Microsoft Word - Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa

Monachijska Funkcjonalna

Diagnostyka Rozwojowa

Drugi i trzeci rok życia

Wydana i zredagowana przez

Prof. dr med. dr h.c. Theodora Hellbrugge

Sonja Coulin, Eva HeiB-Begemann,
Theodor Hellbrugge, Fritz Lajosi, Dora
Menara, Reglindis Schamberger, Hartmut
Schrim, Barbara Ernst, Wolfgang Ernst,
Horst Otte

Ocena Monachijskiej

Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej

drugiego i trzeciego roku życia — szczególnie

Gotz Kohler

oraz Heinz Engelkraut

Tłumaczyła

Krystyna

Kołodziej

Kraków 1995

Redakcja naukowa:

dr MARIA DREWNIAKOWA

Konsultacja językowa:
IWONA SIKORSKA

81377 Munchen

Praca ta jest prawnie chroniona. Wszelkie prawa zastrzeżone, w szczególności dotyczące
tłumaczenia, przedruku, wykładów, wyciągów z tabel, audycji radiowych, kopiowania na
mikrofilmach, powielania na wszelkie sposoby, wprowadzania danych do komputerów
i nawet częściowe wykorzystanie ich. Okazjonalne kopiowanie części pracy dozwolone jest
tylko w przypadkach określonych przez prawo autorskie RFN z 9.09.1965 roku w obowią-
zującej formie. Korzystanie z tego prawa wymaga opłaty. Łamanie prawa autorskiego jest
ścigane i podlega karze.

Kraków 1995

ISBN 83-901380-3-4

ANTYKWA

Wydawnictwo, Kraków 1995

Wydanie I. Na zlecenie:

Towarzystwa Krakowskiego Ośrodka Rehabilitacji Wieku Rozwojowego

Zakład Poligraficzny „Cenzus"
Kraków, ul. Racławicka 56

Spis treści

Przedmowa do czwartego, zmienionego wydania ..................................

Przedmowa do wydania polskiego ............................................................

Wstęp............................................................................................................  13
Wskazówki ogólne dotyczące przeprowadzania badań .........................  17
Protokołowanie rezultatów  badania.........................................................

Diagnostyka wieku chodzenia (ruchu ciała) .......................................... 35
Diagnostyka wieku sprawności manualnej .............................................

Diagnostyka wieku percepcji. (Pojmowanie zależności) .........................  60
Diagnostyka wieku mówienia. (Mowa aktywna) .....................................  70
Diagnostyka wieku rozumienia  mowy ...................................................  81
Diagnostyka wieku społecznego ...............................................................  92
Diagnostyka w zakresie samodzielności...................................................  99
Inwentarz materiału testowego Monachijskiej Funkcjonalnej Diagno

styki Rozwojowej 2. i 3. roku życia ................................................ 108

„PROMYK SŁOŃCA"

KRAKOWSKA FUNDACJA NA RZECZ DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH

ul. Prochowa 12, 31-352 Kraków, tel./fax (012) 21-50-20

Bank Polska Kasa Opieki SA — Oddział w Krakowie,

Rynek Główny 31, 31-010 Kraków

Konto Nr 535078-7018002-2701-30-1110

W czerwcu 1990 r. z inicjatywy prof. T. Hellbruggego, twórcy niemieckiej
„Aktion Sonnenschein" i Kinderzentrum Miinchen została założona
Fundacja „Promyk Słońca".

Głównym zadaniem siostrzanej, polskiej fundacji jest upowszechnienie
metod wczesnego rozpoznawania i leczenia neurologicznych zaburzeń
rozwojowych u dzieci w celu zmniejszenia ilości dzieci niepełnospraw-
nych.

Działalność „Promyka Słońca" rozwinęła się w Krakowskim Ośrodku
Rehabilitacji Wieku Rozwojowego utworzonym i kierowanym przez
dr med. Marię K. Drewniakową — założyciela i pierwszego prezesa
Fundacji.

Od grudnia 1993 r., jako Krakowska Fundacja „Promyk Słońca",
kontynuuje szkolenie lekarzy pediatrów, psychologów i terapeutów
z terenu całej Polski oraz krajów nadbałtyckich we współpracy ze
specjalistami z Deutsche Akademie fur Entwicklungs Rehabilitation.

Przedmowa do czwartego, poprawionego wydania

Przed ponad 20 laty opracowano i opublikowano zasady Monachij-
skiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej, która od tej pory stała
się rutynową metodą diagnostyczną w praktyce pediatrycznej. Wiary-
godność i użyteczność tego sposobu badania pediatrycznego uznana
została także przez niemiecką służbę zdrowia i opłacana jest przez
Kasy Chorych. *

Lekarze szkolący się w zakresie pediatrii odbywają kursy z za-

kresu Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej zwłasz-
cza dotyczącej okresu niemowlęcego. Lekarze pediatrzy uczestniczący
w tych kursach stawiali wiele pytań, które pokazały, że diagnostyka
etologiczna oparta na ocenie i interpretacji zachowania psychorucho-
wego dziecka jest słabiej rozumiana w porównaniu z metodami opar-
tymi na kryteriach morfologicznych, badaniach laboratoryjnych i bio-
chemicznych.

Tradycyjne podejście do metod diagnostycznych uniemożliwiało

prowadzenie badań longitudialnych powyżej 3. i 5. roku życia, a na
takich właśnie badaniach została oparta dotychczas opracowana Mona-
chijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa. Dotychczasowe próby
przekonywania o potrzebie kontynuacji tych badań natrafiały na opór
w towarzystwach naukowych i akademickich. Wysokiej klasy specjaliści
i naukowcy zadomowieni w praktyce naukowej na poziomie przemiany
materii, ignorowali praktyczne kryteria diagnostyczne jakie wypływają
z etologicznych zasad oceny rozwoju dziecka.

Obecne wydanie opiera się na danych z pierwszej wersji wydawniczej.

Uwzględniono w nim jednak spostrzeżenia i uwagi krytyczne zgłaszane

* Fakt, że ta metoda diagnostyczna znalazła się na liście usług medycznych uznanych

i opłacanych przez niemieckie Kasy Chorych jest kryterium jej wiarygodności.

przez pediatrów szkolących się na kursach Monachijskiej Funkcjonalnej
Diagnostyki Rozwojowej, dzięki temu lepiej sprecyzowano wskazówki
diagnostyczne, aby maksymalnie wyeliminować niejasności z pierwszego
wydania.

Krytyczne uwagi zgłaszane przez środowisko psychologów i pe-

diatrów świadczyły także o niezrozumieniu zasad tej globalnej metody
diagnostycznej. Niektórzy psycholodzy traktowali ją jako metodę ściśle
diagnostyczną, dla której końcowy wynik powinien wyrażać się ilorazem
rozwojowym — tak jak wylicza się iloraz inteligencji.

Wynika z tego wniosek, że psychologia nie jest zaznajomiona

z metodami obejmującymi całość rozwoju psychoruchowego, które poz-
walają na wyciąganie z nich dalszych wskazówek terapeutycznych.

Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa od początku

jej opracowania kładła nacisk na wychwytywanie deficytów rozwojowych
i ich odpowiednie leczenie w ramach rehabilitacji wieku rozwojowego.
Testy psychologiczne nie uwzględniały prawie w ogóle koncepcji wczes-
nej terapii.

Podkreślić należy, że w Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnosty-

ce Rozwojowej, w jej łącznie ośmiu badanych obszarach, chodzi
o diagnostykę bazową, która ujmuje opóźnienia w sposób ilościowy.
Nie istnieje żadna wskazówka dotycząca zmian jakościowych. Staje
się to szczególnie wyraźne, gdy weźmie się pod uwagę zakresy dużej
motoryki, takie jak: raczkowanie, siadanie, chodzenie. W przypadku
opóźnienia stwierdzonego w którymś z tych obszarów należy bez-
względnie zastosować u każdego niemowlęcia diagnostykę dodatko-
wą, np. kinezjologiczną Vojty. Pozwala ona również ocenić jakoś-
ciowo, czy prezentowane wzory ruchowe są patologiczne czy nor-
malne.

Wyniki uzyskane w Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyce Roz-

wojowej nie powinny być nigdy traktowane w sposób wyizolowany.
Stwierdzenie ilościowych opóźnień w poszczególnych obszarach fun-
kcyjnych daje wskazówki co do dalszych kroków diagnostycznych.
W przypadku zaburzeń motoryki precyzyjnej pojawia się między innymi
konieczność bliższego zbadania zdolności widzenia niemowlęcia, z oś-
rodkiem centralnym włącznie (wizualne zdolności potencjalne). Przy
opóźnieniu rozwoju mowy oczywiste jest natychmiastowe przeprowa-
dzenie wnikliwego testu słuchowego, a nawet audiometrii obiektywnej
itp. Przy zaburzeniach rozwoju społecznego ująć należy w sposób

diagnostyczny interakcję pomiędzy rodzicami a dzieckiem i to nie
tylko poprzez anamnezę czy wnikliwy wywiad z rodzicami, ale także
dzięki obiektywizacji interakcji przy użyciu video — jak wprowadzili
to Papouskowie.

Decydująca zaleta Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Roz-

wojowej polega między innymi na tym, że diagnostyka ta jest od-
powiedzią specjalisty na pytanie rodziców, a wynika ona z obserwacji
zachowania dziecka, poczynionych właśnie przez rodziców.

Dlatego też Monachijską Funkcjonalną Diagnostykę Rozwojową

traktować należy jako paralelę do wzorów przejawiających się na co
dzień w zachowaniu dziecka, które staraliśmy się przedstawić w książce
„Pierwsze 365 dni w życiu dziecka". Również tutaj pojawiło się wiele
głosów krytycznych, iż książka „daje" niemowlęciu wskazówki, jak
powinno się rozwijać w określonych miesiącach swojego życia. Pogląd
ten nie wskazuje na zrozumienie powyższego poradnika dla rodziców.
Pierwotnie była to książka towarzysząca serii filmowej „Pierwsze 365 dni
w życiu dziecka", a następnie rozwinęła się w instrument diagnostyki
rodzicielskiej. Abstrahując od faktu, że rodzice są najlepszymi obser-
watorami swojego niemowlęcia, założyliśmy w tym poradniku 90-procen-
tową wartość różnych zadań. Również to nie jest stosowane w nauce,
ponieważ zwykle ustala się wartości średnie z obszarem rozsiewu wyni-
ków. Niezależnie od tego, czy za normalny uważa się obszar dwu- czy
trzysigmowy, każde ustalenie wartości średniej z jej rozsiewem warunkuje
jednak, że dane dziecko jest automatycznie kwalifikowane jako lepsze lub
gorsze od średniej.

Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa unika jed-

nak tego błędu, ponieważ wartość 90-procentowa daje taką toleran-
cję, że tylko 10 procent dzieci, które nie wykonały zadań z okreś-
lonego obszaru funkcyjnego, potrzebuje dalszego badania. 90 procent
rodziców (i dziadków!) będzie cieszyło się swoim tak świetnie roz-
winiętym niemowlęciem. Jednak 10 procent rodziców powinno z uwa-
gą śledzić zachowanie swojego dziecka i wyciągając z tego wnioski
skonsultować się z pediatrą.

I tak koło się zamyka: obserwacja rodzicielska i ocena pediatryczna

poprzez Monachijską Funkcjonalną Diagnostykę Rozwojową dają kon-
sekwencje w postaci dalszego postępowania diagnostycznego, na którego
końcu może pojawić się konieczność prowadzenia wczesnej terapii roz-
wojowej także przez rodziców.

Przedmowa do wydania polskiego

Zadaniem rehabilitacji rozwojowej jest uchronienie jak największej ilości
dzieci z wrodzonymi lub wcześnie nabytymi uszkodzeniami i zaburzenia-
mi przed kalectwem na całe życie. Rehabilitacja ta za pomocą wczesnej
diagnostyki, wczesnej terapii i wczesnej integracji społecznej leczy i włą-
cza w życie rodziny, przedszkola i szkoły.

Diagnostyczne instrumentarium podstawowe tej koncepcji zawiera

właśnie Monachijska Funkcjonalna Diagnostyka Rozwojowa. Wynikła
ona jako ważny rezultat z „Monachijskich pediatrycznych badań podłuż-
nych". Wraz z nią po raz pierwszy w międzynarodowe lecznictwo
pediatryczne wkroczyła diagnostyka etologiczna, tzn. diagnostyka sposo-
bów zachowania w psychomotorycznym rozwoju niemowlęcia i małego
dziecka. Diagnostyka ta umożliwia pediatrze i psychologowi dziecięcemu
rozpoznanie opóźnienia w najważniejszych obszarach funkcyjnych u nie-
mowląt i małych dzieci. Pozwala ona również na wyciągnięcie konsek-
wencji dla terapii funkcjonalnej.

W języku polskim została już wydana „Monachijska Funkcjonalna

Diagnostyka Rozwojowa — pierwszy rok życia". Należy podziękować
pani dr Marii Drewniakowej, kierownikowi Centrum Rehabilitacji Wie-
ku Rozwojowego i Krakowskiej Fundacji na Rzecz Dzieci Niepełno-
sprawnych „Promyk Słońca", że mamy również polskie tłumaczenie
„Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej — drugi i trzeci
rok życia". Tym samym tysiące polskich niemowląt i małych dzieci mają
szansę, by ich opóźnienia w najróżniejszych funkcjach psychomotorycz-
nych zostały rozpoznane, by natychmiast wyciągnięto też wnioski tera-
peutyczne.

Niniejsza książka, podobnie jak „Monachijska Funkcjonalna Diag-

nostyka Rozwojowa — pierwszy rok życia", służy w szczególny sposób
zdrowiu dzieci. Tak więc życzę polskim dzieciom, aby dla ich dobra
metoda ta była w dalszym ciągu rozpowszechniana. Odpowiednie ze-
stawy testowe można zamawiać przez: J. A. Wielath, Fa. Solaris,
Stiegberg 9, 85283 Wolnzach.

Prof. dr med. dr h.c. Th. Hellbrugge

Wstęp

Niniejsza książka stanowi instrukcję do MONACHIJSKIEJ FUNK-
CJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ dla 2. i 3. roku
życia. Zawiera praktyczne wskazówki dotyczące przeprowadzenia,
oceny i interpretacji — w formie opracowanej w ubiegłych latach
przez moich współpracowników Gotza Kohlera i Heinza Engelkrau-
ta — nowej wersji MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ DIAG-
NOSTYKI ROZWOJOWEJ dla 2. i 3. roku życia. Decyzja o wcze-
śniejszej publikacji tej części planowanej książki, w której obszernie
zostanie opisana całościowa koncepcja MONACHIJSKIEJ FUNK-
CJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ, powstała na życze-
nie licznych zainteresowanych fachowców z dziedziny pediatrii i psy-
chologii dziecięcej.

Spełniliśmy to życzenie, aby możliwie jak najprędzej móc w praktyce

zastosować opracowane wyniki celem ulepszenia MONACHIJSKIEJ
FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ dla 2. i 3. roku
życia. Przyświecała nam przy tym myśl, aby przeznaczyć tę instrukcję
przede wszystkim dla tego kręgu lekarzy i psychologów, którzy brali
udział w kursach akcji „Promyk Słońca" (Aktion Sonnenschein) i po-
trzebują konkretnych materiałów dla celów praktycznych.

Koncepcja

MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI

ROZWOJOWEJ

Wraz z MONACHIJSKĄ FUNKCJONALNĄ DIAGNOSTYKĄ
ROZWOJOWĄ wprowadzono do diagnostyki pediatrycznej nową kon-
cepcję, w której rozwój poszczególnych dziedzin funkcji charakteryzowa-
ny jest przez sposoby zachowania opanowywane normalnie przez zdrowe

dzieci w określonych miesiącach. W ten sposób obok diagnostyki morfo-
logicznej i psychologicznej pojawia się etologiczna diagnostyka roz-
wojowa, której naukowe podstawy sięgają badań Arnolda Gesella,
a przede wszystkim badań sprzed kilkudziesięciu lat przeprowadzonych
w Wiedeńskim Instytucie Psychologii pod kierownictwem Karla Buhlera,
Charlotte Buhler i Hildegardy Hetzer.

Podczas, gdy te badania starały się przedstawić rozwój niemowlęcia

i małego dziecka jako obraz całościowy w formie ilorazów, MONA-
CHIJSKĄ FUNKCJONALNĄ DIAGNOSTYKĘ ROZWOJOWĄ nie
tylko dla 1. roku życia, ale również w niniejszym opracowaniu dla 2. i 3.
roku życia należy traktować przede wszystkim jako podstawę i wskazów-
kę dotyczącą odpowiedniej terapii rozwojowej. Dlatego też MONA-
CHIJSKA FUNKCJONALNA DIAGNOSTYKA ROZWOJOWA sta-
nowczo rezygnuje z całościowego ilorazu rozwoju na rzecz określenia
opóźnień w poszczególnych funkcjach.

Niniejsze opracowanie, bez odpowiedniej prezentacji podstaw

MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZ-
WOJOWEJ, pozostawi osobie stosującej ją, w pewnych kwestiach,
kilka pytań bez odpowiedzi. Będziemy jednak musieli liczyć się z tą
stratą, ponieważ książka ta przeznaczona jest w pierwszym rzędzie
dla kręgu osób, które dysponują już doświadczeniem w zakresie
diagnostyki rozwojowej dzieci, a oprócz tego brały udział w kursach
MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZ-
WOJOWEJ.

W najbliższym czasie powinna ukazać się wyczerpująca prezen-

tacja czasu trwania i kosztów badań nad rozwojem i badań stan-
daryzujących, związanych z nowym wydaniem — za które jesteśmy
wdzięczni Fundacji Volkswagenwerk. Dotyczy to również podstaw
teoretycznych i nowoczesnych metod stosowanych przy ocenie wyni-
ków. Tym samym MONACHIJSKA FUNKCJONALNA DIAGNO-
STYKA ROZWOJOWA dla 2. i 3. roku życia może wypełnić ten
zakres diagnostyki rozwojowej, który jako podstawa terapii rozwojo-
wej jest w sposób widoczny zaniedbywany w istniejącej diagnostyce
testowej.

Przekazaniu niniejszego opracowania towarzyszy wyraźna prośba

pod adresem specjalistów, aby dzielili się z nami swoimi doświad-
czeniami, ponieważ każde nowe wydanie diagnostyki rozwojowej wyma-
ga potwierdzenia przez praktykę.

W tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować tym osobom,

które dzięki swej rzetelnej pracy określiły jakość danych. W długoletniej
pracy nad rozwojem uczestniczyli liczni współpracownicy:

Sonja Coulin,

Eva HeiB-Begemann,

Fritz Lajosi,

Dora Menara,

Regelindis Schamberger,

Hartmut Schrim,

Katharina Steinmann,

Sieglinde Stunkel.

Ich wsparcie i myśli były konieczne dla zapewnienia ciągłości i umoż-

liwienia twórczej polemiki z autorami.

Prof. dr med. dr h.c. Th. Hellbrugge

Wskazówki ogólne dotyczące przeprowadzania badań

Badanie oceniające rozwój ma na celu przedstawienie wycinka zachowa-
nia reprezentatywnego dla obecnego stanu rozwoju dziecka w kilku
dziedzinach, które zostały uznane za ważne. Ze względu na łatwą
dekoncentrację i rozdrażnienie małych dzieci niezmiernie istotne jest
stworzenie możliwie jak najbardziej optymalnych warunków badania,
aby dziecko bez zakłóceń i w sposób zabawowy mogło rozwiązywać
różne zadania.

Kursy Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki
Rozwojowej

Niniejsza książka, zawierająca instrukcje poszczególnych zadań, służy do
ich wyszukania i przygotowania przed badaniami rozwojowo-diagnos-
tycznymi. Długoletnie doświadczenie autorów z uczestnikami kursów
Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyki Rozwojowej pokazało, że
zapoznanie się z programem podręcznika nie jest wystarczające i zalecany
jest koniecznie udział w kursach doskonalących w zakresie tej diagnos-
tyki.

U kolegów, którzy po części już od wielu lat stosują Monachijską

Funkcjonalną Diagnostykę Rozwojową, najczęściej występowały nastę-
pujące możliwości błędów:

—  nieuporządkowane i przez to czasochłonne przeprowadzanie testów,
—  niedostateczna interpretacja wyników testu i przez to
—  niepewność, co do strategii działania (koncepcja terapeutyczna, dal

sza diagnoza).

Warunki zewnętrzne

Pomieszczenie przeznaczone do badania powinno być jasne i skromnie
urządzone. Spokojny, przyjemnie umeblowany pokój z wystarczającą
ilością miejsca do raczkowania i biegania jest tak samo ważny dla

2 — Postępy Pediatrii Społecznej

osiągnięcia rzetelnych wyników testu, jak rezygnacja z przyborów prak-
tyki lekarskiej mogących wzbudzić niepokój (np. biały fartuch, steto-
skop, leżanka).

Ustalenie kolejności badania nie jest konieczne. Badający powinien,

tak dalece jak to możliwe, unikać ingerencji i respektować potrzebę
dziecka do zapewnienia sobie bezpieczeństwa w obcym otoczeniu, dzięki
bliskości rodziców.

Na stole do badania nie powinny znajdować się żadne nie mające

zastosowania w teście przedmioty. Przejście od jednego do drugiego
zadania powinno odbywać się płynnie: podczas gdy dziecko zajęte jest
jeszcze kończeniem poprzedniego zadania lub porządkowaniem materia-
łu testowego, badający wyszukuje przedmioty potrzebne do następnej
próby. W momencie prezentacji nowego materiału, używany poprzednio
należy usunąć z pola widzenia dziecka. W celu stworzenia koniecznego
dystansu zaleca się, aby badający nie siedział przy stole ani obok, ani
naprzeciw dziecka, lecz pod kątem 90 stopni do niego.

Nawiązanie kontaktu

Przyjazne podejście do swoistych upodobań dziecka i jego potrzeb
w danym momencie, spokojna, pełna zrozumienia postawa i cierpliwe
odczekanie aż dziecko zasygnalizuje swą ciekawość i gotowość do
nawiązania kontaktu, mają decydujące znaczenie dla pomyślności bada-
nia.

