1. Powstanie zobowiązania

 

 

Źródła powstania zobowiązania

 Czynność prawna

Podstawowe zdarzenie prawne, które prowadzi do powstania stosunku cywilnoprawnego.

 Umowa (consensus i disconsensus) 

 Czynności   jednostronne.   Przy   czynnościach   jednostronnych   zawsze   zaciąga 

zobowiązanie podmiot, który składa oświadczenie. Np. oświadczanie publiczne

 Czynności wielostronne (umowa spółki).

 Czynności szczególne (zawarcie małżeństwa).

 Czynności złożone, kompleksowe (umowa dyskontowa).

 Orzeczenie sądu

 Deklaratoryjne- np. zasądzenie odszkodowania.

 Konstytutywne- kształtują, modyfikują stosunek prawny:

 ex tunc- z mocą wsteczną

 ex nun- z mocą po wydaniu orzeczenia



Akt administracyjny. 

Znaczenie minimalne, sytuacje sporadyczne. Obecnie znaczenie decyzji administracyjnej 
przejawia się w zezwoleniach administracyjnych

Zezwolenie   (decyzja   administracyjna)   →   Umowa   →Skutek,   zależy   od   istnienia 
zezwolenia

 Czyn niedozwolony

 Inne zdarzenie 

 Bezpodstawne wzbogacenie

 Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

2. Zobowiązanie niezaskarżalne

 

 

Zobowiązanie niezupełne (naturalne) polega na tym, że mimo istnienia między wierzycielem 
a dłużnikiem więzi obligacyjnej,  wierzyciel pozbawiony jest możliwości przymusowego 
wyegzekwowania   świadczenia,   a   dłużnik   nie   ponosi   odpowiedzialności   za   niespełnienie 
świadczenia. Funkcjonują w obrocie prawnym, ale maja małe znaczenie.

Dług implikuje odpowiedzialność – jest dług jest odpowiedzialność (zobowiązania pełne).

Jest dług, ale nie ma odpowiedzialności (zobowiązanie naturalne). Oznacza to, ze dług jest 
niezaskarżalny

 Dobrowolność świadczenia przez dłużnika

 Brak przymusu państwowego

 Ochrona dłużnika

 Zobowiązania naturalne mają mniej intensywną ochronę prawną niż zobowiązania pełne (są 
niezaskarżalne);

 Powództwo o świadczenie wytoczone przez wierzyciela zostanie oddalone (dług jest 

niezaskarżalny)

 Powództwo dłużnika o zwrot świadczenia też sąd oddali, bo dług jest niezaskarżalny.

Zobowiązania pełne też są niezaskarżalne – tylko te które nie są jeszcze wymagalne. 

3. Obligationes reales

Obligationes   reales-   Są  sprzężone   są   z   pewną   sytuacją   prawnorzeczową   (własność   albo 
posiadanie), a skutkiem tego sprzężenia jest to, że są one, niezależnie od tego, w stosunku 
do   kogo   powstały,   skierowane   przeciwko   aktualnemu   właścicielowi   albo   aktualnemu 
posiadaczowi rzeczy, której roszczenie dotyczy, np. roszczenie posiadacza o wykup gruntu, 
na którym wzniósł budynek.

Tak jak na schemacie- co gdy zmiana stron stosunku rzeczowego  W

3

 wstępuje w stosunek 

rzeczowy,   ale   i   obligacyjny   o   zarząd:   ma   i   udział   i   wiąże   go   umowa   [stosunek 
prawnorzeczowy determinuje zakres stosunku obligacyjnego].

4. Względność więzi obligacyjnej (res inter alios acta)

 

 

Więź między stronami stosunku zobowiązaniowego ma charakter względny. Wierzycielowi 
przysługują   uprawnienia   względem   określonego   dłużnika,   a   dłużnik   zobowiązany  jest   do 
świadczenia na korzyść określonego wierzyciela. Wobec tego ochrona prawna jest skuteczna 
tylko wobec określonej osoby, a nie wobec wszystkich. W pewnych przypadkach to ochrona 
jest zwiększona, a więc  skuteczna wobec osób trzecich. Jest to konsekwencja  uznania za 
nieważną czynność prawna dłużnika za działania nielojalne (na niekorzyść wierzyciela).

Res inter alios acta – czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić 
innym.

Czynność między A – B jest nieskuteczna względem C.

Konsekwencje:

 Prawo podmiotowe wierzyciela jest skuteczne tylko wobec dłużnika (osoba trzecia- 

tertius). 

W --------> D

 Roszczenie nie jest skuteczne wobec osoby trzeciej.

W-----------> D

       T

Zobowiązanie między W a D nie tworzy żadnych obowiązków dla T (może stworzyć tylko 
uprawnienia). Pactum in favorem tertii - umowa na rzecz osoby trzeciej (393).

Rozszerzenie wzglednej skutecznosci wiezi obligacyjnej

  

→ ex lege:

 art. 59 actio ad rem
 actio pauliana- wyłom od zasady klasycznej

majątek:

W

D

 niektóre prawa obligacyjne wpisane do KW (tylko p. rzeczowe)



zobowiązania realne- powstają na tle sytuacji prawnorzeczowej. Obligationes reales- 
muszą być zawsze dwie strony stosunku prawnego.

Tak jak na schemacie- co gdy zmiana stron stosunku rzeczowego  W

3

 wstępuje w stosunek 

rzeczowy,   ale   i   obligacyjny  o   zarząd:   ma   i   udział   i   wiąże   go   umowa   [stosunek   prawno 
rzeczowy determinuje zakres stosunku obligacyjnego].

→ ex contractu- są niedopuszczalne
→   w   prawie   niemieckim  rozszerzenie   niektórych   roszczeń   odszkodowawczych,   w   celu 
ochrony osoby trzeciej.

5. Zasady deontologii

 

 

Chodzi tu o kodeksy etyk zawodowych. Pierwsze kodeksy deontologiczne pojawiły się w 
Europie   w   latach   70-80   i   przyjmowały   różne   nazwy.   Tworzono   grupy   zachowań 
odpowiednich dla zawodowców, profesjonalistów (zwłaszcza wobec partnerów umów).

Charakter prawny tych „kodeksów” i ich cechy.

 nie są aktami normatywnymi
 nie są wzorcami umownymi
 regulują   zachowanie   się   profesjonalistów   na   rynku   dóbr   i   usług,   czyli   są 

regulatorami obrotu cywilnoprawnego.

Znaczenie prawne.

Kodeksy deontologiczne mają znaczenie prawne w różnych sferach, tj.: 

W zakresie prawa zobowiązań



Mogą wyznaczać kryteria staranności zawodowej 

 Naruszenie może być oceniane jako delikt, jednak reguły deontologiczne nie mają 

charakteru powszechnego, funkcjonują w ramach danej korporacji.

 Mogą wyznaczać kryteria prawidłowego wykonania zobowiązania (354 kc)
 Inne…

W zakresie prawa handlowego

 Reguły   deontologiczne   mogą   być   podstawą   zaskarżania   uchwał   zgromadzenia 

ogólnego spółki akcyjnej i uchwał wspólników spółki z o.o. Te uchwały powinny być 
zgodne z regułami deontologicznymi.

Wg profesora reguły deontologiczne rzadko przywoływane w skargach kasacyjnych.

6. Typy, rodzaje modyfikacji treści świadczenia 

 

 

Rodzaje modyfikacji treści świadczenia:



modyfikacja natury umownej (najczęściej): typowe klauzule modyfikujące z kc i 
nietypowe, które się pojawiają.



zmiany natury ex lege (bardzo rzadko): np. waloryzacja ustawowa.



zmiany natury sądowej: np. waloryzacja sądowa, rebus sic stantibus, ius moderandi

Zmiana treści stosunku obligacyjnego następuje tu po powstaniu tego stosunku, ale strony 
mogą w umowie przewidzieć możliwość i sposób zmiany, umieszczając w niej odpowiednie 
klauzule, klauzule profuturowe:



Klauzule   adaptacyjne  -   w   umowach   długoterminowych   (inwestycyjnych), 
automatyczna  zmiana   treści   umowy   bez   dalszych   porozumień   stron,  w   razie 
wystąpienia okoliczności wskazanych w umowie, np. zmiana stawek podatkowych. 
Jej celem eliminacja przyszłej waloryzacji.



Klauzule   uwalniające   (salwatoryjne)   -  klauzule   przewidujące,   że   w   razie 
bezskuteczności (nieważności) określonych postanowień umownych lub w razie ich 
niewykonalności (niemożliwości wykonania) - inne postanowienia umowne zostają 
utrzymane   w   mocy,   a   bezskuteczne   (nieważne,   niewykonalne)   zostaną   zastąpione 
innymi.   Wykorzystywane   zwłaszcza   w   państwach   germańskich.   Klauzule 
salwatoryjne wyłączają zastosowanie art. 58 § 3.



Klauzule waloryzacyjne- w zobowiązaniach pieniężnych:

 Klauzula złota.
 Klauzula waluty.
 Klauzule indeksowe.



Inne klauzule.

7. Wyzysk

 

 

Art.   388.  §   1.   Jeżeli   jedna   ze   stron,   wyzyskując   przymusowe   położenie,   niedołęstwo   lub  
niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla 
siebie   lub   dla   osoby   trzeciej   świadczenie,   którego   wartość   w   chwili   zawarcia   umowy 
przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać 
zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy 
jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Spór o charakter prawny instytucji wyzysku:

Wyzysk   to   zdarzenie   cywilnoprawne   traktowane   niekiedy   w   literaturze   jako   wada 
oświadczenia woli, chociaż nie zostało tak określone bezpośrednio przez ustawodawcę. 

Konstrukcja prawna umowy z elementem wyzysku:

 Strona podmiotowa- osoba wyzyskana i podmiot wyzyskujący.
 Strona przedmiotowa- dysproporcja świadczeń.

Przesłanki wyzysku:

 Obiektywne:

•

Rażąca dysproporcja świadczeń w chwili zawarcia umowy.

•

Przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony.

 Subiektywna:

•

Świadome wykorzystanie stanowiska wyzyskanego.

Skutki prawne:

Roszczenie po stronie wyzyskiwanego:

 Roszczenie o wyrównanie świadczenia.
 Żądanie   unieważnienia   umowy   (w   przepisie   powinno   to   być   określone   jako 

„rozwiązanie” umowy).

Sekwencja roszczeń:
W pierwszej kolejności wyzyskiwany musi skorzystać z roszczenia o wyrównanie świadczeń, 
jeżeli postąpiłby odwrotnie - sąd oddali powództwo, ponieważ art. 388 przewiduje też pewną, 
minimalną ochronę podmiotu wyzyskującego (dopłać, a nie od razu z grubej rury rozwiązanie 
umowy).

Termin dochodzenia roszczeń jest terminem prekluzyjnym (2lata).

8. Actio Pauliana- przesłanki i skutki

 

 

Dłużnik   odpowiada   za   zobowiązania   całym   swym   majątkiem,   jaki   ma   w   chwili 
wymagalności wierzytelności. 
Wierzyciel jest narażony na to, że dłużnik zachowa się nielojalnie doprowadzając się do stanu 
niewypłacalności w drodze czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie 
skargi pauliańskiej prowadzi do orzeczenia bezskuteczności czynności prawnej dokonywanej 
z pokrzywdzeniem wierzyciela. W następstwie wierzyciel może bezpośrednio zaspokoić się 
od osoby trzeciej. 

PRZESŁANKI

PRZESŁANKI OBIEKTYWNE

PRZESŁANKI SUBIEKTYWNE

1. Istnienie   wierzytelności   (skarga 

obejmuje   również   wierzytelność 
przyszłą)

2. Dłużnik dokonuje czynności z osobą 

trzecią

3. Osoba   trzecia   uzyskuje   korzyść 

majątkową

1. Działanie dłużnika było świadome

2. Osoba   trzecia   wiedziała   o 

zachowaniu dłużnika lub mogła się w 
łatwy sposób dowiedzieć (zła wola)

4. Dłużnik   działał   w   celu 

pokrzywdzenia wierzyciela

SKUTKI

Stosunek Wierzyciel → Dłużnik

Wierzytelność   nadal   istnieje,   wierzytelność   ta   określa   zakres   odpowiedzialności   osoby 
trzeciej. Wyrok nie kreuje solidarności odpowiedzialnej między wierzycielem a dłużnikiem. 

Stosunek Wierzyciel  → Osoba Trzecia

•

Możliwość egzekucji z majątku osoby trzeciej. Odpowiedzialność ograniczona  cum 
viribus patrimonii. 

•

Skarga pauliańska jest egzekucyjna, a w sytuacji osoby trzeciej nic się nie zmienia, 
musi ona tylko ZNIEŚĆ egzekucję.

•

Sytuacja osoby trzeciej



 ZNOSI egzekucję

 Płaci   świadczenie   (spłaca   cudzy 

dług)

 Donos dla innych wierzycieli

•

•

Konstrukcja bezskuteczności względnej. Darowizna Dłużnik  → Osoba trzecia jest 
ważna ale bezskuteczna wobec wierzyciela, bo może z niej prowadzić egzekucję. 

Stosunek Osoba Trzecia → Dłużnik

Zwrot tego co świadczyłem.   Jakiś rodzaj odpowiedzialności dłużnika wobec os. Trzeciej 
(nie regres).

9. Odpowiedzialność osobista i rzeczowa

 

 

Odpowiedzialność osobista ma charakter odpowiedzialności majątkowej, do majątku osoby 
odpowiedzialnej skierowane są środki przymusu ze strony wierzyciela. 

 Każde zobowiązanie ją rodzi

 Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.

