P

o

ls

k

i 

w

 p

r

a

k

t

y

c

e

19

Omawianie  twórczości  Cypriana 

Kamila Norwida w klasie drugiej szkoły 
średniej jest z pewnością zadaniem nie-
łatwym. Celem przedstawionych po-
niżej czynności było zaproponowanie 
licealistom opracowania dowolnego in-

dywidualnego projektu, który świad-
czyłby  zarówno  o  zapoznaniu  się 
z twórczością Norwida, jak i własnej/
uczniowskiej aktywności oraz pomy-
słowości  w  wykonaniu  samodzielnie 
zaproponowanego, oryginalnego spo-

sobu odczytania tekstu/tekstów Nor-
wida.

Przed  przystąpieniem  uczniów  do 

indywidualnej realizacji zadania podjęte 
zostały  następujące  działania  dydak-
tyczne:

Działania twórcze uczniów pozwalają uruchomić ich czytelniczą samodzielność, 

aktywność. Wartością jest wyzwolenie ze stereotypów i poszukiwanie nowych 

rozwiązań, a także lekturowa przyjemność. Realizacja niekonwencjonalnego zadania 

wykracza poza ramy klasowo – lekcyjne, jest dynamiczna, a efekty są nierzadko 

zaskakująco intrygujące. 

Michał Ratajczak

czyli projekt „Norwid”

Ciemny poeta, 

ale poeta,

P

o

ls

k

i 

w

 p

r

a

k

t

y

c

e

K

roK

 I – zapisanie cytatów na temat 

twórczości C. Norwida (poniżej podaję 
wybrane opinie – na podst. C. Norwid, 
Pisma wybrane, t. 1, Wiersze, Warszawa 
1968).

Sformułowania zarówno współcze-

snych poecie twórców i krytyków, jak 
i poetów oraz krytyków czasów póź-
niejszych (do początku XX w., kiedy to 
twórczość Norwida – odkryta i przy-
wrócona czytelnikom – stała się zjawi-
skiem  powszechnie  komentowanym) 
posłużyły za wprowadzenie do myśle-
nia o Poecie i jego dziele. Wybór opinii 
(przecież nie ostateczny i jedyny) po-
kazał, jak złożonym i trudnym twórcą 
był, ale i jest obecnie Norwid. 

K

roK

 II – analiza wybranych wier-

szy Cypriana Norwida. Zdecydowałem 
się na Klaskaniem mając obrzękłe prawi-
ce, Fortepian Szopena i Bema pamięci ża-
łobny rapsod. Wiersze „wielkie” i trudne. 
Wybór motywowany był także i tym, 
że można stosunkowo łatwo zapoznać 
się  z  opracowaniami  owych  wierszy. 
(namawiam  uczniów  do  przeczytania 
analiz z tomu Cypriana Norwida kształt 
prawdy i miłości. Analizy i interpretacje, 
pod  red.  S.  Makowskiego,  Warszawa 
1984). Pozwala to na uniknięcie budo-
wania  własnych  opinii  wykorzystują-
cych wyłącznie „opracowania” interne-
towe. Ze wstępu (s. 6) przywołuję frag-
ment, w którym Stanisław Makowski 
charakteryzuje warsztat poetycki Nor-
wida.

Pierwszoplanową rolę odgrywały w nim 

(języku poetyckim) symbol, parabola, 
alegoria i aluzja, traktowane jako najdo-
skonalsze  sposoby  wyrażania  ogólnego 
przez  jednostkowe.  Mityczny  znak  lub 
figura, skupiające w sobie bogactwo treści, 
a także przemilczenie lub ironiczny dy-
stans to ulubione przez poetę środki eks-
presji, mające angażować i aktywizować 
odbiorcę. Z tym wiązała się oszczędność 
i funkcjonalność słowa, prowadząca do 
(…) powściągliwości w wyrażaniu myśli 
i  uczuć.  Dopełnieniem  tych  właściwości 
była  oparta  na  neologizmach  i  archa-
izmach stylistyka, a dalej – nacechowana 
znaczeniowo  oryginalna  interpunkcja 
(np. pytajnik po zaimku, liczne pauzy, wie-
lokropki), etymologizująca pisownia nie-
których 

wyrazów 

(„bez-wiedny”, 

 

