JPolski_pp

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

Miejsce

na naklejkê

z kodem

(Wpisuje zdaj¹cy przed

rozpoczêciem pracy)

KOD ZDAJ¥CEGO

PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY

przygotowany przez

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

(Wpisuje zdaj¹cy przed rozpoczêciem pracy)

PESEL ZDAJ¥CEGO

Czas pracy 170 minut

Instrukcja dla zdaj¹cego
1. SprawdŸ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 16 stron. Ewentualny

brak zg³oœ przewodnicz¹cemu zespo³u nadzoruj¹cego egzamin.

2. Rozwi¹zania zadañ zamieœæ w miejscu na to przeznaczonym.
3. Pisz czytelnie. U¿ywaj d³ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/

/atramentem.

4. Nie u¿ywaj korektora, a b³êdne zapisy wyraŸnie przekreœl.
5. Pamiêtaj, ¿e zapisy w brudnopisie nie podlegaj¹ ocenie.
6. Mo¿esz korzystaæ ze s³ownika poprawnej polszczyzny i s³ownika

ortograficznego.

7. Wype³nij tê czêœæ karty odpowiedzi, któr¹ koduje zdaj¹cy. Nie

wpisuj ¿adnych znaków w czêœci przeznaczonej dla egzaminatora.

8. Na karcie odpowiedzi wpisz swoj¹ datê urodzenia i PESEL. Zama-

luj

¢ pola odpowiadaj¹ce cyfrom numeru PESEL. B³êdne zazna-

czenie otocz kó³kiem

¦ i zaznacz w³aœciwe.

¯yczymy powodzenia!

Za rozwi¹zanie

wszystkich zadañ

mo¿na otrzymaæ

³¹cznie 70 punktów.

Czêœæ I – 20 p.

Czêœæ II – 50 p.

Czêœæ I – rozumienie czytanego tekstu

Przeczytaj uwa¿nie tekst, a nastêpnie odpowiedz na pytania. Odpowiadaj tylko na pod-
stawie tekstu i tylko w³asnymi s³owami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteœ proszony.

Kod W³adys³awa Jagie³³y

1. Kod Leonarda da Vinci

Dana Browna cieszy siê nies³abn¹c¹ popularnoœci¹ wœród czy-

telników. Na nic krytyczne komentarze specjalistów – tysi¹ce entuzjastów z ca³ego
œwiata przemierzaj¹ paryskie muzea i koœcio³y z bestsellerem w rêkach, wypatruj¹c
znaków pozostawionych przez twórcê Mona Lizy. Prawda jest jednak ciekawsza od
najlepszej nawet fikcji. Tak¿e w Polsce mamy wiele podobnych rebusów, tyle ¿e
prawdziwych.

W œredniowieczu symbole pozwala³y cz³owiekowi lepiej rozumieæ otaczaj¹cy œwiat.
Przez stulecia ogromna czêœæ wiedzy o tym œwiecie znaków przepad³a. Dziœ nie-
rzadko stajemy bezradni przed dzie³ami r¹k i umys³ów mistrzów œredniowiecza,
próbuj¹c odszyfrowaæ „kod”, w którym zapisali przes³anie. Pozostaje ¿mudne szu-
kanie drogi w g¹szczu sprzecznych interpretacji i subtelnych wieloznacznoœci.

Rebusem zajmuj¹cym kolejne pokolenia badaczy jest nagrobek króla W³adys³awa
Jagie³³y. Piêtnastoletni Jagie³³o po œmierci ojca w 1377 roku obj¹³ w³adzê nad Wielkim
Ksiêstwem Litewskim, ogromnym pañstwem rozci¹gaj¹cym siê bez ma³a od Ba³tyku
po Morze Czarne i ostatnim pogañskim w³adztwem kontynentu. W obliczu wojny
domowej z pretenduj¹cymi do tronu kuzynami oraz zagro¿enia krzy¿ackiego litews-
ki w³adca w 1384 roku zdecydowa³ siê porzuciæ starych bogów i przyj¹æ chrzeœ-
cijañstwo w obrz¹dku ³aciñskim. Razem z now¹ wiar¹ (i imieniem W³adys³aw)
przyj¹³ rêkê Jadwigi Andegaweñskiej i polsk¹ koronê. Mo¿ni, którzy oddali Jagielle
polski tron, wiedzieli, ¿e zakonna propaganda nie omieszka wykorzystaæ pogañskiej
przesz³oœci nowego w³adcy. Wed³ug Krzy¿aków Litwin jedynie udawa³ wiernego
syna Koœcio³a, a naprawdê nadal ho³dowa³ pogañskim zabobonom.