Ograniczona odpowiedzialność osobista:



Do   pewnej   wyodrębnionej   masy   majątkowej,   traktowanej   w   jego   majątku   jako 

osobna całość (odpowiedzialność cum viribus patrimonii)



Dłużnik   odpowiada   całym   swoim   majątkiem   ale  tylko   do   pewnej   wysokości 
ograniczonej   kwotowo,   niezależnie   od   wysokości   długu   (odpowiedzialność  pro 
viribus parimonii)

Odpowiedzialność rzeczowa jest niezależna od odpowiedzialności osobistej, chociaż może 
równocześnie istnieć z odpowiedzialnością osobista tej samej osoby. Powstaje w przypadku 
zabezpieczenia wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym  w postaci zastawu lub 
hipoteki.   Wierzycielowi   przysługuje   prawo   zaspokojenia   się   z   obciążonej   rzeczy. 
Odpowiedzialność ten ponosi każdy właściciel rzeczy obciążonej. 

 Rodzą ją szczególne czynności prawne (np. zastaw).
 Odpowiedzialność określonym przedmiotem majątkowym.
 le droit de suivre- prawo pościgu

Relacja- odpowiedzialność osobista i odpowiedzialność rzeczowa

Odpowiedzialność   osobista   nie   wyłącza   rzeczowej   i   odwrotnie   (współistnienie 
odpowiedzialności osobistej i rzeczowej).

Obie   odpowiedzialności   są  jurydycznie   równorzędne,   tzn.   wierzyciel   ma   prawo   wyboru 
skorzystania z jednej  z odpowiedzialności. Ograniczeniem tego prawa tzw. subsydiarność 
(najpierw korzystam z jednej odpowiedzialności, a potem z drugiej). Regułę posiłkowości 
może wprowadzić ustawa lub umowa.

W literaturze teza, że odpowiedzialność rzeczowa zawsze idzie w pierwszej kolejności przed 
odpowiedzialnością osobistą, bo to wynika z charakteru tej odpowiedzialności  wg SN jest 
to wątpliwe.

10.  Niemożność spełnienia świadczenia

 

 

Niemożność pierwotna

Niemożność następcza

Dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

•

Jest to nieważność bezwzględna 
powstaje z mocy prawa (ex lege)

•

Niemożność istnieje w chwili 
zawarcia umowy

•

Zawarta umowa nie wywołuje 
skutków prawnych

•

Na nieważność bezwzględną może 
powołać się każdy kto ma w tym 
interes prawny 

•

Sąd bierze tę nieważność z urzędu

•

Nie podlega konwalidacji

•

Odpowiedzialność odszkodowawcza 
w przypadku złej woli w granicach 
ujemnego interesu umowy

•

Zobowiązanie wygasa

•

Dotyczy świadczeń oznaczonych 
indywidualnie

•

Jeżeli niemożliwość dotyczy tylko 
części świadczenie to zobowiązanie 
wygasa tylko w tej części

•

Gdy rzecz została zbyta, utracona lub 
uszkodzona wierzyciel zamiast 
świadczenia niemożliwego może 
żądać surogatów świadczenia 

•

 W sytuacji gdy jedno ze świadczeń 
wzajemnych stało się niemożliwe 
wskutek okoliczności niezależnych 
strona, która miała to świadczenie 
spełnić, nie może żądać świadczenia 
wzajemnego.  

11. Zasada walutowości

 

 

Zasada walutowości oznaczała ochroną waluty narodowej - zobowiązania w Polsce musiały 
być   wyrażane  w   walucie   polskiej,  także   w   wyrokach   sąd  zasądzał   należności  w   walucie 
krajowej. Wyjątki regulowało wówczas prawo dewizowe.

Od 2009 r. zasada walutowości zniknęła - obecnie jest swoboda wyrażania zobowiązań też 
w innych walutach.

12. Datio in soutum

 

 

Art. 453.  Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela 
inne   świadczenie,   zobowiązanie   wygasa.   Jednakże   gdy   przedmiot   świadczenia   ma   wady, 
dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

Świadczenie   w   miejsce   wypełnienia   polega   na   tym,   że  dłużnik   (w   porozumieniu   z 
wierzycielem)   zamiast   świadczenia   pierwotnego   spełnia   na   rzecz   wierzyciela   inne 
świadczenie . Jeżeli wierzyciel przyjmie świadczenie zastępcze, to zobowiązanie wygasa. 

Do   świadczenia   w   miejsce   wykonania   mają   zastosowanie   ogólne   przesłanki   ważności 
czynności prawnych. Umowa więc ta może być w konkretnych okolicznościach nieważna, 
miedzy innymi z powodu sprzeczności z ustawą czy zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki datio in solutum

•

Zgoda wierzyciela   na przyjęcie innego świadczenia (umowa między wierzyciele a 
dłużnikiem)

•

Faktyczne spełnienie innego świadczenia

Funkcja instytucji.

•

Sposób wykonania zobowiązań.

•

Sposób wygaśnięcia zobowiązań.

•

Inne   możliwe   funkcje   w   obrocie   prawnym   (np.   ucieczka   przed   inflacją,   funkcja 
waloryzacyjna).

Skutki prawne świadczenia (wykonania porozumienia)

•

Zobowiązanie gaśnie.

•

Skutki wtórne: możliwość powstania roszczeń z rękojmi przy sprzedaży rzeczy.

W wypadku gdy nowe świadczenie jest obarczone wadami to ze względu na brzmienie art. 
453   KC   wierzycielowi   przysługują   jedynie  uprawnienia   wynikające   z   stosowania 
odpowiednio przepisów o rękojmi za wady. Natomiast nie może domagać się spełnienia 
pierwotnego zobowiązania, które wygasło.

Zakres zastosowania instytucji

Przeniesienie własności nieruchomości/ ruchomości w celu wykonania zobowiązania.

Chwila nabycia własności nieruchomości przez bank ma skutek datio in solutum.

13. Nowacja

 

 

Art.   506.   §   1.   Jeżeli   w   celu   umorzenia   zobowiązania   dłużnik   zobowiązuje   się   za   zgodą 
wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy 
prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).

§ 2. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie  
stanowi   odnowienia.   Dotyczy   to   w   szczególności   wypadku,   gdy   wierzyciel   otrzymuje   od  
dłużnika weksel lub czek.
Art. 507. Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem 
rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe 
wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze 
trwanie zabezpieczenia.

Odnowienie   (novatio)   zobowiązania   jest  umową   między   dłużnikiem   a   wierzycielem. 
Umowa ta jest zawierana w celu umorzenia zobowiązania. Dłużnik zobowiązuje się za zgodą 
wierzyciela spełnić  inne świadczenie, niż to, do którego był zobowiązany lub spełnić  to 
samo świadczenie lecz z innej podstawy prawnej. Przesłanką ważności umowy nowacyjnej 
jest   istnienie   między   stronami   ważnego   dawnego   zobowiązania   (   może   to   być   nawet 
zobowiązanie przedawnione).

Celem   instytucji   utworzenie   nowego   zobowiązania   na   tle   zobowiązania   wygasłego. 
Strony wybierają taką konstrukcję, ponieważ mają w tym interes.

Oświadczenie stron

Umowa nowacyjna powinna zawierać  wyraźne  lub  dorozumiane oświadczenie stron, że 
dokonują odnowienia zobowiązania  (animus novandi), a mają mają zamiaru zaciągnięcia 
kolejnego   zobowiązania.   Sama   zmiana   treści   dotychczasowego   zobowiązania   nie   stanowi 
odnowienia. Dotyczy to w szczególności przypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika 
weksel lub czek.

Forma umowy

Umowa   nowacyjna  nie   wymaga  zachowania   szczególnej   formy.   Wyjątkowo   przepisy 
szczególne mogą przewidywać dla określonego zobowiązania zachowanie szczególnej formy. 
Dopuszczane jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem. 

Skutki umowy nowacyjnej:



Wygasa   dotychczasowe   zobowiązanie   dłużnika.   Przyjmuje   się,   że   wygaśnięcie 
zobowiązania   nastąpiło   z   zaspokojeniem   wierzyciela.   Między   dłużnikiem   a 
wierzycielem  powstaje   nowy   stosunek   obligacyjny,   który   równi   się   od 
dotychczasowego albo świadczeniem albo podstawa prawną świadczenie. 



Wygasają   związanie   z   zobowiązaniem   prawa   akcesoryjne  (poręczenie   lub 
ograniczone prawo rzeczowe ustanowione przez osobę trzecią.) chyba że jest zgoda na 
dalsze   trwanie   zabezpieczenia.   Wówczas   te   prawa   będą   zabezpieczać   nowe 
świadczenie.

14. Datio in solutum a nowacja

 

 

Datio in solutum

Novatio

Umowa w-d. 

Umowa w-d. 

Element realny (element 
świadczenia). 

Brak elementu realnego (brak elementu świadczenia). 

Zmiana przedmiotu świadczenia 
przy zachowaniu tożsamości 
całego zobowiązania. 

Umorzenie zobowiązania poprzedniego i kreacja nowego 
(nowe jurydycznie) 

Skutkiem prawnym wygaśnięcie 
zobowiązania. 

Wygaśnięcie zobowiązania poprzedniego i pojawienie 
się nowego (szerszy skutek). 

Brak regulacji dotyczącej 
zabezpieczenia, skutki ogólne 

Co do zasady wygasają związanie z zobowiązaniem 
prawa akcesoryjne, chyba że poręczyciel lub osoba 
trzecia dająca zabezpieczenie wyraża zgodę na dalsze 
trwanie zabezpieczenie. 

Zakres zastosowania instytucji – 
szerokie, każde zobowiązanie 
może być objęte datio in solutum. 

Brak ogr. przedmiotowych. Spór o niektóre kategorie 
zobowiązań: np. czy zobowiązanie naturalne może być 
odnowione? (wątpliwości). 

15. Potrącenie (compensatio)

 

 

To całkowite lub częściowe umorzenie zobowiązań  między podmiotami, które względem 
siebie są jednocześnie dłużnikami i wierzycielami. 

Rodzaje potrącenia

 Umowne (dwustronne)
 Ustawowe   (jednostronne)   –   występuje   na   skutek   realizacji   uprawnienia   prawa 

kształtującego   poprzez   oświadczenie   woli   złożone   przez   jeden   z   podmiotów 
skierowany do drugiego. 

Cel potrącenia 
Służy   uproszczeniu   obrotu   i   prowadzi   do   realizacji   zobowiązań   bez   udziału   przymusu 
państwowego oraz bezpośredniego spełnienia świadczenia, gdy jest niecelowe. 

Przesłanki potrącenia



Dwie   osoby  są  jednocześnie   względem   siebie   dłużnikami   i   wierzycielami  (obie 
wierzytelności nie muszą wynikać z tego samego stosunku prawnego)



Przedmiotem   świadczenia   obu   stron   są  pieniądze  lub  rzeczy   tej   samej   jakości 
oznaczone co do gatunku



Obie wierzytelności muszą być wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub 
innym organem państwowym, tj. musi upłynąć termin ich spełnienia



Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenie, musi być zaskarżalna

Charakter prawny oświadczenia o potrąceniu. 
Potrącenie   jednostronne   jest  uprawnieniem   kształtującym   (prawem   podmiotowym). 
Potrącenie   jest   skutkiem   powstającym   ex   lege,   ale   wymaga   złożenia   oświadczenia   woli 
partnerowi  (nie komu innemu), gdy potrącenie stało się możliwe – oświadczenie ma moc 
wsteczną. Można je złożyć osobiście lub per procura. 

Skutki potrącenia

 Skutek   kompensacyjny.   Obie   wierzytelności   umarzają   się   wzajemnie.   Jeżeli   miały 

różną wysokość (do wysokości niższej)

 Skutek o charakterze temporalnym. Skutek następuje z mocą wsteczną, od momentu 

stanu potrącalności. Znaczenie praktyczne skutku:

 Wyłączenie stanu opóźnienia dłużnika, dłużnik otrzymuje korzyść uboczną, 

dodatkową. Ponieważ skutki są wsteczne   (kompensacja z mocą wsteczną) – 
dłużnik nie jest już w opóźnieniu (skutek wtórny). Fizycznie opóźnienie jest, 
ale prawnie nie ma (dłużnik nie płaci odsetek)

Wyłączenie potrącenia ex lege

 Wierzytelności niepodlegające zajęciu
 Wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania
 Wierzytelności z czynów niedozwolonych
 Wierzytelności co do których wyłączone jest potrącenie przez przepisy szczególne

Ponadto potrącenie jest wyłączone w sytuacji gdy nastąpiło  zajęcie wierzytelności przez 
osobę trzecią. Wyłącza to umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy gdy 
dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego 
wierzytelność   stała   się   wymagalna   po   tej   chwili,   a   przy   tym   dopiero   później   aniżeli 
wierzytelność zajęta. 
Dodatkowo   dopuszcza   się  wyłącznie   umowne   potrącenia  między   skonkretyzowanymi 
podmiotami (ważne ZWS). 

!Możliwe jest potrącenie wierzytelności przedawnionej! 
Jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

16. Compensatio lucri cum damno

 

 

Potrącenie   zysku   ze   stratą   -   sytuacja   w   której   jedno   zdarzenie   szkodzące,   staje   się   dla 
poszkodowanego   źródłem   zarówno   straty   jak   i   korzyści,   np.   na   skutek   niewłaściwego 
remontu zawalił się dom - strata, ale odzyskano i sprzedano cegły - zysk.

Wszelkie   korzyści,   o   jakie   poszkodowany   ewentualnie   wzbogacił   się   w   następstwie 
zdarzenia powodującego szkodę, należy zaliczać na poczet odszkodowania.

Podstawową   przesłanką   stosowania   kompensacji   stanowi  tożsamość   zdarzenia,   którego 
następstwem   jest   szkoda,   jak   i   odniesiona   korzyść.   Wpływa   ona   na  miarkowanie 
odszkodowania.

17. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu

 

 

Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego dotyczy jedynie świadczeń, 
których przedmiot można złożyć do depozytu sądowego (np. pieniądze, kosztowności, 
papiery wartościowe).

