plik

■

B l l i S E

atoli* iit

W S I

i l t e i ł i

M A R y A 6E R Ż A B K 0W A .

11 r T

1111

! " r ' :i

fc :~J kit;;. I i t.bz al w

' i::.U ■

• f, ?li

i i ^ir «ł 4*f.

B I M B I f e ; 3 i l M

g »

y t l M l

aUu£iXi^

!if t i I R

Im i f I w K a j f e l a l i

■ . & : ? . , . t

L .

' Ł . . .

raPfc^al? _■

I___

I I *

! l i H

i -

> -» Ó » m

:;; Ś W

WtOKIWNIfl POLSKA

OL OfORflŹCZyZNy

^ ;H i:^ !I!;.i!l^ i!’^:1S^jjijyilljpSwfe riiniLSgi: J

t i

‘

^ ]]fciq] j ftei [Fj KTnłc^!

Mii*}'-

Ł-J.' ..«.?./ ’ . i.,

i..

■«!« I l I l l S

S l t S f j M i - B B l

ijatfiF-'- f <

jiijpMji V

http://rcin.org.pl

BIBLIOTEKA ZWIĄZKU RÓBMOllPHBWMIEMIfl KOBIET.

CZEGO

N0H0GZE5N9 KOBIETA?

NAPISAŁA

MARYA GERŻABKOWA.

POŁOWA CZYSTEGO DOCHODU NA „FUNDUSZ IM. KRÓ
LOWEJ WANDY" PRZY LWOWSKIM ZWIĄZKU RÓWNO

UPRAWNIENIA KOBIET.

LW ÓW 1912.

NAKŁADEM FERDYNANDA GERŻABKA.

Drukarnia Polska, ul. Chorążczyzna 1. 31.

i --------------

B *• r'

Ń l

00-3SS

ul. N.wy S - * "

T e l. 2 0 -6 8 -b 3

http://rcin.org.pl

Przedmowa Wydawcy.

Jesteśm y społeczeństw em kołtuńskiem*). Tę praw dę

m usimy  sobie  raz  powiedzieć  w   oczy.  M am y  m ałą,  b a r
dzo  m ałą,  w ypadkow ą  kulturę  um ysłow ą,  gdyż  mam y
nizką,  bardzo  nizką,  w ypadkow ą  kulturę  m as.  A  m asy
dają  pokarm   duchow y  dla  szczytów ;  m asy  są  dla  nich

rodzajem sprężystej, m ało przepuszczalnej otoki, dzia

łającej jak zderzaki kolejow ych w ozów . M asy są tym

ośrodkiem , promieniującym naokół sw ą psychę zbio

row ą, prześw ietlającym i przebarw iającym w szystkie

p sychy indywidualne, w jego atm osferze żyjące. Dzieje

się i naodw rót — niemniej przeto m asy m ają tu znacze

nie dominujące.

Dość, że jesteśm y społeczeństw em kołtuńskiem ,

a naw et dzikiem. Każdy now y problem przyjm ujem y,

jak rosyjski chłop pierw szego lotnika, jaki nad jego

g łow ą  zaszum iał,  a  potem   ze  złam anem   skrzydłem   na
jego  niw y  upadł;  jak  czerw onoskórzec  pierw szy  pociąg,
jaki  przez  p re ry ę  jego  przeleciał.

Instynktow ny lęk przed każdą now ą m ocą — czy

ona z naszego tajemniczego w nętrza, czy z zew n ątrz na
nas idzie, potem m urzyńska ciekaw ość z tysiącem szty

*) t. zn. z pogm atwanem i pojęciami.

http://rcin.org.pl

letujących  ją  z  ukrycia  oczek,  z  tysiącem   pozaocznych
uśm ieszków   —  potem   stadow y  śmiech,  stadow e  okru
cieństw o  lub  panika.

Tak było z socyalizmem, z każdym reform ator

skim odruchem religijnym ; tak było i jest z naszym poli
tycznym i społecznym ruchem ludowym i tak obecnie

jest z ruchem k o b iecy m .

To, co w szeregu m iesięcy słyszałem od ziom ków

sw ych o tym ruchu i jego pionierkach, uspraw iedliw ia

każdą formę i każdy stopień oskarżenia ow ych ziomków
0 dzikość, zacofanie i zbrodniczą lekkom yślność w są

dzie.

O dpowiedzią na te zarzuty, godną kobiety now o

czesnej, która umie w idzieć zło, a mimo to kochać czło

wieka,  w ybaczać  mu  i  błogosław ić  go;  kobiety,  k tóra
widzi  zło,  ale  w ierzy  w   niew ysychające  nigdy  źródło
„żyw ej“  w ody,  bijące  w   piersi  „człow ieka“  w   nieskoń
czoność  —  aż  zw ycięży;  a  w ierzy   w   nie,  bo  czuje  jego
bicie  vv  w łasnem   łonie;  taką  odpowiedzią  —  jest  w ła
śnie  niniejsza  p raca  autorki.

Odpowiedź jest praw ie, że w yczerpująca; mimo

to ośmielę się do niej niejedno dorzucić!

Człow iek musi — oprócz siebie sam ego — kochać

jeszcze  „coś“  na  świecie.  Jeśli  mu  nie  dam y  kochać  rz e
czy  wielkich  i  w spaniałych,  będzie  kochał  m ałe  i  nizkie;
1  im  bujniejszy  duch  jego  był,  tem  niżej  upaść  i  tem  sro
żej  ugrząźć  może  w   ciasnym   egoizmie.

I naodw rót.

P o p ierać przykładam i tej p ra w d y nie potrzeba.

Mimo  to,  pozwolę  sobie  odw ołać  się  w   tem   miejscu  do
korespondencyi  S.  K.  z  Jasła,  w   „Skaucie“  z  dnia  8.
stycznia  1912  r.

W ięc w ybaczcie: kochać tylko rodzinę i cztery

http://rcin.org.pl

ścian y domu, w oderw aniu od społeczności narodow ej

i ludzkiej, to rzecz za mała w stosunku do nieskończo
ności duszy człowieczej, a więc i duszy kobiecej.

A tego się tylko od kobiety w ym ag a i w to łoże

P ro k ru sta jej uskrzydloną duszę się kładzie.

Rodziny zresztą nie można trak to w ać w o derw a

niu od całości, jeśli jej w ychow anie ma być należyte,
jeśli dom m a ze szkołą i innemi więziami społecznemi

w esp ół w ych o w y w ać młode pokolenie. W szak w ro
dzinie powinien w y ra żać się na swój sposób, jak w mi-

ltrokosm ie, każdy objaw życia narodu, co najmniej na

rodu !

I tylko tak pojęte działanie w rodzinie może mieć

dla rodziny samej i narodu należyte znaczenie.

Nie wolno też trak to w ać m atki jedynie jako m a

chiny,  reprodukującej  cielesne  życie  człow ieka  i  z  tego
tylko  w zględu  otaczać  ją  poszanowaniem   i  opieką.  Ona
m a  b yć  i  musi  się  stać  także  siłą,  reprodukującą  czyn
nie  duchowe  życie  dziecka  i  narodu  !

Nie wolno też trak to w ać kobiety w upraw nieniach

politycznych i cyw ilnych na rów ni z m atołkam i, obłą
kanym i, m arnotraw nikam i i zb ro d n ia rza m i!

A kobietom nie wolno dłużej pozostaw ać w nie

św iadom ości co do tego, ani też nie wolno świadom ym
znosić dłużej tej, o pom stę do nieba w ołającej, hańby!

I jeśli kobieta now oczesna świadomie w oła,

że

dlatego  konkretnie  chce  poznać  ojczyznę  przez  żyw e
w cielenie  się  w   jej  jaźń,  że  chce  połknąć  duszę  jej  swem
ciałem   —  jeżeli  ona  w o ła  o  rozbicie  swej  klatki;  jeżeli

w o ła nie o sw yw olę, ale o zm ycie z niej hańby w ie
kuistej, ale w oła o rów ne k ryteryum m oralne dla płci

obu; jeżeli w oła o praw o i wolność, w espół z połow ą
m ęską, kształtow ania czynnego życia narodu i życia ludz-

http://rcin.org.pl

kości — to trzeb a jej tę klatkę rozw alić, trzeb a z niej
hańbiące jarzm a zdjąć, trzeb a dać jej stanąć przy w a r

sztacie  każdej  pracy,  a  w ięc  także  i  p rzy  w arsztacie  sta
nowienia  praw   !  Inaczej  jest  się  obłudnikiem,  deklam a-
torem ,  fałszyw ym   augurem ,  jest  się  w łasnym   zdrajcą,
zd rajcą  kobiety,  dzieci  w łasnych  i  narodu,  albo  w reszcie

jest się ignorantem !