Jak by³o naprawdê? Czy zwyciêzca spod Grunwaldu pozosta³ w g³êbi serca wierny
wierzeniom przodków? Wst¹pi³ na polski tron jako dwudziesto- czy trzydziesto-
paroletni (nie znamy dok³adnej daty jego urodzin) mê¿czyzna. Trudno by³o mu
wyzbyæ siê wyniesionych z Litwy zwyczajów. Dlatego te¿ nierzadko dziwi³, a nawet
szokowa³ polskich poddanych swym zachowaniem. Podobnie jak otoczenie króla,
mo¿emy siê jedynie domyœlaæ, co siê za tym kryje.

Oczywiste by³o, ¿e król po œmierci do³¹czy do koronowanych poprzedników W³adys³a-
wa £okietka i Kazimierza Wielkiego, pochowanych w krakowskiej katedrze na wawels-
kim wzgórzu. Miejscem najgodniejszym by³a nawa g³ówna. Tu te¿ stan¹³ królewski grób.
Miejsce to wybrano jeszcze z innego wzglêdu. Otó¿ ju¿ w 1393 roku królowa Jadwiga
ufundowa³a w tej arkadzie o³tarz pod wezwaniem œw. Krzysztofa. Sam W³adys³aw
uposa¿y³ o³tarz dodatkowymi sumami, zaznaczaj¹c w dokumencie, ¿e maj¹ byæ tam
odprawiane msze za jego duszê. Nabo¿eñstwa do œw. Krzysztofa nie by³y popularne
wœród Piastów i Andegawenów. Sk¹d wiêc taki patron i dba³oœæ o miejsce jego kultu?

Œwiêty Krzysztof œwietnie nadawa³ siê na niebieskiego orêdownika króla neofity. Po-
dobnie jak Jagie³³o, przyszed³ na œwiat jako poganin i dopiero po latach przyj¹³
chrzest. Osiad³ nad rzek¹, trudni¹c siê przenoszeniem podró¿nych na drugi brzeg.
Pewnego razu mia³ mu siê ukazaæ Chrystus pod postaci¹ dziecka, które œwiêty

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

przeniós³ przez wodê, dziwi¹c siê niezwyk³emu ciê¿arowi. Ta pobo¿na legenda
objaœnia³a imiê œwiêtego: Krzysztof pochodzi od greckiego Christo phorus (nios¹cy
Chrystusa). Analogia wydaje siê jasna – teraz nowym „nios¹cym Chrystusa” by³
W³adys³aw Jagie³³o, który zaniós³ prawdziw¹ wiarê na pogañsk¹ Litwê. Œlady
³¹czenia kultu œw. Krzysztofa z W³adys³awem Jagie³³¹ znajdujemy równie¿ na Litwie.
Na najstarszej pieczêci Wilna znalaz³ siê wizerunek œw. Krzysztofa przenosz¹cego
Chrystusa przez rzekê. Teraz scena ta zdobi herb stolicy Litwy. W tym œwietle nie
dziwi z³o¿enie cia³a króla w cieniu o³tarza jego œwiêtego opiekuna.

Nagrobek jest wspania³ym owocem z³otej jesieni œredniowiecza, kiedy w Europie œcie-
ra³y siê, jednoczeœnie uzupe³niaj¹c, tradycje sztuki gotyku i pr¹dy nowej epoki – re-
nesansu. G³owa króla spoczywa na poduszce, za któr¹ le¿¹ dwa lwy. To nie przypadek,
gdy¿ lwy symbolizuj¹ królewski majestat. Jednoczeœnie s¹ personifikacj¹ brutalnoœci,
dzikoœci, nieokie³znanej si³y. Z lwi¹ symbolik¹ wi¹¿e siê przedstawienie smoka o kro-
kodylich kszta³tach, którego depcze w³adca. Smok oznacza dzikoœæ, pogañstwo i szata-
na. Ta wieloznacznoœæ pozwala na ró¿norodne interpretacje. Smok mo¿e przypominaæ
o poskromieniu przez króla w zwyciêskich wojnach nieprzyjació³ królestwa. Mo¿e
równie¿ symbolizowaæ smoka pogañstwa zgniecionego stop¹ nowego Krzysztofa.

