„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Świderek
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
713[02].Z1.08
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
1
Recenzenci:
mgr inż. Grażyna Antoniewska
mgr inż. Beata Wiśniewska - Milej
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Marzena Więcek
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[02].Z1.08
„Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych” zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu monter instalacji sanitarnych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie
3
2. Wymagania wstępne
5
3. Cele kształcenia
6
4. Materiał nauczania
7
4.1. Rury i kształtki żeliwne
7
4.1.1. Materiał nauczania
7
4.1.2. Pytania sprawdzające 17
4.1.3. Ćwiczenia 17
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Rury i kształtki kamionkowe
19
4.2.1. Materiał nauczania
19
4.2.2. Pytania sprawdzające 23
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 25
4.3. Zasady montażu rur żeliwnych i kamionkowych
26
4.3.1. Materiał nauczania
26
4.3.2. Pytania sprawdzające 38
4.3.3. Ćwiczenia 38
4.3.4. Sprawdzian postępów 42
5. Sprawdzian osiągnięć
43
6. Literatura
48
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik, ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o rurach żeliwnych
i kamionkowych, stosowanych kształtkach, zasadach wykonywania połączeń, warunkach
mocowania instalacji do przegród budowlanych, a także przepisach bhp i ochrony ppoż.
obowiązujących przy wykonywaniu montażu.
Poradnik ten zawiera:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj wskazaną literaturę
oraz inne źródła informacji. Materiał nauczania obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:
−
wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,
−
pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,
−
sprawdzian teoretyczny,
−
sprawdzian umiejętności praktycznych.
4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy
i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem osiągnięcia
umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian
postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał
albo nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych, której treści teraz
poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zapoznania się z procesem wykonywania
instalacji kanalizacyjnych.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz
instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te
poznasz podczas trwania nauki.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
4
Schemat
układu jednostek modułowych
713[02].Z1
Technologia montażu instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych
713[02].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo – zakończeniowe przy wykonywaniu instalacji
713[02].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[02].Z1/2/3/4.03
Montaż instalacji z rur miedzianych
713[02].Z1/2.04
Montaż instalacji z tworzyw sztucznych
713[02].Z1.05
Montaż instalacji zimnej wody i ciepłej wody użytkowej
713[02].Z1.06
Instalacja urządzeń do lokalnego i centralnego przygotowania ciepłej
d
k
j
713[02].Z1.07
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć wody
713[02].Z1.08
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
713[02].Z1.09
Montaż instalacji kanalizacyjnej
713[02].Z1.10
Instalacja urządzeń lokalnych ujęć ścieków
713[02].Z1.11
Konserwacja instalacji wodociągowych i kanalizacyjnych
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Montaż instalacji z rur żeliwnych
i kamionkowych” powinieneś umieć:
− rozpoznawać materiały instalacyjne,
− stosować terminologię budowlaną,
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii i bhp,
− wykonywać prace przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu instalacji,
− stosować terminologię budowlaną,
− odczytywać i interpretować rysunki budowlane,
− posługiwać się dokumentacją budowlaną,
− wykonywać przedmiary i obmiary robót,
− wykonywać pomiary i rysunki inwentaryzacyjne,
− organizować stanowiska składowania i magazynowania,
− przestrzegać zasad bhp, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,
− stosować procedury związane z ratowaniem poszkodowanego w wyniku wypadku przy pracy,
− posługiwać się przyrządami pomiarowymi,
− trasować miejsca montażu instalacji,
− rozpoznawać oznaczenia graficzne na dokumentacji budowlanej,
− korzystać z różnych źródeł informacji.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wykonać prace przy montażu instalacji z rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych,
zgodnie z obowiązującymi przepisami bhp i ochrony ppoż.,
− przygotować na podstawie wykazu materiały potrzebne do montażu instalacji z rur żeliwnych
i kamionkowych,
− ocenić stan techniczny rur i łączników instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych do
montażu,
− przygotować rury instalacyjne żeliwne i kamionkowe do montażu,
− wykonać połączenia rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych,
− zamocować wykonane odcinki rur instalacyjnych żeliwnych i kamionkowych w budynku,
− wykonać przejścia instalacji z rur żeliwnych na instalacje wykonane z innych materiałów,
− posłużyć się dokumentacją techniczną.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Rury i kształtki żeliwne
4.1.1. Materiał nauczania
Wymagania materiałowe, kwalifikacyjne rur i kształtek żeliwnych
Żeliwo jest stopem żelaza i węgla oraz innych domieszek: krzemu, manganu, fosforu
i siarki. Procentowa zawartość węgla w stopie wynosi od 2,0 do 3,6%. Wyróżnia się żeliwo
białe, szare, ciągliwe i stopowe.
Do produkcji rur kanalizacyjnych stosuje się dwie odmiany żeliwa: szare i sferoidalne.
Żeliwo szare charakteryzuje się dużą wytrzymałością na ściskanie, a małą na rozciąganie.
Żeliwo sferoidalne charakteryzuje się lepszymi właściwościami wytrzymałościowymi
w stosunku do żeliwa szarego.
Żeliwo ciągliwe ( dzięki właściwościom mechanicznym ) jest formą stopową pośrednią między
żeliwem szarym a stalą. Stosowane jest do produkcji kształtek (łączników).
Rury kanalizacyjne żeliwne na całej powierzchni pokrywane są powłoką ochronną
antykorozyjną, najczęściej lakierem bitumicznym. Warstwa, którą tworzy powłoka bitumiczna
powinna ściśle przylegać do powierzchni rury, być elastyczna, nie złuszczać się, nie odpadać
i nie lepić.
Wewnętrzna powłoka rury z żeliwa sferoidalnego – stanowi ją wykładzina z zaprawy
cementowej – musi być warstwą jednorodną. Jest ona nanoszona metodą natryskową. Przed
nałożeniem zaprawy cementowej powierzchnia żeliwna musi być oczyszczona, sucha
i odtłuszczona. Warstwę ochronną powierzchni zewnętrznych stanowi powłoka cynkowa
nałożona metodą natryskową i dodatkowo zabezpieczona antykorozyjnie powłoką bitumiczną.
Dzięki swojej strukturze żeliwo w postaci rur i kształtek stosowane do budowy układów
kanalizacyjnych posiada nastęujące zalety:
−
trwałość,
−
szczelność,
−
dużą wytrzymałość,
−
odporność na ścieranie,
−
odporność ogniową,
−
odporność na niską i wysoką temperaturę,
−
wytłumianie drgań przez ścianki rur,
−
odporność na korozję.
Wadą żeliwa szarego jest jego kruchość i duży ciężar.
Zalety żeliwa pozwalają na wykorzystywanie go w obiektach użyteczności publicznej
(szkołach, szpitalach, budynkach administracyjnych itp.) oraz w budownictwie mieszkaniowym
i przemysłowym. Własności żeliwa pozwalają zapewnić użytkownikom bezpieczeństwo
i zredukować hałas przepływających ścieków lub wody deszczowej bez konieczności stosowania
izolacji termicznej i akustycznej.
Rury i kształtki żeliwne produkowane są najczęściej jako kielichowe.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
8
Rys. 1. Przewody kanalizacyjne z żeliwa [13]
Do zbudowania instalacji kanalizacyjnej stosuje także rury i kształtki bezkielichowe łączone
z zastosowaniem różnych obejm zaciskowych. Rury i kształtki wykonane są z żeliwa
sferoidalnego. Średnice tych rur i kształtek pokrywają się w wymiarach nominalnych DN
z rurami i kształtkami wykonywanymi z żeliwa szarego.
