Istota i znaczenie rozrachunków
Pojęcie i klasyfikacja rozrachunków
Rozrachunki to stosunki prawne oraz prawa i obowiązki majątkowe
występujące w związku z działalnością jednostki prowadzącej
rachunkowość, wynikające z jej powiązań finansowych z różnymi
kontrahentami, takimi jak:
odbiorcy,
dostawcy,
pracownicy,
urzędy, instytucje oraz inne osoby prawne lub fizyczne.
Powiązania finansowe jednostki z tymi kontrahentami powstają między
innymi jako rezultat realizacji:
a) umów kupna – sprzedaży składników majątku, np. towarów, produktów
(rozrachunki z odbiorcami i dostawcami);
b) innych umów (o zatrudnieniu pracowników, o dzieło, zlecenia, najmu,
dzierżawy itp.);
c) przepisów prawnych dotyczących rozrachunków publicznoprawnych (z
tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń społecznych i innych );
d)
przepisów prawnych dotyczących rozrachunków pracownikami z tytułu
wynagrodzeń za pracę i z innych tytułów.
1
W rezultacie tych wszystkich rozrachunków powstają należności i
zobowiązania.
Termin należności zgodnie z interpretacją przedmiotową to
uprawnienia jednostki zagwarantowane umową zapłaty w określonej
kwocie i wyznaczonym terminie za wykonane przez nią świadczenia:
rzeczy, usługi i pracy. Uprawnienie to gwarantowane jest prawem.
Jednostka występuje tu jako wierzyciel mający prawo do należnej mu
kwoty środków pieniężnych od dłużnika. Można, zatem określić należności
jako środki pieniężne jednostki, które na określony dzień (moment) nie
zostały jeszcze przez jednostkę wyegzekwowana na mocy przepisów
prawnych. Należności należą do aktywów jednostki i są składnikiem
1
Klimas M., Podręczna encyklopedia rachunkowości: Poltext 1997 s. 44.
majątku obrotowego. Należności są przeciwstawnym pojęciem do
zobowiązań.
Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika
świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Wierzyciel ma prawo
żądać od swego dłużnika zapłaty, a on ma obowiązek ten spełnić na mocy
prawa. Można więc stwierdzić, iż zobowiązanie stanowi obowiązek płatnika
wobec innej osoby prawnej lub fizycznej.
Jednostka jako dłużnik ma obowiązek zapłacić wierzycielowi określoną
kwotę środków pieniężnych. Do momentu spłaty zobowiązanie występuje
w pasywach stanowi kapitał (fundusz) obcy jednostki finansującej aktywa
jednostki.
Podział rozrachunków na podstawowe kategorie stosowane w
rachunkowości przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Podział rozrachunków
Należnośc
i
Zobowiązan
ia
Według rodzajów
Bezsporne
Sporne
Wątpliwe
Przedawnione
Nieściągalne
Umorzone
Długoterminowe
Krótkoterminowe
Należności bezsporne to należne kwoty środków pieniężnych
zagwarantowane prawem, niekwestionowane przez dłużników,
potwierdzone na dzień bilansowy na piśmie.
Należności sporne to niezapłacone przez dłużników kwoty przez
nich kwestionowane, co do których odmowa zapłaty udokumentowana jest
na piśmie, przestają być sporne po uprawomocnieniu się wyroku
sądowego orzekającego zobowiązanie dłużnika do zapłaty należnego
świadczenia na rzecz wierzyciela.
Należności wątpliwe to środki pieniężne prawnie należne, co do
których istnieje zagrożenie, że nie zostaną wyegzekwowane z powodu
trudności majątkowych dłużnika lub trudności z ustaleniem miejsca jego
pobytu albo innych przyczyn.
Należności przedawnione to kwoty obciążające dłużników, które
po upływie przewidzianego prawem terminu nie mogą być
wyegzekwowane, a wierzyciel utracił prawo dochodzenia ich w drodze
powództwa cywilnego.
Należności nieściągalne to kwoty należne jednostce, w tym także
kwoty uprzednio orzeczone przez sąd, lecz niemożliwe do
wyegzekwowania. Za nieściągalne można uznać należności jeśli zachodzi
jeden z następujących powodów:
1. gdy stwierdzono, że dłużnik nie posiada majątku na zaspokojenie
wierzytelności,
2. gdy dłużnika i pozostające na jego utrzymaniu osoby w rezultacie
egzekucji pozbawiono minimum środków do życia,
3. gdy dłużnik zmarł, nie pozostawiając majątku, z którego można by
zaspokoić wierzytelności,
4. gdy istnieje prawdopodobieństwo, że koszty dochodzenia należności
przekroczą jej kwotę,
5. gdy ulegną przedawnieniu, albo zajdą okoliczności czyniąc należności
za bezskuteczne.
Należności umorzone to kwoty obciążające dłużników, co
doktórych uprawniony organ jednostki podjął decyzję o zaniechaniu ich
wyegzekwowania.
Zobowiązania umorzone są to kwoty zarachowane na uznanie
wierzyciela, który zrezygnował z ich dochodzenia, potwierdzając tę decyzję
na piśmie.
Zobowiązania przedawnione to kwoty zarachowane w latach
poprzednich na uznanie wierzycieli, których po upływie określonego
prawem terminu jednostka będąca dłużnikiem może odmówić zapłaty.
Powstanie należności, zobowiązań musi być udokumentowane w
sposób pozwalający na dokonanie prawidłowych rozliczeń z
kontrahentami. Dokumentacja rozrachunków z kontrahentami powinna
spełniać równocześnie dwie funkcje: informacyjną i kontrolną.
KWWS QRWDWHNSOLVWRWDL]QDF]HQLHUR]UDFKXQNRZ"QRWDWND