„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

 

 
 
 
 

 

MINISTERSTWO EDUKACJI 
                i  NAUKI 

 

 
 
 

 

 

Marek Szymański 

 
 
 
 

 
 
Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego 
napięcia 311[08].Z1.05 
 

  
 
 
 
 
Poradnik dla ucznia 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wydawca 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy 
Radom 2005 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

1

Recenzenci: 
mgr inż. Grażyna Adamiec 
mgr inż. Henryk Krystkowiak 
 
 
Opracowanie redakcyjne: 
mgr inż. Katarzyna Maćkowska 
 
 
 
Konsultacja: 
dr Bożena Zając 
 
 
Korekta: 
mgr inż. Jarosław Sitek

 

 
 
 

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[08].Z1.05  
„Dobieranie urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia” zawartego 
w modułowym programie nauczania dla zawodu  technik elektryk. 
 
 
 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Wydawca 

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom  2005 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

2

SPIS TREŚCI 

 

1. Wprowadzenie  

3

2. Wymagania wstępne  

4

3. Cele kształcenia  

5

4. Materiał nauczania  

6

4.1. Zasilanie budynku mieszkalnego w energię elektryczną 

6

  4.1.1. Materiał nauczania  
  4.1.2. Pytania sprawdzające  
  4.1.3. Ćwiczenia  
  4.1.4. Sprawdzian postępów  

6

25
25
27

4.2. Rozdzielnice niskiego napięcia  

29

  4.2.1. Materiał nauczania  
  4.2.2. Pytania sprawdzające  
  4.2.3. Ćwiczenia  
  4.2.4. Sprawdzian postępów  

29
41
41
45

5. Sprawdzian osiągnięć  

46

6. Literatura 

50

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

3

1. WPROWADZENIE 

 

Poradnik do jednostki modułowej 311[08].Z1.05  „Dobieranie urządzeń zasilających 

i rozdzielczych niskiego napięcia” będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy (kształtowaniu 
umiejętności) z zakresu  elektrotechniki i elektroenergetyki. 
W poradniku zamieszczono: 
−  wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, 

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, 

−  cele kształcenia tj. wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, 

−  materiał nauczania, czyli „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych  

do opanowania treści jednostki modułowej, 

−  pytania sprawdzające, tj. zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś 

podane treści, 

−  ćwiczenia pomocne w pogłębianiu zrozumienia i w utrwalaniu wiadomości teoretycznych 

oraz w kształtowaniu umiejętności praktycznych, 

−  sprawdziany postępów, 

−  sprawdzian osiągnięć 

−  literaturę. 

 
Struktura poradnika została dostosowana do Twoich potrzeb.

 

Treść każdego rozdziału 

umożliwia przygotowanie się do ćwiczenia oraz opracowanie sprawozdania stanowiącego 
dokumentację przeprowadzonych działań. 

W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące budowy i doboru 

urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia.  

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się: 

−  przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji 

wymagania wynikające z potrzeb zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, 
odpowiadając na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń, 

−  po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy, 

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń. 

Kolejnym etapem poznawania urządzeń zasilających i rozdzielczych niskiego napięcia 

będzie wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji  
o poznanych urządzeniach. 

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela, 

poznasz urządzenia zasilające i rozdzielcze niskiego napięcia i zasady ich doboru. 

Po wykonaniu ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów rozwiązując test Sprawdzian 

postępów, zamieszczony po ćwiczeniach.  

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to także powrót do treści, 

które nie są dostatecznie opanowane. 

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony  Zestaw zadań testowych. Zawiera on 

Instrukcję oraz przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach 
zaznacz odpowiedzi na pytania; będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem 
zaplanowanym przez nauczyciela. 

Szczególną uwagę zwróć na  informacje zawarte w aktualnych przepisach i polskich 

normach dotyczących poruszanych zagadnień.  
Szczególną ostrożność musisz zachować podczas wykonywania ćwiczeń praktycznych 
z urządzeniami zasilanymi bezpośrednio z sieci. Podczas tych ćwiczeń zwróć szczególną 
uwagę na zachowanie bezpieczeństwa, na organizację bezpiecznego stanowiska pracy  
i postępowanie zgodne z zasadami bhp, ppoż. i ergonomii. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

4

2. WYMAGANIA 

WSTĘPNE 

 

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−  określać jednostki układu SI, 

−  korzystać z fachowej literatury dotyczącej elektrotechniki i elektroenergetyki, 

−  korzystać z katalogów firmowych, 
−  korzystać z przepisów budowy urządzeń elektrycznych, 

−  korzystać z polskich norm, 

−  posługiwać się podstawowymi prawami i wzorami z elektrotechniki, 
−  charakteryzować podstawowe parametry podzespołów elektrycznych, 

−  określać zastosowanie różnych elementów instalacji elektrycznych, 

−  analizować pracę instalacji elektrycznych na podstawie schematów ideowych, 
−  oceniać stan techniczny elementów elektrycznych na podstawie oględzin i pomiarów. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

5

3.

 

CELE KSZTAŁCENIA 

 

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: 

−  wyjaśnić różnice między złączem, przyłączem i wewnętrzną linią zasilającą, 

−  dobrać zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną z zastosowaniem przyłącza 

napowietrznego i kablowego, 

−  sklasyfikować rozdzielnice niskiego napięcia, 
−  odczytać schematy ideowe i montażowe rozdzielnic, 

−  zaprojektować tablicę rozdzielczą, 

−  sporządzić zestawienie wyposażenia rozdzielnicy na podstawie dokumentacji technicznej, 
−  dobrać elementy składowe rozdzielnicy (rodzaj, parametry, liczba elementów) 

 

na podstawie dokumentacji, 

−  posłużyć się katalogami aparatury łączeniowej i rozdzielnic niskiego napięcia, 

−  wybrać rodzaj obudowy rozdzielnicy, 
−  rozróżnić wyłączniki, bezpieczniki, liczniki energii elektrycznej i przekaźniki po ich 

wyglądzie zewnętrznym i oznaczeniach na nich stosowanych, 

−  sprawdzić stan techniczny aparatury elektrycznej przeznaczonej do montażu rozdzielnic, 

−  wykonać montaż mechaniczny aparatury elektrycznej rozdzielnicy, 
−  dobrać przewody elektryczne (typ, przekrój, liczbę przewodów) do wykonania połączeń, 

−  podłączyć obwody zasilające i odbiorcze rozdzielnicy, 

−  sprawdzić poprawność działania rozdzielnicy, 
−  zastosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy. 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

 

 
 

4.1.  Zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną 

 

4.1.1.  Materiał nauczania 

 

 
Przyłącze 

Przyłącze jest to odcinek sieci zasilającej  łączący elektroenergetyczną sieć rozdzielczą  

z instalacją użytkownika. 

Początkiem przyłącza jest miejsce odgałęzienia sieci niskiego napięcia, a końcem jest 

skrzynka przyłączeniowa (złącze), od której rozpoczyna się instalacja użytkownika  
(rys.1). 

Złącze jest to miejsce, w którym przyłącze jest połączone z instalacją odbiorczą. Złącze 

jest punktem rozdziału pomiędzy należącą do dostawcy energii siecią rozdzielczą, a należącą 
do odbiorcy instalacją budynku.  

 

Wewnętrzna linia zasilająca (wlz) – linia łącząca urządzenia odbiorcze ze złączem. 

  

Urządzenie odbiorcze – przewody, przyrządy i odbiorniki znajdujące się za licznikiem. 

 

 

Rys. 1.  Układ zasilania odbiorcy z sieci nn [15] 

 

 

Przyłącze i złącze jest  budowane i administrowane przez przedsiębiorstwo energetyczne  

i stanowi jego własność. Natomiast wewnętrzna linia zasilająca administrowana jest przez 
odbiorcę i jest jego własnością. 

W zależności od rodzaju zasilania instalacji odbiorczej występują przyłącza trójfazowe  

i jednofazowe. 

Przyłącza trójfazowe zawierają: 

−  przewody fazowe L1, L2, L3, 

−  przewód neutralny N, 
−  przewód ochronny PE. 

W sieci przystosowanej do zerowania ten sam przewód może pełnić rolę przewodu 

ochronnego PE i neutralnego N. Przewód ochronno-neutralny PEN powinien mieć przekrój 
nie mniejszy niż 10 mm

2

 dla żyły miedzianej oraz nie mniejszy niż 16 mm

2

 dla żyły 

aluminiowej. 

 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

7

Ze względu na sposób wykonania przyłączy występują: 

−  przyłącza napowietrzne, 

−  przyłącza kablowe. 

 

Przyłącza napowietrzne 

Przyłącza napowietrzne najczęściej wykonuje się tam, gdzie występuje sieć napowietrzna. 

Są one tańsze od przyłączy kablowych, ale narażone są na działanie czynników zewnętrznych 
(woda, wiatr, duże różnice temperatur). 

Przyłącza napowietrzne wykonuje się przewodami izolowanymi (często przewodami 

kabelkowymi YKY, YHKXS), niezależnie od tego, jakimi przewodami wykonana jest linia 
zasilająca. Stosowane są przewody samonośne o przekrojach 16 mm

2

 do 25 mm

2

, a niekiedy 

przewody podczepione do linki stalowej. Przewody przyłącza powinny mieć na całej długości 
oznaczenia identyfikujące poszczególne żyły. Przyłącza napowietrzne dłuższe niż 20 m 
traktuje się jako część zasilającej linii napowietrznej. 

Przewody przyłączy napowietrznych nie powinny przebiegać blisko miejsc dostępnych 

dla ludzi. 

Przykładowe najmniejsze pionowe odległości przewodów izolowanych przyłącza 

wynoszą: 
−  4 m od powierzchni ziemi, gdy przewidywany ruch pojazdów (podwórka, bramy, 

wjazdy), 

−  3,5 m od powierzchni ziemi, gdy nie jest przewidywany ruch pojazdów (aleje, ścieżki dla 

pieszych), 

−  0,5 m od trudno dostępnego dachu niepokrytego słomą, 

−  2,5 m od dachu łatwo dostępnego (nachylenie do 30

0

), 

−  0,5 m od każdego punktu otworu na drzwi balkonu, tarasu. 

W przypadku budynków dostatecznie dużych często przewody przyłącza mocuje się na 

izolatorach bezpośrednio przymocowanych do ściany budynku lub osadzonych na wysięgniku 
ściennym. Przez ściany budynku przewody przyłącza przeprowadza się z wykorzystaniem 
rurki izolacyjnej zakończonej od zewnątrz porcelanową fajką skierowaną otworem do dołu, 
zapobiegając tym samym przedostawaniu się wody do wnętrza rurki. 

Jeśli nie jest możliwe bezpośrednie przymocowanie izolatorów do ściany budynku (małe 

budynki), stosuje się stojaki dachowe, pod warunkiem, że konstrukcja dachu wytrzyma naciąg 
przewodów. Stojaki dachowe wykonuje się z ocynkowanych stalowych rur o średnicach od 
2 do 3 cali (przy stojakach o wysokości do 2 m nad dachem). Stojaki wysokie wymagają 
stosowania odciągów. Przewody przyłącza prowadzi się wewnątrz rury, a ich izolację 
zabezpiecza się przed uszkodzeniem. Otwór rury zabezpiecza się daszkiem z blachy 
ocynkowanej lub z tworzywa sztucznego. Miejsce wprowadzenia stojaka przez dach należy 
starannie uszczelnić, osłaniając je daszkiem przymocowanym do rury (rys. 2). 

 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

8

 

Rys. 2. Przykład rozwiązania konstrukcyjnego stojaka dachowego   [11] 

 

1 – rura stalowa, 
2 – poprzeczka z ceownika, 
3 – linka stalowa (odciąg),  
4 – daszek okapowy, 
5 – kołnierz uszczelniający, 
6 – daszek izolacyjny 

 

 

Niedopuszczalne jest wprowadzanie przewodów za pośrednictwem stojaków dachowych 

do pomieszczeń z materiałami łatwo palnymi oraz do budynków, których dachy wykonane są 
z materiałów palnych. W takich sytuacjach stosuje się stojaki przymocowane do zewnętrznej 
ściany budynku, a przewody przeprowadza się przez ścianę. 

Stojaki ścienne przytwierdza się do ściany budynku uchwytami odległymi od siebie nie 

więcej niż 0,75 m. 

Do złącza przewody należy prowadzić w rurce stalowej. 

 

Przyłącze kablowe 

Przyłącze kablowe buduje się tam gdzie sieć rozdzielcza wykonana jest przewodami 

kablowymi lub w przypadku sieci napowietrznej, gdy z jakiś względów nie można 
poprowadzić przyłącza napowietrznego (na przykład ze względów estetycznych). 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

9

W miejscu odgałęzienia od sieci kablowej stosuje się mufę odgałęźną trójnikową, 

a w przypadku odgałęzienia od sieci napowietrznej mufę kablową (głowicę) umieszcza się na 
słupie. Mufę i kabel przymocowuje się do słupa uchwytami (co 0,8 m). Odcinek kabla od 
wysokości 2 m do głębokości 0,5 m zabezpiecza się przed uszkodzeniami mechanicznymi 
ocynkowaną blachą lub rurą stalową. 

 
 
 
 

a)  

 

Rys. 3  Przykłady rozwiązania przyłącza kablowego  [11]

 

a) przejście do budynku  

                  1 – rura przepustowa,  
                  2 – uszczelnienie,  
                 3 – uchwyt, 
                 4 – podkładki,  
                 5 – złącze kablowe 

   

b) odgałęzienie od sieci nn  

1 – głowica kablowa,  
2 – przewody izolowane,  
3 – uchwyty mocujące,  
4 – osłona,  
5 – cegła,   
6 – piasek 
7- kabel 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

10

Przyłącze kablowe prowadzi się na głębokości 0,8 m. Przez fundament budynku kabel 

przeprowadza się w stalowej lub betonowej rurze ułożonej z pochyleniem na zewnątrz. Rura 
przepustowa wraz z kablem musi być obustronnie zabezpieczona przed przedostawaniem się 
wilgoci i wody. Średnicę rury przyjmuje się przynajmniej dwa razy większą od średnicy 
zewnętrznej kabla. Przy brzegach rury kabel powinien być zabezpieczony przed 
uszkodzeniem (np. podczas obsuwania się gruntu). Długość kabla przyjmuje się o 5% 
większą od wymierzonej trasy, ze względu na faliste układanie, które zabezpiecza przed 
nadmiernymi naprężeniami podczas przemieszczania się gruntu. 

Przyłącza kablowe mogą być wykonywane (rys. 4): 

a) z mufą rozgałęźną, 
b) z mufą przelotową, 
c) z kablem obustronnie zabezpieczonym. 
 

 

Rys. 4.  Rodzaje wykonań przyłączy kablowych [11] 

 

Każdy budynek powinien być zasilany oddzielnym przyłączem. W przypadku zasilania 

większych budynków mieszkalnych jedno przyłącze może zasilać urządzenia odbiorcze na 
najwyżej 3 klatkach schodowych i powinno być w zasadzie doprowadzone do środkowej 
klatki schodowej. Dopuszcza się jedno przyłącze dla 4 klatek schodowych budynków 
mieszkalnych do 4 kondygnacji nadziemnych. 

W przypadkach uzasadnionych  względami  techniczno-ekonomicznymi zezwala się na 

przyłączanie do jednego przyłącza dwóch lub więcej segmentów domów bliźniaczych lub 

szeregowych. 

Liczba przewodów przyłącza powinna odpowiadać  liczbie przewodów wlz Nie dotyczy 

to domków bliźniaczych i szeregowych. 

 

Złącze 

Złączem najczęściej jest skrzynka, zawierająca główne zabezpieczenie budynku (wraz 

z urządzeniem rozliczeniowym), do którego z jednej strony podłączone są przewody 
przyłącza a z drugiej przewody instalacji odbiorczej. 

Skrzynka przyłącza, w której najczęściej znajduje się również licznik poboru energii, jest 

plombowana przez administratora sieci rozdzielczej w celu uniemożliwienia poboru energii 
elektrycznej bez jej pomiaru. 

Złącze należy umieszczać w miejscach ogólnie dostępnych, jak na przykład brama, sień 

wejściowa, klatka schodowa, możliwie przy wprowadzeniu przyłącza do budynku i blisko 
środka obciążenia całego obiektu. 