Wincenty Smokowski, 1842 

(Cypriana Norwida) tu za jeniusza mają (…). Chociaż, moim zdaniem, te 
jego wiersze a Libelta rozprawy o niemieckiej literaturze na jednej półce 
w łaźni parowej spokojnie leżeć mogą. (s. 96)

 

Juliusz Słowacki, 1849

Słyszałem o nim wiele, a nawet czytałem niektóre z jego utworów. Ale… ja 
obecnie słaby jestem i bardzo mało mam czasu na zawieranie stosunków 
z ludźmi, a już zgoła marnować go nie mogę dla takich, którzy nic ode mnie 
wziąć, ani mnie dać od siebie nie mogą… Otóż Cyprian należy do takich 
właśnie… (s. 100)

 

Aleksander Jełowiecki, 1853

Geniusz, który dlatego dzisiaj nie dość ceniony, iż o sto może lat za 
wcześnie na świecie się pojawił. (s. 107)

 

Andrzej Edward Koźmian, 1859

Spotkałem się z Norwidem! (…) Że mówił prozą, więc go zrozumiałem. 
Ogłuchł zupełnie, mało słyszy, gdy się mówi do niego. Czemu my nie głusi, 
gdy on do nas wierszem przemawia? Biedna z niego ruina, tym 
smutniejsza, że nigdy wykończonego budynku nie było. (s. 110)

 

Józef Tokarzewicz, 1873

Żyje w Paryżu od lat kilkunastu pisarz mało w kraju znany, artysta mniej 
jeszcze głośny, poeta dziwaczny, stylista-hieroglif, którego każdy wiersz 
trzeba sylabizować po dziesięć razy, żeby zeń cokolwiek wydobyć (…). 
Nazywa się on Norwid. (s. 117)

 

Władysław Mickiewicz, 1883

Gdy Norwid deklamował swoje własne poezje, każdy słuchacz byłby 
przysiągł, iż są to arcydzieła. Przy czytaniu czytelnik znajdował się wobec 
szeregu zagadek niepojętych. (…) Czasem zdawało się, iż widać w nich 
jakieś znamię geniusza, ale geniusza zaczarowanego. (s. 122)

 

Teofil Lenartowicz, 1883

Umarł Cyprian Norwid, i cóż? Dziesięć wierszy wspomnień, w których 
znalazło się dość miejsca na frazes o nieuczoności i burzliwym życiu (?), 
i o zmarnowaniu życia i talentu.
Z poezji pięknych prawdziwie Cypriana można by zebrać tomik, który by 
zaważył obok najpierwszych europejskich talentów, ale czy kto znajdzie się, 
który by mu tę pośmiertną oddał przysługę? (s. 123)

 

Wiktor Gomulicki, 1902

U Norwida nie tylko obraz każdy, ale i każde zdanie, nie tylko zdanie, ale 
każde niemal w zdaniu słowo posiada swa wagę, swa myśl głębszą, często 
ukrytą, której z trudem doszukiwać się trzeba. Kto na ten trud zdobędzie się 
– nie pożałuje go. (s. 129)

 

Richard Dehmel, 1907

To niesłychane, żeby taki człowiek musiał zdechnąć jak pies! Pomnik dla 
Norwida (…) to równocześnie pomnik hańby dla Ludzkości. (s. 133)

20

Kup książkę

Przeczytaj więcej o książce

P

o

ls

k

i 

w

 p

r

a

k

t

y

c

e

21

„z  trajać”),  zróżnicowanie  graficzne 
słów (użycie majuskuły, podkreślenia), nie 
spotykane  u  innych  twórców  układy 
wersów itp. (podkr. M.R)

Lektura  tomu  Cypriana  Norwida 

kształt prawdy i miłości… pokazuje jed-
nocześnie trzy różne (Marek Adamiec, 
Anna Kamieńska, Stanisław Makowski) 
szkoły analizy i interpretacji tekstu.