Skutki ważnego złożenia świadczenia do depozytu sądowego są takie same jak spełnienie 
świadczenia. Zobowiązanie dłużnika w ten sposób wygasa, a wierzyciel jest zobowiązany do 
zwrotu dłużnikowi kosztów przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Do złożenia 
przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego jest uprawniony tylko dłużnik (nigdy nie 
zobowiązany) 

Jest to surogat wykonania zobowiązania!

Surogat ponieważ:

 Zmierza do wykonania zobowiązania

 Wierzyciela trzeba zawiadomić o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu 

sądowego ( na piśmie, jak tego nie zrobi jest odpowiedzialny za wynikłą skodę)

 Dłużnik może się rozmyślić i odebrać przedmiot z depozytu sądowego

 Wierzyciel może oświadczyć że przyjmuje przedmiot z depozytu sądowego

Przesłanki/ przyczyny 

 Jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie kto jest 

wierzycielem albo nie zna miejsca zamieszania lub siedziby wierzyciela

 Jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej  ani przedstawiciela 

uprawnionego do przyjęcia świadczenia

 Powstał spór KTO jest wierzycielem

 Z powodu innych okoliczności dotyczących osób wierzyciela świadczenie nie może 

być spełnione

 Jeżeli przepisy szczególne tak stanowią 

Tryb składnia przedmiotu o depozytu sadowego

W postępowaniu o złożenie przedmiotu do depozytu sądowego sąd nie bada prawdziwości 
twierdzeń zawartych we wniosku. Złożenie przedmiotu może być dopiero dokonane po 
uzyskaniu zezwolenia sądu. 

Wniosek dłużnika → postępowanie nieprocesowe → zezwolenie sądu (zaskarżalne apelacją)

Skutki ważnego złożenia przedmiotu do depozytu sądowego



Zobowiązanie wygasa, tak jak przez spełnienie świadczenia



Dłużnik może się uchylić od spełnienia świadczenia do rąk wierzyciela, odsyłając go 

do depozytu sądowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia

 Ustaje obowiązek dłużnika zachowania rzeczy

 Ustaje obowiązek dłużnika zapłaty odsetek



Na wierzyciela przechodzi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy

18. Waloryzacja sądowa

 

 

Art. 358

1

. 

§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może  
po   rozważeniu   interesów   stron,   zgodnie   z   zasadami   współżycia   społecznego,   zmienić 
wysokość   lub   sposób   spełnienia   świadczenia   pieniężnego,   chociażby   były   ustalone   w 
orzeczeniu lub umowie.
§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może 
wystąpić   strona   prowadząca   przedsiębiorstwo,   jeżeli   świadczenie   pozostaje   w   związku   z 
prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
§ 5. Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń  
pieniężnych.

Zasada waloryzacja stanowi odstępstwo od zasady nominalizmu. Zasada ta polega na tym, że 
w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien 
otrzymać równowartość ekonomiczną wierzytelności w chwili jej powstania. 

Waloryzacji świadczenia pieniężnego może dokonać również sąd w drodze konstytutywnego 
orzeczenia.   Wyrok   zasądzający   świadczenie,   które   zostało   zwaloryzowane   ma   charakter 
kształtujący.
Waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego, wynikającego z jednego stosunku prawnego, 
może być przeprowadzona kilkakrotnie.
Przesłanki

•

Dotyczy to zobowiązań pieniężnych ab initio.

•

Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania.

Kryteria

•

Sąd rozważa interesy stron.

•

Zasady współżycia społecznego.

Rodzaje rozstrzygnięć podejmowanych przez sąd.

•

Zmiana wysokości świadczenia.

•

Zmiana sposobu spełnienia świadczenia.

Miernik wartości

Nie istnieje jeden uniwersalny miernik waloryzacji. Jest on określany in concreto, zależy od 
konkretnych okoliczności konkretnego przypadku, o mierniku wartości decyduje sędzia.

Wyłączenie waloryzacji sądowej

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może 
wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z 
prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

19.

Waloryzacja umowna 

 

 

 

Waloryzacja umowna – zastrzeżenie umowne, przez które strony umawiają się, że wysokość 
świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości. 
Waloryzacja umowna ma na celu zabezpieczenie obu stron kontraktu przed ryzykiem zmiany 
wartości pieniądza. Gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną to nie jest 
dopuszczalna waloryzacja sądowa. 

Wyróżniamy następujące klauzule waloryzacyjne:

•

Klauzula walutowa – przyjmuje za miernik wartości obcą walutę.

•

Klauzula złota – za miernik wartości przyjmuje się aktualną ceną określonej ilości 
złota.

•

Klauzula towarowa – za miernik wartości przyjmuje się aktualną cenę wybranego 
towaru.

•

Klauzula indeksowa – za miernik wartości przyjmuje się wartość jakiegoś wskaźnika 
np. inflacji

•

Klauzula uposażenia – za miernik wartości przyjmuje się np. przeciętne miesięczne 
wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw.

20. Rebus sic stantibus

 

 

Art. 357¹.  Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby 
połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego 
strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, 
zgodnie   z   zasadami   współżycia   społecznego,   oznaczyć   sposób   wykonania   zobowiązania, 
wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może 
w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu  
poprzedzającym.

Zmiana   stosunków   społeczno-gospodarczych   miedzy   powstaniem   zobowiązania   a   jego 
wykonaniem   zasadniczo   nie   powinna   mieć   wpływu   na   treść   świadczenia   należnego 
wierzycielowi.   Odzwierciedleniem   takiej   koncepcji   jest   zasada  pacta   sunt   servandanda 
(umów należy dotrzymywać).

Jednakże   zgodnie   z   art.   357¹   KC   jeżeli   z   powodu  nadzwyczajnej   zmiany   stosunków 
spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziłby jednej 
ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawieraniu umowy, sąd może 
po rozważeniu interesu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć:

•

sposób wykonania zobowiązania

•

wysokość świadczenia lub nawet

•

orzec o rozwiązaniu umowy

Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec rozliczeniu stron. 

Klauzula rebus sic stantibus nie wyłącza zasady pacta sunt servanda, a jedynie ją łagodzi, tj. 
pozwala w pewnych okolicznościach uwzględnić wpływ zamian społeczno-gospodarczych na 
treść i wykonanie zobowiązania. 

Klauzula   rebus   sic   stantibus   ma   zastosowanie   tylko   do   zobowiązań   wynikających   z 
umów!

Przesłanki



nadzwyczajna   zmiana   stosunków  –   zmiana   o   charakterze   powszechnym   ,   która 
dotyczy stosunków społeczno-gospodarczych



nadzwyczajna   zmiana   stosunków   powoduje,   ze  świadczenie   byłoby   połączone   z 
nadmierną   trudnością,   lub   groziło   by   rażącą   stratę   po   jednej   stronie  –   musi 
istnieć związek przyczynowy między sytuacja a trudnościami lub stratą. 

 Strony   nie   przewidziały   przy   zawarciu   umowy   wpływu   nadzwyczajnych   zmian 

stosunków na łączące ich zobowiązanie. 

Skutki

Klauzulę  rebus sic stantibus  stosuje sąd. Może on dokonać zmiany w treści zobowiązania 
poprzez:



Oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania – zmiana miejsca, czasu, sposobu



Oznaczenie   wysokości   świadczenia  –   może   podwyższyć   lub   obniżyć   wysokość 
świadczenia. 



Rozwiązania umowy  – sąd w razie potrzeby może  orzec rozliczenie stron, jeżeli 
umowa została w całości wykonania nie może dojść do rozwiązania na podstawie 357¹ 
KC.

Sąd wydaje orzeczenie na żądanie stron, które może być zgłoszone w postaci zarzutu przed 
sądem. Żądanie takie może zgłosić każdy podmiot będący stroną stosunku obligacyjnego, a 
tym również osoby prowadzące profesjonalną działalność gospodarczą.

Sąd wydając rozstrzygnięcie na podstawie art. 357¹ KC, powinien wziąć pod uwagę 

 Interesy obu stron

 Zasady współżycia społecznego

21. Porównaj waloryzację sądową a klauzule rebus sic stantibus

 

 

Problem.

Waloryzacja sądowa.

Klauzula rebus sic stantibus.

Zasięg przedmiotowy.

„Verba   legis”,   zobowiązanie 
pieniężne   od   początku   (nie   od 
transformacji).

Zobowiązanie pieniężne i 
niepieniężne.

Zasięg podmiotowy.

Z jednym wyłączeniem (art. 358

1

- 

osoba prowadząca 
przedsiębiorstwo, jeżeli 
świadczenie pozostaje w związku z 
prowadzeniem tego 
przedsiębiorstwa.)

Powszechny, bez wyłączeń.

Przesłanki.

Istotna   zmiana   siły   nabywczej 
pieniądza   w   czasie   trwania 
stosunku obligacyjnego.

- nadzwyczajna zmiana 
stosunków (przykłady w art. 269 
kodeksu zobowiązań). Będzie to 
m.in. inflacja, zaprzestanie 
produkcji, nadzwyczajne cła.

Sposób dokonania 
zmiany treści 
zobowiązania.

Z inicjatywy jednej ze stron (nie z 
urzędu).

Też z inicjatywy jednej ze stron.

22. Zobowiązanie solidarne

 

 

Zobowiązanie solidarne to zobowiązania, w których, w razie wystąpienia wielości wierzycieli 
lub dłużników, ustawodawca wprowadza szczególne zasady dotyczące sposobów spełnienia 
i odbioru świadczenia.

Źródłem solidarności może być czynność prawna stron albo przepisy prawa.

Dopuszczalne jest zarówno w ramach solidarności biernej, jak i czynnej aby dłużnik bądź 
dłużnicy   byli  zobowiązani   w   sposób   odmienny  względem   wierzyciela   lub   wierzycieli 
solidarnych. 

23. Solidarność dłużników (solidarność bierna)

 

 

Występuje w sytuacji wielości dłużników. Solidarność bierna prowadzi do możności żądania 
przez   wierzyciela,   aby  całe   świadczenie   lub   jego   część  została   spełniona   według   jego 
wyboru   przez:  jednego,   część  lub  wszystkich  łącznie   dłużników,   przy   czym  spełnienie 
całego świadczenia choćby przez jednego dłużnika zwalnia pozostałych. 

Zaspokojenie   wierzyciela   nie   polega   jedynie   na   spełnieniu   świadczenia   głównego,   ale 
również świadczeń zastępczych (np. świadczenie w miejsce wykonania).

Solidarność dłużników wzmacnia pozycję wierzyciela, ma on prawo wyboru dłużnika, od 
którego spełni świadczenie (ius electionis).

Cechy solidarności biernej:



Po stronie zobowiązanej występuje kilka podmiotów



Wierzycielowi   przysługuje  wierzytelność   spełnienia   o   spełnienie   jednego 
świadczenia



Spełnienie   świadczenia   w   całości  (i   należyty)  prowadzi   do   wygaśnięcia 
zobowiązania



Dłużnicy zostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela



W   razie   spełnienia   świadczenia   przez   jednego   z   dłużników   solidarnych   może   on 
żądać zwrotu od współdłużników części świadczenia (regres) 



Ryzyko   niewypłacalności  jednego   z   dłużników   solidarnych  ponoszą   pozostali 
dłużnicy,   część   dłużnika   niewypłacalnego   rozkłada   się   między   pozostałych 
współdłużników. 

Charakterystyka prawna zobowiązania solidarnego

Zasada reprezentacji wzajemnej na 

korzyść dłużnika

Zasada indywidualizacji więzi prawnej

Działanie lub zaniechanie jednego z 

dłużników nie może szkodzić 

współdłużnikom

Zobowiązanie może być solidarne, chociażby 

każdy z dłużników był zobowiązany w 

sposób odmienny albo chociażby wspólny 

dłużnik był zobowiązany w sposób 

odmienny względem każdego z wierzycieli

1. Skuteczność   zdarzeń   prawnych 

powstałych   miedzy   wierzyciele   a 
jednym   z   dłużników   i   wpływ   tego 
zdarzenia   na   współdłużników.   Jeżeli 
zdarzenie   wpływa   na   sytuację 
współdłużników.

2. Przykłady:   wykonanie   zobowiązania 

przez   jednego   dłużnika   zwalnia 
resztę.   Zwłoka   w   wykonaniu 
świadczenia przez wierzyciela wobec 
dłużnika   ma   skutek   także   wobec 
współdłużników. 

3. Sytuacje   nieobjęte   reprezentacją 

wzajemną   (nie   ma   skutku   wobec 
współdłużników):

 Przedawnienie

 Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się 

solidarności   względem   jednego 
dłuznika

1. Indywidualne kształtowanie się więzi 

prawnej   między   W-D1   i   W-D2   w 
różnych

 

fazach

 

stosunku 

obligacyjnego

2. Istnienie   więzi   solidarnej   nie 

wyklucza   indywidualizacji   sytuacji 
prawnej poszczególnych dłużników

3. Przykłady:   różne   terminy   spłaty, 

miejsca

 

zakres

 

podstaw 

odpowiedzialności. 

Zarzuty dłużników

Zarzuty osobiste

Zarzuty wspólne

Zarzuty przysługują wyłącznie 

określonemu dłużnikowi wobec 

wierzyciela 

(np. brak zdolności dłużnika do czynności 

Zarzuty wspólne przysługują wszystkim 
dłużnikom  ze   względu   na   sposób 
powstania   lub   treść   zobowiązania-   np. 
nieważność   czynności   prawnej   ze 
względu   na   niezachowanie   zastrzeżonej 
formy. 

prawnych)

24. Solidarność wierzycieli (solidarność czynna)

 

 

Polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić 
całe świadczenie do rąk jednego  z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli 
dług wygasa względem wszystkich. 

Solidarność czynna może powstać jedynie na podstawie czynności prawnej, natomiast nie 
powstaje ex lege.

