy melioracyjne 
na  terenach  leśnych  mające  do  tej  pory  charakter  odwadniający,  moŜna  poprzez  niewielkie 
inwestycje zmieniać na rowy z kontrolowanym odpływem. Wymaga to jednak odbudowy lub 
uzupełnienia  urządzeń  piętrzących  oraz  wdroŜenia  ich  obsługi.  Rów  melioracyjny  dający 
kontakt  wody  powierzchniowej  z  siedliskiem  leśnym  na  długim  odcinku,  jest  rozwiązaniem 
uniwersalnym,  pozwalającym  szybko  i  na  duŜych  obszarach  oddziaływać  na  stosunki 
powietrzno-wodne gleb hydrogenicznych [4, s. 398]. 
 
Melioracje biologiczne 

Melioracje 

biologiczne 

(fitomelioracje) 

szczególnie 

duŜe 

znaczenie 

mają  

w  uproduktywnieniu  ubogich  i  zdegradowanych  siedlisk  leśnych.  Stosowanie  w  nich  roślin 
motylkowych przyczynia się w pierwszym rzędzie dla dostarczenia glebie azotu, wzbogacenia 
jej  w  masę  organiczną,  stwarza  moŜliwość  wykorzystania  przez  gatunek  stanowiący  cel 
produkcji,  a  więc  głównie  sosnę,  przetworzonych  przez  te  rośliny  związków  pokarmowych  
w formy przyswajalne. 

W  zabiegach  fitomelioracyjnych  moŜna  wykorzystać  następujące  gatunki  roślin:  łubin 

Ŝ

ółty, łubin trwały, amorfa zwyczajna, karagana syberyjska, tawlina jarzębolistna, olsza szara. 

Dwa ostatnie gatunki nie są roślinami motylkowymi, jednak ich właściwości kwalifikują je do 
wykorzystania w zabiegach fitomelioracyjnych [4, s. 399]. 
 
Melioracje agrotechniczne 
 

Zabiegi te oznaczają w  gospodarstwie leśnym róŜne zabiegi mające na celu polepszenie 

warunków  glebowych.  Zakres  tych  zabiegów  jest  bardzo  szeroki  i  róŜnorodny.  
Z  najczęstszych  zabiegów  zaliczanych  w  praktyce  leśnej  do  agromeloracji  leśnych  moŜna 
wymienić [4, s. 402]: 

−

 

karczowanie zrębów podyktowane potrzebami hodowlanymi, 

−

 

stosowanie  pełnej  orki  lub  innych  specjalnych  sposobów  przygotowania  gleby  pod 
odnowienia lub zalesienia, 

−

 

stosowanie nawoŜenia mineralnego i organicznego, 

−

 

ustalanie gleb podatnych na uruchomienia, 

−

 

niszczenie uciąŜliwych chwastów przed odnowieniem lub zalesieniem, 

−

 

likwidacja warstw rudawca, 

−

 

regulacja stosunków wodno-powietrznych na terenach podmokłych, 

−

 

stosowanie środków zmierzających do usunięcia właściwości trujących gleby, 

−

 

mineralizacja nieczynnej warstwy ściółki i inne. 
Celem melioracji agrotechnicznych jest [4, s. 402]: 

−

 

przysposobienie  powierzchni  nieuŜytków  do  zalesienia  bądź  powierzchni  leśnej  do 
intensywnej uprawy gleby, 

−

 

polepszenie  warunków  glebowych  na  uprawach  leśnych  lub  nieleśnych  przeznaczonych 
do  odnowienia  i  zalesienia,  przez  nadanie  glebie  właściwej  struktury  dla  polepszenia 
stosunków  powietrzno-wodnych,  wzbogacenie  jej  w  składniki  pokarmowe  i wzmoŜenie 
aktywności biologicznej, 

−

 

podniesienie  zdolności  produkcyjnych  gleb  w  uprawach  i  starszych  drzewostanach 
wykazujących zahamowania we wzroście i rozwoju. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

36

 

Na  kształtowanie  się  drzewostanu  w  całym  jego  cyklu  rozwojowym  rzutuje  duŜym  

stopniu  prawidłowa  uprawa  gleby.  W  wielu  przypadkach  zwykłe  sposoby  przygotowania 
gleby  ze  względu  na  specyficzne  cechy  danej  powierzchni  (zabagnienia,  silne 
zachwaszczenie,  niekorzystna  budowa  profilu  glebowego  itp.)  nie  zapewniają  równieŜ 
prawidłowego rozwoju załoŜonej uprawie leśnej. Wówczas zachodzi potrzeba specyficznych 
sposobów uprawy gleby o charakterze melioracyjnym takich jak [4, s. 403]: 
1)

 

Pełna głęboka orka – wykorzystuje się pług leśny, który osiąga całkowitą głębokość orki 
60 cm, a na lŜejszych nawet 70 cm (rys. 13), 

 

 

 

Rys. 13. Pług dwupoziomowy Bovlund 64D [4, s. 403] 

 
2)

 

