6. Język prawny

Język prawny a język prawniczy

Język to system znaków słownych, którym reguły semiotyczne nakazują przypisywać
określone znaczenie, zaś reguły syntaktyczne określają dopuszczalny sposób wiązania
tych znaków w wyrażenia złożone.

język prawny

język w jakim prawo jest formułowane

Za Bronisławem Wróblewskim wyróżniamy:

język tekstów

prawnych

język, w którym

formułuje się ustawy

i inne akty

normatywne

język norm

prawnych

język jednoznacznych

wypowiedzi

wyinterpretowanych

z przepisów prawnych

język prawniczy

język, w którym formułuje się wypowiedzi

o prawie (normach i przepisach)

Art. 210. K. Rzecznik Praw Obywatelskich jest
w swojej działalności niezawisły, niezależny od
innych organów państwowych i odpowiada
jedynie przed Sejmem na zasadach określonych
w ustawie.

Zgodnie z art. 210 Konstytucji RP, Rzecznik Praw
Obywatelskich

jest

organem

niezawisłym,

niezależnym i odpowiada jedynie przed Sejmem,
na zasadach określonych w ustawie.

Ze  względu  na  treść  art.
662 § 1  k.c.,  wynajmującemu
nakazane  jest  wydanie  rzeczy
najemcy  w  stanie  przydatnym
do  umówionego  użytku  –

zdanie deontyczne

Bronisław Wróblewski ->

Ćwiczenie 1

1) Czy dane wyrażenie należy do języka prawnego, prawniczego czy nie należy do żadnego z nich?

Ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe nadal jest aktem obowiązującym.

Prawem każdego studenta jest pytać i popełniać błędy.

Zgodnie z art. 3 Prawa wekslowego, weksel może być wystawiony na własne zlecenie wystawcy.

Art. 764

k.c. Do czasu rozwiązania umowy strony nie mogą umówić się w sposób odbiegający na

niekorzyść agenta od postanowień art. 764

i art. 764

Szczucie psem człowieka jest zakazane w art. 108 Kodeksu wykroczeń.

...my, Naród Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga będącego
źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i piękna, jak i nie podzielający tej wiary, a te uniwersalne
wartości wywodzący z innych źródeł...

język prawniczy

żaden z nich

język prawniczy

język prawny

język prawniczy

język prawny

Prawo jako komunikat perswazyjny

Prawo postrzegać można jako komunikat perswazyjny

język norm prawnych

to język jednoznacznych wypowiedzi

wyrażających obowiązek postępowania

język przepisów prawnych

to język oparty na języku etnicznym, w którym

wyrazy mają więcej niż jedno znaczenie

wykładnia

By możliwa było przeprowadzenie wykładni przepisów prawnych skutkującej prawidłowym
odczytaniem normy prawnej, a więc by możliwe było jego zrozumienie, konieczna jest
znajomość cech charakterystycznych języka prawnego.

Ogólna charakterystyka języka prawnego (1)

Bazą dla języka prawnego jest język powszechny, przy tym jest to język powszechny
ludzi wykształconych. Co do zasady występuje w nim podobne słownictwo i podobne
reguły składniowe co w języku powszechnym. Ma on jednak pewne cechy szczególne.

1) Quasi-idiomatyczność języka tekstów prawnych

Znaczenie wyrażenia jest zazwyczaj wyznaczone przez reguły semiotyczne i składniowego
danego języka; np. znaczenie zdania

Kot siedzi na stole

Idiom to wyrażenie, które ma znaczenie niezależne od znaczenia słów je tworzących: np.

Pal go sześć!

Idiom niewłaściwy to wyrażenie, które prócz znaczenia podstawowego, wyznaczonego
znaczeniem słów je tworzących, ma też znaczenie przenośne, nie wyznaczone znaczenie
słów tworzących to wyrażenie:

Piotr ma węża w kieszeni; Adamowi urwał się film.

W przypadku tekstu prawnego zmianie ulega funkcje semiotyczna wyrażeń.

Poziomy interpretacji tekstu prawnego (Ryszard Sarkowicz):

- p. deskryptywny (opis dokonywanych czynności)

- p. dyrektywny (zawarte w tekście prawnym normy postępowania)

- p. presupozycji (informacje o świecie współczesnym prawodawcy)

np. Art. 174. K.: Sądy i Trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Ogólna charakterystyka języka prawnego (2)

2) Zagadnienia leksykalne

- język prawny zawiera wyrażenia wieloznaczne, nieostre i niedookreślone

- w języku prawnym występują słowa i zwroty będące neologizmami („roboczogodzina” „list
żelazny”) oraz takie które nie występują w języku powszechnym („trasat”, „przedłużek”,
„tytuł wykonawczy”) bądź też mają odrębne w im znaczenia (-> definicje)