Jest na nagrobku jeszcze jeden element, który nie poddaje siê prostej i ³atwej inter-
pretacji. Dooko³a, u jego podstawy, umieszczono figury ptaków oraz psów. RzeŸbiarz
nie ograniczy³ siê do ustawienia figur, lecz ca³y ten „zoologiczny fryz” udrama-
tyzowa³: psy skradaj¹ siê od ty³u do ptaków. Nie uda³o siê znaleŸæ analogii dla takiego
przedstawienia w œredniowiecznej rzeŸbie nagrobnej. Interpretacji jest prawie tyle, ilu
badaczy nagrobka Jagie³³y. Wœród uczonych przewa¿a jednak pogl¹d, ¿e zwierzêce
wizerunki s¹ aluzj¹ do ³owieckich pasji króla. Ale jest te¿ teoria bardziej niezwyk³a.
Wed³ug niej rzeczone psy i soko³y s¹ widomym œladem litewskich wierzeñ zmar³ego
i pogañskich praktyk pogrzebowych. Praktykowano tu ca³opalenie zw³ok. Wed³ug
D³ugosza cia³o uk³adano na drewnianej konstrukcji, a do zw³ok, które mia³y byæ
spalone, dodawano wszelkie najcenniejsze rzeczy – konia, siod³o, broñ, szaty, pas,
pierœcieñ, i razem ze zmar³ym palono je. Rzeczy, które by³y zmar³emu, o czym wie-
dziano, najdro¿sze za ¿ycia. D³ugosz opisa³ tak¿e pogrzeb ksiêcia Kiejstuta. Kiejstut
sp³on¹³ na stosie wraz z ulubionymi koñmi, strojami oraz orê¿em. Na stos posz³y
równie¿ ulubione ptaki i psy ³owcze litewskiego ksiêcia.

Nie wiemy, czy nasze interpretacje nagrobka Jagie³³y odpowiadaj¹ faktycznym inten-
cjom, jakie przyœwieca³y fundatorowi i artyœcie, który nada³ tym wizjom ostateczny
kszta³t. I zapewne nigdy siê nie dowiemy. Pozostaj¹ domys³y, spekulacje i sprzeczne
interpretacje. Problemem jest równie¿ to, ¿e nie mamy wszystkich elementów królews-
kiego kodu. Wa¿nym, a brakuj¹cym fragmentem uk³adanki jest niezachowany pier-
wotny kamienny baldachim „przykrywaj¹cy” nagrobek. Obecny wzniesiono w latach
1519–1524 staraniem królewskiego wnuka Zygmunta Starego. Ale najwiêksz¹ tajemni-
cê kryje w³aœciwy grób i z³o¿one w nim doczesnoœci W³adys³awa Jagie³³y. W przeci-
wieñstwie do grobów wielu jego poprzedników i nastêpców nigdy nie by³ otwarty
i przebadany. Ciekawe, co w³adca zabra³ z sob¹ w ostatni¹ podró¿. Czy w mrokach
grobu znajduje siê klucz, który pozwoli nam dopasowaæ do siebie elementy ³ami-
g³ówki? Nie poznamy odpowiedzi na te pytania, dopóki nie ods³onimy ukrytego pod
posadzk¹ katedry miejsca, w którym 18 czerwca 1434 roku z³o¿ono królewsk¹ trumnê.

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

10.

Zanim jednak zaczniemy zrywaæ kamienne p³yty, zastanówmy siê, czy warto w imiê
zaspokojenia naszej ciekawoœci zak³ócaæ wieczny odpoczynek zwyciêzcy spod Grun-
waldu, fundatora wspania³ej dynastii, która przez ponad dwieœcie lat panowa³a nad
znaczn¹ czêœci¹ naszego kontynentu.

Oprac. na podstawie: Rafa³ Jaworski, Kod W³adys³awa Jagie³³y, „Mówi¹ Wieki” 2006, nr 556.