Złącze można umieszczać w oddzielnej skrzynce głównej rozdzielni okapturzonej  

odbiorcy. Wnęka lub skrzynka złączowa powinna być przystosowana do plombowania 
i zamykana na klucz. Klucz powinien być w dyspozycji zakładu energetycznego. 

W przypadku połączenia z siecią kablową, złącze zakłada się na parterze przy wejściu 

i umieszcza  się w zasadzie we wnęce wykonanej w murze i zamykanej drzwiczkami 

stalowymi. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

11

W przypadku połączenia z siecią napowietrzną  złącze umieszcza się w wykonanej  

w murze wnęce zamykanej drzwiczkami stalowymi. W przypadku niemożności wykonania 
złącza we wnęce w murze, należy stosować na tynku skrzynkę złączową wykonaną z metalu, 
odporną na wilgoć i uszkodzenia mechaniczne. 

W przypadku  zasilania  domków  jednorodzinnych  bliźniaczych i szeregowych, złącze 

należy umieścić na zewnątrz budynku we wnęce w murze lub w skrzynce złączowej 
wykonanej z materiału odpornego na wilgoć i zabezpieczonej przed przenikaniem wody. 
Dolna krawędź wnęki lub skrzynki powinna znajdować się co najmniej 15 cm powyżej 
poziomu terenu. 

W domkach jednorodzinnych wolnostojących złącze należy umieszczać wewnątrz 

budynku przy zasilaniu napowietrznym, a na zewnątrz budynku przy zasilaniu kablowym. 

W budynkach, gdzie są więcej niż dwa mieszkania, skrzynka przyłączowa powinna być 

umieszczona w pomieszczeniu przeznaczonym na przyłącze. Pomieszczenie to nie powinno 
być pomieszczeniem wilgotnym, zagrożonym wybuchem, czy pożarem. Powinno mieć 
wymiary co najmniej 1,8 m x 2,0 m i przylegać do zewnętrznej ściany budynku, przez którą 
doprowadza się przewody zasilające. Pomieszczenie z przyłączem musi być zawsze dostępne. 
Nie może być pomieszczeniem przechodnim i używanym do innych celów (na przykład 
magazyn). Wejście musi być oznaczone tabliczką z napisem „Przyłącze do budynku”. 

Urządzenia elektryczne nie mogą być umieszczone na tej samej ścianie, na której są 

umieszczone dopływy gazu, wody lub centralnego ogrzewania.  

Obok złącza, przy zasilaniu kablowym (przy zasilaniu linią napowietrzną na wysokości  

1,5 m od podłogi), należy umieszczać  główną tablicę rozdzielczą administracyjną, w której 
instaluje się oznakowany wyłącznik  główny  umożliwiający wyłączenie instalacji  
(na przykład w razie pożaru). 

 

Wewnętrzna linia zasilająca (wlz) 

Wewnętrzne linie zasilające dla oświetleniowych obwodów odbiorczych i siłowych 

obwodów odbiorczych powinny być prowadzone w zasadzie oddzielnie począwszy od 
głównej tablicy rozdzielczej. Dopuszcza się wspólne wlz, jeżeli do jednego licznika energii 
elektrycznej podłączone są odbiorcze obwody oświetleniowe i siłowe. 

Wewnętrzne linie zasilające mogą być: 

−  wspólne dla kilku urządzeń odbiorczych, 

−  oddzielne dla każdego urządzenia odbiorczego. 

W układzie wspólnym liczniki energii umieszcza się w przedpokoju odbiorcy (lub na 

klatce schodowej przy mieszkaniu odbiorcy). W układzie oddzielnym liczniki energii 
umieszcza się w jednym miejscu (w szafie umieszczonej blisko przyłącza). 

Wlz dla obiektów budowanych lub elektryfikowanych etapami należy obliczać  

i wykonywać w ten sposób, aby były one wystarczające do zasilania całego obiektu po jego 
ukończeniu i docelowym zelektryfikowaniu. 

Wlz może być wykonana jako dwuprzewodowa, gdy ma zasilać najwyżej dwie instalacje 

odbiorcze. Wyjątkowo dla małych domków, w których liczba mieszkań nie przekracza 3, wlz 
może być wykonana jako dwuprzewodowa. We wszystkich innych przypadkach, jak również 
wówczas, gdy obciążenie przekracza 4,5 kW przy napięciu 230 V, linie zasilające powinny 
być wykonane jako trójfazowe. 

Liczba wlz zależy od liczby, mocy i sposobu rozmieszczenia urządzeń odbiorczych. 
Wlz należy prowadzić w miejscach ogólnie dostępnych, takich, jak bramy, sienie, klatki 

schodowe, korytarze i piwnice. 

Przekrój przewodów wlz powinien być w zasadzie jednakowy na całej długości. 
Do wykonywania wlz nie wolno stosować przewodów o przekroju mniejszym niż 4 mm

2

 

Cu, a do odgałęzień wlz, względnie dla wlz przeznaczonych dla jednego, względnie dwóch 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

12

odbiorców, przewodów o przekroju mniejszym niż 2,5 mm

2

 Cu. Przy wykonywaniu 

odgałęzień od  wlz   do  instalacji odbiorczych,  przewodów linii nie wolno  przecinać. 
Łączenie i odgałęzienie przewodów wlz może być wykonywane jedynie przy zastosowaniu 
odpowiednich  zacisków na podstawie izolacyjnej. Każde odgałęzienie od wewnętrznej linii 
zasilającej powinno być wyposażone w zabezpieczenie nadprądowe umieszczone w 
zamykanych wnękach lub szafkach, poza pomieszczeniami mieszkalnymi. Odgałęzienia od 
najbliższego zabezpieczenia powinny być wykonane przewodami o 

przekrojach żył 

miedzianych co najmniej 2,5 mm². 

Do wykonania wlz  wolno  stosować jedynie przewody na napięcie znamionowe nie 

mniejsze niż 750 V. Nie dotyczy to odgałęzień od wlz wykonywanych przewodami 
wtynkowymi. W zależności od warunków otoczenia do prowadzenia wlz należy stosować  
przewody  ułożone  w  rurach  izolacyjnych płaszczowych i stalowych. 

Nie należy w wlz układać  dwu lub więcej  przewodów równoległych w celu uzyskania 

wymaganego przekroju przewodów czynnych. 

Jeżeli ze złącza prowadzi się więcej niż jedną  wlz,  to  za  złączem należy zainstalować 

główną tablicę rozdzielczą z zabezpieczeniami poszczególnych linii. 

Na początku każdej linii zasilającej i jej poszczególnych odgałęzień powinny być 

zainstalowane bezpieczniki dobrane do obciążenia przewodów. W zasadzie należy stosować 
zabezpieczenie nawet w przypadku, gdy przekrój odgałęzienia nie jest mniejszy od wlz, jeżeli 
długość odgałęzienia przekracza l m. 

Zabezpieczać należy wszystkie przewody fazowe. Przewodu neutralnego i ochronnego  nie 

wolno zabezpieczać. 

Przewody wlz nie powinny być przecinane, aby wyeliminować możliwość powstania 

przerwy, zwłaszcza w przewodzie PE, N lub PEN. 

Przy trójfazowych wlz mieszkania należy przyłączać do różnych faz, tak aby uzyskać 

równomierne obciążenie wszystkich faz zasilających. 

Jedna linia zasilająca najczęściej zasila wszystkie mieszkania znajdujące się przy jednej 

klatce schodowej. Natomiast w budynkach wysokich, o dużej liczbie mieszkań lub znacznym 
poborze mocy, stosuje się więcej niż jedną linię zasilającą, aby nie używać przewodów  
o bardzo dużych przekrojach żył, a jednocześnie zwiększyć niezawodność zasilania. 

W rozporządzeniu  Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. (Dziennik Ustaw z 2002 

r. nr 75, poz. 690) określono warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i ich 
usytuowanie. Zawiera ono również wymagania w zakresie instalacji elektrycznych 

 

w budynkach, które zmieniają dotychczas obowiązujące wymagania przepisów. Najbardziej 
istotne wymagania dotyczące instalacji elektrycznych są następujące: 

Instalacja i urządzenia elektryczne, przy zachowaniu przepisów rozporządzenia, 

przepisów odrębnych dotyczących dostarczania energii, ochrony przeciwpożarowej, ochrony 
środowiska oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, a także wymagań Polskich Norm 
odnoszących się do tych instalacji i urządzeń, powinny zapewniać: 
– 

dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych 

 

do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych, 

– ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami  łączeniowymi  

i atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem i innymi szkodami, 

– ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed 

szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego. 

1.  Budynek, w którym zanik napięcia w elektrycznej sieci zasilającej może spowodować 

zagrożenie  życia lub zdrowia ludzi, poważne zagrożenie  środowiska, a także znaczne 
straty materialne, należy zasilać co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie 
załączających się źródeł energii elektrycznej oraz wyposażać w samoczynnie załączające 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

13

się  oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne). W budynku wysokościowym 
jednym ze źródeł zasilania powinien być zespół prądotwórczy. 

2.  Oświetlenie bezpieczeństwa należy stosować w pomieszczeniach, w których nawet 

krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować następstwa 
wymienione w ust. 1, przy czym czas działania tego oświetlenia powinien być 
dostosowany do warunków występujących w pomieszczeniu i wynosić nie mniej niż   
1 godzinę. 

3.  Oświetlenie ewakuacyjne należy stosować: 

–   w pomieszczeniach: 

a)  widowni kin, teatrów i filharmonii oraz innych sal widowiskowych, 
b)  audytoriów, sal konferencyjnych, lokali rozrywkowych oraz sal sportowych 

przeznaczonych dla ponad 200 osób, 

c)  wystawowych w muzeach, 
d)  o powierzchni ponad 1000 m

2

 w garażach oświetlonych wyłącznie  światłem 

sztucznym, 

e)  o powierzchni ponad 2000 m

2

 w budynkach użyteczności publicznej 

i zamieszkania zbiorowego, 

–  na drogach ewakuacyjnych: 

a)  z pomieszczeń wymienionych w pkt. 1, 
b)  oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, 
c)  w szpitalach i innych budynkach przeznaczonych przede wszystkim do pobytu 

ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, 

d)  w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania 

zbiorowego. 

4.  Oświetlenie ewakuacyjne nie jest wymagane w pomieszczeniach, w których oświetlenie 

bezpieczeństwa spełnia warunek określony w punkcie 5 dla oświetlenia ewakuacyjnego,  
a także wymagania Polskich Norm w tym zakresie. 

5.  Oświetlenie ewakuacyjne powinno działać przez co najmniej 2 godziny od zaniku 

oświetlenia podstawowego. 

6.  W pomieszczeniu, które jest użytkowane przy zgaszonym oświetleniu podstawowym, 

należy stosować  oświetlenie przeszkodowe, zasilane napięciem bezpiecznym, służące 
uwidocznieniu przeszkód wynikających z układu budynku, drogi komunikacyjnej lub 
sposobu jego użytkowania, a także podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji. 

7.  Oświetlenie bezpieczeństwa, ewakuacyjne i przeszkodowe oraz podświetlane znaki 

wskazujące kierunki ewakuacji należy wykonywać zgodnie z Polskimi Normami 
dotyczącymi wymagań w tym zakresie. 

8.  W instalacjach elektrycznych należy stosować: 

– złącza instalacji elektrycznej budynku, umożliwiające odłączanie od sieci zasilającej  

i usytuowane w miejscu dostępnym dla dozoru i obsługi oraz zabezpieczone przed 
uszkodzeniami, wpływami atmosferycznymi, a także ingerencją osób niepowołanych, 

–  oddzielny przewód ochronny i neutralny, w obwodach rozdzielczych i odbiorczych, 
– urządzenia ochronne różnicowoprądowe lub odpowiednie do rodzaju i przeznaczenia 

budynku bądź jego części, inne środki ochrony przeciwporażeniowej, 

– wyłączniki nadprądowe w obwodach odbiorczych, 
– zasadę selektywności (wybiórczości) zabezpieczeń, 
– przeciwpożarowe wyłączniki prądu, 
– połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, łączące przewody ochronne 

z częściami przewodzącymi innych instalacji i konstrukcji budynku, 

– zasadę prowadzenia tras przewodów elektrycznych w liniach prostych, równoległych 

do krawędzi ścian i stropów, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

14

–  przewody elektryczne z żyłami wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój 

nie przekracza 10 mm

2

, 

– urządzenia ochrony przeciwprzepięciowej. 

9.  Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów,  

z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest 
niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze 
przekraczającej 1000 m

3

 lub zawierających strefy zagrożone wybuchem. 

10. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu powinien być umieszczony w pobliżu głównego 

wejścia do obiektu lub złącza i odpowiednio oznakowany. 

11. Odcięcie dopływu prądu przeciwpożarowym wyłącznikiem nie może powodować 

samoczynnego załączenia drugiego źródła energii elektrycznej, w tym zespołu 
prądotwórczego, z wyjątkiem  źródła zasilającego oświetlenie awaryjne, jeżeli występuje 
ono w budynku. 

12. Jako uziomy instalacji elektrycznej należy wykorzystywać metalowe konstrukcje 

budynków, zbrojenia fundamentów oraz inne metalowe elementy umieszczone 

 

w nieuzbrojonych fundamentach stanowiące sztuczny uziom fundamentowy. 

13. Dopuszcza się wykorzystywanie jako uziomy instalacji elektrycznej metalowych 

przewodów sieci wodociągowej, pod warunkiem zachowania wymagań Polskiej Normy 
dotyczącej uziemień i przewodów ochronnych oraz uzyskania zgody jednostki 
eksploatującej tę sieć. 

14. Instalacja piorunochronna powinna być wykonana zgodnie z Polską Normą dotyczącą 

ochrony odgromowej obiektów budowlanych. 

15. Instalacja odbiorcza w budynku i w samodzielnym lokalu powinna być wyposażona  

w urządzenia do pomiaru zużycia energii elektrycznej, usytuowane w miejscu łatwo 
dostępnym i zabezpieczone przed uszkodzeniami i ingerencją osób niepowołanych. 

16. W budynku wielorodzinnym liczniki pomiaru zużycia energii elektrycznej należy 

umieszczać poza lokalami mieszkalnymi, w zamykanych szafkach. 

17. Prowadzenie instalacji i rozmieszczenie urządzeń elektrycznych w budynku powinno 

zapewniać bezkolizyjność z innymi instalacjami w zakresie odległości i ich wzajemnego 
usytuowania. 

18. Główne, pionowe ciągi instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym, zamieszkania 

zbiorowego i użyteczności publicznej należy prowadzić poza mieszkaniami 

 

i pomieszczeniami użytkowymi, w wydzielonych kanałach lub szybach instalacyjnych, 
zgodnie z Polskimi Normami dotyczącymi wymagań w tym zakresie. 

19. Przewody i kable elektryczne należy prowadzić w sposób umożliwiający ich wymianę bez 

potrzeby naruszania konstrukcji budynku. 

20. Dopuszcza się prowadzenie przewodów elektrycznych wtynkowych, pod warunkiem 

pokrycia ich warstwą tynku o grubości co najmniej 5 mm. 

21. Przewody i kable wraz z zamocowaniami stosowane w systemach zasilania i sterowania 

urządzeniami służącymi ochronie przeciwpożarowej powinny zapewniać ciągłość 
dostawy energii elektrycznej w warunkach pożaru przez wymagany czas działania 
urządzenia przeciwpożarowego, jednak nie mniejszy niż 90 minut. 

22. Dopuszcza się ograniczenie czasu zapewnienia ciągłości dostawy energii elektrycznej do 

urządzeń  służących ochronie przeciwpożarowej, o której mowa w punkcie 21, do 
30 minut, dla przewodów i kabli znajdujących się w obrębie przestrzeni chronionych 
stałym urządzeniem gaśniczym tryskaczowym oraz dla przewodów i kabli zasilających  
i sterujących urządzeniami klap dymowych. 

