BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2001

34

Wszystkie systemy biblioteczne s¹ ele-

mentami rozproszonej infrastruktury

komputerowej, dlatego tak wa¿na jest ich

integracja z serwisami Internetu – syste-

mem www i poczt¹ elektroniczn¹. Korzy-

stanie z e-mail’a wzbogaca us³ugi Biblio-

teki o nowe sposoby komunikacji. Za jej

poœrednictwem mo¿na kierowaæ do pra-

cowników Biblioteki uwagi, zapytania i

proœby o informacjê. Do chwili umiesz-

czenia w zautomatyzowanym katalogu

bibliotecznym danych o ca³oœci zbiorów

Biblioteki CIOP, u¿ytkownicy mog¹

poczt¹ elektroniczn¹ otrzymywaæ infor-

macje wyszukane przez bibliotekarza w

katalogu kartkowym, uzupe³niaj¹ce wy-

niki wyszukiwania w katalogu zautoma-

tyzowanym.

Rozwój techniki mikrokomputerowej

otworzy³ dla automatyzacji bibliotek w

Polsce szerokie perspektywy, jednak pro-

ces ten nie zosta³ ujêty w jednolite ramy

organizacyjne. Nie istniej¹ ¿adne wytycz-

ne, które wspomaga³yby biblioteki w

wyborze oprogramowania komputerowe-

go, co w konsekwencji odbija siê nieko-

rzystnie na mo¿liwoœciach wymiany da-

nych miêdzy bibliotekami pos³uguj¹cy-

mi siê ró¿nymi systemami. Nadzieja na

poprawê tej sytuacji le¿y w powstawaniu

konsorcjów, zrzeszaj¹cych placówki dys-

ponuj¹ce tym samym oprogramowaniem.

Centralny Instytut Ochrony Pracy jest

cz³onkiem Polskiej Grupy U¿ytkowni-

ków Systemu ALEPH (PolALEPH).

Stwarza to szansê rozpowszechniania

informacji o zbiorach z dziedziny bez-

pieczeñstwa pracy wœród u¿ytkowników

innych bibliotek zlokalizowanych na te-

renie ca³ej Polski. Natomiast na stronie

internetowej Biblioteki CIOP, poœwiêco-

nej krótkiemu opisowi systemu znajdu-

j¹ siê linki do wybranych bibliotek, w

których funkcjonuje ALEPH. Informo-

wanie o zbiorach innych bibliotek to

zreszt¹ jeden z obowi¹zków ka¿dej pla-

cówki bibliotecznej, a w po³¹czeniu z

nowoczesnymi œrodkami komunikacyj-

nymi nabiera on nowego wymiaru.

Centralny Instytut Ochrony Praca za-

prasza wszystkich zainteresowanych do

korzystania z Systemu informacji nauko-

wo-technicznej w zakresie bezpieczeñ-

stwa pracy i ergonomii, za poœrednictwem

stanowisk komputerowych znajduj¹cych

siê w CIOP i przez sieæ Internet. U¿yt-

kownik bazy danych ALEPH CIOP nie

musi mieæ ¿adnego doœwiadczenia w ko-

rzystaniu z podobnych systemów infor-

macyjnych – program komputerowy „pro-

wadzi” go za pomoc¹ komunikatów, wy-

kazu poleceñ i podpowiedzi znajduj¹cych

siê na kolejnych ekranach. Pomoc¹ w

pos³ugiwaniu siê systemem i informacja-

mi z nim zwi¹zanymi s³u¿¹ tak¿e pracow-

nicy Biblioteki i Pracowni Dokumentacji

i Informacji.

W Internecie ALEPH jest dostêpny na

stronach internetowych CIOP i nale¿y go

szukaæ na stronie poœwiêconej Oœrodko-

wi Informacji Naukowej i Dokumentacji

i Bibliotece CIOP. Adres internetowy:

http://sat.ciop.waw.pl: 4505/ALEPH.

PIŒMIENNICTWO

[1] Jacquesson A.: Automatyzacja bibliotek.

Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,

Warszawa 1999

[2] Kapusta J.: Kszta³towanie siê spo³eczeñstw

informacyjnych na tle rozwoju infrastruktury

informatycznej. W: Praktyka i Teoria Informa-

cji Naukowej i Technicznej 1999, t. VII nr 3

[3] Piotrowski J.A.: Internet – instrument ko-

munikacji spo³ecznej. Rzeczpospolita 199

(5364) 26.08.1999

mgr in¿. SYLWIA KRZEMIÑSKA

mgr in¿. KATARZYNA SZCZECIÑSKA

mgr KRZYSZTOF MAKOWSKI

mgr in¿. ADAM POŒCIK

Centralny Instytut Ochrony Pracy

Zagro¿enia œrodkami

ochrony roœlin

Stosowanie chemicznych œrodków

ochrony roœlin oprócz niew¹tpliwych ko-

rzyœci zagra¿a zdrowiu pracowników sty-

kaj¹cych siê z nimi. Eliminacja zagro¿eñ

zwi¹zanych ze stosowaniem œrodków

ochrony roœlin nie jest w praktyce mo¿li-

wa; konieczne jest zatem zaopatrzenie

pracowników w odpowiednie œrodki

ochrony indywidualnej. Œrodki te tylko

wtedy zabezpieczaj¹ pracowników przed

zagro¿eniami, je¿eli maj¹ odpowiednie

w³aœciwoœci ochronne i u¿ytkowe, po-

twierdzone przez kompleksowe badania

obejmuj¹ce m.in.: odpornoœæ na dzia³a-

nie substancji chemicznych, w³aœciwoœci

fizykomechaniczne i biofizyczne. Ocena

w³aœciwoœci ochronnych i u¿ytkowych

mo¿liwa jest przez wyznaczanie odpo-

wiednich parametrów oraz porównanie

ich z wymaganiami przedstawionymi w

kryteriach oceny dla tego rodzaju œrod-

ków.

Podstawowym za³o¿eniem przyjêtym

podczas opracowywania wymagañ i me-

tod badañ by³o kompleksowe spojrzenie

na ochronê pracownika, przy uwzglêdnie-

niu wszystkich rodzajów zagro¿eñ wystê-

puj¹cych podczas pracy ze œrodkami

ochrony roœlin oraz wszystkich niezbêd-

nych do ochrony grup œrodków ochrony

indywidualnej.

Zagro¿enie zdrowia pracowników za-

trudnionych w rolnictwie uzale¿nione jest

od wielu czynników, do których nale¿y

zaliczyæ przede wszystkim [1]:

– rodzaj stosowanego œrodka i jego

toksycznoϾ

– stê¿enie substancji biologicznie

czynnej

– formê preparatu

– rodzaj uprawy

– czas nara¿enia

– rodzaj wykorzystywanej aparatury

– czynniki atmosferyczne

– drogê przenikania substancji tok-

sycznych.

Artyku³ opracowano na podstawie prac

wykonanych w ramach Programu Wielo-

letniego (b. SPR-1) pn. „Bezpieczeñstwo

i ochrona zdrowia cz³owieka w œrodowi-

sku pracy” dofinansowanego przez Ko-

mitet Badañ Naukowych

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2001

35

Œrodki ochrony indywidualnej

stosowane w rolnictwie

W ocenie zagro¿enia zwi¹zanego ze

stosowaniem œrodków ochrony roœlin istot-

ne jest przenikanie tych substancji do or-

ganizmu pracownika. Wyró¿niamy trzy za-

sadnicze drogi wch³aniania substancji bio-

logicznie czynnych, bêd¹cych g³ównymi

sk³adnikami preparatów œrodków ochro-

ny roœlin: przez skórê, uk³ad oddechowy i

przewód pokarmowy.

Jak powszechnie wiadomo, œrodki

ochrony roœlin s¹ substancjami o du¿ej

toksycznoœci i szkodliwym oddzia³ywa-

niu na zdrowie i ¿ycie ludzi [2]. Zatrucia

tymi zwi¹zkami powoduj¹ alergiczne re-

akcje skóry. Prowadz¹ do zmian martwi-

czych w¹troby, schorzeñ naczyniowych i

pora¿eñ uk³adu nerwowego. S¹ to zatru-

cia niebezpieczne, tym bardziej i¿ œrodki

ochrony roœlin maj¹ zdolnoœæ kumulowa-

nia siê w organizmie. Zatrucia œrodkami

ochrony roœlin nale¿¹ do zatruæ o najciê¿-

szym przebiegu.

Rolnik na swoim stanowisku pracy

nara¿ony jest na dzia³anie œrodków ochro-

ny roœlin na skutek fizycznego kontaktu z

preparatami, w wyniku czego nastêpuje

wch³anianie substancji w nich zawartych

[3]. Nara¿enie to wystêpuje przez ca³y rok,

ale z ró¿nym nasileniem. Najwiêksze na-

silenie prac chemizacyjnych przypada na

lato i jesieñ. Du¿¹ rolê odgrywaj¹ tu tech-

niki prowadzenia zabiegów ochrony ro-

œlin. Tradycyjnie s¹ one wykonywane na

przestrzeniach otwartych i w pomieszcze-

niach zamkniêtych. Stosowanie œrodków

ochrony roœlin odbywa siê g³ównie nastê-

puj¹cymi metodami:

– opryskiwanie

– zamg³awianie

– fumigowanie

– podlewanie i wprowadzanie granu-

latów do gleby

– zaprawianie materia³u siewnego.

