plik

Wprowadzenie - Co to jest mobbing?

Słowo mobbing pochodzi od angielskiego „mob” – tłum, motłoch, tłuszcza i

oznacza tyle, co – napadać na kogoś, zaczepiać, nagabywać, atakować. Mobbing to coś

więcej niż tylko zła atmosfera w pracy, coś o wiele gorszego niż okazjonalne

niesprawiedliwe traktowanie czy złośliwa plotka. Mobbing to rodzaj terroru psychicznego,

stosowanego przez jedną lub kilka osób przeciwko jednej osobie. Represjonowanie

pokrzywdzonej osoby, rzadziej grupy osób trwa długo - miesiące a nawet lata.

Maltretowanie psychiczne powtarza się systematycznie zaś osoba maltretowania

pozbawiona jest możliwości obrony. W tej sytuacji bezradności i bezsilności pozostaje tak

długo, jak długo utrzymują się działania mobbingowe w jej kierunku.

Z przemocą psychiczną mamy do czynienia tam, gdzie ludzie przebywają ze sobą

w grupie przez dłuższy czas – w szkole, wyższej uczelni, w miejscu pracy, w

stowarzyszeniach i wspólnotach a także w rodzinie. Celem sprawcy jest zepsucie opinii

ofiary i zaszkodzenie jej w sposób, który pozwoli wyeliminować ją z pozycji, jaką

zajmuje. Stopniowo niszczy się jej reputację, zaburza i niszczy się jej stosunki

międzypersonalne, wpływa się negatywnie na jakość wykonywanej przez nią pracy.

Trwający długo spór powoduje wreszcie zaburzenia zdrowotne i prowadzi do różnych

chorób. Narzędzia jakimi posługuje się mobbing to szykany, zwodzenie, podstęp i

intryga, kłamstwa, plotki, oszczerstwa, zachowania sadystyczne.

W Krajach Unii Europejskiej za ofiary prześladowań w miejscu pracy uważa się

około 8% osób. Badania, przeprowadzone dla Unii Europejskiej przez Fundację Dublińską

wykazały, że w różnych krajach Unii Europejskiej mobbingowi w miejscu pracy w ciągu

ostaniego roku poddanych zostało około 10 milionów osób. Według danych uzyskanych z

niemieckich organizacji pracowniczych i związków zawodowych obecnie około 1,5 miliona

Niemców przeżywających codziennie nękanie psychiczne w miejscu pracy uznano za

ofiary mobbingu.

Przyczyny mobbingu

Wymienia się następujące grupy przyczyn sprzyjających wystąpieniu mobbingu:

Przyczyny społeczne

Cechy zarządzającego organizacją

Szczególna pozycja ofiary mobbingu

Z przyczyn społecznych wymienia się bezrobocie, stałe zagrożenie utratą pracy

i skłonnościami do zmuszania podwładnych do wykonywania wszelkich poleceń.

Przyczyną uczucia niepewności pracownika może stać się zatrudnienie go na czas ściśle

określony, na umowy zlecenia lub umowy o dzieło, nie dając mu poczucia pewności,

stabilności i bezpieczeństwa. Przyczyn mobbingu upatruje się w sztywnych strukturach

społecznych, umożliwiających sprawowanie władzy z pozycji siły. Typowe negatywne

cechy organizacji, w której obserwować można zjawisko przemocy psychicznej, to nie

obsadzone stanowiska, mało czasu dla wykonania pilnych zadań, niedorzeczne,

bezsensowne polecenia wydawane podwładnym. To także obarczenie pracownika dużą

odpowiedzialnością, przy równoczesnym ograniczeniu mu możliwości podejmowania

decyzji oraz niedocenianie działań podwładnych. Zła atmosfera w miejscu pracy, brak

koleżeńskich zachowań, możliwości uzyskania wsparcia od współpracowników dają

pracownikowi poczucie zagrożenia, niepewności i zwiększają ryzyko zaistnienia mobbingu

w grupie.

Kolejnym

czynnikiem

sprzyjającym

wystąpieniu

tego

zjawiska

jest

charakterystyczny zespół cech, które posiada kierujący instytucją. Szykanowanie

pracownika jest sposobem na odwrócenie uwagi od własnej niekompetencji. Jest to

najczęściej osoba o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, przeceniająca swoje

umiejętności i swoją wiedzę. Przekonana o własnych zdolnościach nie przyjmuje krytyki

ze strony innych. Wszelkie uwagi ignoruje lub reaguje na nie z wściekłością i złością.

