Procedury medyczne jako zasady postępowania 

 

 
  

Ustawodawca  obliguje  kierowników  zakładów  opieki  zdrowotnej  udzielających 

całodobowych  i  całodziennych  świadczeń  zdrowotnych  do  postępowania  przeciwdziałającego 
szerzeniu się zakażeń zakładowych  przez opracowanie i wdrożenie  procedur zapewniających 
ochronę  przed  zakażeniami  zakładowymi  zgodnie  z  obowiązującymi  standardami  (Ustawa  o 
zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi z 5 grudnia 2008 r.). 

 

Procedury,  które  podlegają  kontroli  Państwowej  Inspekcji  Sanitarnej  określone  są  w 

załącznikach  do  protokołów  kontroli  sanitarnej  w  zarządzeniu  Głównego  Inspektora 
Sanitarnego. Do nich należą m.in.: 



  procedura higienicznego mycia rąk, 



  procedura dezynfekcji, mycia narzędzi i sprzętu medycznego, 



  procedura postępowania po ekspozycji, 



  procedura sprzątania i dezynfekcji pomieszczeń, 



  procedura postępowania z brudną bielizną, 



  procedura postępowania z odpadami medycznymi,  



  i inne w zależności od specyfiki zakładu i  udzielanych świadczeń zdrowotnych . 

 

 

Państwowa  Inspekcja  Sanitarna  nadzoruje  stopień  wdrożenia,  realizowania    i  

modyfikowania poszczególnych procedur poprzez: 



 

kontrolę pomieszczeń zakładu ze szczególnym uwzględnieniem gabinetów, w których 
wykonywane są zabiegi, 



 

kontrolę opracowanych procedur  



  ocenę stopnia zabezpieczenia zakładu opieki  zdrowotnej  i pracowników w  materiał  i 

sprzęt niezbędny do realizacji poszczególnych procedur; 



 

kontrolę  bieżącego  stanu  sanitarno-higienicznego  pomieszczeń  i  ocenę  stopnia 
wdrożenia i realizacji poszczególnej procedury w  praktyce;  



 

współpracę  w zakresie opracowania i modyfikowania procedur. 

 

Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego

       

                           

 

Wskaźnik biologiczny – wskaźnik, który zawiera mikrobiologiczny system testowy o 
ustalonej oporności na określony czynnik sterylizujący. 
 
 
Wskaźnik  chemiczny  –  wskaźnik,  którego  działanie  jest  oparte  na  przemianie  chemicznej 
lub  fizycznej,  zawierający  substancje  chemiczną  wykrywającą    obecność  czynnika 
sterylizującego lub określoną zmianę jednego lub więcej parametrów procesu. 
 
 
Materiał  sterylny  –  materiał  wolny  od  zdolnych  do  namnażania  się  czynników 
biologicznych.  
 
 

Kontrola  wsadu  –  to  monitorowanie  cyklu  sterylizacyjnego.  Przeprowadzona  kontrola 
biologiczna w pełni pozwala ocenić sterylność materiałów z kontrolowanego wsadu. 
 
 
Aseptyka  - ( z j. greckiego – jałowość) jest to postępowanie mające na celu niedopuszczenie 
do  zakażenia  rany  drobnoustrojami.  Jest  to  postępowanie  polegające  na  posługiwaniu  się 
materiałem  i  narzędziami  wyjałowionymi,  tj.  pozbawionymi  drobnoustrojów  takich  jak: 
bakterie, spory, wirusy i grzyby.  
 

     

Ustawodawca nałożył na  zakłady opieki zdrowotnej  obowiązek zapewnienia  stałego  

zaopatrzenia  w  narzędzia  i  materiały  sterylne,  dostarczane  z  centralnej  sterylizatorni 
zorganizowanej  na  terenie  zakładu  lub  dostarczane  ze  sterylizatorni  poza  zakładem 
posiadającej system zarządzania jakością ISO lub GMP i gwarantującej wykonanie wyrobu 
sterylnego Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań 
jakim  powinny  odpowiadać  pod  względem  fachowym  i  sanitarnym  pomieszczenia  i 
urządzenia zakładu opieki zdrowotnej. 
     