T rzeba jej to w szystko dać, a nie zw alczać jej za

rzutam i niereligijności, niemoralności, rozbijania domu
i rodziny !

Temi bezkrytycznem i h asły obala się u nas ludzi,

stronnictw a  i  sp ra w y   !  P ro g ram   „now oczesnej  kobiety*1
i  życie  jej  stanow ić  tutaj  pow inny  jedyne  kryteryum .
A  ten  w łaśnie  jej  program   i  to  jej  życie  są  zaprzecze

niem pow yższych zarzutów .

Ale do tego trzeba takiego napięcia woli i takiego

wysiłku moralnego, jakiego właśnie użyła kobieta no
woczesna, aby sobie na ten honorowy tytuł zasłużyć.

Bo zakon nowoczesnej kobiety odrzuca etykietki,

a  w   miejsce  ich  w yw iesza  ofiarę  ze  sw ych  namiętności,
z  egoizmu  i  bierności;  bo  on  nakłada  także  ciężkie
ofiary  na  bezwstydnie niemoralną  połowę  męską,  na  bez
wstydnie  niemoralny,  zmurszały,  stary  ś w ia t !

„Daj sobie z tem w szystkiem raz spokój; co cię

św iat  obchodzi  ?  Pilnuj  lepiej  sw ego  n o s a . . —  szep
tał  mi  w   uszy  przez  ciąg  lat  trzydziestu  „ sta ry “  kobiecy
typ.  „Nędznikiem  będziesz,  jeśli  tylko  o  sobie  m yśleć

będziesz !“ — w o łał z ekstazą duch „now oczesnej" ko
biety.

„P oszedłbyś za falą — gdzie niesie“ — kusił sta ry

cnotliwiec kobiecy.

„Nie zdradzaj sztandaru, bo padniesz w niesław ę !“

— grzm i archanielski głos kobiety „now oczesnej44.

http://rcin.org.pl

I to jest tym kamieniem obrazy, ową najgłębszą

przyczyną odrazy i nienawiści „starego świata" do „no

woczesnej kobiety“.

Okoliczności dały mi poznać cały zastęp „now o

czesnych" kobiet i los mój w łasny połączył mię także
z kobietą tego typu.

Stw ierdziłem więc, że „kobieta now oczesna44 lepiej

rozumie sw oją w łasną jaźń, lepiej rozumie dom i rodzinę

od niew iasty starego typu i lepiej spełnia sw e obowiązki

od „poezyi m ężow skich guzików 44 począw szy, aż do bo

haterskich poświęceń za ideały !

T rzykroć w życiu stanąłem w obec ew entualności •

„b y ć albo nie b y ć44.

Jedną z nich był jeden z w ieców za powszechnem

praw em w yborczem w Czortkowskiem .

Bezpośrednio przed w yjazdem z domu na wiec —

w padał co chwila jakiś goniec z czarną wieścią.

„Z chorągw iam i kościelnemi na w as idą! Nie chodź

cie — bo będzie źle !44

„Słyszeliście !

Zorganizowali

kupę

chłopstw a

i m ieszczaństw a przeciw w am !

M ają w as kam ieno

w a ć ! !44

„Słyszeliście ? “ — „Słyszeliśm y44. — „W ięc co ? “
„Jedziem y!44 — padł śmiało głos autorki niniejszej

p ra cy .

„A jeśli w as napraw dę zabiją ? “
„To padniem y za św iętą spraw ę ludową !44 — od

cięła.

Drugim razem , odprow adziw szy mię do drzw i fa

talnego domu, w którym miecz Damoklesa nad głow ą
mi zaw ieszono — żegnając mię, pow iedziała : „Słuchaj!

P ójdę na chłód, na głód, na poniew ierkę ! Ale ty się nie
daj upokorzyć, ani n aw et zastraszyć... A teraz, kiedy

http://rcin.org.pl

to wiesz, tę moją wolę, silniejszą, niż przyw iązanie d a
życia — idź ! !“ . . .

Mniej lub więcej bohaterskich w ysiłków cyw ilnych,

zagrażających pozycyi życiow ej, bytow i po prostu ko

biety — znam także garść z życia innych kobiet now o

czesnych.

Sam zresztą fakt należenia do now oczesnego ru

chu kobiecego,

poruszania się w atm osferze płaskich

dowcipów , głupich półuśm iechów i nędznych obwinień

— jest już sam w sobie cywilnem bohaterstw em i m ę

czeństw em !

B o . .my jesteśm y kołtunam i — „plica polonica" !

Jeżeli m yśl jakaś w yżłobiła sobie u nas już kaniony, tak

głębokie,  jak  Nil  albo  Colorado,  w   ciele  ojczyzny,  to
jeszcze  znajdą  się  tacy,  któ rzy   rzucać  będą  przez  nie
m osty,  aby  z  nich  mogR  w   jej  nurty  pluć  i  rzucać  k a
mienie  ..!

I gdyby nie jednostki, co jak słupy ogniste, nie

w iedzieć  skąd  się  w zięły  i  idą  przed  narodem ,  a  w   k aż
dym   stanie  społecznym   się  ujawniają,  jednostki,  w   któ
rych jakby  się  skupiła,  jak  w   ognisku,  lepsza, cudowniej
sza  część  naszej  narodow ej  jaźni  —  m ożnaby  —  nie  m a

jąc w iary w „człow ieka", utracić w iarę w sam naród...

T rzeba w ięc re z e rw y w y dobyć z ukrycia i w p ro w a

dzić now e ich siły w linię bojow ą — o jutro !

L epszą cząstkę obrała sobie kobieta now oczesna,

która jej odjętą nie będzie.

I jeżeli naw et nie dorzuci nic lepszego od m ężczy

zny, to w każdym razie dorzuci sw ą „inszość“ i z niej

płynące ko n sek w en cy e; dorzuci do ogrom u ob yw atel
skiej p ra cy męskiej ogrom obyw atelskiej pracy swojej.

K obieta now oczesna lepszą cząstkę w y b rała, k tó ra

jej odjętą nie będzie.

http://rcin.org.pl

Niniejsza p raca jest moją drugą z rzędu, pośw ię

coną kw estyi kobiecej.

P ierw sza, nosząca t y t u ł : „Z dziejów k rzy w d y ko

biecej",  w ydana  nakładem   lw ow skiego  „Związku  rów no
upraw nienia  kobiet“  w   1911  r.,  w y k ry w a   elem enty  upo
śledzenia  kobiety  w   starożytności  i  dem onstruje  rozw ój
ich  w   ciągu  w ieków   na  przykładach.

Ale czasy płyną ! Pod parciem ekspansyi kobiet

zm ieniają  się  co  rok,  co  miesiąc,  co  dzień  nieledwie  po
glądy  na  nią  i  stosunki.  Kobiety  zdobyw ają  sobie  w   sta
rej  Europie,  A m eryce  i  Australii  bądź  rynki  pracy,  bądź
p ra w a  polityczne,  albo  w reszcie  jedno  i  drugie.  N aw et
w śród   najzacofańszych  ludów  ra sy   żółtej  w yw alczają
sobie  zmianę  obyczajow ych  k ry tery ó w .

U nas, niestety, dotąd jakoś za cicho w tej dziedzi

nie, jakbyśm y nie byli narodem o wielkiej przeszłości
polityczno-państw ow ej, o wielkiej kulturze. Kilka Z w iąz

ków   kobiecych  w   Galicyi,  kilka  w   Królestw ie  Polskiem ,
nie  m oże  przecież  zrów now ażyć  jednego  naw et  w ięk
szego  odruchu  w   samej  A n g lii! . , .