Regulówka  –  ręczny  sposób  przygotowania  gleby  polegający  na  przekopaniu  gleby  na 
pasach  lub  talerzach  na  głębokości  50–70  cm  w  taki  sposób,  aby  wierzchnia  warstwa 
gleby  dostała  się  na  spód,  a  dolna  na  wierzch.  Szerokość  pasa  powinna  wynosić  co 
najmniej 40 cm, wymiary talerza 40x40 cm. Stosuje się sprzęt ręczny – szpadel, motyka 
cięŜka oraz kilof, 

3)

 

WywyŜszanie miejsc sadzenia 
a)

 

rabaty (rys. 14, 15) 

 

 

 

 

Rys. 14. Rabaty ( wym w m.): a – z uformowanymi wałkami,  

b – z ziemią rozrzuconą równomiernie [4, s. 404] 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

37

 

 

 

 

Rys. 15. Rabaty na gruntach podmokłych [1, s. 93] 

 
 
 

b)

 

wałki (rys. 16) 

 
 
 

 

 

Rys. 16. Wałki (wymiary w cm) [4, s. 404] 

 
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

38

 

 

c)

 

rabatowałki (rys. 17) 

 
 

 

 

Rys. 17. Rabatowałki [4, s. 404] 

 
 
 

d)

 

wywyŜszenia na bruzdach (rys. 18) 

 

 

 
 

Rys. 18. Przekrój poprzeczny bruzdy wywyŜszonej: a – wywyŜszenie jednostronne,  

b – wywyŜszenie na środku bruzdy [4, s. 404] 

 

 
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

39

 

 

e)

 

półrabaty (rabatki) (rys. 19) 

 

 

Rys. 19. Półrabaty (wymiary w cm) [4, s. 405] 

 
 
 

f)

 

kopce (rys. 20) 

 
 

 

 

Rys. 20. Kopczyk na gruncie zabagnionym [4, s. 405] 

 

Jednym  z  waŜniejszych  zabiegów  są  agromelioracje  nieuŜytków  porolnych.  Ich  cechą 

charakterystyczną  są  najczęściej  gleby  piaszczyste,  suche  lub  świeŜe,  z  reguły  ubogie  
w substancje organiczne i silnie wyjałowione ze związków pokarmowych. Zakładanie upraw 
na nieuŜytkach porolnych powinno więc być poprzedzone dostosowaną do warunków uprawą 
gleby.  Za  najlepszy  sposób  przygotowania  gleby  na  tych  terenach  uznaje  się  wykonanie 
pełnej  głębokiej  orki  (do  60  cm)  jesienią  w  roku  poprzedzającym  sadzenie.  MoŜna  równieŜ 
stosować orkę w bruzdy, ale z głębokim (co najmniej do 40 cm) spulchnieniem obejmującym 
duŜą część szerokości dna bruzdy. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

40

 

Wśród  innych  sposobów  uprawy  gleby  stosuje  się  naorywanie  wałków  2-  lub  

4-skibowych  (z  wyjątkiem  Ŝyźniejszych  gruntów  porolnych  ulegających  silnemu 
zachwaszczeniu). 

Na  glebach  porolnych  o  małej  zawartości  składników  pokarmowych  zachodzi 

konieczność  wykonania  zabiegów  nawoŜeniowych.  Zaleca  się  takŜe  stosowanie  nawoŜenia 
organicznego przez rozsypanie kory sosnowej [4, s. 514]. 

Do  nieuŜytków  wymagających  specjalnego  postępowania,  w  tym  zabiegów 

agrotechnicznych naleŜą:  

−

 

wydmy piaszczyste, 

−

 

grunty podlegające erozji wodnej, 

−

 

grunty zabagnione i torfowiska, 

−

 

powierzchnie silnie zachwaszczone, 

−

 

grunty z rudawcem. 

 
Urządzenia melioracyjne i ich konserwacja 

Warunkiem  efektywnego  działania  urządzeń  wodnomelioracyjnych  jest  racjonalna  ich 

eksploatacja  i  utrzymanie  w  stanie  naleŜytej  sprawności.  Prawo  nakłada  obowiązek 
utrzymania  urządzeń  wodnomelioracyjnych  na  właścicieli  zmeliorowanych  gruntów.  
W Lasach Państwowych na nadleśnictwa. 

Konserwacja  urządzeń  wodnomelioracyjnych  w  lasach  powinna  uwzględniać  zarówno 

cele gospodarki leśnej, jak teŜ cele gospodarki wodą w zlewni i cele ochrony przyrody [8, s. 
116]. 
 

Konserwacja  cieków  i  rowów  melioracyjnych  polega  na  zachowaniu  prawidłowych 

kształtów  przekrojów  poprzecznych  i  spadków  dna  koryt,  przy  czym  podstawowe  zabiegi  
w tym zakresie obejmują: 

−

 

usuwanie namułów i zanieczyszczeń (pni, listowia itp.) – wykonywane w okresie letnim 
przy najniŜszych stanach wody, 

−

 

wykaszanie i usuwanie roślinności zarastającej dno i skarpy – wykonywane w końcu lata 
lub wczesna jesienią w celu zachowania droŜności cieków na okres zimowy i tym samym 
zapewnienia sprawności odprowadzenia wielkiej wody wiosennej. 
Usuwając  namuły  z  rowów  naleŜy  zachować  prawidłową  szerokość  dna,  gdyŜ  ma  to 

wpływ na naleŜyte działanie rowu (rys. 21). 