Wymiary, wymagania i badania dla instalacji kanalizacyjnych wykonywanych z żeliwa
sferoidalnego zawarte są w normie: PN-EN 598:2000.
Wyroby kanalizacyjne z żeliwa znakowane są na zewnętrznej powierzchni rur i kształtek.
Oznaczenia zawierają następujące informacje:
−
nazwę normy wyrobu np. DIN 19522, PN -EN 598:2000,
−
nazwę lub symbol producenta,
−
datę produkcji,
−
średnicę nominalną,
−
w przypadku trójników i łuków dodatkowo wartość kąta.
Rys. 2. Rura kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [4]
Wymagania wymiarowe rur i kształtek
Stosowane do wykonania pionów kanalizacyjnych, przewodów odpływowych
i przykanalika średnice i podstawowe wymiary rur żeliwnych zostały zestawione na podstawie
normy PN-82/H-74002 w tabelach 1÷9.
Rury żeliwne produkowane są w typach:
−
jednokielichowe – rysunki 3÷7,
−
dwukielichowe – rysunek 8,
−
bezkielichowe – rysunki 9÷12.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
9
Rys. 3. Prostka żeliwna jednokielichowa [12]
Tabela 1. Rury kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1]
Średnica nominalna
DN [mm]
Średnica
zewnętrzna
D
Z
[mm[
Grubość ścianki
e[mm]
Długość rury
L [mm]
50 57 3
70 77 3
100 109 3
125 133 3
150 158 4
200 208 5
150
250
315
750
1000
1750
2000
2500
3000
Rys. 4. Rura kanalizacyjna żeliwna kielichowa bezciśnieniowa [1]
Rys. 5. Kolano kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
10
Tabela 2. Kolana kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1]
Wymiary
Średnica nominalna
DN [mm]
Kąt α [
o
]
X
1
[mm]
X
2
[mm]
50
15
30
45
60
70
80
87
95
101
107
115
120
126
131
25
32
38
45
51
57
62
70
15
30
45
60
70
80
87
100
107
117
125
132
139
145
28
35
43
52
59
67
73
100
15
30
45
60
70
80
87
112
122
132
145
152
162
170
32
41
51
62
72
81
89
125
15
30
45
60
70
80
87
120
130
145
165
170
180
195
36
47
59
73
83
94
103
150
15
30
45
60
70
80
87
125
135
155
180
185
200
217
41
54
68
84
95
108
119
200
15
30
45
60
70
80
87
158
172
190
225
240
250
255
48
64
82
116
133
146
150
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
11
Rys. 6. Trójnik kanalizacyjny żeliwny kielichowy bezciśnieniowy wg PN-82/H-74002 [1]
Tabela 3. Trójniki kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1]
Średnica nominalna
Kąt odgałęzienia α [
o
]
45 70
87
DN
1[mm]
DN 2[mm]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[mm]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[mm
]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[m
m]
50
50 189
105
84
170
120
50
167
130
37
70
50
70
197
225
102
117
100
108
175
195
120
130
63
65
171
191
134
144
46
47
100
50
70
100
210
238
285
98
112
137
122
133
148
185
208
245
125
138
157
80
82
88
181
201
235
143
152
189
61
63
66
125
50
70
100
125
213
242
290
327
87
102
126
145
142
152
169
182
192
212
248
277
125
136
153
169
93
96
104
108
193
215
245
275
153
165
179
195
76
77
78
80
150
50
70
100
125
150
220
250
295
330
365
80
96
1218
135
153
160
170
187
200
212
195
220
255
280
310
123
138
156
168
184
107
110
116
120
126
200
220
255
280
310
159
168
187
200
217
88
88
90
90
93
200
50
70
100
125
150
200
350
390
430
470
385
460
140
160
180
200
150
180
240
250
260
280
245
280
300
330
360
400
360
400
190
210
220
240
220
230
160
160
170
180
160
170
300
330
280
300
330
380
230
250
210
217
232
260
160
160
117
118
120
120
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
12
Rys. 7. Zwężka kanalizacyjna żeliwna kielichowa bezciśnieniowa wg PN-82/H-74002 [1]
Tabela 4. Zwężki kanalizacyjne żeliwne kielichowe bezciśnieniowe wg PN-82/H-74002 [1]
Średnica nominalna
Wymiary
DN 2[mm]
DN 1[mm]
L
1
[mm]
L
2
[mm]
50
70
100
125
150
180
95
105
108
113
70
100
125
150
180
105
108
113
100
125
150
200
180
180
270
108
113
95
125
150
200
180
270
113
95
150 200 250 95
Rury żeliwne dwukielichowe muszą spełniać wymagania określone normą PN-59/H-74004.
Rys. 8. Żeliwna rura dwukielichowa [12]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
13
Tabela 5. Rury kanalizacyjne żeliwne dwukielichowe bezciśnieniowe wg PN-59/H-74004 [źródło własne]
Średnica nominalna
DN [mm]
Długość rury
L [mm]
50
70
100
125
150
200
1200
2000
Rys. 9. Rura kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [1]
Tabela 6. Rury kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1]
Średnica nominalna
DN [mm]
Średnica zewnętrzna
D
Z
[mm]
Grubość ścianki
e [mm]
Długość
L [mm]
40 48
3,0
3000
50 58
3,5
1000
3000
70 78
3,5
2000
3000
100 110
3,5
2000
3000
125 135
4,0
2000
3000
150 160
4,0
2000
3000
200 210
5,0
2000
250 274
5,5
3000
300 326
6,0
3000
Rys.10. Kolano kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
14
Tabela 7. Kolana kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1]
Średnica nominalna
DN [mm]
Kąt α
[
o
]
X
[mm]
50 15
30
45
70
88,5
40
45
50
65
75
70 15
30
45
70
88,5
45
50
60
75
90
100 15
30
45
70
88,5
50
60
70
90
110
125 15
30
45
70
88,5
60
70
80
105
125
150 15
30
45
70
88,5
65
80
90
120
145
200 15
30
45
70
88,5
80
95
110
145
175
Rys. 11. Trójnik kanalizacyjny bezkielichowy żeliwny [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
15
Tabela 8. Trójniki kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1]
Średnica nominalna
Kąt odgałęzienia α [
o
]
45 70
88,5(kąt wlotowy45)
DN 1[mm] DN 2[mm]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[mm]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[mm]
L
[mm]
X
1
[mm]
X
2
[mm]
50
50
160 45 115 135 55 80 145 79 80
70
50
70
170
200
40
55
130
145
145
170
55
70
90
100
155
180
83
97
90
95
100
50
70
100
180
215
260
30
45
70
150
170
190
155
180
215
55
70
85
110
120
130
170
190
220
94
102
115
105
110
115
125
50
70
100
125
190
225
270
305
20
40
60
75
170
185
210
230
165
190
225
255
55
70
85
100
120
130
145
155
180
200
235
260
98
107
125
137
120
125
130
135
150
70
100
125
150
235
280
315
355
30
55
70
90
205
225
245
265
-
235
265
295
-
85
100
115
-
155
170
180
215
245
275
300
115
130
14
158
140
145
150
155
200
70
100
125
150
200
250
300
335
375
455
15
40
50
75
115
240
260
280
300
340
-
225
285
310
-
-
85
100
115
-
-
185
195
205
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Rys. 12. Zwężka kanalizacyjna bezkielichowa żeliwna [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
16
Tabela 9. Zwężki kanalizacyjne bezkielichowe żeliwne wg DIN 19522 [1]
Średnica nominalna
Wymiary
DN 1[mm] DN 2[mm]
A [mm]
L [mm]
70 50 10 75
100
50
70
25
16
80
85
125
50
70
100
38,5
28,5
12,5
85
90
95
150
50
70
100
125
51
41
25
12,5
95
100
105
110
200
100
125
150
50
37,5
25
115
120
125
250
150
200
57
32
135
145
300
150
200
250
83
58
26
150
160
170
Magazynowanie, transport rur i łączników
Zalecenia dotyczące transportu i magazynowania są następujące:
− Rury w odcinkach prostych powinny być transportowane luzem w pozycji poziomej, na
miękkim podłożu aby nie uległy uszkodzeniu, powinny być zabezpieczone przed
możliwością przesuwania się.
− Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby
uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury.
− Każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą:
− nazwę wytwórcy,
− stan kwalifikacyjny rur,
− wymiary rur,
− numer partii,
− masę netto i brutto.
− Łączniki powinny być pakowane w sposób zabezpieczający je przed zanieczyszczeniem,
uszkodzeniami mechanicznymi i korozją.
− W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru
i wykonane z tego samego materiału.
− Pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinny być czyste, suche, bez
szkodliwych oparów.
− Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego, np.
przez przypadkowe nadepnięcie.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
17
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Co to jest żeliwo?
2. Jakie znasz rodzaje żeliw stosowanych do produkcji rur i kształtek?
3. Jakie znasz rodzaje rur żeliwnych?
4. Jakie instalacje można wykonać z rur żeliwnych bezciśnieniowych?
5. Jakie zalety mają rury żeliwne?
6. Jak łączy się rury żeliwne bezkielichowe?
7. Jak powinny być oznakowane rury żeliwne?
8. Czy rozróżniasz łączniki z żeliwa?
9. Jakie rodzaje łączników żeliwnych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych?
10. Dlaczego stosuje się zwężki kanalizacyjne?
11. Jakie są warunki transportu rur i łączników kamionkowych?
12. Jakie są zasady magazynowania rur i łączników żeliwnych?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu instalacji
kanalizacyjnej przedstawionej w dokumentacji będącej częścią instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5) dokonać analizy rozwiązania wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– dokumentacja projektowa fragmentu instalacji,
– arkusze do pisania,
– gumka,
– przybory do pisania,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Z zestawu łączników dobierz te, które niezbędne są do wykonania fragmentu instalacji
kanalizacyjnej z żeliwa sferoidalnego DN100 o zadanym przebiegu przedstawionym
w dokumentacji będącej częścią instrukcji.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
18
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją zadania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji zadania,
4) wybrać kształtki do montażu fragmentu instalacji kanalizacyjnej,
5) sprawdzić poprzez wstępne połączenie, czy dobrane kształtki pasują ze względu na średnicę
i oczekiwaną dokumentacją zadania technikę ich połączenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– zestaw rur, kształtek żeliwnych o różnych średnicach,
– przybory do pisania,
– arkusze do pisania,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
– literatura z rozdziału 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać zalety rur żeliwnych kielichowych?
2) określić rodzaje rur kanalizacyjnych żeliwnych?
3) rozpoznać rury i kształtki po ich oznakowaniu?
4) prawidłowo nazwać kształtki instalacyjne?
5) dobrać rury żeliwne do prac instalacyjnych?
6) określić warunki składowania rur i kształtek żeliwnych?
7) określić sposób transportu rur i łączników z żeliwa?
8) dobrać rury i kształtki dla realizacji zadania montażowego?
9) wykonać połączenie kielichowe?
10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
19
4.2. Rury i kształtki kamionkowe
4.2.1. Materiał nauczania
Wymagania materiałowe, kwalifikacyjne rur i kształtek
Kamionka jest produkowana z gliny z dodatkiem szamotu, a po wypaleniu ścianki
zewnętrzne i wewnętrzne rur są szkliwione. Obecnie stosowane rury kamionkowe dzięki
nowemu, ulepszonemu procesowi produkcji – posiadają dużą wytrzymałość mechaniczną.
Kamionka jako tworzywo ceramiczne jest odporna na działanie substancji chemicznych
(zarówno pochodzących ze ścieków, jak i z gruntu, w którym jest położona). Rury są trwałe
i szczelne nawet po wielu latach eksploatacji. Nowoczesna kamionka wykazuje także odporność
na ścieranie. Charakteryzuje się znaczną gładkością powierzchni wewnętrznych, z czego
wynikają małe opory przepływu. Rury uderzane młotkiem powinny wydawać czysty metaliczny
dźwięk. Kamionkowe rury i kształtki są obustronnie szkliwione ceramicznie, czyli glazurowane,
co zapewnia im wysoką odporność chemiczną. Ponieważ rury kamionkowe są wrażliwe na
zamarzającą wodę, powinny być prowadzone poniżej głębokości przemarzania gruntu
Rury i kształtki kamionkowe obecnie bardzo rzadko stosuje się do budowy przewodów
odpływowych zewnętrznych lub wewnętrznych, a także do budowy pionów kanalizacyjnych.
Materiał ten nie jest bowiem wytrzymały na uderzenia - łatwo pęka.
Z kamionki produkowane są rury kielichowe. Rury mają długość 600-1500 mm, średnice
100-300 mm. Najczęściej używane są przewody długości 1 m.
Rys. 13. Rury kamionkowe szkliwione [1]
a) widok, b) rodzaje stosowanych uszczelek
Do zalet rur i kształtek kamionkowych stosowanych do budowy układów kanalizacyjnych
zaliczane są:
−
odporność na agresywne działanie substancji chemicznych,
−
odporność na ścieranie,
−
duża wytrzymałość na zgniatanie,
−
twardość,
−
mała chropowatość ścianek wewnętrznych rur,
−
niezmienność strukturalna materiału w czasie,
−
szczelność,
−
wodoszczelność,
−
odporność na zmiany temperatur,
−
łatwość montażu.
Wadą kamionki jest jej kruchość.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
20
Rury i kształtki kamionkowe produkowane są jako:
−
szkliwione,
−
częściowo szkliwione (szkliwione są powierzchnie stykające się ze ściekami),
−
nieszkliwione.
Wyroby kamionkowe stosowane do budowy instalacji kanalizacyjnych znakowane są na
powierzchni zewnętrznej zarówno rur jak i kształtek. Oznaczenia powinny zawierać następujące
informacje:
−
normę wyrobu np. EN 295,
−
nazwę producenta,
−
datę produkcji,
−
średnicę nominalną,
−
wytrzymałość na zginanie w kN,
−
system połączeń,
−
w przypadku trójników i łuków ponadto wartość kąta.
Wymagania wymiarowe rur i kształtek
Dla wykonania przewodów odpływowych i przykanalika – stosowane średnice i podstawowe
wymiary rur kamionkowych zestawione zostały na podstawie normy PN-68/B-12751 i normy
PN-EN 295 w tabelach 10 ÷ 14.