T rzeba nam się w ięc uśw iadam iać i budzić do

czynu ! Dlatego to — m ając w zam iarze napisanie dal
szego ciągu „Dziejów k rzy w d y kobiecej** w średniow ie

czu, zaniechałam tej myśli, odkładając zrealizow anie

jej na później i przerzuciłam się w prost do w spółczesno
ści. Odpowiednio do tego zm ieniłam układ i tenor niniej

http://rcin.org.pl

szej  pracy.  I  jeśli  pierw sza  praca  moja  ma  ch arakter
opowiadania,  analizy,  bądź  syntezy  —  niniejsza  m a  cha
ra k te r  więcej  pobudkow y,  miejscami  bojowy.

Jest ona odporno-zaczepną odpowiedzią na różne

pytania i różne insynuacye, pod adresem ruchu kobie
cego w prasie, na publicznych zebraniach i w to w a rz y

skiej dyalektyce rzucane; jest pytaniem i wyjaśnieniem
dla tych, k tó rzy ruchem kobiecym się nie zajmują, ru

chu tego nie rozum ieją i biernie zdała odeń się trzym ają;

odpow iedzią dla tych, k tó rzy rąbk a jej naw et nie uchy
lili, a głos w niej zabierają i o losach jej ro zstrzy gaćb y

chcieli; jest odpraw ą dla tych, k tó rzy ją lekcew ażą
i ośm ieszają; w reszcie m a ona służyć jako m em oran

dum dla P . T. Ciał reprezentacyjnych i P. T. W ładz do

łaskaw ego w zięcia pod rozw agę. U w ażam ją za szkic

do większej p ra cy mej w łasnej, czy innej, w przyszłości.

P uszczam ją w św iat po w ypróbow aniu jej użyte

czności w szeregu w yk ład ó w publicznych na prow incyi

w ciągu roku. W ynikiem jej są dotąd 2 O ddziały prowinc.

„Zw iązku rów noupraw nienia kobiet", a O ddziałów tych

naturalnem następstw em jest znowu fakt przystąpienia

ich  pod  nazw ą  „Polskiego  kom itetu  rów noupraw nienia
kobiet14  do  w szechśw iatow ej  „F ederacyi  Zw iązków   ró w
noupraw nienia  kobiet",  rozporządzającej  do  dziś  dzie

sięciu m i l i o n a m i głosów kobiecych i kilkuset tysią
cami głosów męskich ! !

P rze z to przystąpienie, przeprow adzone formalnie

w końcu zeszłego roku przez lw ow ski „Związek rów no
upraw nienia" — do w szechśw iatow ej

„F ederacyi ko

biecej", •— otrzym uje po raz pierw szy naród polski, jako
całość — m iejsce i głos na św iatow ej arenie kobiecych
zapasów .

P ra c a w ięc niniejsza nie poszła na m arne, co jest

http://rcin.org.pl

możliwie  najw iększą  radością  autorki.  Mam  więc  na  pod
staw ie  tego  praw o  żyw ić  nadzieję,  że  nie  przejdzie  ona
i  nadal  bez  echa,  ale  owszem,  padłszy  na  dobry  g ru nt,
przyczyni  się  do  pow stania  now ych  Zw iązków   kobie
cych  na  prowincyi,  a  co  najmniej  do  usunięcia  up rze

dzeń i uświadom ienia sobie przez Szanow nych C zy ta

jących tego, „czego żąda now oczesna kobieta1*.

W Jaśle, 19. stycznia 1912 r.

A U TO RKA

http://rcin.org.pl

Za najm łodszą ew olucyę życiow ą uw ażam

ruch

kobiecy, któ ry objawił się był w całym świecie cy

w ilizow anym przed kilkudziesięciu laty. P o d staw ą tego
now ego ruchu, obejmującego połowę rodzaju ludzkiego,

jest  bardziej  rozw inięta  świadomość,  oraz  głębsza  indy
widualność  w spółczesnej  kobiety,  k tóra  czuje  się  coraz
ciaśniej  w   szczupłych  granicach,  zakreślonych  jej  przez

w iekow ą trądycyę.

Gdy spojrzym y w głąb w ieków , a oko nasze spo

cznie na kobiecie, to zobaczym y ją zaw sze podporząd

kow aną w szechw ładnej woli m ężczyzny,

upośledzoną

w   rodzinie,  społeczeństw ie  i  państw ie.  Ten  stan  poddań
stw a   i  zaw isłości  kobiety  uśw ięcały  i  utrw alały  zarów no
religia,  jak  obyczaj  i  praw odaw stw o.  P raw o,  w y tw ó r

męskiej inteligencyi, omówiło bardzo w cześnie przy w i

leje dla siebie oraz obowiązki dla kobiet. Srogie kary,

w yznaczone za naruszenie praw a, b y ły dobitnym w y

łazem stosunków , w których siła m ężczyzny zadecy
dow ała o jego przew adze nad kobietą.

S taro żytność w ypow iedziała się w obec kobiety,

stw arzając zasadę niższości płci żeńskiej, a to z powodu

jej  odm iennych  w łaściw ości  oraz  odmiennych  funkcyi
życiow ych,  p rzy   mniejszem  w yposażeniu  tej  płci  przez
naturę  w   siłę  i  spraw ność  fizyczną.

Z tej zasady niższości płci, którą rozw ijają i po

głębiają księgi praw odaw cze ludów staro ży tny ch od

http://rcin.org.pl

Manu,  czyli  księgi  pierw szego  człow ieka  —  aż  do  Ko
ranu,  w kraczającego  w   średniow iecze,  w y p ły w a,  jakby
ze  źródła,  odw ieczna  krzy w d a  kobiety  i  jej  w szelakiego
rodzaju  upośledzenia.

S tąd w y w odzą się dysputy na tem at, czy kobieta

m a  duszę,  dysputy,  podejm owane  przez  najw iększych
m ędrców   starożytności,  a  do  dziś  dnia  jeszcze  aktualne
i  n iep rzeb rzm iałe. . .   T a  zasada  niższości  płci  tłóm aczy
nam   ten  fakt,  dlaczego  kobietę  w   starożytności  u w a
żano  kolejno  za  bóstw o,  to  znów   za  furyę,  Erynię,  zie
mię  pod  siew   m ężczyzny,  m ateryę,  w iążącą  ducha,  —
a  nigdy  za  człow ieka,  rów nego  m ężczyźnie.

W mitologiach ludów staro ży tn y ch roi się z dru

giej  stro n y   od  bóstw   żeńskich,  będących  uosobieniem
najw yższych  cnót  ludzkości,  a  w ięc  Miłości,  P ra w d y
i  Spraw iedliw ości.

T ym sposobem złożył był człow iek daninę św ię

temu  uczuciu  m acierzyństw a,  które  zobaczył  w   kobiecie
i  które  w yprow adziło  go  ze  stanu  pierw otnej  dzikości
i  b arb arz y ń stw a  i  w y raził  zarazem   swój  podziw  dla  tego
cudu,  jakim  jest  pow stanie  now ego  życia  z  kobiety
i  zw iązek  m iędzy  m atką  a  dzieckiem.

M isteryum życia, urodzenia człow ieka i idea m a

cierzyństw a zostały w ięc uwielbione, a kobietę-m atkę

zepchnięto rów nocześnie do rzędu istot, najw ięcej upo
śledzonych.

Odbić się to m usiało i na sposobie życia kobiety; —

było  to  życie  niewolnicy,  pozbawionej  wszelkiej  w ła
sności  i  zależnej  w e  w szystkiem   od  woli  m ężczyzny.
Działalność  kobiet  ograniczoną  została  do  spełniania do
m ow ych  usług  dla  swojej  rodziny.

Religia w poiła w kobiety, że praw a, ku nim skie

row ane, nadane b y ły przez istoty zaziem skie, groźne

http://rcin.org.pl

i  w szechw ładne,  że  b y ły   w yrazem   ich  woli,  a  m ężczy
źni  byli  tych  istot  w ykonaw cam i,  na  których  spły w ały
ich  łaski.  S tąd  au to ry te t  m istyczny  ojca  w   p atry archal-
nej  rodzinie,  stąd  uległa  i  służebna  postaw a  żony  w obec
m ęża  i  pana.