Nawet  rów  melioracyjny  o  zupełnie  prawidłowym  kształcie  po  wykonaniu  z  biegiem 

czasu  ulega  w  róŜnym  stopniu  zamuleniu,  zanieczyszczeniu  i  zarastaniu.  Dno  jego  zaczyna 
się  podnosić,  skarpy  w  niektórych  miejscach  się  obsuwają  i  rów  stopniowo  przestaje  pełnić 
swoje  zadania.  Aby  temu  zapobiec,  wykonuje  się  usuwanie  namułów  i  zanieczyszczeń, 
wykaszanie skarp i dna, naprawę uszkodzonych umocnień itp. 

Oczyszczanie  rowów  z  namułów  i  osadów  naleŜy  przeprowadzić  w  okresach,  kiedy 

występują  najniŜsze  stany  wód  w  ciekach,  a  więc  drugiej  połowie  lata  lub  wczesna  jesienią. 
Wykonywanie prac jest wówczas łatwiejsze, poniewaŜ wszystkie rowy odprowadzające wodę 
okresowo są w tym czasie zwykle suche, a przepływy w rowach stale prowadzących wodę są 
najmniejsze.  Poza  tym  rowy  oczyszczone  przed  zimą  lepiej  odprowadzają  wielka  wodę 
wiosenną, co przyspiesza początek wegetacji roślin. 

Z  rowów  płytkich  lub  prowadzących  wodę  okresowo  namuły  wybiera  się  zwykłymi 

łopatami lub szuflami. Natomiast do usuwania namułów z głębszych rowów i kanałów stale 
prowadzących wodę lepsza jest blaszana szufla dziurkowana umoŜliwiająca odsączanie wody. 

Przy  usuwaniu  namułów  naleŜy  zawsze  prace  rozpocząć  od  ujścia  rowu  i  prowadzić  

w  kierunku  przeciwnym  do  odpływu  wody  w  rowie.  Zapewnia  to  swobodny  odpływ  wody  
i  tym  samym  łatwiejsze  wykonywanie  prac.  WaŜne  jest  Ŝeby  przy  usuwaniu  namułów 
zachować  poŜądaną  głębokość  i  prawidłowy  spadek  dna  rowu,  a  więc  odtworzyć  taką 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

41

 

głębokość  i  spadek  dna,  jakie  były  pierwotnie  wykonane.  Aby  to  osiągnąć,  najlepiej  przy 
wykonaniu  lub  odbudowie  rowów  głównych  umieszczać  na  ich  dnie  poprzeczne  beleczki,  
w odległości co 50 m, wskazując właściwą głębokość rowu, a tym samym prawidłowy spadek 
jego dna. 
 

 

 

Rys. 21. Prawidłowy przekrój poprzeczny rowu po usunięciu namułów:  

t – warstwa usuniętych namułów (wg Babińskiego 1987) [5, s. 646] 

 
Niejednokrotnie  czyszczący  rowy  poszerzają  dno  przez  zacinanie  pionowe  dolnej 

warstwy skarpy (rys. 22). Jest to bardzo szkodliwe, powoduje znaczne zniekształcenia koryta 
rowu, co z kolei jest przyczyną meandrowania dna oraz obsuwania się skarpy. 
 

 

Rys. 22. Zniekształcenie przekroju poprzecznego rowu w wyniku wadliwej konserwacji:  

t – rzeczywista grubość warstwy zamulenia, t

1

 – pozorna grubość warstwy zamulenia,  

b – prawidłowa szerokość dna, b

1

 – wadliwa szerokość dna  (wg Babińskiego 1987) [5, s. 646] 

 

Woda  opadowa  spływająca  po  skarpach  do  rowu  wymaga  Ŝłobiny  i  nie  tylko  uszkadza 

skarpy,  ale  takŜe  zamula  rów  unoszonymi  cząstkami  gleby.  Osadzone  na  dnie  rowu  namuły 
stanowią  przeszkodę  dla  przepływającej  wody,  która  omijając  ją  wymywa  wyrwę  
w  przeciwległej  skarpie.  Skarpy  rowów  melioracyjnych,  a  szczególnie  ich  dolne  części, 
zwane  stopą  skarpy,  wymagają  zwykle  zabezpieczenia  przed  podmyciem.  Sposób  tego 
zabezpieczenie zaleŜy od rodzaju gruntu, prędkości przepływającej wody i nachylenia skarpy. 
RozróŜnia  się  umocnienia  biologiczne,  techniczne  i  biologiczno-techniczne.  Do  umocnień 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

42

 

biologicznych  zalicza  się  obsiew  trawami  i  darniowanie,  a  do  technicznych  umocnienie 
faszynowe i kamienne. 

Uszkodzenia  i  ubytki  skarp  oraz  rozmyte  miejsca  zapełniają  się  ziemią,  którą  się  ubija  

i umacnia darniną. 