Narzędzia  i  materiały  sterylne  dostarczane  do  sterylizacji  poza  zakładem  opieki 

zdrowotnej muszą być transportowane w pojemnikach zamkniętych, trwałych nadających się 
do  mycia  i  dezynfekcji,    zapewniających  ochronę  przed  możliwością  ich    uszkodzenia  i 
wtórnego zainfekowania. Pojemniki transportowe powinny  być przeznaczone tylko do tego 
celu.  
 

W Polsce przyjętymi metodami sterylizacji są: 

 
Sterylizacja wysokotemperaturowa: 



 

sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu  : 
- w temperaturze 134

o

C (ciśnienie 2 atm.) czas 3 -7 min, 

     - w temperaturze 121

o

C (ciśnienie 1 atm) czas 15 minut, 



 

sterylizacja suchym gorącym powietrzem: 
- w temperaturze 160

o

C czas 150 minut  i 180

o

C czas 45 minut w urządzeniach z 

  naturalnym obiegiem powietrza, 

     - w temperaturze 160

o

C czas 120 minut i 180

o

C czas 30 minut w urządzeniach z 

       wymuszonym obiegiem powietrza. 

 
Sterylizacja niskotemperaturowa:  



  sterylizacja tlenkiem etylenu,  



  sterylizacja plazmowa, 



 

sterylizacja w ciekłym kwasie nadoctowym, 



  sterylizacja parowo-formaldehydowa. 

 

      

Optymalną  i  ogólnie  przyjętą  do  stosowania  w  zakładach  opieki  zdrowotnej  metodą 

sterylizacji  narzędzi  wielorazowego  użycia  jest  metoda  sterylizacji  parą  wodną  w 
nadciśnieniu.  Na  uwagę  zasługuje  fakt,  że  do  sterylizacji  narzędzi  medycznych  nie  należy 
stosować metody opartej na sterylizacji suchym gorącym powietrzem.  
       

Każda  metoda  sterylizacji  musi  być  dobrana  do  rodzaju  materiału  i  sprzętu,  który 

będzie poddany procesowi sterylizacji. Każdy  materiał  i sprzęt medyczny przeznaczony do 
sterylizacji  musi  być  opakowany,  oznakowany  i  wyposażony  w  odpowiednie  wskaźniki 
kontroli procesu sterylizacji.   

W zakładach opieki zdrowotnej  obecnie stosowanymi opakowaniami do sterylizacji 

są: 



 

opakowania jednorazowego użycia  w tym: 
- rękawy i torebki papierowo-foliowe,  
- rękawy i torebki papierowo-foliowe z fałdą,  
- torebki papierowe,  
- papier krepowy, gładki i włóknina, 
- folia poliamidowa, polietylenowa, poliestrowa, polipropylenowa, 



 

opakowania wielorazowego użycia  w tym: 
- kontenery do sterylizacji z filtrem, 
- kontenery do sterylizacji  z zaworem. 
 

 Zasady sterylizacji narzędzi i sprzętu medycznego: 
 



 

osoba  przeprowadzająca  proces  sterylizacji  zobowiązana  jest  do  przestrzegania 
wszystkich  norm  i  standardów,  które  gwarantują  wysoki  poziom    jakości 
świadczonych usług,  



 

prawidłowe przygotowanie narządzi i sprzętu medycznego  do procesu sterylizacji, w 
tym: 



 

dezynfekcja narzędzi i sprzętu medycznego, mycie i osuszenie, 



 

pakowanie  materiału i sprzętu medycznego przeznaczonego do sterylizacji w 
odpowiednie  opakowania dopasowane do objętości sterylizowanej zawartości, 



 

pakiet  powinien  zawierać  ilość  narzędzi,  sprzętu  medycznego  do  wykonania 
jednego zabiegu,   



 

każdy  pakiet  powinien  zawierać  informację  o  jego  zawartości,  miejscu  dla 
którego jest przypisany,  



 

umieszczenie  w  pakietach  chemicznych  wskaźników  kontroli  skuteczności 
procesu sterylizacji, 