Także wobec dziecka, które nie jest lękliwe, istnieje konieczność

zachowania dystansu, jakiego sobie życzy. Przedwczesny kontakt (np.
przez uprzejmie wymuszone potrząśnięcie ręki lub wzięcie na ręce
w dobrej intencji) wywołuje lęk i wydłuża czas potrzebny dziecku, ażeby
dobrze się poczuło w obecności badającego i było gotowe zająć się
materiałem testowym.

Kolejność zadań

Okazało się słuszne, by na pierwsze zadanie testowe wybierać próby
z zakresu sprawności manualnej lub percepcji, które dziecko może łatwo
rozwiązać (np. piramida lub deseczka z otworami do wkładania). Każde

rozwiązane zadanie wzmacnia nie tylko pewność siebie dziecka, ale też
osoby towarzyszącej. Dzięki temu można znacznie więcej czasu zaoszczę-
dzić w fazie rozgrzewki. Sprawne przedstawienie pierwszego zadania
umożliwia otrzymanie od rodziców niezbędnych danych dotyczących
anamnezy, szczególnych problemów i pytań.

Wskazówki dotyczące wykorzystania materiału
testowego

Gdy tylko dziecko zacznie nawiązywać kontakt z badającym, należy
skierować jego uwagę na materiał testowy, aby wykorzystać w badaniu
ograniczoną koncentrację dziecka.

Na podstawie doświadczeń wiemy, że wiele dzieci wykazuje szczegól-

ne upodobania do jednego, określonego przedmiotu testowego, od
którego niełatwo je potem oderwać. W tej sytuacji nie należy robić tego
na siłę. Sprawdziła się metoda postawienia ulubionego przedmiotu
w widocznym dla dziecka miejscu, w zasięgu jego ręki, lub — jeśli nie
chce rozstać się z nim nawet na chwilę — pozostawienie go w ręku
dziecka, aż zmaleje jego chęć posiadania i zainteresowania przedmiotem.
Nie zawsze jednak da się uniknąć łez pod koniec badania, kiedy dziecko
ostatecznie musi się rozstać z ulubionym przedmiotem.

Udział rodziców w badaniu

Jeśli na początku lub w trakcie badania dziecko nie ma do badają-
cego wystarczającego zaufania koniecznego do przeprowadzenia okreś-
lonych zadań, zaleca się wyjaśnienie zadań rodzicom i poproszenie
o ich przeprowadzenie. Stosowny może okazać się wcześniejszy wywiad
z rodzicami i opracowanie zadań poprzez zadawanie pytań. W ten
sposób dziecko ma czas przyzwyczaić się do badającego i do obcego
otoczenia.

Jeśli w czasie przeprowadzania testu jest się zdanym na pytanie

rodziców o pewne informacje, należy stawiać przy tym pytania otwarte
(np. „Czy widzieliście już Państwo, że wasze dziecko..."), ponieważ
pytania sugerujące (np. „Na pewno już Państwo widzieli, że...") mogą
doprowadzić do pozytywnej, nieprawdziwej odpowiedzi.

Problemy motywacyjne

Jeśli po dłuższym oczekiwaniu i cierpliwych próbach dziecko nie chce
zainteresować się zadaniami testowymi, należy przerwać badanie i ustalić
nowy termin.

Dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, lub niepełnosprawne, często

mogą być badane za pomocą zadań z diagnostyki rozwojowej dopiero po
kilku posiedzeniach terapeutycznych.

Ocena wykonanych zadań

Określony obszar rozwoju oceniony jest ostatecznie dopiero wtedy, gdy

dziecko rozwiąże prawidłowo przynajmniej 3 zadania.

Po ostatnim zadaniu ocenionym pozytywnie należy oprócz tego

zadać mu trzy bezpośrednio po sobie następujące trudniejsze zadania,

których dziecko już nie rozwiąże.

Jeżeli już na podstawie pierwszych dwóch nierozwiązanych zadań

będzie można wywnioskować, że także trzecie zadanie przekroczy moż-
liwości dziecka, nie trzeba go już sprawdzać.

Dla wystarczającej oceny stanu rozwoju konieczne jest sprawdzenie

w każdym jego zakresie przynajmniej sześciu zadań. Liczba ta zależy od
tego, jak wypadnie suma trzech rozwiązanych zadań, ile będzie zawierała
braków i zadań ocenionych negatywnie.

To, od którego zadania zaczynamy, wynika przeważnie ze spon-

tanicznej zabawy dziecka zaproponowanym mu materiałem testowym.
Także rodzice często mogą podać cenne wskazówki, czym dziecko
szczególnie chętnie bawi się w danym momencie. Ogólnie rzecz biorąc,
warto rozpocząć badanie od łatwych zadań, ponieważ radość z własnych
umiejętności działa na dziecko motywująco.

Jeśli chodzi o kolejność zadań, korzystne okazało się nie podawanie

ich w sposób sztywny, lecz plastyczne dostosowanie się do aktualnych
zainteresowań i zmiennej uwagi dziecka. Ważne jest to, aby nie prze-
kraczać możliwości dziecka przez zbyt trudne, następujące po sobie
zadania, a tym samym nie ryzykować przerwania badania. Pomaga tego
uniknąć życzliwy komentarz do osiągnięć dziecka oraz szybkie rozpo-
znanie dziecięcych możliwości, zabawowa zmiana właściwego zadania
(bez oceny), umożliwiająca dziecku i obserwującym rodzicom doznanie
radości z sukcesów.

Zaangażowanie rodziców

Badającemu pozostawia się swobodę decydowania, czy jakieś zadanie
musi być wyjaśnione w sytuacji badania, czy też mogą je opisać rodzice
dostatecznie znający swoje dziecko. Rodzice ze zdolnością obserwacji
i umiejętnością szczegółowego opisu przykładowych zdarzeń, mogą
niekiedy bardziej niezawodnie ukazać niektóre zakresy rozwoju, jak na
przykład samodzielność, niż byłoby to możliwe w sytuacji badania
z ograniczonym czasem jego trwania. Jednak badający musi zadawać
rodzicom pytania otwarte, gdyż każdy element sugestii może zafałszować
pozytywnie ocenę wieku rozwoju dziecka.

Stopniowanie trudności

W praktyce sprawdziło się rozpoczynanie testu (po nawiązaniu kontaktu)
zadaniem, które odpowiada poziomowi 95. percentyla dla (skorygowane-
go) kalendarzowego wieku 24 miesięcy. Jako pierwsze zadanie testowe
przy ocenie wieku percepcji można wybrać próbę: „Wyciągnij kółeczek
i otwórz rygiel" (materiał: deska z przymocowaną zapadką i kółeczek).
Jeśli dziecko wykona to zadanie, następują kolejne — uszeregowane
według stopnia trudności (wkładanka) — aż zostanie osiągnięta granica
możliwości rozwojowych dziecka.

Po każdym zadaniu, którego dziecko nie rozwiązało, należy za-

proponować mu inne, o którym wiadomo, że zostanie wykonane.
Dopiero potem można postawić dziecko przed następnym zadaniem
o wyższym stopniu trudności. Strata czasu przy takim postępowaniu jest
całkowicie kompensowana przez utrzymanie motywacji dziecka. Zyskuje
się za to na czasie, jeśli przeprowadza się po sobie zadania z różnych
funkcji rozwojowych, które wymagają tego samego materiału testowego
(np. klocki drewniane lub pomoce do rysowania przy badaniu sprawno-
ści manualnej oraz percepcji, obrazki testowe z zestawu A przy okreś-
laniu wieku mowy i rozumienia mowy). Postępowanie takie wymaga
jednak dobrej znajomości całej Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnos-
tyki Rozwojowej i dlatego można je polecić dopiero po odpowiednio
długiej fazie wdrażania.

Jeśli dziecko przekroczyło wynik 95. percentyla w którymś obszarze

funkcyjnym, to dalsze testowanie ma sens tylko wtedy, gdy przeprowa-

dza się porównanie z wynikami badań wstępnych lub wykreśla profil
ogólnego rozwoju. W protokole badania (dokumentacja) podaje się, że
dziecko osiągnęło w danej funkcji „co najmniej... miesięcy".

Obliczanie skorygowanego wieku kalendarzowego

U wcześniaków wiek kalendarzowy jest korygowany przez odjęcie okresu,
o który dziecko urodziło się za wcześnie.

Badanie wpływu okresu trwania ciąży na dalszy przebieg dziecięcego

rozwoju wykonane przy użyciu niniejszego zbioru testów na standaryzo-
wanej próbie losowej wykazało wprawdzie, że wcześniaki w niektórych
dziedzinach nadrabiają częściowo opóźnienie w rozwoju już w drugim
roku życia. Dla sprawdzenia tego wyniku przez analizę danych dalszego
badania jest jednak sensowne dokonanie korekty wieku kalendarzowego
ze względu na jego ciągłość.

Na podstawie wywiadów z doświadczonymi pediatrami odnieśliśmy

wrażenie, że wiele wcześniaków, szczególnie urodzonych przed 30 tygo-
dniem ciąży, wyrównuje swoje opóźnienie rozwojowe dopiero w wieku
szkolnym.

Protokołowanie wyników badania

System oznaczania. Aby zapewnić możliwość jednolitej interpretacji
wyników badania, a także ułatwić naukową ocenę danych, zalecamy
używanie do protokołowania wyników badań przedstawionego poniżej
systemu oznaczania. Zdefiniowanych siedem różnych możliwości ozna-
czania sprawdziło się już w praktyce podczas badania 500 dzieci.
Dają one także badającemu dodatkowe wskazówki, jak uzyskano takie
wyniki.

Dla obserwowanego zachowania zalecamy następujące oznaczenia:

PRAWIDŁOWO ROZWIĄZANE ZADANIE

w sensie sposobu oceny,

NIEPRAWIDŁOWO ROZWIĄZANE ZADANIE

w sensie sposobu oceny,

ZADANIE BLISKIE ROZWIĄZANIA;

zadanie w sensie sposobu oceny nie zostało wprawdzie

rozwiązane, zaobserwowano już jednak wyraźną skłonność
do rozwiązania,

BRAK MOTYWACJI U DZIECKA;

nie zdołano skłonić dziecka do wykonania zadania; także

rodzice jeszcze nigdy nie zaobserwowali u dziecka tej
zdolności.

Jeśli przeprowadza się wywiad z rodzicami, zalecamy stosować na-

stępujące litery:

TAK;

rodzice wiarygodnie informują, że dziecko pokazało tę

zdolność w ostatnim czasie,

WCZEŚNIEJ;

rodzice wiarygodnie informują, że dziecko pokazało tę
umiejętność wcześniej, w ostatnim czasie jednak nie można
jej było zaobserwować,

NIE;

rodzice wiarygodnie informują, że dziecko jeszcze nigdy nie

pokazało tej zdolności.

Jeżeli badający zapomni przeprowadzić jakieś badanie, zostawia

puste miejsce. Jeśli MONACHIJSKA FUNKCJONALNA DIAGNOS-
TYKA ROZWOJOWA jest przeprowadzana w ramach badania nauko-
wego, należy tutaj zaznaczyć

(= zapomniano).

Symbole oznaczeniowe należy wpisywać w prawej rubryce obok

każdego zadania. Jeśli dziecko badane jest dodatkowo w późniejszym
terminie, wyniki drugiego badania należy wpisać do drugiej rubryki
wyników. Dzięki temu można szybko rozpoznać zmiany i przebieg
rozwoju.

Protokołowanie rezultatów badania

Granice obiektywizacji

Według naszych doświadczeń także wyszkolone osoby badające mają
problemy z interpretacją, które uwarunkowane są ograniczoną zdolnoś-
cią spostrzegania i nie da się ich uniknąć, nawet przez tak dokładny opis
zadań i zróżnicowanie systemu oznaczeń. Dlatego uważamy za konieczne
ostrzeżenie niedostatecznie wyszkolonych badających przed schematycz-
nym stosowaniem diagnostyki rozwojowej.

Rodzice zgadzają się prawie zawsze na zastosowanie techniki video,

która jest bardzo pomocna. Przebieg badania można dzięki temu dokład-
nie potem przeanalizować.

Aby móc przeprowadzić badanie diagnostyczne rozwoju dziecka

w odpowiedni sposób, wymagana jest spostrzegawczość, wysoki stopień
wyczulenia na emocjonalne zachowania dziecka, dostateczna wiedza na
temat procesów rozwoju i wreszcie doświadczenie w kontaktach z mały-
mi dziećmi. Dlatego wydaje się nam niezbędne intensywne szkolenie
przez doświadczonego fachowca w praktycznym zastosowaniu diagnos-
tyki rozwojowej.

Wskazówki dotyczące interpretacji

Opisana tutaj metoda interpretacji stanowi praktyczne zastosowanie
założeń teoretycznych WOHLWILLA, dotyczących konstrukcji skal
rozwojowych (Strategien entwicklungspsychologischer Forschung, Stutt-
gart 1977). Dopiero po przeprowadzeniu obszernej analizy danych
metoda ta wykrystalizowała się spośród większości badanych modeli
jako najkorzystniejszy kompromis pomiędzy wymogami dokładności
a praktycznym zastosowaniem.

Dla interpretacji uzyskanych wyników konieczne jest uświadomienie

sobie, że chodzi tutaj o wartości średnie rozkładu statystycznego. Ozna-

cza to, że prawdopodobieństwo ocenienia rozwoju dziecka powyżej lub
poniżej jego rzeczywistego poziomu za pomocą uzyskanych wartości,
każdorazowo wynosi 50%. Dokładniej rzecz ujmując, do każdego uzys-
kanego wyniku dochodzi margines wahań, przedział ufności. Jego zakres
uzależniony jest od stanu rozwoju dziecka oraz badanego obszaru.

Ponieważ dodatkowe podanie przedziału ufności byłoby dla prak-

tyka bardziej mylące niż pomocne, zrezygnowaliśmy z tego. Jednak także
praktyk powinien być stale świadomy tego, że rzeczywistego stanu
rozwoju dziecka nigdy nie da się określić dokładnie, lecz zawsze tylko
z pewnym przybliżeniem.

Uproszczenie oznaczeń

Dla określenia stanu rozwoju i uzyskania granicy tolerancji byłoby
sensowne zredukowanie siedmiu oznaczeń badanych zadań do dwóch
symboli ,, + " i „ —" i zapisywanie ich obok liter do tej samej rubryki:

T, W = + (rozwiązane) B, N
= — (nierozwiązane)

Brakujące zadania lub zadania, do wykonania których nie zdołano
skłonić dziecka (M), należy traktować w interpretacji jako nierozwiąza-
ne. Przy dodatkowej interpretacji wyniku należy jednak wtedy uwzględ-
nić, że stan rozwoju dziecka jest oceniony poniżej jego możliwości.
Odpowiednie reguły interpretacji precyzują ocenę brakujących zadań.

Określenie stanu rozwoju

Percentyle. Nawet jeśli stosowanie percentyli w praktyce lekarskiej należy
do rutyny, okazują się one często w diagnostyce rozwojowej źródłem
błędnych interpretacji. W Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyce
Rozwojowej dla 2. i 3. roku życia podawany jest dla każdego zadania 50.
i 95. percentyl. Obie wartości pełnią określoną rolę w ocenie.

95. percentyl wyznacza granice tolerancji w zakresie poszczególnych
funkcji. Jeśli zostanie przekroczona wartość miesięczna ustalona dla 95.
percentyla, powstaje uzasadnione podejrzenie, że na podstawie wyników
dalszych badań diagnostycznych pojawi się diagnoza opóźnienia. Jeśli
dziecko nie przekracza wartości miesięcznej 95. percentyla, prawdopodo-
bieństwo opóźnienia w rozwoju jest mniejsze.

50. percentyl podaje miesiąc życia, w którym 50% dzieci z próby losowej
rozwiązało dane zadanie testowe. Oznacza to, że prawie co drugie nor-
malnie rozwinięte dziecko nie osiąga odpowiedniej wartości miesięcznej.
Dlatego też 50. percentyl nie jest stosowany jako wartość normatywna.
Zasadniczą zaletą 50. percentyla jest jego relatywna dokładność w poró-
wnaniu z innymi metodami rozwojowo-diagnostycznymi czy rezultatami
studiów w tym zakresie. Z tego powodu nadaje się on szczególnie do
obserwacji rozwoju w badaniach podłużnych (np. do oceny postępów
terapii lub tworzenia koncepcji terapeutycznych).

W rozmowie z rodzicami, jeśli to konieczne, należy zawsze stosować

wartości miesięczne 95. percentyla. Do oceny terapii lepiej nadają się 50.
percentyle, które można bez trudu odczytać na podstawie wartości 95.
percentyli z formularza „Profil rozwojowy". W ocenie różnicuje się,
które z rozwiązanych zadań było najtrudniejsze i jaki wzór odpowiedzi
w uproszczonym zapisie zawiera protokół badania.

W poniższych przykładach zawarte są kombinacje odpowiedzi poja-

wiających się najczęściej.

Przykłady do określenia wieku rozwojowego

50% dane 1. przykład 2. przykład 3. przykład 4. przykład 5. przykład

miesięczne

25
24
23
22
21
20
19
18

Wiek

22 miesiące 21 miesięcy 21 miesięcy 21 miesięcy 21 miesięcy

rozwojowy

Tabela 1. Dane miesięczne po lewej stronie zawierają średnie wiekowe jednego z siedmiu
podtestów w przedziale wiekowym od 18 do 25 miesięcy. Przykłady 1—5 odzwierciedlają
różne wzory rozwiązań, tak jak mogą one powstać po uproszczeniu oznaczeń protokołu
badania. Każda strzałka zaznacza zadanie, którego dane miesięczne określają wiek
rozwojowy.

Reguła 1.

Jeżeli dziecko bez żadnych braków rozwiąże wszystkie zadania podtestu, to
pierwsze nierozwiązane zadanie określa stan rozwoju: dziecko mianowicie
jest w swym rozwoju na drodze do rozwiązania tego zadania. Dlatego
przy takim wzorze odpowiedzi, jak w przykładzie 1. wiek rozwojowy
wynosi 22 miesiące.

Reguła 2.

Jeżeli jakieś zadanie przed ostatnim zadaniem ocenionym pozytywnie
zostanie ocenione negatywnie, stan rozwoju należy ustalić według ostat-
niego zadania. Dlatego dziecko w drugim i trzecim przykładzie osiąga
wiek rozwojowy 21 miesięcy.

Reguła 3.

Jeśli dwa zadania przed ostatnim zadaniem ocenionym pozytywnie
otrzymają znak minus, to wtedy stan rozwoju dziecka określa zadanie
przedostatnie (czwarty i piąty przykład).

Jeśli dziecka nie będzie można skłonić do wykonania zadania

(kod M) lub jeśli zapomni się go przeprowadzić podczas badania, to
wówczas możliwa jest tylko przybliżona interpretacja.

Dla określenia stanu rozwoju brakujące zadanie, lub zadanie ozna-

czone literą M, należy umieścić w wyżej przedstawionym schemacie
przykładów jako ocenione negatywnie. Określenie wieku rozwojowego
odbywa się następnie analogicznie jak w przytoczonych wyżej przy-
kładach.

Jeśli na skutek zadań, które nie są wyjaśnione lub do wykonania

których dziecka nie da się nakłonić, wystąpią dwie luki we wzorcu
odpowiedzi podtestu, zaleca się ten podtest ponownie sprawdzić.

Przy specjalnych brakach lub patologiach (jak np. przy porażeniu

mózgowym) stan rozwoju w podteście może być często określony tylko
jako rozsiew przez podanie dwóch wartości wiekowych. Najtrudniejsze
rozwiązane zadanie oznacza przy tym granicę górną, zaś pierwsze
zadanie ocenione negatywnie — granicę dolną.

Aby ocenić każde dziecko sprawiedliwie, niezbędnym składnikiem,

zwłaszcza przy kompleksowych wzorach odpowiedzi, które wychwytują
poszczególne braki i luki, jest analiza treści poszczególnych zadań oraz

sposób w jaki dokonało się ich wyjaśnienie. Wskazane tutaj reguły
interpretacji nie powinny tego pominąć.

Profil rozwojowy

Zaleca się wpisywanie stanu rozwoju z każdego podtestu na specjalny
arkusz „Profil rozwojowy", aby umożliwić całościowy przegląd siedmiu
dziedzin oraz dać optyczną możliwość analizy przebiegu rozwoju przy
powtórzeniu testu.

Tutaj skorygowany wiek dziecka należy zaznaczyć ciągłą linią pros-

tą, biegnącą przez siedem dziedzin rozwoju.

Wiek rozwojowy w podtestach zaznacza się przez narysowanie

krzyżyka na odpowiedniej linii. Oznaczenia te na koniec łączy się ze sobą
i w ten sposób powstaje profil rozwojowy dziecka.

Formularze

Na formularzu „Profil rozwojowy" narysowano czerwone linie. Dzięki
temu podążając od linii wieku w dół do najbliższej sąsiedniej linii można
zobaczyć, czy wiek rozwojowy dziecka znajduje się jeszcze wewnątrz
obszaru ograniczonego czerwoną linią, a tym samym w zasięgu tolerancji.
Te linie ułatwiają badającemu rozpoznanie granic tolerancji i mogą
zwrócić jego uwagę na to, że lekkiego odchylenia w wieku rozwojowym
od rzeczywistego wieku dziecka nie należy jeszcze interpretować jako
opóźnienia w rozwoju.

Podajemy tutaj prezentację graficzną w celu uwidocznienia zaznaczonej
granicy tolerancji przy zadaniu diagnostycznym z podtestu.

Wiek chodzenia

Od 12,5. do 16. miesiąca

Zadanie: Stawia swobodnie trzy kroki.

Wiek chodzenia

Miesiące

17 16
15 14
13 12
11

Tabela 2.

Linia osiąga swój najniższy punkt przy
średniej wartości tego zadania 12,5. mie-
siąca i sięga u góry do wartości 95. per-
centyla, tj. 16. miesiąca.

Jeśli dziecko wykazuje skorygowany wiek 16 miesięcy, stan rozwoju tego
dziecka powinien osiągnąć przynajmniej 12,5 miesiąca.

W celu dokładnego sprawdzenia należy ocenić cały podtest, jak

wyjaśniono to w następnym rozdziale.