WyróŜniamy darniowanie: 

a)

 

darniowanie  koŜuchowe  –  polegające  na  układaniu  darni  na  wyrównanej  skarpie 
zaczynając  od  dołu  i  ubijaniu  drewnianym  młotkiem  tak,  aby  płyty  darniny  ściśle 
przylegały do skarpy co umoŜliwia szybsze zakorzenienie się, 

b)

 

darniowanie  w  kratkę  –  pasy  darniny  układa  się  ukośnie  pod  katem  45

°

  w  stosunku  do 

podstawy  skarpy  w  odstępach  1–1,5  metra  na  powierzchnię  między  pasami  narzuca  się 
urodzajną ziemię i obsiewa mieszanka traw, 

c)

 

darniowanie na mur – darninę układa się warstwami na skarpie, przy czym co drugą lub 
trzecią  warstwę  darniny  przybija  się  szpilkami  długości  50  cm  –  jedną  w  środku  lub 
dwoma po bokach. 

Do umocnień technicznych zaliczamy: 
a)

 

płotki  faszynowe  –  u  podnóŜa  skarpy  wbija  się  kołki  o  średnicy  4–6  cm  i  długości  
1 metra, po czym przeplata się je ściśle prętami faszyny, cieńszymi końcami w kierunku 
ruchu wody, 

b)

 

kiszki  faszynowe  –  wiąŜe  się  na  kozłach,  układa  się  faszynę  grubości  wykonywanej 
kiszki,  następnie  ściska  się  ją  jarzmem  po  czym  wiąŜe  się  miękkim  drutem  o  grubości  
2–3  mm  w  odstępach  co  33  cm.  Kiszki  faszynowe  mogą  mieć  średnicę  10,  15,  20,  25  
i 30 cm. 

Umocnienia kamienne: 
a)

 

narzuty  –  wykonuje  się  zwykle  o  grubości  20–30  cm  i  więcej,  zaleŜnie  od  prędkości 
płynącej wody i rodzaju gruntu, w którym jest wykonane koryto cieku, 

b)

 

bruk  –  układa  się  na  posypce  ze  Ŝwiru,  tłucznia  lub  grubego  piasku.  Kamienie  bruku 
powinny  być  układane  ściśle,  a  bruk  dobrze  ubity.  Szpary  w  bruku  wypełnia  się 
tłuczonym kamieniem lub Ŝwirem. 
Uszkodzenia skarpy naleŜy naprawiać w ten sposób, Ŝe rozmyte miejsca i ubytki skarpy 

zapełnia  się  ziemią,  które  się  ubija  i  umacnia  darniną  na  płask.  Przy  większych  i  głębszych 
uszkodzeniach darninę układa się na mur (rys. 23). 
 
 

 

 

Rys. 23. Sposób naprawy podmytych skarp przy uŜyciu darniny: a – darnina na mur, b – darnina na płask,  

1 – płaty darniny ułoŜonej na płask, 2 – płaty darniny ułoŜone na mur,  

3 – nadsypka ziemi, 4 – kołeczki (wg

 

Babińskiego 1987) [5, s. 646] 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

43

 

Reasumując naleŜy powiedzieć, Ŝe konserwacja budowli wodnomelioracyjnych obejmuje  

[5. s. 646]: 

−

 

oczyszczenie budowli z namułów i zanieczyszczeń, 

−

 

kontrolowanie  stanu  budowli  bezpośrednio  po  spływie  wielkiej  wody  zimowej  i  letniej 
oraz naprawę istniejących uszkodzeń, 

−

 

otwieranie budowli piętrzących na okres zimowy, 

−

 

odrąbywanie  lodu  przy  budowlach  przed  spływem  wielkiej  wody  zimowej  w  celu 
zapobieŜenia tworzeniu się zatorów, 

−

 

wykonywanie bieŜących napraw uszkodzonych budowli w okresie jesienno – zimowym. 

 
Rekultywacja gleb zniekształconych oddziaływaniem przemysłu 

Szkodliwe  oddziaływanie  przemysłu  na  środowisko  polega  m.in.  na  mechanicznym 

przekształceniu  gruntów.  W  wyniku  tych  przekształceń  powstają  róŜnego  rodzaju 
zwałowiska,  składowiska,  wyrobiska  itp.  określane  wspólną  nazwą  nieuŜytków 
poprzemysłowych. 

Przywrócenie zdolności produkcyjnej tym gruntom następuje w drodze przeprowadzenia 

na  nich  zabiegów  technicznych  (rekultywacja  techniczna)  i  biologicznych  (rekultywacja 
biologiczna). 

Rekultywacja techniczna (podstawowa) obejmuje:  

−

 

właściwe  ukształtowanie  zniszczonej  rzeźby  terenu  przez  wypełnienie  występujących 
wyrobisk  nadkładem  w  układzie  gruntów  najkorzystniejszym  dla  przyszłego 
zagospodarowania,  

−

 

wyrównanie  powierzchni  zwałów  i  spągów  wyrobiska  oraz  nadanie  zboczom  nachyleń 
zapewniających  stateczność,  tworząc  odpowiednie  tarasy  (stopnie)  przy  wysokościach 
większych niŜ 10 m,  

−

 

właściwe  ukształtowanie  stosunków  wodnych  umoŜliwiających  naleŜytą  gospodarkę 
wodami powierzchniowymi zarówno na terenie przekształconym, jak i w jego otoczeniu,  

−

 

całkowite  lub  częściowe  odtworzenie  gleb  metodami  technicznymi  tzn.  przy 
zastosowaniu  specjalnie  zwałowanych  gruntów  i  nadkładów,  gdy  zachodzi  konieczność 
izolacji utworów toksycznych lub gruntów jałowych,  

−

 

neutralizację gruntów toksycznych i uŜyźnianie jałowych,  

−

 

budowę  dróg  dojazdowych,  mostów,  przepustów  itp.,  niezbędnych  do  właściwego 
uŜytkowania terenu. 