Osoba, która odważyła się mieć odmienne od niego zdanie traktowana jest jak

największy wróg. Taka osoba może spodziewać się, że będzie przez przełożonego

szykanowana i niszczona. Kierujący instytucją chce także doprowadzić do tego, aby

osoby, będące jego podwładnymi nie ufały także sobie nawzajem. Daje do zrozumienia,

że ma w grupie pracowników swoich informatorów, osoby które czerpią korzyści i

nagradzane są za lojalność. Zazdrość i zawiść w miejscu pracy, doprowadzenie do niskiej

samooceny nękanego pracownika, a z czasem niska jego ocena przez kolegów, którzy

także zaczynają brać udział w prześladowaniu i psychicznym terroryzowaniu, pozwalają

zarządzającemu przywrócić swój blask lub utrzymać opinię najlepszego. Konkurencja

potencjalna lub tylko domniemana zostaje przez charakteropatycznego przełożonego

zdominowana i unieszkodliwiona.

Trzecim z wymienianych czynników jest szczególna pozycja społeczna

ofiary. Dla wystąpienia zjawiska terroru psychicznego wystarczy często fakt, że osoba

ma inny kolor skóry, wywodzi się z innego kręgu kulturowego lub jest innej narodowości.

Powodem do dyskryminacji może stać się także orientacja seksualna albo inna niż

prezentowana przez przełożonego czy współpracowników hierarchia wartości albo

przekonania religijne. Częściej prześladowane są osoby niepełnosprawne. Bardziej

narażeni na mobbing są także mężczyźni pracujący w sfeminizownych zawodach lub

kobiety w zawodach uznawanych za typowo męskie. Wyniki badań nie pozwalają

jednoznacznie wskazać na cechy psychiczne osoby poszkodowanej. Wpływ roli cech

charakteru i osobowości ofiary na wystąpienie mobbingu ocenia się na mniej niż jeden

procent.

Cechy wyróżnicające mobbing

Wyróżnia się wiele cech, pozwalających rozpoznać mobbing. Poniżej wymienione

są cechy mobbingu, które Leymann

podzielił na 5 grup:

Odziaływania zaburzające możliwości komunikowania się:

Ograniczanie przez przełożonego oraz kolegów możliwości wypowiadania się

Stałe przerywanie wypowiedzi

Ciągłe krytykowanie wykonywanej pracy oraz życia prywatnego

Ustne groźby i pogróżki

Groźby na piśmie

Ograniczanie kontaktu przez poniżające, upokarzające gesty i spojrzenia

Różnego rodzaju aluzje, bez jasnego wyrażanie się wprost

Oddziaływania zaburzające stosunki społeczne:

Unikanie przez przełożonego rozmów z ofiarą

Nie dawanie możliwości odezwania się

W pomieszczeniu, gdzie ofiara pracuje, przesadzenie na miejsce z dala od kolegów.

Zabronienie kolegom rozmów z ofiarą

Działania mające na celu zaburzyć społeczny odbiór osoby:

Rozsiewanie plotek.

Podejmowanie prób ośmieszenia

Sugerowanie choroby psychicznej lub keirowanie na badanie psychiatryczne

Wyśmiewanie niepełnosprawności czy kalectwa.

Parodiowanie sposobu chodzenia, mówienia lub gestów w celu ośmieszenia osoby

Nacieranie na polityczne albo religijne przekonania

Żarty i prześmiewanie życia prywatnego oraz narodowości

Zmuszanie do wykonywania prac naruszających godność osobistą

Fałszywe ocenianie zaangażowania w pracy

Kwestionowanie podejmowanych decyzji

Wołanie na ofiarę używając sprośnych przezwisk lub innych, mających ją poniżyć

wyrażeń.

Zaloty lub słowne propozycje seksualne

Działania mające wpływ na jakość sytuacji życiowej i zawodowej

Heinz Leymann, szwedzki psychiatra i psychosocjolog niemieckiego pochodzenia

Nie dawanie ofierze żadnych zadań do wykonania lub ich odbieranie

Zlecanie wykonania prac bezsensownych

Dawanie zadań poniżej jego umiejętności

Zarzucanie wciąż nowymi pracami do wykonania lub przerastającymi mozliwości oraz

kompetencje

Polecenia wykonywania obraźliwych dla ofiary zadań

Działania mające szkodliwy wpływ na zdrowie ofiary.