Zadanie 1.

1 p.

Jak¹ funkcjê pe³ni w tekœcie akapit 1.?

...............................................................................................................................................................

Zadanie 2.

1 p.

Na podstawie akapitu 3. wyjaœnij powody przyjêcia chrzeœcijañstwa przez Jagie³³ê.

...............................................................................................................................................................

Zadanie 3.

1 p.

Dlaczego œw. Krzysztof zosta³ patronem grobu króla?

...............................................................................................................................................................

Zadanie 4.

1 p.

Zacytuj z akapitu 7. zdanie, w którym autor nawi¹zuje do treœci akapitu 6.

...............................................................................................................................................................

Zadanie 5.

1 p.

Podaj interpretacjê lwów zdobi¹cych nagrobek Jagie³³y, która nawi¹zuje do osobowoœci
w³adcy.

...............................................................................................................................................................

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

Zadanie 6.

1 p.

Na podstawie akapitu 8. odpowiedz na drugie z pytañ rozpoczynaj¹cych akapit 4.

...............................................................................................................................................................

Zadanie 7.

2 p.

Podaj dwa elementy, których brakuje w królewskim kodzie (akapit 9.).

...............................................................................................................................................................

Zadanie 8.

1 p.

Podaj wystêpuj¹ce w artykule trzy synonimy rzeczownika „kod”.

...............................................................................................................................................................

Zadanie 9.

1 p.

W jakim celu autor powo³uje siê na kroniki D³ugosza?

...............................................................................................................................................................

Zadanie 10.

2 p.

Spoœród podanych przyk³adów wybierz i dopisz po jednym okreœleniu:

orêdownik –.............................................................................................................................

neofita – ....................................................................................................................................

orê¿ –.........................................................................................................................................

badacz; broñ; ktoœ, kto siê wstawia za kimœ; nowy wyznawca; ten, kto opisuje.

Zadanie 11.

2 p.

Zacytuj z akapitów 2. i 9. metafory, które wzmacniaj¹ efekt opisywanych prób roz-
wik³ania zagadek.

...............................................................................................................................................................

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

Zadanie 12.

1 p.

Tekst Rafa³a Jaworskiego ma charakter:

a) dydaktyczny.
b) filozoficzny.
c) informacyjny.
d) poetycki.

Zadanie 13.

2 p.

Rozró¿nij informacje i opinie. Uzupe³nij tabelê, wpisuj¹c w odpowiednim miejscu X.

Przyk³ad z tekstu

informacja

opinia

a) „[...] w 1393 roku królowa Jadwiga ufundowa³a w tej arka-

dzie o³tarz pod wezwaniem œw. Krzysztofa”.

b) „Smok mo¿e przypominaæ o poskromieniu przez króla

w zwyciêskich wojnach nieprzyjació³ królestwa”.

c) „[...] zwierzêce wizerunki s¹ aluzj¹ do ³owieckich pasji

króla”.

Zadanie 14.

1 p.

Jak¹ funkcjê w tekœcie pe³ni¹ pytania (akapity: 4., 5., 9.)?

...............................................................................................................................................................

Zadanie 15.

2 p.

Wyjaœnij sens ostatniego akapitu w kontekœcie ca³ego artyku³u.

...............................................................................................................................................................

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

Czêœæ II – pisanie tekstu w³asnego
Wybierz temat i napisz wypracowanie nie krótsze ni¿ dwie strony (oko³o 250 s³ów).

Temat 1.
Analizuj¹c podane fragmenty Pana Tadeusza oraz wykorzystuj¹c znajomoœæ ca³ego poe-
matu, wska¿ ró¿nice miêdzy dwoma gospodarstwami i scharakteryzuj ich mieszkañców.

Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Sta³ dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
Œwieci³y siê z daleka pobielane œciany,
Tym bielsze, ¿e odbite od ciemnej zieleni
Topoli, co go broni¹ od wiatrów jesieni.
Dom mieszkalny niewielki, lecz zewsz¹d chêdogi,
I stodo³ê mia³ wielk¹, i przy niej trzy stogi
U¿¹tku, co pod strzech¹ zmieœciæ siê nie mo¿e;
Widaæ, ¿e okolica obfita we zbo¿e,
I widaæ z liczby kopic, co wzd³u¿ i wszerz smugów
Œwiec¹ gêsto jak gwiazdy, widaæ z liczby p³ugów
Orz¹cych wczeœnie ³any ogromne ugoru,
Czarnoziemne, zapewne nale¿ne do dworu,
Uprawne dobrze na kszta³t ogrodowych grz¹dek:
¯e w tym domu dostatek mieszka i porz¹dek.
Brama na wci¹¿ otwarta przechodniom og³asza,
¯e goœcinna i wszystkich w goœcinê zaprasza.

W³aœnie dwukonn¹ bryk¹ wjecha³ m³ody panek
I obieg³szy dziedziniec zawróci³ przed ganek,
Wysiad³ z powozu; konie porzucone same,
Szczypi¹c trawê ci¹gnê³y powoli pod bramê.
We dworze pusto, bo drzwi od ganku zamkniêto
Zaszczepkami i ko³kiem zaszczepki przetkniêto.
Podró¿ny do folwarku nie bieg³ s³ug zapytaæ;
Odemkn¹³, wbieg³ do domu, pragn¹³ go powitaæ.
Dawno domu nie widzia³, bo w dalekim mieœcie
Koñczy³ nauki, koñca doczeka³ nareszcie.
Wbiega i okiem chciwie œciany starodawne
Ogl¹da czule, jako swe znajome dawne.
Te¿ same widzi sprzêty, te¿ same obicia,
Z któremi siê zabawiaæ lubi³ od powicia;
Lecz mniej wielkie, mniej piêkne, ni¿ siê dawniej zda³y.
I te¿ same portrety na œcianach wisia³y.
Tu Koœciuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz obur¹cz trzyma;
Takim by³, gdy przysiêga³ na stopniach o³tarzów,
¯e tym mieczem wypêdzi z Polski trzech mocarzów

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie

Siedzi Rejtan ¿a³oœny po wolnoœci stracie,

W rêku trzyma nó¿, ostrzem zwrócony do ³ona,

A przed nim le¿y Fedon i ¿ywot Katona.

Dalej Jasiñski, m³odzian piêkny i posêpny,

Obok Korsak, towarzysz jego nieodstêpny,

Stoj¹ na szañcach Pragi, na stosach Moskali,

Siek¹c wrogów, a Praga ju¿ siê wko³o pali.

Nawet stary stoj¹cy zegar kurantowy

W drewnianej szafie pozna³ u wniœcia alkowy

I z dziecinn¹ radoœci¹ poci¹gn¹³ za sznurek,

By stary D¹browskiego us³yszeæ mazurek.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Ksiêga pierwsza Gospodarstwo, Warszawa 1982.

Wszystko nadzwyczaj stare, zgni³e; domu dachy

Œwieci³y siê, jak gdyby od zielonej blachy,

Od mchu i trawy, która buja jak na ³¹ce.

Po strzechach gumien – niby ogrody wisz¹ce

Ró¿nych roœlin: pokrzywa i krokos czerwony,

¯ó³ta dziewanna, szczyru barwiste ogony,

Gniazda ptastwa ró¿nego, w strychach go³êbniki,

W oknach gniazda jaskó³cze, u progu króliki

Bia³e skacz¹ i ryj¹ w niedeptanej darni.

S³owem, dwór na kszta³t klatki albo królikarni.

A dawniej by³ obronny! Pe³no wszêdzie œladów,

¯e wielkich i ¿e czêstych doznawa³ napadów.

Pod bram¹ dot¹d w trawie, jak dzieciêca g³owa

Wielka, le¿a³a kula ¿elazna dzia³owa

Od czasów szwedzkich; niegdyœ skrzyd³o wrót otwarte

Bywa³o o tê kulê jak o g³az oparte.

Na dziedziñcu spomiêdzy pio³unu i chwastu

Wznosz¹ siê stare szczêty krzy¿ów kilkunastu

Na ziemi nieœwiêconej; znak, ¿e tu chowano

Poleg³ych œmierci¹ nag³¹ i niespodziewan¹.

Kto by uwa¿a³ z bliska lamus, spichrz i chatê,

Ujrzy œciany od ziemi do szczytu pstrokate

Niby rojem owadów czarnych; w ka¿dej plamie

Siedzi we œrodku kula jak trzmiel w ziemnej jamie.