 

Rekultywacja  biologiczna  ma  na  celu  odtworzenie  gleby  przez  stosowanie  zabiegów 

agrotechnicznych i fitomelioracyjnych, jak na przykład: 

−

 

mechaniczną uprawę gleby, 

−

 

nawoŜenie mineralne i organiczne, 

−

 

wysiew lub wysadzenie roślin o duŜym znaczeniu próchniczotwórczym (motylkowych), 

−

 

szczepienie gleby grzybami mikoryzowymi zawartymi w próchnicy leśnej, pozyskiwanej 
z terenów leśnych przeznaczonych na cele nieleśne. 
Zakres  rekultywacji  biologicznej  uzaleŜniony  jest  od  typu  nieuŜytku,  właściwości 

fizykochemicznych  podłoŜa  oraz  przyjętego  kierunku  przyszłego  zagospodarowania 
rekultywowanego  terenu.  Rekultywacja  realizowana  pod  kątem  jego  uŜytkowania  przez 
leśnictwo  powinna  usunąć  przyczyny  uniemoŜliwiające  wprowadzenie  na  dany  teren  roślin-
ności drzewiastej.  

Powierzchnie rekultywowane wymagają z reguły nawoŜenia mineralnego. NawoŜenie to 

naleŜy stosować w oparciu o wyniki analiz glebowych stacji gleboznawczych.  

Wysiew  roślin  próchnicotwórczych,  np.  łubinu,  komonicy  zwyczajnej,  lucerny 

piaskowej, nostrzyku białego, przelotu pospolitego, lucerny siewnej, przyspiesza rekultywację 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

44

 

biologiczną  gleby.  Uzyskanie  dobrego  wzrostu  wysiewanych  roślin  wskazuje  na  osiągniecie 
etapu  rekultywacji,  przy  którym  moŜna  wkraczać  z  sadzeniem  drzew  z  podsypką  próchnicy 
leśnej  w  miejscach  sadzenia.  Uznaje  się  za  celowe,  aby  w  ramach  rekultywacji  biologicznej 
wprowadzać  takie  gatunki  drzew,  które  będą  mogły  być  wykorzystane  przez  leśnictwo  po 
przejęciu zrekultywowanego obszaru.  

Techniczno-biologiczne  metody  rekultywacji  są  połączeniem  elementów  technicznych 

i biologicznych. Polega to na niepełnym technicznym odtworzeniu gleby oraz wprowadzeniu 
roślin  (pełnią  funkcję  umocnień  technicznych  i  biologicznych  np.  Ŝywokoły  wierzby  lub 
topoli)  w  formie  szachownicy  na  skarpach  a  w  wolnych  polach  umieszcza  się  sadzonki 
odpowiednich gatunków drzew i krzewów.  

Później następuje rekultywacja połączona z zagospodarowaniem biologicznym, które ma 

na 

celu 

przywrócenie 

gospodarczej 

uŜyteczności 

terenom 

poeksploatacyjnym. 

Zagospodarowanie obejmuje kolejno zabiegi zapewniające wykorzystanie zrekultywowanych 
terenów do celów gospodarki leśnej, rolnej, wodnej, komunalnej lub innej.  

Wybór  kierunku  zagospodarowania  jest  (w  okresie  projektowania)  uzaleŜniony  

od wyników badań  geologicznych i hydrogeologicznych terenu zdegradowanego,  a takŜe od 
wielu innych warunków: przyrodniczych, ekonomicznych, technicznych i społecznych.  

W etapie zagospodarowania wyróŜnia się dwie fazy: 

1)

 

Zagospodarowanie  przedplonowe,  które  jest  przedłuŜeniem  rekultywacji  biologicznej 
obejmującej,  w  zaleŜności  od  kierunku  zagospodarowania,  zadrzewienie  lub  zalesienie 
przedplonowe  albo  realizację  płodozmianu  rekultywacyjnego  dla  wzmoŜenia  procesów 
glebotwórczych  i  wytworzenia  gleby.  W  fazie  tej  stosuje  się  równieŜ  niezbędne  uzu-
pełniające zabiegi agrotechniczne, wodnomelioracyjne i pielęgnacyjne.  