Profil rozwojowy w sposób przejrzysty przedstawia graficznie stan

rozwoju dziecka we wszystkich dziedzinach i uwidacznia szczególnie
duże odchylenia. Rozważania na temat treściowych związków różnych
dziedzin rozwoju i analiza profilu rozwojowego umożliwiają często
stworzenie hipotez etiologicznych przy specjalnych opóźnieniach
i dają jednocześnie wskazówki, co do koniecznych przedsięwzięć
terapeutycznych.

Użytkownikom wcześniejszego, eksperymentalnego opracowania

MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZWO-
JOWEJ dla 2. i 3. roku życia, szczególnie również MONACHIJSKIEJ
FUNKCJONALNEJ DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ 1. roku życia
należy, dla uniknięcia nieporozumień, zwrócić uwagę na to, że profil
rozwojowy bazował do tej pory na wartościach 90-procentowych. Należy
to uwzględnić przy porównaniu wcześniejszych wyników badań rozwoju
samego dziecka.

Określenie granicy tolerancji

Po prawej stronie, obok każdego zadania w tabelach rozwojowych,
podana jest wartość wieku, która powinna być uwzględniana przy
określaniu granicy tolerancji w podteście. Ta liczba określająca mie-
siąc tworzy podstawę do oceny wskazań terapeutycznych. Przedsta-
wiona poniżej metoda interpretacji podaje na tej podstawie wiek,
w jakim 95% dzieci osiągnęło stan rozwoju należący do specjalnego
wzoru rozwiązań. Jeśli badane dziecko jest starsze, należy ono do
tych dzieci (poniżej 5%) z dużym odchyleniem od przeciętnego prze-
biegu rozwoju, u których istnieje podejrzenie wyraźnego opóźnienia.
Aby jasno pokazać, jak należy określić granicę tolerancji podtestu,
w następujących przykładach przedstawiono po prawej stronie 95%
danych miesięcznych zadań z jednego podtestu. Interpretacja następuje
zasadniczo według tych samych reguł, jak przy ustaleniu stanu
rozwoju.

Przykłady do określania granicy tolerancji

granica

28 miesięcy 27 miesięcy 27 miesięcy 27 miesięcy 27 miesięcy

tolerancji

28
27
26
24
23

95% dane

1. przykład 2. przykład 3. przykład 4. przykład 5. przykład

miesięczne

Tabela 3. Danymi miesięcznymi po prawej stronie są wartości 95. percentyli z jednego
z siedmiu podtestów w przedziale wiekowym od 23 do 33 miesięcy. Przykłady 1—5
odzwierciedlają różne wzory rozwiązań, powstałych po uproszczeniu oznaczeń w protokole
badania. Każda strzałka oznacza zadanie, którego dane miesięczne określają granicę
tolerancji.

Jeżeli dziecka nie będzie można skłonić do wykonania zadania (kod M),
lub zadanie zostanie pominięte podczas badania, to interpretacja także
tutaj jest możliwa tylko w sposób przybliżony. Analogicznie jak
przy określaniu wieku rozwojowego należy to zadanie uznać za nie-
rozwiązane.

„Jeśli występują więcej niż dwa nierozwiązane zadania pomiędzy zadaniami

rozwiązanymi, określa się wówczas minimalny wiek rozwojowy i mak-
symalny wiek rozwojowy. Pierwszy znajduje się na poziomie pierwszych
nie rozwiązanych zadań, drugi zaś na wysokości najwyższego plusa."
Braki rozwojowe i patologia (jak np. porażenie mózgowe) utrudniają
jednak czasami ustalenie jednej wartości wiekowej i tym samym okreś-
lenie granicy tolerancji.

Nie da się tutaj podać ogólnych reguł, ponieważ analiza treści zadań,

które nie zostały rozwiązane, współdecyduje o tym, według którego
zadania należy się kierować określając granicę tolerancji.

Wskazówki terapeutyczne

Wyrażone już ostrzeżenie przed czysto schematycznym stosowaniem
diagnostyki rozwojowej obowiązuje szczególnie wtedy, gdy jej wyniki
znajdują się w centrum zainteresowania, jeśli chodzi o decyzję za-
stosowania lub nie wprowadzania terapii. Wskazania terapeutyczne
należy stale kontrolować, jeśli dziecko w jednej z siedmiu dziedzin
rozwojowych znajduje się poza granicą tolerancji. Niezbędne jest również
wtedy stworzenie sobie obrazu możliwych przyczyn opóźnień rozwojo-
wych. Podstawą tego są rozważania na temat treści zadań rozwiązanych
i nierozwiązanych, koncentracji uwagi, wytrwałości, możliwości motywa-
cyjnych, szczególnie zaś na podstawie zaobserwowanych specyficznych
cech indywidualnych dziecka oraz tego, w jaki sposób próbowało ono
rozwiązać te zadania. Szczególnie istotne jest przy tym pytanie, czy
mamy tu do czynienia z patologiami specjalnymi, jak na przykład
zaburzenie ruchowe, czy też dziecko, pomijając nieznaczne opóźnienie
rozwoju, nie odbiega od normy.

Jeśli dziecko wykazuje wyraźnie opóźnienie w kilku dziedzinach roz-

wojowych nie przekraczając jednak 95-procentowej granicy tolerancji, to
należy starannie rozważyć, czy jednak nie wskazana byłaby terapia.
W tym przypadku należy przynajmniej zalecić ponowne zbadanie dziecka
po jakimś czasie, aby do tych rozważań włączyć rozwój longitudinalny
dziecka.

„Doświadczenie wykazało, że dzieci, które w 2. i 3. roku życia

osiągnęły zaledwie dolny obszar normy, wykazują w wieku 5—7 lat
trudności w nauce."

Bez ilorazu rozwoju lub ilorazu inteligencji

W Monachijskiej Funkcjonalnej Diagnostyce Rozwojowej drugiego
i trzeciego roku życia, podobnie jak miało to miejsce w pierwszym roku,
świadomie rezygnuje się z obliczania globalnego wieku rozwoju czy też
ilorazu rozwoju. Niedopuszczalne byłoby wymieszanie diagnostycznie
znaczących rezultatów siedmiu podtestów, a i postawienie diagnozy
byłoby utrudnione. Wspólne ujęcie i analiza różnych obszarów roz-
wojowych i przypadków spowodowałyby również zaburzenie planu,
istotnych punktów i celów terapeutycznych.

Wskazówki dotyczące powtórzenia badania

Jednorazowe badanie jest obciążone wielką niedokładnością, której
rozmiarów nie można nawet prawidłowo ocenić, ponieważ wpływy
sytuacyjne i indywidualny margines zmienności dziecka można wywnios-
kować tylko z subtelnych wskazówek.

Niezawodność danych

Także rodzice, których zawsze należy pytać, czy ich dziecko tak się
zachowywało jak zwykle, i czy w ostatnim czasie nie chorowało, nie
zawsze potrafią dać tutaj rzetelne odpowiedzi.

Jako ogólne kryteria niezawodności oceny wyników badania rozwoju

powinno się uwzględnić następujące punkty:

—  Czy zaistniały jakieś bodźce zewnętrzne, które obciążały badanie?
—  Jaki był stan dziecka w zakresie zmęczenia i głodu?
—  Czy dziecko mogło być osłabione przez wcześniejsze choroby lub

jakieś zdarzenia?

— Czy dziecko wydawało się przeciążone długim czasem trwania

badania?

— Czy współpraca dziecka z badającym lub rodzicami wystarczyła, aby

wyjaśnić zadania rozwojowo-diagnostyczne?

— Czy według opinii rodziców dziecko rzeczywiście pokazało swoje

umiejętności?

Szczególnie wtedy, gdy problem wskazania terapeutycznego nie da

się w sposób pewny wyjaśnić przez badanie jednorazowe, zaleca się jego
powtórzenie, co również rodzice przyjmują przeważnie ze zrozumieniem.
Drugie badanie powinno być przeprowadzone w dwa do trzech miesięcy
po pierwszym, najczęściej jednak po miesiącu, w zależności od wieku
dzieci oraz od ilości zadań w podteście.

Wskazówki dotyczące sprawdzania wyników terapii

Struktura treści zadań podtestu znacznie zmienia się w toku stosowania
go dla kolejnych przedziałów wiekowych. Dlatego też niewielka treś-
ciowa jednorodność podtestu rozkładająca się wzdłuż osi czasu dopusz-

cza tylko warunkowo liczbowe ujęcie przebiegu rozwoju. Zmiana struktury
treści zadań, rozwój dziecięcych zdolności, jak również przyzwyczajenie
do sytuacji badania łączą się tutaj w związek, który z trudem można
wyjaśnić. Jednak zadanie MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ
DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ w 2. i 3. roku życia widzimy również
w tym, aby dać wskazówki dotyczące przebiegu terapii bez konieczności
wprowadzania zaraz liczb mówiących o przyśpieszeniu lub opóźnieniu
rozwoju.

Uwagi dotyczące zaleceń co do przeprowadzania i oceny
badań

W tej krótkiej instrukcji nie jest możliwy opis treściowej wymowy
poszczególnych zadań. Podobnie w niewielkim stopniu można podać
tutaj odstępstwa od normalnej drogi ich rozwiązywania.

Ilościowa interpretacja MONACHIJSKIEJ FUNKCJONALNEJ

DIAGNOSTYKI ROZWOJOWEJ dla 2. i 3. roku życia sprawdza
przede wszystkim pojawienie się zdefiniowanych tutaj prawidłowych
rozwiązań.

Badający powinien jednak dodatkowo jeszcze wziąć pod uwagę

sposób rozwiązywania zadań, a tym samym jakość dziecięcych wypowie-
dzi oraz uwzględnić to w końcowej ocenie.

Celem lepszej obserwacji asymetrii lub patologii jednostronnych

należy część zadań motoryki globalnej i precyzyjnej przeprowadzić
włączając lewą i prawą stronę dziecka. Nie podaje się odpowiednich
wskazówek przy uwagach, dotyczących przeprowadzania i oceny po-
szczególnych zadań. Należy pozostawić to klinicznemu doświadczeniu
badającego. Zależy to ponadto od tego, czy dziecko da się nakłonić po
raz drugi do wykonania tego samego zadania.

Wskazówki dotyczące przeprowadzenia i oceny poszczególnych

prób, badający powinien uznać za obowiązujące, ponieważ także przez
nie określony jest w sposób decydujący stopień trudności zadania.
Szczególnie należy zwrócić uwagę na następujące punkty:

— Ilość oraz sposób demonstracji dozwolonych dla badającego.
— Ustne wskazówki, które mogą być stosowane w celu objaśnienia

zadań.

— Sposób i zakres udzielanej dziecku pomocy, względnie krótkiego

wprowadzenia.

3 — Postępy Pediatrii Społecznej

—  Wskazówki dotyczące sposobu oferowania materiału.
—  Wskazówki dotyczące sposobu pytania rodziców.
—  Ilość dozwolonych prób dziecka.
—  Ilość wymaganych prawidłowych rozwiązań.

Badającemu zostawia się wolną rękę co do pomocy motywacyjnych,

którymi może się posługiwać, o ile przestrzega on wskazówek dotyczą-
cych przeprowadzania i oceny zadań.

W porównaniu z eksperymentalnym opracowaniem z 1977 roku

uproszczono przeprowadzenie niektórych zadań i poszukano jednolitych
danych częstotliwości dla wymaganej ilości prawidłowych rozwiązań, aby
odciążyć badającego i umożliwić mu lepszą koncentrację uwagi, która
potrzebna jest w tej trudnej sytuacji, jaką jest praca z dzieckiem.

Ważna wskazówka

Przeprowadzenie i ocena opisanych zadań w poszczególnych ob-
szarach i funkcjach muszą być wykonane dokładnie tak, jak jest to
przedstawione w dalszej części. Najmniejsza nawet zmiana ozna-
czać może ułatwienie lub utrudnienie. Dla zmienionych zadań nie
istnieją żadne wartości normatywne, a więc w efekcie prowadziłyby
one do wyznaczenia błędnych profili rozwojowych.

Diagnostyka wieku chodzenia (ruchu ciała)

Przeprowadzenie i ocena zadań

Wskazówki ogólne

Zaleca się, aby próby diagnostyczne z zakresu wieku chodzenia umieścić
na początku lub, jeszcze lepiej, na końcu badania. W przypadku dzieci
niespokojnych skuteczne okazało się przerwanie badania prowadzonego
w pozycji siedzącej i pozwolenie dziecku na swobodne poruszanie się po
gabinecie. Można dzięki temu zaobserwować wykonywanie większej
części zadań testowych.

Badający posiadający doświadczenie z zakresu neurologii dziecięcej

stwierdza czasem, że starsze dzieci w wieku od około 18 miesięcy
wykonują co prawda zadania, wykorzystują jednak do tego nieprawid-
łowe wzory ruchowe. W tych przypadkach należy w anamnezie poświęcić
sporo miejsca dużej motoryce.

Zadania z zakresu ruchu ciała dadzą się u młodszych dzieci zaobser-

wować przeważnie w zachowaniu spontanicznym lub mogą być one
z dużą pewnością opisane przez rodziców. Natomiast u dzieci w wieku
około 24 miesięcy badanie tej dziedziny wymaga znacznego wyczucia,
aby móc skłonić je do wykonania poszczególnych zadań. Funkcje
motoryczne powinny być sprawdzane dopiero wtedy, gdy dziecko bez
żadnych zahamowań porusza się po pomieszczeniu. Jako pomocne
okazywały się tu często demonstracje zadań wykonywane przez
rodzeństwo.

Zadania sprawdzające funkcje motoryczne mogą być demonstrowa-

ne przez badającego, rodziców lub inne dzieci oraz wypróbowywane
jeden raz krótko przy czyjejś pomocy. Potem wymagana jest samodzielna
aktywność dziecka.

Nie okazało się jednak sensowne ustalenie sztywnych wytycznych co

do największej ilości dopuszczalnych prób. Naturalna granica wyniknie
z braku dalszej motywacji do wykonywania zadania.

3 5

Wiek od 9. do 11,5. miesiąca

Zadanie. Podciąga się w górę do pozycji stojącej i przez kilka sekund
stoi.

Materiał. Mebel (np. kojec lub krzesło), który nadaje się do podciągania
się przy nim w górę; interesująca dla dziecka zabawka.

Wykonanie. Jeśli to zadanie nie może być zaobserwowane w czasie
spontanicznego zachowania dziecka i wystarczająco pewnie opisane
przez rodziców, badający musi spróbować skłonić dziecko do samodziel-
nego podciągnięcia się do góry (wstania). Jest to możliwe jednak tylko
wtedy, gdy dziecko jest w stanie podciągnąć się na rękach.

Badający (lub matka) tak kładzie interesujący dziecko przedmiot,

na przykład łyżkę, herbatnik lub grzechotkę, na brzegu mebla, żeby
dziecko mogło go widzieć. Jeśli nie potrafi ono jeszcze raczkować,
lub pełzać „jak foka", należy zadbać o to, aby siedziało w pobliżu
mebla.

Prawidłowe rozwiązanie. Z pozycji siedzącej lub czworaczej dziecko
samodzielnie podciąga się do góry na meblach i przynajmniej przez dwie
sekundy stoi prosto.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie. Przesuwa się kilka kroków wzdłuż mebli.

Wykonanie. Poprzez przeniesienie ciężaru ciała dziecko przeważnie bez
zachęty stawia kroki w miejscu, a przy wystarczającej pewności siebie,
także w bok. Jeśli tej zdolności nie można zaobserwować spontanicznie,
lub jeśli rodzice nic na ten temat nie mogą powiedzieć, powinno się
dziecko do tego skłonić, podobnie jak w poprzednim zadaniu. Kroki
w bok może sprowokować najprędzej osoba, do której dziecko chce
przyjść, lub zachęta w zabawie (zabawa w „a kuku").

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia przynajmniej dwa wyraźnie
dające się rozpoznać kroki — przeważnie wykonane w bok — wzdłuż
mebla, trzymając się go oburącz.

Wiek od 10. do 13. miesiąca

Zadanie. Chodzi trzymane za obie ręce i przejmuje ciężar ciała.

Materiał. Nie jest konieczny.

Wykonanie. To zadanie jest zasadniczo łatwe do sprawdzenia. Dlatego
w miarę możliwości nie należy go oceniać pytając rodziców, lecz prze-
prowadzić podczas badania. Należy pamiętać, aby nie ciągnąć rąk
dziecka do góry.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzymane za obie ręce postępuje przy-
najmniej dwa kroki. Ręce nie są wyciągnięte do góry, lecz na boki na
wysokości ramion. Dziecko przejmuje przy tym swój ciężar ciała i trzyma
się mocno tylko po to, aby utrzymać równowagę.

Wiek od 10,5. do 13,5. miesiąca

Zadanie. Raczkuje po schodach jeden stopień do góry.

Materiał. Stopień schodów lub materac z gąbki (wysokość 10—18 cm).

Wykonanie. Tę zdolność dziecka niejednokrotnie w sposób wystarczająco
pewny mogą zrelacjonować rodzice. Stopień schodów lub dostatecznie
wysoki materac stanowią dla dziecka w sytuacji badania zachętę do
samodzielnego wspinania się. Rodzice mogą tutaj posadzić dziecko przed
stopniem, wyjść na stopień i w ten sposób zachęcić je do raczkowania po
schodach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko raczkując na dłoniach i kolanach
wspina się na stopień bez pomocy z zewnątrz. Koordynacja skrzyżna
rąk i nóg nie jest wymagana.

Wiek od 11. do 14. miesiąca

Zadanie. Chodzi trzymane za jedną rękę.

Wykonanie. Tę zdolność przeważnie mogą zrelacjonować rodzice. Łatwo
ją sprawdzić, ponieważ dziecko chodzi chętnie.

Rodzice (lub badający) pomagają najpierw dziecku posuwać się do

przodu trzymając je za obie ręce. Następnie powoli wysuwają jedną rękę
z rączki dziecka, a drugą obniżają na wysokość jego ramion.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzymane za jedną rękę stawia przynaj-
mniej dwa kroki do przodu. Rączka dziecka znajduje się mniej więcej na
wysokości jego ramion, nogi przejmują ciężar ciała.

Wiek od 11,5. do 15. miesiąca

Zadanie. Stoi swobodnie przynajmniej przez dwie sekundy.

Wykonanie. Ponieważ to zadanie ze względu na rozpiętość czasową
dwóch sekund rodzice mogą jedynie oszacować w przybliżeniu, zaleca się
jego sprawdzenie.

Obok dziecka stawia się dwa meble, tak żeby mogło dobrze pod-

trzymać się z prawej i z lewej strony. Kiedy czuje się ono wystarczająco
pewnie, przeważnie próbuje zdjąć z mebla najpierw jedną, potem drugą
rękę. Kiedy dziecko już stoi i trzyma się mebla jedną ręką, można
spróbować ostrożnie pozbawić je tej podpory. Należy przy tym zapewnić
pomoc, gdy dziecku grozi upadek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej przez dwie sekundy stoi
nie trzymając się niczego, bez pomocy z zewnątrz.

Wiek od 12,5. do 16. miesiąca.

Zadanie. Stawia swobodnie trzy kroki.

Wykonanie. Za wyjątkiem dzieci bardzo lękliwych zadanie to można
zawsze zaobserwować w motoryce spontanicznej. W innym przypadku
można uwzględnić wypowiedź rodziców, zwłaszcza gdy dziecko stawia
już więcej kroków nie trzymając się niczego.

Zadanie to można sprawdzić następująco: dziecko stoi i trzyma

się mebla jedną ręką. Badający (lub jedno z rodziców) stoi w pobliżu
dziecka i z rozpostartymi rękami zachęca je do samodzielnego cho-
dzenia.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko powinno postąpić do przodu przynaj-
mniej trzy kroki, jeden po drugim, nie trzymając się i nie tracąc
równowagi.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie. Idzie i niesie piłkę, trzymając ją obiema rękami.

Materiał. Duża piłka o średnicy 15—20 cm lub poduszka.

Wykonanie. Kiedy dziecko już stoi, należy mu dać piłkę lub poduszkę.
Poprzez odpowiednią zachętę, jak na przykład: „Zanieś to mamusi" lub
„Pokaż to tatusiowi", można dziecko przeważnie skłonić do tego, aby
postąpiło kilka kroków.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko idzie pewnie robiąc przynajmniej pięć
kroków i niesie piłkę lub inny duży przedmiot, obejmując go obiema
rękami i ramionami, nie tracąc przy tym równowagi.

Wiek od 13,5. do 17,5. miesiąca

Zadanie. Schyla się i podnosi coś z podłogi nie podpierając się.

Materiał. Na przykład piłka o średnicy 15—20 cm lub lalka.

Wykonanie. Należy położyć przedmiot na podłodze i zwrócić nań uwagę
dziecka. Dziecko przeważnie spontanicznie podchodzi do przedmiotu,
żeby go sobie wziąć.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko obiema rękami podnosi przedmiot
z podłogi z pozycji stojącej, nie podpierając się przy tym ani nie siadając.

Wiek od 14. do 18. miesiąca

Zadanie. Wspina się na kanapę i schodzi z niej.

Materiał. Kanapa lub fotel o wysokości siedzenia 35—40 cm.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie potrafią wystarczająco dokładnie opisać
tego zadania, można je łatwo sprawdzić poprzez zachętę, kładąc na
kanapie lub na oparciu fotela atrakcyjną zabawkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko z pozycji stojącej lub z klęku wspina się
na kanapę. Przy schodzeniu obraca się tak, że najpierw nogi znajdują
oparcie na podłodze.

Od 14,5. do 19. miesiąca

Zadanie. Postępuje trzy kroki do tyłu.

Materiał. Zabawka, którą można ciągnąć za sznurek.

Wykonanie. Dziecko stoi swobodnie i dostaje do rączki sznurek od
zabawki. Posuwając się do tyłu dziecko próbuje ciągnąć zabawkę. Jeśli
dziecko nie da się nakłonić do wykonania zadania za pomocą zabawki,
można spróbować zachęcić je do chodzenia do tyłu przez ostrożne
zaczepianie.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia do tyłu trzy małe kroki jeden po
drugim, nie trzymając się i nie tracąc równowagi.