U drzwi domostwa wszystkie klamki, æwieki, haki,

Albo uciête, albo nosz¹ szabel znaki:

Pewnie tu probowano hartu zygmuntówek,

Któremi mo¿na œmia³o æwieki obci¹æ z g³ówek

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

Lub hak przer¿n¹æ, w brzeszczocie nie zrobiwszy szczerby.

Nade drzwiami Dobrzyñskich widne by³y herby;

Lecz armaturê – serów zas³oni³y pu³ki

I zasklepi³y gêsto gniazdami jaskó³ki.

Wewn¹trz samego domu, w stajni i wozowni,

Pe³no znajdziesz rynsztunków, jak w starej zbrojowni.

Pod dachem wisz¹ cztery ogromne szyszaki,

Ozdoby czó³ marsowych: dziœ Wenery ptaki,

Go³êbie, w nich gruchaj¹c karmi¹ swe pisklêta.

W stajni kolczuga wielka nad ¿³obem rozpiêta

I pierœcieniasty pancerz s³u¿¹ za drabinê,

W któr¹ ch³opiec zarzuca Ÿrebcom dziêcielinê.

W kuchni kilka rapierów kucharka bezbo¿na

Odhartowa³a, k³ad¹c je w piec zamiast ro¿na;

Buñczukiem

, ³upem z Wiednia, otrzepywa ¿arna:

S³owem, wygna³a Marsa Ceres gospodarna

I panuje z Pomon¹, Flor¹ i Wertumnem

Nad Dobrzyñskiego domem, stodo³¹ i gumnem.

Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Ksiêga szósta Zaœcianek, Warszawa 1982.

Temat 2.
Zanalizuj za³¹czone fragmenty Lalki oraz Ludzi bezdomnych i porównaj obrazy miasta
widziane oczami bohaterów. Wykorzystaj znajomoœæ utworów.

Nieustanny turkot i szmer wyda³ siê Wokulskiemu nieznoœnym, a wewnêtrzna pust-

ka straszliw¹. Chcia³ czymœ siê zaj¹æ i przypomnia³ sobie, ¿e jeden z zagranicznych
kapitalistów pyta³ go o zdanie w kwestii bulwarów nad Wis³¹. Zdanie ju¿ mia³ wyro-
bione: Warszawa ca³ym swoim ogromem ci¹¿y i zsuwa siê ku Wiœle. Gdyby brzeg rzeki
obwarowaæ bulwarami, powsta³aby tam najpiêkniejsza czêœæ miasta: gmachy, sklepy,
aleje... „Trzeba spojrzeæ, jak by to wygl¹da³o?” – szepn¹³ Wokulski i skrêci³ na ulicê
Karow¹. Przy bramie wiod¹cej tam zobaczy³ bosego, przewi¹zanego sznurami tragarza,
który pi³ wodê prosto z wodotrysku; zachlapa³ siê od stóp do g³ów, ale mia³ bardzo
zadowolon¹ minê i œmiej¹ce siê oczy. „Ju¿ci, ten ma, czego pragn¹³. Ja, ledwiem zbli¿y³ siê
do Ÿród³a, widzê, ¿e nie tylko ono znik³o, ale nawet wysychaj¹ moje pragnienia. Pomimo
to mnie zazdroszcz¹, a nad nim ka¿¹ siê litowaæ. Co za potworne nieporozumienie!”

Na Karowej odetchn¹³. Zdawa³o mu siê, ¿e jest jedn¹ z plew, które ju¿ odrzuci³ m³yn

wielkomiejskiego ¿ycia, i ¿e powoli sp³ywa sobie gdzieœ na dó³ tym rynsztokiem zaciœ-
niêtym odwiecznymi murami. „Có¿ bulwary?... – myœla³. – Postoj¹ jakiœ czas, a potem
bêd¹ waliæ siê, zaroœniête zielskiem i odrapane, jak te oto œciany. Ludzie, którzy je

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

1 Buñczuk – drzewce zakoñczone kul¹, ozdobione koñskim w³osiem; symbol w³adzy w armii tureckiej;

zaadaptowany jako znak hetmañski.