Tabela 10. Nominalne średnice zewnętrzne i wewnętrzne rur kamionkowych wg PN-EN 295-1:1999 [1]
Średnica nominalna
DN (mm)
Minimalna średnica
wewnętrzna (mm)
Długość
L (mm)
600
1000
100 96,0
1250
1000
1250
150 146,0
1500
1000
1250
200 195,0
1500
1000
1250
250 244,0
1500
1000
1250
300 293,0
1500
Rys. 14. Prostka kamionkowa szkliwiona [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
21
Rys. 15. Rura kamionkowa szkliwiona [1]
Tabela 11. Kolana kamionkowe wg PN-68/B-12751 [1]
Średnica nominalna
DN (mm)
α
(
o
)
22,30
30
250
45
22,30
30
300
45
22,30
30
400
45
Rys. 16. Kolano kamionkowe [1]
Tabela 12. Trójniki skośne kamionkowe wg PN-68/B-12751 [1]
Średnica
DN1 (mm)
Średnica
DN2 (mm)
Długość
l
1
(mm)
Długość
l
2
(mm)
Długość
L (mm)
100 100
250
250
600
100 290
280
600
150
150 330
330
600
100 350
350
600
150 370
380
600
200
200 390
400
600
150 390
410
600
250
200 440
450
600
150 430
480
600
300
200 500
500
600
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
22
Rys. 17. Trójnik kamionkowy skośny [1]
Rys. 18. Zwężka kamionkowa [1]
Tabela 13. Zwężki kamionkowe wg PN-68/B-12751[1]
Średnica
DN1 (mm)
Średnica
DN2 (mm)
Długość
L (mm)
150 100 600
100 600
200
150 600
150 600
250
200 600
200 600
300
250 600
Rys. 19. Łuk kamionkowy [1]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
23
Tabela 14. Łuki kamionkowe wg PN-68/B-12751[1]
Średnica nominalna
DN (mm)
α
(
o
)
100 15,30,45,90
150 15,30,45,90
200 15,30,45,90
300 15,30,45,90
400 15,30,45,90
Magazynowanie, transport rur i łączników
Zalecenia dotyczące transportu i magazynowania są następujące:
− Odcinki rur powinny być transportowane luzem w pozycji poziomej w skrzyniach bądź na
paletach na miękkim podłożu aby nie uległy uszkodzeniu, powinny być między sobą
oddzielone przekładkami z miękkiego materiału np. grubej tektury falistej nie powodującej
zniszczenia powierzchni szkliwionej i zabezpieczone przed możliwością przesuwania się.
− Końce rur powinny być zabezpieczone zaślepkami z tworzywa sztucznego, aby
uniemożliwić przedostawanie się zanieczyszczeń do wnętrza rury.
− Każde opakowanie producent powinien opisać informacją zawierającą:
− nazwę wytwórcy,
− stan kwalifikacyjny rur,
− wymiary rur,
− numer partii,
− masę netto i brutto.
− Łączniki powinny być pakowane w taki sam sposób jak rury czyli zabezpieczając je przed
zanieczyszczeniem, uszkodzeniami mechanicznymi.
− W jednym opakowaniu można umieszczać tylko łączniki tego samego typu, wymiaru
i wykonane z tego samego materiału.
− Pomieszczenia, w których przechowywane są rury i łączniki powinny być czyste, suche, bez
szkodliwych oparów.
− Rozmieszczenie rur powinno eliminować możliwość ich uszkodzenia mechanicznego,
na przykład przez przypadkowe nadepnięcie.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń
i ich wykonania.
1 Co to jest kamionka?
2 Jakie znasz rodzaje rur kamionkowych?
3 Jakie elementy instalacji kanalizacyjnej możesz wykonać z rur kamionkowych?
4 Jakie zalety mają rury kamionkowe?
5 Jak powinny być oznakowane rury kamionkowe?
6 Jak łączy się rury kamionkowe?
7 Czy rozróżniasz łączniki z kamionki?
8 Jakie rodzaje łączników kamionkowych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych?
9 Jakie średnice rur kamionkowych stosowane są w instalacjach kanalizacyjnych?
10 Które powierzchnie rur kamionkowych są szkliwione?
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
24
11 Jakie są warunki transportu rur i łączników kamionkowych?
12 Jakie są zasady magazynowania rur i łączników kamionkowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj zestawienie materiałowe niezbędne do wykonania fragmentu przewodu
odpływowego z rur kamionkowych przedstawionego w dokumentacji będącej częścią instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji,
5) dokonać analizy rozwiązania wykonanego ćwiczenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– instrukcja do wykonania ćwiczenia,
– dokumentacja projektowa fragmentu instalacji,
– arkusze do pisania,
– przybory do pisania,
– gumka,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Z zestawu łączników dobierz te, które niezbędne są do wykonania fragmentu pionu
instalacji kanalizacyjnej z kamionki DN100 o zadanym przebiegu przedstawionym w
dokumentacji będącej częścią instrukcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z dokumentacją zadania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zastosować się do poleceń zawartych w instrukcji zadania,
4) wybrać kształtki do montażu fragmentu instalacji kanalizacyjnej,
5) sprawdzić poprzez wstępne połączenie, czy dobrane kształtki pasują ze względu na średnicę
i oczekiwaną dokumentacją zadania, technikę ich połączenia,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– zestaw rur, kształtek kamionkowych o różnych średnicach,
– przybory do pisania,
– arkusze do pisania,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia wraz z dokumentacją zadania,
– literatura z rozdziału 6.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
25
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać zalety rur kamionkowych?
2) określić rodzaje rur kanalizacyjnych kamionkowych?
3) rozpoznać rury i kształtki po ich oznakowaniu?
4) prawidłowo nazwać kształtki instalacyjne kamionkowe?
5) określić zastosowanie rur kamionkowych w pracach instalacyjnych?
6) określić sposoby łączenia rur kamionkowych?
7) określić warunki składowania rur i kształtek kamionkowych?
8) określić sposób transportu rur i łączników z kamionki?
9) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
10) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
26
4.3. Zasady montażu rur żeliwnych i kamionkowych
4.3.1. Materiał nauczania
Prace przygotowawcze i obróbka rur żeliwnych i kamionkowych
Aby wykonana instalacja kanalizacyjna z rur żeliwnych i kamionkowych była szczelna,
trwała i wykonana zgodnie z zasadami obowiązującymi przy pracach monterskich rury te muszą
być przygotowane do łączenia w następujący sposób:
– krawędź rur musi być prostopadła, czysta i pozbawiona zadziorów,
– rury nie mogą być uszkodzone i zdeformowane,
– obróbka rur powinna być wykonana specjalistycznym narzędziami.
Przed rozpoczęciem prac związanych z wykonaniem konkretnego połączenia należy
przygotować odcinek rury na żądaną długość wynikającą z uwarunkowań prowadzenia instalacji
kanalizacyjnej. Trasowanie rur obejmuje czynności związane z wyznaczeniem długości odcinka,
dzięki czemu zamontowane rury tworzą fragment instalacji o określonej długości montażowej
i wymaganych kształtkach.
Rys. 20. Długości przewodów – montażowe i rzeczywiste [3]
Do ręcznego cięcia rur żeliwnych używa się przecinaka i młotka. Przed wykonaniem
przecięcia rury na całym obwodzie należy wyznaczyć linię cięcia. Następnie lekkimi
uderzeniami młotka w przecinak wyznacza się rysę na całym obwodzie rury. Kiedy rysa jest
wykonania – odcina się rurę silnymi uderzeniami. Przecinak powinien być trzymany prostopadle
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
27
względem rury przez cały czas przecinania. Rura żeliwna powinna spoczywać na miękkim np.
piaszczystym podłożu celem zamortyzowania uderzeń. Pracownik wykonujący tę czynność,
z uwagi na możliwość odprysków, powinien zastosować okulary ochronne. Jest to czynność
pracochłonna, dlatego też używa się obcinarek chomątowych, mechanicznych przecinarek
brzeszczotowych lub tarczowych. Należy bezwzględnie pamiętać aby ostrze prowadzone było po
jednej linii cięcia.