2)

 

Zagospodarowanie  docelowe,  które  stanowi  przejście  do  pełnej  produkcji  roślinnej, 
obejmując  dalsze  czynności,  np.  na  terenach  leśnych  przebudowy  drzewostanów  na 
docelowe,  na  terenach  rolniczych  zastosowanie  płodozmianu  rekultywacyjnego,  na 
innych  ostateczne  ich  ukształtowanie  dla  ewentualnych  potrzeb  gospodarki  wodnej 
i komunalnej.  
Na wszelkich zwałach, wyrobiskach oraz innych , terenach zdegradowanych, powstałych 

w wyniku eksploatacji róŜnego typu surowców  mineralnych, rekultywację moŜna prowadzić 
w kierunkach: 

−

 

rekultywacji  rolniczej,  przygotowując  odpowiednio  teren  do  uŜytkowania  i  produkcji 
rolniczej i ogrodniczej, np. pod grunty orne, łąki i pastwiska, sady, ogrody itp.,  

−

 

rekultywacji  leśnej,  przygotowując  teren  do  zagospodarowania  i  uŜytkowania  leśnego 
pod lasy, plantacje, tereny zadrzewione,  

−

 

rekultywacji  specjalnej,  zajmującej  się  zagospodarowaniem  końcowych  wyrobisk  jako 
ewentualnych  zbiorników  wodnych  lub  przygotowując  zwały  i  wyrobiska  do 
uŜytkowania jako parki, zieleńce, tereny zielone, tereny wypoczynku, boiska itp.  
Rekultywacja  rzadko  przywraca  wyjściowy  stan  gruntów  i  sposób  jego  uŜytkowania, 

dostosowuje natomiast rzeźbę terenu i stosunki wodne do aktualnych i planowanych funkcji 
ekologicznych i gospodarczych terenu.  
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

45

 

4.4.2. Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 

1.

 

Co nazywamy melioracjami leśnymi i jakie wyróŜniamy ich rodzaje? 

2.

 

Jakie zabiegi zaliczysz do melioracji agrotechnicznych? 

3.

 

Jakie znasz sposoby uprawy gleby o charakterze melioracyjnym? 

4.

 

Na czym polega wykonanie rabatowałków? 

5.

 

W jaki sposób wykonuje się kopczyki? 

6.

 

Jakie są najlepsze sposoby przygotowania gleby na gruntach porolnych? 

7.

 

Jakie są rodzaje nieuŜytków wymagających zabiegów agrotechnicznych? 

8.

 

Jakie są podstawowe zabiegi w ramach konserwacji rowów? 

9.

 

Jak wykonujemy zabezpieczenie podmytych skarp rowu melioracyjnego? 

10.

 

Jakie błędy popełniane są najczęściej podczas konserwacji rowów? 

11.

 

Jakie zabiegi obejmuje konserwacja budowli wodnomelioracyjnych? 

12.

 

Co nazywamy rekultywacją i jakie wyróŜniamy jej rodzaje? 

 

4.4.3. Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1 

Wymień i opisz najczęściej stosowane melioracje agrotechniczne w lasach. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

obejrzeć tematyczny film edukacyjny, 

3)

 

określić celowość tych zabiegów, 

4)

 

wymienić i opisać najczęściej stosowane metody, 

5)

 

przedstawić wnioski w formie opisowej, 

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 2 

Wykonaj kopczyk na gruncie zabagnionym. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

przygotować narzędzia, 

3)

 

zastosować przepisy bhp dla tej czynności, 

4)

 

wykonać kopczyk, 

5)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

narzędzia (motyka leśna, szpadel), 

−

 

przygotowany teren do wykonania ćwiczenia, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

46

 

Ćwiczenie 3 

Określ zasady konserwacji rowów w lasach. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

obejrzeć na planszach poprawność wykonania tych prac, 

3)

 

wykonać rysunek prawidłowego przekroju poprzecznego rowu, 

4)

 

wskazać kolejność wykonywania prac, 

5)

 

wskazać najczęściej popełniane błędy, 

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

plansza tematyczna, 

−

 

notatnik, 

−

 

ołówek/długopis, 

−

 

linijka, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 
Ćwiczenie 4 

Dokonaj oczyszczenia i konserwacji fragmentu rowu melioracyjnego. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 
 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)

 

odszukać informacje, które będą pomocne przy wykonywaniu ćwiczenia, 

2)

 

zastosować przepisy bhp dla tej czynności, 

3)

 

przygotować niezbędne narzędzia pracy, 

4)

 

dokonać oczyszczenia dna rowu, 

5)

 

dokonać konserwacji skarp rowu, 

6)

 

dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. 

 

WyposaŜenie stanowiska pracy: 

−

 

narzędzia (motyka leśna, szpadel, szufla), 

−

 

przygotowany teren do wykonania prac, 

−

 

literatura z rozdziału 6 Poradnika dla ucznia. 

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

47

 

4.4.4. Sprawdzian postępów 

 
Czy potrafisz: 
 

Tak 

Nie 

1)

 

podać definicję melioracji i jej rodzaje? 

 

 

2)

 

wymienić zabiegi zaliczane do melioracji agrotechnicznych? 

 

 

3)

 

podać sposoby uprawy gleby w charakterze melioracyjnym? 

 

 

4)

 

wykonać rabatowałki? 

 

 

5)

 

wykonać kopczyki? 

 

 

6)

 

wskazać najlepsze sposoby przygotowania gleby na gruntach porolnych? 

 

 

7)

 

wymienić rodzaje nieuŜytków wymagających zabiegów agrotechnicznych? 

 

 

8)

 

wymienić podstawowe zabiegi wykonywane w ramach konserwacji rowów 
melioracyjnych? 

 

 

9)

 

wykonać zabezpieczenie podmytych skarp rowu melioracyjnego? 