Zmuszanie do wykonywania prac szkodliwych dla zdrowia

Grożenie przemocą fizyczną lub jej stosowanie

Przyczynianie się do ponoszenia kosztów, w celu zaszkodzenia poszkodowanemu.

Wyrządzanie szkód psychicznych w miejscu zamieszkania lub miejscu pracy ofiary

Działania o podłożu seksualnym

Organizacje zajmujące się wspieraniem i pomocą ofiarom mobbingu uznały, że dla

rozpoznania tej patologii wymienione powyżej zjawiska nękania i prześladowania

psychicznego występować muszą przez co najmniej pół roku i pojawiać się

systematycznie przynajmniej raz w tygodniu.

Postępowanie w przypadku mobbingu – Jak z nim walczyć?

Mobbing jest patologią, na wystąpienie której ma wpływ wiele czynników.

Przeciwstawienie się terrorowi psychicznemu w miejscu pracy lub zapobieganie, wczesne

wykrywanie objawów mobbingu i likwidacja ich w najwcześniejszych stadiach wymaga

podjęcia działań wspartych silnym systemem prawnym.

Postępowanie z punktu widzenia i interesu zakładu pracy

Sytuacja ekonomiczna firmy i jej struktury zarządzania mają wpływ na powstanie

mobbingu. Mobbing ma doskonałe warunki do rozwoju tam, gdzie panują sztywne,

hierarchiczne, autorytarne struktury władzy, a pojedyncze osoby skupiają w swoich

rękach nadmiar władzy. Działania antymobbingowe w zakładzie pracy podejmują -

pracodawca, rada zakładowa, rady pracownicze. Są to:

postępowanie zapobiegające wystąpieniu przemocy psychicznej w miejscu pracy

postępowanie w wypadku wystąpienia mobbingu w miejscu pracy

Zapobieganiu i walce z przemocą psychiczną w miejscu pracy sprzyja

kierownictwo, potrafiące wykryć i zlikwidować w zarodku wszelkie próby mobbingu. Do

zadań kierownictwa chcącego zapobiegać przypadkom mobbingu w miejscu pracy należy

stworzenie w miejscu pracy:

klarownego i wyraźnego zakresu kompetencji,

jasnych dla wszystkich sposobów i dróg podejmowania decyzji, oraz przepływu

informacji w zakładzie pracy,

jasnego układu zależności ale bez systemu represyjnego,

konstruktywnych sposobów zarządzania konfliktami,

ustalenie jako obowiązujących reguł gry fair play między pracownikami.

W sytuacji kryzysowej wybranie najlepszego dla organizacji sposobu zarządzania,

rządzącego się również jasnymi i sprawiedliwymi zasadami.

Postępowanie w wypadku wystąpienia określonego przypadku mobbingu w

miejscu pracy rozpoczyna się od diagnozowania procesu. Należy odpowiedzieć na

następujące pytania:

o co chodzi w sporze?

Jak przebiega konflikt i kto bierze w niej udział?

Jak wygląda rozkład sił między stronami konfliktu?

Czy strony dążą do rozwiązania konfliktu?

W przypadku rozpoznania mobbingu w fazie zaawansowanej koszty są jeszcze

większe - zapewnienie profesjonalnej opieka lekarza, psychoterapeuty czy prawnika,

rehabilitacja i ewentualne przekwalifikowanie osoby poszkodowanej to tylko niektóre z

zadań menedżera.

Postępowanie i możliwość pomocy osobom poszkodowanym

Ofiara nękania psychicznego nie jest w stanie sama wydostać się z zamkniętego,

stale napędzającego się kręgu prześladowań, pomówień i szykan. Nie jest ona w stanie

spowodować jakichkolwiek zmian w organizacji. Czekanie z nadzieją, że takie zmiany

wkrótce nastąpią także nie jest sposobem na wyjście z tej sytuacji. Reformowanie przez

firmę psychosocjalnego środowiska pracy to proces trwający latami. Oczywiście jeśli w

ogóle zostanie podjęty.

Osoby poszkodowane wymagają profesjonalnego wsparcia i pomocy. W Krajach

Europy Zachodniej działa wiele organizacji i stowarzyszeń, których celem jest

poradnictwo, udzielanie pomocy prawnej, psychologicznej i lekarskiej osobom

poszkodowanym przez mobbing. Organizacje takie powstają również w Polsce. Pracownik

nękany psychicznie musi mieć możliwość uzyskania rady i pomocy.