23. Obwody odbiorcze instalacji elektrycznej w budynku wielorodzinnym należy prowadzić 

w obrębie każdego mieszkania lub lokalu użytkowego. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

15

24. W instalacji elektrycznej w mieszkaniu należy stosować wyodrębnione obwody: 

oświetlenia, gniazd wtyczkowych ogólnego przeznaczenia, gniazd wtyczkowych 

 

w  łazience, gniazd wtyczkowych do urządzeń odbiorczych w kuchni oraz obwody do 
odbiorników wymagających indywidualnego zabezpieczenia. 

25. Pomieszczenia w mieszkaniu należy wyposażać w wypusty oświetleniowe oraz 

 

w niezbędną liczbę odpowiednio rozmieszczonych gniazd wtyczkowych. 

26. Instalacja oświetleniowa w pokojach powinna umożliwiać załączanie  źródeł  światła za 

pomocą łączników wieloobwodowych. 

27. W budynku wielorodzinnym oświetlenie i odbiorniki w pomieszczeniach komunikacji 

ogólnej oraz technicznych i gospodarczych powinny być zasilane z tablic 
administracyjnych. 

28. W budynku wymagającym, zgodnie z § 56, przystosowania do wyposażenia w instalacje 

telekomunikacyjne, w tym radiowo-telewizyjne, główne ciągi tych instalacji powinny być 
prowadzone poza lokalami mieszkalnymi oraz pomieszczeniami użytkowymi, których 
sposób użytkowania może spowodować przerwy lub zakłócenia przekazywanego sygnału. 

29. Mieszkania w budynku wielorodzinnym i odrębne mieszkania w budynku zamieszkania 

zbiorowego należy wyposażyć w instalację wejściowej sygnalizacji dzwonkowej, 
a w razie przeznaczenia ich dla osób niepełnosprawnych – również w odpowiednią 
sygnalizację alarmowo-przyzywową. 

30. Miejsce lub pomieszczenie przeznaczone na urządzenia techniczne, związane z instalacją 

telekomunikacyjną, w tym radiowo-telewizyjną, powinno być łatwo dostępne dla obsługi 
technicznej i zabezpieczone przed ingerencją osób nieuprawnionych. 

 

Zasilanie budynków energią elektryczną 

Sposób zasilania odbiorców komunalnych uzależniony jest od grupy, do której są oni 

zakwalifikowani. 

 

Grupa 1 to budynki mieszkalne, biurowe i administracyjne, szkoły, małe hotele, sklepy, 

restauracje, niewielkie warsztaty rzemieślnicze, gospodarstwa wiejskie. Nie wymagają one 
dużej niezawodności zasilania. Dopuszcza się dla nich nawet 2-godzinne przerwy w zasilaniu. 
Dopuszczalne są również dłuższe przerwy w zasilaniu, jeśli zdarzają się rzadko. Dlatego też 
stosuje się dla nich zasilanie pojedynczymi liniami odgałęziającymi się od sieci rozdzielczej 
(bez przewidywania zasilania podwójnego czy rezerwowego). 

 

Grupa 2 to wielkie domy towarowe, kina, teatry, sale zebrań na więcej niż 300 osób, duże 

hotele, szpitale. Przerwy w zasilaniu tych obiektów nie powinny być dłuższe niż pół godziny. 
U tych odbiorców instalacja podzielona jest na dwie części: podstawową i zapasową 
niezależnie od instalacji oświetlenia bezpieczeństwa zasilanego z baterii akumulatorów. 
Odbiorcy tej grupy powinni mieć zasilanie rezerwowe. Zasilanie rezerwowe wykonuje się 
z sieci niskiego napięcia, jeżeli wymagana moc nie przekracza 200 kW.  

 

Grupa 3 to zajezdnie tramwajowe, autobusowe, stacje prostownikowe tramwajowe, 

oczyszczalnie  ścieków i wodociągi miejskie. Odbiorcy tej grupy tylko w nielicznych 
przypadkach, gdy zapotrzebowanie mocy jest małe, są zasilani z sieci niskiego napięcia. 
Zwykle zasilani są z własnych stacji transformatorowych przyłączonych do sieci wysokiego 
napięcia. 

 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

16

 

Rys. 5. Obwody zasilania odbiorców z sieci niskiego napięcia (strzałki oznaczają przyłącza)      [11]: 

                       a)  zasilanie bezpośrednio z rozdzielni nn bez odgałęzień, 
                       b) i c)  zasilanie jednostronne, odbiorcy przyłączani w wielu punktach, 
                      d) i e)  zasilanie dwustronne z jednej stacji transformatorowo-rozdzielczej, 
                       f) i g)  zasilanie dwustronne z dwóch różnych stacji transformatorowo-rozdzielczych. 

 

Stosowanych jest kilka sposobów zasilania odbiorców z sieci niskiego napięcia (rys. 5). 
Układ c jest układem najtańszym, ale i najbardziej zawodnym. Natomiast układ f, 

w którym odbiorca jest zasilany z dwóch różnych stacji transformatorowo-rozdzielczych linią 
bez odgałęzień, jest układem najbardziej niezawodnym, ale i najdroższym. 

Odbiorcy grupy 1 są zasilani zwykle pojedynczymi liniami rozgałęzionymi (układy b lub c). 

 

W blokach mieszkalnych, jeżeli sieć rozdzielcza jest siecią kablową a zapotrzebowanie 

mocy niewielkie, stosuje się jedno przyłącze dla trzech klatek schodowych (ze względu na 
wysoki koszt mufy trójnikowej).  W sieciach napowietrznych wykonuje się zwykle jedno 
przyłącze na każdą klatkę schodową. 

 

Rys. 6.   Przyłączenie budynku mieszkalnego do linii kablowej  [9] 

                                                   1 – mufa trójnikowa, 
                                                   2 – linia przyłącza, 
                                                   3 – złącze, 
                                                   4 – rozdzielnice tablicowe (klatkowe), 
                                                   5 – wewnętrzne linie zasilające poszczególnych klatek.

 

 

Współczesne mieszkania wyposaż a się w urządzenia elektryczne w zależności od ich 

przeznaczenia. Istotne znaczenie ma sposób zaspakajania podstawowych potrzeb bytowych. 
Szczególnie ważny jest fakt czy w budynku jest dostępna instalacja gazowa. Ma to znaczenie 
przeprojektowaniu instalacji elektrycznej. Instalacje elektryczne powinny zapewniać 
użytkownikom wygodne a przede wszystkim bezpieczne korzystanie z  odbiorników energii 
elektrycznej. Na etapie projektowania (poza rodzajem kuchenki) rodzaj instalowanych 
urządzeń jest nieznany. Dodatkowo dynamiczny rozwój tych urządzeń uniemożliwia 
uwzględnienie ich w projekcie.  Z tych przesłanek wynika konieczność przyjęcia tzw. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

17

mieszkania standardowego wraz z wyposażeniem i określenie zapotrzebowania na moc 
czynną. W przyjętym standardowym mieszkaniu (nie wyposażonym w instalacje gazową) 
wyposażonym w podstawowe urządzenia elektryczne (kuchenka elektryczna, podgrzewacz 
wody akumulacyjny, zbiornikowy lub przepływowy, telewizor, lodówka, pralka, zmywarka 
do naczyń, kuchenka mikrofalowa, stanowisko komputerowe)  moc tych zainstalowanych 
urządzeń elektrycznych wynosi około 20÷40 kW. Dodatkowo dynamiczny wzrost ilości 
urządzeń mimo faktu, że wraz z ich rozwojem technologicznym maleje pobór mocy 
powoduje, że będzie rosło zapotrzebowanie na moc. 

Przewidywane w polskich przepisach moce obliczeniowe dla projektowania instalacji 

w pojedynczych mieszkaniach[16], np. dla mieszkania wieloizbowego wynoszą 4 kW wydają 
się  zaniżone i przy projektowaniu instalacji należy wziąć do po uwagę. 

Należy zaznaczyć że projektowanie , a szczególnie wykonywanie instalacji o zbyt małym 

przekroju przewodów, niewystarczającej liczbie gniazdek odbiorczych i punktów 
oświetleniowych miast oszczędności prowadzi w krótkim czasie do konieczności 
kosztownych modernizacji instalacji. 

 

Zgodne z 

zaleceniami COBR „Elektromontaż” [7] podczas projektowania 

w pomieszczeniach mieszkalnych należy przewidzieć: 
−  w pokojach 1 gniazdko wtyczkowe podwójne na każde 4÷6 m

2

 powierzchni, nie mniej niż 

2 gniazda, 

−  w kuchni 4÷5 gniazd ze stykiem ochronnym, w tym jedno gniazdo 16 A, 

−  w przedpokoju co najmniej 1 gniazdo ze stykiem ochronnym, w tym jedno 16 A  

z przeznaczeniem do zasilania pralki, 

−  w łazience 1 lub 2 gniazda ze stykiem ochronnym, w tym jedno 16 A z przeznaczeniem 

do zasilania pralki. 
 

Ze względu na bezpieczeństwo użytkowania należy instalować wyłącznie gniazda 

wtyczkowe ze stykiem ochronnym, a do wypustów oświetleniowych doprowadzać przewód 
ochronny PE. Obecnie produkowane urządzenia elektryczne wykonywane są w drugiej klasie 
ochronności i takie gniazda nie stanowią  żadnych utrudnień. Jest to kłopotliwe dla 
odbiorników starszego typu wykonanych w klasie ochronności 0. 

  W przedstawionej poniżej tab. 1 podano ustalenia niemieckich norm DIN dotyczące 

liczby gniazd wtyczkowych, wypustów oświetleniowych oraz obwodów do zasilania 
wydzielonych odbiorników w pomieszczeniach mieszkalnych. 

 

Tabela 1. Minimalne wyposażenie instalacji elektrycznej w pomieszczeniach mieszalnych  [7] 
 

Wymagana liczba 

 

Rodzaj 

pomieszczenia 

 

Rodzaj odbiorników oraz 

urządzeń 

 

gniazd

1)

 

wtykowych 

 

wypustów 

oświetleniowych 

i in. 

obwód 

odbiorników 

o mocy ≥2 kW 

Pokój gniazda 

wtyczkowe, 

oświetlenie 

w pokoju o powierzchni: 

– do 8 m

2 

– powyżej 8 do 12 m

2

 

– powyżej 12 do 20 m

2

 

– powyżej 20m

2

 

 
 

2 
3 
4 
5 

 
 

1 
1 
1 
2 

 
 

- 
- 
- 
- 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

18

Wymagana liczba 

 

Rodzaj 

pomieszczenia 

 

Rodzaj odbiorników oraz 

urządzeń 

 

gniazd

1)

 

wtykowych 

 

wypustów 

oświetleniowych 

i in. 

obwód 

odbiorników 

o mocy ≥2 kW 

Kuchnia gniazda 

wtyczkowe, 

oświetlenie: 

– nisze kuchenne 
– kuchnie 

kuchnia elektryczna 
zmywarka do naczyń

8)

 

podgrzewacz wody 
wentylator, wyciąg oparów 

 

3 
5 

- 
- 
- 
- 

 

2

3)

 

2

3)

 

- 
- 
- 
- 

 

- 
- 

1 
1 

1

5)

 

- 

Łazienka gniazda 

wtyczkowe, 

oświetlenie 

wentylator (wyciąg) 
pralka elektryczna

8)

 

piecyk elektryczny 
podgrzewacz wody 

2 

- 
- 

1 

- 

2

6)

 

1 

- 
- 
- 

- 
- 

1 

- 

1 

Ubikacja (w.c)  gniazda  wtyczkowe,  oświetlenie 

wentylator (wyciąg) 

1 

- 

1 
1 

- 
- 

Pomieszczenie 
gospodarcze 

gniazda wtyczkowe, oświetlenie 
pralka

8)

 

suszarka do bielizny

8)

 

prasowalnica 
wyciąg powietrza 

3 

- 
- 
- 
- 

1

3) 

- 
- 
- 

1

4)

 

- 

1 
1 
1 

- 

Przedpokój 
(korytarz) 

gniazda wtyczkowe, oświetlenie 1 

1

10)

 - 

Pomieszczenie 
do 
majsterkowania 

 
gniazda wtyczkowe, oświetlenie 

 

3 

 

1 

 

- 

 

Pomieszczenie 
wypoczynkowe  
( balkon, taras) 

 
gniazda wtyczkowe, oświetlenie 

 

1 

 

1

9)

 

 

- 

Piwnica gniazda 

wtyczkowe, 

oświetlenie 1 

1 

- 

Piwnica  
– korytarz 

oświetlenie - 

1

11)

 - 

1)

 

Do przyłączania odbiorników o mocy do 2 kW 

2)

 

Gniazda podwójne i potrójne są liczone jako jedno 

3)

 

Powierzchnie pracy nie powinny być zacienione 

4)

 

O ile jest przewidywane zainstalowanie takiego urządzenia (wyciągu) 

5)

 

O ile ciepła woda nie jest przygotowana w inny sposób 

6)

 

W łazienkach do 4 m

2

 wskazane jest, aby wypust był nad umywalką 

7)

 

W łazienkach i ubikacjach bez okien należy przewidzieć wyłącznik oświetlenia. 

8)

 

W jednym mieszkaniu można przewidzieć tylko jedno takie urządzenie 

9)

 

Jedynie przy powierzchniach większych od 8 m

2

 

10)

 

Przy długości korytarza do 2,5 m jeden łącznik oświetlenia, przy większej dwa łączniki na 
końcach korytarzy 

11)

 

Przy długości do 6 m – wypust, przy dłuższych dodatkowy wypust na każde rozpoczynające się 
dodatkowe 6 m 

 

Jakkolwiek istnieją przepisy dotyczące sposobu instalacji poszczególnych rodzajów 

łączników np. łączniki  powinny być umieszczone na wysokości ok. 105 cm, 

 

a gniazda wtyczkowe ok. 30 cm nad podłogą w pokoju i na wysokości około 115 cm 
w kuchniach i pracowniach to jednak wybór najwłaściwszego sposobu wykonania instalacji 
elektrycznych w pomieszczeniach mieszkalnych zależy w znacznym stopniu od technologii 
budowy domu, która również się dynamicznie zmienia. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

19

Sposób wykonywania instalacji elektrycznych zatoczył koło i wrócił do punktu wyjścia. 

Tym punktem było układanie instalacji elektrycznej przy użyciu specjalnych rur 
instalacyjnych, w których umieszczone zostają w odpowiedniej ilości i odpowiednim 
przekroju przewody. Tak wykonywano instalacje dawniej oraz tak wykonuje się  ją obecnie  
w 

budownictwie wykonywanym metodami tradycyjnymi. Różnica wynika z postępu 

technologicznego zarówno rur instalacyjnych jak i przewodów. Dodatkową różnicą jest rodzaj 
materiału przewodzącego w przewodach. Aluminium zastąpione zostało przez miedź co 
umożliwiło zmianę przekrojów przewodów. W tym systemie układania instalacji zarówno 
rury jak i puszki łączeniowe umieszcza się na surowej ścianie w specjalnie wykonanych 
rowkach. Całość pokrywa się tynkiem. Wykonanie drobnych zmian w tego typu instalacji jest 
możliwe. Samą instalacje wykonuje się przez zastosowanie przewodów izolowanych Ydyt. 
Materiałem pomocniczym bardzo pomocnym w wykonywaniu tego  najbardziej 
rozpowszechnionego typu instalacji jest gips.  

  Inny sposób wykonywania instalacji występuje w tzw. budownictwie wielkopłytowym.  

Ten rodzaj budownictwa jest już w całkowitym zaniku. Instalacja wykonywana jest w rurkach 
izolacyjnych zalewanych na etapie technologicznym w betonie . Masą betonowa zalane są 
również puszki łączeniowe, puszki dla gniazd wtykowych, łączniki i wypusty oświetleniowe. 
Wymagane jest również wcześniejsze przygotowanie przejść w ścianach oraz przejść 
miedzykondygnacyjnych. Wymagane jest bardzo staranne przygotowanie instalacji, gdyż 
wykonywanie jakichkolwiek zmian  w tym typie związane jest z wykonywaniem otworów lub 
przejść w betonie co jest praktycznie niemożliwe lub bardzo trudne. 