Cechy solidarności czynnej:



Po stronie uprawnionej występuje kilka podmiotów



Dłużnik jest zobowiązany tylko do jednego świadczenia



Co do zasady dłużnik  może spełnić świadczenie  według  swojego wyboru  do rąk 
któregokolwiek z wierzycieli solidarnych, jeżeli jednak jeden z wierzycieli wytoczy 
powództwo, to dłużnik powinien świadczyć do jego rąk.



Spełnienie   świadczenia  do   rąk   któregokolwiek   z   wierzycieli   prowadzi   do 
wygaśnięcia zobowiązania



W   razie  spełnienia   świadczenia   do   rąk   jednego   z   wierzycieli,  treść   stosunku 
prawnego   pomiędzy   współwierzycielami   rozstrzyga   o   tym,   czy   i   w   jakich 
okolicznościach jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli

25. In solidum

 

 

Solidarność   nieprawidłowa   polega   na   tym,   że   kilku   dłużników   ma   obowiązek   spełnienia 
identycznego świadczenia  na rzecz tego samego wierzyciela. Obowiązki tych dłużników 
wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega miedzy 
nimi solidarności. Każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia. Wierzyciel może 
żądać całości lub części świadczenia od każdego z dłużników Spełnienie świadczenia przez 
któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. 

Cechy instytucji:

 Kilka odrębnych instytucji

 Wierzycielem jest ten sam podmiot

 Każdy z dłużników ma spełnić takie samo świadczenie rodzajowo np. odszkodowanie.

 Skutki spełnienia świadczenia przez D1 zwalniają D2 (przypomina solidarność, ale nie 

wynika z przepisów tylko z konstrukcji)

 Między dłużnikami nie ma solidarności wynikające z umowy lub z ustawy

 Brak tytułu prawnego

Dominuje   pogląd,   że   do  in   solidum  stosujemy   przepisy   dotyczące   odpowiedzialności 
solidarnej, sic! (oczywiście prof. Bączyk jest innego zdania). Kontrowersje pojawiają się przy 
stosowaniu takiej analogii do art. 376 KC (regres). 

26. Regres

 

 

Zaspokojenie   wierzyciela   przez   dłużnika   lub   dłużników   solidarnych   powoduje   powstanie 
problemu wzajemnych rozliczeń między dłużnikami 

W   szerokim   znaczeniu   są   to   wszystkie  roszczenia   o   charakterze   kompensacyjnym, 
powstające w wyniku zobowiązania przez jednego z dłużników, oparte na różnych tytułach 
prawnych

W wąskim znaczeniu na regres na tle zobowiązań solidarnych i niepodzielnych. 

Sytuacje, w których powstaje regres:

 Między dłużnikami solidarnymi

 Między wierzycielami solidarnymi

 Między dłużnikami świadczeń niepodzielnych

 Między wierzycielami świadczeń niepodzielnych

Powstanie   roszczenia   regresowego   –  tylko   po   zapłacie.   Wyjątkiem   jest   regres   w 
zobowiązaniach wekslowych.

Dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych, jeśli z treści 
stosunku nie wynika nic innego.

Część   przypadającego   na   dłużnika   niewypłacalnego   rozkłada   się   między  współdłużników 
(zasada proporcjonalności rozłożenia ryzyka). 

Prawna regulacja regresu:

 Kodeksowa



Pozakodeksowa – lex specialis np. prawo wekslowe

Funkcje regresu



Repartycyjna (rozłożenie ciężaru świadczenia po równo na wszystkich dłużników)



Etyczna (sprawiedliwość kontraktowa)



Prewencyjna (ciężar regresu poniesie ten który najbardziej zawinił) 

27. Subrogacja (cessio legis, cesja ustawowa)

 

 

Instytucja prawa cywilnego polegająca na wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzyciela.

Elementy konstytutywne:



3 podmioty: wierzyciel, podstawiony (subrogowany), dłużnik.

 Przesłanki subrogacji:



Istnienie wierzytelności (nie ma subrogacji wierzytelności przyszłej).

 Zaoferowanie świadczenia przez osobę trzecią 



Przyjęcie świadczenie przez wierzyciela (jak nie ma przyjęcia to nie ma subrogacji).



Istnienie tytułu prawnego subrogacji.

Skutki subrogacji, których źródłem jest art. 518 (skutki ex lege):



Zwolnienie definitywne dłużnika.

 Nabycie przez W2 zobowiązania.



Nabycie   przez   W2   także   zabezpieczeń   umacniających   wierzytelność,   np. 
poręczyciel wstępuje w inne zabezpieczenia.

Cel instytucji.

Umocnienie pozycji prawnej osoby trzeciej płacącej dług – zapewnienie ochrony prawnej tej 
osobie, a nie dłużnikowi (m.in. przez zasadę tożsamości i kontynuacji).

Stworzenie szczególnego tytułu prawnego do żądania zwrotu tego, co świadczył subrogowany 
wierzycielowi   –   gdyby   tego   szczególnego   tytułu   nie   było   –   miałby   tylko   ogólne   środki 
prawne. Świadczenie surogacyjne to nie regres!!

Zasięg przedmiotowy:

 Wierzytelności pieniężne.



Inne wierzytelności też – brak przeszkód ku temu, każda wierzytelność wchodzi w grę 
(otwarta kwestia).

28. Regres a subrogacja

 

 

Subrogacja

Regres

Podmioty:

Podmioty obu stron stosunku 
zobowiązaniowego:

- wierzyciel

-wierzyciel subrogowany 

-dłużnik

Podmioty  jednej strony stosunku 
zobowiązaniowego:

-wierzyciele lub dłużnicy

Rodzaj 
stosunku 
łączącego 
podmioty:

- stosunek zewnętrzny

- stosunek wewnętrzny

Istota:

- wstąpienie w prawa zaspokojonego 
wierzyciela.

- żądanie od pozostałych dłużników 
(lub wierzycieli) zwrotu stosownej 
części spełnionego przez siebie (lub 
odebranego przez siebie) świadczenia

Cel 
instytucji:

- Umocnienie pozycji prawnej osoby 
trzeciej płacącej dług

- Dokonanie rozliczeń pomiędzy 
dłużnikami (lub wierzycielami) 
solidarnymi lub świadczeń 
niepodzielnych.

29. Cesja

 

 

Cesja (przelew) –  wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią bez zgody 
dłużnika, chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości 
zobowiązania. 

Przedmiotem przelewu mogą być zarówno całe wierzytelności, jak i ich części. Możliwy jest 
także przelew wierzytelności warunkowych i terminowych oraz wierzytelności przyszłych. 

Wraz   z   wierzytelnością   przechodzą   na   nabywcę   związane   z   nia   prawa   w   szczególności 
roszczenie o zaległe odsetki. 

Podstawa cesji jest umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana).

Skutkiem   prawnym   jest   definitywna   zmiana   wierzyciela   (co   do   zasady),   ale   są   też 
tymczasowe, np. cesja fiducjarna – powiernicza.

Funkcje cesji

 Funkcja transferowa (definitywne zbywanie wierzytelności).
 Funkcja gwarancyjna (przelew jako zabezpieczenie wierzytelności.)
 Funkcja egzekucyjna (cesja jako ułatwienie egzekucji.)
 Funkcja płatnicza (zapłata wierzytelności)

Umowa cesji.



Umowa konsensualna, może być warunkowa lub zastrzeżona terminem.



Umowa kauzalna (kauza zabezpieczająca, causa cavendi - fiducjarna).

Moment skuteczności cesji.



Sam moment zawarcia umowy cesji (a tempore facti).



Wobec dłużnika cesja jest skuteczna dopiero po uzyskaniu informacji o tej cesji (a 
tempore scientiae) 

Skutki przelewu

W   wyniku   przelewu   w   miejsce   dotychczasowego   wierzyciela  występuje   nabywca 
wierzytelności.   Nie   ma   to   jednak   wpływu   na   treść   samego   zobowiązania.   Nabywcy 
przysługują te same uprawnienia, które dotąd służyły zbywcy, przy czym, jeśli wierzytelność 
była   zabezpieczona   rzeczowo,   do   oceny   przelewu   należy   stosować   przepisy   dotyczące 
zastawu i hipoteki. 

Zarzuty dłużnika 

Co do zasady przelew nie zmienia sytuacji dłużnika. Zgodnie z art. 531 § 1 KC, dłużnikowi 
przysługują   przeciwko   nabywcy   wierzytelności  wszelkie   zarzuty,   które   miał   przeciwko 
zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. 

Zarzuty zbywcy 

Jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, 
spełnił   świadczenie   do   rąk   nabywcy   wierzytelności,   zbywca   może   się   powołać   wobec 
dłużnika:



Na nieważność przelewu

 Na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej

Tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Dotyczy to 
również   innych   czynności   prawnych   dokonanych   między   dłużnikiem   a   nabywcą 
wierzytelności. 

23. Rodzaje cesji 

 

 

Cesja fiducjarna 

U podstaw tej cesji leży 450 kc –  pactum fiduciae, czyli tzw.  porozumienie powiernicze. 
Celem takiej cesji jest zabezpieczenie, jest to cesja niedefinitywna.

Jeżeli kredytobiorca nie wykona umowy kredytowej, to bank może dochodzić  wierzytelności 
od dłużnika (D). Jeżeli kredytobiorca wykona, to strony przewidują tzw. cesję zwrotną, 2 
warianty:

 Ponowna umowa obu stron – 509.
 Skutek bezpośredni.

Problem: bank dokonał dalszej cesji, mimo że kredytobiorca spłacił kredyt  co to znaczy? 
Dalsza cesja jest skuteczna, ale kredytobiorca będzie mógł się powoływać na treść umowy i 
żądać odszkodowania (471).
Cesja fiducjarna ma wszystkie elementy cesji, z tym, że towarzyszy jej pactum fiduciae, który 
ma charakter zabezpieczenia osobistego.

Cesja cicha – cesja dokonana bez wiedzy dłużnika

Za plecami dłużnika,  element nacisku na cedenta. Cesja powiernicza cicha – ten element 
jest dodatkowym naciskiem. Element wzmocnienia cesji fiducjarnej – przez powstanie groźby 
powiadomienia dłużnika.

Cesja globalna – tzw. multicesja, wiele wierzytelności/pakiet wierzytelności.
Czy można w jednej umowie przenieść wszystkie moje wierzytelności na rzecz innej osoby – 
sporna sytuacja, są obawy, że działa się na niekorzyść wierzycieli.

Tzw. cesja windykacyjna – w celu dochodzenia wierzytelności przez windykatorów.
W obrocie prawnym od pewnego czasu występują różne podmioty dochodzące roszczeń nie 
we   własnym   imieniu,   ale   w   interesie   innych   wierzycieli.   Zdarza   się,   że   nawet   banki 
powierzają dochodzenie własnych wierzytelności takim firmom windykacyjnym. Które mogą 
mieć różny status prawny.
Windykator   (cesjonariusz)   dochodzi   należności   od   dłużnika   i   następnie   strony   dokonują 
rozliczenia.   Należności   uzyskuje   cedent   i   płaci   prowizję   jako   instrument   dochodzenia 
wierzytelności.

24. Faktoring.

 

 

Faktoring – rodzaj transakcji handlowych, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa 
(z reguły spółka z udziałem banku) nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych 
lub   przemysłowych  niewymagalne   roszczenia   o   zapłatę   kwot   należnych   im   z   tytułu 
prowadzonej działalności, zwłaszcza ze sprzedaży.

Podziały factoringu mogą być bardzo różne:

 Właściwy / pełny.
 Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi faktor.
 Faktor nabywa wierzytelności definitywnie, bez prawa tzw. regresu.
 Ten factoring jest droższy, bo ryzyko większe.

 Niepełny / niewłaściwy.

 Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi przedsiębiorca.
 Cesja nie ma skutku definitywnego; strony przewidują różne mechanizmy powrotu 

wierzytelności   do   cedenta,   w   razie   niewypłacalności   dłużnika.   Najczęściej 
wprowadzana jest klauzula automatycznego powrotu.

 Wg   niektórych   jest   to   rodzaj   pożyczki   wierzytelności,   którą   faktorant   powinien 

zwrócić faktorowi.

 Tańszy factoring.

Factoring wierzytelności przyszłych – tzw. factoring zamówieniowy, którego przedmiotem są 
tylko wierzytelności przyszłe.

25. Umowy z udziałem osób trzecich

 

 

Co do zasady umowa kształtuje stosunek prawny tylko między wierzycielem a dłużnikiem. 
Umowa   stron   nie   może   nakładać   na   inne   podmioty  obowiązku   określonego   zachowania. 
Jednakże wyjątkowo dopuszczalne jest, aby umowa stron dotyczyła  osoby trzeciej  w ten 
sposób, ze:

 Osoba trzecia ma spełnić określone świadczenie (art.391 KC)

 Osoba trzecia przez umowę z dłużnikiem zobowiązuje się zwolnić go od świadczenia 

na rzecz wierzyciela (art. 392 KC)

 Dłużnik zobowiązuje się względem wierzyciela, że będzie świadczył na rzecz osoby 

trzeciej (art. 393 KC)

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią

Jedna strona określana jako przyrzekający (gwarant), przyrzeka drugiej osobie (beneficjent 
gwarancji),   że   osoba   trzecia  zaciągnie   określone   zobowiązanie  albo  spełni   określone 
świadczenie. Umowa należy do kategorii umów gwarancyjnych. 

Przyrzekający   daje   gwarancje,   że   osoba   trzecia   zaciągnie   zobowiązanie   lub   spełni 
świadczenie. Dłużnik i wierzyciel nie mogą nałożyć na osobę trzecią takiego obowiązku, stąd 
też z takiej umowy nie wynikają dla osoby trzecie żadne skutki prawne. 