Rys. 21. Przecinanie rury obcinakiem chomątowym [3]
Rys. 22. Przecinarka tarczowa [13]
Do przecinania rur kamionkowych na żądaną długość stosuje się przecinak
i młotek. Technika wykonania taka jak w przypadku rur żeliwnych. Prace należy wykonać
z ogromną starannością i ostrożnością z uwagi na znaczną kruchość rur kamionkowych. Nie
stosuje się urządzeń do mechanicznego ich cięcia.
Przepisy bhp w zakresie obróbki ręcznej i mechanicznej rur żeliwnych i kamionkowych
Podczas wykonywania czynności przygotowawczych rur przed przeprowadzeniem ich
montażu w określony fragment instalacji kanalizacyjnej należy przestrzegać zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy m.in. takich, jak:
−
pracownik powinien być ubrany w odzież ochronną, buty robocze, mieć nakrycie głowy,
−
na stanowisku roboczym powinny znajdować się tylko ułożone w odpowiednim porządku
narzędzia niezbędne do wykonania zaplanowanej pracy,
−
do wykonywania poszczególnych operacji można używać tylko narzędzi sprawnych
technicznie,
−
obrabiany odcinek rury powinien być dobrze zamocowany, aby nie mógł przesunąć się
w trakcie obróbki,
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
28
−
używając elektronarzędzi należy przed ich uruchomieniem sprawdzić, czy są właściwie
uziemione,
−
mechanizmy napędowe powinny mieć osłony, których nie wolno zdejmować
w czasie pracy urządzenia,
−
stosować sprzęt ochrony osobistej i środki ochrony indywidualnej zalecane na danym
stanowisku roboczym np. okulary ochronne, rękawice,
−
odpadów powstałych w czasie obróbki nie wolno usuwać z obrabianej powierzchni,
urządzenia używanego do mocowania rury i blatu stołu monterskiego gołą dłonią lub
palcami bądź przez wydmuchiwanie.
Łączenie rur żeliwnych
W praktyce instalacyjnej sposób łączenia rur żeliwnych kanalizacyjnych zależy od rodzaju
wybranej rury.
Dla rur kanalizacyjnych żeliwnych kielichowych wykonanie połączeń kielichowych polega
na wsunięciu bosego końca jednej rury do kielicha drugiej rury do wyczuwalnego oporu.
Powstałą wolną przestrzeń pomiędzy wewnętrzną ścianką kielicha a zewnętrzną powierzchnią
bosego końca rury wypełnienia się materiałem uszczelniającym. Do głębokości 2/3 kielich
uszczelnia się sznurem konopnym smołowanym, a resztę wolnej przestrzeni wypełnia się
zaprawą cementową, folią aluminiową, pianką poliuretanową. Sznur nie powinien mieć
miejscowych zgrubień.
Rys. 23. Schemat połączeniowy żeliwnej rury kanalizacyjnej [12]
1-bosy koniec rury, 2-kielich, 3-sznur smołowany, 4-zaprawa cementowa
Rys. 24. Połączenie kielichowe rur żeliwnych [1]
1-kielich, 2-bosy koniec rury, 3-sznur konopny smołowany, 4-zaprawa cementowa
Do wykonania uszczelnienia używa się ubijaka i młotka.
Rys. 25. Ubijanie sznura w kielichu uszczelniakiem z tarczą ochronną i młotkiem [3]
1-uderzenie właściwe, 2-uderzenie niewłaściwe
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
29
Coraz częściej do uszczelniania rur stosowany jest sznur gumowy lub elastomerowy.
Rys. 26. Fragment instalacji kanalizacyjnej z żeliwa z połączeniami kielichowymi [13]
Rury żeliwne kanalizacyjne bezciśnieniowe
łączone przy zastosowaniu połączeń
kielichowych zastępowane są coraz częściej przez rury i kształtki bezkielichowe łączone
w systemy za pomocą łączników zaciskowych, obejm i złącz (wykonanych najczęściej ze
stabilizowanej stali chromowej) i uszczelek z tworzywa elastomerowego (EPDM). Zgodnie
z przyjętą europejską symboliką, elementy systemu malowane są na kolor brunatno-czerwony.
Rys. 27. Fragmenty instalacji kanalizacyjnej z żeliwa z połączeniami kielichowymi i bezkielichowymi [13]
Żeliwo jest niezastąpione jako materiał na rury spustowe deszczowe, przewody odpływowe,
przykanaliki, a także na wpusty: podłogowe, piwniczne, podwórzowe, uliczne i mostowe; włazy
kanałowe; urządzenia kanalizacyjne: zasuwy burzowe, osadniki, syfony, oddzielacze tłuszczu.
System bezkielichowy to rozwiązanie łączące najlepsze tradycje z nowoczesnością. Rury
i kształtki wykonane w tym systemie mają wszystkie dodatnie cechy wynikające z zalet żeliwa,
a oprócz tego system łączenia sprawia, że systemy są łatwe do wykonania, połączenia są
szczelne i odporne na napięcia wzdłużne, a także na gwałtowne skoki ciśnienia. Istotna dla
inwestora jest także estetyka tych systemów oraz możliwość łatwego i skutecznego połączenia
systemów żeliwnych z rurami z innych materiałów.
System bezkielichowy spełnia normę PN-EN 877 oraz liczne normy europejskie.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
30
Rys. 28. System bezkielichowy rury i kształtki: czyszczak (rewizja), obejma, podpora do pionu [13]
Rys. 29. System bezkielichowy z czwórnikiem [13] do którego za pomocą łączników przyłączono dwie zwężki
mimośrodowe; odpowiednie łączniki pozwalają na włączenie do systemu rur wykonanych z PVC.
Rys. 30. System żeliwny bezkielichowy w którym za pomocą obejm pazurowych przyłączono trójnik i dwa kolana.
[13]
Rys. 31. Schemat połączenia rury i kształtki [13]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
31
Łączenie rur kamionkowych
Aby wykonać instalację kanalizacyjną z zastosowaniem rur kamionkowych – łączy się je
przy pomocy złączy kielichowych z wklejonymi gumowymi uszczelkami lub uszczelniającymi
pierścieniami z poliuretanu. Rury i kształtki kamionkowe, łączone są także przy zastosowaniu
złączy kielichowych, które uszczelnia się za pomocą sznura konopnego smołowanego lub pakuł
impregnowanych materiałami bitumicznymi oraz kitu asfaltowego, zaprawy cementowej lub
żywic epoksydowych.
Rys. 32. Rura kamionkowa z uszczelką wargową [4]
Rury kamionkowe można też łączyć za pomocą obejm z polipropylenu w systemie połączeń
bezkielichowych
Rys. 33. Mufa polipropylenowa dla rur kamionkowych [12]
Rury i kształtki kamionkowe produkowane są w systemach połączeń F i C.