„O to  ją  czeka  mąż  i  pan  !
Niechaj  z  nim  ciągnie  życia  pług,
Niech  mu  zam iata  z  pyłu  próg  !
Niech,  jako  ranne,  kw itnące  zorze,
P osłuszna  —  ściele  w spólne  łoże  !“

Skutkiem takiego stanu rzeczy, k tó ry w pewnej

m ierze p rz etrw a ł do naszych czasów , kobieta m ogła b y ć
tylko m atką, żoną lub córką,

czyli znała i rozum iała

zw iązki krwi,

a te zw iązki ludzkie,

które popychają

św iat naprzód, b y ły jej nieznane, poniew aż dostęp do
każdej, szerzej pojętej pracy społecznej był jej w z b ro

niony.  —  C hrześcijaństw o  przyniosło  św iatu  now ą  filo
zofię,  k tóra  głosiła  rów ność  w szystkich  ludzi,  a  więc
także  kobiet  i  niewolników,  —  w obec  Boga.

Filozofia ta podniosła przez to kobietę m oralnie,

stąd  przyw iązanie  kobiet  do  Kościoła;  nie  obaliła  jedna
kow oż  skutecznie  starego  światopoglądu,  k tó ry   tkw ił
bardzo  głęboko  i  kobieta,  —  uznana  teoretycznie  za
rów ną  m ężczyźnie,  —  pozostała  faktycznie  w   daw nej
niewoli  i  upośledzeniu,  jako  członek  społeczeństw a i pań
stw a.  —  P o zy sk aw szy   jednak,  dzięki  nauce  C hrystusa,
rów ność  w   obliczu  Boga,  m ogła  już  kobieta  łatw iej  upo
mnieć  się  o  rów ność  społeczną  i  państw ow ą.  T rzeba
było  atoli  do  tego  w yrobić  w łasną  indywidualność,  od

naleźć i zrozum ieć siebie, strząsnąć kajdany niewoli, w y

zw olić się z pod autorytetu m ężczyzny i oduczyć szu
kania w nim zaw sze podpory, a to m ożna było osiągnąć

tylko pracując samodzielnie i na różnych polach i w y ra

http://rcin.org.pl

biając się w tej pracy tak, jak w yrobił się w niej m ęż

czyzna.

Ale niestety, w szystkie pola p ra cy tw órczej

i w y tw ó rczej znajdow ała kobieta zajęte przez m ężczy
znę, k tó ry ją brutalnie odpraw iał, ilekroć chciała sam o

dzielnie działać i w y rw a ć się poza ściany domu, owem

stereotypow em zdaniem : „kobieta powinna pilnować
domu, garnków i kołyski !“

Zam knąw szy kobietę w ścianach domu, m ężczy

zna zajął w szystkie placów ki pracy i cały dorobek kul
turalny ludzkości uznał za swój w yłączn y przywilej.

Kobieta została ograniczona do zajęć, przyw iązanych

przez naturę do jej płci i dlatego w potężnej pieśni życia
głosu jej nie słychać.

Energia, chęć działania, tw orzenia — to są cechy

nie płciowe, jeno rasow e czyli ogólnoludzkie i te cechy,
jakkolw iek zabijane w kobiecie od w ieków , odzyw ały

się w niej nieustannie z w iększą lub m niejszą potęgą

i szukały ujścia dla siebie. W końcu znalazły kobiety

ujście dla swoich

przyrodzonych

w łaściw ości,

ale

w   czem  ?  Oto  w   nadm iernem   rozwijaniu  swoich  cech
płciow ych,  swojej  „kobiecości”,  bo  to  b y ła  jedyna  ich
broń  w obec  m ężczyzny  i  to  broń

tak skuteczna, że

ujarzm iciela kładła u nóg i czyniła posłusznym na każde

skinienie.  Nie  m ogąc  innych,  rozw ijały  kobiety  swoje
zdolności  konsum cyjne  i  stw o rz y ły   typ  tak  zw anej  „luk
susowej  m ałżonki".

Żądać i otrzy m y w ać w y tw o rn e stroje, mieszkanie,

jedzenie i wiele przyjem ności, słow em prow adzić egzy-

stencyę  hodow anych  stw orzeń  —  oto  stanow isko,  które
zajęły  m atki  rodzaju  ludzkiego  w   sferach  tak  zw anej
burżuazyi  europejskiej.  A  cóż  dają  w zam ian  m ężowi  te

„luksusowe m ałżonki14, dyszące perfumami ? P ro m ie

http://rcin.org.pl

niują „fluidum cielesności44 przez nieustanne poczuwanie

się do kobiecości fizycznej!...

P oniew aż w sferach burżuazyi m ężczyzna zaspo

kaja  w szystkie  potrzeby  kobiety,  w ięc  ona  nie  pracuje
samodzielnie,  a  przez  to  nie  rozw ija  się  ani  fizycznie,
ani  duchowo,  a,  w lokący  się  bez  końca,  czas,  —  obraca
na  podtrzym anie  w   sobie  owej  siły  atrakcyjnej,  której
zaw dzięcza  męża,  stanow isko  i  św ietną  egzystencyę ma-
teryalną.

W w ychow yw aniu córek zastosow yw ują kobiety

w łasne dośw iadczenia życiow e i starają się zabezpie

czyć przyszłość córek przedew szystkiem przez m ał

żeństw o.  —  Akcentuje  się  w ięc  ciągle  płeć  dziecka i robi
różnice  w   w ychow yw aniu.  Dziecku-dziew czynce,  po
cząw szy  od  zabaw ek  i  książek,  a  skończyw szy  na  r a

dach i przykładzie — w szystko i w szy scy podsuw ają

tę  myśl,  że  jest  kobietą  i  że  tylko  —  kobiecością  może
coś  zdobyć  w   życiu.  Dlatego  podczas,  gdy  m łody  chło
pak  snuje  fantastyczne  i  śmiałe  plany  o  wielkich  zdoby
czach,  odkryciach  —  dziew czyna  m arzy  tylko,  dla  kogo

ma coś wiedzieć, umieć lub robić. M ałżeństw o staje się

dla niej celem życia, jedyną ra cy ą bytu. Św iat cały k u r

czy się i zam yka w jednej obrączce ślubnej ! . . .

Tak urządził życie

m ężczyzna — praw odaw ca,

ale  to  zemściło  się  srogo  na  nim  sam ym ,  musi  on  bo
wiem   pośw ięcać  całą  sw oją  w y tw ó rczą  energię,  aby
zaspokajać  nadm ierne  w ym agania  kobiety.  P od  w p ły

w em   kobiet  m ężczyźni  przyzw yczaili  się  uw ażać  u trz y
manie  i  w yżyw ienie  rodziny  za  pierw szy  obowiązek
człow ieka,  a,  z  punktu  w idzenia  praw   socyologicznych,

przenoszenie p ry w a ty nad dobro ogółu, zdradza cho
robliw y stan społeczeństw a.

http://rcin.org.pl

S tąd ogrom ny rozdźw ięk, jaki tkw i w tylu um y

słach  m ężczyzn  m iędzy  tem ,  jakby  chcieli  pracow ać,
a  tem,  jak  m uszą.  G dyby  byli  sami  na  świecie,  w alczy
liby  może  o  drogie  im  p raw d y   i  ideały,  ale  m ając  przy
sobie  „luksusow ą  żonę“,  której  wielkie  potrzeby  życiow e

zaspokajać muszą, w chodzą powoli w kom prom isy z lu
dźmi i w łasnem sumieniem.

M ężów defraudantów , oszustów i łapow ników zna

h istorya życia, niestety, tak wielu ! . . .

też

w szechna  w iara  głosi,  że  w   głębi  każdego  zła  musi  b y ć
kobieta  !  „Szukajcie  kobiety  !“  „C herchez  la  femme  !“ —
m ówi  się  tak  często,  niemal  przysłow iow o.  „Kto  jest
ona  ? “ . . .   —  p ytają  złośliwi  przyjaciele,  gdy  czyjeś  am -
bicye  gasną,  p raca  przestaje  b y ć  w y d a tn ą  i  tw ó rczą
i  dążenia  szlachetne  z a m ie ra ją . . .