Wiek od 15. do 19,5. miesiąca

Zadanie. Wspina się na krzesło i schodzi z niego.

Materiał. Krzesło dla osoby dorosłej z oparciem na ręce do pod-
trzymania, wysokości ok. 42—46 cm.

Wykonanie. Na temat tej zdolności w sposób wystarczająco pewny mogą
wypowiedzieć się rodzice.

To zadanie można sprawdzić następująco: dziecko zachęcone jest do

wspinania się przez osobę trzymającą na wysokości oparcia atrakcyjny
przedmiot. Dziecku można pokazać, jak może się przytrzymać oparcia,
aby podciągnąć się do góry.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko z pozycji stojącej lub klęczącej, bez
pomocy wspina się na krzesło, siada lub staje na nim, a następnie schodzi
na brzuchu opuszczając najpierw nogi.

Wiek od 15,5. do 20. miesiąca

Zadanie. Wchodzi na trzy stopnie schodów „krokiem dziecięcym",
trzyma się obiema rękami poręczy.

Materiał. Schody z poręczą i przynajmniej trzema stopniami o wysokości
12—18 cm każdy.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie potrafią w sposób pewny zrelacjonować tej
umiejętności swego dziecka, badający powinien pokazać mu jak należy
trzymać się poręczy obiema rękami i kazać mu wspiąć się jedynie na
ostatnie trzy stopnie do góry, gdzie jedno z rodziców czeka z za-
chęcającym przedmiotem na dziecko.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzyma się poręczy obiema rękami,
stawia najpierw jedną, potem drugą nogę na ten sam stopień i rozpo-
czyna znowu tą samą nóżką, co za pierwszym razem (krok z do-
stawianiem nogi, zwany również „krokiem dziecięcym"). W ten sposób
dziecko wchodzi po schodach trzy stopnie.

Wiek od 16,5. do 21. miesiąca

Zadanie. Schodzi po schodach trzy stopnie „krokiem dziecięcym",
trzyma się poręczy obiema rękami.

Materiał. Schody z poręczą i przynajmniej trzema stopniami o wysokości
12—18 cm każdy.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie potrafią w sposób pewny opisać tej umiejęt-
ności swojego dziecka, badający powinien pokazać dziecku jak należy
trzymać się poręczy obiema rękami i kazać mu zejść jedynie z trzech
ostatnich stopni na dół, gdzie jedno z rodziców czeka na nie z za-
chęcającym przedmiotem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzyma się poręczy obiema rękami,
stawia najpierw jedną, potem drugą nogę na ten sam stopień i znów
rozpoczyna tą samą nogą, co za pierwszym razem. W ten sposób schodzi
po trzech stopniach w dół.

Wiek od 17. do 22. miesiąca

Zadanie. W pozycji stojącej kopie piłkę nie przytrzymując się.

Wykonanie. Badający z pozycji stojącej wykopuje piłkę nogą i zachęca
dziecko, aby także zagrało w „piłkę nożną". Jeśli dziecko wpada na
piłkę, badający powinien położyć ją przed nóżkami dziecka, a następnie
pozwolić mu ją kopnąć. Jeśli dziecko poprzez trzymanie się unika
„strzelania", badający może mu na krótko podać rękę do przytrzymania,
po dwóch lub trzech próbach musi jednak tego zaniechać.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko w pozycji stojącej kopie piłkę nogą nie
trzymając się przy tym. Równowaga przejmowana jest w tym czasie na
krótko przez drugą nogę. Musi być widoczne wyraźne zamachnięcie się
nogą.

Wiek od 18. do 23. miesiąca

Zadanie. Schodzi „dziecięcym krokiem" trzy stopnie w dół, trzyma się
jedną ręką poręczy.

Materiał. Opisane wcześniej schody.

Wykonanie. Jeżeli rodzice nie mogą wystarczająco pewnie zrelacjonować
tej umiejętności, badający powinien ją sprawdzić w następujący sposób:
Najpierw dziecko może zejść kilka stopni w dół trzymając się poręczy
obiema rękami. Następnie jednak dostaje dodatkowo jeszcze mały przed-
miot do ręki bardziej oddalonej od poręczy. Jedno z rodziców (lub
badający) czeka trzy stopnie niżej i zachęca dziecko do zejścia w dół.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzyma się jedną ręką i „dziecięcym
krokiem" schodzi po schodach trzy stopnie w dół.

Wiek od 19. do 24. miesiąca

Zadanie. Stawia trzy kroki na palcach bez trzymania.

Wykonanie. Do wykonania tego zadania najlepiej jest zachęcić dziecko
przez wcześniejszą demonstrację lub pokazanie jak dużym jest się pod-

czas chodzenia. Pomocne może być przy tym włączenie do zabawy
rodzeństwa.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia przynajmniej trzy kroki na
palcach, nie trzymając się przy tym.

Wiek od 20. do 26. miesiąca

Zadanie. Stoi trzy sekundy na jednej nodze, przytrzymując się jedną ręką.

Wykonanie. Rozwiązanie tego zadania uzyskuje się najlepiej, poprze-
dzając je demonstracją, także przy pomocy rodzeństwa. Badający stara
się, aby dziecko stało pewnie dzięki temu, że może się dobrze trzymać
z boku jedną ręką. Poprzez zachętę lub głośne liczenie można dziecko
nakłonić do tego, aby na dłuższą chwilę podniosło jedną nogę. U nie-
których dzieci udaje się to również wtedy, gdy każe się im pokazać swoje
buty.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej przez trzy sekundy stoi na
jednej nodze i trzyma się jedną ręką, nie tracąc przy tym równowagi.

Wiek od 21. do 27. miesiąca

Zadanie. Stawia pięć kroków na palcach nie trzymając się.

Wykonanie. Chodzenie na palcach najlepiej sprowokować poprzez de-
monstrację lub pokazanie, jak dużym jest się podczas chodzenia. Pomoc-
ne przy tym może być włączenie rodzeństwa do zabawy.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stawia przynajmniej pięć kroków na
palcach, nie trzymając się przy tym.

Wiek od 22. do 28. miesiąca

Zadanie. Podskakuje raz w miejscu nie upadając.

Wykonanie. Zadanie to da się z całą pewnością rozstrzygnąć na pod-
stawie wywiadu z rodzicami.

W sytuacji badania umiejętność tę można zaobserwować nastę-

pująco:

Badający (lub rodzeństwo) demonstruje podskok na obu nogach.

Zadanie to można najpierw przećwiczyć, pomagając dziecku poprzez
trzymanie go za obie ręce.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko podskakuje jednokrotnie na obu no-
gach równocześnie, nie upadając i nie podpierając się. Stopy muszą się
przy tym oderwać od podłogi, samo zgięcie i wyprostowanie nóg nie
wystarczy.

Wiek od 23. do 30. miesiąca

Zadanie. Skacze do przodu nie upadając.

Wykonanie. Opanowanie tej sprawności prawie zawsze da się stwierdzić
na podstawie wywiadu z rodzicami.

Jeżeli rodzice nie są pewni, badający może zachęcić dziecko do

wykonania tego zadania przez wcześniejszą demonstrację skoku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwukrotnie skacze do przodu, skokiem
pełnym, bez upadku.

Wiek od 24. do 31. miesiąca

Zadanie. Stoi przez dwie sekundy na jednej nodze nie trzymając się.

Wykonanie. To zadanie najlepiej obserwować u dziecka po wcześniejszej
demonstracji, także przy pomocy rodzeństwa. Badający najpierw podaje
dziecku rękę i w ten sposób sprawdza wcześniejsze zadanie, przy którym
dziecko może trzymać się jedną ręką. Następnie przy drugiej próbie
badający puszcza rękę dziecka i zachęca je, aby ponownie podniosło
nogę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej przez dwie sekundy stoi
na jednej nodze, nie trzymając się i nie upadając na koniec.

Wiek od 25. do 32. miesiąca

Zadanie. Wchodzi na dwa stopnie „krokiem dorosłym" (naprzemien-
nym), przytrzymuje się jedną ręką.

Materiał. Opisane poprzednio schody.

Wykonanie. Wchodzenie po schodach może być w większości przypad-
ków dostatecznie wiarygodnie opisane przez rodziców. Jeśli nie potrafią
oni tego zrobić, należy podprowadzić dziecko do schodów i obserwować,
jak wychodzi po nich. Jeśli dziecko idzie „krokiem dziecięcym", badający
próbuje zademonstrować naprzemienny chód osoby dorosłej, specjalnie
go przy tym akcentując.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzyma się jedną ręką poręczy i wchodzi
„krokiem dorosłym" co najmniej dwa stopnie w górę.

Wiek od 27. do 35. miesiąca

Zadanie. Skacze przez pas nie dotykając go.

Materiał. Pas z gąbki długości 80 cm i szerokości 10 cm.

Wykonanie. Jeśli dziecko skacze już do przodu, badający kładzie przed
sobą pas i demonstruje dziecku przeskakiwanie przez pas skokiem
pełnym.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przeskakuje przez pas skokiem pełnym
(obunóż), nie dotykając pasa i nie upadając.

Wiek od 28. do 36. miesiąca

Zadanie. Jeździ na rowerku o trzech kółkach, naciskając na pedały.

Materiał. Rower na trzech kółkach.

Wykonanie. Jeśli dziecko ma rowerek w domu, rodzice z całą pewnością
są w stanie udzielić informacji na temat umiejętności dziecka jazdy na
nim.

Stojący w pomieszczeniu do badania rower z trzema kółkami prze-

ważnie motywuje dziecko, aby wsiąść na niego spontanicznie. Badający
(lub rodzice) może początkowo naciskać naprzemiennie stopami dziecka
na pedały, aby przekazać mu uczucie poruszania się do przodu. Następ-
nie należy sprawdzić, czy dziecko jedzie samodzielnie.

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, jeśli dziecko
naprzemiennie naciska nogami na pedały i rower porusza się bez
popychania przynajmniej jeden metr do przodu.

Wiek od 29. do 37. miesiąca

Zadanie. Schodzi w dół trzy stopnie „krokiem dorosłym" (naprzemien-
nym), trzyma się jedną ręką.

Materiał. Opisane już wcześniej schody.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie zaobserwowali tej umiejętności, należy ją
sprawdzić w sytuacji badania. Trzeba podprowadzić dziecko do schodów
i zaobserwować jak schodzi ono w dół. Jeśli używa „kroków dziecię-
cych", badający próbuje wyraźnie zademonstrować krok naprzemienny
lub skłonić je, aby schodziło prędzej.

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, jeżeli dziecko,
trzymając się poręczy jedną ręką, schodzi po schodach „krokiem doros-
łym" przynajmniej trzy stopnie w dół.

Wiek od 31. do 40. miesiąca

Zadanie. Łapie piłkę z odległości dwóch metrów.

Materiał. Miękka piłka o średnicy 15—20 cm.

Wykonanie. Badający bawi się z dzieckiem piłką. Z początku staje przy
tym w odległości tylko jednego metra od dziecka i wrzuca piłkę do rąk
dziecka z małej odległości. W końcu zwiększa powoli dystans aż do
dwóch metrów.

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, gdy dziecko
dwa razy złapie obiema rękami piłkę rzuconą z odległości dwóch metrów.
Dozwolone są tutaj trzy próby.

Wiek od 33. do 43. miesiąca

Zadanie. Przeskakuje przez kartkę papieru o szerokości 20 cm nie
dotykając jej.

Materiał. Kartka papieru formatu A4.

Wykonanie. Jeśli dziecko przeskoczyło przez pas z gąbki, badający
kładzie mu przed nogi kartkę papieru A4 w poprzek i demonstruje
skakanie przez kartkę skokiem pełnym (obunóż).

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, jeśli dziecko
skokiem pełnym przeskakuje przez kartkę nie dotykając jej i nie
upadając.

Wiek od 35. do 45. miesiąca

Zadanie. „Krokiem dorosłym" (naprzemiennym) schodzi po schodach
trzy stopnie w dół nie trzymając się.

Materiał. Opisane już wcześniej schody.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie zaobserwowali tej umiejętności wystar-
czająco dokładnie, należy ją sprawdzić w sytuacji badania.

Należy dziecko podprowadzić do schodów i zaobserwować, w jaki

sposób schodzi ono w dół. Jeśli trzyma się przy tym jeszcze jedną ręką
poręczy, badający może mu podać piłkę, którą dziecko powinno znieść
na dół.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko schodzi po schodach „krokiem doros-
łym" trzy stopnie w dół nie trzymając się.

Diagnostyka wieku sprawności manualnej

Wskazówki ogólne

Badający ma możliwość wyboru czy usiądzie obok dziecka na podłodze,
czy posadzi dziecko przy stole. Przy przeprowadzaniu zadań spraw-
dzających sprawność ręki dozwolone są takie środki pomocnicze jak:
demonstracja, zachęta słowna i pochwała. Ilość prób nie powinna
przekraczać trzech. Przy zadaniach rysunkowych dozwolona jest większa
ilość prób.

Coraz więcej rodziców patrzy niechętnie na oferowanie dzieciom

w zadaniach z zakresu sprawności manualnej kolorowych kryształków
cukru. Nie zgłaszają jednak sprzeciwu wobec ciasteczek.

Ważne jest to, aby dziecko siedziało dostatecznie wysoko nad stołem,

by wszystkie ruchy celowe oraz podporowe wykonywane były skierowa-
nymi w dół przedramionami.

Wiek od 8. do 10,5. miesiąca

Zadanie. Zdejmuje sobie obręcz z ręki. Materiał.
Obręcz o średnicy wewnętrznej 6,5 cm.

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) nakłada dziecku na rękę
obręcz aż do łokcia i zwraca uwagę na to, aby nie opuściło ono ręki
i w ten sposób samo nie zgubiło obręczy.

Prawidłowe rozwiązanie. Zadanie uchodzi za rozwiązane, jeśli dziecko
drugą rączką samo zdejmie sobie obręcz z ręki.

Wiek od 8,5. do 11. miesiąca

Zadanie. Uderza poziomo dwiema kostkami o siebie.
Materiał. Cztery drewniane kostki (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający (lub rodzice) pokazuje poziome uderzanie o siebie
dwóch drewnianych kostek i następnie daje dziecku te kostki do rąk.
Zadanie to często nie jest rozwiązywane w pierwszych próbach.
Kostki odkłada się na bok, a następnie ponownie wykorzystuje się
w kolejnych testach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko uderza kostkami o siebie poziomym
ruchem rąk, obie ręce łączy przy tym ze sobą.

Wiek od 9. do 11,5. miesiąca

Zadanie. Chwyta mały przedmiot wyprostowanym palcem wskazującym
i kciukiem.

Materiał. Małe przedmioty, takie jak na przykład kryształki cukru lub
okruchy herbatnika.

Wykonanie. Badający kładzie kryształek cukru na swojej otwartej dłoni
i podaje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chwyta mały przedmiot wyprostowa-
nym palcem wskazującym i kciukiem. Udaje mu się to raz na trzy próby.
To zadanie uznaje się również za rozwiązane, gdy następne zostanie
ocenione pozytywnie.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie. Chwyta mały przedmiot zgiętym palcem wskazującym i kciu-
kiem.

Materiał. Małe przedmioty, takie jak na przykład kryształki cukru lub
okruchy herbatnika.

Wykonanie. Badający kładzie kryształek cukru na swojej otwartej dłoni
i podaje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chwyta mały przedmiot zgiętym palcem
wskazującym i kciukiem. Udaje mu się to raz na trzy próby.

4 — Postępy Pediatrii Społecznej

Wiek od 10. do 13. miesiąca

Zadanie. Przesuwa samochodzik na kółkach tam i z powrotem.

Materiał. Drewniany samochodzik o długości 12 cm.

Wykonanie. Badający demonstruje przesuwanie samochodzika na stole
lub na podłodze, a następnie daje go dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przesuwa auto po stole tam i z po-
wrotem. Kółka skierowane są przy tym w dół.

Wiek od 10,5. do 13,5. miesiąca

Zadanie. Przewraca kartki w książce z obrazkami.

Materiał. Książka z obrazkami spięta spiralą.

Wykonanie. Badający daje dziecku książkę z obrazkami (grzbiet książki
pionowo do dziecka) i pokazuje, jak przewraca się kartki, o ile dziecko
nie próbuje robić tego spontanicznie.

Badający trzyma ręką książkę, aby podczas kartkowania nie wysu-

nęła się dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko kartkuje książkę przynajmniej dwa
razy, nie musi przy tym koniecznie chwytać pojedynczych stron.

Wiek od 11. do 14,5. miesiąca

Zadanie. Wrzuca dwa krążki do puszki.

Materiał. Czerwona puszka, kilka krążków („pchełki").

Wykonanie. Badający najpierw sam wrzuca jeden krążek do puszki,
a pozostałe daje dziecku do ręki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wpuszcza celnie do puszki przynajmniej
dwa krążki lub podobne małe przedmioty, nie trzymając puszki samo-
dzielnie.

Wiek od 11,5. do 16. miesiąca

Zadanie. Wkłada dwa walce do otworów wkładanki (Farbensteckbrett).

Materiał. Podstawka o wymiarach 14x14 cm z 25 otworami, o średnicy
2 cm każdy, trzy drewniane walce.

Wykonanie. Badający wkłada walec do otworu pustej podstawki leżącej
przed dzieckiem, a drugi daje mu do ręki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada dwa lub jeden walec dwa razy
do otworu podstawki, nie musi przy tym wypuszczać go z ręki. Zadanie
to rozwiązane jest również wówczas, gdy walce są zaczepione na górnej
krawędzi otworu tak, że stoją krzywo, ale nie przewracają się.

Wiek od 12. do 15,5. miesiąca

Zadanie. Rysuje na papierze kropki lub kreski.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw w jaki sposób dziecko spon-
tanicznie obchodzi się z ołówkiem. Jeżeli nie powstanie przy tym żaden
„rysunek", drugim ołówkiem demonstruje dziecku rysowanie kropek
i kresek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje na papierze kropki lub gryzmoły,
bez prowadzenia jego ręki. Ołówek można włożyć prawidłowo do ręki
dziecka.

Wiek od 12,5. do 16. miesiąca

Zadanie. Obraca zakrętkę buteleczki w jedną i w drugą stronę.

Materiał. Plastykowa buteleczka z zakrętką.

Wykonanie. Badający demonstruje odkręcanie i zakręcanie butelki,
a następnie podaje ją dziecku.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko obraca zakrętkę buteleczki w jedną
i drugą stronę przynajmniej dwa razy.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie. Nakłada dwa krążki na oś piramidy.

Materiał. Piramida z trzema krążkami. Wielkość krążków powinna być
dostosowana do rączki dziecka.

Wykonanie. Badający demonstruje nakładanie krążków na oś piramidy.
Następnie podaje dziecku jeden krążek za drugim, aby nakładało je na
piramidę. Badający może przy tym trzymać piramidę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada dwa krążki na oś piramidy.
Badający może przy tym trzymać piramidę przed dzieckiem lub postawić
ją na stole.

Wiek od 13,5. do 17,5. miesiąca

Zadanie. Rysuje kreski w dwie strony (tam i z powrotem).

Materiał. Dwa średniej miękkości ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw jak dziecko spontanicznie
obchodzi się z ołówkiem. Jeśli nie rozwiąże ono zadania spontanicznie,
badający demonstruje mu je krótko, posługując się drugim ołówkiem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje trzy kreski ostro zakończone
w jedną i w drugą stronę, nie odrywając przy tym ręki.

Wiek od 14. do 18. miesiąca

Zadanie. Bierze trzecią kostkę obiema rękami.

Wiele dzieci ma trudności ze zrozumieniem tego zadania. Dlatego
dozwolona jest wcześniejsza demonstracja wykonana przez osobę bada-
jącą.

Materiał. Cztery drewniane kostki (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający podaje dziecku do ręki jedną kostkę po drugiej
i zachęca je, aby wzięło jeszcze więcej.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko trzyma w każdej ręce po jednej kostce
i bierze trzecią obiema rękami, nie upuszczając trzymanych już pierw-
szych dwóch.

Wiek od 15,5. do 20. miesiąca

Zadanie.

Wkłada sznurek w otwór koralika.

Materiał. Trzy drewniane koraliki o średnicy zewnętrznej 2,7 cm, z ot-
worami o średnicy 0,7 cm, sznurek nylonowy z metalowym zakoń-
czeniem.

Wykonanie. Badający wkłada metalowe zakończenie sznurka w koralik
i wyraźnie, powoli nawleka go na sznurek. Następnie tak podaje dziecku
sznurek i koralik, że zakończenie sznurka skierowane jest do otworu
koralika.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada jeden raz sznurek w otwór
koralika. Koralik trzymany jest przy tym przez dziecko.

Wiek od 16. do 21. miesiąca

Zadanie. Rysuje zaokrąglone kreski w dwie strony (tam i z powrotem)

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw jak dziecko spontanicznie
obchodzi się z ołówkiem. Jeśli zadanie nie zostanie rozwiązane samoist-
nie, badający demonstruje je.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje trzy zaokrąglone na końcach
kreski w jednym i w drugim kierunku, nie odrywając przy tym ręki.

Wiek od 17. do 22. miesiąca

Zadanie. Wkłada dwie zapałki do pudełka, zmieniając ich położenie o 90
stopni.

Materiał. Pudełko zapałek, trzy zapałki bez główek.

Wykonanie. Badający kładzie zapałki pojedynczo, prostopadle do we-
wnętrznej części pudełka i demonstruje wkładanie ich do środka, jeśli
dziecko samo na to nie wpadnie. Badający może przy tym trzymać
pudełko i dawać dziecku ustne wskazówki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada dwie spośród trzech zapałek do
pudełka w taki sposób, że nie wystaje żaden koniec. Obraca przy tym
obie zapałki o 90 stopni.

Wiek od 18. do 23. miesiąca

Zadanie. Przez dwie sekundy trzyma po dwie kostki w każdej ręce.

Materiał. Cztery drewniane kostki (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający pokazuje dziecku zadanie. Następnie w taki spo-
sób daje dziecku kostki parami do obu rąk, że dziecko może je wziąć.
Udzielając dziecku ustnych wskazówek próbuje je zachęcić, aby przez
jakiś czas potrzymało kostki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej przez dwie sekundy trzy-
ma w każdej ręce jednocześnie dwie kostki.