- w języku prawnym nie występują wulgaryzmy, archaizmy oraz wyrażenia slangowe; jeśli
wyraz ma wiele znaczeń, z których niektóre są archaiczne lub wulgarne, to znaczenia te
należy odrzucić

- w  języku  prawnym  występują  eufemizmy  („zabrać  cudzą  rzeczy  ruchomą  w  celu
przywłaszczenia”,  „współżycie”,  „doprowadzenie  przemocą,  groźbą  bezprawną  lub
podstępem  innej  osoby  do  obcowania  płciowego”)  oraz  – wyjątkowo  – wyrażenia
obcojęzyczne („charge d’affaires”)

3) Graficzny układ tekstu prawnego

- podział tekstu prawnego na wyróżnione
graficznie przepisy prawne –

a więc

jednostki tekstu prawnego będące zdaniami
w sensie gramatycznym –

opatrzone

oznaczeniami indywidualizacyjnymi (artykuł,
ustęp, punkt, litera, tiret)

Marek Raczkowski

Ćwiczenie 2

2) Z poniższego przepisu prawnego spróbuj odczytać informacje
na poziomie deskryptywnym, dyrektywnym i poziomie
presupozycji.

Art.  3  Kodeksu  Hammurabiego: Jeśli  kto  wniesie  przeciw
innemu  oskarżenie  przed  starszych,  a  nie  udowodni  tego,  o  co
oskarżył,  zostanie  – jeśli  za  czyn  ten  grozi  kara  śmierci  – na
śmierć skazany.

p. deskryptywny: informacja o pewnym typowej sytuacji
faktycznej; dzieje się tak, że jeśli ktoś wnosi oskarżenie,
którego nie umie udowodnić, to jeśli grozi za nie kara
śmierci, to to on właśnie jest na tą śmierć skazywany

p.  dyrektywny:  norma  sankcjonowana:  zakazuje  się
każdemu wnosić przed starszych oskarżenia, za które grozi
kara  śmierci,  jeśli  nie  jest  w  stanie  udowodnić  swego
okarżenia;  norma  sankcjonująca:  starszym  nakazuje  się
wymierzyć  karę  śmierci  każdemu,  kto  wniesie  przed  nich
oskarżenie  przeciw  innej  osobie,  pomawiając  ją  o  czyn  za
który grozi kara śmierci, a oskarżenia tego nie udowodni.

presupozycji:

czasach

współczesnych prawodawcy istniała
instytucja

rady

starszych,

rozpatrująca oskarżenia wnoszone
przez obywateli; na obywatelu
oskarżającym

spoczywał

ciężar

dowodu; stosowano karę śmierci

Cechy pożądane języka prawnego

Wyróżnia się trzy cechy pożądane języka prawnego:

• adekwatność, zachodzącą gdy tekst aktu normatywnego w sposób wierny oddaje
to, co chciał wyrazić prawodawca,

• komunikatywność, zachodzącą gdy tekst prawny jest zrozumiały dla adresatów,

• zwięzłość, zachodzącą gdy tekst prawny zawiera te i tylko te wypowiedzi, które są
potrzebne do odtworzenie norm prawnych, nie zawiera więc słów i sformułowań
niepotrzebnych

Wartości  te  nie  w  pełni  dają  się
pogodzić.  Prawodawca  winien  dążyć
do ich zaspokojenia w maksymalnym
stopniu,  priorytetem  winna  być
jednak  adekwatność tworzonego
przezeń tekstu prawnego.

Adekwatność tekstu prawnego

Prawodawca, stanowiąc prawo, chce zostać adekwatnie zrozumiany, a więc chce,
aby  tekstu prawnego odczytano normy prawne, które w nim pragnął ustanowić. Aby
wiernie  odczytano  jego  zamysł  prawodawca  winien  być  odpowiednio  precyzyjny
i  powinien  przeciwdziałać  wieloznaczności  tekstu  prawnego.  Czasem  jest  jednak  tak,
iż  prawodawca,  chcąc  uwzględnić  możliwą  różnorodność  i  zmienność przyszłych
sytuacji, pragnie, by ten był odpowiednio elastyczny  - i pozostawia rozstrzygnięcie
konkretnego przypadku organom stosującym prawo

Dwa sposoby uzyskiwania adekwatności tekstu prawnego:

zapewnianie precyzji t. p.

- definicje legalne

zapewnianie elastyczności t. p.