Rury DN 150 produkowane są w systemie F, rury DN 200 obydwu systemach, natomiast
wszystkie pozostałe powyżej średnicy DN 250 tylko w systemie C. System połączeń F jest
stosowany w rurach o średnicy nominalnej DN 150-200. W kielich wmontowana jest uszczelka z
elastomeru o dużej gęstości (specjalna guma). Bosy koniec rury jest pozbawiony materiału
uszczelniającego, dzięki czemu rura może być bez problemu skrócona.
System C to mocno osadzony w kielichu element uszczelniający z twardego poliuretanu
i pierścień uszczelniający z miękkiego poliuretanu na bosym końcu rury. Rury łączy się przez
wciśnięcie bosego końca w kielich rury uprzednio posadowionej. Przy układaniu rur z systemem
połączeń C, należy uważać, aby oznaczony wierzchołek każdego kielicha był skierowany ku
górze. Taki montaż zapewnia wyrównanie dna kanału W rurach na ich obwodzie, w miejscu
połączenia wykonane są rowki wewnątrz i na zewnątrz. Połączenie jest wtedy lepiej
uszczelnione. Ze względu na stosunkowo krótkie odcinki rur, w instalacji z kamionki jest dużo
połączeń.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
32
Elementy uszczelniające z poliuretanu muszą spełniać wymagania określone w normie
EN 295-1
Tabela 15. Sposoby połączeń rur kamionkowych wg PN-EN 295-1 [14]
Średnica
nominalna
DN (mm)
System
połączeń
Długość
L (mm)
Ciężar
(kg/m)
150 F 1500 30
200 F 2000 36
200 C 2000 36
200 C 2000 47
250 C 2000 51
250 C 2000 68
300 C 2000 65
300 C 2000 105
Uszczelka typu p-ring (dla rur z systemem połączeń typu C) dla trójników45
o
i 90
o
zastępuje
uszczelkę poliuretanową na bosym końcu rury.
Wszystkie króciaki można uzyskać w warunkach budowy przez odpowiednie skrócenie pełnej
rury i założenie p-ring na przyciętym końcu.
Rys. 34. Uszczelka p-ring [14
Połączenia mieszane
Połączenia mieszane w instalacjach kanalizacyjnych stosuje się wszędzie tam, gdzie
zachodzi konieczność połączenia rur i kształtek z różnych materiałów. Połączenia takie mogą
być wykonane z rur żeliwnych i rur kamionkowych. Stosowane są wówczas kształtki –
dołączniki, które umożliwiają połączenie dwóch odcinków tych rur poprzez wykonanie
połączenia kielichowego. Wykonuje się połączenia rur żeliwnych z rurami z tworzyw
sztucznych np. z PVC, PP jako połączenia kielichowe z zastosowaniem pierścieni
uszczelniających.
Rys. 35. Schemat połączenia rury kamionkowej z rurą żeliwną lub z PVC [12]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
33
Rys. 36.Schemat połączenia bosego końca rury kamionkowej z rurą żeliwną lub z PVC [12]
Rys. 37. Dołączniki [3]
a) do dołączenia rury kanalizacyjnej żeliwnej do kamionkowej, b) do dołączenia rury kanalizacyjnej kamionkowej
do żeliwnej D
nom
– 100, 150, 200 mm; D – odpowiednio 145, 200, 255 mm
Rys. 38. Możliwości łączenia rur odpływowych z różnych materiałów [4]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
34
Rys. 39. Przykładowe rozwiązanie instalacji kanalizacyjnej z żeliwa i PVC [13]
Przykłady obejm i zacisków do łączenia rur bezkielichowych:
Rys. 40. Elementy połączeniowe rur żeliwnych bezkielichowych: opaska, łącznik zaciskowy, obejma pazurowa [4]
Prowadzenie przewodów kanalizacyjnych
Przewody instalacji kanalizacyjnej należy prowadzić po ścianach wewnętrznych. Dopuszcza
się prowadzenie ich po ścianach zewnętrznych przy zachowaniu warunku zabezpieczenia przed
przemarzaniem.
Przy układaniu przewodów równolegle do ścian konstrukcyjnych poniżej ław
fundamentowych wymagane jest zabezpieczenie przed naruszeniem stateczności budynku.
Pionowe przewody kanalizacyjne prowadzone przez pomieszczenia lub szyby instalacyjne
przylegające bezpośrednio do pokoi mieszkalnych, biurowych, sal szpitalnych itp. powinny być
zabezpieczone izolacją akustyczną.
Przewody pionowe odprowadzające ścieki z poszczególnych kondygnacji powinny być
prowadzone możliwie blisko przyborów sanitarnych. Średnica pionu kanalizacyjnego na całej
długości powinna być jednakowa. Przewody pionowe powinny być montowane w pionie,
a ewentualne odchylenia nie mogą przekraczać 1‰ (10 mm na długości 10 m).
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
35
Przy montażu przewodów pionowych dopuszcza się stosowanie odsadzek celem ominięcia
przeszkód.
Rys. 41. Połączenia rur żeliwnych w instalacji kanalizacyjnej [4]
Przewody odpływowe w budynku układa się równolegle do ścian, a wszystkie przebicia
przez przegrody budowlane powinny być wykonywane pod kątem prostym. Przewody te układa
się po jak najkrótszej drodze z odpowiednim spadkiem. Można je prowadzić w piwnicy nad lub
pod posadzką. Żeliwne przewody odpływowe prowadzone pod posadzką pomieszczeń w których
występują temperatury dodatnie ( powyżej 0
o
C ) powinny być układane w ziemi na głębokości
zapewniającej przykrycie minimum 30 cm.
Przewody żeliwne układane poza budynkiem powinny być układane na głębokości
minimum 1,5 m, czyli poniżej strefy przemarzania gruntu. Jeśli tego warunku nie można spełnić
to koniecznie przewody te należy zabezpieczyć warstwą izolacyjną odpowiedniej grubości
wykonaną np. z żużla.
Rys. 42. Połączenia przewodów odpływowych z przykanalikiem [3]
Zmiany kierunku przewodów uzyskuje się przez stosowanie łuków, których promień wynosi
od 5 do 10 średnic przewodu.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
36
Rys. 43. Zmiany kierunku i odgałęzienia w przykanalikach [4]
Odpływowe przewody kanalizacyjne powinny być układane na całej długości
z jednakowym spadkiem.
Minimalny spadek dla tych przewodów zapewniający grawitacyjny odpływ ścieków powinien
wynosić:
−
dla przewodów o średnicy DN 100 – 2,5%,
−
dla przewodów o średnicy DN 150 – 1,5%,
−
dla przewodów o średnicy DN 200 – 1,0%,
−
dla przewodów o średnicy DN 300 – 0,6%,
Rury kanalizacyjne stosowane do montażu przewodów odpływowych powinny być
układane kielichami w kierunku przeciwnym do kierunku przepływu ścieków.
Nie wolno prowadzić przewodów kanalizacyjnych powyżej przewodów gazowych
i elektrycznych.
Mocowanie przewodów kanalizacyjnych
Na pionowych przewodach kanalizacyjnych należy stosować na każdej kondygnacji co
najmniej jedno mocowanie stałe zapewniające przenoszenie obciążeń rurociągów. Przenoszeniu
dźwięków materiałowych zapobiega zastosowanie wkładki gumowej.
Wszystkie elementy stanowiące piony kanalizacyjne powinny być mocowane niezależnie.
Dla przewodów kanalizacyjnych układanych poziomo bez względu na średnicę przewodu
maksymalne odstępy uchwytów powinny wynosić 2,0 m.