Wstêpn¹ czynnoœci¹ zwi¹zan¹ ze sto-

sowaniem chemicznych œrodków ochrony

roœlin jest przygotowywanie u¿ytkowych

roztworów cieczy roboczych, odpowied-

nio rozcieñczaj¹c preparaty handlowe.

Praca przy tych czynnoœciach trwa sto-

sunkowo krótko, jednak¿e stwarza du¿e

nara¿enie ze wzglêdu na wysoki stopieñ

zanieczyszczenia powietrza, a tak¿e skó-

ry r¹k i cia³a pracownika.

Wyniki pomiarów ska¿enia powietrza

podczas przygotowywania cieczy u¿ytko-

wych wskazuj¹, i¿ stê¿enia substancji bio-

logicznie czynnych znacznie przekraczaj¹

wartoœci normatywów higienicznych [4].

Niebezpieczeñstwo grozi równie¿ maga-

zynierom œrodków ochrony roœlin, g³ów-

nie na skutek niew³aœciwego przechowy-

wania tych preparatów. Na stanowiskach

pracy kierowcy ci¹gnika i operatora do-

zownika przy uprawach niskich nie

stwierdzono przekroczeñ najwy¿szych

dopuszczalnych stê¿eñ. Natomiast wyni-

ki pomiarów stê¿eñ chemicznych œrod-

ków ochrony roœlin w uprawach wyso-

kich wskazuj¹ na przekroczenie najwy¿-

szych dopuszczalnych stê¿eñ na wszyst-

kich stanowiskach pracy i przy ró¿nych

metodach.

Do najbardziej niebezpiecznych prac,

prowadzonych w magazynach zbo¿o-

wych, powoduj¹cych wysokie ska¿enie

powietrza nale¿y zaprawianie ziarna.

Wysokie stê¿enia œrodków ochrony roœlin

w powietrzu wystêpuj¹ tak¿e w pomiesz-

czeniach szklarni. Warunki pracy w

szklarni s¹ specyficzne (zamkniêta prze-

strzeñ, monouprawa, wysoka temperatu-

ra, du¿a wilgotnoœæ powietrza), co znacz-

nie utrudnia pracê [5].

Badania stopnia ska¿enia odzie¿y i

skóry œrodkami ochrony roœlin wykaza³y,

¿e najwiêksze ska¿enie pozosta³oœciami

preparatów wystêpuje na skórze d³oni, w

dalszej kolejnoœci na udach i podudziach

oraz przedramionach, co œciœle wi¹¿e siê

z zakresem czynnoœci roboczych i sta³ym

kontaktem tych czêœci cia³a z opryskiwa-

nymi roœlinami. Natomiast najmniejsze-

mu ska¿eniu ulega³y g³owa i plecy [5].

Wymagania i metody badañ

Ze wzglêdu na du¿¹ ró¿norodnoœæ do-

stêpnych w handlu œrodków ochrony ro-

œlin oraz ich wysok¹ toksycznoœæ, bada-

nia œrodków ochrony indywidualnej po-

winny uwzglêdniaæ specyfikê pracy z tego

rodzaju substancjami. Opracowanie takiej

kompleksowej metodyki badañ by³o

g³ównym celem prowadzonych prac. Jak

ju¿ wspomniano, prawid³owe zabezpie-

czenie pracownika maj¹cego kontakt

z chemicznymi œrodkami ochrony roœlin

wymaga stosowania nastêpuj¹cych grup

ochron osobistych, spe³niaj¹cych okreœlo-

ne wymagania ochronne i u¿ytkowe:

– odzie¿y ochronnej

– ochron r¹k i nóg

– sprzêtu ochrony uk³adu oddecho-

wego

– ochron oczu i twarzy.

Odzie¿ zabezpieczaj¹c¹ przed che-

micznymi œrodkami ochrony roœlin w po-

staci cieczy nale¿y badaæ zgodnie z me-

todyk¹ ustalon¹ dla odzie¿y chroni¹cej

przed substancjami chemicznymi i oce-

niaæ zgodnie z wymaganiami przyjêtymi

w kryteriach dla tego rodzaju zagro¿enia.

Uwzglêdnia ona parametry wytrzyma³o-

œciowe i biofizyczne materia³ów stosowa-

nych do produkcji odzie¿y. Ponadto, ze

wzglêdu na specyficzne oddzia³ywanie

zwi¹zków chemicznych, jakimi s¹ œrodki

ochrony roœlin stwierdzono, ¿e nale¿y

przeprowadzaæ dodatkowe badania w kie-

runku wyznaczania odpornoœci materia-

³ów odzie¿owych na przenikanie rozpy-

Praca wykonana w ramach Programu

Wieloletniego (b. SPR-1) pn. „Bezpieczeñ-

stwo i ochrona zdrowia cz³owieka w œro-

dowisku pracy” dofinansowanego przez

Komitet Badañ Naukowych

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2001

36

lonej cieczy roboczej oraz stê¿onych pre-

paratów œrodków ochrony roœlin [6-8].