- zwroty nieostre,
- granice swobody rozstrzygnięć,
- klauzule generalne

fot. Richard Seefeld

fot. Johannes Hemmerlein / Materialscientist

Definicje legalne; powody ich zamieszczania

Definicje legalne to definicje zawarte w tekście aktu normatywnego i odnoszące się
do wyrażeń zawartych w tym akcie; przepisy zawierające definicje legalne (=przepisy
definiujące) wyrażają normy prawne nakazujące interpretatorom tekstu prawnego
przyjmować określone znaczenie definiowanych wyrażeń.

Definicje legalne prawodawca zamieszcza w celu:

usunięcia

wieloznaczności

wyrażenia

rozkaz (SJP PWN):

polecenie wykonania czegoś

wydane przez osobę uprawnioną
do tego lub mającą nad kimś
jakąś przewagę

tekst tego polecenia na piśmie,

inform. zespół znaków w

języku maszyny, które kierują nią
przy wykonywaniu określonego
zadania.

art. 115 § 18 k.k.

Rozkazem jest

polecenie  określonego  działania
lub  zaniechania wydane  służbowo
żołnierzowi  przez  przełożonego
lub

uprawnionego

żołnierza

starszego stopniem.

usunięcia lub

ograniczenia

nieostrości wyrażenia

art. 115 §

16 k.k

. Stan

nietrzeźwości w rozumieniu tego
kodeksu zachodzi, gdy:

zawartość alkoholu we krwi

przekracza 0,5 promila albo
prowadzi do stężenia przekracza-
jącego tę wartość lub

zawartość alkoholu w 1 dm

wydychanego

powietrza

przekracza 0,25 mg albo prowadzi
do stężenia przekraczającego tę
wartość.

nadania wyrażeniu nowego

znaczenia na potrzeby aktu n.

Art.

2 k.k.

Zbrodnią jest czyn

zabroniony zagrożony karą pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo
karą surowszą.

wyjaśnienia znaczenia

wyrażenia, które nie jest

powszechnie znane

(np. wyrażenie należy do języka

specjalistycznego, a nie powszechnego)

Art.

13 prawa wekslowego.

Indos

powinien być napisany na wekslu lub
na złączonej z nim karcie dodatkowej
(przedłużku) i podpisany przez indosanta.

Definicje legalne: miejsce zamieszkania

Ze względu na miejsce i sposób ich zamieszczenia, definicje dzielimy na

zamieszczone

w wydzielonym

słowniczku

ROZDZIAŁ XIV

Objaśnienie wyrażeń

ustawowych

Art. 115. § 1 k.k.

Czynem

zabronionym jest zachowanie
o znamionach określonych
w ustawie karnej.

§ 2.

Przy ocenie stopnia

społecznej szkodliwości czynu
sąd bierze pod uwagę...

definicje agregatowe

(wiele definicji w jednym

przepisie prawnym)

Art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie praw
lokatorów,

mieszkaniowym

zasobie

gminy

zmianie

Kodeksu

cywilnego: Ilekroć w ustawie jest mowa o:

lokatorze - należy przez to rozumieć

najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na
podstawie innego tytułu prawnego niż prawo
własności;

właścicielu - należy przez to rozumieć

wynajmującego lub inną osobę, z którą wiąże
lokatora stosunek prawny uprawniający go do
używania lokalu;

współlokatorze - należy przez to

rozumieć lokatora, któremu przysługuje tytuł
prawny do używania lokalu wspólnie z innym
lokatorem;

definicje nawiasowe

Art. 336 k.c.

Posiadaczem rzeczy

jest  zarówno ten, kto  nią  faktycznie
włada  jak  właściciel  (posiadacz
samoistny),  jak  i  ten,  kto  nią
faktycznie  włada  jak  użytkownik,
zastawnik,  najemca,  dzierżawca  lub
mający  inne  prawo,  z  którym  łączy
się  określone  władztwo  nad  cudzą
rzeczą (posiadacz zależny).

zamieszczone

pojedynczo w przepisie

Art. 22

k.c Za konsumenta uważa

się  osobę  fizyczną  dokonującą
czynności  prawnej  niezwiązanej
bezpośrednio  z  jej  działalnością
gospodarczą lub zawodową.

Definicje legalne: funkcje

Ze względu na zadania (funkcje), definicje dzielimy na

sprawozdawcze

odtwarzające znaczenie,

jakie wyraz ma w języku

powszechnym (tożsamość

znaczenia)

Art. 10. § 1 k.c..

Pełnoletnim

jest, kto ukończył lat osiemnaście.

art. 115 § 18 k.k.

