“
CUDOWNA” PŁYTKA DO CZYSZCZENIA SREBER
**
ostatnia aktualizacja: 29.01.2002
**
Ostatnio reklamowane jest często w programach telewizyjnych proste urządzenie
służące do czyszczenia wyrobów srebrnych,miedzianych i mosiężnych. Do dużego
naczynia ze zwykłą wodą wodociągową należy wsypać i rozpuścić garść soli
kuchennej, a następnie na dnie położyć ową metaliczną, srebrzystą płytkę. Na płytce
należy położyć oczyszczany, ciemno zabarwiony przedmiot srebrny. Po
kilkudziesięciu sekundach ciemny nalot znika i oczyszczony błyszczący przedmiot
można wyjąć z kąpieli.
To bardzo proste urządzenie jest jednak dość kosztowne, zapewne z racji swojej
“cudowności”. Proponuję Czytelnikom wykonanie następującego doświadczenia.
Sporządzić w większym naczyniu kilkuprocentowy roztwór soli kuchennej (dodatek
NaOH przyspiesza proces). Osobno oczyścić papierem ściernym kawałek folii
aluminiowej. Na dnie naczynia z roztworem umieścić folię, a na niej położyć
dowolny przedmiot srebrny (pociemniała łyżeczka do herbaty, moneta). Po pewnym
czasie można zaobserwować zanik ciemnego nalotu na srebrze. Ogrzanie znacznie
przyspiesza proces.
Ciemny nalot na wyrobach srebrnych jest siarczkiem srebra powstającym wskutek
kontaktu ze śladami siarkowodoru w obecności tlenu powietrza:
4 Ag + 2 H
2
S + O
2
→
2 Ag
2
S + 2 H
2
O
Podczas kontaktu roztworu z metalicznym glinem podczas oczyszczania uwalniane
są elektrony:
Al
→
Al3+ + 3e,
które uczestniczą w redukcji siarczku srebra:
Ag
2
S + 2 H
2
O + 2e
→
2 Ag + H
2
S + 2 OH
–
Dociekliwy eksperymentator może wyczuć słaby zapach siarkowodoru. Do uzyskania
pozytywnego wyniku oczyszczania niezbędny jest dokładny kontakt elektryczny obu
metalicznych przedmiotów. Płytki będące w sprzedaży są nieco skuteczniejsze od
zwykłej folii aluminiowej, gdyż prawdopodobnie wykonane są ze stopu
aluminium z metalami podwyższającymi reaktywność glinu. Biżuteria srebrna jest
trudniejsza do oczyszczenia, gdyż zazwyczaj pokryta jest warstwą nalotu
zawierającego tłuszcz. Utrudnia to kontakt z roztworem odpowiednich odczynników.
Podczas opisywanego doświadczenia nie stanowi to jednak zbyt wielkiej przeszkody,
gdyż cechą charakterystyczną reakcji elektrochemicznych jest i tak rozdzielenie
przestrzenne obszarów katodowych i anodowych. Roztwór chlorku sodu jest
czynnikiem ułatwiającym jedynie zbilansowanie jonów podczas reakcji
elektrochemicznej. W przypadku oczyszczania srebrnych łańcuszków problemem
może być zapewnienie należytego kontaktu elektrycznego. Dobry wynik daje
pocieranie szczoteczką zwilżoną roztworem soli lub wodorotlenku sodu i posypaną
pyłem cynkowym lub magnezowym. Pył aluminiowy gorzej się do tego nadaje, ze
względu na silną pasywację tlenkiem glinu. W odróżnieniu od metod oczyszczania z
zastosowaniem odczynników roztwarzających chemicznie osad siarczku srebra
(por.
s. 170
), metoda elektrochemiczna nie powoduje nadtrawiania i ubytków
srebraz oczyszczanych przedmiotów. Jest ona chętnie stosowana przy konserwacji
muzealnej.
Jeśli chce się zabezpieczyć wyroby ze srebra przed ciemnieniem, to oczyszczone
srebro należy poddać chromianowaniu przez zanurzenie na 3 minuty do ciepłego
roztworu o składzie:
chromian sodu
N
20 g
tiosiarczan sodu 20 g
woda do 1 litra
W kąpieli tej srebro zostaje pokryte przezroczystą ochronną warstewką Cr
2
O
3
.
Jeszcze trwalsze zabezpieczenie daje połączenie powyższej kąpieli z katodową
polaryzacją oczyszczanego przedmiotu. Po chromianowaniu przedmiot należy
starannie wypłukać w wodzie.
**
chemiczne czyszczenie srebra
Osad siarczku srebra jest rozpuszczalny w roztworze (nawet dość rozcieńczonym)
cyjanków. Z oczywistych powodów nie jest rozwiązanie zalecane. Osad siarczku
srebra można jednak także rozpuścić w jakimkolwiek roztworze odczynnika
wystarczająco silnie kompleksującego kationy srebra, pod warunkiem jednoczesnego
zakwaszenia roztworu (to dodatkowy czynnik wiążący - tym razem aniony
siarczkowe). W praktyce doskonałe wyniki daje użycie zakwaszonych (np.
rozcieńczonym HCl) roztworów: KI (powinien być niemal nasycony; kosztowny),
NH
4
SCN (stężony) lub tiomocznika SC(NH
2
)
2
(kilkuprocentowy; koniecznie
zakwaszony; zaalkalizowany roztwór tiomocznika nadaje się do czernienia srebra).
Należy pamiętać, że w kąpielach tych związki srebra zostają rozpuszczone. Jeśli
zabiegowi poddaje się muzealny, silnie skorodowany (zawierający np. AgCl)
przedmiot, to po zabiegu następują tak znaczne ubytki, że z przedmiotu mogą
pozostać tylko jego niewielkie fragmenty... Opisana przedtem metoda
elektrochemiczna jest w takich przypadkach znacznie bezpieczniejsza.
czernienie srebra i miedzi
Srebro ciemnieje nawet pod wpływem siarkowodoru. Jeśli jednak dąży się do
pokrycia metalu równomierną warstwą barwną, należy stosować roztwory
wielosiarczków, np.
wielosiarczek potasu 3g,
węglan amonu 1,5g (w 100g wody).
Doskonałe wyniki daje posłużenie się roztworem tzw. "wątroby siarczanej" )
łac. hepar sulfuris. W probówce należy ogrzewać mieszaninę jednakowych ilości
bezw. węglanu sodu z siarką. Brunatny stop po ochłodzeniu rozpuścić w wodzie. W
roztworze zawarta jest mieszanina wielosiarczków, tiosiarczanu, siarczanu i
politionianów.
**
LITERATURA
Spotkania z Zabytkami, marzec 1993, s. 40. [Elektrochemiczne oczyszczanie srebra]
Spotkania z Zabytkami, kwiecień 1993, s. 37. [Bielenie srebra, chromianowanie]
S.Sękowski, “Galwanotechnika domowa”, WNT, Warszawa 1987, s. 158. [Barwienie
srebra]
S.Sękowski, “Metale w naszym domu”, WNT, Warszawa 1988, s.24.
[Chromianowanie srebra]
J.Chem.Educ. 77, 328A 328B (2000).
Tomasz Pluciński