  

Obecnie ze względu na łatwość wykonania coraz powszechniejsze stają się, instalacje 

natynkowe wykonywane przy zastosowaniu listew i kanałów elektroinstalacyjnych 
mocowanych bezpośrednio na całkowicie wykończonych  ścianach, sufitach, filarach. 
Zarówno listwy jak i kanały wykonywane są z materiału izolacyjnego. Ich wielkość 
dostosowana jest do rodzaju wykonywanej instalacji. W listwach 

 

i kanałach są układane przewody, mogą być także instalowane gniazda wtyczkowe, łączniki, 
oświetlenie miejscowe oraz wykonywane różnorodne połączenia przewodów, często przy 
zastosowaniu wielobiegunowych zestyków rozłącznych. Ten typ instalacji stosowany jest 
głównie w budynkach użyteczności publicznej(szkoły, szpitale itp.). Same listwy czy też 
kanały przeznaczone do prowadzenia instalacji mocuje się zależnie od podłoża za pomocą 
kleju, kołków rozporowych lub gwoździ. Pewnym ograniczeniem tej instalacji jest 
umieszczanie w niej przewodów o niewielkich przekrojach co ogranicza zastosowanie. 

W ten sposób wykonuje się większość instalacji sieci komputerowych. Jest to bardzo 

wygodny, stosunkowo tani sposób nie wymagający dużych kwalifikacji  od wykonawcy.  

W pomieszczeniach mieszkalnych listwy instalacyjne prowadzi się na styku ścian  

z podłogą, wokół  ościeżnic drzwi, okien itp. Gniazda wtyczkowe, przyciski sterujące 
i łączniki wykonywane  w różnej symbolice i kolorystyce są wbudowywane w elementy 
wyposażenia mieszkania stanowiąc element wystroju. W naszym kraju producenci tego typu 
konstrukcji starają się nadrobić spore opóźnienia w stosowaniu tego typu instalacji 
wprowadzają na rynek coraz więcej różnego rodzaju elementów oraz osprzętu dodatkowego 
takiego jak łącza proste, kątowe, odgałęźne, redukcyjne, narożne umożliwiające układanie 
instalacji w dowolnych pomieszczeniach, w warunkach występowania różnorodnych 
wymagań i ograniczeń elektrycznych, budowlanych, estetycznych itp. Stopień ochrony tych 
osłon jest IP30. 

 

Niektóre dane techniczne wyrobów firmy „Polam-Suwałki „zestawiono w Tabeli 2 
 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

20

 

Tabela 2.  Niektóre dane techniczne rur, listew i kanałów elektroinstalacyjnych firmy „Polam”Suwałki : [7] 
 

Rury Listwy  Kanały 

Średnice mm 

 

Typ 

 

zewn.   wewn. 

 

Typ 

 

Wymiary 

zewnętrz

ne mm 

Powierzchnia 

przekroju 

mm

2

 

 

 

Typ 

 

Wymiary 

zewnętrz

ne mm 

Powierzchnia 

przekroju 

wewnętrznego 

mm

2

 

RB 16 
RB 18 
RB 20 
RB 21 
RB22 
RB 25 
RB 28 
RB 37 
RB 47 

16 
18,6 
20 
20,4 
22,5 
25 
28,3 
37,0 
47,0 

14,2 
16,6 
17,6 
18,0 
20,1 
22,4 
25,5 
34,0 
43,8 

LS 1710.1 
LS 1715.1 
LS 3210.1 
LS 3215.1 
LS 3230.1 
LS 4040.1 
LS 5018.2 
LS 5018.2 
LOS 5018.3 

17 x 10 
17 x 15 
32 x 10 
32 x 15 
32 x 30 
40 x 40 
50 x 18 
50 x 18 
50 x 18 

90 

160 
200 
330 
740 

1528 

340+340 
220+460 

2x220+230 

KI 6040.1 
KI 9040.1 
KI 9060.1 
KI 6060.1 

KI 13060 
KI 15060 
KI 19060 
KI 23060 

 

60 x 40 
90 x 40 
90 x 60 
60 x 60 

130 x 60 
150 x 60 
190 x 60 
230 x 60 

1730 
2680 
4370 
2912 
3460 
5280 
6640 

10800 

 

W Polam-Suwałki produkowane są również przystosowane do produkowanych tam listew 

i kanałów łączeniowych gniazda wtykowe, oprawy oświetleniowe, puszki łączeniowe i inne. 

Do zalet wykonywania instalacji elektrycznych przy zastosowaniu kanałów łączeniowych 

i listew poza łatwością wykonania, czyli mniejszą pracochłonnością w stosunku do innych 
sposobów jej wykonania należy zaliczyć znacznie prostsze wykonywanie ewentualnej 
modernizacji lub częściowej czy tez całkowitej jej wymiany dla przystosowania do nowych 
wymagań. 

Obecnie na rynku dostępne są wyroby bardzo wielu firm przemysłu elektronicznego 

(Gira, Tehalit i inne.) wytwarzających często bardzo oryginalne konstrukcje dopracowane do 
ostatniego szczegółu, z wieloma różnorodnymi elementami, pozwalającymi na wykonanie 
instalacji w bardzo specyficznych  warunkach i pomieszczeniach, przy istnieniu wielu 
ograniczeń i utrudnień. 

Wykonane najczęściej w różnych kolorach z bardzo dobrych, niepalnych  lub trudno 

palnych materiałów izolacyjnych (PVC) listwy i kanały instalacyjne  z łatwością mogą być 
dobrane do barwy ścian. Pokrywy zewnętrzne listew i kanałów mogą być wykonane w ten 
sposób, że pozwalają na pokrycie ich tkaniną, przeważnie taką samą jak chodniki, dywany, 
czy meble. Obecnie wytwarza się również kanały z aluminium i blach stalowych 
ocynkowanych, oksydowanych lub lakierowanych. Instalacje tego typu, pomimo że są 
wykonane jako natynkowe są bardzo estetyczne i mogą być stosowane w każdym 
pomieszczeniu mieszkalnym, przy dowolnych technologiach budowy domów. Mogą być 
układane na tynku, murze, betonie i ścianach wykończonych w inny dowolny sposób. 

Należy przypuszczać, że instalacje elektryczne wykonywane przy użyciu listew i kanałów 

elektroinstalacyjnych będą  w Polsce coraz powszechniej stosowane i niebawem staną się 
podstawowym sposobem realizacji instalacji w pomieszczeniach mieszkalnych, obiektach 
budownictwa ogólnego i w wielu obiektach przemysłowych. 

Bardzo ważnym problemem jest właściwy dobór średnic rur elektroinstalacyjnych, 

w jakich  są układane przewody. Powinny one być dobrane w sposób umożliwiający 
stosunkowo łatwe wciągnięcie przewodów do już ułożonych rur, bez zagrożenia uszkodzenia 
izolacji przewodów. Liczba i rodzaje przewodów, jakie mogą być instalowane w określonych 
typach urządzeń i wielkościach rur, listew i kanałów elektroinstalacyjnych są podawane 
w katalogach wyrobów osprzętu elektroinstalacyjnego. W tablicy 3. podano wskazówki 
doboru minimalnych średnic rur izolacyjnych (PVC) w zależności od liczby przewodów typu 
DY i LY. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

21

Tabela 3. Wskazówki doboru średnic wewnętrznych rur elektroinstalacyjnych (z PVC) w zależności od liczby 

i przekroju żył przewodów typu DY oraz LY  [7] 

Liczba przewodów we wspólnej osłonie 

2 3 4 

5 

6 

 

Przekrój przewodów  

mm

2

 

Minimalne średnice wewnętrzne rur, mm 

1,5 
2,5 

4 
6 

10 
16 
25 
35 
50 
70 

11 
11 

13,5 

16 
23 
23 
29 
29 
36 
48 

11 

13,5 

16 
16 
23 
23 
29 
36 
36 
48 

13,5 

16 
16 
23 
23 
29 
36 
36 
48 
48 

13,5 

16 
23 
23 
29 
29 
36 
48 
48 

- 

16 
23 
23 
23 
29 
36 
48 
48 

- 
- 

 

Często stosowanym rozwiązaniem jest rozdzielenie obwodów oświetleniowych i gniazd 

wtyczkowych. Wtedy z jednego obwodu, na przykład oświetleniowego, są zasilane odbiorniki 
oświetleniowe zainstalowane na stałe w kilku pomieszczeniach. To samo dotyczy gniazd 
wtyczkowych. Jest to rozwiązanie nieco droższe, lecz mające pewne uzasadnienie, bowiem 
uszkodzenie dowolnego z urządzeń nie powoduje wyłączania wszystkich odbiorników 
w pomieszczeniu. Z drugiej jednak strony każde uszkodzenie dowolnego z obwodów 
obejmuje wiele odbiorników zainstalowanych w kilku pomieszczeniach. 

Jeżeli ogrzewanie pomieszczeń ma odbywać się za pomocą elektrycznych grzejników 

akumulacyjnych, to moc zapotrzebowana oraz liczba obwodów zwiększa się w sposób 
istotny. Odbiorniki te powinny być zasilane z wydzielonej rozdzielnicy z wykorzystaniem 
licznika dwutaryfowego. Ogrzewanie pomieszczeń mieszkalnych może być również 
zrealizowane przez zainstalowanie w podłodze specjalnych elementów grzejnych. Ten sposób 
ogrzewania jest jeszcze mało rozpowszechniony. Zapewnia on mieszkańcom duży komfort  
i znaczną oszczędność miejsca w ogrzewanych pomieszczeniach ze względu na nie 
stosowanie grzejników. Jest to ogrzewanie przeważnie bezpośrednie, ciągłe, lecz mogą być 
wykonywane również instalacje grzejne podłogowe akumulacyjne, przystosowane do 
użytkowania głównie w godzinach nocnych, w porze obowiązywania niższej taryfy opłat za 
energię elektryczną. 

Wolnostojące budynki jednorodzinne są obecnie coraz częściej wyposażone w instalacje 

i urządzenia alarmowe sygnalizujące pojawienie się niepożądanych osób w pobliżu domu 
oraz włamanie się do domu. Mogą być wykonane również instalacje sygnalizujące zagrożenie 
pożarowe, nieszczelność instalacji gazowych, instalacje urządzeń domofonowych i in. Przy 
projektowaniu tych instalacji należy korzystać z katalogów firmowych, podających zakresy 
działania czujników oraz wymagania dotyczące montażu i zasilania. 

W niedalekiej przyszłości rozpowszechnią się instalacje elektryczne nowej generacji, 

spełniające najbardziej wyszukane wymagania dotyczące bezpieczeństwa, komfortu 
i uniwersalności rozwiązań. Konwencjonalne instalacje charakteryzują się m.in. tym, że do 
poszczególnych odbiorników (oświetlenia, ogrzewania, klimatyzacji) są prowadzone osobne 
obwody zasilania i sterowania. W instalacjach nowej generacji oprócz obwodów zasilania jest 
prowadzony jeden wspólny obwód sterowania z mikroprocesorem i czujnikami. Połączone  
z tym obwodem odbiorniki i urządzenia przekazują sobie nawzajem wszystkie informacje 
dotyczące istniejących i pożądanych układów połączeń oraz temperatury w pomieszczeniach 
i na zewnątrz pomieszczeń, wilgotności, czasu, natężenia oświetlenia itp. Informacje te są 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

22

kodowane i adresowane do poszczególnych urządzeń i odbieranie tylko przez te czujniki, 
których dotyczą. 

Program pracy urządzeń elektrycznych i pożądane przez użytkowników warunki 

środowiska, takie jak temperatura, wilgotność, natężenie oświetlenia, ale też podlewanie 
ogrodu w przypadku kilkudniowej suszy, wymiana wody w basenie i jej temperatura mogą 
być zaprogramowane z wielodniowym wyprzedzeniem. 

Instalacje tego typu, na przykład EIBUS-System firm Gira, Siemens są już wytwarzane 

przemysłowo i znajdują się w ofercie handlowej producentów. 

 
Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energią elektryczną 
Projektowanie zasilania budynku mieszkalnego energią elektryczną polega na określeniu: 

1)   rodzaju, trasy i długości przyłącza, 
2)   rodzaju i przekroju przewodów przyłącza, 
3)   rodzaju i wartości głównego zabezpieczenia. 

Podczas prac projektowych należy korzystać z przepisów budowy urządzeń elektrycznych 

i polskich norm. Można w nich znaleźć szereg wytycznych, tablic i zestawień ułatwiających  
i upraszczających proces projektowania zasilania i instalacji elektrycznych. 

Decyzję o rodzaju przyłącza i jego trasie podejmuje się na podstawie analizy 

zabudowania i ukształtowania terenu, na którym stoi obiekt oraz analizy kosztów wykonania 
przyłącza. Często warunki zagospodarowania przestrzennego narzucają rodzaj przyłącza.  

 
Przy doborze przewodów i ich przekrojów stosuje się następujące kryteria: 

1)  wytrzymałości mechanicznej, 
2)  nagrzewania prądem roboczym, 
3)  dopuszczalnego spadku napięcia, 
4)  nagrzewania prądem zwarciowym. 

Kryterium, z którego wynika największy przekrój, jest rozstrzygające. 

 

Wytrzymałość mechaniczna 

W literaturze podawane są najmniejsze dopuszczalne przekroje przewodów 

w instalacjach elektroenergetycznych ze względu na wytrzymałość mechaniczną. 
Wynoszą one dla przyłączy napowietrznych: 
−  dla przewodów gołych na izolatorach przy rozpiętości przęseł do 35 m: 6 mm

2 

Cu lub  

16 mm

2 

Al, 

−  dla przewodów gołych na izolatorach przy rozpiętości przęseł powyżej 35 m: 10 mm

2 

Cu 

lub 25 mm

2 

Al, 

−  dla przewodów kabelkowych na lince nośnej: 4 mm

2

 Cu. 

Dla przyłączy kablowych najmniejsze dopuszczalne przekroje przewodów wynoszą 
odpowiednio: 4 mm

2 

Cu lub 6 mm

2 

Al. 

 

Nagrzewanie prądem roboczym 

Należy określić zapotrzebowanie mocy odbiorcy. Dane o zapotrzebowaniu mocy  można 

uzyskać z dokumentacji projektowej lub oszacować na jej podstawie albo obliczyć na 
podstawie wytycznych i przepisów budowy urządzeń elektrycznych, które zalecają 
przyjmowanie następujących obciążeń w budynkach mieszkalnych: 
–  w budynkach zgazyfikowanych: na oświetlenie i grzejnictwo – 500 W na izbę, lecz nie 

mniej niż 2 kW na mieszkanie rodzinne i l kW na mieszkanie jednoizbowe, 

–  w budynkach niezgazyfikowanych: na oświetlenie – 150 W na izbę; na grzejnictwo – nie 

mniej niż 3,5 kW na mieszkanie rodzinne i 2 kW na mieszkanie jednoizbowe. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

23

Obciążenie wewnętrznej linii zasilającej oblicza się mnożąc sumę mocy zapotrzebowania 

wszystkich mieszkań zasilanych przez daną wlz przez współczynnik jednoczesności kj

1

 

przyjęty na podstawie tab. 4. 

 

Tabela 4.   Współczynniki jednoczesności kj

1

 do wyznaczania obciążeń wlz w domach mieszkalnych wg  

PBUE 

 

 Liczba 

mieszkań 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 ÷8  9 ÷10

zgazyfikowanych 

1  0,9  0,8  0,7  0,6 0,55 0,5 0,45 

Wartości kj

1 

do mieszkań  niezgazyfikowanych 1 0,8 0,7 0,6 0,5 0,45 

0,40 

037 

 

Obciążenie przyłącza oblicza się mnożąc sumę obciążeń wszystkich wewnętrznych linii 

zasilających przyłączonych do tego przyłącza przez współczynnik jednoczesności kj

2 

przyjęty 

na podstawie tablicy 5. 
 

 

Tabela 5.  Współczynnik jednoczesności kj

2

 do wyznaczania obciążeń przyłączy oraz wspólnych odcinków 

wlz w domach mieszkalnych wg PBUE 

 

Liczba wlz 

1 

2 

3 

≥4 

Wartość kj

2

 1 0,9 

0,8 0,75 

 

Przy nierównomiernym obciążeniu faz przyjmuje się takie  obciążenie przyłącza (wlz)  

jakie byłoby przy obciążeniu równomiernym faz wartością prądu jak w fazie najbardziej 
obciążonej. 

Na podstawie obciążenia przyłącza oblicza się prąd  żył jego przewodów (prąd 

długotrwałego obciążenia). 