budowali z wielk¹ prac¹, mieli tak¿e na celu zdrowie, bezpieczeñstwo, maj¹tek, a mo¿e
zabawy i pieszczoty. I gdzie oni s¹?... Zosta³y po nich spêkane mury, jak skorupa po
œlimaku dawnej epoki. A ca³y po¿ytek z tego stosu cegie³ i tysi¹ca innych stosów bêdzie,
¿e przysz³y geolog nazwie je ska³¹ ludzkiego wyrobu, jak my dziœ koralowe rafy albo
kredê nazywamy ska³ami wyrobu pierwotniaków. [...]” Zatrzyma³ siê w po³owie drogi
i patrzy³ na ci¹gn¹c¹ siê u jego stóp dzielnicê miêdzy Nowym Zjazdem i Tamk¹. Uderzy³o
go podobieñstwo do drabiny, której jeden bok stanowi ulica Dobra, drugi – linia od Gar-
barskiej do Topieli, a kilkanaœcie uliczek poprzecznych formuj¹ jakby szczeble. [...] I roz-
wa¿a³ pe³en goryczy, ¿e ten p³at ziemi nadrzecznej, zasypany œmieciem z ca³ego miasta,
nie urodzi nic nad parterowe i jednopiêtrowe domki barwy czekoladowej i jasno¿ó³tej,
ciemnozielonej i pomarañczowej. Nic, oprócz bia³ych i czarnych parkanów, otaczaj¹cych
puste place, sk¹d gdzieniegdzie wyskakuje kilkupiêtrowa kamienica jak sosna, która
ocala³a z wyciêtego lasu, przestraszona w³asn¹ samotnoœci¹.

„Nic nic!...” – powtarza³ tu³aj¹c siê po uliczkach, gdzie widaæ by³o rudery zapadniête

ni¿ej bruku, z dachami poros³ymi mchem, lokale z okiennicami dniem i noc¹ zamk-
niêtymi na sztaby, drzwi zabite gwoŸdziami, naprzód i w ty³ powychylane œciany, okna
³atane papierem albo zatkane ³achmanem.

Szed³, przez brudne szyby zagl¹da³ do mieszkañ i nasyca³ siê widokiem szaf bez

drzwi, krzese³ na trzech nogach, kanap z wydartym siedzeniem, zegarów o jednej ska-
zówce, z porozbijanymi cyferblatami. Szed³ i cicho œmia³ siê na widok wyrobników
wiecznie czekaj¹cych na robotê, rzemieœlników, którzy trudni¹ siê tylko ³ataniem starej
odzie¿y, przekupek, których ca³ym maj¹tkiem jest kosz zesch³ych ciastek – na widok
obdartych mê¿czyzn, mizernych dzieci i kobiet niezwykle brudnych.

„Oto miniatura kraju – myœla³ – w którym wszystko d¹¿y do spodlenia i wytêpienia

rasy. Jedni gin¹ z niedostatku, drudzy z rozpusty. Praca odejmuje sobie od ust, a¿eby
karmiæ niedo³êgów; mi³osierdzie hoduje bezczelnych pró¿niaków, a ubóstwo nie mog¹ce
zdobyæ siê na sprzêty otacza siê wiecznie g³odnymi dzieæmi, których najwiêksz¹ zalet¹
jest wczesna œmieræ”.

Boles³aw Prus, Lalka, Warszawa 1977.

Z prawej i lewej strony sta³y otworem sklepiki, instytucje koñcz¹ce siê niedaleko od

proga – jak szuflady wyklejone papierem. Na drewnianych pó³kach le¿a³o w takim
magazynie za jakie trzy ruble papierosów, a bli¿ej drzwi nêci³y przechodnia gotowane
jaja, wêdzone œledzie, czekolada w tabliczkach i w ponêtnej formie cukierków, krajanki
sera, bia³a marchew, czosnek, cebula, ciastka, rzodkiew, groch w str¹czkach, kub³y z ko-
szernymi serdelkami i s³oje z sokiem malinowym do wody.

W ka¿dym z takich sklepów czernia³a na pod³odze kupa b³ota, która nawet w upale

zachowuje w³aœciw¹ jej przyjemn¹ wilgotnoœæ. Po tym gnoju pe³za³y dzieci okryte brud-
nymi ³achmany i same brudne nad wyraz. [...]