Wiek od 19,5. do 25. miesiąca

Zadanie. Rysuje płaską spiralę.

Materiał. Dwa ołówki średniej miękkości, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw, co dziecko spontanicznie
rysuje. Jeśli nie rozwiąże zadania samo od siebie, badający demonstruje
malowanie spirali.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje spiralę choćby płaską, przy
której kreska raz się krzyżuje.

Wiek od 21. do 27. miesiąca

Zadanie. Odkręca lub zakręca zakrętkę buteleczki z nachwytem.

Materiał. Plastykowa buteleczka z zakrętką.

Wykonanie. Badający najpierw pokazuje dziecku, jak powinno kręcić,
a następnie daje mu buteleczkę. Zakrętka powinna poruszać się przy tym
w obie strony.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko odkręca lub zakręca zakrętkę butele-
czki ze specyficznym nachwytem (dziecięcym). Samo przy tym trzyma
buteleczkę.

Wiek od 22. do 28. miesiąca

Zadanie. Kręci korbką zabawki-katarynki.

Materiał. Zabawka z korbką.

Wykonanie. Badający pokazuje dziecku, jak uruchomić korbkę zabawki.
Następnie daje ją dziecku. Zabawkę można trzymać, podczas gdy
dziecko kręci korbką.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przynajmniej raz obraca korbką o 360
stopni, niekoniecznie trzymając samodzielnie zabawkę.

Wiek od 23. do 30. miesiąca

Zadanie. Nawleka koralik.

Materiał. Dwa koraliki oraz sznurek z zakończeniem.

Wykonanie. Badający wkłada zakończenie sznurka w koralik i powoli
demonstruje nawlekanie. Następnie tak podaje dziecku do rąk sznurek
i koralik, że zakończenie sznurka skierowane jest do otworu koralika.

Badający może zapobiec wysunięciu się sznurka z koralika udzielając
dziecku odpowiedniej pomocy.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada zakończenie sznurka w koralik,
chwyta koniec i przewleka sznurek.

Wiek od 24. do 31. miesiąca

Zadanie. Sprawnie rysuje okrągłą spiralę.

Materiał. Dwa ołówki średniej miękkości, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw, jak dziecko spontanicznie
posługuje się ołówkiem. Jeżeli dziecko nie rozwiąże zadania spontanicz-
nie, badający demonstruje malowanie spirali.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje okrągłą spiralę z przynajmniej
trzema zwojami.

Wiek od 25. do 32. miesiąca

Zadanie. Odkręca i zakręca zakrętkę buteleczki i wyjmuje dwa kryształki
cukru.

Materiał. Plastykowa buteleczka z zakrętką, zawartość: dwa kryształki
cukru (rafinada).

Wykonanie. Badający daje dziecku zamkniętą buteleczkę i zachęca je, aby
wyjęło sobie to, co jest w środku. Następnie prosi dziecko, aby znów
zamknęło buteleczkę.

Jeśli dziecko ma trudności z nałożeniem zakrętki na plastykową

butelkę, badający może przyjść mu z pomocą.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko odkręca zakrętkę buteleczki, a następ-
nie częściowo ją zakręca. Badający pomaga przy nakładaniu zakrętki.

Wiek od 26. do 34. miesiąca

Zadanie. Buduje wieżę z ośmiu kostek.

Materiał. Dziesięć drewnianych kostek (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający przyjaźnie zachęca dziecko, aby zbudowało wieżę.
Jeśli dziecko zaczyna budowanie, podaje mu szybko jedną kostkę
po drugiej, aby zapobiec przedwczesnemu przewróceniu wieży przez
dziecko.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko ma do dyspozycji trzy próby. Wieża
zbudowana z ośmiu kostek stoi przez krótki czas.

Wiek od 28. do 36. miesiąca

Zadanie. Dwa razy tnie nożyczkami.

Materiał. Kilka pasków papieru 2 x 20 cm, łatwo tnące nożyczki.

Wykonanie. Badający pokazuje rozcinanie papieru. Następnie badający
(lub jedno z rodziców) tak podaje dziecku nożyczki, że może ono
natychmiast ciąć. Badający trzyma przy tym pasek papieru.

Uwaga: Przed tym zadaniem badający pyta rodziców, czy dziecko cięło
już kiedyś papier nożyczkami. Gdyby odpowiedź była negatywna, bada-
jący przechodzi do następnego zadania, ponieważ dziecko w sytuacji
badania nie jest w stanie nauczyć się posługiwania nożyczkami.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwa razy tnie pasek papieru lub
przecina go. Trzyma nożyczki tylko jedną ręką.

Wiek od 29. do 38. miesiąca

Zadanie. Rozrywa papier ruchem rąk w przeciwnych kierunkach.

Materiał. Cienki papier przebitkowy.

Wykonanie. 40% dzieci nie rozwiązuje tego zadania zgodnie ze wskazów-
kami, ponieważ papier nie jest przerywany ruchem rąk w przeciwnych

kierunkach, lecz rozerwaniem poprzez pociągnięcie na boki. Pomocne
może być w tym wypadku następujące działanie: papier należy naderwać
w środku. Badający i dziecko ciągną papier, każdy do siebie. Po tym
doświadczeniu dziecko może już samodzielnie rozerwać papier.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rozrywa papier ruchem rąk przebiega-
jącym wyraźnie w przeciwnych kierunkach. Ma tutaj do dyspozycji trzy
próby.

Wiek od 30. do 39. miesiąca

Zadanie. Imituje ruchy pisania.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw, co dziecko rysuje spontanicz-
nie. Jeśli nie da się rozpoznać żadnych linii zygzakowatych, badający
demonstruje rysowanie w górę i w dół i nazywa to pisaniem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko tworzy spontanicznie linie zygzakowate
lub imituje ruchy pisania badającego, rysując linie w górę i w dół.

Wiek od 31. do 40. miesiąca

Zadanie. Formuje walec z plasteliny.
Materiał. Dwie kule z miękkiej plasteliny.

Wykonanie. Badający demonstruje wałkowanie plasteliny na stole. Jeśli
nie wystarczy nacisk, jaki dziecko wykonuje ręką na plastelinę, badający
pokazuje mu jak można wzmocnić nacisk przy pomocy drugiej ręki.

Prawidłowe rozwiązanie. Podczas wałkowania kuli na stole dziecko tak
mocno naciska plastelinę, że kula przyjmuje postać walca.

Wiek od 32. do 42. miesiąca

Zadanie. Rysuje według wzoru w sposób wyraźny oddzielną, poziomą
kreskę.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający pozwala najpierw dziecku spontanicznie rysować
ołówkiem. Po chwili kreśli mu wyraźnie odosobnioną, poziomą kreskę
i prosi dziecko, aby wykonało taką samą. Może powtórzyć tę czynność.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje według wzoru wyraźnie oddziel-
ną, poziomą kreskę, która nie wychodzi poza brzeg kartki. Na początku
i na końcu kreski mogą być tolerowane niewielkie falistości linii do pół
centymetra.

Wiek od 33. do 43. miesiąca

Zadanie. Rysuje zamknięte koło.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający pozwala najpierw dziecku spontanicznie rysować
ołówkiem i zachęca je przy tym, aby namalowało „piłkę". Jeśli dziecko
nie rysuje zamkniętego koła, badający demonstruje mu to.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko rysuje koło, które jest dostatecznie
zamknięte, nie przechodzi w spiralę i wykazuje przynajmniej owalną
formę.

Diagnostyka wieku percepcji.

(Pojmowanie zależności)

Wskazówki ogólne

Przy niektórych zadaniach z tej dziedziny dopuszczalna jest demonstracja
przez badającego. Jeśli materiał zabawowy używany jest przez dziecko
w zupełnie inny sposób, niż to przewidziano, wskazane jest pokazanie
wymaganego rozwiązania, aby stworzyć warunki dla następnych zadań.
Ustne wskazówki powinny być udzielone w sposób ogólny, aby nie
pokazywały drogi rozwiązania. Liczba prób nie powinna przekraczać
trzech.

Należy zwracać szczególną uwagę, aby dziecko w pozycji siedzącej

miało dobry przegląd leżącego przed nim materiału testowego.

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie. Znajduje przedmiot schowany pod kubkiem.

Materiał. Atrakcyjny dla dziecka mały przedmiot, jak na przykład
drewniana kulka, „pchełka" lub drewniana kostka; czerwony kubek bez
przykrywki.

Wykonanie. Badający kieruje uwagę dziecka na mały przedmiot i przy-
krywa go kubkiem w chwili, gdy dziecko właśnie nań spogląda. Przy
podnoszeniu kubka badający może udzielić pomocy. Jeśli nie można
wyraźnie stwierdzić, że dziecko szuka przedmiotu, należy powtórzyć
próbę z inną zabawką.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko stara się wydobyć ukryty przedmiot.

Wiek od 9. do 12. miesiąca

Zadanie. Podąża wzrokiem za palcem wskazującym określony kierunek.

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) pokazuje palcem przedmiot,
który leży w pobliżu, nie nazywając go przy tym.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko śledzi palec wskazujący określony
kierunek. Wzrok dziecka odrywa się od palca i podąża w kierunku
leżącego przedmiotu. Nie jest wymagane zatrzymanie wzroku na przed-
miocie.

Wiek od 9,5. do 13. miesiąca

Zadanie. Przyciąga do siebie zabawkę pociągając za sznurek.

Materiał. Kaczka ze sznurkiem do ciągnięcia.

Wykonanie. Zabawkę należy tak postawić przed dzieckiem, aby sznurek,
ale nie sama zabawka, znajdował się w zasięgu ręki. Badający zwraca
uwagę dziecka na zabawkę poprzez przesuwanie jej tam i z powrotem.
Nie wolno mu jednak demonstrować przyciągania za sznurek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chwyta za sznurek, kieruje wzrok na
zabawkę i przyciąga ją do siebie.

Wiek od 10. do 14. miesiąca

Zadanie. Kładzie przykrywkę na puszkę.

Materiał. Czerwona puszka (ok. 7 cm średnicy) z przykrywką.

Wykonanie. Badający podaje dziecku osobno puszkę i przykrywkę,
i stara się, aby dziecko wzięło przykrywkę do ręki. Badający może nadal
trzymać puszkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Przykrywka zostaje położona na puszkę lub jest
trzymana tuż nad otworem. Zadanie rozwiązane jest również wtedy, gdy
przykrywka zostanie położona na puszce uchwytem w dół.

Wiek od 10,5. do 14,5. miesiąca

Zadanie. Wkłada najmniejszą foremkę do największej.

Materiał. Najmniejsza i największa spośród trzech foremek do budowa-
nia w kształcie kubka.

Wykonanie. Największy i najmniejszy kubek stawia się przed dzieckiem
otworami do góry i raz demonstruje się wstawianie małego kubka do
większego. Następnie badający zachęca dziecko, aby zrobiło to samo. Po
pierwszej próbie rozwiązania badający zamienia pozycję foremek przy-
najmniej raz, aby wykluczyć przypadkowe rozwiązanie zadania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwa razy wkłada mniejszy kubek do
większego lub dwa razy przykrywa mniejszy kubek większym. Zadanie
uchodzi również za rozwiązane, jeśli dziecko kilkakrotnie celowo postawi
mniejszy kubek na większym, aby zbudować wieżę.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie. Próbuje rysować ołówkiem.

Materiał. Dwa średnio miękkie ołówki, papier rysunkowy.

Wykonanie. Badający obserwuje najpierw jak dziecko spontanicznie
obchodzi się z ołówkiem i papierem. Jeśli dziecko nie łączy ołówka
z papierem, badający pokazuje mu to swoim ołówkiem. Jeśli skojarzenie
ołówka z papierem wydaje się być raczej przypadkowe, badający przesu-
wa papier trochę w bok, aby dziecko wyraźnie musiało odwrócić się do
kartki. Przy tym zadaniu badający powinien uważać, aby dziecko nie
skaleczyło się ołówkiem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dostrzega związek ołówka z papierem,
próbuje bazgrać lub kładzie ołówek na papier. Ołówek może być również
trzymany odwrotnie.

Wiek od 11,5. do 16. miesiąca

Zadanie. Wskazuje przedmioty palcem.

Wykonanie. Badający obserwuje podczas badania, czy dziecko wskazuje
jakiś przedmiot palcem, jeśli chce go mieć, lub czy pokazuje jakiś szczegół
zabawki. To zadanie może być często również wykonane jako imitacja,
gdy badający sam jako pierwszy wskazuje dowolny przedmiot.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wskazuje palcem przedmiot, który
porusza swoim dotykiem lub który leży poza zasięgiem jego ręki. Ważne
jest jednak to, że dziecko w ten sposób chce coś pokazać innej osobie.

Wiek od 12. do 17. miesiąca

Zadanie. Wkłada najmniejszą foremkę do średniej.

Materiał. Najmniejsza i średnia spośród trzech foremek do budowania
w kształcie kubka.

Wykonanie. To zadanie można przeprowadzić dopiero wówczas, gdy
dziecko pojęło jego zasadę przez skuteczne włożenie najmniejszego do
największego kubka w próbie wcześniejszej.

Jeśli badający przypadkowo rozpocznie demonstrację wkładania

przy użyciu tych foremek, wówczas trwa ona krótko. Po pierwszej próbie
zmienia pozycję foremek przynajmniej raz, aby wykluczyć przypadkowe
rozwiązanie zadania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwa razy wkłada mniejszą foremkę do
większej lub dwa razy przykrywa mniejszą foremkę większą. Zadanie
uchodzi za rozwiązane, gdy dziecko kilkakrotnie celowo postawi mniej-
szą foremkę na większą, aby zbudować wieżę.

Wiek od 13. do 18. miesiąca

Zadanie. Umieszcza dużą okrągłą płytkę w otworze wkładanki (Holz-
formbrett).

Materiał. Wkładanka oraz okrągła płytka (10 cm średnicy) z uchwytem
do wkładania.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem wkładankę i daje mu do
ręki uchwyt płytki. Po kilku nieudanych próbach sam demonstruje

wkładanie okrągłej płytki, aby jednocześnie stworzyć warunki do kolej-
nego zadania.

Wkładanki z otworami mogą być przytrzymywane przez badającego,

by w trakcie wykonywania zadania nie przesuwały się i nie obniżały
motywacji dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samo, spontanicznie wkłada okrągłą
płytkę do otworu prawidłowo lub uchwytem w dół.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie. Znajduje przedmiot ukryty pod jedną z dwóch puszek.

Materiał. Atrakcyjny dla dziecka mały przedmiot, jak na przykład
kryształek cukru lub kulka z drewna, dwie czerwone puszki bez przy-
krywek.

Wykonanie. Badający kładzie mały przedmiot, którym dziecko się inte-
resuje, pod jedną z dwóch puszek stojących obok siebie otworem w dół.
Następnie na oczach dziecka sprawnie zamienia pozycje obu puszek.
Zostają one jednocześnie przesunięte, pozostając w dalszym ciągu skiero-
wane otworami w dół. Aby zapewnić jednostajne tempo, badający
powinien w myśli policzyć „21 - 22". Powtarza on ukrywanie i zamianę
przynajmniej raz, aby prawidłowe rozwiązanie nie zostało dokonane
przez dziecko przypadkowo.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko znajduje ukryty przedmiot pod właś-
ciwym kubkiem przynajmniej dwa razy na trzy próby.

Wiek od 15. do 20. miesiąca

Zadanie. Odwraca butelkę, aby wyjąć z niej przedmiot. Materiał.

Plastykowa butelka bez zakrętki, dwa kryształki cukru.

Wykonanie. Badający potrząsa otwartą butelką, aby wskazać, że coś się
w niej znajduje. Następnie daje dziecku butelkę do ręki. To zadanie
najlepiej sprawdzić po zadaniu z dziedziny motoryki ręki: „Obraca
zakrętkę butelki w jedną i w drugą stronę".

Prawidłowe rozwiązanie. Po kilku próbach uchwycenia kryształków cuk-
ru na różne sposoby, dziecko przechyla butelkę tak, że kryształki
wysypują się z niej.

Wiek od 17. do 23. miesiąca

Zadanie. Wkłada wszystkie trzy kubki jeden do drugiego.

Materiał. Wszystkie trzy foremki do budowania w kształcie kubka.

Wykonanie. Zaleca się najpierw przeprowadzenie wyżej opisanego zada-
nia z dwoma kubkami.

Trzy kubki stawia się przed dzieckiem w dowolnej kolejności ot-

worami do góry.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada wszystkie trzy kubki jeden do
drugiego, przykrywa wszystkie jeden po drugim lub stawia je kolejno na
sobie.

Wiek od 18. do 24. miesiąca

Zadanie. Wyjmuje skobelek i otwiera rygiel.

Materiał. Przykręcona do deski zapadka z dziurką na kłódkę, drewniany
skobelek.

Wykonanie. Badający na oczach dziecka wyjmuje drewniany kółeczek,
unosi zapadkę, otwierając ją, i pokazuje dziecku naklejony pod nią
obrazek. Następnie znów wszystko zamyka i podaje deskę dziecku.
Badający może przy tym pomagać przytrzymując ją. Nie należy wykony-
wać większej ilości pokazów.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wyjmuje skobelek i otwiera zapadkę.
Jeśli kółeczek lub rygiel zacinają się można udzielić pomocy, gdy tylko da
się zauważyć u dziecka chęć do działania.

5 Postępy Pediatrii Społecznej

Wiek od 19. do 25. miesiąca

Zadanie. Umieszcza dużą i małą okrągłą płytkę we wkładankach (Holz-
formbrett).

Materiał. Dwie podstawki z okrągłymi płytkami do wkładania (średnica
10 i 6 cm).

Wykonanie. Zadanie to powinno się zaproponować dziecku tylko wtedy,
gdy poprzednio rozwiązane zostało zadanie z dużą okrągłą płytką.
Badający kładzie obie podstawki przed dzieckiem i jedna po drugiej daje
mu obie formy do włożenie. Przed każdą następną próbą należy zamienić
pozycje obu podstawek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko celnie, lub metodą prób i błędów,
wkłada prawidłowo obie płytki do wycięć. Wykonuje to dwa razy na trzy
próby, bez ingerencji badającego.

Wiek od 21. do 27. miesiąca

Zadanie. Umieszcza kwadrat, trójkąt i duże koło we wkładankach
(Holzformbrett).

Materiał. Trzy podstawki: koło (10 cm średnicy), trójkąt (długość boku
9 cm), kwadrat (długość boku 9 cm).

Wykonanie. Zadanie to powinno się zaproponować dziecku tylko wtedy,
gdy rozwiązało ono zadanie z dwiema płytkami (patrz wyżej).

Badający kładzie przed dzieckiem trzy podstawki i po kolei daje mu

formy do ręki. Przed każdą następną próbą należy zamienić pozycje
podstawek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo wkłada trzy formy do
podstawek. Poprawki własne dziecka są dozwolone.

Wiek od 22. do 28. miesiąca

Zadanie. Buduje szereg z pięciu kostek według wzoru.
Materiał. Dziesięć kostek (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający poza zasięgiem ręki dziecka układa w szeregu pięć
kostek tworząc „pociąg". Następnie daje dziecku również pięć kostek

i zachęca je do zbudowania czegoś podobnego. W razie potrzeby
pokazuje dziecku ułożenie w szeregu pierwszych dwóch kostek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko buduje własny szereg z pięciu kostek
według wzoru. Kostki mogą wystawać na boki do połowy swojej
szerokości lub leżeć oddalone od siebie.

Wiek od 23. do 29. miesiąca

Zadanie. Wkłada trzy spośród czterech figur do wkładanki w kształcie
pudełka (Formbox).

Materiał. Wkładanka z czterema figurami.

Wykonanie. Badający pokazuje, jak szukać prawidłowego otworu kloc-
kiem w kształcie mostu i daje dziecku po kolei pozostałe cztery figury.
W razie potrzeby pomaga za pierwszym razem, aby uniknąć przedwczes-
nego przerwania zadania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko, metodą prób i błędów, wkłada do
wkładanki trzy spośród czterech klocków o różnych kształtach. Udziele-
nie pomocy dozwolone jest tylko przy jednej spośród czterech prób.

Wiek od 24. do 31. miesiąca

Zadanie. Sortuje krążki według wielkości.

Materiał. 12 krążków o trzech różnych wymiarach (5,5, 8 i 11 cm
średnicy) po cztery sztuki z każdego.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem w szeregu mały, średni
i duży krążek i pokazuje powoli porządkowanie trzech kolejnych.
Następnie daje dziecku do ręki po kolei pozostałe krążki. Błędy dziecka
powinny być natychmiast korygowane, aby idea zadania nie została
zagubiona.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo porządkuje trzy spośród
czterech krążków o trzech różnych wymiarach bez pomocy z zewnątrz.

Wiek od 25. do 32. miesiąca

Zadanie. Sortuje trzy spośród czterech kostek według kolorów.

Materiał. Cztery płaskie pojemniki plastykowe (10 x 10 cm), drewniane
kostki: czerwone, żółte, zielone i niebieskie (długość krawędzi 3 cm), po
trzy z każdego koloru.

Wykonanie. Badający stawia przed dzieckiem cztery pojemniki w szeregu
i do każdego z nich wkłada kostkę innego koloru. Z kolei demonstruje
przyporządkowanie do każdej kostki innych tego samego koloru. Na-
stępnie daje dziecku pojedynczo do ręki pozostałe kostki i od razu
poprawia nieprawidłowe przyporządkowanie.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo sortuje trzy spośród czte-
rech kostek według koloru, kostki powinny być przy tym różnobarwne.

Wiek od 26. do 33. miesiąca

Zadanie. Umieszcza trzy spośród czterech krążków we wkładance, kieru-
jąc się właściwym rysunkiem (Formbrett).

Materiał. Podstawka z pięcioma wycięciami (średnica 5 cm) i pięć
krążków z nadrukiem.

Wykonanie. Badający demonstruje umieszczanie krążka we wkładance,
wskazując przy tym na rysunek. Następnie po kolei daje dziecku do ręki
pozostałe krążki. Nieprawidłowe przyporządkowanie badający koryguje
natychmiast.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wkłada trzy spośród czterech krążków
do wycięć podstawki, kierując się właściwym rysunkiem, lub kładzie je
obok prawidłowego otworu.