Badanie odpornoœci materia³ów odzie-

¿owych na przenikanie stê¿onych prepa-

ratów powinno byæ przeprowadzane dla

odzie¿y stosowanej przy zagro¿eniu po-

lania siê skoncentrowanym œrodkiem

ochrony roœlin. Natomiast badanie odpor-

noœci materia³u na przenikanie rozpylo-

nej cieczy roboczej – dla odzie¿y stoso-

wanej podczas zabiegów opryskiwania

roœlin rozcieñczonymi preparatami œrod-

ków ochrony roœlin.

Przy opracowywaniu obu metod przy-

jêto za³o¿enia, i¿ metoda badania powin-

na w maksymalnym stopniu symulowaæ

rzeczywiste oddzia³ywanie œrodka ochro-

ny roœlin na odzie¿ oraz, ¿e nale¿y wy-

znaczaæ odpornoœæ materia³u na przeni-

kanie konkretnych substancji biologicz-

nie czynnych, a nie ich imitatorów. W tym

celu, bior¹c pod uwagê w³aœciwoœci fizy-

kochemiczne, formy u¿ytkowe i po-

wszechnoϾ stosowania oraz toksycznoϾ

i drogi wch³aniania œrodków ochrony ro-

œlin przeprowadzono selekcjê pozwala-

j¹c¹ wytypowaæ optymalny zestaw czte-

rech modelowych substancji biologicznie

czynnych do badañ (dichlorfos, cyperme-

tryna, 2,4-D, karbofuran) [6, 12].

Opracowuj¹c metodê badania odpor-

noœci materia³ów odzie¿owych na prze-

nikanie stê¿onych œrodków ochrony ro-

œlin oparto siê na normie PN-EN 369.

Przedstawia ona metodê wyznaczania

odpornoœci materia³ów na przenikanie

substancji chemicznych, która charakte-

ryzuje siê tzw. czasem przebicia (przedzia³

czasu od chwili naniesienia substancji na

zewnêtrzn¹ powierzchniê materia³u do

momentu pojawienia siê jej po wewnêtrz-

nej stronie) [10]. Badanie to przeprowa-

dza siê w specjalnie skonstruowanej cel-

ce przenikania. Ze wzglêdu na nisk¹ lot-

noϾ substancji biologicznie czynnych

bêd¹cych g³ównymi sk³adnikami œrod-

ków ochrony roœlin, zaistnia³a koniecz-

noϾ modyfikacji konstrukcji celki poda-

nej w normie PN-EN 369. Z tego wzglê-

du badania nale¿a³o prowadziæ metod¹

okresow¹ z wykorzystaniem odpowied-

nio dobranego sta³ego œrodka sorpcyjne-

go (w³ókniny polipropylenowej typu

melt-blown). Moleku³y substancji biolo-

gicznie czynnych przenikaj¹ce przez ma-

teria³ odzie¿owy s¹ poch³aniane przez

w³ókninê, która w okreœlonych przedzia-

³ach czasowych od pocz¹tku trwania ba-

dania (10, 30, 60, 120, 240 i 480 min),

zgodnych z klasami ochronnymi przyta-

czanymi w normie EN 466 [9], poddawa-

na jest ekstrakcji. Przygotowane ekstrak-

ty analizuje siê pod wzglêdem iloœciowym

i jakoœciowym przy zastosowaniu chro-

matografii gazowej. Zgodnie z wymaga-

niami podanymi w normie PN-EN 369

ocenia siê, ¿e przebicie nastêpuje wów-

czas, gdy szybkoœæ przenikania osi¹ga

wartoϾ 1

µ

g/cm

2

· min [10].

Wymagania i metodê badania odpor-

noœci materia³ów odzie¿owych na prze-

nikanie rozpylonych cieczy roboczych

œrodków ochrony roœlin opracowano wy-

korzystuj¹c Wytyczne Federalnego Cen-

trum Naukowego Rolnictwa i Leœnictwa

w Niemczech BBA 3-3/2 [11]. Jako je-

dyny – dostêpny autorom – dokument,

wytyczne zwraca³y uwagê na zagro¿enie

powodowane kontaktem pracownika, nie

tylko ze stê¿onymi, ale i z rozcieñczony-

mi preparatami œrodków ochrony roœlin.