Pierwsza klinika zajmująca się leczeniem osób chorych z powodu doznanego przez

nie znęcania i terroru psychicznego w pracy założona została w Szwecji przez profesora

Heinza Leymanna - doktora medycyny i psychologii. Obecnie klinika ta już nie istnieje.

Różne formy psychoterapii indywidualnej i grupowej, uzupełnione o zajęcia sportowe

mają na celu leczenie stanów depresyjnych, przywrócenie właściwej samooceny, poczucia

własnej wartości i kreatywności.

Kto jest najczęściej prześladowany?

Czy ofiary molestownia moralnego odznaczają się jakimiś specyficznymi cechami

osobowości? Na molestowanie moralne narażone są zazwyczaj osoby słabe lub

wyjątkowo wrażliwe. Często są to również ludzie o silnej osobowości, nie wahający się

otwarcie głosić swoje poglądy, jednostki zrealizowane i pełne życia, czym mogą w innych

wzbudzać zazdrość. Bywa też, że ofiarami przemocy psychicznej są osoby szczególnie

zdolne czy wyjątkowo kompetentne, a więc mogące stawiać w cieniu kogoś z otoczenia.

Badanie wykazują jednak, że w firmach pewne kategorie pracowników narażone

są bardziej niż inne na ten typ przemocy. Można więc nie od rzeczy mówić o profilu

psycho-socjologicznym ofiar molestowania. Grupy pracowników, będące w firmach

najczęstszym obiektem molestowania moralnego to:

osoby samotne lub nie uczestniczące w nieformalnych spotkaniach oraz nie mające

poparcia kolegów z firmy

osoby w wieku przedemerytalnym

osoby odróżniające się od z jakiegoś powodu od pozostałych członków grupy np.

pochodzenie, narodowość, wyznanie, poglądy polityczne, orientacja seksualna

kobiety, w tym kobiety samotne, rozwiedzione, same wychowujące dziecko, kobiety w

ciąży

osoby powyżej pięćdziesiątego roku życia, których firma chce się pozbyć, nie mając

im przy tym nic do zarzucenia, a których wypowiedzenie jest dla firmy kosztowne ze

względu na długi staż pracy;

osoby zbyt sumienne lub silnie zaangażowane w pracę zawodową, jak też osoby

wyjątkowo zdolne lub kompetentne

osoby młode, a w szczególności młodzi pracownicy, posiadający wysoki poziom

wykształcenia

Prawne aspekty mobbingu

W społeczeństwach wysoko rozwiniętych, społeczność domaga się coraz więcej

bezpieczeństwa i uczciwości. Bezpieczeństwo gwarantowane jest zapisem w Konstytucji

RP. W Rozdziale II, zatytułowanym “Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”

poświęcone temu zagadnieniu są między innymi:

Art.30 „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności człowieka i

obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz

publicznych”

Art.31.2 Każdy jest obowiązany szanować wolność i prawa innych.

Art.32.2 Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub

gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.

Art.40 Nikt nie może być poddany (...) okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu

traktowaniu i karaniu(...).

Art.66 Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy(...).

W Kodeksie Karnym wymienia się sankcje grożące osobie, która powoduje u innej

osoby uszczerbek na zdrowiu, trwałą chorobę psychiczną, całkowitą lub znaczną trwałą

niezdolność do pracy. Poniżej zacytowano odnośne artykuły Kodeksu Karnego:

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci(...) innego ciężkiego

kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej

życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności

do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Art. 156 § 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

Art. 207. § 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną

osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad

małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega

karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego

okrucieństwa, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się

pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2

do 12.

Obelgi, poniżanie i znieważanie pozwalają wkroczyć na drogę sądową w

dochodzeniu swoich praw. Jednak wielu psychicznych prześladowców nie ucieka się do

tak jawnych i wyraźnych środków przemocy. Problem stanowi także odsunięcie i

wyobcowanie z grupy osoby poddanej terrorowi psychicznemu. Niewielkie są szanse aby

znalazła świadków, którzy potwierdzą fakt znieważania czy prześladowania psychicznego.

Pracownicy, często nieświadomi, że patologia której stali się ofiarami ma swoją nazwę,

nieświadomi rządzących nią mechanizmów są zupełnie bezradni. Niewiedza w tym

zakresie czyni ich jeszcze bardziej bezbronnymi. Zaznajomienia ze zjawiskiem nękania

psychicznego oraz jego następstwami wymaga także środowisko prawnicze. Znane od

dawna, odkryte na nowo, wymusza nowe spojrzenie i nową interpretację przepisów

prawa.