Wiek od 28. do 35. miesiąca

Zadanie. Buduje „most" z trzech kostek według wzoru.

Materiał. Sześć kostek (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający szybko demonstruje budowanie mostu przy pomo-
cy trzech kostek. Na dwie kostki tworzące podstawę, które leżą oddalone
od siebie o pół centymetra, kładzie trzecią kostkę. Następnie ołówkiem
pokazuje krótko przejazd pod mostem i daje dziecku trzy kostki, prosząc
aby także zbudowało taki most.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko tak stawia trzecią kostkę na dwóch
tworzących podstawę, że lekko pokrywa ona obie te kostki. Odstęp
pomiędzy obiema kostkami nie jest wymagany.

Wiek od 30. do 38. miesiąca

Zadanie. Układa kwadrat z czterech kostek według wzoru.

Materiał. Osiem kostek (długość krawędzi 3 cm).

Wykonanie. Badający układa szybko cztery kostki w kwadrat i daje
dziecku pozostałe cztery z poleceniem, aby też zbudowało coś podob-
nego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko tak układa cztery kostki tworząc
kwadrat, że odstęp pomiędzy nimi nie przekracza połowy długości
krawędzi kostki.

Diagnostyka wieku mówienia.

(Mowa aktywna)

Wskazówki ogólne

Ponieważ wypowiedzi językowe małego dziecka uzależnione są w dużej
mierze od jego stanu emocjonalnego, a możliwość dostosowania się do
sytuacji badania jest u dzieci bardzo zróżnicowana, badający nie zawsze
może wówczas natychmiast uchwycić umiejętności w tym zakresie.
Dlatego też wiele zadań uchodzi za rozwiązane, jeśli rodzice potwierdzą,
że zaobserwowali te wypowiedzi u swojego dziecka. W tych przypadkach
należy na arkuszu badania postawić znak „T" lub „N". Dodatkowo
podczas całego badania należy zwrócić uwagę na mowę spontaniczną
dziecka.

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie. Naśladuje odgłosy, jak na przykład wibracja warg.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko naśladuje odgłosy,
takie jak na przykład wibracja warg, odgłos mlaskania lub podobne.
Przy dobrym kontakcie z dzieckiem zadanie to można zaobserwować
także bezpośrednio w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko naśladuje odgłos lub dźwięk wydany
przez badającego, rodziców lub pochodzący z otoczenia. Rodzice podają
tu przynajmniej jeden przykład lub badający może zaobserwować to
w gabinecie.

Wiek od 8,5. do 12. miesiąca

Zadanie. Wypowiada podwójne sylaby, jak na przykład: „ma-ma" lub
„daj-daj", bez konkretnego znaczenia.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy słyszeli u swojego dziecka
podwójne sylaby, takie jak ,,daj-daj", „ma-ma", ,,pu-pu", które wyraź-
nie oderwane są od pozostałego gaworzenia, ale nie są jeszcze sensownie
powiązane ze zdarzeniami otoczenia, ani nie określają osób i przed-
miotów.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wyraźnie wypowiada oddzielone po-
dwójne sylaby. Rodzice podają tu przykłady lub badający może zaobser-
wować to w sytuacji badania. Zadanie to uchodzi za rozwiązane również
wtedy, gdy następne zadanie zostanie ocenione pozytywnie.

Wiek od 9,5. do 13. miesiąca

Zadanie. Wypowiada podwójne lub pojedyncze sylaby mające znaczenie.

Wykonanie. Badający obserwuje dziecko podczas badania i pyta rodzi-
ców czy używa ono konkretnych podwójnych lub pojedynczych sylab dla
określenia konkretnych zdarzeń, osób, zwierząt lub przedmiotów, na
przykład „am-am" dla określenia jedzenia, ,,brr-brr" — auta lub
,,ko-ko", gdy widzi zwierzęta.

Ponieważ na dziecku w tym wieku obce otoczenie i osoba robią

przeważnie duże wrażenie, diagnostyka prawie zawsze musi opierać się
na rozmowie z rodzicami.

Prawidłowe rozwiązanie. Na podstawie rozmowy z rodzicami dowiaduje-
my się, że dziecko wypowiada dającą się wyraźnie wyodrębnić sylabę
podwójną lub pojedynczą, która ma związek z sytuacjami, osobami lub
przedmiotami.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie. Wyraża życzenie poprzez określone dźwięki, mówiąc na przy-
kład ,,eh".

Wykonanie. Badający pyta rodziców, a podczas badania zwraca uwagę
na to, czy dziecko wyraża życzenia jedynie poprzez płacz, czy też również
przez dźwięki oznaczające wysiłek, na przykład „eh-eh".

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wyraża swoje życzenia używając okreś-
lonych dźwięków, na przykład „eh".

Wiek od 10,5. do 14,5. miesiąca

Zadanie. Używa słów „tata" lub „mama" dla określenia osób.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, a podczas badania zwraca uwagę
na to, czy dziecko mówi „tata" lub „mama" i czy tymi słowami określa
osoby.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko używa słów „tata" lub „mama" głów-
nie dla określenia osób, a nie pewnych sytuacji.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie. Wypowiada dwa sensowne słowa.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakich sensownych słów dziecko
używa i zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka w sytuacji badania.
Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada przynajmniej dwa sensow-
ne słowa, jak na przykład „tata" — na określenie osób — lub „pa-pa"
— na wychodzenie z domu. Oba te słowa używane są codziennie i bez
wątpienia określają konkretne rzeczy, zwierzęta, osoby lub sytuacje.

Wiek od 12. do 16,5. miesiąca

Zadanie. Wypowiada trzy sensowne słowa.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakich sensownych słów dziecko
używa, i zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada przynajmniej trzy sensowne
słowa. Te trzy słowa używane są codziennie i określają konkretne rzeczy,
zwierzęta, osoby lub sytuacje.

Wiek od 13. do 18. miesiąca

Zadanie. Nuci piosenki dla dzieci razem ze śpiewającym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jak ich dziecko reaguje, gdy
śpiewają mu na głos piosenkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko nuci lub śpiewa czasami wspólnie
piosenkę, lekko modulując wysokość tonu.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie. Wypowiada sensowne słowo z dwiema różnymi samogłoskami,
na przykład „pika" (dziecięca nazwa piłki).

Wykonanie. Badający pyta rodziców, jakie sensowne słowa wypowiada
już dziecko i notuje słowa usłyszane w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada przynajmniej jedno sensow-
ne słowo dwusylabowe, zawierające dwie różne samogłoski, jak na
przykład „pika", „miau", „hau".

Wiek od 15. do 21. miesiąca

Zadanie. Zapytane, nazywa przedmiot

Materiał. Zabawki lub inne znane dziecku przedmioty, które — według
informacji rodziców — potrafi nazwać.

Wykonanie. Badający pyta dziecko o znane mu już przedmioty.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko w sytuacji badania nazywa jeden
spośród trzech pokazanych przedmiotów, jak na przykład „pika" — pił-
kę, „kaka" — kaczkę lub „łapa" — lampę. Zadanie uchodzi również za
rozwiązane, jeśli dziecko nazwie jeden z dwunastu obrazków testowych
z zestawu A.

Wiek od 16. do 22. miesiąca

Zadanie. Wypowiada życzenia używając takich słów, jak na przykład

„da!" lub „am-am".

Wykonanie. Badający pyta rodziców, w jaki sposób ich dziecko syg-

nalizuje, gdy chce coś mieć. Zadanie to można również zaobserwować
w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada swoje życzenia takimi
słowami, jak na przykład „da!" lub „am-am". Używanie jedynie słów
„mama" lub „tata" nie wystarczy.

Wiek od 17. do 23. miesiąca

Zadanie. Wypowiada znane mu słowo według wzoru.

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) mówi głośno w zdaniu
znane dziecku słowo.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko powtarza ostatnie słowo zdania lub to
jedno znane mu słowo.

Wiek od 18. do 25. miesiąca

Zadanie. Potrafi werbalnie odmówić wykonania polecenia.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, a podczas badania zwraca uwagę
na to, czy dziecko mówi „nie" lub podobnie, jeśli czegoś nie chce.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko potrafi odrzucić polecenie poprzez
wypowiadanie formy przeczenia „nie".

Wiek od 19. do 26. miesiąca

Zadanie. Wypowiada pierwsze zdania dwuwyrazowe w języku dziecię-
cym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy ich dziecko łączy już ze sobą
dwa słowa (np. „tata auto" lub „mama pi" — śpi) i zwraca uwagę na
wypowiedzi dziecka w sytuacji badania.

Szczególnie zachęcające do mówienia jest tutaj oglądanie obrazków

testowych z zestawów A i B lub przeprowadzenie zabawy z określoną
rolą dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko spontanicznie wypowiada przynajmniej
jedno sensowne zdanie złożone z dwóch słów. Oba słowa mogą być tutaj
wypowiadane przez dziecko także jako jedno, muszą jednak zawierać
przynajmniej trzy sylaby. Dziecięce formy zdrobnień są również dopusz-
czalne. Jeśli zadanie jest wyjaśnione przez wywiad z rodzicami, wymaga-
ny jest przykład.

Wiek od 20. do 28. miesiąca

Zadanie. Nazywa osiem spośród dwunastu przedmiotów na obrazkach
testowych z zestawu A.

Materiał. Dwanaście obrazków testowych A.

Wykonanie. Badający kładzie po kolei, pojedynczo przed dzieckiem
wszystkie dwanaście obrazków testowych, zaczynając od
najłatwiejszego i zwraca uwagę na to, żeby dziecko nazywało każdy
przedmiot lub każde zwierzę na obrazkach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko nazywa osiem spośród dwunastu przed-
miotów lub zwierząt na obrazkach testowych z zestawu A, tak jak
rozpoznaje je ze swojego punktu widzenia. Lalka często określana jest
jako „dziewczynka", pies jako ,,hau-hau", a kot jako „miau". Nie
wystarczy, gdy dziecko nazwie kaczkę słowem „ptak" lub ,,ka-ka".
Ogólnie jednak słowa w języku dziecięcym uchodzą za prawidłowe
rozwiązanie.

Wiek od 21. do 29. miesiąca

Zadanie. Nazywa dwie czynności na obrazkach testowych z zestawu B.

Materiał. Obrazki z zestawu B (jedzące, kąpiące się i śpiące dziecko).

Wykonanie. Badający pokazuje dziecku pojedynczo obrazki testowe
i pyta, co robi dziecko na tych obrazkach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wymienia dwie czynności przedstawio-
ne na obrazkach testowych B. Odgłosy lub gesty nie wystarczą.

Wiek od 22. do 31. miesiąca

Zadanie. Używa swego imienia, gdy mówi o sobie.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy dziecko mówi o sobie i czy przy
tym używa swojego imienia. W razie potrzeby badający pyta dziecko, jak
się ono nazywa.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko używa swojego imienia lub formy
zdrobniałej, gdy mówi o sobie lub gdy zapytane jest o swoje imię.
Powtarzanie swojego imienia za kimś nie jest dopuszczalne.

Wiek od 23. do 32. miesiąca

Zadanie. Wypowiada pierwsze zdania trzywyrazowe językiem dziecię-
cym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy ich dziecko łączy już ze sobą
trzy wyrazy (np. „Tata auto tu" lub „Mama też ma") i w sytuacji
badania zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka. Okazję do tego stwarzają
szczególnie sytuacje pobudzające do mówienia, takie jak oglądanie
obrazków i zabawy z określoną rolą dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko spontanicznie wypowiada przynajmniej
jedno sensowne zdanie składające się z trzech słów. Dziecięce zdrobnienia
lub łączenie dwóch słów w jedno są tutaj dopuszczalne. Jeśli zadanie
wyjaśnione jest przez wywiad z rodzicami, powinni oni umieć podać
przykład.

Wiek od 24. do 33. miesiąca

Zadanie. Nazywa wszystkie przedmioty na dwunastu obrazkach testo-
wych z zestawu A.

Materiał. Dwanaście obrazków z zestawu A.

Wykonanie. Badający rozkłada pojedynczo przed dzieckiem po kolei
wszystkie dwanaście obrazków testowych, zaczynając od najłatwiejszego,
i zwraca uwagę na to, aby dziecko nazwało każdy przedmiot lub każde
zwierzę na obrazkach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko nazywa wszystkie dwanaście obrazków
testowych, tak jak rozpoznaje je ze swojego punktu widzenia. Lalka
często określana jest jako dziewczynka, pies jako „hau-hau", kot jako
„miau". Nie wystarczy, jeśli dziecko nazwie kaczkę słowem „ptak" lub
„ka-ka".

Wiek od 25. do 34. miesiąca

Zadanie. Mówi o sobie używając formy „ja".

Wykonanie. Badający zadaje rodzicom pytania i zwraca uwagę w sytuacji
badania na to, czy dziecko używa formy „ja", gdy mówi o sobie.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko mówi o sobie używając formy „ja", nie
powtarzając jedynie bezpośrednio wypowiedzi rodziców lub badającego.

Wiek od 26. do 36. miesiąca

Zadanie. Wypowiada pierwsze zdania czterowyrazowe językiem dziecię-
cym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy ich dziecko czasami wypowiada
sensowne zdania złożone z czterech słów. Badający powinien postarać się

o takie zabawki i obrazki, które skłaniają do mówienia i zwracać przy
tym uwagę na wypowiedzi dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko spontanicznie wypowiada przynajmniej
jedno sensowne zdanie złożone z czterech słów. Dziecięce zdrobnienia

i składanie dwóch słów w jedno są dopuszczalne. Na przykład „Mama
daj-mi pić" lub „Nie dam-ci misia". Jeśli zadanie to wyjaśniane jest
poprzez wywiad z rodzicami, powinni oni podać przykład.

Wiek od 27. do 38. miesiąca

Zadanie. Używa liczebnika „dwa" dla określenia kilku przedmiotów.

Wykonanie. Należy zapytać rodziców, czy dziecko używa już liczby
„dwa". Oprócz tego badający bierze do ręki kilka przedmiotów, jak na

przykład kostki cukru lub małe piłeczki, i zadaje dziecku pytanie:
„Ile piłeczek chcesz, jedną czy dwie?" Inna możliwość polega na położe-
niu przed dzieckiem trzech przedmiotów i zapytaniu go czy potrafi już
liczyć.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko używa przeważnie liczby „dwa" dla
określenia większej ilości przedmiotów i wie, że jest to więcej niż „jeden".
Pewne odliczanie z jednoczesnym dotknięciem drugiego przedmiotu
palcem nie jest jeszcze wymagane.

Wiek od 28. do 39. miesiąca

Zadanie. Używa zaimka „moje", „twoje".

Wykonanie. Badający wskazuje na rzecz, którą dziecko ma na sobie lub
przyniosło ze sobą i zadaje pytanie „Czyje to jest?". Jednocześnie
w sytuacji badania zwraca uwagę na wypowiedzi dziecka. Jeśli tego
zadania nie można wyjaśnić podczas badania, osoba badająca zwraca się
do rodziców z pytaniem: „Czy Wasze dziecko używa słówka «moje» dla
zaznaczenia, że coś do niego należy, lub czy używa słowa «twoje»?"

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko używa zaimka „moje", aby zaznaczyć,
że coś do niego należy. Prawidłowe użycie słowa „twoje" badający
również może ocenić pozytywnie.

Wiek od 29. do 41. miesiąca

Zadanie. Nazywa przedmioty w liczbie mnogiej na jednym z obrazków
z zestawu C.

Materiał. Trzy obrazki testowe z zestawu C z piłkami, kwiatami i drze-
wami.

Wykonanie. Należy położyć przed dzieckiem pojedynczo, po kolei wszys-
tkie trzy obrazki, a badający pyta dziecko, co jest na każdym z nich.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko nazywa przedmioty w liczbie mnogiej
przynajmniej na jednym obrazku testowym. Możliwe są również dziecię-
ce formy liczby mnogiej, jak na przykład „piki" (piłki).

Wiek od 30. do 42. miesiąca

Zadanie. Wypowiada pierwsze zdanie pięciowyrazowe w języku dziecię-
cym.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko czasami tworzy już
sensowne zdania złożone z pięciu słów. Podczas badania należy zadbać
o sytuacje zachęcające dziecko do mówienia, jak na przykład zabawy
z podziałem na role i oglądanie obrazków, i notować najdłuższe wypo-
wiedzi dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada spontanicznie przynajmniej
jedno sensowne zdanie złożone z pięciu słów. Jeśli zadanie wyjaśnione
jest przez rozmowę z rodzicami, powinni oni umieć podać jakiś przykład.

Wiek od 31. do 44. miesiąca

Zadanie. Używa formy pytającej „dlaczego?".

Wykonanie. Wykonanie zadania należy ustalić przez rozmowę z rodzica-
mi, ponieważ słowo „dlaczego?" często używane jest przez dziecko
i czasami wprawia dorosłych w zakłopotanie.

Prawidłowe rozwiązanie. Według relacji rodziców dziecko używa formy
pytającej „dlaczego?" nie zawsze w celu uzyskania uzasadnienia jakiegoś
zjawiska.

Wiek od 32. do 45. miesiąca

Zadanie. Powtarza za kimś jedno z trzech zdań pięciowyrazowych.

Materiał. Przykłady zdań pięciowyrazowych w spiętej spiralą książce
z obrazkami testowymi.

Wykonanie. Badający czeka, aż dziecko nawiąże z nim kontakt wzroko-
wy, a następnie zachęca je, aby powtórzyło za nim zdania:

„Ten chłopiec ma duże auto."
„To dziecko idzie do domu."
„Mój tato jedzie do miasta."

Zdania te lub inne pięciowyrazowe, niestandaryzowane są wymawia-

ne w całości i jeśli to konieczne, przy pierwszych dwóch można dziecku
pomóc.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko powtarza w całości jedno z trzech zdań
pięciowyrazowych. Może je przy tym wypowiadać niewyraźnie lub
opuszczać pojedyncze litery.

Wiek od 34. do 48. miesiąca

Zadanie. Wypowiada pierwsze zdania sześciowyrazowe.

Wykonanie. Ponieważ wraz z wydłużaniem się zdań dziecka, rodzicom
coraz trudniej podać przykłady, badający powinien podczas badania
zwracać uwagę na najdłuższe zdania dziecka i zanotować je w formularzu
testowym.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wypowiada spontanicznie przynajmniej
jedno sensowne zdanie złożone z sześciu słów. Jeśli zadanie wyjaśniane
jest przez rozmowę z rodzicami, powinni oni umieć podać przykład.

Wiek od 36. do 51. miesiąca

Zadanie. Znajduje przeciwieństwo do dwóch przymiotników (gorący,
jasny, czysty).

Materiał. W spiętej spiralą książce z obrazkami testowymi znajdują się
zdania zawierające pary przeciwieństw.

Wykonanie. Badający czeka, aż dziecko się skoncentruje i zdanie po
zdaniu pyta o następujące przymiotniki przeciwstawne:

„Piec (kaloryfer, ogień) jest gorący — lód (w lodówce) jest ...?"

„W dzień jest jasno — w nocy jest ...?"

„Jeśli bawisz się ziemią (błotem), jesteś brudny — jeśli się umyjesz

— jesteś ...?"

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo uzupełnia dwa spośród
trzech zdań.

Na pierwsze pytanie dziecko może odpowiedzieć używając słów

„zimny" lub „chłodny", na drugie: „ciemno" lub „szaro", a na trzecie
słowami: „czysty" lub „umyty".

Diagnostyka wieku rozumienia mowy

Wskazówki ogólne

Zadania sprawdzające rozumienie mowy zakładają dużą gotowość dziec-
ka do reagowania na słowne zachęty badającego. Dlatego też w tej
dziedzinie jest szczególnie trudno rozróżnić pomiędzy kategorią oceny
„nie rozwiązane" a „brak motywacji u dziecka".

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie. Zapytane szuka ojca lub matki.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy dziecko spogląda na ojca
(matkę), gdy jest zapytane: „Gdzie jest tata (mama)?". Następnie próbuje
wyjaśnić zadanie w sytuacji badania. Prosi przy tym matkę lub ojca, aby
usunęli się z pola widzenia dziecka, a następnie pyta dziecko o mamę lub
tatę.

Prawidłowe rozwiązanie. Zapytane o mamę lub tatę dziecko szuka ich lub
odwraca wzrok w ich kierunku.

Często trzeba polegać na wypowiedziach towarzyszącego rodzica,

ponieważ większość dzieci pojawia się tylko z jednym z nich.

Wiek od 8,5. do 11,5. miesiąca

Zadanie. Odwraca się, gdy rodzice wymieniają jego imię.

Wykonanie. Badający (lub jedno w rodziców) czeka, aż dziecko zaprze-
stanie wykonywania aktualnej czynności. Wówczas zwracają się do
niego jego imieniem lub formą zdrobniałą. W następnych próbach
należy zorientować się czy istnieje dla dziecka jakaś różnica pomiędzy

6 — Postępy Pediatrii Społecznej

wypowiadaniem jego imienia, a pozostałymi sposobami zwracania się do
niego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko odwraca się, gdy rodzice lub badający
nazywają je jego imieniem. Wyraźnie zauważalne przy tym musi być to,
że dziecko odwraca się, reagując nie tylko na dźwięk głosu.

Wiek od 9,5. do 12,5. miesiąca

Zadanie. Reaguje na pochwałę lub zakazy.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko cieszy się i powtarza
czynności, gdy się je chwali lub czy zatrzymuje się w swoich ruchach, gdy
wypowiadany jest zakaz (np. „Nie!"). Zakaz przy tym nie może być
wypowiadany zbyt głośno, aby było jasne, że dziecko reaguje na zakaz
słowny, a nie na siłę głosu. W sytuacji badania może zdarzyć się na
przykład, że dziecko skubie kwiatek doniczkowy, a jedno z rodziców
zabrania mu tego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko reaguje wyraźnie: cieszy się, gdy jest
chwalone lub nieruchomieje, gdy mu się czegoś zabrania. Wystarczy, gdy
dziecko zareaguje tylko na jedno z tych sygnałów.