Rozkazem jest

polecenie  określonego  działania
lub  zaniechania wydane  służbowo
żołnierzowi  przez  przełożonego
lub

uprawnionego

żołnierza

starszego stopniem.

projektujące

ustalająca znaczenie wyrazu na potrzeby

tekstu prawnego (zmiana znaczenia)

konstrukcyjne

nie liczące się z poprzednim

znaczeniem wyrażenia / brak

takiego znaczenia

§ 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra

Infrastruktury z dnia 27 lutego
2009 r. w sprawie warunków
dostępu

korzystania

infrastruktury kolejowej:

Użyte w

rozporządzeniu określenia oznaczają:
(...) pociągokilometr - miernik pracy
eksploatacyjnej,

odpowiadający

przejazdowi

jednego

pociągu

odległość jednego kilometra

regulujące

liczące się z dotychczasowym

znaczeniem wyrażenia

Art. 115 § 16 k. k.

Stan nietrzeźwości

w rozumieniu tego kodeksu zachodzi,
gdy:

zawartość

alkoholu

krwi

przekracza 0,5 promila albo prowadzi
do

stężenia

przekraczającego

tę

wartość lub

2) zawartość alkoholu w 1 dm

wydychanego

powietrza przekracza

0,25 mg albo prowadzi do stężenia
przekraczającego tę wartość.

Definicje legalne: budowa

Ze względu na budowę, definicje dzielimy na

równościowe

definiendum

(zwrot definiowany) + zwrot łączący +

definiens

(wyrażenie równoważne do

defininiendum

i objaśniające je)

Art. 10. § 1 k.c..

Pełnoletnim

jest,

kto ukończył lat osiemnaście

równościowe klasyczne

definiensie

wyróżniamy

genus

(kategorię nadrzędną,

do której należy desygant

objaśnianego wyrazu) i

differentia specifica

(różnica

gatunkowa, różniąca go od

innych przedmiotów tej

kategorii)

Art. 115 § 17 k.k.

Żołnierzem

jest

osoba

pełniąca czynną służbę

wojskową

równościowe nieklasyczne (zakresowe)

definiensie

nie da się wyróżnić

genus

i różnicy

gatunkowej, ale wskazuje się w niej zakresy nazw,

które w sumie dają zakres nazwy definiowanej

nierównościowe

np. definicje ikonograficzne,

łączące sens słowny z obrazem

(definicje znaków drogowych)

pełne

Art. 32 k.k.

Karami są:

1) grzywna,

2) ograniczenie wolności,

3) pozbawienie wolności,

4) 25 lat pozbawienia wolności,

5) dożywotnie pozbawienie wolności.

cząstkowe

Art.

615

k.c.

Świadczeniami

dodatkowymi ze strony kontraktującego
mogą być w szczególności:

1) zapewnienie producentowi możności
nabycia określonych środków produkcji
i uzyskania pomocy finansowej (...)

3) premie pieniężne...

Definicje legalne: zasięg

Wyróżniamy następujące zasady regulujące zasięg
definicji legalnych:

1) podstawowym zasięgiem definicji zawartej w akcie
normatywnym jest ten akt

2)  definicja  zawarta  w  przepisach  ogólnych  wiąże  w
całym  akcie  n.;  w  przepisach  określonego  rozdziału  –
w  jego  obrębie;  w  odniesieniu  do  określonych
przepisów  szczegółowych  – w  ich  bezpośrednim
sąsiedztwie

3) definicja legalna zawarta w ustawie wiąże też akty
wykonawcze; w aktach tych definicje zamieszcza się,
jeśli ustawa do tego upoważnia, acz nie mogą to być
definicje wyrażeń zawartych w ustawie

4) definicje legalne zawarte w ustawie określanej jako
kodeks lub prawo wiążą też w innych aktach z danej
dziedziny, chyba że ustawa wyraźnie przewiduje
odstąpienie od takiego znaczenia

autor: Peter Halazs

Zwroty nieostre / granice swobody

Zwroty nieostre charakteryzują się tym, iż mimo zapoznania się z cechami danych
przedmiotów nie o każdym umie się orzec, czy jest desygnatem danego
sformułowania, a więc czy wchodzi do jego zakresu (np.

wysoki mężczyzna

A – przedmiot należy do zakresu nazwy

B – nie wiadomo czy przedmiot należy do zakresu nazwy
(tzw. pas nieostrości)

C – przedmiot nie należy do zakresu nazwy

Istnienie  pasa  nieostrości  powoduje  powstanie  u  podmiotu  stosującego  prawo
sytuacji  tzw.  luzu  decyzyjnego;  nie  może  on  jednak  arbitralnie  kwalifikować  danych
przedmiotów  jako  desygnatów  nazw,  lecz  musi  wskazać  istniejące  granice  pasa
nieostrości i uzasadnić powody takiej a nie innej kwalifikacji.

Zwroty nieostre języka prawnego to np.