Zasada badania polega na rozpylaniu

okreœlonej objêtoœci przygotowanej cie-

czy roboczej preparatu z odpowiedni¹

prêdkoœci¹ w odizolowanym od otocze-

nia cylindrze. Parametry istotne dla same-

go procesu rozpylania (szybkoϾ rozpy-

lania, ciœnienie doprowadzanego powie-

trza, powierzchnia próbki poddawana

dzia³aniu œrodka ochrony roœlin, objêtoœæ

rozpylonej cieczy) zapewnia specjalnie w

tym celu skonstruowany przyrz¹d. Od

do³u, w bezpoœrednim kontakcie z prób-

k¹ badanego materia³u znajduje siê w³ók-

nina sorpcyjna. Po okreœlonym czasie od

rozpoczêcia badania œrodek sorpcyjny jest

poddawany analizie chromatograficznej

w celu okreœlenia iloœci zaabsorbowanej

substancji biologicznie czynnej.

Celem badania jest wyznaczenie stop-

nia przenikania substancji biologicznie

czynnej, okreœlanego jako stosunek masy

substancji biologicznie czynnej, która

przeniknê³a przez próbkê badanego ma-

teria³u do masy substancji biologicznie

czynnej naniesionej podczas rozpylania

na próbkê badanego materia³u. Przyjmu-

j¹c wymagania podane w wytycznych sto-

pieñ przenikania wyznaczany dla mate-

ria³ów stosowanych do produkcji odzie-

¿y ochronnej nie powinien byæ wy¿szy

ni¿ 5% [11].

Rêkawice zabezpieczaj¹ce przed œrod-

kami ochrony roœlin powinny byæ bada-

ne zgodnie z metodyk¹ ustalon¹ dla

ochron r¹k, chroni¹cych przed substan-

cjami chemicznymi i oceniane wed³ug

kryteriów KOW/S-03/96. Zaproponowa-

no zatem metodykê uwzglêdniaj¹c¹ ogól-

ne wymagania dla rêkawic, wyznaczanie

szczelnoœci wzglêdem powietrza lub

wody, wyznaczanie odpornoœci na dzia-

³anie olejów metod¹ pêcznienia po-

wierzchniowego oraz wyznaczanie od-

pornoœci na czynniki mechaniczne – œcie-

ranie i rozdzieranie.

Bior¹c pod uwagê szczególne zagro-

¿enia, jakie nios¹ œrodki ochrony roœlin

rêkawice nale¿y dodatkowo przebadaæ

pod wzglêdem odpornoœci na przenika-

nie stê¿onych preparatów. Podczas opra-

cowywania wymagañ i metod badañ

ochron r¹k i nóg nie rozwa¿ano rozpylo-

nych preparatów tak, jak to zrobiono w

przypadku materia³ów odzie¿owych. W

praktyce bowiem koñczyny nara¿one s¹

g³ównie na preparaty stê¿one.

Badanie odpornoœci rêkawic na dzia-

³anie ciek³ych œrodków ochrony roœlin

powinno byæ prowadzone zgodnie z nor-

m¹ EN 374-3 [13], z uwzglêdnieniem

zmian wynikaj¹cych ze specyfiki tych

zwi¹zków, które s¹ substancjami trudno

lotnymi i trudno rozpuszczalnymi w wo-

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2001

37

dzie. Bior¹c to pod uwagê, zastosowano

sta³e medium zbieraj¹ce. Wi¹za³o siê to z

koniecznoœci¹ modyfikacji celki przeni-

kania. Zgodnie z wymaganiami dla rêka-

wic chroni¹cych przed zagro¿eniami che-

micznymi wyznaczano czas przebicia

badanego materia³u przez œrodek ochro-

ny roœlin (czas up³ywaj¹cy od momentu

rozpoczêcia badania do chwili, gdy szyb-

koϾ przenikania substancji aktywnej

osi¹gnie wartoœæ 1 µg/min · cm

2

).

Nie ma obecnie norm i wymagañ do-

tycz¹cych obuwia chroni¹cego przed che-

mikaliami. Przyjêto zatem, ¿e obuwie sto-

sowane do pracy ze œrodkami ochrony

roœlin, oprócz wymaganej odpornoœci na

przenikanie tych substancji (wobec bra-

ku metody dla obuwia zastosowano tu

metodê dla rêkawic wg EN 374-3), po-

winno spe³niaæ wymagania podstawowe

dla obuwia bezpiecznego, ochronnego

b¹dŸ zawodowego do u¿ytku w pracy, a

tak¿e dodatkowe wymagania dla ka¿de-

go rodzaju obuwia i wystêpuj¹cych na sta-

nowisku pracy zagro¿eñ [14, 15, 16, 17].