Podporę stałą pionu kanalizacyjnego z żeliwa instaluje się nad stropem piwnicznym,
a w przypadku budynków wysokich co pięć kondygnacji
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
37
Rys. 44. Podpora stała pionu kanalizacyjnego [4]
Rys. 45. Prawidłowe mocowanie rur żeliwnych [4]
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
38
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania przebiegu
ćwiczeń i ich wykonania.
1. Jak łączy się rury żeliwne kielichowe?
2. Jak łączy się rury żeliwne bezkielichowe?
3. Jak łączy się rury kamionkowe?
4. Jak przecina się rury kamionkowe?
5. Jakie znasz sposoby cięcia rur żeliwnych?
6. W jaki sposób prowadzi się przejścia przewodów odpływowych przez przegrody
budowlane?
7. Od czego zależy minimalny spadek przewodu odpływowego?
8. Na jakiej głębokości poza budynkiem prowadzi się przewody odpływowe żeliwne?
9. Jak układa się przewód odpływowy w piwnicy?
10. Ile punktów mocowań powinno być na pionie kanalizacyjnym?
11. W jakich odległościach zakłada się uchwyty dla przewodów układanych poziomo?
12. Jakie rodzaje uchwytów stosuje się do mocowania przewodów do przegród budowlanych?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj cięcia rury żeliwnej DN 100 na zadany dokumentacją wymiar, przygotuj końcówkę
przyciętej rury do wykonania połączenia kielichowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia i dokumentacją zadania,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) zapoznać się z zasadami cięcia rur żeliwnych,
4) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania,
5) dobrać sprzęt i narzędzia do cięcia rury,
6) dobrać materiały czyszczące,
7) dobrać rurę żeliwną o średnicy 100 mm,
8) wytrasować obszar cięcia rury,
9) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
10) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
11) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń,
12) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia,
13) oczyścić końcówkę rury,
14) zlikwidować stanowisko pracy,
15) zagospodarować odpady,
16) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
17) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– przymiar liniowy,
– odcinek rury żeliwnej o średnicy 100 mm,
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
39
– przecinarka tarczowa, przecinak, młotek,
– zestaw materiałów czyszczących
– ołówek,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj połączenie dwóch odcinków rur żeliwnych bezkielichowych różnych średnic
wykorzystując do ich połączenia łączniki, obejmy i zaciski połączeniowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia,
3) dobrać rury do wykonania połączenia,
4) dobrać łączniki,
5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe,
6) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników,
7) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie,
8) połączyć rury i łączniki w fragment instalacji,
9) zlikwidować stanowisko pracy,
10) zagospodarować odpady,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– 2 odcinki rury żeliwnej bezkielichowej o różnych średnicach,
– łącznik redukcyjny ( zwężka kanalizacyjna),
– materiały do czyszczenia – do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa,
włókno tworzywowe, wilgotna ściereczka,
– obejmy i zaciski połączeniowe,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Wykonaj fragment instalacji kanalizacyjnej z rur żeliwnych zgodnie z dokumentacją
budowlaną zawartą w instrukcji ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia,
3) dobrać rury do wykonania połączenia,
4) dobrać łączniki,
5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe,
6) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania,
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
40
7) dobrać sprzęt i narzędzia do cięcia rury,
8) dobrać materiały czyszczące,
9) dobrać rury żeliwne o średnicy zadanej dokumentacją,
10) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
11) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
12) wytrasować obszar cięcia rury,
13) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń,
14) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia,
15) oczyścić końcówkę rury,
16) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników,
17) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie,
18) połączyć wstępnie rury i łączniki w fragment instalacji sprawdzając, czy jest on zgodny
z dokumentacją,
19) wytrasować miejsca mocowania fragmentu instalacji do przegrody budowlanej,
20) zamocować uchwyty i obejmy do przegrody budowlanej,
21) zamontować fragment instalacji do przegrody po uprzednim uszczelnieniu połączeń,
22) sprawdzić, czy uzyskany spadek instalacji jest zgodny z dokumentacją,
23) zlikwidować stanowisko pracy,
24) zagospodarować odpady,
25) zaprezentować efekty swojej pracy,
26) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– przymiar liniowy,
– ołówek,
– odcinki rur żeliwnych,
– łączniki żeliwne zgodnie z dokumentacją,
– materiały uszczelniające zgodnie z dokumentacją,
– materiały do czyszczenia -do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno
tworzywowe, wilgotna ściereczka,
– obejmy i zaciski połączeniowe,
– przecinarka tarczowa, przecinak,
– ubijak,
– młotek,
– wiertarka z kompletem wierteł,
– środki ochrony osobistej: okulary ochronne, rękawice ochronne,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 4
Wykonaj fragment instalacji kanalizacyjnej z rur kamionkowych zgodnie z dokumentacją
budowlaną zawartą w instrukcji ćwiczenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się z dokumentacją zadania i instrukcją wykonania ćwiczenia,
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
41
3) dobrać rury do wykonania połączenia,
4) dobrać łączniki,
5) dobrać obejmy i zaciski połączeniowe,
6) dobrać sprzęt i narzędzia do trasowania,
7) dobrać sprzęt i narzędzia do ewentualnego cięcia rury,
8) dobrać materiały czyszczące,
9) dobrać rury kamionkowe o średnicy zadanej dokumentacją,
10) sprawdzić stan techniczny sprzętu i narzędzi,
11) zabezpieczyć się w środki ochrony osobistej,
12) wytrasować obszar ewentualnego cięcia rury,
13) ocenić jakość przycinanej rury, sprawdzić, czy nie ma uszkodzeń,
14) wykonać cięcie rury zgodnie z zasadami cięcia,
15) oczyścić końcówkę rury,
16) założyć uszczelkę typu p-ring na uzyskany króciak,
17) oczyścić powierzchnię bosych końców rur oraz końcówek łączników,
18) dopasować poszczególne elementy połączeniowe względem siebie,
19) połączyć wstępnie rury i łączniki w fragment instalacji sprawdzając, czy jest on zgodny
z dokumentacją,
20) wytrasować miejsca mocowania fragmentu instalacji do przegrody budowlanej,
21) zamocować uchwyty i obejmy do przegrody budowlanej,
22) zamontować fragment instalacji do przegrody po uprzednim uszczelnieniu połączeń,
23) sprawdzić, czy uzyskany spadek instalacji jest zgodny z dokumentacją,
24) zlikwidować stanowisko pracy,
25) zagospodarować odpady,
26) zaprezentować efekty swojej pracy,
27) dokonać oceny ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
– stół montażowy z dostępem do oświetlenia,
– przymiar liniowy,
– ołówek,
– odcinki rur kamionkowych,
– uszczelnienie typu p-ring dla średnicy zadanej dokumentacją,
– łączniki kamionkowe zgodnie z dokumentacją,
– materiały do czyszczenia -do wyboru: papier ścierny drobnoziarnisty, wełna stalowa, włókno
tworzywowe, wilgotna ściereczka,
– obejmy i zaciski połączeniowe,
– przecinarka tarczowa, przecinak,
– ubijak,
– młotek,
– wiertarka z kompletem wierteł,
– środki ochrony osobistej: okulary ochronne, rękawice ochronne,
– instrukcja do wykonania ćwiczenia zawierająca dokumentację zadania,
– literatura z rozdziału 6.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
42
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak
Nie
1) wskazać sposoby połączeń rur kamionkowych?
2) wykonać połączenie kielichowe rur żeliwnych kielichowych?