„znaczna szkoda”, „należyta

staranność”, „stosowne wynagrodzenie”, „niezwłocznie”, „uzasadniona obawa”

Granice swobody rozstrzygnięcia wskazują nieprzekraczalne granice, w ramach
których mieścić się musi rozstrzygnięcie organu stosującego prawo; nie może być ono
arbitralne.

Art. 149 k.k.: „Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

Klauzule generalne

Klauzula  generalna  to  zamieszczony  w  przepisie  prawnym  zwrot  odsyłający  do
jakiegoś  systemu  ocen  lub  do  jakiegoś  systemu  norm  pozaprawnych, zazwyczaj
mającego  uzasadnienie  aksjologiczne.  Owo  odesłanie  pozasystemowe  zobowiązuje
organ stosujący prawo do oparcia rozstrzygnięcia o:

wszechstronną ocenę danego

stanu rzeczy

np. orzekając o przysposobieniu sąd winien

brać pod uwagę dobro dziecka;

orzekając o ubezwłasnowolnieniu – dobro

ubezwłasnowolnianego

Art. 16. § 1 k.c.

Osoba pełnoletnia może być

ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej,  niedorozwoju  umysłowego  albo
innego  rodzaju  zaburzeń  psychicznych,  w
szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan
tej  osoby  nie  uzasadnia  ubezwłasnowolnienia
całkowitego,  lecz  potrzebna  jest  pomoc  do
prowadzenia jej spraw.

pozaprawne systemy norm

postępowania

np. „zasady współżycia społecznego”, „dobre

obyczaje”, „zasady uczciwego obrotu”

Art. 5  k.c. Nie  można  czynić  ze  swego  prawa
użytku,  który  by  był  sprzeczny  ze  społeczno-
gospodarczym  przeznaczeniem  tego  prawa  lub  z
zasadami  współżycia  społecznego.  Takie  działanie
lub  zaniechanie  uprawnionego  nie  jest  uważane  za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Komunikatywność tekstu prawnego

Komunikatywność tekstu prawnego oznacza, iż jest on tekstem zrozumiałym,
a więc takim, z którego można odczytać normy prawne. Idzie przy tym o to, by tekst
był zrozumiały przede wszystkich dla adresatów wyrażonych w nim norm. Rozumienie
to ma być adekwatne (-> adekwatność tekstu prawnego); tekst jest komunikatywny,
jeśli w owo rozumienie nie trzeba włożyć zbyt wiele wysiłku). Tekst rozumiany
adekwatnie przez szeroki krąg osób to tekst powszechnie komunikatywny.

Komunikatywności tekstu prawnego służy:

w aspekcie wyszukiwawczym

- właściwe budowanie tytułów aktów normat.
i przepisów określających zakres aktu,

- podział  aktów  normatywnych  na  mniejsze
części  (rozdziały  itp.)  i  ich  opatrzenie
tytułami,  podział  artykułów  na  mniejsze
jednostki  (ustępy  itp.)  i  ich  graficzne
wyróżnienie

- konsekwencja konstrukcja aktów normat.

- staranne tworzenie przepisów uchylających

w aspekcie treściowym

- formułowanie zdań prostych i uniknie
wieloczłonowych zdań złożonych,

- posługiwanie się słownictwem języka
powszechnego, unikanie neologizmów
i wyrażeń specjalistycznych

Lykke Li

(fot. Benoît Derrier)

Zwięzłość tekstu prawnego

Zwięzłość tekstu prawnego tekstu prawnego oznacza, iż tekst zawiera wszystkie
te i tylko te wyrażenia, które są niezbędne dla odtworzenia zeń jednoznacznych norm
prawnych.

Uzyskiwaniu zwięzłości służy stosowanie w tekstach prawnych:

odesłań

spójników

skrótów

i skrótowców

kondensacji

rozczłonkowania

Lakonia, Zatoka Monemvasia (fot. Ingo Mehling)

Odesłania

Odesłanie w tekście prawnym polega na wskazaniu w przepisie prawnym
postanowień zawartych w innym przepisie prawnym bądź w systemie norm
pozaprawnych.

Odesłania dzielimy na:

wewnątrzsystemowe

w ramach systemu prawa

pozasystemowe

1) do norm i zasad

o charakterze pozaprawnym

Art. 5 k.c. Nie można czynić ze
swego prawa użytku, który by był
sprzeczny

społeczno-

gospodarczym

przeznaczeniem

tego prawa lub z zasadami
współżycia społecznego.

2) do innych systemów

prawnych

Art.

prawo

prywatne

międzynarodowe: O możności
zawarcia małżeństwa rozstrzyga w
stosunku do każdej ze stron jej
prawo ojczyste.

wewnętrzne

w ramach jednego

aktu normatywnego

Art. 764

k.c.