 

 

10)

 

wskazać jakie są najczęściej popełniane błędy przy konserwacji rowów? 

 

 

11)

 

określić zabiegi wchodzące w skład konserwacji budowli wodnomelioracyjnych? 

 

 

12)

 

podać definicję rekultywacji i jej rodzaje? 

 

 

 
 
 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

48

 

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

1.

 

Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 

2.

 

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 

3.

 

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 

4.

 

Test zawiera 20 zadań Do kaŜdego zadania dołączone są cztery moŜliwości odpowiedzi. 
Tylko jedna jest prawdziwa. 

5.

 

Udzielaj  odpowiedzi  tylko  na  załączonej  karcie  odpowiedzi,  stawiając  w  odpowiedniej 
rubryce  znak  X.  W  przypadku  pomyłki  naleŜy  błędną  odpowiedź  zaznaczyć  kółkiem,  
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 

6.

 

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 

7.

 

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie 
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 

8.

 

Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 

 

Powodzenia! 

 

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 
1.

 

Do odnowienia naturalnego moŜna przeznaczyć 
a)

 

wszystkie drzewostany. 

b)

 

wszystkie drzewostany dojrzałe do odnowienia. 

c)

 

tylko drzewostany iglaste. 

d)

 

tylko drzewostany liściaste. 

 

2.

 

Samosiew jest 
a)

 

najczęściej stosowaną metodą odnowienia naturalnego. 

b)

 

najczęściej stosowaną metodą odnowienia sztucznego. 

c)

 

metodą siewu w szkółkach leśnych. 

d)

 

najczęściej stosowaną metodą poprawek i uzupełnień. 

 

3.

 

Nasiennik to 
a)

 

pojedynczo rosnące drzewo iglaste. 

b)

 

bardzo wysokie drzewo. 

c)

 

pojedynczo rosnące drzewo liściaste. 

d)

 

drzewo prawidłowo ukształtowane o najlepszej Ŝywotności. 

 

4.

 

Poprawki, uzupełnienia i dolesienia mają na celu 
a)

 

zagęszczenie drzewostanu. 

b)

 

zwiększenie liczby drzew. 

c)

 

zwiększenie róŜnorodności gatunkowej. 

d)

 

zróŜnicowanie wysokości drzewostanu. 

 

5.

 

W skład transportu sadzonek wchodzą operacje 

a)

 

przemieszczania sadzonek. 

b)

 

pakowania i przemieszczania sadzonek. 

c)

 

wyjmowanie, sortowanie i przemieszczanie sadzonek. 

d)

 

pakowania, przemieszczania i przechowywania sadzonek. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

49

 

6.

 

Uzupełnienia wykonuje się 
a)

 

w starszych uprawach i młodnikach do 20 lat. 

b)

 

tylko w uprawach do 10 lat. 

c)

 

tylko w młodnikach do 20 lat. 

d)

 

we wszystkich drzewostanach bez względu na wiek. 

 

7.

 

Błędami sadzenia w szparę m.in. są 
a)

 

zbyt płytka szpara, zwinięte korzenie, zły kształt szpary. 

b)

 

umieszczenie szyi korzeniowej na poziomie zerowym. 

c)

 

zaciśnięcie dolnej części szpary przez przechylenie kostura do siebie. 

d)

 

zaciśnięcie górnej części szpary przez odchylenie kostura od siebie. 

 

8.

 

Placówki pod grupowe wprowadzania dębu mają wymiary 
a)

 

ś

rednica 1,2 m i odstępy (licząc od środka placówki) 4–6 m. 

b)

 

ś

rednica 1,0 m i odstępy (licząc od środka placówki) 4–8 m. 

c)

 

ś

rednica 1,5 m i odstępy (licząc od środka placówki) 3–6 m. 

d)

 

ś

rednica 2,0 m i odstępy (licząc od środka placówki) 3–8 m. 

 

9.

 

Jamki moŜna wykonywać 
a)

 

jesienią, wiosną, przed sadzeniem lub w trakcie sadzenia. 

b)

 

tylko jesienią. 

c)

 

tylko wiosną. 

d)

 

tylko wiosną przed sadzeniem. 

 

10.

 

Sadzonki po przewiezieniu na miejsce sadzenia powinny być 
a)

 

przechowywane w skrzynkach. 

b)

 

przechowywane w skrzynkach pod osłoną drzew. 

c)

 

tylko przykryte gałęziami. 

d)

 

zadołowane we wcześniej przygotowanym tradycyjnym dole. 

 

11.

 

Sadzenie w szparę wykonuje się 
a)

 

szuflą. 

b)

 

kosturem. 

c)

 

szpadlem. 

d)

 

motyką. 

 

12.

 

W zabiegach fitomelioracyjnych wykorzystuje się m.in. 
a)

 

łubin Ŝółty, łubin trwały, olszę szarą. 

b)

 

łubin Ŝółty, łubin trwały, olszę czarną. 

c)

 

łubin trwały, olszę czarną, olszę szarą. 

d)

 

łubin trwały, olszę czarną, jarząb. 

 
13.