Kobiety z ludu, robotnice oraz kobiety dzikich ple

mion  stanow ią  pod  tym   w zględem   w yjątek,  pracują  bo
wiem   ciężko,  na  rów ni  z  m ężczyzną,  na  utrzym anie  ro
dziny,  ale  mimo  to  na  rów ni  z  tam tem i,  które  są  tylko
konsum entkam i  cudzej  pracy,  zależą  i  one  od  w ład zy
i  woli  m ężczyzny,  k tó ry   na  w szystkich  polach  p ra cy   jest

w łaściw ie uznanym w y tw ó rcą, a przytem praw odaw cą.
Dość w spom nieć groźne uchw ały cechow e średniow ie

cza, skierow ane przeciw kobietom, k tóre pojawiać się

zaczęły przy w a rsztatac h p racy obok m ężczyzn.

—

A  dziś  jeszcze  tak   sam o  kobieta  w   każdej  dziedzinie
p ra cy   jest  tylko  tolerow anym   intruzem,  upośledzonym
zarów no  w   płacy,  jak  w   znaczeniu.  P otw ierdzić  to  m ogą
nauczycielki,  urzędniczki  pocztow e,  robotnice  fabryczne

służące i t. d.

W spaniały proces dem okratyzacyi społeczeństw

now ożytnych przyniósł ze sobą w iększy rozwój indy

http://rcin.org.pl

widualności zarów no m ężczyzn jak kobiet. N astępstw em
tego procesu b y ł potężny

ruch

robotniczy z końca

ubiegłego wieku, a dziś jest nim ruch kobiecy, k tó ry ob
jął już niemal całą kulę ziemską. Gdy filozof Mili, wielki

przyjaciel kobiet,

ogłaszał przed

pięćdziesięciu

laty

sw oją  pracę  o  kobietach,  to  zaznaczył  w   niej,  że  kobieta
nie  w ypow iedziała  się  jeszcze,  „dlatego  nie  wiem y,  czego
ona  chce,  pragnie  i  musimy  czekać,  aż  zdolna  będzie
przem ów ić".  I  czekano  istotnie  na  to  przem ów ienie  lat
dziesiątki,  a  tym czasem   kobieta  sposobiła  się  do  tego,

aby przem ów ić,

w dzierała

się

przem ocą do p rz y

by tk ó w  w iedzy,  w znoszonych  i  utrzym yw anych  w y łą c z
nie  dla  m ężczyzn,  usiłow ała  pogłębić  swój  um ysł,  w y ro
bić  w łasn ą  indywidualność,  a  potem   m ówić  faktam i

i czynam i o swej rów ności duchowej i intellektualnej

z m ężczyzną. — Rozpoczął się ted y ruch ośw iatow y
w śród kobiet, ogarniętych żądzą w iedzy i czynu.

P ierw sze jaskółki nasze w ęd ro w ały daleko szu

kać  przytułku  dla  siebie  i  dostępu  do  w szechnic  w   k ra
jach,  w olniejszych  od  przesądów ,  a  potem   po w racały
do  ojczyzny,  jako  lekarki,  farm aceutki,  profesorki,  urzęd
niczki,  pisarki  uczone  i  artystki.

Te pierw sze pionierki w yzw oleńczego ruchu p rz y

jęli m ężczyźni nieprzyjaźnie i szukali sposobów ośmie

szenia  zarów no  osób  jak  czynów .  S yp ały   się  w ięc  nie
przystojne  ż a rty ,  dowcipy,  k ary k atu ry   w szelakiego  ro
dzaju  na  te  śm iałe  bojownice,  idące  naprzód  z  pominię

ciem trad y c y i i ustalonych norm życiow ych. S a ty ra jest
straszn ą bronią, zw łaszcza u Polaków , bojących się

śm ieszności  więcej,  niż  zbrodni,  zadaw ała  też  bolesne
ciosy  bohaterskim   pionierkom,  ale  ew olucyi  życia  po
w strz y m a ć  już  nie  zdołała.

E w olucya ta szła dalej i dalej, coraz głębszą rzeką,

http://rcin.org.pl

i 2

poryw ając w sw oje ram iona w szystkie śmielsze i w ol
niejsze duchy kobiece.

Aż w reszcie wiek XX. doczekał się przem ówienia

kobiety:  „Chcem y  pełnego  życia  !  Nie  możem y  znieść
dłużej  zależności  ekonomicznej  i,  płynącej  stąd,  upoka
rzającej  roli  konsum entek  cudzej  pracy  i  cudzej  kultury,
oraz  roli  p aryasów   społecznych,  pozbaw ionych  praw
obyw atelskich  i  należnego  miejsca  w   społeczeństw ie
i  państw ie  !“

Kobieta

now oczesna żąda więc pełnego

życia.

Jak ż e to pełne życie rozum ieć należy ? Pod pełnią ż y

cia rozumie ona, jak z pow yższego w ynika — niezaw i

słość ekonomiczną, a w ięc możność samodzielnej za

robkow ej  pracy  na  w szystkich  polach  i  w e  w szystkich
zaw odach,  oraz  w olny  dostęp  na  rów ni  z  m ężczyznam i
do  ciał  ustaw odaw czych,

jak:

gmin,

rad miejskich,

sejm ów i parlam entów .

Żądają też kobiety

zm iany

ustaw o d aw stw a

europejskiego w tym kierunku,

aby

usunięte zeń zo stały w iększe upraw nienia

mężczyzn,

tam , gdzie różnica płci tego nie uspraw iedliw ia. W prze
pisach n. p. p ra w a austryackiego,

dotyczących

tak

zw anej  opieki  i  kurateli  są  postanow ienia  przestarzałe
i  nieuzasadnione,  odróżniające  płeć  m ęską  od  żeńskiej
i  to  na  niekorzyść  tej  ostatniej.

W edług § 192 i 281 u. c. niewiastom , zakonnikom

i cudzoziemcom w ogólności opieki i kurateli poruczać
nie należy.

A w ięc m atka nie może być w łaściw ie w pełnem

znaczeniu tego słow a opiekunką dzieci swoich i sp ra

w o w ać opieki samoistnie, ale m a jej być przy dan y spół-
opiekun, któ ry ma ją w spom agać sw ą radą i z nią

http://rcin.org.pl

sp ra w y opieki załatw iać, a tylko sam a osoba sieroty od
dana jest m atce.

Poniżające kobiety jest też postanowienie, co do

zdolności w ym aganych, aby być świadkiem testam entu.

Otóż w edług § 591 u. c. kobiety nie m ogą być świadkam i

takich rozporządzeń ostatniej woli. — W tym w zglę

dzie postaw iła ustaw a kobiety na rów ni z w aryatam i,

nieprzytom nym i na umyśle, ślepymi i głuchymi.

Słusznie

też

nazy w a

dr. S tanisław

W arm ski

w   pracy  sw ej:  „P raw o  kobiet44  postanowienie  to  mon-
strualnem   i  w z y w a  kobiety  do  pracy   i  walki  o  zm iany
u staw y   cywilnej  w   kierunku  rów noupraw nienia  obu

płci.  Co  do  upraw nień  w yborczych,  to  kobieta  posta
w iona  jest  znowu  na  równi  z  małoletnimi,  m atołkam i  lub
chorym i  na  umyśle.  Albo  więc,  podobnie  jak  tamci,  nie
głosuje  wcale,  lub  w ykonyw a  praw o  w yborcze  przez
pełnom ocników ,

otrzym ujących

pełnom ocnictwo

piśmie.

W idzim y tedy,

że praw odaw stw o

wogóle

nie

tylko  nie  daje  kobiecie  należnego  jej  m iejsca  w   państw ie
i  społeczeństw ie,  ale  ponadto  stosuje  do  niej  p raw a  w y
jątkow e  i  w yklucza  ją  od  współudziału  w   pracy   gospo
darczej  i  ustaw odaw czej,  do  której,  z  tytułu  sw ego  czło
w ieczeństw a,  m a  rów ne  praw a  z  m ężczyzną.  W   innych
praw odaw stw ach  są  znów   inne  luki.

S praw a upośledzenia kobiet w praw odaw stw ie

w yborczem podniesioną b y ła po raz pierw szy w cza

sie Wielkiej Rewolucyi francuskiej przez słynnego po
sła paryskiego, Condorceta.