Umowa   o   świadczenie   przez   osobę   trzecią   jest  umową   rezultatu.   W   konsekwencji 
nieosiągnięcie prze wierzyciela gwarantowanego rezultatu rodzi odpowiedzialność dłużnika 
(przyrzekającego) za ewentualną szkodę wierzyciela. Dla powstania tej odpowiedzialności nie 
jest   istotne,   czy   przyrzekający   dołożył   należytych   starań   zmierzających   do   spełnienia 
świadczenia przez osobę trzecią. 

Jeżeli   gwarant  przyrzekł,   że   osoba   trzecia   zaciągnie   zobowiązanie,   to   jego 
odpowiedzialność   ogranicza   się   do   tzw.  ujemnego   interesu   umowy,   tj.   szkody,   jaką 
wierzyciel poniósł przez to, że nie doszło do zawarcia umowy. 

Jeżeli gwarant przyrzekł, że osoba trzecia spełni świadczenie, to ponosi odpowiedzialność 
za  wszelkie   szkody,   jakie   poniósł   wierzyciel   w   następstwie   niespełnienia   świadczenia 
przez osobę trzecią. 

W praktyce umowa z art.391 KC wg niektórych autorów stała się pierwowzorem umowy 
gwarancyjnej (bankowej).Osoba trzecia zobowiązuje się, że wykona istniejące zobowiązanie. 
To trochę przypomina poręczenie.

Nie myl umowy z 391 z gwarancją bankową:

 391-zawsze odszkodowanie

 Gwarancja bankowa- zawsze świadczenie pieniężne, zapłata sumy gwarancyjnej.

Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia

Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia jest umową, w której osoba trzecia 
zobowiązuje się względem dłużnika zwolnić go od obowiązku świadczenia z istniejącego 
już   stosunku   prawnego   na   rzecz   jego   wierzyciela.   Umowa   taka   może   również   dotyczyć 
świadczenia przyszłego. 

Jest   to   umowa   o   zwolnienie   dłużnika   z     obowiązku   świadczenia   (umowa   o   przejęcie 
wykonania). Nie myl z przejęciem długu!

Wierzyciel nie jest stroną takiej umowy i nie zmienia ona sytuacji prawnej wierzyciela (nadal 
przysługuje   mu   wierzytelność   od   dłużnika).   Umowa  inter   partes  nie   wywołuje   żadnych 
skutków prawnych wobec wierzyciela - wierzyciel może nawet o niej nie wiedzieć.

Jeżeli dłużnik wykona zobowiązanie, powstaje odpowiedzialność odszkodowawczą. Osoba 
trzecia staje się dłużnikiem, a dłużnik ze stosunku W-D – wierzycielem.

W jaki sposób osoba trzecia może wykonać zobowiązanie:

 Sam zaspokoić wierzyciela.

 Dać odpowiednie zabezpieczenie.

Skutki umowy o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia są następujące:



Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność względem dłużnika  za to, że wierzyciel nie 
będzie żądał od niego spełnienia świadczenia



Jeżeli wierzyciel będzie domagał się od dłużnika spełnienia świadczenia, to dłużnik 
może od osoby trzeciej żądać naprawienia wynikłej z tego szkody. 

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii) jest umową, w 
której zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej.

Jest to szczególny rodzaj zobowiązania, w którym dłużnik ma spełnić świadczenie nie wobec 
wierzyciela, a wobec osoby nie będącej strona umowy i nie biorącej w niej udziału. Z umowy 
takiej nie wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani tez uprawnienia względem wierzyciela. 
Osoba ta ma natomiast odnieść określoną korzyść majątkową wynikającą ze spełnienia prze 
dłużnika   na   jej   rzecz   świadczenia   zastrzeżonego   w   umowie.   Umowa   taka  nie   stanowi 
odrębnego typu umowy i nie występuje w obrocie jako umowa samodzielna. Przyjmuje się, 
że jest to jedynie zastrzeżenie modyfikujące umowę zasadniczą. 

Z treści umowy wynika:

 Obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej

 Prawo osoby trzeciej do żądania we własnym imieniu i bezpośrednio od dłużnika 

określonego świadczenia. 

Umowy na rzecz osoby trzeciej się nie domniemywa. 

W umowie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej dłużnik jest określany jako przyrzekający, 
a wierzyciel jako zastrzegający.

Stosunek pokrycia  – stosunek między wierzycielem i dłużnikiem. Stosunek wyznaczony 
przez umową zasadniczą, w której zastrzeżono świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Stanowi 
ona causa zobowiązania na rzecz osoby trzeciej, a nie wierzyciela, natomiast wierzyciel nie 
może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia. 

Stosunek zapłaty – stosunek między dłużnikiem i osoba trzecią. Wynika z niego roszczenie 
osoby   trzeciej   przeciwko   dłużnikowi   o   spełnienie   świadczenia.   Dłużnikowi   przysługują 
wobec osoby trzeciej , obok zarzutów osobistych, wszelkie zarzuty wynikające ze stosunku 
pokrycia.

Stosunek   waluty  –   stosunek   między   wierzycielem   a   osoba   trzecią.   Stosunek   wskazuje, 
dlaczego wierzyciel w umowie z dłużnikiem zawarł zastrzeżenie, że świadczenie powinno 
być  spełnione na  rzecz  osoby trzeciej, ważność tego  stosunku decyduje  o prawidłowości 

przysporzenia   na   rzecz   osoby   trzeciej,   na   stosunek   waluty   nie   mogą   się   powoływać   we 
wzajemnych stosunkach dłużnik i osoba trzecia. 

Istnieje możliwość odwołania zastrzeżenia jednostronnie do czasu przyjęcia świadczenia 
przez osobę trzecia.

Osoba   trzecia   nabywa  definitywnie   prawo  do  żądania   świadczenia  dopiero   z  chwilą 
złożenia   oświadczenia,   że   chce   ona   z   dokonanego   na   jej   rzecz   świadczenia   skorzystać. 
Oświadczenie takie może być złożone  którejkolwiek ze stron umowy, tj. dłużnikowi lub 
wierzycielowi.   Po   złożeniu   takiego   oświadczenia   przez   osobę   trzecią   zastrzeżenie,   co   do 
obowiązku świadczenia na jej rzecz nie może być odwołane ani zmienione. 

Powstanie roszczenia na linii T-D warunkiem jest akceptacja, przyjęcie świadczenia przez 
T. Nie sam akt przyjęcia, ale wola przyjęcia. Od tej daty rodzi się stosunek obligacyjny na 
linii T-D.

26. Zwalniające a kumulatywne przejęcie długu

 

 

Zwalniające (rozłączne) przejęcie.

Kumulatywne przejęcie długu.

Regulacja 
prawna:

- uregulowane w kc.

-twór praktyki, nieuregulowane w 
kc poza wybiórczymi przepisami

Istota:

-Następuje zastąpienie jednego 
dłużnika drugim. 

-Zwiększenie ilości dłużników 
odpowiadających za ten sam dług.

Źródła przejęcia:

-umowa między wierzycielem a 
osobą trzecią za zgodą dłużnika

- umowa między dłużnikiem a 
osobą trzecią za zgodą wierzyciela.

- umowa między dłużnikiem a 
osobą trzecią, zgoda wierzyciela 
nie jest potrzebna.

- ex lege 

Forma umowy:

- na piśmie pod rygorem 
nieważności (również zgoda).

- brak określonej formy

- ciężar dowodu obciąża tego, kto 
wywodzi z tego skutki prawne.

Zmiany 
przedmiotowe:

- wygaśnięcie niektórych 
zabezpieczeń

- trwanie wszystkich zabezpieczeń

Zmiany 
przedmiotowe:

- nowy dłużnik wierzyciela w tej 
samej sytuacji prawnej.

- powiększona liczba dłużników 
odpowiada solidarnie.

-regres

27. Zbycie przedsiębiorstwa jako kumulatywne przejęcie długu

 

 

Art. 55 4
Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie
ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo
zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości
nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a
według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez
zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Charakterystyka:

Źródło odpowiedzialności zbywcy i nabywcy oraz przystąpienie do długu następuje ex lege.

Odpowiedzialność   solidarna   zbywcy   i   nabywcy   obejmuje   zobowiązania   związane 
prowadzeniem przedsiębiorstwa, za pozostałe zobowiązania odpowiada zbywca.

Nabywca jest odpowiedzialny solidarnie, chyba że w chwili nabycia przedsiębiorstwa nie 
wiedział o zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności (dobra wiara).

Nabywca odpowiada całym swoim majątkiem, jednak jego odpowiedzialność ogranicza się 
do   wartości   nabytego   przedsiębiorstwa   wg   stanu   w   chwili   nabycia,   a   wg   cen   w   chwili 
zaspokojenia wierzyciela.

Odpowiedzialność   nabywcy   nie   może   zostać  ograniczona,   ani   wyłączona,   norma   ma 
charakter ius cogens. 

28. Bezpodstawne wzbogacenie

 

 

Bezpodstawne  wzbogacenie   to  uzyskanie,   bez  podstawy   prawnej   korzyści   majątkowej 
prowadzącej   do   powstania  obowiązku   jej   zwrotu  (wydania   w   naturze,   a   jak   nie   jest   to 
możliwe to wydania jej wartości). Odpowiedzialność wzbogaconego  nie może wykraczać 
poza granice wzbogacenia. 

Podstawą powstania roszczenia o zwrot korzyści

 Wzbogacenie określonego przedmiotu

 Zubożenie innego przedmiotu

 Związek pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem

 Brak podstawy prawnej dla przesunięcia majątkowego. 

Nienależne świadczenie polega na tym, że  zubożały sprowadza do wzbogacenia innego 
podmiotu,   działając   w   przekonaniu,   że   wykonuje   istniejące   zobowiązanie   w   celu 
zaspokojenie wierzyciela. 

Bezpodstawne wzbogacenie równi się od nienależnego świadczenia tym, że w przypadku 
bezpodstawnego wzbogacenia rzeczywiście wzbogaconemu nie należy się korzyść w postaci 
świadczenia. 

29. Kiedy świadczenie nienależne nie podlega zwrotowi?

Nienależne świadczenie polega na tym, że  zubożały sprowadza do wzbogacenia innego 
podmiotu,   działając   w   przekonaniu,   że   wykonuje   istniejące   zobowiązanie   w   celu 
zaspokojenie wierzyciela. 

Rodzaje świadczenia nienależnego:



Condictio indeiti ( ten, kto świadczenie spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie 
był zobowiązany wobec osoby, której świadczył)



Condictio   causa   finita  (zobowiązanie   między   stronami   wprawdzie   istniało,   ale 
odpadła podstawa prawna)



Condictio causa data causa non secuta (nie został osiągnięty cel świadczenia)



Conditio sine causa (czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna 
i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia

Sytuacje w których nie można żądać świadczenia nienależnego (art.411 KC)

Świadczenie spełnione świadomie

Gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie 
był do świadczenia zobowiązany. Nie dotyczy 
to sytuacji gdy spełniając świadczenie:

 Zastrzegł jego zwrot

 Spełnił świadczenie w celu uniknięcie 

przymusu

 Spełnił   świadczenie   w   wykonaniu 

nieważnej czynności prawnej

Jak   wynika   z   orzecznictwa   SN   same 
wątpliwości co do tego, czy istnieje obowiązek 
świadczenia,   nie   mogą   być   utożsamiane   z 
pozytywną   wiedzą   o   braku   obowiązku 
świadczenia.

Świadczenie odpowiadające ZWS

W sytuacji gdy spełnienie świadczenia czyni 
zadośćuczynienia   zasadom   współżycia 
społecznego,   osoba   spełniająca   świadczenie 
nie może żądać jego zwrotu.

Zgodnie   z   art.   117KC   po   upływie   terminu 

Świadczenie w celu zadośćuczynienia 

przedawnionemu roszczeniu

przedawnienia   można   uchylić   się   od 
zaspokojenia roszczenia. Jeżeli dłużnik spełni 
świadczenia, choćby nawet o tym nie wiedział, 
że roszczenie uległo przedawnieniu, nie może 
żądać jego zwrotu.

Świadczenie niewymagalne

Jeżeli świadczenie nastąpiło przed nadejściem 
terminu   płatności,   ale   odpowiada 
zobowiązaniu,

 

względy

 

praktyczne 

przemawiają   przeciwko   nakazaniu   zwrotu 
świadczenia.   Z   nadejściem   wymagalności 
roszczenia   świadczący   i   tak   byłby 
zobowiązany do jego świadczenia.

30. Zasada aktualności wzbogacenia

 

 

Art. 409 KC 
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, 
zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się 
korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. 

W  chwili   podniesienia   roszczenia   o   zwrot   uzyskanej   korzyści   nie   ocenia   się   jedynie   jej 
wartości   ale   także   sprawdza   się   czy  w   ogóle   jeszcze   istnieje.  Tak   więc   zobowiązany  do 
zwrotu korzyści w naturze może zwolnić się z tego obowiązku wykazując, że korzyść zużył 
lub utracił tak że nie jest już wzbogacony. Jest to tzw. zużycie konsumpcyjne. Jeżeli jednak 
przy   zachowaniu   należytej   staranności   wzbogacony   powinien   liczyć   się   z   obowiązkiem 
zwrotu   korzyści   odpowiada   również   za   przypadkową   utratę   lub   uszkodzenie   przedmiotu, 
chyba   że   doszłoby  o   tego   także   wtedy  gdyby  ten   przedmiot   znajdował   się   we   władaniu 
zubożonego.

Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, w chwili 
zamknięcia rozprawy jest większy, niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego 
wzbogacenia.