 

Melioracje wodne w lasach mają na celu 
a)

 

tylko poprawę stosunków wodnych gleb. 

b)

 

tylko poprawę stosunków powietrznych gleb. 

c)

 

poprawę stosunków wodno-powietrznych gleb. 

d)

 

ułatwienie przygotowania gleby pod sadzenie. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

50

 

 

14.

 

Usuwanie namułów i zanieczyszczeń z rowów melioracyjnych dokonuje się 
a)

 

w okresie letnim przy najniŜszych stanach wody. 

b)

 

w okresie letnim przy najwyŜszych stanach wody. 

c)

 

w okresie jesiennym. 

d)

 

w okresie zimowym. 

 
15.

 

Zaletą odnowienia naturalnego jest 
a)

 

nierównomierność obsiewu. 

b)

 

uzaleŜnienie od lat nasiennych. 

c)

 

zachowanie ciągłości produkcji leśnej. 

d)

 

Ŝ

ywiołowość przyrody. 

 

16.

 

Wzór dla więźby prostokątnej to 

a)

 

b

a

P

N

⋅

=

. 

b)

 

2

a

P

N

=

. 

c)

 

P

b

a

N

⋅

=

.  

d)

 

b

a

P

N

⋅

=

. 

 

17.

 

Orientacyjna liczba sadzonek sosny na 1 ha wynosi 
a)

 

7–10 tys. 

b)

 

9–10 tys. 

c)

 

8–10 tys. 

d)

 

8–12 tys. 

 

18.

 

Rekultywacja biologiczna ma na celu 
a)

 

odtworzenie gleby przez zastosowanie zabiegów agrotechnicznych i fitomelioracyjnych. 

b)

 

odtworzenie gleby przez zastosowanie zabiegów agrotechnicznych. 

c)

 

odtworzenie gleby przez zastosowanie zabiegów fitomelioracyjnych. 

d)

 

właściwe ukształtowanie stosunków wodnych. 

 

19.

 

Stosowanie nawoŜenia mineralnego i organicznego naleŜy do zabiegów 
a)

 

agrotechnicznych. 

b)

 

fitomelioracyjnych. 

c)

 

biologicznych. 

d)

 

fitotechnicznych. 

 

20. Sposoby przygotowania gleby pod sadzenie zaleŜą przede wszystkim od 

a)

 

pory roku. 

b)

 

posiadanego sprzętu. 

c)

 

warunków siedliska. 

d)

 

krainy przyrodniczo-leśnej. 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

51

 

KARTA ODPOWIEDZI 

 
 
Imię i nazwisko ………………………………………………………........................................ 

 
Prowadzenie prac dotyczących odnowienia lasu, zalesień, rekultywacji oraz 
melioracji leśnych 

 
Zakreśl poprawną odpowiedź. 
 

Nr 

zadania 

Odpowiedź 

Punkty 

1. 

a 

b 

c 

d 

 

2. 

a 

b 

c 

d 

 

3. 

a 

b 

c 

d 

 

4. 

a 

b 

c 

d 

 

5. 

a 

b 

c 

d 

 

6. 

a 

b 

c 

d 

 

7. 

a 

b 

c 

d 

 

8. 

a 

b 

c 

d 

 

9. 

a 

b 

c 

d 

 

10. 

a 

b 

c 

d 

 

11. 

a 

b 

c 

d 

 

12. 

a 

b 

c 

d 

 

13. 

a 

b 

c 

d 

 

14. 

a 

b 

c 

d 

 

15. 

a 

b 

c 

d 

 

16. 

a 

b 

c 

d 

 

17. 

a 

b 

c 

d 

 

18. 

a 

b 

c 

d 

 

19. 

a 

b 

c 

d 

 

20. 

a 

b 

c 

d 

 

Razem:   

 

 

„Projekt finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego

” 

52

 

6.

 

LITERATURA 

 
1.

 

Gorzelak A. (red.): Zalesianie terenów porolnych. IBL, Warszawa 1999 

2.

 

Gorzelak A. (red.): Gospodarowanie w lasach drobnej własności. IBL, Warszawa 2001 

3.

 

Instrukcja  bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  przy  wykonywaniu  podstawowych  prac 
z zakresu  gospodarki  leśnej.  Załącznik  do  Zarządzenia  Nr  19  Dyrektora  Generalnego 
Lasów Państwowych z dnia 14.07.1997 

4.

 

Murat E.: Poradnik hodowcy lasu. Oficyna Edytorska „Wydawnictwo Świat”, Warszawa 
2005 

5.

 

Poradnik leśniczego. Wydawnictwo Świat, Warszawa, 1991 

6.

 

Sobczak  R.:  Prace  przy  sztucznym  odnawianiu  lasu  i  zalesianiu.  Wydawnictwo  Świat  
– Biblioteczka robotnika leśnego z. 11, Warszawa 1993 

7.

 

Załącznik  do  Zasad  hodowli  lasu:  Siedliskowe  podstawy  hodowli  lasu.  ORWL  
w Bedoniu, Warszawa 2004 

8.

 

Zasady  hodowli  lasu.  Ośrodek  Rozwojowo-WdroŜeniowy  Lasów  Państwowych 
w Bedoniu, Warszawa 2003 

 
Czasopisma: 

−

 

Echa Leśne 

−

 

Głos Lasu 

−

 

Las Polski