„Nie pojmuję, w imię jakiej zasady, w imię jakiego

p raw a — pisał on — usuw ają kobiety od czynności pu
blicznych ? “

http://rcin.org.pl

„N azw a: „przedstaw icielstw o narodowe** znaczy

przecież przedstaw icielstw o narodu, a czyż kobiety nie
stanow ią części narodu ? “

„P ra w o : w y b ierać i b y ć w y branym opiera się na

jednym tylko tytule, tytule istot rozum nych i w olnych.

C zyż kobiety nie są istotam i wolnemi i rozumnem i ? “

„Im więcej odw ołujem y się do zdrow ego rozsądku

i zasad spraw iedliw ości, tem trudniej znaleźć pow ażny
pow ód usunięcia kobiet od p ra w obyw atelskich4*. — Taki

głos rozbrzm iew ał w e F rancyi i to z ust m ędrca jeszcze
przed 120 laty !

W y trw a łą i sy stem atyczną w alkę o zdobycie

p ra w w y borczych toczą dziś kobiety,

zorganizow ane

w tak zw anych „Zw iązkach równouprawnienia**, ro z
sianych licznie po całym świecie, nie w yłączając k ra

jów   najwięcej  skostniałych  w   konserw atyzm ie,  jak  Tur-
cya  i  Chiny.  G łów nym   celem  tych  zw iązków   jest  zm ie
nić  stosunek  kobiety  do  społeczeństw a.

D otychczas stosunek ten by ł czysto osobisty, se

ksualny; kobiety uw ażane b y ły za dostarczycielki ludzi,

tw o rz y ły więc tylko m atery ał społeczny, same jednak
cząstki integralnej społeczeństw a nie stanow iły. Stać się

czynnym  członkiem  społeczeństwa,  posiadającym  w sz y
stkie  p r a w a   i  spełniającym  w szystkie  obowiązki  ludz
kie,  —  odpowiadać  za  dolę  i  niedolę  narodu,  a  za  po
średnictwem  narodu  sw ego  —  ludzkości  całej  —  oto  żą

danie zbiorowe

k o b i e t całego świata, zrzeszonych

pod  hasłem  :  „Równe  prawa  i  równe  ob ow iązk i!“  —  To
właśnie  mieści  się  w   owem  wołaniu  :  „Chcemy  pełnego
życia  !“

Kobieta dzisiejsza, jako więcej uspołeczniona, zdol

niejsza do szerszej działalności, do zrozumienia celów

ogólniejsze] natury — toruje sobie z wytężeniem nowe

http://rcin.org.pl

drogi w życiu, aby na nich rozwinąć własną działalność
i wyrazić przez nią swoją indywidualność, która jest od

mienną od męskiej.

Jeden z najw iększych filozofów naszych czasów ,

M aurycy  M aeterlinck,  powiedział,  że  „kobiety  są  zakw e-
fionemi  siostram i  w szystkich  wielkich  rzeczy   niewidzial
nych,  że  są  najbliższemi  krew nem i  otaczającej  nas  nie

skończoności i one tylko umieją jeszcze uśm iechać się
do niej z w dzięczną sw obodą dziecka, nie

czującego

obaw y przed ojcem. Kobiety — w edług niego — p rze

chow ują tutaj na ziemi czy stą sól ludzkiej duszy, a je
śliby od nas odeszły, Duch B oży panow ałby sam na pu-
styn i“.

M ężczyźni przew ażnie nie znają kobiet, zbliżają

się do nich z ciekaw ością i oglądają je jak pełne powabu
rzeczy, nie troszcząc się bynajmniej o ich jaźń tajem ni

czą.  Otóż  kobieta  nowoczesna  nie  jest  już  powabną  rze
czą,  bo  poznała  własną  jaźń  i  chce  ją  odsłonić i pokazać
w   czynach,  chce  działać  dla  przyjemności  samego  czynu.
Przez  wieki  odsuwano  ją  od  czynu,  krępowano  jej  indy
widualność,  pała  więc  żądzą  działania,  tak  jak  długole
tni  więzień  żądzą  swobody  i  ruchu.  Działanie  przedsta
wia  się  nowoczesnej  kobiecie,  jako  największa  radość
życia,  jako  najdostojniejszy  wyraz  człow ieczeństwa,
którego  przez  wieki  jej  odmawiano.  Dziś  widzim y  już,
zw łaszcza  na  Zachodzie  —  w iele  kobiet  bogatych,  cał
kiem  niezależnych,  które  pracują  samodzielnie,  jako  le
karki,  publicystki,

profesorki, inspektorki fabryczne,

bibliotekarki i t. p. A dzienniki angielskie ogłaszają czę

ste  w ypadki  obłąkania  u  kobiet  intelligentnych,  a  zm u
szonych  do  przebyw ania  z  rodzinami  w   koloniach,  po
zbaw ionych  w szelkiego  ruchu  um ysłow ego  oraz  terenu
do  p ra cy   społecznej.

http://rcin.org.pl

Obecnie naw et u nas, rozm iłow anych w konser

w atyzm ie i klerykalizmie, trudno już spotkać intelligen-
tną kobietę, któ rab y się nie interesow ała jakąś ogólniej

szą  sp ra w ą  i  poza  swojem  gospodarstw em   domowem
nie  chciała  brać  udziału  w e  wspólnej  pracy   społecznej.
M usimy  tedy   przyznać,  że  podłożem   i  głów nym   m oto
rem   dzisiejszego  ruchu  kobiecego  jest  jasne  zrozumienie
obowiązku  solidarności  ze  w szystkim i  i  ze  w szystkiem ,
a  to  —  zdaniem  najw iększych  m oralistów   —  jest  dopiero

praw dziw em uczuciem moralnem.

P rzejęte poczuciem

w szechsolidarności, kobiety now oczesne narzucają so

bie powinność działania, w imię zasady, że żaden osob
nik nie powinien żyć jedynie z siebie i dla siebie i że

egoizm,  ścieśniając  zakres  naszego  działania,  kaleczy
przez  to  nasze  życie  ! . . .   D ziałając  mniej,  mniej  mam y
uciechy,  działając  więcej,  napaw am y  się  pełniej  naszem
życiem .  Dzisiejszą  w alkę  o  rów ne  praw a  prow adzą  więc
kobiety  w   imię  najpiękniejszych

ideałów

ludzkości:

w szech b raterstw a  i  spólności  w szystkich  w   trudzie  ż y
ciowym.  Kto  śledzi  bacznie  przebieg  tej  walki,  ten  w i
dzi  ze  zdumieniem  i  zachw ytem ,  jak  kobiety  nadają  co
raz  w y ższą  i  szlachetniejszą  form ę  swojem u  życiu,  z ja
kiem  w ytężeniem   usiłują  przyw rócić  mu  naturalny  ro z
pęd  i  rozlew ność

przez

zrzucenie

więzów,

kajdan,

ograniczeń w szelakich i w yzbycie się w iekow ych prze
sądów .

W zw iązku z tem pozostaje kry tery u m etyczne,

stosow ane do kobiety. M iarą etyczną, którą u nas sto
suje się do kobiety, jest płciow a etyczność!

Gdy chodzi o kobietę p ytam y: czy jest kobietą „po-

rząd n ą“, czy „nieporządną“. Ten przym iotnik oznaczać

ma płciow ą uczciw ość kobiety. W y raz uczciw y b y w a
w innem znaczeniu stosow any do m ężczyzny. Uczciwość

http://rcin.org.pl

m ężczyzny  dotyczy  jego  solidności  w   kw estyach  pie
niężnych,  zaw odow ych,  politycznych;  uczciwość  ko
biety  dotyczy  w   pierw szej  linii  jej  solidności  w   stosun
kach  płciowych.  P rzeciw ko  temu  odezw ał  się  był  pro
test  Polek  na  Zjeździe  w   W arszaw ie  w   1908  r.  :

Żą

damy zmiany kryteryum etycznego względem k o b iet!“

P ro te st żaden jednakże spraw y nie zmieni, bo po

glądy społeczeństw a zmieniają się tylko pod naporem

Życia.