Uporczywe naruszanie praw pracowniczych, praw obywatelskich zagrożone jest

sankcjami karnymi. Problemem jest jednak trudność w zebraniu dowodów, znalezieniu

świadków czy wreszcie brak precyzyjnego języka prawnego opisującego czyny

przestępcze, których dopuszczają się osoby stosujące mobbing.

Stosowanie mobbingu to zachowanie niezgodne z etyką zawodową pracownika ochrony

zdrowia. Leczenie chorych , poszkodowanych przez mobbing pracowników ochrony

zdrowia sprawia, że lekarz prowadzący otrzymuje dużą ilość informacji o sposobach

prześladowania a co za tym idzie informacji o działaniach często sprzecznych z prawem.

DEMOKRATYCZNY

opr. Jacek Rybicki
Krystyna Kmiecik-Baran

1. DANE OSOBY DOŚWIADCZAJĄCEJ PRZEMOCY (podkreśl)

2. CHARAKTERYSTYKA SAMEJ PRZEMOCY

2.1.Rodzaj przemocy (prosimy podkreslic lub napisac)

1.  Maltretowanie fizyczne
2.  Znęcanie się psychiczne
3.  Przemoc seksualna:

Molestowanie seksualne

Gwałt

4. Wyzysk ekonomiczny (np. zatrudnianie na

czarno, itp.)

5. Inne(wymień) ______________

2.2. Czas trwania przemocy:(prosimy podkreślić lub napisać)
1.  zdarzyło się to tylko raz
2.  zdarzyło się to kilka razy
3.  trwało to kilka tygodni
4.  trwało to pół roku
5.  trwało to około roku

6.  trwało to około dwu lat
7.  trwało to powyżej dwu lat
8.  trwało to powyżej trzech lat
9.  trwało to powyżej pięciu lat
10. trwało to powyżej ośmiu lat

2.3.Przyczyna przemocy(prosimy podkreślić lub napisać)
1.  polityczna (inna opcja polityczna)
2.  wyznaniowa
3.  narodowościowa
4.  walka o pracę
5.  walka o pozycję

6.  walka o wyższą pensję
7.  walka o władzę
8.  wyolbrzymiony  konflikt
9.  Inne przyczyny, wymień jakie__

3. KTO JEST SPRAWCĄ

(prosimy podkreślić lub napisać)

3.1.Płeć sprawcy:
a. Mężczyzna
b. Kobieta
c. Grupa mężczyzn, ile ____________
d. Grupa kobiet, ile_____________
e. Grupa  mężczyzn i kobiet,

e.1. ile mężczyzn _______
e.2. ile kobiet___________

3.2. Wiek sprawcy przemocy:
a) Poniżej 20 lat
b) Między 21- 35 lat
c) Między 35 - 45
d) Między 46 - 60 lat
e) Powyżej 60 lat
3.3. Wykształcenie sprawcy /ów przemocy

a) Podstawowe
b) Zasadnicze zawodowe
c) Średnie
d) Wyższe
3.4. Jaki zawód posiada sprawca przemocy i jakie zajmuje stanowisko?
a) zawód (prosimy napisać)

b) zajmowane stanowisko (prosimy napisać)

3.5. Kto był inicjatorem prześladowania:

a)  przełożony
b)  koledzy/kolega
c)  podwładny/podwładni
3.6.Czy  przemoc wystąpiła w wyniku nadużycia alkoholu
  a) tak       b) nie     c)trudno powiedzieć

4. POMOC (prosimy podkreślić lub napisać)

4.1. Gdzie szukałeś/szukał  pomocy
a.  Związek zawodowy
b.  Rodzina
c.  Przyjaciele
d.  Policja

e.  Sąd
f.  Nigdzie
g.  Inne_________________________

4.2. Skąd otrzymałeś/otrzymał pomoc
a. Związek zawodowy
b. Rodzina
c. Przyjaciele
d. Znajomi

e. Policja
f. Sąd
g. Nigdzie
h. Inne_________________________

4.3. Jakiego rodzaju pomoc otrzymałeś/otrzymałaś?
a)  Otrzymałem/otrzymałam wsparcie emocjonalne (pocieszali mnie)
b)  otrzymywałem potrzebne mi informacje jak się bronić
c)  ukazywali moje mocne strony
d)  wystąpili aktywnie w mojej obronie
e)  pomogli znaleźć inną pracę
f)  inna pomoc, jaka_____________
__________________________________________________________________