 

zamknięcie i uszczelnienie opakowania,    



 

załadunek do komory – w komorze sterylizatora należy umieścić  ilość pakietów 

            pozwalającą na zapewnienie penetracji czynnika sterylizującego, 



  proces  sterylizacji  –  dostosowanie  metod  sterylizacji  do  rodzaju  sterylizowanego 

materiału  i  sprzętu,  ustawienie  odpowiednich  parametrów  procesu  sterylizacji, 
oznakowanie  pakietów  datą  sterylizacji,    monitorowanie    procesów  sterylizacji, 
sprawdzenie szczelności wysterylizowanych pakietów,  



 

przechowywanie  sprzętu  i  materiału  medycznego  po  sterylizacji  –  wydzielenie 
odpowiednich pomieszczeń i miejsc do przechowywania sprzętu i materiałów po 

             sterylizacji zapewniających bezpieczeństwo przed wtórnym zainfekowaniem i    
             uszkodzeniem,  przestrzeganie dat ważności wysterylizowanego sprzętu, 



 

narzędzia, sprzęt lub materiał po wyjęciu z pakietu należy użyć na bieżąco, 



 

nie należy przechowywać pakietów  otwartych lub uszkodzonych,  



 

opakowania  stosowane  do  procesu  sterylizacji  należy  używać  zgodnie  z 
przeznaczeniem, 



 

opakowania jednorazowego użytku stosowane do procesu sterylizacji stosować jeden 
raz. 

Wszystkie czynności powinny odbywać się z zachowaniem zasad aseptyki. 

      

Państwowa  Inspekcja  Sanitarna  w  ramach  nadzoru  bieżącego  nad  przestrzeganiem 

procedur przeciwepidemicznych  w zakładach opieki zdrowotnej  kontroluje : 



 

pomieszczenia, w których usytuowanie są urządzenia sterylizujące pod kątem zgodności 
z  rozporządzeniem, 



 

urządzenia  sterylizujące  w poszczególnych zakładach opieki zdrowotnej w tym: 

- zgodność z rozporządzeniem stosowanego w zakładzie urządzenia sterylizującego,  

   - monitoring procesów sterylizacji i dokumentację kontroli procesów sterylizacji, 
   - przeprowadza kontrolę biologiczną procesów sterylizacji, 
   - kontrolę sprawdzającą urządzenia w przypadku otrzymania nieprawidłowego wyniku 
     wskaźnika biologicznego kontroli procesu sterylizacji, 



 

sposób pakietowania narzędzi i sprzętu medycznego w tym: rodzaj opakowania, sposób 

             oznakowania pakietów,  stosowanie wskaźników chemicznych,  



 

sposób  przechowywania  sterylnych  pakietów  w  tym    miejsce  przechowywania,  daty 
ważności,  szczelność pakietów, 



 

w przypadku braku urządzenia sterylizującego umowę podpisaną z innym podmiotem   

             spełniającym wymogi zawarte w rozporządzeniu oraz sposób transportowania materiału 
             przeznaczonego do sterylizacji i po sterylizacji.  
 

                                                                                                 

 

Monitoring procesów  sterylizacji 
 
     

Podstawą    monitorowania  procesu  sterylizacji  jest  stosowanie  wskaźników 

biologicznych,  chemicznych  i  fizycznych  oraz  prowadzenie  właściwej  dokumentacji  kontroli 
procesów  sterylizacji.  Dzięki  zastosowaniu  odpowiednich  wskaźników  mamy  pewność,  że 
proces  sterylizacji  przebiegał  prawidłowo,  a  narzędzia  i    inne  materiały  poddane  procesowi 
sterylizacji, są sterylne i bezpieczne dla pacjenta.  

Wskaźniki  umożliwiają  nam  wykrycie  błędów    popełnianych  w  przygotowaniu 

materiałów do sterylizacji i w trakcie sterylizacji: 



 

błędy  ludzkie:  dobór  nieodpowiednich  parametrów  cyklu,  nieodpowiedniego 
opakowania,  nieprawidłowy  załadunek  komory,  przeładowanie  komory,  zbyt  duży 
pakiet; 



 

błędy  maszynowe:  niesprawnie  działające  wskaźniki  mechaniczne,  zła  jakość 
czynnika    sterylizującego,  nie  utrzymywanie  zadanych  wartości  parametrów 
krytycznych. 