K

roK

 III – wylosowanie numeru od 

1  do  250.  Ponieważ  we  wskazanym 
w na wstępie zbiorze utworów poety 
(C. Norwid, Pisma wybrane, t. 1, Wier-
sze, Warszawa 1968) cyfrą oznaczony 
jest  każdy  wiersz,  wybrany  numer 
oznacza tekst-niespodziankę dla ucznia/
uczennicy. Proszę o analizę i interpre-
tację utworu w domu (praca pisemna 
na ok. 3 strony). Po omówieniu i ocenie 
prac domowych następuje 

K

roK

 IV – wskazane wcześniej za-

dania domowe posłużyły jako diagnoza 
grupy, z którą pomysł był realizowany. 
Łatwiej  można  było  rozpoznać,  co 
uczniowie wiedzą o epoce, poecie, ro-
mantycznej poezji… 

Po tych działaniach przyszła pora na 

omówienie  oczekiwań  związanych 
z  charakterem  działań  twórczych 
i ustalenie, do czego mają one zmierzać. 
Zaproponowałem,  aby  skupić  swą 
uwagę  na  realizacji  pomysłu,  który 
mógłby „odkryć prywatnego” Norwi-
da. Wszelkie niekonwencjonalne pro-
pozycje zostały z góry zaakceptowane, 
padła tylko sugestia, aby – w miarę moż-
liwości – uczniowie swe projekty objęli 
refleksją  aksjologiczną

1

  tak  ważną 

w procesie edukacji. 

Na praktyczne ale i twórcze/samo-

dzielne działania zwracają uwagę naj-
nowsze badania z dziedziny psychologii 
edukacji. Przekonują one o znaczeniu 
sięgania nie tylko do ustaleń badaczy 
czy wiedzy podręcznikowej, ale dania 
możliwości  uczniom  indywidualnego 
dotarcia do różnych źródeł, także do 
spenetrowania zasobów Internetu. To 
z kolei pozwoli na ocenę jakości wy-
branych  informacji  i  krytycznego  ich 
wykorzystania. Takie czynności wpro-
wadzają też na lekcje i odwołują się do 
powszechnie już akceptowanej wizual-
ności jako sposobu istnienia kultury. 

Rezultaty

Zadanie  wykonali  wszyscy  ucznio-

wie. Analiza ich propozycji prowadzi do 
następujących wniosków:
1.  Prace zrealizowane zostały właści-

wie, tzn. przedmiotem projektu była 
postać/biografia/twórczość/epoka 
Norwida. Wszystkie prace zostały 
ocenione pozytywnie.

2.  Większość realizacji powstała z wy-

korzystaniem materiałów znajdują-
cych się w Internecie. Mimo powta-
rzających  się  motywów/informacji 
(np. dotyczących biografii Norwida 
lub materiału ilustracyjnego) autorzy 
projektów  wykazali  się  inwencją 

w doborze i komponowaniu infor-
macji,  stąd  prace  zyskiwały  różną 
objętość,  zarazem  różną  wartość 
merytoryczną.

3.  Znaczną część prac stanowiły pro-

jekty pomysłowe, autorskie, głębo-
ko wnikające w twórczość Norwida 
(i poetycką, i malarską), obrazujące 
pasję poszukiwawczą autorki/autora 
oraz ich nietuzinkową wyobraźnię. 
Przykładowe realizacje:
•  prace malarskie, świetne – moim 

zdaniem  –  przykłady  realizacji 
przekładu  intersemiotycznego  – 
jedna  (do  wiersza  Bema  pamięci 
żałobny rapsod) – operująca plamą, 

Alicja Meyza

Kup książkę

Przeczytaj więcej o książce