Metodyka badania sprzêtu ochrony

uk³adu oddechowego stosowanego w rol-

nictwie do ochrony uk³adu oddechowe-

go przed œrodkami ochrony roœlin opra-

cowana zosta³a na podstawie norm pol-

skich i europejskich. Metodyka ta odno-

si siê do sprzêtu stosowanego zarówno w

warunkach przemys³owych, jak i w rol-

nictwie.

Do sprzêtu ochrony uk³adu oddecho-

wego najczêœciej stosowanego w rolnic-

twie zaliczane s¹: pó³maski filtruj¹ce – ba-

dane wg normy PN-EN 149, filtry – ba-

dane wg normy PN-EN 143, poch³ania-

cze i filtropoch³aniacze – badane wg nor-

my PN-EN 141, pó³maski – badane wg

normy PN-EN 140, maski – badane wg

normy PN-EN 136.

Najszersze zastosowanie na stanowi-

skach oprysku œrodkami ochrony roœlin

znajduj¹ filtry i pó³maski filtruj¹ce. Jed-

nym z najwa¿niejszych parametrów

ochronnych dla tej grupy sprzêtu jest sku-

tecznoœæ filtracji wyra¿ona jako penetra-

cja aerozolu testowego – chlorku sodu,

który jest odpowiednikiem aerozoli ze sta-

³¹ faz¹ rozproszon¹.

Przeprowadzana ocena skutecznoœci

filtracji z tym aerozolem odnosi siê rów-

nie¿ do aerozoli na bazie wody. Badania

penetracji ob³adowanych rzeczywistym

aerozolem uk³adów w³óknin filtracyjnych

potwierdzi³y prawid³owoœæ oceny sku-

tecznoœci filtracji sprzêtu stosowanego do

ochrony uk³adu oddechowego podczas

prac z aerozolami u¿ywanymi do ochro-

ny roœlin. Aby oceniæ skutecznoœæ filtra-

cji, metoda laboratoryjna z wykorzysta-

niem aerozolu chlorku sodu pozwala na

prawid³ow¹ ocenê walorów ochronnych

sprzêtu podczas ca³ego czasu ich u¿ytko-

wania.

W przypadku ochron zabezpieczaj¹-

cych przed aerozolami o ciek³ej fazie roz-

proszenia, badawcza metoda kwalifikacyj-

na oparta jest na pomiarze penetracji aero-

zolu mg³y oleju parafinowego.

Obydwa omówione tu aerozole testo-

we spe³niaj¹ce warunki „najgorszego

przypadku” stanowi¹ gwarancjê zacho-

wania skutecznoœci ochron filtruj¹cych w

warunkach u¿ytkowania ³agodniejszych

ni¿ warunki badañ.

Niezwykle wa¿ne wymaganie stano-

wi¹, zaliczane do parametrów u¿ytko-

wych, opory oddychania. Decyduje ono

o zaakceptowaniu ochrony przez u¿yt-

kownika lub jej odrzuceniu. Opory oddy-

chania stanowi¹ parametr wyra¿aj¹cy

zdolnoœci zapewnienia przez element

oczyszczaj¹cy i/lub czêœæ twarzow¹ pra-

wid³owej fizjologii czynnoœci oddecho-

wych u¿ytkownika. Do bardzo istotnych

parametrów u¿ytkowych sprzêtu ochro-

ny uk³adu oddechowego nale¿y równie¿

zawartoœæ dwutlenku wêgla w powietrzu

wdychanym oraz ograniczenie pola wi-

dzenia ca³kowitego.

Podstawowym badaniem wykonywa-

nym dla wszystkich ochron uk³adu odde-

chowego jest okreœlenie ca³kowitego prze-

cieku wewnêtrznego. Badanie to wyko-

nuje siê przy udziale ludzi, w specjalnej

komorze, w której w powietrzu znajduje

siê substancja testowa: aerozol chlorku

sodu lub gaz szeœciofluorek siarki. Uczest-

nicz¹cy w badaniu cz³owiek, w komplet-

nym sprzêcie ochrony uk³adu oddecho-

wego wykonuje, w komorze badawczej,

zestaw æwiczeñ fizycznych. Pomiar po-

lega na pobieraniu próbek powietrza z

komory oraz ze strefy oddychania, czyli

spod czêœci twarzowej i okreœleniu w nich

stê¿enia substancji testowej. Stosunek stê-

¿enia substancji testowej w strefie oddy-

chania do stê¿enia tej substancji w komo-

rze, wyra¿ony w procentach, jest miar¹

ca³kowitego przecieku wewnêtrznego.

Parametr ten pozwala na ocenê mo¿liwo-

œci zastosowania danego sprzêtu ochro-

ny uk³adu oddechowego w konkretnych

warunkach stê¿enia i wystêpowania za-

nieczyszczeñ w powietrzu.