Do czasu

rozwiązania umowy strony
nie mogą umówić się w
sposób

odbiegający

niekorzyść

agenta

postanowień art. 764

i art.

764

zewnętrzne

do innego aktu
normatywnego

Art. 1070

k.c.

W razie zbycia

udziału w spadku obejmującym
gospodarstwo rolne stosuje się
odpowiednio art. 166 oraz art. 3 i
4 ustawy z dnia 11 kwietnia 2003
r. o kształtowaniu ustroju rolnego

Spójniki

Wśród spójników wyróżniamy:

spójniki koniunkcji

oraz

p^q

Art.

127

ust.

K.:

Prezydent

Rzeczypospolitej

jest  wybierany  przez  Naród
w  wyborach  powszechnych,
równych,  bezpośrednich  i  w
głosowaniu tajnym.

pvq

spójnik alternatywny

nierozłącznej

lub

Art. 659 § 2 k.c.

Czynsz

może

być

oznaczony

pieniądzach

lub

w świadczeniach innego
rodzaju.

spójnik alternatywny

rozłącznej

albo

⊥

Art. 780 § 2 k.c.

Wysyłający

może żądać od przewoźnika
wydania

odpisu

listu

przewozowego

albo

innego

poświadczenia przyjęcia przesyłki
do przewozu.

Skróty i skrótowce

tekstach

prawnych

występują

skróty

jednostek redakcyjnych przepisu prawnego,
tj. skróty słów: artykuł (np. „

art. 10.

”), paragraf

(np. „

§ 10.

”) ustęp (np. „

”), punkt (np.

„2)”

litera [np.

„a)”

], tiret („–”). Inne skróty („m.in.”,

„np.”) co do zasady w nich nie występują.

tekstach

prawnych

rzadko

występują

skrótowce, a więc wyrazy powstałe w skutek
skrócenia jednego lub kilku wyrazów (PKP, ZUS,
CBOS).

np.

Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym

Biurze Antykorupcyjnym:

Art.

ust.

Tworzy się Centralne Biuro

Antykorupcyjne, zwane dalej „CBA”, jako służbę specjalną
do spraw zwalczania korupcji w życiu publicznym i
gospodarczym,

szczególności

instytucjach

państwowych i samorządowych, a także do zwalczania
działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.

Art. 5 ust. 1:

CBA kieruje Szef Centralnego Biura

Antykorupcyjnego, zwany dalej "Szefem CBA".

Kondensacja

Kondensacja norm prawnych w przepisie prawnym polega na tym, iż dany
przepis wysławia więcej niż jedną normę prawną lub elementy więcej niż jednej
normy prawnej.

Art. 278 § 1 k.k.

Kto zabiera w celu

przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą,
podlega karze pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5.

2 normy merytoryczne:

1) norma sankcjonowana:

Każdemu,

w każdych okolicznościach zakazuje się
zabierania w celu przywłaszczenia cudzej
rzeczy ruchomej.

2) norma sankcjonująca:

Sądowi

nakazuje  się,  by  w  okolicznościach,  gdy
ktoś  zabierze  w  celu  przywłaszczenia
cudza  rzecz  ruchomą,  wymierzył  tej
osobie  karę  pozbawienia  wolności  od  3
miesięcy do lat 5.

Art. 11 ust. 4a ustawy z dnia 31 stycznia
1959

r.o

cmentarzach

chowaniu

zmarłych:

Minister właściwy do spraw zdrowia

określi, w drodze rozporządzenia, wzór karty
zgonu oraz sposób jej wypełnienia.

1) norma kompetencyjna:

Każdemu, kogo

dotyczyć

będą

normy

ustanowione

rozporządzeniem, w sytuacji jego wydania
przez ministra właściwego do spraw zdrowia
nakazuje się realizować normy w nim zawarte.

norma

merytoryczna:

Ministrowi

właściwemu do spraw zdrowia w każdych
okolicznościach

nakazuje

się

określić

rozporządzeniem wzór karty zgonu i sposób jej
wypełnienia.