I jeżeli w Polsce zaszły pod tym względem zm iany

na  korzyść  kobiet,  to  stało  się  to  jedynie  dzięki  tym  sio
strom  naszym,  które  własną  pracą  zdobyły  sobie  nie
zaw isłość  ekonomiczną,  oraz  tym,  które  zajęły  wybitne
stanowisko  w   dziedzinie  twórczej  myśli  i  czynu.

Jeżeli więc, na równi z kobietami Zachodu, chcemy

zdoby*ć  sobie  p e ł n i ę   praw,  to  życie  nasze  masowo
musi  się  zmienić.  Musimy  przepoić  się  wstydem ,  że  tyle
w  życiu  dzieje  się  bez  nas  i  pomimo  nas,  oraz  poczuciem

krzyw dy tok wielkiem i żyw em , abyśmy nie cofnęły się

przed  żadną  ofiarą  na  rzecz  nowoczesnego  ruchu  w y
zwoleńczego  i  gotowe  były  położyć  ż y c i e   za  ideały
nowoczesnej  kobiety.

Na najw iększą

skalę

prow adzą

tego

rodzaju

w alkę Angielki i Amerykanki, zgrupow ane w tysiącach
stow arzyszeń dla rów noupraw nienia, czyli tak zw anych

ligach sufrażystek. Przodow nicze, bojowe stronnictw o
stanow ią „sufrażetki“,

które spraw ę w yzw olenia ko

biety uw ażają za tak doniosłą, że w arto za nią oddać
życie.

To wielkie ukochanie sp raw y popycha je do środ

ków  gw ałtow nych,  naraża  na  prześladow ania  i  k ary
więzienia,  ale  one  znoszą  w szystko  z  radością,  bo  w ie
rzą  niezłomnie  w   zw ycięstw o.  —  Są  to  więc  bohaterki

http://rcin.org.pl

ruchu  kobiecego,  zasługujące  na  uwielbienie  i  podziw,
szczególniej  ze  stro n y   sam ych  kobiet.  T ym czasem   u  nas,
zam arłych  w   niewoli  i  uginających  się  pod  ciężarem
przesąd ów   i  w szelakich  „w y p ad a“  i  „nie  w y p a d a“,  m ówi
się  o  „sufrażetkach“  z  pogardliw ym   sarkazm em   i  usiłuje
zamienić  je  w   k ary k atu ry   ludzkie,  zapominając  o  tem,

że ten, kto nie wydziera się przemocą z niewoli,
jest w łaśnie karykaturą czło w iek a. . .

Ruchowi kobiecemu w Anglii sprzy ja silniejszy, niż

gdzieindziej,  rozw ój  dem okracyi,  k tó ry   przynosi  ze  sobą
zaw sze  sw obodniejszą  indyw idualizacyę  jednostki.  W ol
ność  polityczna,  na  w ielką  skalę  pojęta,  z  której  obecnie

w pełni k o rzystają tylko m ężczyźni, ośmieliła jednak

i  duszę  kobiecą  do  tego  stopnia,  że  zrzuca  ona  g w a ł
tow nie  niewolnicze  pęta  i  toruje  sobie  now e  drogi  w   ży
ciu.  U w ydatnia  się  tu  silnie  olbrzymi  w p ływ   otoczenia
i  stopnia  kultury  na  każdą  grupę  społeczną  i  poszcze

gólną jednostkę ludzką.

W alka kobiet o praw a obyw atelskie trw a w An

glii już lat 50, a końca jej spodziew ają się Angielki w naj

bliższych miesiącach. D okładniejsze w yobrażenie o ro z
m iarach ruchu kobiet angielskich dać nam może w ielka

m anifestacya, urządzona przez „sufrażetki“ w L ondy

nie dnia 18. czerw ca 1910 r.

Pochód, k tó ry w ów xzas przedefilow ał przed p a r

lam entem   angielskim,  składał  się  z  10.000  sto w arzy szo
nych  kobiet,  przejętych  w ielką  pow agą  czynu.  —  W   po
chodzie  nie  brakow ało  żadnej  klasy  społecznej  ni  stanu,
b y ły   w ięc  zarów no  delegow ane  uniw ersytetów ,  uczone
i  literatki,  jak  robotnice  fabryczne  i  służące.  W edług
św iadectw a  rodaka  naszego,  B ronisław a  Piłsudzkiego,
uczonego  etnografa,  pochód  ów,  będący  najw iększą  de-

http://rcin.org.pl

m onstracyą kobiecą w historyi Europy, zdum iew ał i cza

row ał  zarazem .  W idzow ie  objawiali  wielkie  zadowol-
nienie,  gdy  przechodziły  setki  kobiet  z  dyplomami  uni
w ersyteckim i  w   czarnych  płaszczach  i  biretach  na  gło

wie. Spotykano też żyw ym i oklaskami pielęgniarki szpi

talne  w   m undurkach  szpitalnych.  Na  czele  pochodu  je
chały  dwie  „sufrażetki“,  kierujące  uroczystością,  ubrane
biało  i  przepasane  szarfą  liliową.  Za  niemi  postępow ało
617  kobiet,  które  odcierpiały  k a ry   więzienne  za  spraw ę
kobiecą;  —  każda  z  nich  m iała  w   ręku  iry sy   białe  i  fio

letow e.  Na  sztandarze  byłych  uwięzionych  widniał  na
pis  :  „28  lat  straconego  życia  !“.  W ielce  w zruszający
był  w idok  staruszek,  które  b ra ły   udział  w   pochodzie  na
rów ni  z  najmłodszem i  i  rozsiew ały  dokoła  blask  swej

niezłomnej w iary w zw ycięstw o sp raw y kobiecej, które

danem im będzie oglądać przed odejściem w zaśw iaty...

Zapał był tak wielki, że w dniu tym zebrano 150.000

koron na agitacyę za praw am i dla kobiet. Żelazny fun
dusz sufrażetek w ynosi przeszło 1,000.000 koron.

W tym historycznym pochodzie kobiet, w którym

b ra ły   udział  delegow ane  z  Am eryki  i  z  w szystkich  ko
lonii  angielskich  oraz  z  Danii,  Holandyi,  F rancyi  i  Nie
miec  —  Polki  nie  b y ły   reprezentow ane.  W skutek  tej
nieobecności  naszej  na  wielkiej  arenie  ogólno-ludzkiej
działalności  —  w   dziele  „O  położeniu  kobiet  w   krajach
europejskich",  znajduje  się  w zm ianka  naw et  o  drobnej
w yspie  Islandyi,  niema  tylko  wspom nienia  o  Polsce...

tak, jakby jej i w życiu, po w ykreśleniu z k a rty europej
skiej, nie było!...

Jak dalece ruch kobiecy odpow iada duchowi czasu,

i jest potrzebą, k tó rą sam o Zycie w yrzuciło ze swej ta

http://rcin.org.pl

jemniczej głębiny, — św iadczy najlepiej rozpiętość tego

ruchu i sam orzutne pow staw anie zw iązków kobiecych
w krajach najklasyczniejszej

niewoli kobiecej, to jest

w Chinach i Turcyi.

Poniżenie kobiety jest zasadą m ahom etańskiego

Koranu.  Niewiasta,  w edług  tej  św iętej  księgi  A rabów   —
należy  do  natury  nieświadomej  siebie,  musi  więc  w ra z
z  nią  być  poddaną  człow iekowi,  to  jest  m ężczyźnie.  Nie
wolę  kobiety  przeniósł  był  Koran  jeszcze  poza  tajem ni

cze bram y śmierci, do raju, bo i tam kobiety m ają być,

jako nagroda,

dodane

zasłużonym

ziemi

w o

jownikom bożym.

A przecież iskra prom etejska przepaliła k ra ty w ię

zień harem ow ych i obudziła godność ludzką w kobiecie
muzułmańskiej. Na w ieść o zbierającej się Dumie pań

stw ow ej w P etersburgu, po w ielkich dniach Rewolucyi

rosyjskiej w 1905 roku, muzułmanki rosyjskie odezw ały
się i zażądały p ra w dla siebie.