W zależności od przyjętego  rodzaju przyłącza (napowietrzne lub kablowe) przyjmuje się 

odpowiedni typ przewodu. Dla wybranego typu przewodu, na podstawie tablic długotrwałej 
obciążalności prądowej uwzględniającej warunki ułożenia i temperaturę otoczenia, określa się 
znamionowy przekrój jego żył (w razie potrzeby zaokrąglając w górę). 
  
Dopuszczalny spadek napięcia 

Przekroje przewodów instalacji zasilających odbiorniki energii elektrycznej powinny być 

tak dobrane, żeby spadki napięć na nich, występujące przy znamionowych obciążeniach, nie 
przekraczały wartości dopuszczalnych. 

 

Tabela 6.   Największe dopuszczalne spadki napięcia w urządzeniach zasilanych z sieci użyteczności 

publicznej wg PBUE] 

 

Dopuszczalne spadki napięć w procentach 

w miastach 

we wsi 

instalacje 

 

Część instalacji 

oświetleniowe siłowe standardowe 

Przyłącze 1,0 

1,0 

1,0 

Wlz 2,0 

3,0 

0,5 

Urządzenie odbiorcze 

2,0 

3,0 

1,0 

Razem 5,0 

7,0 

2,5 

Jeżeli wewnętrzna linia zasilająca jest wspólna dla odbiorników przemysłowych i źródeł 

światła, to dopuszczalne spadki napięcia przyjmuje się jak dla instalacji oświetleniowej. 

W poszczególnych częściach instalacji spadki napięć mogą być różne od podanych 

w tab. 6, lecz nie może być przekroczona ich suma. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

24

W większości przypadków instalacji w budynkach mieszkalnych można pominąć wpływ 

indukcyjności. W instalacjach tych również na całej długości l rozpatrywanego odcinka linii 
przekrój i materiał  żył jest taki sam. 

Przy takich założeniach minimalny wymagany przekrój przewodu S można obliczyć ze 

wzorów: 

Dla układu jednofazowego 
 
 
 

Dla układu trójfazowego 

 
 

 

gdzie:  

γ     –   przewodność właściwa materiału żyły, 
l      –  długość odcinka linii, 
I      –   wartość dopuszczalna prądu fazowego, 
U

N

   –  napięcie znamionowe przewodowe, 

U

Nf 

 -    napięcie znamionowe fazowe, 

  ΔU

%

 –  dopuszczalny spadek napięcia. 

 

Nagrzewanie prądem zwarciowym 

Prąd znamionowy zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych dobiera się, korzystając z tablic 

określających największe dopuszczalne prądy znamionowe wkładek bezpiecznikowych 
zabezpieczeń nadmiarowo-prądowych w zależności od obciążalności długotrwałej 
przewodów. Po określeniu znamionowego prądu wkładki bezpiecznikowej należy sprawdzić 
wytrzymałość przewodów na nagrzewanie prądem zwarciowym. 

Wydzielana w czasie zwarcia energia cieplna powoduje nagrzewanie przewodu. 
Przy zwarciu dopuszcza się nagrzewanie przewodów do temperatury wyższej niż 

dopuszczalna długotrwale, ale nie zagrażającej uszkodzeniu przewodu. 

Parametrem charakterystycznym przewodu jest największa dopuszczalna 

jednosekundowa gęstość prądu  K [A/mm

2

], czyli gęstość prądu, jaką przewód wytrzymuje 

podczas zwarcia trwającego jedną sekundę. 

Przekrój przewodu wymagany ze względu na wytrzymałość prądową wynosi: 

 
 
 

 

 
I

2

t – wartość wyłączeniowa bezpiecznika lub wyłącznika. 

 
Dla przewodów izolowanych polwinitem: 

K – 115 A/mm

2

 (Cu) lub 74 A/mm

2

 (Al). 

 
 
 
 
 
 
 

 

s

t

I

K

S

1

1

2

≥

Nf

U

U

l

I

S

%

cos

200

Δ

⋅

⋅

⋅

≥

γ

ϕ

N

U

U

l

I

S

%

cos

3

100

Δ

⋅

⋅

≥

γ

ϕ

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

25

4.1.2.  Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania 

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania. 

1)  Co to jest przyłącze i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym? 
2)  Co to jest złącze i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym? 
3)  Co to jest wewnętrzna linia zasilająca i jaką funkcję pełni w układzie energetycznym? 
4)  Kto jest administratorem przyłącza, złącza i wlz? 
5)  Jakie są zalety i wady przyłącza napowietrznego? 
6)  Jakie są zalety i wady przyłącza kablowego? 
7)  Kiedy można stosować przyłącze napowietrzne? 
8)  Kiedy można stosować przyłącze kablowe? 
9)  Jakie są rozwiązania konstrukcyjne przyłączy napowietrznych? 

10)  Jak można określić zapotrzebowanie mocy odbiorców indywidualnych? 
11)  Jak określa się zapotrzebowanie mocy wlz? 
12)  Jak określa się zapotrzebowanie mocy przyłącza? 
13)  Jakie kryteria stosuje się przy doborze przekroju przewodów zasilających instalacje 

elektryczne? 

14)  Jakie są wymagane minimalne przekroje przewodów w przyłączach? 
15)  Od czego zależą i jakie są dopuszczalne spadki napięć w instalacjach zasilających? 
16)  W jaki sposób dobiera się wartość znamionową prądu zabezpieczenia nadmiarowo-

prądowego? 

17)  Które kryterium doboru przekroju przewodu jest najważniejsze? 
18)  Jak dobiera się przekrój przewodu wlz o zadanej mocy odbiorników? 
19)  Jak oblicza się wartość obciążenia prądowego przy danym zapotrzebowaniu mocy dla 

układu jednofazowego i trójfazowego? 

20)  Jak sprawdzić, czy przy danym przekroju przewodu nie zostaną przekroczone 

dopuszczalne spadki napięć? 

 

 
 

4.1.3.  Ćwiczenia 

 
Ćwiczenie 1.  

Rozpoznaj złącze, przyłącze i wewnętrzną linię zasilającą na schemacie przykładowego 

układu zasilani oraz je scharakteryzuj. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zdefiniować pojęcia: złącze, przyłącze, wewnętrzna linia zasilająca, 
2)  zidentyfikować te elementy na schemacie zasilania budynku mieszkalnego, 
3)  wyjaśnić znaczenie tych elementów w układzie zasilania, 
4)  wskazać podobieństwa i wyjaśnić różnice uwzględniając zasilanie i administrowanie. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  schematy zasilania różnych obiektów, 
−  zeszyt do ćwiczeń, długopis. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

26

Ćwiczenie 2  

Dobierz przyłącze do zadanych warunków pracy instalacji elektrycznej. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  zapoznać się z zadanymi warunkami pracy instalacji elektrycznej, 
2)  scharakteryzować stosowane rodzaje przyłączy z punktu widzenia pracy instalacji 

elektrycznej, 

3)  wskazać, w zadanych warunkach, informacje ważne dla doboru przyłącza, 
4)  określić i uzasadnić najkorzystniejszy rodzaj przyłącza. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  opis warunków pracy instalacji elektrycznej wraz z niezbędnymi rysunkami, 
−  katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania różnych przyłączy, 

−  zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał. 

 

Ćwiczenie 3  

Zaprojektuj zasilanie wybranego budynku mieszkalnego energią elektryczną 

z wykorzystaniem przyłącza kablowego. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  zapoznać się z przygotowaną informacją i dokumentacją dotyczącą instalacji elektrycznej 

i warunków terenowych wybranego budynku mieszkalnego, 

2)  określić zapotrzebowanie mocy, liczbę wewnętrznych linii zasilających, 
3)  zaproponować miejsce usytuowania złącza, 
4)  określić trasę i długość przyłącza, wewnętrznych linii zasilających, przekroje przewodów 

i wartości znamionowe prądów głównych zabezpieczeń, 

5)  sporządzić zestawienie niezbędnych materiałów do wykonania przyłącza, złącza  

i wewnętrznych linii zasilających. 

6)  narysować uproszczony schemat zasilania budynku, 
7)  uzasadnić wykonane prace projektowe (przyjęte rozwiązania). 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  informacja i dokumentacja dotycząca instalacji elektrycznej i warunków terenowych 

wybranego budynku mieszkalnego, 

−  katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania zasilania, 
−  przepisy budowy urządzeń elektrycznych. 

−  niezbędne normy, zestawienia i tablice, poradniki, 

−  kalkulator, 
−  zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał. 

 

Ćwiczenie 4  

Zaprojektuj zasilanie wybranego budynku mieszkalnego energią elektryczną  

z wykorzystaniem przyłącza napowietrznego. 
 

 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

27

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  zapoznać się z przygotowaną informacją i dokumentacją dotyczącą instalacji elektrycznej 

i warunków terenowych wybranego budynku mieszkalnego, 

2)  określić zapotrzebowanie mocy, liczbę wewnętrznych linii zasilających, 
3)  zaproponować miejsce usytuowania złącza, 
4)  określić trasę i długość przyłącza i wewnętrznych linii zasilających, przekroje przewodów 

i wartości znamionowe prądów głównych zabezpieczeń, 

5)  sporządzić zestawienie niezbędnych materiałów do wykonania przyłącza, złącza  

i wewnętrznych linii zasilających. 

6)  narysować uproszczony schemat zasilania budynku. 
7)  uzasadnić wykonane prace projektowe (przyjęte rozwiązania) 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  informacja i dokumentacja dotycząca instalacji elektrycznej i warunków terenowych 

wybranego budynku mieszkalnego, 

−  katalogi i cenniki osprzętu niezbędnego do wykonania zasilania, 

−  przepisy budowy urządzeń elektrycznych. 

−  normy, zestawienia i tablice, poradniki, 
−  kalkulator, 

−  zeszyt do ćwiczeń, długopis, liniał. 
 

4.1.4.  Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)  zdefiniować pojęcia: przyłącze, złącze, wewnętrzna linia zasilająca? 

 

 

2)  wskazać różnice pomiędzy złączem, przyłączem i wewnętrzną linią 

zasilającą? 

 

 

 

 

3)  podać zalety i wady przyłącza napowietrznego i przeciwwskazania 

jego stosowania? 

 

 

 

 

4)  podać zalety i wady przyłącza kablowego i przeciwwskazania jego 

stosowania? 

 

 

 

 

5)  określić miejsce instalowania złącza? 

 

 

6)  podać minimalne wartości przekrojów przewodów stosowanych  

w przyłączach? 

 

 

 

 

7)  scharakteryzować konstrukcje przyłączy napowietrznych? 

 

 

8)  wyjaśnić, w jaki sposób przeprowadza się przewody i kable przez 

ściany budynku? 

 

 

 

 

9)  podać, jakiego typu przewody stosuje się na przyłącza napowietrzne? 

 

 

10)  podać zasady dobierania liczby wlz w budynkach mieszkalnych? 

 

 

11)  wyjaśnić co to jest współczynnik jednoczesności i do czego jest  

potrzebny? 

 

 

 

 

12)  podać minimalne przekroje przewodów stosowane w przyłączach  

i wlz? 

 

 

 

 

13)  określić warunki, kiedy można  stosować przyłącza napowietrzne,  

a kiedy kablowe? 

 

 

14)  scharakteryzować konstrukcje przyłączy napowietrznych i przyłączy 

kablowych? 

 

 

 

 

15)  określić zapotrzebowanie mocy odbiorców indywidualnych? 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

28

16)  określić obciążenie wlz. i przyłącza? 

 

 

17)  określić warunki, gdzie można instalować złącza? 

 

 

18)  określić liczbę wlz. i sposób podłączania do nich urządzeń 

odbiorczych? 

 

 

 

 

19)  wyjaśnić, gdzie powinna być, i co zawierać główna tablica zasilająca? 

 

 

20)  scharakteryzować sposoby zasilania budynków mieszkalnych? 

 

 

21)  podać kryteria, według których dobiera się przekroje przewodów  

w instalacjach elektrycznych? 

 

 

 

 

22)  obliczyć wartość obciążenia prądowego przewodów zasilających przy 

zadanym zapotrzebowaniu mocy dla układu jedno- i trójfazowego? 

 

 

 

 

23)  określić przekrój przewodu, uwzględniając dopuszczalne długotrwałe 

obciążenie? 

 

 

 

 

24)  określić przekrój przewodu, uwzględniając dopuszczalne spadki 

napięć? 

 

 

25)  określić przekrój przewodu, uwzględniając dopuszczalne długotrwałe 

obciążenie? 

 

 

 

 

26)  określić przekrój przewodu, uwzględniając zwarciową wytrzymałość 

prądową? 

 

 

 

 

27)  określić prąd znamionowy wkładek bezpiecznikowych zabezpieczeń 

nadmiarowo-prądowych? 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

29

4.2.  Rozdzielnice niskiego napięcia 

 

4.2.1  Materiał nauczania 

 

Zespół urządzeń elektroenergetycznych przeznaczony do rozdziału energii elektrycznej, 

do zabezpieczania obwodów zasilających i odbiorczych oraz do łączenia i zabezpieczania linii  
nazywamy rozdzielnicą. Z przeznaczenia wynikają    częściowo elementy składowe 
rozdzielnicy tzn. aparatura rozdzielcza, zabezpieczeniowa oraz szyny zbiorcze. Dodatkowo 
w skład rozdzielnicy wchodzi aparatura pomiarowo kontrolna, sterownicza wraz 
z sygnalizatorami oraz różnorodne połączenia elektryczne, konstrukcja mechaniczna i osłony 
izolacyjne.  Od rozdzielnic wymagana jest przede wszystkim prostota konstrukcji oraz 
jasność i przejrzystość połączeń zapewniających wysokie bezpieczeństwo obsługi. Dzięki 
temu możliwy jest łatwy montaż , prosty sposób przeprowadzania konserwacji oraz wygodna 
eksploatacja związana z wykonywaniem wszelkiego rodzaju przyłączeń, przełączeń czy 
odłączeń. Rozdzielnica ponad to powinna umożliwiać jej rozbudowę oraz zapewniać dużą 
niezawodność pracy. 

 
Wchodząca w skład rozdzielnicy aparatura przeznaczona do wykonywania określonych 

zadań  umieszczana jest w przestrzeni nazywanej dawniej celką a obecnie polem. 
W zależności od funkcji spełnianych przez aparaturę umieszczoną w celce czy polu mówimy 
o celce zasilającej, odbiorczej i pomiarowej. Czasem wydziela się także pole sprzęgłowe.  

 
Najczęściej rozdzielnice wykonane są jako  oddzielne wolnostojące budynki, ale bywają 

również rozdzielnice tzw. przyścienne, czy też umieszczone wewnątrz budynku (np. 
w piwnicy). 

Stanowiące aparaturę poszczególne aparaty z reguły trwale mocowane są do elementów 

konstrukcji. Wtedy rozdzielnica nazywana jest jednoczłonową. Jeżeli niektóre aparaty 
dodatkowo wyposażone są w element jezdny umożliwiający przemieszczanie wtedy 
rozdzielnica zaliczana jest do dwuczłonowych. 

 
Współcześnie  montaż rozdzielnic jest najczęściej wykonywany z prefabrykowanych 

elementów w których umieszcza się w zależności od potrzeb aparaty. Może się to odbywać 
w miejscu instalowania chociaż coraz częściej wykonywane jest u wytwórcy i montowana 
kompletna rozdzielnica. Korzysta się ze sprawdzonych rozwiązań typowych. 

W zależności od miejsca montażu oraz przeznaczenia rozdzielnice niskiego napięcia 

wytwarzane są jako tablicowe, skrzynkowe, szafowe szkieletowe lub bezszkieletowe.  
Najczęściej są to rozdzielnice jednoczłonowe, rzadziej   dwuczłonowe. 