Sprzêt ochrony oczu i twarzy zabez-

pieczaj¹cy przed œrodkami ochrony roœlin

powinien spe³niaæ wymagania podstawo-

we, dotycz¹ce parametrów optycznych

oraz mechanicznych. Do pe³nej oceny

tego sprzêtu w zale¿noœci od przeznacze-

nia, konieczne jest tak¿e prowadzenie

dodatkowych badañ w celu wyznacze-

nia odpornoœci na przenikanie œrodków

ochrony roœlin w postaci:

– kropli cieczy (powstaj¹cych np. pod-

czas opryskiwania roœlin),

– rozbryzgów cieczy (powstaj¹cych

np. podczas przelewania stê¿onych œrod-

ków ochrony roœlin lub sporz¹dzania roz-

tworów roboczych),

– grubych py³ów – o œrednicy ziarna

wiêkszej ni¿ 5 µm (powstaj¹cych np. pod-

czas wprowadzania granulatów do gleby),

– drobnych py³ów i gazów – o œredni-

cy ziarna do 5 µm (powstaj¹cych np. pod-

czas fumigowania).

Na podstawie przegl¹du metod badaw-

czych przytaczanych w normach stwier-

dzono, ¿e gogle chroni¹ce przed grubymi

cz¹stkami py³u powinny byæ badane

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2001

38

zgodnie z metod¹ podan¹ w normie PN-

EN 168 (rozdzia³ 13) [18], natomiast go-

gle zabezpieczaj¹ce przed gazami i drob-

nymi cz¹stkami py³u powinny byæ bada-

ne zgodnie z metod¹ podan¹ w rozdziale

14 tej normy. Wymagania dla tej grupy

ochron podano w PN-EN 166 [19].

Zaproponowane metody badañ maj¹

charakter uniwersalny. Nie wykorzystuj¹

one rzeczywistych preparatów œrodków

ochrony roœlin, lecz substancje zastêpcze

m.in.: gazowy amoniak w przypadku

wyznaczania odpornoœci na drobne py³y

i gazy (amoniak szybciej przenika do

wnêtrza gogli ni¿ ciê¿sze od niego œrodki

ochrony roœlin) i py³ wêglowy przy wy-

znaczaniu odpornoœci na grube py³y (do

badañ stosowany jest py³ wêglowy o stê-

¿eniu ok. 2000 g/m

3

) [8].

Opracowanie kompleksowej metody-

ki badañ pozwala obecnie na pe³n¹ ocenê

parametrów ochronnych i u¿ytkowych

poszczególnych grup ochron osobistych.

PIŒMIENNICTWO

[1] Paw³owska Z.: Dobór zestawów ochron dla

przyk³adowych stanowisk pracy w rolnictwie

przy stosowaniu pestycydów. CIOP, Warszawa

1977

[2] Panasiuk L.: Epidemiologia zatruæ pesty-

cydami w Polsce. W: Zagro¿enia chemiczne

w rolnictwie. IMW, Lublin 1997
[3] Pomorska K.: Zagro¿enia zwi¹zane ze sto-

sowaniem chemicznych œrodków ochrony ro-

œlin ró¿nymi technikami. W: Zagro¿enia che-

miczne w rolnictwie. IMW, Lublin 1997
[4] Majczakowa W.: Nara¿enie pracowników

rolnictwa na pestycydy drog¹ wziewn¹ i przez

skórê. W: Medycyna Wiejska 1982, XVII, z. 3-4
[5] Badach H.: Ocena nara¿enia na pestycydy

pracowników zatrudnionych w szklarniach.

W: Zagro¿enia chemiczne w rolnictwie. IMW,

Lublin 1997
[6] Bartkowiak G. i in.: Œrodki ochrony indy-

widualnej dla rolników chroni¹ce przed zwi¹z-

kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno-

œci. Punkt kontrolny 1. Dokumentacja prac

naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw-

cze 03.9.19. Warszawa 1998 (maszynopis)
[7] Krzemiñska S. i in.: Œrodki ochrony indy-

widualnej dla rolników chroni¹ce przed zwi¹z-

kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno-

œci. Punkt kontrolny 2. Dokumentacja prac

naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw-

cze 03.9.19. Warszawa 1998 (maszynopis)
[8] Krzemiñska S. i in.: Œrodki ochrony indy-

widualnej dla rolników chroni¹ce przed zwi¹z-

kami chemicznymi I, II, III grupy toksyczno-

œci. Punkt kontrolny 3. Dokumentacja prac

naukowo-badawczych. CIOP. Zadanie badaw-

cze 03.9.19. Warszawa 1999 (maszynopis)
[9] EN 466 Protective clothing – Protection

against liquid chemicals – Performance requ-

irements for chemical protective clothing with

liquid – tight connections between different

parts of the clothing (Type 3: Equipment)
[10] PN-EN 369 Odzie¿ ochronna. Ochrona

przed p³ynnymi chemikaliami. Metoda badania.