Nie zawsze oznacza to istnienie w majątku wzbogaconego korzyści w pierwotnej postaci. 
Można wyróżnić cztery sytuacje:

a. Nie ma już ani korzyści pierwotnie uzyskanej, ani wzbogacenia (np. bezpodstawnie 
uzyskana butelka wina potłukła się);

b. Jest i korzyść i wzbogacenie (butelka nadal jest w posiadaniu wzbogaconego);

c. Nie ma korzyści pierwotnie uzyskanej, ale jest wzbogacenie (wino zostało wypite, ale w 
ten sposób zaoszczędzono planowany wydatek, albo stłukła się butelka, ale uzyskano 

odszkodowanie);

d. Jest korzyść pierwotnie uzyskana, ale nie ma wzbogacenia (bezpodstawnie uzyskana 
butelka wina została schowana, ale wzbogacony, sądząc, że powiększyły się jego zapasy, 
wypił inne wino, czego wcześniej nie planował).

Jeżeli istnieje wzbogacenie, wzbogacony obowiązany jest wydać korzyść albo jej surogaty 
bądź wartość. Jeśli natomiast nie ma już wzbogacenia (pkt d), zobowiązanie restytucyjne 
wygasa, nawet mimo istnienia nadal przedmiotu, który bezpodstawnie wszedł do 
majątku wzbogaconego.

31. Ius retentionis

 

 

Art.   461.   §   1.   Zobowiązany   do   wydania   cudzej   rzeczy   może   ją   zatrzymać   aż   do   chwili 
zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz  
oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej (prawo zatrzymania).

§ 2. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu 
niedozwolonego   albo   gdy   chodzi   o   zwrot   rzeczy   wynajętych,   wydzierżawionych   lub 
użyczonych.

Prawo zatrzymania – to wynikające z przepisów  prawo dłużnika  do  odmowy spełnienia 
świadczenia   do   czasu  wykonania  lub   zabezpieczenia  świadczenia   wierzyciela 
przysługującego mu z odrębnej podstawy prawnej.

Zgodnie z 461 § 1 KC zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do 
chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu:

 Roszczeń o zwrot nakładów

 Roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez rzecz

Powyższej zasady nie stosuje się:



Gdy obowiązek wydania rzeczy pochodzi z czynu niedozwolonego

 Gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych

Jest to uprawnienie o charakterze względnym i wywołuje tylko skutki miedzy stronami. 

32. Kara umowna

 

 

Kara umowna jest przewidziana w umowie  sankcją cywilnoprawną za niewykonanie lub 
nienależyte wykonanie zobowiązania. 

Gdy   zastrzeżono   karę   umowną   pojawia   się   problem,   które   roszczenie   przysługuje 
wierzycielowi - b czy c?

Generalna reguła - roszczenie c zastępuje roszczenie b, jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

c < b

c > b    W do tego dąży - doping dla dłużnika

c = b   -  rzadko występuje

Treść klauzuli obejmującej karę umowną (zawsze jako klauzula umowna)

W   umowie   podstawowej   (np.   sprzedaży)   strony   zamieszczają   klauzulę,   że   w   razie 
niewykonania  lub  nienależytego wykonania  zobowiązania  dłużnika obciążą świadczenia 
pieniężne. Dłużnik zapłaci karę umowną w sposób ustalony , obliczony w umowie.

Roszczenie   wierzyciela   powstaje   w   razie   wskazanym   w   umowie   postaci   niewykonania, 
nienależytego wykonania zobowiązania np. opóźnienie dłużnika, wady przedmiotu.

Źródło obowiązku zapłaty kary umownej

Źródło zawsze w jakiejś umowie. De lege lata brak ustawowej kary umownej (kiedyś tak 
było, ustawowa kara umowna - 485).

Prawne skutki zastrzeżenia kary umownej

Art. 423 - przepis dyspozytywny (jeżeli strony nie ustaliły inaczej).

Wierzyciel ma do wyboru:

 Odszkodowanie na zasadach ogólnych.

 Karę   umowną   -   zastępuje   odszkodowanie.   Zapłata   kary   umownej   oznacza 

wygaśnięcie roszczeń b i c – podstawowy skutek.

Dalsze skutki:



Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z obowiązku świadczenia płacąc 
karę umowną.



Żądanie   kary   umownej   nie   jest   zależne   od   wystąpienia   szkody  (Radwański 
inaczej) - zasada prawna 7 sędziów SN z 2007

Rodzaje kar umownych w kc

 Zasadą jest kara umowna alternatywna - 483.

 Jeżeli strony umówią się inaczej kara umowna kumulatywna (b + c).

 Inne kary umowne.

Miarkowanie kary umownej 

Gdy   c   >   b   dłużnik   mówi,   że   kara   umowna   jest   za   wysoka.   Występuje   z   procesem   o 
zmniejszenie kary umownej. 2 kryteria:



Zobowiązanie zostało w znacznej części wykonanie - ocena ad casum.

 Kara   umowna   jest   rażąco   wygórowana   -   tzn.,   np.   odbiega   od   szkody   w   sposób 

znaczący. Nie stosujemy wtedy art. 5!!- stanowisko dominujące.

Miarkowanie nie nastąpi nigdy z urzędu!!

Charakter prawny - ius moderandi, ale moderacja nie może być arbitrażowa.

Miarkowanie kary umownej ma charakter ius cogentis - nie można go wyłączyć. 

Znaczenie w obrocie prawnym - ogromne.

33. Świadczenie ciągłe

 

 

Jeżeli   świadczenie   ma   charakter   ciągły,   mówimy   że   powstaje   stosunek   obligacyjny   o 
charakterze   ciągłym.   Zatem   charakter   świadczenia   przesądza   charakter   stosunku 
obligacyjnego.

Świadczenie dłużnika jest stałym, permanentnym zachowaniem się dłużnika.
Istota:



Określone stałe zachowanie  się dłużnika  w  czasie  trwania stosunku obligacyjnego 
(element permanentności).



Zachowanie to ujmuje się jako jedno świadczenie, rozciągnięte w czasie z punktu 
widzenia stosunku obligacyjnego (element jedności świadczenia).

34. Swiadczenie okresowe

 

 

Gdy   dłużnik   powinien   spełnić   na   rzecz   wierzyciela   szereg   świadczeń   jednorazowych   w 
określonych odstępach czasu, przy czym suma tych świadczeń nie jest z góry określona.

Świadczenie okresowe i jego cechy:

 Występuje jeden stosunek zobowiązaniowy.
 Cykliczne, powtarzające się zachowanie dłużnika.
 W odstępach czasowych, które określa umowa.

Każde zachowanie się dłużnika ma charakter samoistny jurydycznie, tzn. że to świadczenie 
może być przedmiotem obrotu prawnego, np. cesji, liczymy od niego odsetki

35. Odsetki

 

 

Odsetki to wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co 
do gatunku  ustalane w zależności od wartości oraz czasu korzystania z cudzego kapitału. 
Odsetki są  świadczeniem ubocznym  przy świadczeniu pieniężnym. Jeżeli więc nie istnieje 
świadczenie   główne,   nie   istnieje   podstawa   do   pobierania   odsetek.   Odsetki   mają   postać 
świadczeń okresowych.

Rodzaje odsetek

 Zwykłe

Za   korzystanie   z   cudzego   kapitału,   tzw.   kapitałowe.   Ich   rozmiar   zależy   od   czasu 
korzystania z cudzego kapitału. Pełnią funkcję wynagrodzenia dla właściciela kapitału.

 Odsetki za opóźnienie

Dłużnik jest w późnieniu, nie spełnił świadczenia w terminie. Odsetki za opóźnienie pełnią 
funkcję odszkodowawczą, a ich wysokość zależy od czasu trwania opóźnienia. 
Wyróżnia się odsetki za opóźnienie zwykłe i kwalifikowane. 

 Odsetki z bonifikaty (zbonifikowane)

Tzw. interkaralne. Zostaną  odpowiednio pomniejszone w związku z wcześniejszą spłatą 
odsetek zwykłych. „Nagroda” za korzystanie krócej z cudzego kapitału.
Nie jest zasadą, że można kapitał spłacić wcześniej- zatem zbonifikowanie musi być w ogóle 
przewidziane.

Postać odsetek

 Pieniężne.
 W formie niepieniężnej. [nie myl z zadatkiem, wadium, kaucją]

Podstawowe funkcje odsetek



Funkcja wynagrodzenia

 

 - przy odsetkach zwykłych.



Funkcja   odszkodowawcza

 

 -   odszkodowanie   w   związku   z   opóźnieniem   (odsetki   za 

opóźnienie).



Funkcja   waloryzacyjna

 

   zrodziła   się   w   judykaturze,   dotyczy   zarówno   odsetek 

zwykłych, jak i za opóźnienie; jej sens: szkoda  z powodu zasady kompensacji liczy 
się   zasądzona   suma   odszkodowania,   ale   i   też   odsetki   (powiększają   sumę 
odszkodowania).



W związku z ustawą z 2003 r. – funkcja dyscyplinująca (duży kontrahent narzuca coś 
małemu partnerowi).

Podstawowe funkcje: funkcja wynagrodzenia i odszkodowawcza.
Wtórne funkcje: waloryzacyjna i dyscyplinująca.

Tytuły pobierania odsetek

Roszczenie o odsetki musi wynikać z tytułu prawnego:

 Z czynności prawnej (najczęściej umowa).
 Z ustawy (np. 481- odsetki za opóźnienie).
 Z orzeczenia sadu (orzeczenia działowe, np. podział współwłasności).
 Wyjątkowo z decyzji administracyjnej lub rozstrzygnięcia sądu arbitrażowego.

Prawo żądania odsetek wynika zawsze z jakiegoś tytułu prawnego!

1. Płatność odsetek.

Art. 360. [Termin płatności odsetek] W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu  
płatności   odsetek   są   one  płatne   co   roku   z   dołu,   a   jeżeli   termin   płatności   sumy  
pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.
Art. 360 jest przepisem dyspozytywnym, jest to kwestia umowna.

2. Rodzaje stóp procentowych w czasie trwania stosunku obligacyjnego.

•

Stała.

•

Zmienna. 

TK orzekł, że zmienna stopa procentowa jest zgodna z Konstytucją.

Charakter prawny roszczenia o odsetki (E!)

Dwie zasadnicze cechy:

a.

Odsetki są roszczeniem akcesoryjnym, zależą od należności głównej, jeżeli nie ma 
należności głównej, to nie ma odsetek.

b.

Po  powstaniu roszczenie o odsetki się jurydycznie usamodzielniają. Przejawy tej 
samodzielności:

•

Można zbyć roszczenie o odsetki (cesja).

•

Można  dochodzić  roszczenia o odsetki (tzw. „proces próbny”- jeżeli uda się uzyska 
odsetki, to tym bardziej uda się zasądzić należność główną).

•

Przejęcie

 

  długu odsetkowego (przy poręczeniu tylko odsetek).

•

Roszczenie o odsetki przedawnia się samodzielnie.

Dług może mieć swoją strukturę prawną:

Kapitał (dług główny)  inny los prawny

+

Odsetki (dług uboczny)  inny los prawny, gdy już powstanie.

Przedawnienie roszczenia o odsetki.

Roszczenie o odsetki przedawnia się wg własnego reżimu, zawsze 3 lata, a roszczenie 
główne 10 lat co do zasady.

W praktyce gospodarczej pojawiło się pytanie, w jakim terminie przedawniają się odsetki, 
gdy należność główna przedawnia się w okresie krótszym niż trzy lata.
Odsetki przedawniają się w tym terminie, co należność główna, z zasady akcesoryjności, 
bo to, co akcesoryjne (odsetki) nie może się przedawniać później niż należność główna.

36. Wzorce umów

 

 

Art. 384 KC Ustalony przez jedną stronę wzorzec umowy, a w szczególności ogólne warunki 
umów, wzory umów regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu 
umowy. 

Wzorce umów to wydawane w ramach masowego obrotu typowymi usługami i towarami, na 
podstawie   art.   384   i   385   K   wzorce   umów   dotyczą   głównie   stosunków   z   udziałem 
konsumentów. 

Oznacza to, że treść danego stosunku obligacyjnego regulowana jest przez dwa dokumenty:

 Umowę indywidualną.

 Wzorzec umowny.

Tzn.:

I. -  Skutek  kreatywny  i kompozycyjny co  do treści  stosunku. Wiąże,  bo wystąpił 
consensus merytoryczny między stronami.

II.   – Wiąże, bo zostały spełnione przesłanki formalne związania z 384 kc- quasi 
consensus, sfingowany consensus, inaczej też consensus formalny. 

Cechy wzorów umów:

 Tworzy je jeden z kontrahentów stosunku obligacyjnego
 Cel jest uzupełnienie i standaryzacja treści indywidualnej
 Konieczne   jest   doręczenie   dokumentu   (wzorca)   przed   zawarciem   umowy,   a   w 

stosunku niekonsumenckich ważny jest fakt ażeby kontrahent mógł łatwo zapoznać 
się ze wzorcem

 Wzorzec   umowy   wiąże   gdy   zostaną   spełnione   przesłanki   art.384   (doręczenie). 

Consensus nie jest potrzebny.

 Wzorce umów nie są aktami normatywnymi w znaczeniu konstytucyjnym
 Wzorce umów należy odróżnić od wewnętrznych instrukcji danego usługodawcy (np. 

akty wewnętrzne) 

Wzorce umów to regulator charakterystyczny w obrocie cywilnoprawnym, nie występuje w 
prawie administracyjnym i finansowym.

Zalety

Wady

 Przyspieszenie obrotu towarowego.

 Obniżenie kosztów zawierania umów.

 Obniżenie kosztów prowadzenia 

przedsiębiorstwa.

 Możliwość porównywania ofert.

 Brak procesów negocjacyjnych.

 Możliwość kalkulacji ryzyka.

 Na pierwszym planie interes 

usługodawcy.

 Pojawienie się klauzul nierzetelnych.

 Wykorzystywanie dominacji.

 Zjawisko umów adhezyjnych, które 

są zawierane przez przystąpienie, 
brak negocjacji.

Rodzaje kontroli.



Kontrola ex lege – ustawodawca podaje konkretne rozwiązania prawne (np. priorytet 
umowy indywidualnej nad wzorcem).



Kontrola sądowa – w kc jest wyraźny nacisk na ten typ kontroli.