 
Rozdzielnice tablicowe stosowane są głównie w obiektach nieprzemysłowych, takich jak: 

domki jednorodzinne, mieszkania, obiekty użyteczności publicznej z  dominującymi 
odbiornikami oświetleniowymi o stosunkowo niewielkich mocach znamionowych. W takich 
tablicach wszystkie aparaty, a więc liczniki, rozłączniki lub łączniki izolacyjne, wyłączniki 
instalacyjne i różnicowoprądowe oraz  bezpieczniki montuje się na tablicy izolacyjnej.  Aby 
umożliwić  łatwe wykonywanie różnych połączeń, przełączeń i odłączeń bez zdejmowana 
tablicy zaciski przyłączeniowe obwodów są wyprowadzane na specjalną listwę    łączeniową 
mocowaną w taki sposób, że zapewniony jest do niej łatwy i pełny dostęp. Zgodnie 
z wymogami przepisów  połączenia między poszczególnymi aparatami i  przyrządami 
wykonuje się przewodami o żyłach miedzianych o przekroju nie mniejszym niż 2,5 mm

2

.  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

30

Tablice  montuje się najlepiej we wnęce  czy też skrzynce z zamykanymi drzwiczkami  

aby ograniczyć dostęp  do aparatury osób nieuprawnionych. Czasem przymocowuje się do 
ścian za pomocą kotew lub kształtowników stalowych osadzonych w murze (ścianie). 
Odległość pomiędzy nie izolowanymi przewodami a ścianą zgodnie z wymogami przepisów 
nie powinna być mniejsza niż 15 mm.  

Ponieważ część urządzeń montowana jest poza budynkiem na zewnątrz konstrukcja musi 

uniemożliwiać przedostanie się do wnętrza wody czy też innego cała mogącego spowodować 
uszkodzenia mechaniczne lub błędne działanie. Wyposaża się je w specjalne osłony 
zapewniające bezpieczeństwo ludzi. Stopień ochrony osłon  IP (Internal Protection) i ich 
cechy (dwie cyfry) regulują  przepisy według  PN-92/E-08106.  

Stosowane w  rozdzielnicach skrzynkowych skrzynki, w których umieszcza się szyny 

zbiorcze, aparaty elektryczne i zestawy aparatów maja znormalizowane wymiary. Skrzynki te 
łączy się między sobą i montuje na konstrukcjach nośnych przy ścianach pomieszczeń.  Wiele  
ich cech pozytywnych takich jak: bezpieczeństwo obsługi, niewielkie wymiary, łatwość 
montażu i rozbudowy, dobra ochrona przed narażeniami  środowiskowymi i mechanicznymi 
oraz możliwość instalowania tych rozdzielnic  skrzynkowych we wszystkich 

 

pomieszczeniach  oraz w zasadzie w każdych warunkach spowodowało,  że są one 
powszechnie stosowane w układach prądu przemiennego i stałego niskiego napięcia. 
Wartości napięć i prądów znamionowych rozdzielnic skrzynkowych określają materiały 
z jakich są wykonane. 

Przez bardzo długi czas preferowane były rozwiązania ze skrzynkami żeliwnymi, mimo 

ich podstawowej wady, czyli dużej masy.  W ostatnich latach wprowadzono do produkcji 
rozdzielnice ze skrzynkami wykonywanymi  z materiałów izolacyjnych. Wyeliminowało to 
stosowanie rozdzielnic ze skrzynkami żeliwnymi we wszystkich nowo budowanych 
instalacjach.  Pozostają one jeszcze w eksploatacji w rozdzielnicach zbudowanych wcześniej. 

Na rynku znajduje się wielu producentów rozdzielnic skrzynkowych wykonywanych 

z materiałów izolacyjnych. W kraju rozdzielnice skrzynkowe z materiałów izolacyjnych są 
wytwarzane m.in. przez  szeroko rozpowszechnione przedsiębiorstwa Elektromontaż. 
Rozdzielnice typu Z o napięciu znamieniowym 500 V i prądzie znamieniowym szyn 
zbiorczych 250 i 400 A, mają stopień ochrony IP54 i są przeznaczone do stosowania głównie 
w instalacjach przemysłowych: typu:  

Z1 – 200x280x155 (220) mm oraz Z2 – 280x280x155 (220) mm.  
Jednak stosunkowo niewielkie wymiary skrzynek znacznie ograniczają zakres ich 

zastosowania do prostych układów zasilania oraz aparatów o niewielkiej wartości prądów 
znamionowych. 

 

 

Rys. 7.  Skrzynki rozdzielcze typu INS [7] 
             1 – kliny łączące, 
             2 – zwornik mocujący, 
             3 – uszczelka samoprzylepna, 
             4 – osłabienia w ściankach bocznych celem wprowadzenia przewodów. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

31

Przedstawione na rys.7. nowoczesne rozdzielnice skrzynkowe systemu INS wytwarza 

Elektromontaż Wrocław. Produkowane są one na  napięcia znamionowe do 1000 V prądu 
przemiennego i 800 V prądu stałego oraz prądy znamionowe z przedziału  200 

÷ 1000 A.  

Stosowania są one we wszystkich  instalacjach elektrycznych wymagających powyższych 
wartości znamionowych napięć i prądów. 

Zgodnie z [7] do istotnych cech tych rozdzielnic należy zaliczyć: 

−  wysoki stopień ochrony (IP65), 

−  doskonałe właściwości mechaniczne, elektryczne oraz inne materiałów izolacyjnych 

(nietoksyczne, samo gasnące), 

−  prosty i szybki system łączenia skrzynek za pomącą specjalnych klinów, 
−  tylko 5 rozmiarów skrzynek, lecz o bardzo zróżnicowanych wymiarach, od 300x150 do 

600x600 mm, 

−  możliwość montażu aparatów o dużych gabarytach, do 565x565x405 mm, 

−  możliwość stosowania pierścieni wentylacyjnych o stopniu ochrony IP30 lub IP54, 
−  duże znamionowe wartości prądów zwarciowych, jednosekundowych do 40 kA 

i szczytowych do 75 kA, 

−  możliwość wykonywania zmian i rozbudowy rozdzielnicy, 

−  łatwy serwis i eksploatacja, 
−  estetyczny wygląd. 

 

Aparaturę stanowiącą wyposażenie rozdzielnicy montuje się w tym przypadku wytwórca 

w swoim  zakładzie wytwórczym, zgodnie z  ustaleniami projektanta i życzeniami klientów. 
W  przypadku montowania dużej rozdzielnicy w celu ułatwienia transportu ich odpowiednia 
konstrukcja umożliwia  dzielenie na części i ponowny montaż w miejscu użytkowania.  

Produkowane również  przez innych wytwórców  systemy rozdzielnic skrzynkowych 

charakteryzują się w zależności od konstrukcji bardzo podobnymi do opisanych 
własnościami. 

Jeżeli oczekiwane wartości prądów znamionowych rozdzielnicy przekraczają wartość 

1000A wtedy konstrukcja ich nie może być skrzynkowa lecz szafowa. Najczęściej jest to 
kilka stojących obok siebie szaf. Konstrukcja ich może być szkieletowa lub bezszkieletowa. 
W rozdzielnicach szkieletowych jednoczłonowych konstrukcję nośną wykonuje się ze 
stalowych kształtowników z blach perforowanych spawanych lub skręcanych.  Na płycie 
czołowej rozdzielnicy montuje się  lżejsze aparaty, czyli przyciski sterownicze, lampki 
sygnalizacyjne, przyrządy pomiarowe itp.  Cięższe aparaty, np. wyłączniki, przekładniki, 
bezpieczniki umieszcza się na stalowych ramach, stanowiących jednocześnie część 
konstrukcji wsporczej rozdzielnic. 

W rozdzielnicach bezszkieletowych nie stosuje się osobnych elementów konstrukcji 

nośnej. Szafa rozdzielnicy jest wykonana z odpowiednio ukształtowanych, skręcanych 
śrubami blach, które stanowią zarówno osłony między poszczególnymi aparatami, jak 
i między poszczególnymi szafami. Jedynie przy instalowaniu bardzo ciężkich aparatów może 
być konieczne wzmocnienie mechaniczne rozdzielnicy, przez dodanie stalowych 
kształtowników łączących jej poszczególne węzły konstrukcyjne. 

Producenci w naszym kraju proponują kilkanaście różnych typów rozdzielnic szafowych 

i szaf sterowniczych niskiego napięcia.  Mogą to być rozdzielnice wolnostojące i przyścienne 
wykonane jako rozdzielnice jedno- i dwuczłonowe. W zależności od oczekiwań mogą być 
wykonane w różnym stopniu ochrony przed narażeniami  środowiska i do bardzo 
specyficznych zastosowań.. Do najpopularniejszych ale jednocześnie bardziej nowoczesnych 
konstrukcji  według [7] można zaliczyć: 
−  rozdzielnice jednoczłonowe typu ZUR/Ł92, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

32

−  rozdzielnice dwuczłonowe (kostkowe) typu UNIBLOK, 

−  rozdzielnice dwuczłonowe typu PROBLOK, 

−  rozdzielnice dwuczłonowe typu MNS, 
−  rozdzielnice dwuczłonowe typu ZMR. 

 

Parametry techniczne rozdzielnic typu ZUR to napięcie znamionowe 500 V i prądy 

znamionowe  szyn zbiorczych z przedziału od 630 do 2500 A. Ich zastosowania to rozdział 
energii elektrycznej oraz zasilanie, sterowanie i zabezpieczanie obwodów i odbiorników 
elektrycznych. Bywają instalowane w zakładach przemysłowych jako rozdzielnice główne, 
oddziałowe lub manewrowo-stycznikowe, w 

pomieszczeniach wolnych od pyłów, 

przewodzących par i gazów.  Konstrukcja szaf może być bardzo różna w zależności od 
oczekiwań (w wykonaniu wolnostojącym lub przyściennym lub innym).  

Ilość pól (cel) umieszczonych w szafie uzależniona jest od rodzaju szafy, jej konstrukcji 

rodzaju zastosowanych aparatów i ich prądów znamionowych oraz rodzaju pola. Pola 
zasilające zajmują z reguły jedną szafę. Liczba pól odbiorczych wynosi od jednego przy 
prądach znamionowych 1000 i 1600 A i wyłącznikach typu APU do czterech przy 
wyposażeniu pól w wyłączniki typu kompakt (FB, LA, WIS), rozłączniki lub styczniki 
z bezpiecznikami (rys. 8). W jednej lub dwu szafach umieszcza się pola sprzęgłowe.  

 

Rys. 8.  Szafa rozdzielnicy ZUR/Ł92 z szynami na poziomie górnym [7] 

 

Pomimo przeprowadzenia znacznych unowocześnień rozdzielnice ZUR, posiadają pewne 

wady. Najważniejsza z nich to bardzo utrudniony sposób wykonywania konserwacji oraz 
jakichkolwiek wymian. Po za tym wykonywane są  w stosunkowo niskim stopniu ochrony 
(IP00, IP20) oraz wykorzystanie przestrzeni szaf rozdzielczych jest niewielkie. 

 
Drugim typem rozdzielnicy proponowanym przez naszych rodzimych producentów są  

rozdzielnice dwuczłonowe UNIBLOK i PROBLOK.  Podobnie jak rozdzielnice ZUR nie 
należą  do konstrukcji najbardziej nowoczesnych, lecz mimo to ze względu na zadawalający 
poziom techniczny są obecnie powszechnie stosowane. Jeśli chodzi o konkurencje dla tego 
typu to nic takiego się nie zapowiada.  

 
Zgodnie z [7] dane znamionowe rozdzielnic UNIBLOK są następujące: 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

33

−  napięcie znamionowe: 380 i 500 V, 

−  prąd znamionowy szyn: 1600 i 2500 A. 

−  prądy znamionowe pól odbiorczych od 40 do 1600 A, 
−  prądy znamionowe jednosekundowy i szczytowy szyn zbiorczych  pól zasilających oraz 

sprzęgłowych odpowiednio 42 i 105 kA, 

−  stopień ochrony IP40. 

 

W tego typu rozdzielnicach aparaty stanowiące ich wyposażenie umieszczone są na 

elemencie jezdnym (wózek). Połączenie elektryczne tych aparatów z szynami bloku 
szynowego jest wykonane za pomocą zestyków szczękowo-segmentowych, a połączenia 
obwodów pomocniczych – za pomocą złączy wtykowych. 

Najmniejsza przewidziana przez przepisy odległość między dwoma polami (wysokość 

wózka) wynosi 240 mm i stanowi tzw. kostkę podstawową. W szafie mieści się dziewięć 
kostek podstawowych lub mniejsza liczba kostek większych stanowiących krotnośc kostki 
podstawowej. 

 

W rozdzielnicy typu UNIBLOK w jednej szafie podstawowej mogą być umieszczone 

zgodnie z [7] następujące rodzaje pól: 
−  zasilające lub sprzęgłowe z wyłącznikiem typu DS, 

−  dwa pola odbiorcze z wyłącznikami typu DS-416, 
−  do dziesięciu pól odbiorczych o innym wyposażeniu. 

 

Wyłącznik wyposażony w element samojezdny (na wózku) może znajdować się w 

czterech położeniach, a mianowicie w stanie: 
−  pracy, w którym jest całkowicie wsunięty w podstawę, a obwody pomocnicze są 

połączone, 

−  próby, w którym obwody prądowe są rozłączone, a obwody główne i pomocnicze są 

połączone, 

−  spoczynkowym, w którym obwody główne i pomocnicze są rozłączone, 

−  odblokowania, przy którym możliwe jest całkowite wysunięcie wyłącznika z pola 

rozdzielnicy. 

 

Aby wykluczyć  błąd ludzki powodujący błędne manipulacje i stwarzający duże 

zagrożenie stosowane są  blokady mechaniczne lub elektryczne.  

Rozdzielnice UNIBLOK są montowane jako wolnostojące lub przyścienne.  
Zasilanie  kablowe lub szynowe wykonuje się od góry lub od dołu szafy. 
Wymiary szaf, w zależności od przeznaczenia i rodzaju zastosowanych aparatów, mogą 

być zgodnie z [7] równe: 
−  szerokość 300; 600 i 750 mm, 
−  głębokość: 900 i 1050 mm, 

−  wysokość: 2330 mm. 

 

Ponieważ rozdzielnice UNIBLOK, należą do grupy rozdzielnic dwuczłonowych więc 

podobnie jak  inne rozdzielnice dwuczłonowe, charakteryzują się  większa niezawodnością, 
większym bezpieczeństwem obsługi oraz możliwością skracania czasu przerw awaryjnych 
powodowanych uszkodzeniami urządzeń ze względu na możliwość wymiany całego 
uszkodzonego zestawu na rezerwowy.  

Kolejnym z proponowanych przez producentów typów rozdzielnic jest typ rozdzielnic 

kostkowych typu PROBLOK III. Przeznaczone są one do zastosowań wewnątrz budynków 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

34

głównie przemysłowych.   Budowane są    jako  przyścienne (p), wolnostojące (w) oraz 
wolnostojące w wykonaniu uszczelnionym (wu). Niektóre dane techniczne rozdzielnic 
PROBLOK III zaczerpnięte z [7] zestawiono w tab. 7. 

 

Tabela 7.  Niektóre dane techniczne rozdzielnic typu PROBLOK III  [7] 

 

Rozdzielnice PROBLOK 

Dane techniczne 

 

III p 

III w 

III wu 

Napięcie znamionowe, V 
Prąd znamionowy ciągły pól 
zasilających, A 
Prąd znamionowy ciągły pól 
odbiorczych, A 
Prąd znamionowy szczytowy szyn 
zbiorczych, pól zasilających 
i sprzęgłowych, kA 
Stopień ochrony 
Wymiary szaf, mm: 

– wysokość 
– szerokość 
– głębokość 

500 

 

200

÷1500 

 

  15

÷1000 

 
 

67 

IP20 

 

2350 

440; 700 

1000 

 

500 

 

1000, 1400, 2000 

 

100

÷1000 

 
 

90 

IP20 

 

2350 

440; 700 

1000 

 

500 

 

1000, 1250, 1500 

 

150

÷1000 

 
 

80 

IP65 

 

2350 

740 

1110 

 

 

W tym typie rozdzielnicy szafy  mają konstrukcję szkieletową, najczęściej osłoniętą 

blachą stalową. Wnętrze szafy tworzy nieruchomy człon stały, w skład którego wchodzą  
szyny zbiorcze, szyny pomocnicze i przekładniki prądowe oraz umieszczony na wózku człon 
ruchomy. Człon ruchomy rozdzielnicy to specjalny wózek, na którym jest umieszczona 
aparatura wyposażona w odpowiednie styki szczękowo-segmentowe do łączenia z szynami 
w części stałej rozdzielnicy. 