3) dobrać obejmy dla wykonania połączenia rur żeliwnych bezkielichowych?
4) wskazać miejsca założenia punktów mocowania na pionie kanalizacyjnym?
5) określić sposoby prowadzenia przewodów kanalizacyjnych w budynku?
6) połączyć odcinki proste rur kamionkowych?
7) określić minimalne spadki przewodów odpływowych z rur kamionkowych?
8) wykonać montaż przewodów odpływowych z przykanalikiem?
9) wykonać montaż rur żeliwnych z innymi rodzajami rur?
10) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia?
11) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczeń?
12) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu?
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
43
5. SPARWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Są to pytania wielokrotnego wyboru.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a
następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część – poziom podstawowy,
II część - poziom ponadpodstawowy.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
44
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
I część
1. Żeliwo jest stopem żelaza i węgla, w którym zawartość węgla w stopie wynosi od:
a) 1,0 – 2,6%,
b) 2,0 – 3,6 %,
c) 3,0 – 4,6 %,
d) 4,0 – 5,6 %.
2. Oznaczenie umieszczone na ściance rury żeliwnej zawiera określenie:
a) grubości ścianki,
b) sposobu łączenia,
c) średnicy nominalnej,
d) średnicy zewnętrznej.
3. Najmniejsza dopuszczalna średnica rury kamionkowej szkliwionej stosowanej
w instalacjach kanalizacyjnych to:
a) 25 mm,
b) 50 mm,
c) 75 mm,
d) 100 mm.
4. Wadą rur kamionkowych jest:
a) kruchość,
b) topliwość,
c) twardość,
d) wodoszczelność.
5. Rury kamionkowe nieprawidłowo transportowane lub składowane mogą ulec:
a) trwałemu odkształceniu,
b) wydłużeniu termicznemu,
c) pęknięciu,
d) skurczeniu.
6. Obcinarki chomątowe używa się do cięcia rur:
a) betonowych,
b) kamionkowych,
c) z PVC,
d) żeliwnych.
7. Do przecięcia rur żeliwnych stosuje się:
a) nożyce hydrauliczne,
b) nożyce ręczne,
c) piłę brzeszczotową,
d) przecinarkę tarczową.
8. Do uszczelnienia połączenia kielichowego rury żeliwnej wykorzystuje się:
a) sznur konopny biały,
b) sznur konopny smołowany,
c) taśmę teflonową,
d) tekturę falistą.
9. Połączenia mieszane rur kanalizacyjnych to połączenia:
a) dwóch rur żeliwnych o różnych średnicach,
b) rury kamionkowej i rury betonowej,
c) rury żeliwnej i rury kamionkowej,
d) rury żeliwnej i rury stalowej.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
45
10. Do zmiany średnicy przewody żeliwnego bezciśnieniowego stosuje się:
a) dołącznik,
b) kolano,
c) trójnik,
d) zwężkę.
11. Do zmiany kierunku przepływu ścieków stosuje się:
a) dołącznik,
b) kolano,
c) trójnik,
d) zwężkę.
12. Przykanalik z rur żeliwnych powinien być układany poza budynkiem na głębokości:
a) 0,3 m,
b) 0,5 m,
c) 1,0 m,
d) 1,5 m.
13. Rury kamionkowe bezkielichowe można łączyć za pomocą:
a) obejm polipropylenowych,
b) pierścieni zaciskających,
c) taśmy teflonowej,
d) zgrzewania doczołowego.
14. W czasie ręcznego cięcia rury żeliwnej pracownik powinien być zaopatrzony m.in. w:
a) ochraniacze słuchu i nakrycie głowy,
b) ochraniacze słuchu i okulary ochronne,
c) ochraniacze słuchu i rękawice,
d) okulary ochronne i rękawice.
II część
15. Piony kanalizacyjne z rur żeliwnych w obrębie jednej kondygnacji powinny mieć
mocowania:
a) pod każdym kielichem,
b) jedno na kondygnacji,
c) co 1 m,
d) pod każdym trójnikiem.
16. W obejmach metalowych przenoszeniu dźwięków zapobiega się używając:
a) tektury falistej,
b) uszczelki silikonowej,
c) wełny mineralnej,
d) wkładki gumowej.
17. Przejścia przewodu odpływowego przez przegrody budowlane powinny być wykonywane
pod kątem:
a) ostrym,
b) półpełnym,
c) prostym,
d) rozwartym.
18. Przejście pionu kanalizacyjnego przez przegrodę budowlaną powinno być wykonane
z zastosowaniem:
a) izolacji akustycznej,
b) obejmy metalowej,
c) tektury falistej,
d) tulei ochronnej.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
46
19. Podejście do przyborów sanitarnych dla ścieków agresywnych może być wykonane z rur:
a) betonowych,
b) kamionkowych,
c) PVC,
d) stalowych.
20. Podporę stałą pionu kanalizacyjnego instaluje się:
a) nad stropem najwyższej kondygnacji,
b) nad stropem piwnicznym,
c) pod stropem najwyższej kondygnacji,
d) pod stropem piwnicznym.
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
47
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ……………………………………………………..
Montaż instalacji z rur żeliwnych i kamionkowych
Zakreśl poprawną odpowiedź. Jeżeli pomylisz się – błędną odpowiedź zakreśl kółkiem.
Odpowiedź
Numer
pytania
a b c d
Punktacja
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Razem
„
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
48
6. LITERATURA
1. Chudzicki J., Sosnowski S.: Instalacje kanalizacyjne – projektowanie, wykonanie,
eksploatacja. Wydawnictwo „Seidel – Przywecki”, Warszawa 2005
2. Cieślowski S., Karpiński M., Trzaskowski W.: Technologia Instalacje sanitarne, WSiP,
Warszawa 1996
3. Cieślowski S., Krygier K.: Technologia Instalacje sanitarne część 1,WSiP, Warszawa 1998
4. Fox U.: Techniki instalacyjne w budownictwie mieszkaniowym – projektowanie,
wykonawstwo, eksploatacja, zmiana sposobu użytkowania, Arkady, Warszawa 1998
5. Heidrich Z.: Wodociągi i Kanalizacja Część 2 Kanalizacja, WSiP, Warszawa 1999
6. Polska Norma PN-EN 295 – 1:1999 + A3:2002 Rury i kształtki kamionkowe i ich
połączenia w sieci drenażowej i kanalizacyjnej – Wymagania
7. Polska Norma PN-68/B-12751 Rury kamionkowe kanalizacyjne
8. Polska Norma PN-EN 877:2002U Rury i kształtki z żeliwa, złącza i elementy wyposażenia
instalacji odprowadzania wód z budynków – Wymagania, metody badań i zapewnienie
jakości
9. PN – EN 598:2000 Rury, kształtki i wyposażenie z żeliwa sferoidalnego oraz ich połączenia
do odprowadzania ścieków – Wymagania
10. Praca zbiorowa.: Technologia instalacji wodociągowych i gazowych część 1 Instalacje
wodociągowe. Rea, Warszawa1998
11. Praca zbiorowa.: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych.
Tom II. Instalacje sanitarne i przemysłowe, Arkady, 1988
12. Praca zbiorowa.: Wodociągi i kanalizacja – projektowanie, montaż, eksploatacja,
modernizacja, Wydawnictwo Verlag Dashőfer, Warszawa 2005
13. Strona internetowa www.e-instalacje.pl
14. Strona internetowa: www.generik.pl
15. Strona internetowa www.muratordom.pl