•

Abstrakcyjna.

•

Indywidualna.

•

Sądów powszechnych.

•

Sądów niepaństwowych:

 Arbitraż ogólny.

 Arbitraż   branżowy,   np.   w   zakresie   umów   bankowych,   np.   działalność   Rzecznika 

Ubezpieczonych, Rzecznika Bankowego.



Kontrola   administracyjna  –   w   zakresie   działalności   organów   nadzorczych,   np. 
Komisji Nadzoru Finansowego.



Inne kontrole, np. karna.

Sądowa kontrola 

 

 in abstracto 

 

 i   in concreto

 

 

Zagadnienie

Kontrola in conctero 

(konkretna)

58, 353, 385, 385

1

 – 385

3

Kontrola in abstracto (ogólna)

385

1

 – 385

3

Zasięg 

stosowania 

kontroli.

Na tle indywidualnego stosunku 

prawnego, w razie konkretnego 

sporu między partnerami, np. na 

tle umowy turystycznej. Spór 

toczy się, gdy zostało wytoczone 

powództwo.

Kontrola odbywa się w procesie, ale w 
procesie poświęconym tylko kontroli 
danego wzorca. Sąd może przeprowadzić 
kontrolę, gdy nie zawarto indywidualnej 
umowy obligacyjnej. 

Potencjalny klient może zaskarżyć wzorzec. A 
także organizacja społeczna, do której zadań 
statutowych należy ochrona interesów 
konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik 
konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony 
Konkurencji i Konsumentów.

Kryteria oceny Art.. 385

1

 konsumenta nie wiążą 

postanowienia, jeżeli kształtują 
jego  prawa i obowiązki:

•

W sposób sprzeczny  z 
dobrymi obyczajami.

•

Rażąco naruszając jego 
interesy.

Nie dotyczy to postanowień 
określających główne 
świadczenie (m.in. cena lub 

Podobne kryteria. Jest to postępowanie 

specjalne, szczególne – szeroko została ujęta 

legitymacja czynna.

wynagrodzenie) – jeżeli zostały 
sformułowane w sposób 
jednoznaczny.

Forma kontroli

W konkretnym werdykcie 
sądowym (merytorycznym). Sąd 
daje temu wyraz w uzasadnieniu 
rozstrzygnięcia; taki wyrok 
zapada w konkretnym, 
indywidualnym procesie.

Rozstrzygnięcie o niedopuszczalności wzorca 

zapada w odpowiednim postępowaniu z kpc 

(art. 479

36

 – 479

45

 kpc).

Skutki prawne 

rozstrzygnięcia

.

a. Podmiotowe.

 

 

Wyrok rodzi skutki prawne inter 
partes (inny turysta musi sam 
wytoczyć oddzielne powództwo).

b. Przedmiotowe.

 

 

Eliminacja abuzywnego 
(niedozwolonego) postanowienia 
wzorca ze stosunku 
obligacyjnego (to postanowienie 
nie wiąże kontrahenta).

a. Podmiotowe.

 

 

Wyrok skuteczny erga omnes, dla 
wszystkich przedsiębiorców, nie z chwilą 
uprawomocnienia się, ale z chwilą wpisania 
do odpowiedniego rejestru (zanim zostanie 
wpisany odnosi skutki tylko inter partes).

b. Przedmiotowe.

 

 

Nie wykonanie tego wyroku rodzi 
konsekwencje karne. Żadne inne 
przedsiębiorstwo nie ma prawa korzystać z 
tych klauzul, bo wyrok jest absolutny. 
Następuje eliminacja postanowienia z 
obrotu prawnego.

. Badanie 

klauzul 

abuzywnych.

Badanie abuzywności 
postanowienia odbywa się  w toku 
zwykłego postanowienia 
sądowego.

Badanie w toku specjalnego postępowania 
sądowego.

Nieważność 

klauzuli.

Istnieje możliwość uznania w toku 
postępowania, że dane 
postanowienie wzorca jest 
nieważne. Postanowienie nie jest 
tylko abuzywne, ale wręcz 
nieważne (58 kc).

Takie ustalenie w postępowaniu specjalnym 
jest niedopuszczalne, bo inny jest 
przedmiot postępowania (abuzywność, a 
nie nieważność).

Kategoria tzw. klauzul abuzywnych (z fr. l'abüs nadużycie).

Wyróżniamy wzorce umowne:

 Zawierające klauzule dozwolone.

 Zawierające klauzule niedozwolone, klauzule niepożądane.

Dwie kategorie klauzul niedozwolonych:

•

Klauzule ogólne – spełniają kryteria z 385

1

 i 385

2

 (tzw. czarne klauzule abuzywne).

•

Klauzule wymienione przykładowo w 385

3

 (tzw. „szare”, podejrzane klauzule).

Ich cechy:

 Katalog przykładowy tworzy ustawodawca (zapamiętaj dwie, trzy takie klauzule).



Istnieje tzw.  domniemanie abuzywności, ale nie chodzi o domniemanie faktyczne, 
ani prawne z kpc. Chodzi o domniemanie cechy klauzuli, którą w razie wątpliwości 
poczytuje   się   za   abuzywną.   To   na   przedsiębiorcy,   usługodawcy   ciąży   dowód   ich 
nieabuzywności.

 Cel tej typologii – zaufanie do sędziego, który ma ocenić abuzywność.

 Ten katalog jest otwarty, co skutkuje twórczą wykładnią sądów.

 Klauzule   podane   w   tym   katalogu   nie   są   przypadkowe,   ale   zaczerpnięte   z 

doświadczenia europejskiego.

Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone (479

36-45 

kpc).

Cel postępowania.

Wyłączenie możliwości stosowania klauzul niedozwolonych w przyszłości przez każdego 
usługodawcę. Odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo ujawnia się w 
rejestrze, o którym mówi art. 479

45

.

Przebieg postępowania.

Nie jest możliwe uznanie powództwa, ani zawarcie ugody. Możliwe wniesienie skargi 
kasacyjnej do SN od wyroku sądu II instancji.

Wyrok.

 Pozytywny (uwzględniający powództwo).

 Przytoczenie w całości klauzuli abuzywnej (strona opisowa).

 Stwierdzenie, że jest zakaz stosowania takiej klauzuli.

 Negatywny (oddalający).

Skutki wyroku.



Inter  partes  do chwili wpisania go do rejestru postanowień wzorców umownych 
uznanych za niedozwolone.



Erga omnes od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca 
do rejestru.

37. Spółka cywilna

 

 

Podstawowym instrumentem wykreowania konstrukcji spółki cywilnej jest umowa spółki. 
Treścią   stosunku   obligacyjnego,   jakim   jest   umowa   spółki,   jest   zobowiązanie   co  najmniej 
dwóch   wspólników   do   działania   w   sposób   oznaczony   do   osiągnięcia   wspólnego   celu 
gospodarczego. 

Warunki utworzeni:

1) Wspólników musi być co najmniej dwóch (mogą to być osoby fizyczne i prawne)
2) Wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego
3) Realizacja celu gospodarczego odbywa się poprzez działanie w sposób oznaczony, w 

szczególności poprzez wzniesienie wkładów

4) Musi być zawarta umowa spółki

Majątek spółki
Spółka   cywilna   jest   umową   na   podstawie   której   między   wspólnikami   powstaje   stosunek 
zobowiązaniowy.   Majątek   spółki   cywilnej   jest   zatem   majątkiem   wspólnym   wszystkich 
wspólników. Objęty jest tzw. Wspólnością do niepodzielnej ręki, czyli wspólnością łączną.

Odpowiedzialność   wspólników   w   spółce   cywilnej   jest   odpowiedzialnością   solidarną, 
osobistą, nieograniczoną i pierwszorzędną. 

38. Pojęcie konsorcjum

 

 

art. 73 Prawa bankowego: 
1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeni konsorcjum  
bankowego. 
2.   W   umowie,   o   której   mowa   w   ust.1,   banki   ustalają   warunki   udzielenia   kredytu   i   jego 
zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia umowy kredytu. 
3.   Banki,   o   których   mowa   w   ust.   1,   ponoszą   ryzyko   związane   z   udzielonym   kredytem 
proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego 
kredytu.

Konsorcjum to organizacja zrzeszająca kilka 

podmiotów gospodarczych

 na określony czas, 

w   konkretnym   celu.   Konsorcja   są   tworzone   najczęściej   w   przypadku   bardzo   dużych   lub 
ryzykownych inwestycji.

Konstrukcja prawna. 

B

1

B

2

K

B

3

Umowa o powołanie konsorcjum- wspólne udzielenie kredytu. Każdy ryzykuje tylko swoją 
część. Co najmniej trzy umowy kredytowe.

Kwalifikacja prawna

 Spółka (860).
 Podobne do spółki (analogia z 860).
 Odrębna konstrukcja prawna- coraz bardziej popularny pogląd.

Różne typy

 Kryterium podmiotowe: konsorcja bankowe i pozabankowe.
 Kryterium czas powstania: długoterminowe i ad hock.

Funkcje konsorcjum

 Kredytowe.
 Gwarancyjne.
 Inne.

39. Odpowiedzialność deliktowa

 

 

Odpowiedzialność   deliktowa   jest   niezależna   od   istnienia   między   stronami   stosunku 
obligacyjnego.   Źródłem   zobowiązania   w   tym   wypadku   jest  czyn   niedozwolony. 
Odpowiedzialność   ta   od   kontraktowej   różni   się   tym,   że   w   przypadku   odpowiedzialności 
kontraktowej   obowiązek   naprawienia   szkody   jest   następstwem   niewykonania   lub 
nienależytego wykonania istniejącego między stornami zobowiązania. 
Natomiast w odpowiedzialności deliktowej obowiązek naprawienia szkody przez osobę która 
ponosi odpowiedzialność (dłużnik) , powstaje gdy poszkodowany (wierzyciel) dozna szkody 
w następstwie czynu niedozwolonego.

Delikt jest wyrządzającym szkodę czyn ludzki noszący znamiona winy.

40. Szkoda (terminy!) a krzywda

 

 

Szkoda

Krzywda

Pojęcie

Szkodą jest wszelki uszczerbek 
w dobrach bądź prawnie 
chronionych interesach, doznany 
wbrew swej woli. 

Szkodą jest rzeczywista strata 

Krzywdą są wszelkie negatywne 
skutki dla cielesnej i psychicznej 
kondycji: cierpienia fizyczne oraz 
psychiczne.

oraz utracone korzyści.

Naprawienie 
szkody/krzywdy

Poszkodowanemu (uszkodzenie 
ciała, rozstrój zdrowia) 
przysługuje

 Roszczenie o zwrot 

wszelkich wynikłych z 
tego powodu kosztów

 Roszczenie o rentę



Roszczenie o 
jednorazowe 
odszkodowanie

Wyrównaniu krzywdy służy 
instytucja zadośćuczynienia 
pieniężnego. Jest to forma 
rekompensaty za ujemne 
przeżycia, będące skutkiem 
wyrządzenia szkody. Środkiem 
naprawy szkody niemajątkowej jest 
także żądanie zasądzenia 
odpowiedniej sumy pieniężnej na 
wskazany cel społeczny.

Zbywalność 
roszczeń

Roszczenia mają charakter 
osobisty i nie mogą zostać zbyte. 
Wyjątek:

 Są już wymagalne i 

zostały uznane na piśmie

 Zostały przyznane 

prawomocnym 
orzeczeniem

Przepis ten nie wyłącza przejścia 
tych roszczeń w drodze 
spadkobrania. 

Roszczenia o zadośćuczynienie są 
niezbywalne. Wyjątek:

 Są już wymagalne i zostały 

uznane na piśmie

 Zostały przyznane 

prawomocnym orzeczeniem

Roszczenie jest dziedziczne tylko 
wtedy, gdy:

 Zostało uznane na piśmie

 Powództwo zostało 

wytoczone za życia 
poszkodowanego

Funkcje

Funkcja naprawcza

Funkcja łagodząca

Szkoda terminy: 

Szkoda może mieć charakter dynamiczny, sąd ma do rozważenia trzy daty:

 Data samego zdarzenia powodującego szkodę (wypadek).

 Data orzekania (wydanie wyroku).

 Data w środku, między zdarzeniem a wyrokiem.

Sąd w zasadzie ocenia wysokość szkody w dacie orzekania, ale w uzasadnionych wypadkach 
może przyjąć inną datę, np. kiedy ceny mają tendencję zniżkową, ale sąd musi uzasadnić 
dlaczego przyjął taką datę, podlega to kontroli instancyjnej.

41. Związek przyczynowy w odpowiedzialności odszkodowawczej

 

 

W prawie polskim przyjęty został adekwatny związek przyczynowy. 

Funkcja kreacyjna i delimitacyjna. 

Sąd nie decyduje o tym arbitralnie, ale bierze pod uwagę kryteria normalności skutku:

 Zasady doświadczenia życiowego.

 Notoryczność zjawiska (zazwyczaj, powtarzalność).

 Wiedza i doświadczenie sędziego.

 Inne elementy.

Typy związków przyczynowych:



Prosty. A przyczyna  B skutek

 Wieloczłonowy,   tzw.   bilardowy   lub   rozbudowany,   np.   przy   naruszeniu   tajemnicy 

bankowej.

 Związek kauzalny (na tle odpowiedzialności odszkodowawczej a inne związki znane 

prawu cywilnemu)

 Związek normatywny (w literaturze), charakteryzuje się 2 elementami:

 Tworzy legislator.

 Nie podlega badaniu w postępowaniu rozpoznawczym.

42. Culpa in custodiendo (wina w nadzorze)

 

 

Pojęcie nadzoru dotyczy wypadku opieki nad osobami, które  z powodu wieku lub stanu 
psychicznego powinny znajdować się pod pieczą innej osoby.