     

Kontrola  procesu  sterylizacji  powinna    być  prowadzona  na  bieżąco  i  okresowo  przy 

użyciu wskaźników biologicznych i chemicznych.  
       

Procedury  dotyczące  przeprowadzania  przez  Państwową  Inspekcję  Sanitarną  w 

ramach  nadzoru  biologicznej    kontroli  skuteczności  procesu  sterylizacji  wydawane  są 
Zarządzeniem Głównego Inspektora Sanitarnego .  

W przypadku otrzymania nieprawidłowego (dodatniego) wyniku  biologicznej kontroli 

procesu sterylizacji należy: 



 

powiadomić  osobę    odpowiedzialną  za    kontrolę  procesów  sterylizacji  w  zakładzie 
opieki zdrowotnej o dodatnim wyniku, 



  przeprowadzić wyjaśnienie czy otrzymany wynik był spowodowany błędem ludzkim, 

czy maszynowym, 



 

w  przypadku  błędu  ludzkiego  wycofać  z  obiegu  wszystkie  pakiety  sterylizowane  w 
danym  dniu  oraz  pakiety,  które  sterylizowane  były  w  cyklach  do  czasu  otrzymania 
wyniku, pakiety należy poddać ponownej obróbce,  



 

w  przypadku  awarii  urządzenia  sterylizującego  należy  wycofać  wszystkie  pakiety 
pochodzące  z  cykli  przeprowadzonych      po  ostatnim  kontrolowanym  biologicznie 
cyklu  z  wynikiem  prawidłowy  i  poddać  ponownej  obróbce,  urządzenie  należy 
wycofać z użycia do czasu naprawy i ponownej kontroli wskaźnikiem biologicznym, 



 

warunkiem    rozpoczęcia  ponownej  sterylizacji  jest  wykonanie  biologicznej 
kontroli  procesu  sterylizacji  (z  pakietem  reprezentatywnym)  i  otrzymanie 
prawidłowego wyniku. 

 
      

Parametry  sterylizacji  muszą  być rygorystycznie przestrzegane  i udokumentowane, a 

dokumentacja  przechowywana  przez  okres  10  lat.    Dokumentację  kontroli  procesów 
sterylizacji  stanowią:  wydruki  komputerowe,  wyniki  badań  wskaźników  biologicznych 
(sporal A, S, bioindykatorów) oraz wskaźników chemicznych . 
 
 

Zasady dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego 

 

Za stan sanitarny placówki odpowiada kierownik danej jednostki. Wybór właściwych 

metod  dezynfekcji  i  preparatów  spoczywa  na    użytkowniku,  na  którym  ciąży  obowiązek 
zapewnienia bezpieczeństwa i wyboru najlepszego rozwiązania czyli  stosowania najlepszych 
metod. Wybór ten powinien uwzględniać najnowszy stan wiedzy i regulacje prawne.  
       

Odpowiedzialność  za  stosowanie    niewłaściwych  procedur  higienicznych,  w  tym  

niewłaściwych  preparatów  może  być  czynnikiem  obciążającym    dla  użytkownika. 
Wprowadzając  środek  dezynfekcyjny  do  stosowania  w  obszarze  medycznym  użytkownik 
musi zwrócić uwagę czy preparat może być stosowany w danym obszarze i  zawiera etykietę 
w języku polskim dotyczącą składu chemicznego, zakresu działania preparatu, przygotowania 
roztworu roboczego środka dezynfekcyjnego itp. 
        

Narzędzia i sprzęt medyczny powinny być dezynfekowane bezpośrednio po użyciu.  