O krok dalej rozwarte okna dawa³y widzieæ wnêtrza pracowni, gdzie pod niskimi

sufitami skracaj¹ swój ¿ywot schyleni mê¿czyŸni albo zgiête kobiety. Tu widaæ by³o
warsztat szewski, ciemn¹ pieczarê, z której wywala³ siê smród namacalny, a zaraz obok
fabrykê peruk, jakich u¿ywaj¹ pobo¿ne ¯ydówki. By³o takich zak³adów fryzjerskich
kilkanaœcie z rzêdu. Blade, ¿ó³te, obumar³e dziewczyny, same nie czesane ani myte,

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

pracowicie rozdziela³y k³aki... Z dziedziñców, drzwi, nawet ze starych dachów krytych
blach¹ lub ceg³¹, gdzie szeregiem tkwi³y okna facjatek, wychyla³y siê twarze chore, chude,
d³ugonose, zielone, morêgowate i patrza³y oczy krwawe, ciekn¹ce albo zobojêtnia³e na
wszystko w niedoli, oczy, które w smutku wiecznym œni¹ o œmierci. [...]

Judym szed³ prêdko, mrucz¹c coœ do siebie. Mury o kolorze zakurzonego grynszpanu

albo jakiejœ zrudzia³ej czerwonoœci, niby pstre, ub³ocone ga³gany, nasunê³y mu siê przed
oczy. Ciep³a... Chodniki by³y jak niegdyœ zdruzgotane, bruk pe³en w¹do³ów. Nie by³o tu
ju¿ ani jednego przechodnia w cylindrze, rzadko trafia³a siê dama w kapeluszu. Ogó³
id¹cych podobny by³ do murów tej ulicy. Szli ludzie w ubraniach do pracy fizycznej,
najczêœciej bez ko³nierzyków. Przeje¿d¿aj¹ca doro¿ka zwraca³a uwagê wszystkich. Z dala
ju¿ dostrzeg³ Judym bramê rodzinnej kamienicy i zbli¿y³ siê do niej z niemi³ym uczuciem
tak zwanego fa³szywego wstydu. Trza by³o witaæ osoby niskiej kondycji. Teraz, gdy
wróci³ z zagranicy, by³o mu to przykro; bardziej ni¿ kiedykolwiek. Wszed³ co tchu
w bramê z nieuœwiadomionym planem: unikaæ obcych...

Dziedziniec rozchodzi³ siê w trzy strony œwiata. Nad jedn¹ jego szyj¹ wznosi³a siê

jakaœ ha³aœliwa fabryczka, która by³a dla Judyma nowoœci¹, drug¹ po dawnemu zaj-
mowa³ sk³ad wêgla, a trzecia prowadzi³a do kilkopiêtrowej oficyny. Tam w³aœnie Judym
skierowa³ swe kroki. [...] Min¹³ pierwsze piêtro, drugie i dopiero na wysokoœci strychu
zwolni³ kroku. Mia³ przed sob¹ okienko bez szyb, pewien rodzaj strzelnicy w murze.
Ceg³a, zamykaj¹ca ten otwór z do³u, by³a tak wyœlizgana przez dzieci, które siê tam
bawi³y, ¿e przybra³a kszta³t owalny. Ile¿ to razy on sam, Judym, wy³azi³ przez ten otwór
na zewn¹trz muru i wisia³ w powietrzu! W k¹cie czernia³ wodoci¹g ogólny, rozpro-
wadzaj¹cy wilgoæ na ca³¹ œcianê. Nad nim a¿ do sufitu siêga³a plama kopciu z lampy
naftowej. Œciany by³y pe³ne cienia i smutku, jak deski sk³adaj¹ce trumnê.

Stefan ¯eromski, Ludzie bezdomni, Kraków 2006.

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

Wypracowanie

...............................................................................................................................................................

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

...............................................................................................................................................................

Jêzyk polski. Poziom podstawowy

...............................................................................................................................................................

Próbny egzamin maturalny

Wydawnictwo Szkolne OMEGA

NAJLEPSZE KSI¥¯KI DO MATURY

BRUDNOPIS

...............................................................................................................................................................

Jêzyk polski. Poziom podstawowy