Rozczłonkowanie; r. syntaktyczne

Rozczłonkowanie polega na tym, iż:

1. rozczłonkowanie

syntaktyczne (składniowe)

elementy konieczne struktury normy
prawnej (A, O, N/Z) wysłowione są w
dwóch lub więcej przepisach prawnych

2. rozczłonkowanie treściowe

elementy współwyznaczające treść normy
prawnej wyrażone są w dwóch lub więcej
przepisach prawnych

Ad 1.

przepis zrębowy – przepis wysławiający co najmniej nakaz
lub zakaz określonego zachowania

przepis zrębowy zupełny – przepis wysławiający wszystkie
elementy konieczne struktury normy prawnej

przepis zrębowy niezupełny – przepis nie wysławiający
wszystkich elementów koniecznych struktury normy prawnej

przepis uzupełniający – przepis, który wysławia te elementy
konieczne struktury normy prawnej, której nie posiada dany
przepis zrębowy niezupełny

N/Z

Rozczłonkowanie syntaktyczne (2)

Art. 80 k.p.c. Interwenientowi ubocznemu należy od chwili
jego wstąpienia do sprawy doręczać, tak jak stronie,
zawiadomienia o terminach i posiedzeniach sądowych, jako też
orzeczenia sądu.

przepis

zrębowy

niezupełny:

nieokreślonemu

adresatowi,  w  okolicznościach  takich,  iż  nastąpiło  wstąpienie
interwenienta  ubocznego  do  sprawy,  nakazuje  się  doręczać
temuż  interwenientowi  w  sposób  identyczny  jak  stronie
orzeczenia  sądu  oraz  zawiadomienia  o  terminach  i
posiedzeniach sądowych.

Art. 131 § 1 k.p.c.

Sąd dokonywa doręczeń przez pocztę,

komornika, woźnych, a także przez sądową służbę
doręczeniową.

-> przepis uzupełniający w stosunku do art. 80 k.p.c.,
określa adresata normy – tj. sąd

Usunięcie  rozczłonkowania  syntaktycznego prowadzi  do
uzyskania  wyrażenia:  sadowi,  w  okolicznościach  takich,  iż
nastąpiło  wstąpienie  interwenienta  ubocznego  do  sprawy,
nakazuje  się  doręczać  temuż  interwenientowi  w  sposób
identyczny  jak  stronie  orzeczenia  sądu  oraz  zawiadomienia  o
terminach i posiedzeniach sądowych.

Statua listonosza autorstwa

Erminio Blotty, Rosario, główny

budynek poczty

(fot. Rosarinagazo)

Rozczłonkowanie treściowe (1)

Po  usunięciu  rozczłonkowania  syntaktycznego  lub  w  jego  braku  przystąpić  można  do
usuwania  rozczłonkowania  treściowego.  Przepis  zrębowy  zupełny  (lub  przepis  zrębowy
niezupełny  uzupełniony  o  przepisy  uzupełniające)  nazywać  będziemy  w  tym  kontekście
przepisem centralnym. Jeśli przepis ten wysławia całą treść nory zakodowanej w przepisach
prawa  to  jest  to  przepis  centralny  pełny;  jeśli  tak  nie  jest  to  jest  to  przepis  centralny
niepełny.  Elementy  konieczne  struktury  normy  będą  w  przypadku  przepisu  centralnego
niepełnego zmieniane przepisami modyfikującymi.

Art. 415 k.c.

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę,

obowiązany jest do jej naprawienia.

-> przepis zrębowy zupełny, przepis centralny niepełny:
Każdemu, który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, w
każdych okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.

Art. 425 § 1 k.c.

Osoba, która z jakichkolwiek powodów

znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne
powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za
szkodę w tym stanie wyrządzoną.

->  przepis  modyfikujący  wobec  art.  415  k.c.:  Każdemu,
który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę, o ile nie był w
czasie  jej  wyrządzania w  stanie  wyłączającym  świadome  albo
swobodne  powzięcie  decyzji  i  wyrażenie  woli,  w  każdych
okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.

Rozczłonkowanie treściowe (2)

Art. 425 § 2 k.c. in initio:

Jednakże kto uległ zakłóceniu

czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających
albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do
naprawienia szkody...

->  przepis  modyfikujący  wobec  art.  415  i  425  § 1  k.c.
k.c.: Każdemu, który ze swej winy wyrządził drugiemu szkodę,
o  ile  nie  był  w  czasie  jej  wyrządzania w  stanie  wyłączającym
świadome  albo  swobodne  powzięcie  decyzji  i  wyrażenie  woli
niepowstałym  w  skutek  użycia  napojów  odurzających  lub
innych  podobnych  środków,  w  każdych  okolicznościach
nakazuje się jej naprawienie.

Art. 425 § 2 k.c. in fine:

...chyba że stan zakłócenia został

wywołany bez jego winy.

-> przepis modyfikujący wobec art. 415 i 425 § 1 i 2 in
initio k.c.:  Każdemu,  który  ze  swej  winy  wyrządził  drugiemu
szkodę,  o  ile  nie  był  w  czasie  jej  wyrządzania w  stanie
wyłączającym  świadome  albo  swobodne  powzięcie  decyzji  i
wyrażenie  woli  niepowstałym  w  skutek  użycia  napojów
odurzających  lub  innych  podobnych  środków  – albo  też
powstałym w ten sposób lecz nie z winy tego podmiotu  – w
każdych okolicznościach nakazuje się jej naprawienie.