4.4.Konsekwencją prześladowania było (prosimy podkreślić wszystkie, które
wystąpiły):

a) Pogorszyła się możliwość

porozumiewania z innymi (np. pod
wpływem uciszania, nie wolno było mi
zabrać głosu, itp. )

b) Pogorszyły się moje kontakty

społeczne (nie rozmawiają z tobą
koledzy albo zabraniano tobie z nimi
rozmawiać, jesteś niezauważany w
pokoju przez innych, celowo nie
zwraca się na ciebie uwagi, etc.)

c) Zniszczono moją reputację

(rozpowszechnia się plotki na Twój

temat, wyśmiewają się z Ciebie,
słyszysz docinki na temat pochodzenia,
zachowania, etc. )

d) Pogorszyła się moja sytuacja

zawodowa (nie dostaję zleceń,
nadgodzin, umów o pracę, lub
otrzymuję mało znaczące prace, etc.)

e) Istnieje zagrożenie mojego

zdrowia fizycznego (dostaję
niebezpieczne prace, jestem atakowany
fizycznie, kierowane są pod moim

adresem groźby lub ataki, jestem
wykorzystywany/na seksualne, etc.)

f) Wzrosła moja pozycja wśród

kolegów

g) Spadła moja pozycja w wśród

kolegów

h)  Utraciłem pracę
i)   Inne (prosimy podkreślić)
a)  Popadłem w depresję
b)  Zacząłem pić
c)  Rozwiodłem się
d)  Stałem się inwalidą
e)  Musiałem pójść na rentę
f)  Popadłem w chorobę psychiczną
g)  Próbowałem popełnić samobójstwo
j)  Brałem/brał zwolnienia lekarskie
k)  Zacząłem/zaczął chorować
l)  Wziąłem urlop
m) Zmieniłem pracę
n)  Miałem kłopoty ze spaniem
o)  Łatwo się denerwowałem
p)  Miałem trudności z zapamiętywaniem
q)  Nie miałem apetytu
r)  Czułem się samotny
s)  Odczuwałem bóle pleców, szyi, mięśni
t)  Byłem wrogo nastawiony do otoczenia
u)  Odczuwałem bóle w klatce piersiowej
v)  Wzrastała we mnie chęć walki

Podsumowanie

Mówiąc o szykanowaniu i terrorze psychicznym w miejscu pracy pamiętać należy,

że nie każdy przypadek krytykowania, czy okazywania niechęci czy dezaprobaty dla

poczynań podwładnego albo kolegi z pracy jest mobbingiem. Stworzenie prawa

antymobbingowego nie powinno stanowić furtki do możliwości nadużyć dla osób, którym

po prostu nie chce się pracować albo dla związków zawodowych. Komisja Unii

Europejskiej do spraw przeciwdziałania mobbingowi w miejscu pracy przestrzega, że

jednym z wyjątkowo groźnych działań mobbingowych jest fałszywe obwinianie o

stosowanie terroru psychicznego. Stąd potrzebne są terminy pozwalające jednoznacznie

opisać zjawisko mobbingu. Terminom “szykanowanie”, “nękanie” brak jest takiej precyzji.

Ze względu na różnice kulturowe oraz różne systemy prawne krajów członkowskich,

wymieniona wyżej komisja Unii Europejskiej poleciła aby dla każdego z krajów

członkowskich ustalić właściwy dla niego sposób zapobiegania i zwalczania mobbingu,

zapewniając stałą wymianę doświadczeń między poszczególnymi krajami.

Osoba szykanowana w procesie mobbingu ma obecnie przed sobą jedynie dwa

wyjścia - obronić własną godność i cześć za cenę utraty miejsca pracy i zajmowanego

stanowiska lub pozostać na miejscu pracy tracąc własną godność, płacąc za to cenę

własnego zdrowia fizycznego i psychicznego a często także narażając na zaburzenia

relacji w środowisku własnej rodziny.

Lekarze powinni mieć możliwość uzyskania pomocy w Izbach Lekarskich. Celowym

wydaje się zaznajomienie z problemem mobbingu naczelnego i okręgowych rzeczników

odpowiedzialności zawodowej oraz stworzenie poradni antymobbingowych przy

Okręgowych Izbach Lekarskich.

Zadaniem kierownictwa zakładu pracy, jest wybranie takiego sposobu

zarządzania, który stworzy dobry klimat w miejscu pracy i sprawi, że pracownicy,

zarządzani według klarownych i jasnych reguł, chronieni przed próbami nadużycia władzy

i mobbingiem, będą z pracy zadowoleni.