 

Rys. 9.  Przykładowy schemat połączeń rozdzielnicy PROBLOK  [7] 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

35

 

Rys. 10.  Szafa rozdzielnicy wolnostojącej budowy kostkowej typu PROBLOK III z pięcioma polami 

odbiorczymi  [7] 

  1 – wyłącznik APU-30, 
  2 –  stycznik S-200 z bezpiecznikami,  
  3 –  wyłącznik budowy zwartej, 
  4 – przekładnik prądowy IMOC. 

  
 Szafa  może być podzielona na kilka (1÷4) poziomów montażowych (modułów, kostek), 
w których instaluje się wyposażenie pól rozdzielczych (rys. 9 i 10). 

Zarówno pola zasilające jak  i sprzęgłowe rozdzielnicy PROBLOK wyposażone są 

w wyłączniki DS. Pola odbiorcze o mniejszych wartościach prądów znamionowych posiadają 
wyłączniki typu FB, LA, WIS lub bezpieczniki i styczniki, natomiast o prądach 
znamionowych od 400 do 1000 A mają wyłączniki DS lub APU. 

Poziom techniczny rozdzielnic typu PROBLOK oceniany jest przez fachowców 

i eksploatujących jako dobry, jakkolwiek nie pozbawiony drobnych wad.  

Do najistotniejszych można zaliczyć: 

−  brak możliwości sprawdzania działania wyłączników w pozycji wysuniętej (brak 

położenia próba), 

−  wysunięcie górnych wózków z ciężką aparaturą wymaga od obsługi stosowania 

specjalnych pomostów. 

 

Rozdzielnice są w całości montowane u producenta i transportowane do kontrahenta  na 

miejsce budowy w zestawach składających się z trzech, czterech lub pięciu szaf. Wykonanie 
montażu może się odbyć po całkowitym zakończeniu prac budowlanych.  

W firmie Elektromontaż Wrocław wytwarzane są  na licencji ABB rozdzielnice typu 

MNS. Parametry techniczne tych rozdzielnic porównywalne są z  parametrami najlepszych  
konstrukcji światowych z tej dziedziny wytwarzanych w wielu krajach świata.  

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

36

W tym typie rozdzielnic szafy są zbudowane z ram skręcanych z perforowanych 

kształtowników i osłon blaszanych ocynkowanych, aby skutecznie  chronić przed wpływami 
zewnętrznymi. Po raz pierwszy pojawia się możliwość dzielenie wnętrza szafy na 
odizolowane od siebie przedziały. Zwiększa to skuteczność powstrzymania rozprzestrzeniania 
się skutków zwarć poza miejsce ich powstania.   

 

Rys. 11.  Rozdzielnica MNS  [7] 

                                 a) widok szafy wyposażonej w standardowe moduły, 

                                  b) wyposażenie i układ połączeń jednego z modułów 

 

Dla  niewielkiej liczbie pól rozdzielnice wykonuje się jako jednoszafowe lub jako 

zestawy wieloszafowe przy większej liczbie pól. Ponieważ aparatura występuje w postaci 
modułowej umieszcza się ja w przedniej części rozdzielnicy. Konstrukcja modułowa 
rozdzielnicy (rys. 11), umożliwia przystosowanie jej do indywidualnych życzeń klienta. 
Konstrukcja zawiera standardowe moduły umieszczane na stałe lub wysuwane. 

 Wed lug [7] standardowe moduły zawierają następujące aparaty lub zestawy aparatów: 

−  rozłączniki typu Dumeco o prądach znamionowych 1000÷3150 A, 

−  rozłączniki bezpiecznikowe typu SLM lub SLP i SLPS o prądach znamionowych 

125

÷630 A, 

−  wyłączniki samoczynne typu SACE MODUL o prądach znamionowych 100÷3200 A, 

−  wyłączniki samoczynne ograniczające typu SACE LIMITOR o prądach znamionowych 

32

÷1000 A, 

−  wyłączniki samoczynne typu MEGAMAX F o prądach znamionowych 800÷6300 A, 

−  układy sterowania silników z napędem jednokierunkowym lub nawrotnym, 

 

ze stycznikami i przekaźnikami termicznymi o prądach 0,17

÷500 A, 

−  układy sterowania silników o ciężkich rozruchach, ze stycznikami i przekaźnikami 

termicznymi o prądach 1,2

÷400 A, 

−  układy sterowania silników z samoczynnymi przełącznikami gwiazda-trójkąt,  

ze stycznikami i przekaźnikami termicznymi o prądach: 

a)  8,6

÷430 A w modułach wysuwanych

, 

b)  0,3

÷630 A w modułach stacjonarnych. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

37

Poza standardowymi rozdzielnice mogą być dodatkowo wyposażone w moduły 

ponadstandardowe zawierające: 
−  układy zasilania napięciem sterowniczym, 

−  układy do kompensacji mocy biernej, 

−  standardowe wersje obwodów pomocniczych. 

 

W pojedynczej  szafie rozdzielnicy tego typu mogą być umieszczone: 

−  pole zasilające lub sprzęgłowe z wyłącznikiem, 

−  dwa pola odbiorcze z wyłącznikami, 

−  do 36 pól odbiorczych o innym wyposażeniu. 
 

Wybrane dane   techniczne rozdzielnic MNS zaczerpnięte z [7] podano w tab. 8. 

Tabela 8.   Niektóre dane techniczne rozdzielnic typu MNS  [7] 

Dane techniczne i mechaniczne 

Wartości 

Napięcie znamionowe, V: 

– prąd przemienny 
– prąd stały 

Prądy znamionowe szyn zbiorczych: 

– prąd ciągły, A 
– prąd jednosekundowy, kA 
– prąd szczytowy, kA 

Prądy znamionowe pól odpływowych: 

– prąd ciągły, A 
– prąd jednosekundowy, kA 
– prąd szczytowy, kA 

Wymiary szaf, mm: 

– wysokość 
– szerokość 
– głębokość 

Stopień ochrony: 

– konstrukcja otwarta 
– konstrukcja panelowa 
– konstrukcja szafowa 

 

 

660 
800 

 

    do 5500 

  do 100 
  do 250 

 

    do 1200 

do 60 

  do 130 

 

2200 

(200), 400, 600, 800, 1000 

400, 600, 800, 1000 

 

IP00 

IP00, przód IP30 

IP30 do IP54 

 

Po za wszystkimi pozytywnymi cechami wynikającymi z faktu, że rozdzielnice typu 

MNS zaliczane są do rozdzielnic dwuczłonowych charakteryzuje je nowoczesna budowa 
modułowa. Powoduje to możliwość znacznego zmniejszenia gabarytów przy tych samych 
parametrach technicznych oraz znacznego zwiększenia niezawodności poprzez zastosowanie  
aparatów bardzo wysokiej jakości. Ponadto bardzo szeroki asortyment wyposażenia modułów 
standardowych daje możliwość zaspokojenia bardzo zróżnicowanych wymagań 
kontrahentów. 

 

Jednym z kryterium jakim powinniśmy się kierować przy konstruowaniu rozdzielnicy jest 

optymalizacja kosztów. Często zdarza się jednak, że stosujemy aparaturę producentów 
zagranicznych o porównywalnych parametrach technicznych i jakości z produkowaną w 
Polsce ale znacznie droższą. Zastosowanie tam gdzie jest to możliwe aparatów wytwarzanych 
w Polsce  daje możliwość zmniejszenia kosztów. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

38

 

Rys. 12.   Szafa rozdzielcza ZMR   [7] 

                                   a) widok czołowy, b) schemat połączeń 

 

Bardzo podobne konstrukcyjnie i funkcjonalnie  do rozdzielnic MNS są rozdzielnice typu 

ZMR przedstawione na rys.12. Podobnie jak poprzednie umożliwiają dzielenie przestrzeni 
szafy na odizolowane od siebie przedziały (szynowy, aparatowy, sprzęgowy). Mają również 
budowę modułową  lecz są przystosowane do wykorzystywania aparatów wytwarzanych 
przez przemysł krajowy. Rozdzielnice  ZMR podobnie jak MNS zestawiane są ze 
standardowych modułów według oczekiwań  użytkownika. Oferta zawiera około 20 
najbardziej typowych pól zasilających i odbiorczych. Zapowiadane jest rozszerzenie oferty . 
Możliwe jest również po uzgodnieniu z wytwórcą zestawienie rozdzielnicy z aparatów z poza 
standardu zgodnie z indywidualnymi oczekiwaniami.  

Wybrane podstawowe dane techniczne rozdzielnic ZMR  zgodnie z[7] są następujące: 

−  napięcie znamionowe izolacji 660 V, 
−  prąd znamionowy ciągły szyn głównych do 4000 A, 

−  prąd znamionowy jednosekundowy do 75 kA, 

−  prąd szczytowy do 200 kA, 
−  stopień ochrony IP40. 

 

Typowe pola rozdzielnicy mogą być wykonane z członami stałymi umieszczonymi 

w kasecie, wysuwnymi lub ruchomymi wtykowymi. 

Zawierające pojedyncze aparaty bądź zestawy różnorodnych aparatów zainstalowane   

w kasecie człony wysuwne, mogą znajdować się w jednym ze stanów: położeniu pracy, próby 
lub odłączenia czy też rozdzielenia. 

Ruchome człony wtykowe stanowić mogą pojedyncze wyłączniki lub rozłączniki albo 

złożone bloki aparatowe zawierające kilka różnych aparatów. Mogą one być zamocowane na 
wspólnej konstrukcji ze stykami wtykowymi obwodów głównych. Jeśli chodzi o możliwe 
położenie to mogą pozostawać albo w położeniu pracy, albo rozdzielenia.  

 W przypadku tego typu rozdzielnicy obwody pomocnicze są z reguły wyprowadzone 

przez listę zaciskową.  

Zarówno pola zasilające i sprzęgłowe (przyłączowe) są najczęściej wyposażone 

w wyłączniki typu DS, natomiast pola odbiorcze – w wyłączniki typu kompakt (FB, HFB, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

39

LA, HLA i inne.), rozłączniki typu SMP, SLBM, wyłączniki instalacyjne, styczniki SLA lub 
próżniowe SV, bezpieczniki i inne aparaty zgrupowane w odpowiednich zestawach. 

 

 

Rys. 13   Rozdzielnica RNm  [7] 

                              a) widok,    b) schemat połączeń 

 

W firmie Elektromontaż Łódź  produkowana jest rozdzielnica jednoczłonowa typu RNm. 

Widok z przodu i układ połączeń tej  rozdzielnicy przedstawiono na rys.13.  

Rozdzielnica ta jak wszystkie jest przeznaczona do rozdziału energii elektrycznej oraz 

zabezpieczenia linii i urządzeń elektroenergetycznych. Znajduje zastosowanie głównie 
w stacjach transformatorowych oraz w przemyśle jako rozdzielnica główna lub oddziałowa. 
Jest ona przeznaczona do zainstalowania w pomieszczeniach suchych. Jak w podobnych tego 
typu rozdzielnicach kable odpływowe umieszczane są w kanałach pod rozdzielnicą.     

Podstawowe dane techniczne tej rozdzielnicy są następujące. Napięcie znamionowe 

izolacji rozdzielnicy wynosi 500 V, prąd znamionowy pola zasilającego 1250 A, prądy 
znamionowe pól odpływowych 400 A, a stopień ochrony IP30. 

 W  zależności od potrzeb rozdzielnice mogą być wykonane z 6, 9, 12 lub 18 polami 

odpływowymi z rozłącznikami bezpiecznikowymi typu RB2. Przy mniejszej liczbie pól 
rozdzielnica jest jedynie częścią zestawu pokazanego na rys. 13, z polem szynowym z lewej 
lub prawej strony. 

Charakterystyczna cechą tych  rozdzielnic jest fakt, że w odróżnieniu od innych typów 

rozdzielnic, nie ma aparatów przystosowanych do zdalnego sterowania ani zabezpieczeń 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

40

urządzeń i linii w postaci łączników samoczynnych z wyzwalaczami i przekaźnikami 
przeciążeniowymi. 

 

Rys. 14.  Rozdzielnica transformatorowa dwunastopolowa typu RT2L-62P z rozłącznikami bezpiecznikowymi     

pionowymi SLMB  [7] 

           a) widok, b) schemat połączeń 

 

Inny rodzaj rozdzielnicy przedstawiono na rys. 14. Jest to dwunastopolową rozdzielnicę 

transformatorową typu RT2L-62P z bezpiecznikami i rozłącznikami bezpiecznikowymi 
pionowymi typu SLBM. 

Rozdzielnice poza zabezpieczaniem linii elektroenergetycznych  i różnych odbiorników 

energii elektrycznej spełniają jeszcze inne funkcje. Powszechnie są wytwarzane i stosowane 
szafy i pulpity sterownicze. Wyposażone są one w różnorodną aparaturę elektryczną a przede 
wszystkim elektroniczną i przeznaczone są do sterowania zautomatyzowanymi procesami 
produkcyjnymi i liniami technologicznymi. Oczywistym jest, że wyposażenie szaf zależy od 
przeznaczenia czyli rodzaju sterowanych obwodów i odbiorników oraz złożoności procesów 
produkcyjnych. 

 Na rynku dostępne są szafy sterownicze wytwarzane w Polsce jak i zagranicą. 

Konstrukcje mechaniczne tych szaf są identyczne lub bardzo podobne jak szaf rozdzielczych, 
mają stopień ochrony do IP54, przeznaczone są do instalowania w pomieszczeniach ruchu 
elektrycznego lub pomieszczeniach ogólnie dostępnych. elektrotechnicznego. Rozwiązania  
zagraniczne są bardzo podobne do produkowanych w kraju. Różnią się niewielkimi 
szczegółowymi rozwiązaniami technicznymi. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

41

Zasadnicza różnica wynika z rodzajów stosowanych aparatów łączeniowych 

i zabezpieczeniowych oraz ich parametrów technicznych. O jakości i nowoczesności 
rozdzielnicy decyduje  nowoczesność i jakość zastosowanych aparatów.  

 
Pamiętać należy,  że pozorne oszczędności na aparaturze wielokrotnie doprowadziły do 

poważnych strat materialnych i naraziły wiele osób z obsługi na poważne niebezpieczeństwo. 
 

4.2.2.  Pytania sprawdzające 

 

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do zaplanowania 

przebiegu ćwiczeń i ich wykonania. 

1.  Co to jest rozdzielnica niskiego napięcia? 
2.  Jakie rodzaje aparatury wchodzą w skład rozdzielnicy niskiego napięcia? 
3.  Jakimi cechami powinna się charakteryzować rozdzielnica wysokiego napięcia? 
4.  Jakie są rodzaje rozdzielnic niskiego napięcia? 
5.  Jak ze względu na sposób umieszczenia aparatów dzielimy rozdzielnice niskiego 

napięcia? 

6.  Jakie rodzaje rozdzielnic znajdują zastosowanie w szkołach, domkach jednorodzinnych, 

szpitalach? 

7.  Jak ze względu na konstrukcję  dzielimy rozdzielnice niskiego napięcia? 
8.  Jakie podstawowe rodzaje podzespołów wchodzą w skład rozdzielnicy niskiego 

napięcia? 

9.  Jakie cechy rozdzielnic skrzynkowych sprawiły, że są one bardzo rozpowszechnione? 

10.  Jakimi cechami charakteryzują się rozdzielnice skrzynkowe systemu INS? 
11.  Kiedy stosuje się rozdzielnice szafową? 
12.  Czym charakteryzują się rozdzielnice szafowe typu ZUR, UNIBLOK, PROBLOK,  

MNS i ZMR? 

13.  Czym różnią się człony wysuwne od członów ruchomych w rozdzielnicach szafowych?  
14.  Co nazywamy szafą i pulpitem sterowniczym? 
15.  Co to jest stopień ochrony? 