Wiek od 10,5. do 14. miesiąca

Zadanie. Wykonuje polecenie: „Chodź tu!" lub „Daj mi!".

Wykonanie. Badający (lub jedno z rodziców) czeka, aż dziecko się
skoncentruje, a następnie zachęca je przyjaźnie „Chodź tu!". Jeśli
dziecko właśnie trzyma coś w ręce, może je także poprosić: „Daj mi...!".
Jeśli dziecko nie reaguje na oba polecenia, badający pyta rodziców, jakie
inne polecenie dziecko mogłoby znać i sprawdza to w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko zbliża się na polecenie „Chodź tu!" lub
przymierza się do oddania przedmiotu, który właśnie trzyma w ręce, na
prośbę „Daj mi...!". Może to być również inne znane dziecku polecenie,
na które ono reaguje.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie. Zapytane szuka przedmiotu, którym się właśnie bawiło.

Materiał. Różne przedmioty, jak na przykład piłka, samochód, lalka,
książeczka z obrazkami.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, którą z zabawek (piłka, samochód,
lalka, książka) dziecko zna. Dziecko bawi się chwilę tym przedmiotem,
po czym badający kładzie go obok dziecka na stole, czeka aż oderwie ono
wzrok od przedmiotu i zadaje mu pytanie: „Gdzie jest...?".

Prawidłowe rozwiązanie. Na pytanie badającego dziecko szuka przed-
miotu, którym się przedtem bawiło, poprzez zwrócenie wzroku w jego
kierunku.

Wiek od 12. do 16. miesiąca

Zadanie. Zapytane, szuka jedzenia, swojej butelki lub filiżanki.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy przynieśli ze sobą butelkę,
filiżankę lub szklaneczkę dziecka i który z tych przedmiotów mógłby
być dziecku najlepiej znany. Badający pokazuje ten przedmiot dziec-
ku, a następnie pyta o niego, gdy dziecko odwróciło się od przed-
miotu.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko, zapytane, szuka czegoś do jedzenia,
swojej butelki lub filiżanki poprzez zwracanie się w kierunku przedmiotu,
patrzenie na niego lub wskazywanie.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub patrzy prawidłowo na jakąś część ciała.

Wykonanie. Badający dowiaduje się od rodziców, którą część ciała
dziecko mogłoby znać, a następnie pyta o nią, każąc dziecku pokazać tę
część ciała u lalki (np. oczy), u rodziców (np. buzia). Dziecko może też
wskazywać części własnego ciała.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy na jedną z części
ciała wymienioną przez badającego.

Wiek od 13,5. do 18. miesiąca

Zadanie. Rozumie słowo „otwierać" i otwiera puszkę.

Wykonanie. Badający najpierw wyjaśnia zadania z zakresu pojmowania
związków między przykrywką a puszką, po czym ponownie zamyka
puszkę i mówi do dziecka: „Otwórz!". Jeśli dziecko otworzy puszkę bez
związku z tym poleceniem, badający powtarza polecenie w chwili, gdy
dziecko właśnie ponownie zamknęło puszkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko reaguje na polecenie badającego
„Otwórz!" i otwiera puszkę.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub patrzy prawidłowo na dwa spośród czterech
obrazków testowych z zestawu A.

Materiał. Cztery spośród obrazków testowych z zestawu A.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, które z dwunastu obrazków mogły-
by być znajome dziecku. Następnie kładzie przed dzieckiem parami
cztery obrazki i pyta o jeden z dwóch obrazków: „Gdzie jest samochód?
Pokaż samochód!". Jeśli dziecko rozpoznaje obrazek, badający tworzy
nową parę zmieniając prawidłowo rozpoznany obrazek na nowy. Na
ogół lepiej jest kłaść obrazki obok siebie w pewnych odstępach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy prawidłowo na
dwa spośród czterech położonych przed nim obrazków testowych z ze-
stawu A. Jeśli dziecko nazwie dwa obrazki, zadanie również uważa się za
rozwiązane.

Wiek od 15. do 20. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub prawidłowo patrzy na swój brzuch.

Wykonanie. W przeciwieństwie do jednego z wcześniejszych zadań, przy
którym dziecko mogło sobie wybrać część ciała, zadawane jest tutaj

pytanie o brzuch. Obojętne przy tym czy dziecko może go pokazać
u siebie, u lalki czy u matki. Badający pyta dziecko: „Pokaż mi swój
brzuch!".

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy na swój brzuch,
brzuch innej osoby lub lalki.

Wiek od 15,5. do 21. miesiąca

Zadanie. Wykonuje polecenie: „Podnieś lalkę i połóż ją na stole!"

Wykonanie. Badający niepostrzeżenie kładzie lalkę na podłodze i prosi
dziecko: „Podnieś lalkę i połóż ją na stole!".

Jeśli dziecko nie potrafi jeszcze chodzić lub się schylać, może położyć
także lalkę na krześle.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wykonuje polecenie: „Podnieś lalkę
i połóż ją na stole!". Zadanie rozwiązane jest również wówczas, gdy
dziecko wykonuje inne, analogiczne polecenie zawierające dwie czyn-
ności.

Wiek od 17. do 23. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub patrzy prawidłowo na cztery spośród ośmiu
obrazków testowych z zestawu A.

Materiał. Osiem spośród obrazków testowych A.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, których spośród dwunastu obraz-
ków dziecko prawdopodobnie nie zna i odrzuca cztery z nich. Następnie
kładzie przed dzieckiem jednocześnie trzy obrazki i pyta o jeden z nich.
Jeśli dziecko rozpozna obrazek, badający tworzy nową kombinację
z trzech obrazków, zamieniając ten rozpoznany na inny. Powtarza się to
dotąd, aż dziecko nie rozpozna już żadnych obrazków.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy prawidłowo na
cztery spośród ośmiu położonych przed nim obrazków testowych lub
nazywa je.

Wiek od 18. do 24. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub spogląda prawidłowo na trzy części ciała.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, które części ciała dziecko zna.
Następnie, wymieniając je kolejno, prosi dziecko, aby pokazało je
u siebie, rodziców lub u lalki. Szczególnie łatwe okazywało się przy tym
wskazywanie oczu, ust, nosa, brzucha, włosów i rąk.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy przynajmniej na
trzy części ciała, o które zostało zapytane. Samo wymienianie części ciała
przez dziecko nie wystarczy.

Wiek od 19. do 25. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub patrzy prawidłowo na osiem spośród dwunastu
obrazków testowych z zestawu A.

Materiał. Dwanaście obrazków testowych z zestawu A.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem jednocześnie po trzy
obrazki testowe z zestawu A i pyta o jeden z nich. Jeśli dziecko rozpozna
obrazek, badający tworzy nową kombinację z trzech obrazków zamienia-
jąc już rozpoznany przez dziecko na inny.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy na osiem spo-
śród dwunastu obrazków testowych z zestawu A lub nazywa osiem
z nich.

Wiek od 20. do 27. miesiąca

Zadanie. Rozumie znaczenie słowa „zimny", wskazuje na zimne rzeczy

lub nazywa je.

Materiał. Coś zimnego, jak na przykład kostka lodu, zimna butelka,
woreczek z lodem lub lodówka z zamrażarką.

Wykonanie. Badający prosi rodziców, aby przypomnieli sobie czy ich
dziecko używało już przymiotnika „zimny". Oprócz tego badający
pozwala dziecku dotknąć coś zimnego (np. kostkę lodu lub woreczek
z lodem), a po chwili pyta: „Co jest zimne, pokaż mi co jest zimne?".

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wskazuje na zimny przedmiot. Zadanie
jest rozwiązane również wówczas, gdy dziecko aktywnie używa przymiot-
nika „zimny" w jego właściwym sensie i rodzice mogą na to podać
przykład.

Wiek od 21. do 28. miesiąca

Zadanie. Rozumie znaczenie słowa „duży"; na polecenie bierze sobie
dużą piłkę.

Materiał. Duża piłka (o średnicy 15—20 cm) i mała piłka (5—10 cm).

Wykonanie. Badający podaje dziecku obie piłki i prosi, aby wzięło sobie
większą. Aby stwierdzić, czy reakcja dziecka nie była przypadkowa,
badający każe podać sobie dużą piłkę, zamienia w rękach z małą i jeszcze
raz zachęca dziecko, aby obecnemu rodzicowi podało dużą piłkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo rozwiązuje zadania cząst-
kowe, bierze sobie dużą piłkę i podaje ją badającemu lub obecnemu
rodzicowi.

Zadanie rozwiązane jest również, gdy dziecko w sposób prawidłowy

używa już aktywnie przymiotnika „duży" i rodzice mogą podać na to
przykład.

Wiek od 22. do 29. miesiąca

Zadanie. Pokazuje lub patrzy na swoją rękę.

Wykonanie. W nawiązaniu do zadania: „Pokazuje lub patrzy prawidłowo
na trzy części ciała" badający prosi dziecko, aby pokazało mu swoją
rękę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pokazuje lub patrzy na swoją rękę, lub
podnosi ją do góry.

Wiek od 23. do 31. miesiąca

Zadanie. Rozumie znaczenie słowa „ciężki", pokazuje na ciężki przed-
miot.

Materiał. Dwie małe piłki: lżejsza i cięższa mała piłka.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko używa już prawid-
łowo przymiotnika „ciężki". Jeśli rodzice zaprzeczą lub nie są pewni,
badający każe wziąć dziecku do ręki lekką i cięższą piłkę i pyta: „Która
piłka jest ciężka?". Aby wykluczyć przypadek, badający prosi dziecko,
aby podało obecnemu rodzicowi ciężką piłkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwa razy pokazuje na ciężką piłkę.
Zadanie rozwiązane jest również wówczas, gdy dziecko już aktywnie
używa w sposób prawidłowy przymiotnika „ciężki" i rodzice mogą na to
podać przykład.

Wiek od 24. do 32. miesiąca

Zadanie. Rozpoznaje dwa sposoby poruszania się na obrazkach testo-
wych z zestawu A (ptak, ryba).

Materiał. Z dwunastu obrazków testowych z zestawu A należy wybrać
jedynie ptaka, samochód i rybę.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem wszystkie trzy obrazki
i zadaje pytanie: „Pokaż mi, co lata?". Jeśli dziecko wskaże właściwy
obrazek, pada pytanie: „Pokaż mi teraz, co jedzie?", a następnie: „Pokaż
mi teraz, co pływa?".

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko wskazuje prawidłowo na dwa spośród
trzech obrazków testowych (ptak, samochód, ryba).

Wiek od 25. do 33. miesiąca

Zadanie. Rozumie dwa spośród czterech przyimków (na, pod, obok, za).

Materiał. Jeden z czterech płaskich, czworokątnych pojemników oraz
kostka.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem kostkę i pojemnik
otworem w dół i prosi w sposób następujący:

„Połóż kostkę na miseczce."
„Połóż kostkę pod miseczką."
„Połóż kostkę obok miseczki."
„Połóż kostkę za miseczką."

Dzięki przytakiwaniu i pochwałom otoczenia dziecko przeważnie

znajduje wiele radości w wykonywaniu tych prób.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko prawidłowo reaguje przynajmniej na
dwa polecenia i kładzie kostkę na miseczce, pod miseczką, obok miseczki
lub za miseczką.

Wiek od 26. do 35. miesiąca

Zadanie. Rozumie dwa pytania: „Co robisz łyżką (grzebieniem, z fili-
żanką)?"

Materiał. Żaden z przedmiotów, o który pytamy, nie powinien leżeć na
stole.

Wykonanie. Badający, nie pokazując na konkretny przedmiot, w od-
powiednim momencie zadaje dziecku pytanie: „Co robisz łyżką?" i czeka
na odpowiedź. Następnie stawia jedno po drugim pozostałe pytania:

„Co robisz grzebieniem?"

„Co robisz z filiżanką?"

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko poprzez jednoznaczne gesty lub wypo-
wiedzi daje znać, że zrozumiało dwa spośród trzech pytań i reaguje
odpowiednio nazwaniem lub pokazaniem czynności jedzenia, czesania
i picia.

Wiek od 27. do 36. miesiąca

Zadanie. Rozumie znaczenie słowa „lekki", wybiera lżejszą piłkę.

Materiał. Dwie małe piłki: lżejsza i cięższa mała piłka.

Wykonanie. Badający daje dziecku do ręki obie piłki i prosi je, aby dało
mu lekką piłkę. Następnie oddaje mu piłkę i stara się o to, by w rączkach

dziecka zamieniać piłki. Zaraz potem prosi dziecko, aby dało lekką piłkę
obecnemu rodzicowi.

Prawidłowe rozwiązanie. Przy trzech próbach dziecko przynajmniej dwa
razy oddaje lekką piłkę, w sposób aktywny prawidłowo używa już słowa
„lekki" w sytuacji badania, bądź też rodzice potrafią wymienić jakiś
przykład z domu, w którym dziecko używa tego przymiotnika w sposób
sensowny.

Wiek od 28. do 37. miesiąca

Zadanie. Rozumie dwa pytania: „Co robisz, gdy jesteś śpiący (głodny,
brudny)?"

Wykonanie. Badający w odpowiednim momencie zadaje dziecku po kolei
następujące pytania:

„Co robisz, gdy jesteś śpiący?" „Co
robisz, gdy jesteś głodny?" „Co
robisz, gdy jesteś brudny?"

Po każdym pytaniu badający czeka na odpowiedź.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko poprzez jednoznaczne gesty lub wypo-
wiedzi daje znać przy dwóch spośród trzech pytań, że je zrozumiało.
Sygnalizuje czynność spania, jedzenia i mycia.

Wiek od 29. do 39. miesiąca

Zadanie. Zapytane pokazuje swoją brodę.

Wykonanie. Badający próbuje ustalić wykonanie tego zadania w nawią-
zaniu do pytań o inne części ciała, zadając dziecku pytanie: „Pokaż mi
proszę twoją brodę! Gdzie masz brodę?".

Prawidłowe rozwiązanie. Na pytanie, dziecko pokazuje swoją brodę bądź
też brodę mamy, badającego lub lalki.

Wiek od 32. do 43. miesiąca

Zadanie. Wie, czy jest chłopcem, czy dziewczynką.

Wykonanie. Badający pyta dziecko: „Jesteś chłopcem (pauza) czy dziew-
czynką?"

Mogą tu być użyte również lalki lub obrazki z dziećmi, u których

można rozpoznać płeć; zasadniczo nie pomniejszają one stopnia trudno-
ści zadania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko potwierdza słownie właściwą część
pytania lub reaguje odpowiednio skinieniem głowy. Zadanie rozwiązane
jest również wtedy, gdy dziecko potrafi prawidłowo określić swoją płeć.

Wiek od 34. do 45. miesiąca

Zadanie. Dwa razy prawidłowo pokazuje na najdłuższą spośród trzech
linii.

Materiał. Trzy narysowane linie ze spiętej spiralą książki z obrazkami
testowymi.

Wykonanie. Badający kładzie przed dzieckiem pierwszą kartkę z liniami
o różnych długościach i zadaje pytanie: „Która jest najdłuższa?". Następ-
nie sprawdza wynik, otwierając następną stronę i powtarzając pytanie.
Tylko w przypadku, gdy pojawi się błąd, należy dla sprawdzenia pokazać
dziecku trzeci rysunek.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przy trzech próbach przynajmniej dwa
razy prawidłowo pokazuje najdłuższą spośród trzech narysowanych linii.

Diagnostyka wieku społecznego

Wskazówki ogólne

Większość zadań można wyjaśnić przez rozmowę z rodzicami. Jeśli
jednak wypowiedzi rodziców są sprzeczne z wrażeniem, jakie dziecko
sprawia na badającym, to dla większej pewności umiejętności dziecka
powinny być sprawdzone w sytuacji badania. Decydujące znaczenie ma
przy tym stworzenie dziecku sprzyjającej odprężeniu atmosfery oraz
zapewnienie mu swobody emocjonalnej.

Wiek od 8. do 11. miesiąca

Zadanie. Potrafi odrzucić polecenie protestując.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko protestuje, gdy
wymagają od niego czegoś, czego ono nie chce, czy też rodzice nie znają
takiego krzyku protestu.

Należy przy tym dokładnie wyjaśnić, że nie chodzi tutaj o protest

wobec nieoczekiwanych działań rodziców, jak na przykład sadzanie,
branie do przewijania itp.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko głośno protestuje poprzez gniewny
płacz lub krzyk, jeśli nie chce spełnić polecenia rodziców. Odwracanie się
lub zachowanie spokoju nie wystarczają. Wymagane formy zachowania
się dziecka rzadko można zaobserwować w obcym otoczeniu i należy o to
zapytać rodziców.

Wiek od 9. do 12,5. miesiąca

Zadanie. Na prośbę podaje matce przedmiot.

Wykonanie. Badający czeka, aż dziecko przez jakiś czas pobawi się
przedmiotem. Następnie prosi matkę lub ojca, aby kazali podać sobie ten

przedmiot. Polecenie to, w przeciwieństwie do prób badających rozumie-
nie mowy, może być wyrażone także poprzez gesty. Nie ma sensu
rozstrzygać tego zadania, gdy dziecko usilnie walczy, aby zatrzymać
przedmiot. Wówczas bardziej celowe jest wyjaśnienie tego zadania przez
rozmowę z rodzicami lub powtórzenie go później.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko na prośbę daje jednemu z rodziców (lub
badającemu) przedmiot, którym się właśnie bawiło. Po krótkiej chwili
może go jednak chcieć otrzymać z powrotem.

Zadanie uchodzi również za rozwiązane, jeśli dziecko odda piłkę,

tocząc ją w kierunku dorosłego.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie. Naśladuje gest, na przykład klaskania w dłonie lub ,,pa-pa".

Wykonanie. Zadanie to można przeważnie wyjaśnić przez pytanie po-
stawione rodzicom. Czy dziecko naśladuje ich, gdy pokazują jakieś gesty,
na przykład ,,pa-pa", „kosi-kosi łapci", „jaki jesteś duży?" lub inne.
Pod koniec badania, gdy rodzice chcą wychodzić z dzieckiem na ręku
badający macha ręką na pożegnanie i obserwuje czy dziecko odwzajem-
nia ten gest.

Prawidłowe rozwiązanie. Według wypowiedzi rodziców dziecko naśladuje
często powtarzane gesty, jak na przykład ,,pa-pa", „kosi-kosi" i w ten
sposób spontanicznie wypowiada się w odpowiedniej sytuacji. U
starszych dzieci, u których gesty może zastąpić mowa, sprawdzanie
tego zadania nie ma sensu.

Wiek od 11. do 14,5. miesiąca

Zadanie. Pieści lalkę lub pluszowe zwierzątko.

Materiał. Duża lalka lub pluszowe zwierzątko.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko potrafi się już bawić
lalkami lub maskotkami. Oprócz tego w sytuacji badania daje dziecku
lalkę lub pluszowe zwierzątko i obserwuje, co ono robi. Demonstracja

pieszczenia i słowna zachęta rodziców, na przykład „Przytul ją!", mogą
ewentualnie ułatwić wykonanie zadania. Konieczne jest to szczególnie
wtedy, gdy dziecko nie ma w domu lalki ani maskotki.

Wiek od 11,5. do 15,5. miesiąca

Zadanie. Toczy piłkę w kierunku badającego lub matki.
Materiał. Duża, miękka piłka o średnicy 15—20 cm.

Wykonanie. Badający (względnie jedno z rodziców), w zależności od
stopnia lękliwości dziecka toczy do dziecka siedzącego na podłodze piłkę
i przez otwarcie ramion daje mu do zrozumienia, że chce ją mieć
z powrotem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko kilka razy, w miarę celnie, toczy piłkę
do badającego lub jednego z rodziców.

Wiek od 12,5. do 16,5. miesiąca

Zadanie. Naśladuje czynności domowe, na przykład wycieranie lub
zamiatanie.

Wykonanie. Należy zapytać rodziców czy dziecko naśladuje ich w takich
czynnościach jak: wycieranie, czyszczenie lub zamiatanie.

Prawidłowe rozwiązanie. Według odpowiedzi rodziców dziecko spon-
tanicznie naśladuje czynności domowe, jak na przykład wycieranie lub
zamiatanie.

Wiek od 13. do 17. miesiąca

Zadanie. Pomaga sprzątać zabawki.

Wykonanie. To zadanie można dobrze zaobserwować w sytuacji badania,
jeśli badający da dziecku okazję, aby pomagało przy zbieraniu kostek do
plastykowego woreczka lub foremek do worka. Badający powinien tutaj
sam zacząć i zostawić dziecku także kilka kostek do samodzielnego
posprzątania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko po kolei wkłada do worka kilka
przedmiotów, jak na przykład kostki lub foremki. Zadanie to
uchodzi za rozwiązane również wtedy, gdy rodzice mogą podać jakiś
przykład.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie. Czasami przychodzi z kolorową książeczką prosząc o objaś-
nienie.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko czasami spontanicz-
nie przynosi książeczkę z obrazkami, aby mu je objaśniać. W sytuacji
badania zachowanie takie można zaobserwować rzadko, nawet jeśli
książeczka z obrazkami jest dla dziecka dostępna.

Prawidłowe rozwiązanie. Według relacji rodziców dziecko czasami spon-
tanicznie przychodzi do nich przynosząc książeczkę z obrazkami i każe ją
sobie objaśniać („czytać").

Wiek od 15. do 20. miesiąca

Zadanie. Spełnia proste polecenia dotyczące codziennych sytuacji domo-
wych.

Wykonanie. Badający pyta rodziców: „Czy Waszemu dziecku można
polecić, aby położyło sztućce na stole, zaniosło kubek do kuchni lub by
zrobiło coś w tym rodzaju?". W tym zadaniu chodzi o codzienne
czynności, które występują w gospodarstwie domowym, dlatego też nie
łatwo jest sprawdzić to zadanie w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Na podstawie informacji uzyskanych od rodzi-
ców dowiadujemy się, że dziecko wypełnia proste polecenia w gospodars-
twie domowym, naśladując przy tym takie czynności jak: sprzątanie
sztućców, zanoszenie filiżanek lub układanie jarzyn na deseczce do
krojenia. Przedmioty te nie muszą być położone na swoich zwykłych
miejscach. Rodzice podają tutaj przykłady.