„Posłow ie m uzułm ańscy ! — pisały one w odezwie

swojej  —  obowiązkiem  W aszym   jest  stw o rzy ć  dla  nas
praw a,  żądać  ich  i  bronić  nas  od  despotyzm u  m ężczyzn,
od  niew olnictw a  i  m ęczeństw a  !  Jeżeli  m y  się  nie  po-
dźw igniem y  duchowo,  my,  m atki  narodu,

to nastąpić

musi upadek w szystkich ludów islamskich".

T aką odezw ę w y słały najwięcej ujarzmione ko

biety  św iata  do  przedstaw icielstw a  narodu  rosyjskiego.
W  odezwie  tej  uderza  nas  ta  świadomość  muzułmanek,
że  istnieje  nierozerwalny  związek  między  kwestyą  ko
biecą  a  rozwojem  narodu  i  że  upadek  narodu  islamskiego
musi  być  następstw em   dotychczasow ej  niewoli  i  upadku

duchow ego kobiety, która, jako m atka, cechy swoje du

chow e i fizyczne przekazuje pokoleniom. P o tw ierdza to

rów nież ob serw acy a życiow a. Kobiety na W schodzie, —.

http://rcin.org.pl

skutkiem zupełnej niewoli i ograniczenia w w yborze z a
jęcia — osiągnęły najw yższy stopień słabości fizycznej

i dekadencyi duchow ej; — tam też spotykam y zjaw isko

tak  zw anej  zniew ieściałości  m ężczyzn,  która  jest  ró w
noznaczna  ze  zdegenerow aniem   rasy.  W obec  ostatniego
najazdu  W łochów   na  Trypolis  zajęły  Turczynki  stano
wisko,  św iadczące  o  dużem  już  poczuciu  obyw atelskiem
i  rozbudzonym   patryotyzm ie.  To  samo  należy  pow ie
dzieć  o  kobietach  perskich  w obec  zamachu  Europy  na
niezaw isłość  ich  ojczyzny.

Niemniej zdum iewającem jest przebudzenie się ko

biety chińskiej, k tórą religia, obyczaj i praw odaw stw o
zepchnęły do rzędu ożyw ionych sprzętów dom owych.

Chiny są przytem krajem , w którym w ładza ojca, czyli
p atry arch at,

rozpanoszył się by ł w całej swej grozie

i potędze. Dość wspomnieć, że ojcu wolno było zabijać

swoje dzieci, zw łaszcza córki. Zew nętrznym w yrazem
pogardy dla kobiety był, powszechnie panujący, z w y

czaj torturow ania nóg dziewczętom, aby pozbaw ić je
sw obody ruchów i, płynącej stąd, samodzielności życio

wej.  O tóż  pierw szy  ruch  kobiecy  w   Chinach  objawił  się,
jako  żyw iołow y,  m asow y  protest  kobiet  przeciw   temu
barbarzyńskiem u  zw yczajow i.  P ro test  był  tak  silny
i  pow szechny,  że  zmusił  rząd  chiński  do  w ydania  suro

wego zakazu torturow ania nóg, przychodzącym na św iat
dziew czątkom . Na czele tego ruchu stanęły młode

Chinki,  które  zdołały  przedrzeć  się  poza  „mur  chiński4'
i  o d b yw ały  studya  w   Europie  lub  w   Tokio,  stolicy  J a
ponii.  A  rów nocześnie  w śród  robotnic  chińskich,  p rze

w ażnie analfabetek, w ięc nie znających now ych haseł,

przyniesionych z daleka do ojczyzny,

pow stał sam o

rzutnie ruch inny, podnoszący rów nież godność kobiecą,
bo głoszący, że hańbą i poniżeniem dla kobiety jest po

http://rcin.org.pl

życie z mężczyzną, nie oparte na miłości. Ruch ten m a
w ięc na celu w alkę z panującym w Chinach zw yczajem

w ydaw ania córek za m ąż przez rodziców bez ich woli
i przyzw olenia. Tę wielce trudną i niebezpieczną w alkę

podjęły „S iostry chińskie", zw iązek kobiecy, utw orzony

w Kuang, około Kantonu. W obec groźnego autorytetu
ojca, „sio stry chińskie" ustępują i w ychodzą z domu ro

dziców do w ybranego dla nich m ężczyzny, ale po 3
dniach pow racają do rodziny,

opierając się na innem

znow u  praw ie,  które  nie  pozw ala  m ężowi  zabierać  żony
z  domu  jej  przem ocą.  P rze z  te  3  dni  pobytu  nie  p rzy j
mują  „S iostry"  żadnego  pożyw ienia  i  bronią  narzuco

nemu m ężowi dostępu do siebie z rozpaczliw em m ę

stw em , a w razie gw ałtu — ratują się od hańby sam o

bójstw em . „S iostry" czuw ają tym czasem zdała nad sw ą

nieszczęśliw ą tow arzyszką, a przed ślubem obdarzają

ją szczególnym podarkiem w łasnej roboty, t. j. specyal-
nem ubraniem z bardzo grubego płótna, z węzłem , nie

dającym się rozw ikłać. Na 100 dziew cząt, przynależnych
do „Zw iązku Sióstr", zaledw ie kilka uległo przem ocy.

Zostały  też  w ykluczone  ze  stow arzyszen ia  i  imię  ich
nie  było  już  nigdy  w ym aw iane  przez  „Siostry"...  Te,
które  nie  chciały  znieść  swej  hańby,  zsz y w ały   odzienie
swoje  razem   i  rzu cały   się  do  w o dy . . .

S ą to w szystko objaw y nowej potęgi, zbudzonej

w kobietach przez ból; czy w tej, czy w innej formie —

należą one do wielkiej i nieśm iertelnej legii bojownic,
w alczących o w yższą, doskonalszą formę życia dla ca

łej płci swojej.

W obec tego ruch kobiecy powinien być w itany

przez każdą, głębiej m yślącą jednostkę, jako najrado
śniejsza now ina stulecia. T ak p atrzeć na tę spraw ę za

http://rcin.org.pl

czynają już m ężczyźni na Zachodzie, zw łaszcza w Anglii

i dlatego zaw iązują sami ligi dla popierania postulatów
kobiecych w sejm ach i parlam entach.

W Londynie na czele F ederacyi męskiej dla ró w

noupraw nienia  kobiet,  liczącej  z  górą  sto  tysięcy  człon
ków,  stoją  najznakom itsi  pisarze,  uczeni,  lordowie  i  m ęż-
żow ie  stanu.  Jeden  z  nich,  najsłynniejszy  może,  Lloyd
George,  pow iedział  był  w   październiku  1910  r.:  „G łoso

w a ć będę za każdem praw em , które kobietom umożliwi
w spółdziałanie w e w yw róceniu obecnego porządku, b ę

dącego — mem zdaniem — w sty dem dla chrześcijańskiej
kultury !“

P rzyjaciele

sp raw y

kobiecej

spodziew ają

się

w ięc pom ocy ze strony kobiet-obyw atelek w usu

nięciu  wielu  dzisiejszych  krzy w d   i  niepraw idłow ości  ż y 
ciowych,  oraz  udoskonalenia  się  —  przez  w szechstronne
rozwinięcie  się  kobiety  — dzisiejszej  formy  związku mię
dzy  mężczyzną  a  kobietą,  co  musi  w yjść  na  korzyść  ca
łej  ra sy   ludzkiej.

Zagadnienie, które rzucił św iatu now oczesny ruch

kobiecy,  nie  jest  bynajmniej  tylko  spraw ą  kobiet,  lecz
w   równej  m ierze  spraw ą  narodów   i  cyw ilizacyi,  bo
p raw d ziw y  postęp

polega na wzajemnej w ym ianie

usług  w szystkich  członków   społeczeństw a,  tym czasem
kobiety,  stanow iące  połowę  każdego  narodu,  do  w spól
nej  pracy   dopuszczone  nie  zostały.

To też społeczeństw a nasze nie są normalne, a ży

cie stało się tak ciężkiem i trudnem , że w szy scy z utę
sknieniem w yczekują radykalnej

zmiany stosunków.

W śród  tego  pow szechnego  rozstroju  i  rozpaczliw ego
szukania  now ych  dróg,  kobieta,  jako  matka,  strażniczka
ogniska  domowego,  poczuła  w   sobie  nakaz  ofiarowania

http://rcin.org.pl