Osoby sprawujące nadzór powinny czynić to w taki sposób, aby w następstwie działania ich 
podopiecznych   nie  dochodziło  do  wyrządzenia   szkody  innym.  Sprawujący  piczę   ponoszą 
odpowiedzialność   za  brak   należytej   staranności  w   sprawowaniu   nadzoru   (wina   w 
nadzorze). Odpowiedzialność za niepoczytalnego jest zatem oparta na zasadzie winy (osoba 
znajdująca się w stanie wyłączającym świadome działania nie ponosi odpowiedzialności za 
szkodę wyrządzoną w tym stanie). 

Źródła zobowiązania do nadzoru

 Z ustawy ( rodzice)

 Z umowy (opiekunka do dziecka)

Przepisy o odpowiedzialności osób sprawujących nadzór stosuje się również wobec osób 
wykonujących stałą pieczę nad osobą (krewni, sąsiedzi).

Podstawową cechą odpowiedzialności za niepoczytalnego – odróżniająca ją od działalności 
wg.   415   jest   prawne   domniemanie   winy   w   nadzorze.   Dzięki   temu   poszkodowany   jest 
zwolniony od obowiązku dowodzenia winy nadzorującego. 

Okoliczności wyłączające winę:

 Brak winy w nadzorze

 Wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru

43. Odpowiedzialność za podwładnego

 

 

Obowiązek odszkodowawczy obciąża tego, kto na własny rachunek powierza wykonanie 
czynności osobie  podlegającej jego kierownictwu  i ma obowiązek stosować się do jego 
wskazówek. Regulacja ta odnosi się zatem do sytuacji, w której powierzający wykonanie 
określonej czynności jest  zwierzchnikiem wykonawcy  (podwładnego) – między osobami 
zachodzi stosunek podporządkowania.

Źródła stosunku podporzadkowania 

 Z ustawy (wojsko)

 Z umowy (stosunek pracy)

 Ze stanu faktycznego ( gospodarstwo rodzinne)

Przesłanki odpowiedzialności zwierzchnika



Wyrządzenie   szkody   przez   podwładnego   przy   wykonywaniu   powierzonej   mu 

czynności

 Wina podwładnego

 Związek   przyczynowy   między   zawinionym   zachowaniem   podwładnego   a   szkodą 

wynikłą

Odpowiedzialność   ta   opiera   się   na   zasadzie   ryzyka,   ponieważ   na   przełożonym   ciąży 
obowiązek odszkodowawczy niezależnie od jego winy. Przełożony nie może się zwolnić z 
obowiązku odszkodowawczego wykazując brak swojej winy. Za szkodę wyrządzoną z winy 
podwładnego  odpowiedzialność   solidarną  poniosą   przełożony   (art.430)   i   podwładny 
(art.415).   Naprawienie   szkody   przez   zwierzchnika   stworzy   po   jego   stronie  roszczenie 
regresowe względem podwładnego. 

44. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy

 

 

Odpowiedzialność za zwierzęta to odpowiedzialność na zasadzie winy w nadzorze (culpa in 
custodiento).

Na podstawie art. 431 § 1KC odpowiedzialność ponosi ten kto:

 Zwierzę chowa

 Posługuje się zwierzęciem

Nie ma tu znaczenia istnienie tytułu prawnego do zwierzęcia, ani to czy zwierzę pozostawało 
pod nadzorem osoby ponoszącej odpowiedzialność, czy też zabłąkało się lub uciekło. 

Z art. 431 KC wynika domniemanie winy. Ponoszący odpowiedzialność musi udowodnić, że 
ani on ani osoba za którą ponosi odpowiedzialność nie ponoszą winy w nadzorze.

Wyjątkowo na podstawie art.431 § 2 w braku winy osoby, która zwierzę chowa lub się nim 
posługuje, poszkodowany może od niej zażądać całkowitego lub częściowego naprawienia 
szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego 
i   tej   osoby,   wynika   że   wymagają   tego   ZWS.   Jest   to  odpowiedzialność   na   zasadzie 
słuszności. 

Odpowiedzialność za zwierzęta w stanie wolnym 

Tych zasad nie stosuje się do zwierząt dzikich, żyjących w stanie wolnym!

Przepisy przewidują odpowiedzialność za niektóre gatunki zwierząt żyjące w stanie wolnym. 
Są to:

 Prawo   łowieckie   (reguluje   odpowiedzialność   dzierżawcy   lub   zarządcy   obwodów 

łowieckich   za   szkody   wyrządzone   przez   dziki,   łosie,   jelenie,   daniele   i   sarny   na 
uprawach rolnych)



Ustawa   o   ochronie   przyrody   (przewiduje   odpowiedzialność   Skarbu   Państwa   za 
niektóre  szkody wyrządzone  przez  zwierzęta  tj. żubry  wilki,  rysie,  niedźwiedzie  i 

bobry)

Samopomoc

W  przypadku wyrządzenia szkody przez zwierzę na gruncie posiadacz gruntu może zająć 
cudze zwierzę ( samopomoc), jeżeli zajęcia takie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia 
o naprawienie szkody. 

Posiadacz gruntu uzyskuje na zajętym zwierzęciu prawo zastawu.

Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie czegoś z pomieszczenia

Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, która na podstawie art.433 KC ponosi ten kto 
pomieszczenie   zajmuje  (właścicielowi,   najemcy,   dzierżawcy  –   osoba,   która   faktycznie 
włada pomieszczeniem). 

Uwolnienie się od odpowiedzialności

Wymaga   wskazania   jednej   z   przyczyn   egzoneracyjnych.   Zajmujący   pomieszczenie   musi 
wykazać, że wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu nastąpiło na skutek siły wyższej:

 Na skutek siły wyższej 



Z wyłącznej winy poszkodowanego  ( spadnięcie na głowę złodzieja doniczki, gdy 
ten wspinał się po parapecie)



  Z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi 
odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli

Odpowiedzialność   za   zawalenie   się   budowli   lub   oderwanie   się   jej   części   jest 
odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Za szkodę wynikłą jest odpowiedzialny samoistny 
posiadacza   budowli  (właściciel   budowli,   osoba   władająca   budowlą   jak   właściciel. 
Zastrzeżona odpowiedzialność nie obciąża posiadacza zaleznego), chyba, że zawalenie się 
budowli lub oderwanie części nie wynikało ani z braku utrzymania budowli w należytym 
stanie ani za wady w budowie. 

Ryzyko   obciążające   posiadacza   samoistnego   budowli   zostało   ograniczone   do   dwóch 
okoliczności, a mianowicie do:

•

Braku utrzymania budoli w należytym stanie

•

Wad w budowie

Natomiast  jeśli  zawalenie   bądź  oderwanie  części  wynika  z   innych  zdarzeń,  to   samoistny 
posiadacz   nie   ponosi   odpowiedzialności.   Samoistny   posiadacz   nie   zwolni   się   od 
odpowiedzialności   poprzez   wskazanie   braku   winy   za   powstanie   wad   konstrukcyjnych. 
Posiadacz może uwolnić się od odpowiedzialności jedynie, kiedy wykaże, że szkoda nastąpiła 
na skutek:

•

Siły wyższej

•

Zachowania poszkodowanego (niekoniecznie noszącego znamiona winy)

•

Wyłącznej winy osoby trzeciej

45. Odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa

 

 

Odpowiedzialność   na   zasadzie   ryzyka,   ponosi   ją   ten,   kto   prowadzi   na   własny   rachunek 
przedsiębiorstwo lub zakład:

 Wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody

 Wytwarzający środki wybuchowe

 Posługujący się takim środkami

Zgodnie z 435 § 1 KC prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład ponosi 
odpowiedzialność   za  szkodę   na   mieniu   lub   osobie,   wyrządzoną   komukolwiek   za   ruch 
przedsiębiorstwa (chyba że siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej). 

Okolicznością   objętą   ryzykiem   jest  bezpieczeństwo   innych   podmiotów  związane   ze 
znacznym prawdopodobieństwem powstania szkód w skutek takiej działalności. 

Przesłanka odpowiedzialności jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego między 
funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości a powstałą szkodą. 

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność (okoliczności egzonerecyjne)

 Siła wyższa

 Wyłączna wina poszkodowanego

 Wyłączna   wina   osoby   trzeciej,   za   którą   prowadzący   przedsiębiorstwo   nie   ponosi 

odpowiedzialności

Ciężar dowodu spoczywa na osobie prowadzącej zakład lub przedsiębiorstwo. 

46. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

 

 

Dominujący w doktrynie pogląd zakłada, że odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez 
produkt niebezpieczny jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności deliktowej, opartej na 
zasadzie ryzyka.

Odpowiedzialność za  szkodę wyrządzoną  przez produkt  niebezpieczny nie można z  góry 
wyłączać ani ograniczać. Jest to regulacja o charakterze semiimperatywnym, co oznacza że 

dopuszczalne   są  klauzule   umowne,   które   rozszerzają   odpowiedzialność   za   szkody 
wyrządzone przez produkt niebezpieczny.

Przepisy za szkodę wyrządzoną za produkt niebezpieczny nie wyłączają odpowiedzialności 
za szkodę wynikłą na zasadach ogólnych. 

Podmioty odpowiedzialne za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny:

 Producent ( w zakresie swojej działalności wytwarza produkt niebezpieczny)

 Wytwórca materiału surowca, części składowej produktu

 Producent nominalny

 Importer

 Ten kto w zakresie swojej działalności zbył ten produkt

Wszyscy odpowiadają solidarnie. 

Podmiotem   odpowiedzialnym   do   żądania   za   szkodę   jest   każdy,   kto   poniósł   szkodę 
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Odpowiedzialność ta dotyczy zarówno szkody na 
osobie, jak i na mieniu. Poszkodowanym może być nie tylko nabywca produktu, ale również 
wszystkie osoby które  mógłby ponieść  szkodę na skutek  ujawnienia  nie  niebezpiecznych 
właściwości produktu. 

Zasady odpowiedzialności za produkt niebezpieczny

Odpowiedzialność   opiera   się   na   zasadzie   ryzyka.   Producent   nie   odpowiada   za   szkody 
wyrządzone za produkt niebezpieczny, jeżeli wykaże, że:

 Produktu nie wprowadził do obiegu

 Wprowadzenie produktu do obiegu nie nastąpiło w zakresie prowadzonej działalności

 Właściwości   niebezpieczne   ujawniły   się   dopiero   po   wprowadzeniu   produktu   do 

obiegu

 Nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu

Przesłanki odpowiedzialności

 Wyrządzenie   szkody   przez   produkt   niebezpieczny   wytworzony   w   zakresie 

działalności gospodarczej

 Związek przyczynowy

Przedawnienie – 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu 
należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie. Jednak w każdym wypadku roszczenie 
przedawnia się z upływem 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu. 

47. Przedawnienie deliktowych roszczeń odszkodowawczych

Przedawnienie deliktowych roszczeń odszkodowawczych

20 lat

Jeżeli szkoda wynikła ze  zbrodni lub występku, roszczenie o 
naprawienie   szkody   ulega   przedawnieniu   z   upływem   lat 
dwudziestu od czasu popełnienia przestępstwa bez względu na 
to,   kiedy   poszkodowany   się   o   szkodzie   dowiedział   i   osobie 
zobowiązanej do jej naprawienia.

3 lata

Roszczenie   o   naprawienie   szkody   wyrządzonej  czynem 
niedozwolonym  ulega przedawnieniu z upływem lat trzech  od 
dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o 
osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten 
nie   może   być   dłuższy   niż   dziesięć   lat   od   dnia,   w   którym 
nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

W   razie   wyrządzenia  szkody   na   osobie,   przedawnienie   nie 
może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, 
w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie 
obowiązanej do jej naprawienia.

2 lata

Przedawnienie  roszczeń   osoby   małoletniej  o   naprawienie 
szkody   na   osobie   nie   może   skończyć   się   wcześniej   niż   z 
upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności

48. Culpa in contrahendo

 

 

Za winę w kontraktowaniu należy przyjąć wadliwość postępowania podmiotu w procesie 
zawierania   umowy   względem   kontrahenta,   skutkującą   odpowiedzialnością   w   granicach 
ujemnego interesu umownego.

Zgodnie   z  art.   72  KC  strona,   która   rozpoczęła   lub   prowadziła   negocjacje   z   naruszeniem 
dobrych   obyczajów,   w   szczególności   bez   zamiaru   zawarcia   umowy,   jest   obowiązana   do 
naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Rozmiar odszkodowania. 

Poszkodowany  może   domagać   się   naprawienia   szkody  poniesionej   przez   to,   że   liczył   na 
zawarcie   umowy,   która   nie   doszła   do   skutku   w   związku   z  nielojalnym   zachowaniem 
kontrahenta.   To   oznacza,   że   wysokość   odszkodowania   wyznaczona   jest   przez  ujemny 
interes umowny. Nadto szkoda musi pozostawać w normalnym związku z przyczynowym z 
nielojalnym   prowadzeniem   negocjacji,   a   nie   z   niewykonaniem   umowy,   której   dotyczyły 
negocjacje.  Pełne   odszkodowanie  nie   może   zatem   obejmować   zysków,   które   strona 
osiągnęłaby, gdyby negocjowana umowa została zawarta.

Odszkodowanie wynikające z "culpa in contrahendo" powinno objąć zarówno straty, które 
strona poniosła wskutek prowadzenia nieskutecznych negocjacji, jak i wyjątkowo korzyści, 
które mogłaby osiągnąć, gdyby ich nie prowadziła.

49. Gwarancja konsumencka

 

 

Zgodnie z ustawą konsumencką udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej 
opłaty przez oświadczenie gwaranta, które może być zamieszczone w:

 dokumencie gwarancyjnym lub

 reklamie.

Powyższe oświadczenie gwaranta odnosi się do towaru konsumpcyjnego, czyli kupionego 
przez konsumenta w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą.

Określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego, w przypadku gdy właściwość 
sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu.

Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.