Wiek od 16. do 21. miesiąca

Zadanie. Przez krótki czas pozostaje samo u znajomych.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko przez krótki czas
pozostanie u znajomych, jeśli się u nich bawiło i czy rodzice mogą
oddalić się z pola widzenia dziecka. Należy również zapytać czy dziecko
samo już chodziło do sąsiadki lub sąsiada. Aby sprawdzić zgodność
wypowiedzi rodziców z rzeczywistością, pod koniec badania mogą oni
przez krótki czas zostawić dziecko, np. idąc po płaszcze.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko przez krótki czas (około 15 minut)
pozostaje lub pozostawało samo u znajomych, nie płacząc i nie będąc
przestraszone, przy czym ani rodzice, ani rodzeństwo nie byli obecni. Nie
jest istotne, czy dziecko samo poszło do znajomych, czy było tam
pozostawione przez rodziców.

Wiek od 17. do 23. miesiąca

Zadanie. Samo wyrzuca śmieci do kosza.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko samo, nie za-
chęcane, wyrzuciło papier i skorupki do kosza na śmieci.

Także w sytuacji badania zadanie to można zaobserwować, jeśli

dziecko będzie mogło rozpoznać kosz na śmieci i będzie trzymało
w rączkach materiał taki jak skorupki czy papierki.

Prawidłowe rozwiązanie. Według informacji od rodziców lub obserwacji
w sytuacji badania, dziecko samo wyrzuca śmieci do kosza na odpadki.

Wiek od 18. do 24. miesiąca

Zadanie. Bawi się chętnie z rówieśnikami w „łapanego".

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy zaobserwowali już dziecko
podczas zabawy w „łapanego" z kolegami. Jeśli nie potrafią oni podać
tutaj rzetelnej informacji, można krótką zabawę w „łapanego" prze-
prowadzić z dorosłymi lub rodzeństwem w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Według informacji od rodziców dziecko bawi się
z rówieśnikami w „łapanego" i cieszy się z tej zabawy. Podczas ewentu-
alnej zabawy w czasie badania widać wyraźnie adekwatne zrozumienie
sytuacji przez dziecko.

Wiek od 19. do 26. miesiąca

Zadanie. Spontanicznie wchodzi w rolę opiekuna lalki lub maskotki.

Materiał. Lalka lub pluszowe zwierzątko.

Wykonanie. Badający pyta rodziców lub obserwuje, jak dziecko bawi się
lalką lub maskotką w sytuacji badania. Aby umożliwić zabawę z po-
działem na role, badający kładzie łyżkę, szczotkę do włosów lub po-
duszeczkę w miejscu dostępnym dla dziecka.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko karmi lalkę, kładzie ją na poduszce lub
rozbiera. Wyraźny jest przy tym opiekuńczy charakter tej czynności.
Zadanie uchodzi za rozwiązane również wtedy, jeśli rodzice będą mogli
przytoczyć jakiś przykład.

Wiek od 20. do 27. miesiąca

Zadanie. Próbuje pocieszać, jeśli ktoś jest smutny.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy zdarzyło się już kiedyś, że ktoś
z rodziców lub rodzeństwa był smutny i płakał, i jak ich dziecko na to
zareagowało.

Prawidłowe rozwiązanie. Według informacji uzyskanych od rodziców,
dziecko przybiera poważny wyraz twarzy i poprzez obejmowanie
lub bliski kontakt próbuje drugiego pocieszyć. Jeśli płacz wystąpił
tylko u rodzeństwa i gdy dziecko nie zareagowało tak jak to właśnie
zostało opisane, zadanie należy zaznaczyć jako „brak motywacji
u dziecka — M".

7 — Postępy Pediatrii Społecznej

Wiek od 23. do 31. miesiąca

Zadanie. Werbalnie wyraża uczucia.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko potrafi wyrazić
słownie uczucia, takie jak na przykład strach lub smutek.

Prawidłowe rozwiązanie. Rodzice potwierdzają, że dziecko wyraziło już
słownie uczucie, takie jak na przykład strach lub smutek. Nie wystarczy
tutaj tylko sygnalizowanie bólu lub głodu poprzez słowne domaganie się
jedzenia.

Wiek od 25. do 34. miesiąca

Zadanie. Wyraża życzenia w formie „ja".

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko wyraża życzenia
w formie „ja", na przykład „Ja chcę coś jeszcze!" lub „Ja nie chcę!".

Prawidłowe rozwiązanie. Na podstawie informacji rodziców, którzy mogą
poprzeć ją przykładem, dziecko wyraża życzenia w formie „ja".

Wiek od 27. do 36. miesiąca

Zadanie. Podporządkowuje się regułom gry: „Raz ja, raz ty!".

Materiał. Wkładanka z szesnastoma drewnianymi walcami. (Farben-
steckbrett).

Wykonanie. Badający stawia wkładankę między sobą a dzieckiem i daje
mu osiem drewnianych walców, zatrzymując pozostałe. Następnie mówi:
„Teraz pobawimy się razem. Najpierw ja włożę kółeczek, a teraz ty".
Dopuszczalne są poprawki przy pierwszych trzech kółeczkach.

Zawsze należy jeszcze raz powtórzyć regułę gry. Począwszy od

czwartego kółeczka nie wolno już udzielać pomocy, lecz należy zaczekać
na reakcję.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko dwa razy gra z badającym we wkłada-
nie walców. Za każdym razem dziecko czeka, aż badający włoży swój
walec.

Diagnostyka w zakresie samodzielności

Wskazówki ogólne

Dobrze jest wyjaśnić kilka zadań przez rozmowę z rodzicami, aby
badanie zbytnio się nie wydłużało. Według naszej analizy wyników, dane
uzyskane od rodziców w zakresie samodzielności są ponadto bardziej
wiarygodne niż zdobyte przez badającego. Aby stworzyć sobie możliwość
obserwacji zdolności artykulacji słownej i aby zobaczyć rutynowo prze-
biegające czynności, takie jak ubieranie i rozbieranie się, badający
powinien dodatkowo przeprowadzić kilka zadań w sytuacji badania.
Należy przy tym pamiętać, że nagłe zaproponowanie wykonania takich
czynności, jak na przykład ubieranie i rozbieranie się spotykają się
z odmową już w połowie drugiego roku życia.

Wiek od 7,5. do 10,5. miesiąca

Zadanie. Zdejmuje sobie czapkę z głowy.

Wykonanie. Rodzice mogą przeważnie z całą pewnością opowiedzieć o tej
umiejętności swego dziecka, jeśli ją zaobserwowali.

W sytuacji badania osoba badająca (lub jedno z rodziców) kładzie

najpierw dziecku na głowę jakiś przedmiot, który spada przy lekkim
potrząsaniu głową. Spadanie przeważnie wywołuje u dziecka radość,
szczególnie wtedy, gdy rodzice i badający także wesoło na to reagują.
Następnie badający lub rodzice wkładają dziecku czapkę na głowę, nie
wiążąc jej. Dziecko przeważnie próbuje zdjąć z głowy również czapkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samodzielnie zdejmuje sobie czapkę
z głowy bądź też rodzice mogą to zrelacjonować.

Wiek od 8,5. do 11,5. miesiąca

Zadanie. Zbiera kawałki chleba i zjada je.

Wykonanie. Oprócz rozmowy z rodzicami zadanie to można też dobrze
sprawdzić, kładąc przed dzieckiem na talerzu kilka małych kawałków
chleba.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko bierze drobno pokrojone kawałki chle-
ba, wkłada je do ust i zjada.

Wiek od 9. do 12. miesiąca

Zadanie. Pije bez oblewania się z trzymanego przez kogoś kubka.

Wykonanie. Badający (lub obecny rodzic) ostrożnie daje dziecku coś do
picia. Używa przy tym filiżanki lub kubka z normalnym brzegiem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pije z filiżanki lub z kubka, który jest
podtrzymywany. Napój nie spływa przy tym po brodzie dziecka. Badają-
cy (lub rodzice) kontrolują tutaj ruch przechylenia kubka.

Wiek od 10. do 13,5. miesiąca

Zadanie. Współpracuje przy ubieraniu.

Wykonanie. Po zakończeniu badania lub wtedy, gdy dziecko w między-
czasie jest przewijane, jest okazja do zaobserwowania współpracy dziecka
przy ubieraniu go, szczególnie wtedy, gdy matka czyni to powoli.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pomaga przy ubieraniu, samo wyciąga-
jąc ręce lub nogi, unosząc je lub wkładając w ubranie.

Wiek od 11. do 15. miesiąca

Zadanie. Samo zdejmuje sobie rozwiązane buty.

Wykonanie. O to zadanie można zapytać rodziców lub sprawdzić je
w sytuacji badania, jeśli dziecko ma na sobie odpowiednie obuwie.

100

Rodzice lub badający zwracają uwagę na jego buty, bawią się zdejmując
mu bucik z nogi i ponownie zakładając.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko celowo zdejmuje sobie samo rozwiąza-
ne buty, kozaki lub pantofle.

Wiek od 12. do 16,5. miesiąca

Zadanie. Samo trzyma kubek podczas picia.

Wykonanie. Badający stawia przed dzieckiem kubek lub filiżankę napeł-
nioną do połowy.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samodzielnie trzyma kubek lub filiżan-
kę i pije.

Wiek od 13. do 18. miesiąca

Zadanie. Prowadzi napełnioną łyżkę do buzi, rozlewanie jest dozwolone.

Wykonanie. Generalnie rodzice potrafią bardzo dokładnie zrelacjono-
wać, jak ich dziecko obchodzi się z łyżką. Aby zaobserwować to
w sytuacji badania badający pyta rodziców czy przynieśli ze sobą coś do
jedzenia. W razie potrzeby badający daje do dyspozycji słoiczek z owoca-
mi i łyżeczkę. Rodzice podają dziecku do ręki łyżeczkę i pomagają mu
nałożyć na nią mieszankę owocową.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samodzielnie prowadzi napełnioną łyż-
kę do buzi prawidłowo kierując rękę. Wkłada łyżeczkę do ust nie
upuszczając jej zawartości.

Wiek od 14. do 19. miesiąca

Zadanie. Czasami nabija jedzenie na widelec.

Wykonanie. Rodzice mogą poinformować czy ich dziecko używało już
kiedyś widelca i czy już coś nim nabierało. Często unika się tego w domu
z obawy przed skaleczeniem, tak że badający, aby to sprawdzić, powinien

101

mieć do dyspozycji talerz, widelec i odpowiedniej wielkości kawałek
chleba.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko używa widelca do nakładania jedzenia.

Wiek od 14,5. do 20. miesiąca

Zadanie. Samodzielnie pije z filiżanki.

Wykonanie. Rodzice mogą z dużą pewnością udzielić informacji o tej
umiejętności. W tym wieku można dać dziecku dowolną filiżankę lub
kubek z płynem.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samodzielnie bierze ze stołu filiżankę
(lub kubek) prowadzi ją do ust, pije i stawia z powrotem na stole.
Pobrudzenie się od czasu do czasu jest dopuszczalne.

Wiek od 15. do 21. miesiąca

Zadanie. Pod strumieniem wody pociera rękę o rękę.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy dziecko czasami spontanicznie
myje ręce, gdy zbliży się do wody, pocierając je pod płynącym strumie-
niem wody.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko pociera sobie samodzielnie ręce bez
mydła pod strumieniem wody i w ten sposób naśladuje mycie rąk.
Wycieranie nie jest wymagane.

Wiek od 16. do 22. miesiąca

Zadanie. Zjada łyżką część zawartości talerza. Brudzenie jest dozwolone.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko je już samodzielnie
łyżką, czy też wymaga przy tym pomocy. Aby móc to zaobserwować
w sytuacji badania, osoba badająca prosi rodziców, aby dali dziecku coś
do jedzenia lub sam oferuje głęboki talerz, łyżeczkę i słoiczek z owocami.

102

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami zjada łyżką część zawartości
talerza bez pomocy z zewnątrz. Brudzenie się jest dozwolone.

Wiek od 17. do 23. miesiąca

Zadanie. Miesza łyżeczką w filiżance.

Wykonanie. Jeśli rodzice nie mogą podać na ten temat rzetelnej infor-
macji, badający powinien zademonstrować mieszanie łyżeczką w filiżan-
ce, a następnie dać dziecku łyżeczkę.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko miesza łyżeczką w filiżance napełnionej
do 3/4 pojemności, nie wylewając przy tym płynu poza brzeg filiżanki.

Wiek od 18. do 25. miesiąca

Zadanie. Wyciera sobie pobieżnie ręce.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko bez polecenia
wyciera sobie czasami ręce po myciu.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko po myciu wyciera sobie czasem samo-
dzielnie ręce, czyniąc to bez polecenia. Ręce nie muszą być potem suche.

Wiek od 19. do 26. miesiąca

Zadanie. Zdejmuje sobie rozpiętą kurtkę.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko zdejmuje sobie
czasami samodzielnie kurtkę, płaszcz lub skafander. Jeśli dziecko ma ze
sobą odpowiednią część garderoby, można to czasem zaobserwować
w sytuacji badania, szczególnie wówczas, gdy dziecko przychodzi na
drugie spotkanie i zdejmowanie kurtki lub innej odzieży wierzchniej
należy do zwykłego rytuału.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko zdejmuje sobie samodzielnie rozpięty
sweterek, skafander lub płaszcz, jeśli ubrania te nie przylegają zbyt
ciasno i zamki zostały wcześniej rozpięte.

103

Wiek od 20. do 27. miesiąca

Zadanie. Interesuje się wydalinami dorosłych.

Wykonanie. Zadanie to można rozstrzygnąć przez rozmowę z rodzicami,
pytając: „Czy dziecko zdradza zainteresowanie tym, co pozostawiają
Państwo w toalecie?". To zainteresowanie wydalinami innej osoby stano-
wi ważny etap wstępny kontroli własnych funkcji wydalniczych.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko chce być obecne przy tym, gdy jedno
z rodziców udaje się do toalety, nie dlatego, że chce uniknąć rozstania,
lecz ponieważ chce zobaczyć, co rodzice wydalają.

Wiek od 21. do 28. miesiąca

Zadanie. Zjada łyżką zawartość talerza i brudzi się już tylko w niewiel-
kim stopniu.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko zjada już zawartość
talerza, posługując się łyżką i czy brudzi się jeszcze trochę. Jeśli jest
wystarczająco dużo czasu, można to również zaobserwować, pod warun-
kiem, że do dyspozycji jest talerz, łyżka i słoiczek z owocami i że dziecko
jest głodne.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami bez pomocy zjada łyżką zawar-
tość talerza i brudzi się już tylko w niewielkim stopniu.

Wiek od 22. do 30. miesiąca

Zadanie. Zdejmuje podkoszulkę.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko od czasu do czasu
samo zdejmuje podkoszulkę bez rękawów. Zadanie to z kilku powodów
nie nadaje się do tego, aby przeprowadzić je sztucznie w sytuacji badania
rozwojowo-diagnostycznego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko od czasu do czasu samodzielnie zdej-
muje podkoszulkę bez rękawów.

104

Wiek od 23. do 31. miesiąca

Zadanie. Zakłada samodzielnie kozaczki lub buty.

Wykonanie. Badający zadaje rodzicom pytanie i stara się, aby dziecko
mogło sobie przez krótki czas pochodzić, pobiegać lub poskakać w skar-
petkach, o ile podłoga nie jest gładka. Kiedy przychodzi czas pójścia do
domu, badający i rodzice dają dziecku sposobność przyniesienia sobie
butów i wciągnięcia ich samodzielnie, jeśli pozwolą na to sznurowadła.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samo wkłada sobie kozaki lub łatwo
zapinające się buty, gdy chce wyjść, ale nie zapina zamków.

Wiek od 24. do 33. miesiąca

Zadanie. Wkłada podkoszulkę.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko od czasu do czasu
samo ubiera podkoszulkę bez rękawów, jeśli mu się ją poda prawidłowo
odwróconą. Zadanie to nie nadaje się do tego, aby przeprowadzić je
sztucznie w sytuacji badania rozwojowo-diagnostycznego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko bez pomocy zakłada czasami pod-
koszulkę bez rękawów. Rodzice mogą mu przy tym podać do ręki
podkoszulkę prawidłowo odwróconą.

Wiek od 25. do 34. miesiąca

Zadanie. Myje sobie ręce mydłem i wyciera je.

Wykonanie. O to zadanie można z powodzeniem zapytać, a także łatwo
je sprawdzić w sytuacji badania, jeśli jest na miejscu odpowiednia
umywalka. Warunkiem jest tutaj, aby dziecko mogło swobodnie dosięg-
nąć umywalki i aby widziało powód do umycia sobie rąk.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko myje sobie czasami samodzielnie ręce
mydłem, a następnie wyciera je. Ręce nie muszą być w końcowym efekcie
ani czyste, ani całkiem suche; dziecko powinno jednak samo znać cały
proces i przeprowadzać go od czasu do czasu.

105

Wiek od 26. do 35. miesiąca

Zadanie. Samo rozpina guziki.

Wykonanie. Należy zapytać rodziców, czy ich dziecko samo potrafi
rozpiąć duże, łatwo dostępne guziki. Jeśli dziecko ma ze sobą jakąś część
garderoby z dużymi guzikami, zadanie to można łatwo sprawdzić, także
w sytuacji badania.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko samo rozpina sobie guziki przy kurt-
kach i płaszczach, które może dosięgnąć obiema rękami i na które może
patrzeć.

Wiek od 27. do 37. miesiąca

Zadanie. Czasami przez cały dzień nie moczy się.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko w ciągu dnia już
czasami sygnalizuje, gdy musi usiąść na nocniku lub samodzielnie idzie
do toalety, tak że przez cały dzień ma suche pieluszki.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami ma sucho przez cały dzień,
czasami nosi jednak jeszcze pieluchy, szczególnie wtedy, gdy rodzice
wyjeżdżają z nim.

Wiek od 28. do 38. miesiąca

Zadanie. Czasami nie moczy się podczas snu dziennego.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko czasami ma sucho
podczas snu dziennego.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami nie moczy się już przez cały
czas snu dziennego, może jednak mieć założoną pieluszkę.

Wiek od 30. do 41. miesiąca

Zadanie. Z reguły w ciągu dnia ma sucho i czysto.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko nosi jeszcze pieluchy
i czy ma sucho i czysto.

106

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko w ciągu dnia nie potrzebuje już pieluch,
ponieważ z reguły ma sucho i czysto, z wyjątkiem kilku przypadków
w ciągu tygodnia.

Wiek od 31. do 42. miesiąca

Zadanie. Samo wkłada sobie spodnie.

Wykonanie. Badający pyta rodziców czy ich dziecko samo wkłada sobie
spodnie. Ponieważ w tym wieku nosi się przeważnie ogrodniczki, dziecko
nie musi sobie samo przeciągać szelek przez ramię lub zawieszać ich na
ramionach.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami wkłada sobie samodzielnie
spodnie lub ogrodniczki, bez nakładania szelek.

Wiek od 33. do 45. miesiąca

Zadanie. Z reguły nie moczy się przez całą noc.

Wykonanie. Badający pyta rodziców, czy ich dziecko potrzebuje jeszcze
pieluch w nocy czy ma przeważnie sucho.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko z reguły nie potrzebuje już pieluch,
także nocą. Już tylko rzadko moczy się w nocy.

Wiek od 36. do 49. miesiąca

Zadanie. Ubiera się całkowicie, gdy udziela mu się wskazówek.

Wykonanie. Należy zapytać rodziców czy ich dziecko ubiera się już
samodzielnie, gdy rodzice podają mu rzeczy i pomagają przy trudniej-
szych zapięciach. Pod koniec badania rozwojowo-diagnostycznego nale-
ży prosić rodziców, aby powstrzymywali się przy ubieraniu dziecka, aby
badający mógł ocenić jego możliwości w zakresie samodzielnego ubiera-
nia się.

Prawidłowe rozwiązanie. Dziecko czasami ubiera się samo. Rodzice tak
kładą rzeczy, aby dziecko mogło je sobie samo włożyć. Przy trudniej-
szych zapięciach rodzice udzielają pomocy.

107

Inwentarz materiału testowego

Instrukcja, formularze testowe, arkusze do wykreślania profili rozwojowych.

Obrazki testowe zestaw A: 12 kart z obrazkami.

Zeszyt zawierający: obrazki testowe zestaw B, zestaw C, przykłady zdań.

Książka z obrazkami spięta spiralą.

Blok z gładkim papierem listowym.

Długie, wąskie paski papieru.

Wkładanka z pięcioma okrągłymi otworami oraz pięć krążków z rysunkami

(Formbrett).

Wkładanka w kształcie pudełka z czterema różnymi klockami (Formbox).
Drewniane krążki o średnicy 11, 8, 5,5 cm, po 4 z każdej wielkości.
Wkładanka z kolorowymi walcami (Farbensteckbrett). Piramida z
krążkami. 4 pojedyncze wkładanki, każda w innym kształcie (duże koło,
małe koło,

trójkąt, kwadrat) (Holzformbrett).

Sznurek z usztywnioną końcówką oraz 3 drewniane koraliki o średnicy 3 cm.
Drewniane autko, około 12 cm długości. Zapadka ze skobelkiem,
wewnątrz naklejka. Drewniana kaczka. 12 kolorowych kostek, długość
krawędzi 3 cm, kolory: czerwony, żółty,

niebieski, zielony. Lalka,

około 30 cm wysokości. Mała
katarynka z korbką.

Dwie małe piłeczki plastykowe: lekka i ciężka, średnica 3 cm.
Płaskie krążki plastykowe „pchełki". Pudełko z zapałkami bez
główek.

Dwa ołówki, nożyczki dziecięce, mała butelka z zakrętką.
Mała piłka z gąbki, średnica 7 cm. Piłka z gąbki, średnica
15—20 cm. Dwie jednakowe puszki z wieczkami. 4
jednakowe płaskie pojemniki, 10 x 10 cm. Mała, cienka
obręcz na rękę, średnica 6,5 cm.

3 jednokolorowe kubki mieszczące się jeden w drugim, średnica 1,5 cm.
Pas z siatki, kolorowe perełki, plastelina.

108