       

Państwowa  Inspekcja  Sanitarna  w  ramach  kontroli  bieżącej  sprawdza  poprawność 

wdrożonych  procedur  higienicznych  oraz  zasad  obowiązujących    przy  wykonywaniu 
dezynfekcji. Każdorazowo należy sprawdzić czy:  



 

preparaty dezynfekcyjne przechowywane są  w oryginalnych opakowaniach, 



 

roztwory środków dezynfekcyjnych przygotowywane są    w wyznaczonych miejscach 
(z wentylacją) i przez przeszkolone osoby, zgodnie z instrukcją producenta, 



 

przy  przygotowywaniu roztworów stosowane są  środki ochrony osobistej, 



 

stosowane są   prawidłowe stężenia roztworów środka dezynfekcyjnego, 



 

oznakowane są  pojemniki na roztwory środków dezynfekcyjnych:  nazwą i stężeniem 
środka, datą sporządzenia roztworu oraz nazwiskiem osoby sporządzającej roztwór,  



 

dezynfekowane  narzędzia  i sprzęt  medyczny  są   całkowicie zanurzone w roztworze 
środka dezynfekcyjnego,  



 

przestrzega się  zaleconego czasu dezynfekcji,  



 

po zakończonej dezynfekcji pojemniki  są myte, zdezynfekowane i wysuszone. 

 

               

Postępowanie z narzędziami i sprzętem medycznym po użyciu 

 

Zgodnie  z  obowiązującą  Ustawa  o  zapobieganiu  oraz  zwalczaniu  zakażeń  i  chorób 

zakaźnych  u  ludzi  z  5  grudnia  2008  roku    sposób  postępowania  z  narzędziami  i  sprzętem 
medycznym  po  użyciu    powinien    być  zgodny  z    wewnętrzną  procedurą.    Narzędzia  i  sprzęt 
medyczny  powinny  być  dezynfekowane  w  pełnym  zanurzeniu,  bezpośrednio  po  użyciu,  w 

oddziałach lub gabinetach zabiegowych oraz w miejscach do tego przeznaczonych. Pojemniki 
na roztwory środków dezynfekcyjnych powinny być kryte i odpowiednio oznakowane. Należy 
ściśle przestrzegać wymaganego czasu dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego. Narzędzia i 
sprzęt medyczny po dezynfekcji należy umyć wysuszyć, opakować i przekazać do sterylizacji.  

Personel  powinien  przeprowadzać  czynności  ściśle  przestrzegając  obowiązujących 

procedur. 

     

Państwowa  Inspekcja  Sanitarna  w  ramach  nadzoru  bieżącego  sprawdza  sposób 

wdrożenia procedury oraz poprawność  w jej stosowaniu, w tym: 



 

gdzie są usytuowane pojemniki na roztwory środków dezynfekcyjnych i czy zawierają  

  pokrywy, 



  czy pojemniki z roztworami środków dezynfekcyjnych są prawidłowo oznakowane, 



 

czy narzędzia i sprzęt medyczny dezynfekowane są w pełnym zanurzeniu,  



  czy zachowany jest czas dezynfekcji,  



 

sposób postępowania z narzędziami po  dezynfekcji. 

 
 

Utrzymanie czystości bieżącej i sprzątanie pomieszczeń 

                                                                                                                           

  

                                                                                                         

Zgodnie z  art. 10 ust. 2  Ustawy z dnia 6 września 2001 roku o chorobach zakaźnych i 

zakażeniach  kierownicy  zakładów  opieki  zdrowotnej  zobligowani  są  do  bieżącego  dozoru  i 
przestrzegania  standardów  higieny  wewnątrzzakładowej  w  oparciu  o  procedury.  Sprzątanie 
pomieszczeń  odbywa  się  zgodnie  z  opracowanym  w  każdym  zakładzie  planem  higieny 
uwzględniającym specyfikę zakładu  i obszar sprzątania.  

Państwowa Inspekcja Sanitarna w ramach nadzoru bieżącego kontroluje : 



 

utrzymanie  czystości  bieżącej  w  zakładzie  opieki  zdrowotnej  z  uwzględnieniem 
specyfiki oddziałów, 



 

przestrzeganie  oznakowania i rozdziału sprzętu na poszczególne strefy czystości, 



 

przestrzeganie prawidłowego  postępowania ze sprzętem po sprzątaniu, 



 

przestrzegania prawidłowego przechowywania sprzętu.