 

4.2.3. Ćwiczenia 

 

Ćwiczenie 1 

Rozpoznaj na schemacie ideowym rozdzielnicy następujące podzespoły: 

−  licznik, 

−  rozłącznik lub łącznik izolacyjny, 

−  wyłączniki instalacyjne, 
−  wyłączniki różnicowoprądowe, 

−  bezpieczniki. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić na podstawie schematu rodzaj rozdzielnicy, 
2)  zlokalizować i nazwać poszczególne podzespoły wchodzące w skład rozdzielnicy na 

podstawie schematu ideowego, 

3)  odnaleźć w katalogach zidentyfikowane podzespoły i odczytać ich parametry, 
4)  znaleźć w Internecie dane o ich producentach, 
5)  określić rolę poszczególnych podzespołów w danym typie rozdzielnicy. 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

42

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  schematy ideowe różnych rodzajów rozdzielnic, 

−  dokumentacja techniczna podzespołów wchodzących w skład rozdzielnicy, 

−  katalogi firmowe podzespołów rozdzielnicy, 
−  komputer z dostępem do Internetu, 

−  zeszyt do ćwiczeń, ołówek i inne przybory  kreślarskie. 
 
Ćwiczenie 2 

Na postawie schematu ideowego dobierz  z katalogów odpowiednią rozdzielnicę do 

zastosowania: 
−  w szkole, 
−  na placu budowy, 

−  w zakładzie rzemieślniczym. 

 
Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  określić na podstawie dokumentacji typ rozdzielnicy w zależności od miejsca 

zastosowania, 

2)  określić parametry rozdzielnicy w zależności od przeznaczenia, 
3)  zidentyfikować niezbędne podzespoły rozdzielnicy w zależności od wymaganego typu, 
4)  wyjaśnić różnice w doborze w zależności od zastosowania, 
5)  znaleźć w katalogu lub Internecie parametry i producentów odpowiednich rozdzielnic. 

 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  schematy ideowe i montażowe rozdzielnic, 

−  makiety rozdzielnic skrzynkowych, szafowych i pulpitów sterujących, 

−  katalogi firmowe podzespołów oraz kompletnych rozdzielnic, 
−  przepisy budowy urządzeń elektrycznych, 

−  polskie normy, 

−  stanowisko komputerowe z oprogramowaniem wspomagającym projektowanie 

rozdzielnic. 

 
Ćwiczenie 3 

Na podstawie dokumentacji technicznej rozdzielnicy dobierz z katalogów odpowiedni 

rodzaj i odpowiednią liczbę podzespołów elektrycznych. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 

 

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  odczytać ze zrozumieniem dokumentacje techniczną, 
2)  znaleźć w katalogach poszczególne podzespoły elektryczne, 
3)  zlokalizować informacje o zidentyfikowanych podzespołach, 
4)  określić ich podstawowe parametry, 
5)  opisać funkcje, jakie spełniają poszczególne podzespoły w rozdzielnicy. 

 
 
Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  dokumentacje techniczne rozdzielnic, 

−  katalogi firmowe podzespołów elektrycznych rozdzielnic, 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

43

−  stanowisko komputerowe wyposażone w oprogramowanie wspierające projektowanie 

rozdzielnic, 

−  zeszyt do ćwiczeń, 

−  przyrządy do pisania i rysowania. 

 

Ćwiczenie 4 

Rozpoznaj aparaturę elektryczną przeznaczoną do montażu. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  obejrzeć aparaturę elektryczną przeznaczoną do montażu, 
2)  nazwać wszystkie elementy aparatury przeznaczonej do montażu, 
3)  wskazać podstawowe dane techniczne aparatury przeznaczonej do montażu, 
4)  wyjaśnić znaczenie odczytanych danych technicznych aparatury do montażu, 
5)  przedstawić sposoby sprawdzenia aparatury przeznaczonej do montażu. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  katalogi aparatury elektrycznej, 
−  różna aparatura elektryczna, 

−  zeszyt do ćwiczeń, 

−  ołówek, długopis, 
−  omomierz, 

−  podstawowe narzędzia monterskie. 

 

Ćwiczenie 5 

Zaplanuj rozmieszczenie elementów na tablicy rozdzielczej lub w rozdzielnicy 

 

na podstawie schematu elektrycznego. 
 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  omówić przedstawiony schemat elektryczny, 
2)  zidentyfikować elementy układu na podstawie katalogu, 
3)  wyjaśnić,  jaką funkcję spełniają  poszczególne elementy w danym układzie, 
4)  dobrać tablicę rozdzielczą konieczną dla realizacji schematu elektrycznego, 
5)  zaplanować rozmieszczenie elementów na danej tablicy rozdzielczej, 
6)  uzasadnić wybór rozmieszczenia elementów na tablicy rozdzielczej. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  katalogi aparatury elektrycznej, 

−  schemat ideowy tablicy rozdzielczej, 

−  zeszyt do ćwiczeń, 
−  ołówek i długopis. 

 
 

Ćwiczenie 6. 

Wykonaj montaż tablicy mieszkaniowej wraz z wyposażeniem zgodnie ze schematem. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

44

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 

1)  sprawdzić zgodność elementów do montażu z wykazem elementów na schemacie, 
2)  sprawdzić stan techniczny elementów poprzez oględziny, 
3)  wykonać pomiary sprawdzające elementów do montażu, 
4)  wyznaczyć wstępnie położenie elementów na tablicy, 
5)  wykonać szkic montażu tablicy na podstawie schematu, 
6)  wyznaczyć rodzaj i długość przewodów do montażu, 
7)  umieścić elementy na tablicy mieszkaniowej, 
8)  wykonać połączenia elektryczne na tablicy mieszkaniowej, 
9)  sprawdzić pewność połączeń, 

10)  sprawdzić poprawność montażu tablicy mieszkaniowej. 

 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  katalogi aparatury elektrycznej, 
−  zeszyt do ćwiczeń, 

−  ołówek i długopis, 

−  multimetr cyfrowy, 
−  wkrętaki i inne narzędzia monterskie, 

−  miara monterska, 

−  wiertarka z kompletem wierteł, 
−  tablica mieszkaniowa, 

−  elementy do montażu wynikające ze schematu, 

−  schemat ideowy tablicy mieszkaniowej, 
−  drobne elementy montażowe. 
 
Ćwiczenie 7 

Zaprojektuj układ umożliwiający zasilanie grupy odbiorników ze źródła rezerwowego. 

 

Sposób wykonania ćwiczenia 
 
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 

1)  dobrać rezerwowe źródło zasilania zgodnie z danymi technicznymi obiektu, 
2)  zaproponować sposób wykonania przełączenia do rezerwowego źródła zasilania, 
3)  określić niezbędną aparaturę elektryczną do wykonania przełączenia do rezerwowego 

źródła zasilania, 

4)  narysować schemat połączeń układu do wykonania przełączenia rezerwowego źródła 

zasilania, 

5)  uzasadnić proponowane rozwiązanie, 
6)  wyjaśnić zasadę działania układu przełączania rezerwowego źródła zasilania. 
 

Wyposażenie stanowiska pracy: 

−  opis techniczny obiektu do ćwiczenia, 

−  katalogi aparatury elektrycznej, 

−  zeszyt do ćwiczeń, 
−  ołówek i długopis, 

−  przybory kreślarskie. 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

45

4.2.4. Sprawdzian postępów 

 

Czy potrafisz: 

Tak 

Nie 

1)  określić rolę rozdzielnicy? 

 

 

2)  wskazać odpowiedni typ rozdzielnicy na podstawie dokumentacji     

technicznej? 

 

 

 

 

3)  zlokalizować na schemacie ideowym  poszczególne podzespoły 

elektryczne rozdzielnicy? 

 

 

 

 

4)  wskazać podobieństwa i różnice poszczególnych typów rozdzielnic? 

 

 

5)  wskazać reguły, jakimi się kierujesz przy doborze odpowiednich 

podzespołów elektrycznych rozdzielnicy? 

 

 

 

 

6)  wymienić podstawowe parametry podzespołów decydujące o ich 

doborze? 

 

 

 

 

7)  narysować schemat ideowy projektowanej rozdzielnicy? 

 

 

8)  narysować uproszczone schematy i wyjaśnić działanie    

poszczególnych  podzespołów  rozdzielnicy? 

 

 

 

 

9) dobrać  rozdzielnicę do określonego zastosowania? 

 

 

 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

46

5.  SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ 

 

Test 1 

 

 
INSTRUKCJA DLA UCZNIA 

 

Instrukcja dla ucznia

 

 

Przystępujesz do wykonania zadania sprawdzającego, w jakim stopniu opanowałeś 

wiadomości i jakie posiadasz umiejętności z działu „Zasilanie budynku mieszkalnego energią 
elektryczną”. 

Wynik tego testu pozwoli Ci stwierdzić, jakie jeszcze masz braki w danej dziedzinie, 

czyli nad czym jeszcze musisz popracować. 
1.  Przeczytaj uważnie instrukcję – masz na to 5 minut. Jeżeli są  wątpliwości zapytaj 

nauczyciela. 

2.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 
3.  Na rozwiązanie zadań masz 20 minut. 
4.  W czasie rozwiązywania zadań nie możesz korzystać z żadnych pomocy. 
5.  Przeliczenie punktów na ocenę szkolną przedstawi nauczyciel po zakończeniu  testu. 
6.  Zaznacz poprawną odpowiedź zaczerniając właściwe pole w karcie odpowiedzi. 
7.  W przypadku pomyłki weź złą odpowiedź w kółko i zaznacz  właściwą. 
8.  W każdym z tych zadań jest tylko jedna poprawna odpowiedź. 
9.  Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj, aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę. 
 

 

 
 
 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

47

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 

 

1.  Przyłącze 

to: 

       (1 

pkt) 

a)  odcinek linii łączący tablicę rozdzielczą z  urządzeniem rozliczeniowym, 
b)  odcinek linii łączący sieć zasilającą z urządzeniem odbiorczym, 
c)  odcinek linii łączący sieć zasilającą z instalacją odbiorcy, 
d)  odcinek linii łączący odbiornik z urządzeniem rozliczeniowym. 

 

2.  Złącze 

to:        (1 

pkt) 

a)  miejsce przyłączenia urządzenia odbiorczego, 
b)  miejsce przyłączenia odbiornika, 
c)  miejsce przyłączenia instalacji odbiorczej, 
d)  miejsce przyłączenia urządzenia rozliczeniowego. 

 

3.  Wewnętrzna linia zasilająca 

to: 

    (1 

pkt) 

a)  instalacja łącząca urządzenia odbiorcze ze złączem, 
b)  instalacja łącząca urządzenia odbiorcze z przyłączem, 
c)  instalacja łącząca licznik z odbiornikiem, 
d)  instalacja wewnętrzna łącząca odbiorniki. 

 

4.  Najmniejszy przekrój przewodu miedzianego PEN to:   

(1 pkt) 

a)  4 mm

2

,  

b)   6 mm

2

, 

c)  10 mm

2

, 

d)  16 mm

2

. 

 

5.  Złącza należy umieszczać 

w: 

    

  (1 

pkt) 

a)  miejscach niedostępnych, 
b)  miejscach dostępnych, 
c)  zamykanych piwnicach, 
d)  w miejscach nie wilgotnych. 

 

6.  Najmniejszy przekrój przewodu miedzianego w  wlz  to: 

(1 pkt) 

a)  2,5 mm

2

,  

b)   4 mm

2

, 

c)  6 mm

2

, 

d)  10 mm

2

. 

 

7.  Minimalne napięcie przewodów wlz to: 

 

 

 

(1 pkt) 

a)  400 V, 
b)  500 V, 
c)  750 V, 
d)  1000 V. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

48

8.  Oblicz obciążenie wlz, do której połączono dwa mieszkania z mocą obciążenia  po 

2 kW i dwa mieszkania z mocą obciążenia 3 kW i jedno z mocą 4 kW. Przyjmij 
współczynnik jednoczesności na podstawie poniższej tabeli.   

 

 

   

 

 

 

 

 

 

(2 pkt) 

Liczba mieszkań 

1 2 3  4  5 6 

współczynnik 1 

0,9 

0,8 

0,7 

0,6 

0,55 

 

a)  13 kW, 

b)  12 kW, 
c)  8,4 kW, 
d)  14 kW. 

 

9.  Określ niezbędny przekrój przewodu do wykonania jednofazowej wlz do zasilania 

obwodu gniazd siłowych i oświetlenia przyjmując: długość wlz 40 m, napięcie 
fazowe 230 V, maksymalny prąd fazowy 40 A, przewodność miedzi 57 m/(Ωmm

2

).

   

 

 

 

 

 

 

 

(2 pkt) 

a)  2,5 mm

2

, 

b) 4 mm

2

, 

c)  6 mm

2

, 

d) 10 mm

2

. 

 

10. Określ przekrój przewodu dla jednofazowego przyłącza (dane jak w zadaniu 9). 

   

 

 

 

 

 

 

 

(2 pkt) 

a)  2,5 mm

2

, 

b) 4 mm

2

, 

c)  6 mm

2

, 

d) 10 mm

2

. 

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

49

KARTA ODPOWIEDZI 

 

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………… 

 

Zasilanie budynku mieszkalnego energią elektryczną 

 

Zaznacz poprawną odpowiedź. 

 
 

Odpowiedzi 

Nr zadania 

a b c d 

Punktacja 

1 

 

 

 

 

 

2 

 

 

 

 

 

3 

 

 

 

 

 

4 

 

 

 

 

 

5 

 

 

 

 

 

6 

 

 

 

 

 

7 

 

 

 

 

 

8 

 

 

 

 

 

9 

 

 

 

 

 

10 

 

 

 

 

 

Razem  

 

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego” 

50

6. LITERATURA 

 

1.  Bolkowski S.: Elektrotechnika. WSiP, Warszawa 1995 
2.  Jabłoński W.: Instalacje elektryczne w budownictwie. WSiP, Warszawa 1999 
3.  Miedziński B.: Elektrotechnika. Podstawy i instalacje elektryczne. WSiP, Warszawa 2000 
4.  Leidy B.: Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. WNT, Warszawa 2005 
5.  Praca zbiorowa: Elektrotechnika. Instalacje Elektryczne i Elektronika Przemysłowa. 

WSiP, Warszawa 1999 

6.  Miedziński B.: Elektrotechnika, podstawy i instalacje elektryczne. PWN, Warszawa 2000 
7.  Markiewicz H.: Instalacje elektryczne. WNT, Warszawa 1996 
8.  Gołuch A.: Projektowanie, instalacje sanitarne i elektryczne, symbole i oznaczenia 

graficzne, normy obliczenia i projektowania, wymagania, polskie normy. „Kanon”, 
Gdańsk 1998 

9.  Niestępski N., Pasternakiewicz J., Wiśniewski T.: Projektowanie sieci 

elektroenergetycznych, instalacje elektroenergetyczne. Oficyna Wydawnicza Politechniki 
Warszawskiej, Warszawa 1996  

10. Kujszczyk S, Mińczak A, Pasternakiewicz J.: Elektroenergetyczne sieci rozdzielcze. 

PWN, Warszawa 1990 

11. Wołkowiński K.: Instalacje elektroenergetyczne. WNT, Warszawa 1973 
12. Markiewicz H.: Aparaty elektryczne. PWN, Warszawa 1986 
13. Markiewicz H., Wołkowiński K.: Urządzenia elektroenergetyczne. WNT, Warszawa 1996 
14. Pazdro K, Wolski A.: Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych w pytaniach 

i odpowiedziach. WNT, Warszawa 1987 

15. Straszewski A.: Projektowanie instalacji energoelektrycznych. WNT, Warszawa 1968 
16. Dokumenty prawne: 

•  Przepisy Budowy Urządzeń Elektroenergetycznych  (PBUE) z 1997 r. 
•  Prawo Budowlane z 1994 r., 
•  Prawo Energetyczne z 1997 r. 
• Rozporządzenia wykonawcze do w/w Ustaw, w tym: 

–   Rozporządzenie M. Infrastr. z 12.04.2002 r.)– Budynki i ich wyposażenie 

(zaktualizowane). 

–   Rozp. MGiP z 20.12.2004 r. – tzw. Przyłączeniowe. 

•  Polskie Normy, w tym: 

–   PN-84/E-02033 – Oświetlenie światłem elektryczne wnętrz 
–  PN-86-92/E-05003(arkusze 01, 03 i 04) oraz PN-IEC 61024-1:2001 – Ochrona 

odgromowa obiektów budowlanych 

–   PN-IEC 60364 (PN/E-05009) – Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych 
–   Norma N SEP-004 – Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe 
–   PN-E 05100-1:1998 – Elektroenergetyczne linie napowietrzne