Przykład za: M. Zieliński,

Wykładnia prawa. Zasady, reguły,

wskazówki

, Warszawa 2010, s. 125-127

Ćwiczenie 3

Na podstawie poniższych przepisów uzupełnij
tabelę:

Art. 1. Zakazuje się na kolokwiach korzystania
ze słowników ortograficznych.

Art. 2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, dotyczy
studentów.

Art. 3. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, nie dotyczy
studentów z dysleksją.

art. 3

art. 2

art. 1

typ przepisu

N/Z

przepis

zrębowy niezupełny

uzupełniający

modyfikujący

autorzy: Muns, Schlurcher

Ćwiczenie 4

Znajdź w poniższych przepisach jedną lub więcej:

definicję legalną

klauzulę generalną

kondensację

odesłanie

(określ jego rodzaj),

rozczłonkowanie

skrót

spójniki

(określ rodzaje),

zwrot nieostry

USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy

Art. 1. Kodeks pracy określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców.

Art. 2. Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru,
mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Art. 8. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym

przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie
uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Art. 13. Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę.

Art. 18

. § 1. Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają

prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji.

§ 2. Zasady tworzenia i działania organizacji, o których mowa w § 1, określa ustawa o związkach
zawodowych, ustawa o organizacjach pracodawców oraz inne przepisy prawa.

Art. 77

§ 2. Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, wysokość oraz warunki

ustalania należności przysługujących pracownikowi, zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej, z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju oraz poza granicami kraju

Art. 78. § 1. Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności
rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało
ilość i jakość świadczonej pracy.

Podział przepisów prawnych

Przepisy ze względu na okoliczności w jakich norma

w nich wyrażona znajduje zastosowanie dzielimy na:

przepisy bezwzględnie

wiążące (

ius cogens

przepisy imperatywne)

przepisy, których

zastosowanie nie może zostać

wyłączone lub ograniczone

przez zgodną wolę stron

Art.

15 k.p.:

Pracodawca jest

obowiązany zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki
pracy.

Art. 58 § 2 k.c.:

Nieważna jest

czynność

prawna

sprzeczna

z zasadami współżycia społecznego

Art. 148 § 1 k.k:

Kto zabija

człowieka, podlega karze pozbawienia
wolności na czas nie krótszy od lat 8,
karze 25 lat pozbawienia wolności
albo karze dożywotniego pozbawienia
wolności.

przepisy względnie

wiążące (

ius dispositivum

przepisy dyspozytywne)

przepisy, które znajdują

zastosowanie tylko wówczas,

gdy strony nie uregulowały

danej sprawy odmiennie

Art. 70

§ 1. k.c.:

Oferta złożona w

toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny
uczestnik aukcji (licytant) złożył ofertę
korzystniejszą, chyba że w warunkach
aukcji zastrzeżono inaczej.

Art. 72

§ 1 k.c.:

Jeżeli w toku

negocjacji

strona

udostępniła

informacje  z  zastrzeżeniem  poufności,
druga  strona  jest  obowiązana  do
nieujawniania i nieprzekazywania ich
innym  osobom  oraz  do  niewykorzy-
stywania tych  informacji  dla  własnych
celów,  chyba  że  strony  uzgodniły
inaczej.

przepisy semiimperatywne

(przepisy samidyspozytywne)

przepisy, których zastosowanie

może być ograniczone i

wyłączone tylko, jeśli nie

narusza to uprawnień strony

chronionej w tych przepisach

Art. 9 § 2. k.p.:

Postanowienia układów

zbiorowych  pracy  i  porozumień  zbioro-
wych oraz  regulaminów  i  statutów  nie
mogą być mniej korzystne dla pracowni-
ków niż  przepisy  Kodeksu  pracy  oraz
innych ustaw i aktów wykonawczych.

Art. 586

3 k.c.:

Postanowienia

umowne mniej korzystne dla kupującego
są nieważne. Zamiast nich stosuje się
przepisy niniejszego artykułu.

Ćwiczenie 5

Określ, czy poniższe przepisy k. c. są imperatywne, dyspozytywne czy semiimperatywne

Art. 43

Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Art. 52.

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem

przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.

Art. 55

. Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą

za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili
nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności

Art. 764

§ 1:

Umowa

[agencyjna - MK]

zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na

miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące
naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być
skracane.

Art. 764

Do czasu rozwiązania umowy strony nie mogą umówić się w sposób odbiegający na

niekorzyść agenta od postanowień art. 764

i art. 764

Art. 824. § 1:

Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną

granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.