Odpornoœæ materia³ów na przenikanie cieczy
[11] Wytyczne Federalnego Centrum Nauko-

wego Rolnictwa i Leœnictwa w Niemczech (Fe-

deral Biological Research Centre for Agricul-

ture and Forestry Federal Republic of Germa-

ny.) Czêœæ I, 3 -3/2, 1988
[12] Krzemiñska S., Bartkowiak G.: Metody

badania odpornoœci materia³ów odzie¿owych

na przenikanie chemicznych œrodków ochrony

roœlin. Miêdzynarodowa Konferencja pn. Ana-

lityka we w³ókiennictwie, £ódŸ-Arturówek

1998 (materia³y konferencyjne)
[13] EN 374-3 Protective Gloves Against Che-

micals and Micro-organisms. Determination of

Resistance to Permeation
[14] PN-EN 344 Wymagania i metody badañ

obuwia bezpiecznego, ochronnego i zawodo-

wego do u¿ytku w pracy
[15] PN-EN 345 Wymagania dla obuwia bez-

piecznego do u¿ytku w pracy
[16] PN-EN 346 Wymagania dla obuwia

ochronnego do u¿ytku w pracy
[17] PN-EN 347 Wymagania dla obuwia za-

wodowego do u¿ytku w pracy
[18] PN-EN 168 Ochrona indywidualna oczu.

Nie optyczne metody badañ
[19] PN-EN 166 Ochrona indywidualna oczu.

Wymagania

Wybór systemu oœwietleniowego...

Dokoñczenie ze str. 8

Osoby o du¿ym stopniu doœwiadczenia

przy pracy z komputerem oraz osoby

m³odsze – rzadziej stwierdza³y taki

wp³yw.

Z uwagi na wspó³czynniki korelacji: r

< 0,5, wnioski te ogólnie mówi¹ jedynie

o pewnej tendencji, która wynika z prze-

prowadzonych badañ.

* * *

Przy doborze systemu oœwietleniowe-

go zawsze po¿¹dane jest uwzglêdnienie

rodzaju wykonywanej pracy przy kom-

puterze oraz preferencji u¿ytkowników co

do sposobu oœwietlenia, zw³aszcza jeœli

s¹ to kobiety lub osoby starsze.

Jeœli nie mo¿na uzyskaæ danych o pre-

ferencjach oœwietleniowych u¿ytkowni-

ków, dla których projektuje siê nowe

oœwietlenie, to nale¿y wzi¹æ pod uwagê

wiêkszoœæ pracuj¹cych:

– mê¿czyŸni, wówczas wskazane jest

stosowanie systemu poœredniego lub bez-

poœredniego (z oprawami typu dark-light),

– osoby o du¿ym doœwiadczeniu przy

pracy z komputerem, wtedy wskazane jest

stosowanie systemu poœredniego,

– osoby o ma³ym doœwiadczeniu przy

pracy z komputerem, to nie zaleca siê sto-

sowania systemu poœredniego,

– osoby starsze, wówczas wskazane

jest stosowanie systemu z³o¿onego,

– kobiety lub osoby o ma³ym doœwiad-

czeniu przy pracy z komputerem – powin-

no ograniczaæ siê zw³aszcza wartoœci œred-

nich luminancji œcian i powierzchni stano-

wiska pracy (najlepiej poni¿ej 60 cd/m

2

).

Kierowanie siê przedstawionymi wska-

zaniami lub zbieranie opinii u¿ytkowników

co do ich preferencji oœwietleniowych mo¿e

w znacznym stopniu przyczyniæ siê do

zminimalizowania problemów zwi¹zanych

z narzekaniem pracowników na z³e oœwie-

tlenie. Ma to szczególne znaczenie wów-

czas, gdy podejmujemy w zak³adzie pracy

dzia³ania zmierzaj¹ce do zmiany oœwietle-

nia w pomieszczeniach. Przedstawienie pro-

jektantowi oœwietlenia informacji o ocze-

kiwaniach i preferencjach u¿ytkowników

mo¿e w przysz³oœci przyczyniæ siê zarów-

no do innego nastawienia pracowników na

problem oœwietlenia ich miejsca pracy, jak

i sk³oniæ projektantów do tego, aby ich pro-

jekty nie powstawa³y w sposób sztampo-

wy, lecz ¿eby uzyskany efekt oœwietlenio-

wy sprzyja³ dobremu samopoczuciu.