INSTRUMENTY FINANSOWE
INSTRUMENTY FINANSOWE
w polskich regulacjach rachunkowo
ś
ci
Opracowanie: dr Przemysław Czajor
Katedra Rachunkowo
ś
ci , Wydział Zarz
ą
dzania, Uniwersytet Łódzki
DEFINICJE I ISTOTA EKONOMICZNA
Instrument finansowy - ka
ż
da umowa, która skutkuje jednocze
ś
nie
powstaniem składnika aktywów finansowych u jednej jednostki
gospodarczej
i
zobowi
ą
zania
finansowego
lub
instrumentu
kapitałowego u drugiej jednostki gospodarczej.
kapitałowego u drugiej jednostki gospodarczej.
Instrument
finansowy
I strona
kontraktu
II strona
kontraktu
Aktywo
finansowe
Zobowi
ą
zanie
finansowe
Instrument
kapitałowy
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
2
DEFINICJE I ISTOTA EKONOMICZNA
Składnik aktywów finansowych stanowi taki składnik
aktywów, który ma posta
ć
:
aktywów pieni
ęż
nych,
aktywów pieni
ęż
nych,
umownego prawa do otrzymania aktywów pieni
ęż
nych
umownego prawa do wymiany instrumentów
finansowych z inn
ą
jednostk
ą
gospodarcz
ą
na
korzystnych warunkach,
instrumentu kapitałowego innej jednostki gospodarczej.
Instrument kapitałowy – kontrakt, z którego wynika
prawo do maj
ą
tku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu
lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
3
Zobowi
ą
zanie finansowe –
ka
ż
da umowa, z której wynika zobowi
ą
zanie do:
dostarczenia drugiej stronie umowy
ś
rodków pieni
ęż
nych lub innego
DEFINICJE I ISTOTA EKONOMICZNA
dostarczenia drugiej stronie umowy
ś
rodków pieni
ęż
nych lub innego
składnika aktywów finansowych,
wymiany instrumentu finansowego z inn
ą
jednostk
ą
na niekorzystnych
warunkach
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
4
PRZYKŁADY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
środki pieniężne (gotówka, kwoty na rachunku bankowym)
lokaty bankowe,
czeki i weksle,
czeki i weksle,
akcje i udziały (obce oraz własne),
prawa do akcji,
certyfikaty inwestycyjne,
pożyczki i kredyty,
obligacje i inne dłużne papiery wartościowe,
instrumenty pochodne (w tym wbudowane instrumenty pochodne):
instrumenty pochodne (w tym wbudowane instrumenty pochodne):
opcje, warranty, kontrakty futures, forward (NDF oraz z dostawą
fizyczną), transakcje swap, FRA (Forward Rate Agreement), …
należności nabyte w drodze obrotu wierzytelnościami
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
5
ZŁO
Ż
ONE INSTRUMENTY FINANSOWE
Wystawca zło
ż
onego instrumentu finansowego powinien
oceni
ć
warunki umowy w celu okre
ś
lenia, czy instrument
taki zawiera zarówno zobowi
ą
zanie, jak i instrument
kapitałowy. Je
ż
eli tak, wówczas nale
ż
y zaklasyfikowa
ć
je
kapitałowy. Je
ż
eli tak, wówczas nale
ż
y zaklasyfikowa
ć
je
oddzielnie
W momencie pocz
ą
tkowego uj
ę
cia do cz
ęś
ci kapitałowej
przypisuje si
ę
warto
ść
pozostał
ą
po odj
ę
ciu od warto
ś
ci
instrumentu zło
ż
onego jako cało
ś
ci, warto
ś
ci godziwej
przypisanej cz
ęś
ci zobowi
ą
zaniowej (dłu
ż
nej)
przypisanej cz
ęś
ci zobowi
ą
zaniowej (dłu
ż
nej)
Warto
ść
elementu
kapitałowego
instrumentu
zło
ż
onego
=
Warto
ść
godziwa
instrumentu
zło
ż
onego
─
Warto
ść
godziwa
elementu
zobowi
ą
zaniowego
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
6
ZŁO
Ż
ONE INSTRUMENTY FINANSOWE
Przykład
Jednostka ALFA wyemitowała 1 stycznia 2001r. 1000 5-letnich obligacji
zamiennych na akcje w cenie nominalnej 1.000.000 zł (ł
ą
cznie). Odsetki
wypłacane s
ą
raz do roku z dołu (na koniec okresu) przy zastosowaniu
oprocentowania wynosz
ą
cego 7,5%
oprocentowania wynosz
ą
cego 7,5%
Ponadto przyj
ę
to zało
ż
enie,
ż
e rynkowa stopa procentowa dla podobnych
zobowi
ą
za
ń
bez opcji wynosiła 12%.
Dla uproszczenia zakłada si
ę
,
ż
e stopy procentowe nie ulegaj
ą
zmianie przez
okres 5 lat.
Wyniki oblicze
ń
:
Wyniki oblicze
ń
:
Warto
ść
bie
żą
ca nominału
= 1.000.000 / (1+ 0,12)
5
= 567.427
Warto
ść
bie
żą
ca kwoty odsetek
= 75.000 x [1-1/(1+0,12)
5
]/0,12 = 270.358
Warto
ść
bie
żą
ca kwoty odsetek
= 75.000 x [1-1/(1+0,12)
5
]/0,12 = 270.358
Razem element zobowi
ą
zaniowy
= 837.785
Element kapitałowy
= 1.000.000 – 837.785 = 162.215
Wpływy z emisji obligacji
= 1.000.000
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
7
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
wg ROZPORZ
Ą
DZENIA O INSTRUMENTACH FINANSOWYCH
Aktywa i zobowi
ą
zania finansowe przeznaczone do
obrotu
Udzielone po
ż
yczki i nale
ż
no
ś
ci własne
Udzielone po
ż
yczki i nale
ż
no
ś
ci własne
Aktywa finansowe utrzymywane do terminu
wymagalno
ś
ci
Aktywa finansowe dost
ę
pne do sprzeda
ż
y
Zobowi
ą
zania finansowe inne ni
ż
przeznaczone do
Zobowi
ą
zania finansowe inne ni
ż
przeznaczone do
obrotu
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
8
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Do
aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu
zalicza si
ę
aktywa nabyte w celu osi
ą
gni
ę
cia korzy
ś
ci ekonomicznych wynikaj
ą
cych z
krótkoterminowych zmian cen oraz waha
ń
innych czynników rynkowych albo
krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, a tak
ż
e inne aktywa finansowe,
krótkiego czasu trwania nabytego instrumentu, a tak
ż
e inne aktywa finansowe,
bez wzgl
ę
du na zamiary jakimi kierowano si
ę
przy zawieraniu kontraktu, je
ż
eli
stanowi
ą
one składnik portfela podobnych aktywów finansowych, co do
którego du
ż
e jest prawdopodobie
ń
stwo realizacji w krótkim terminie
zakładanych korzy
ś
ci ekonomicznych.
Do aktywów finansowych lub zobowi
ą
za
ń
finansowych przeznaczonych
do obrotu zalicza si
ę
pochodne instrumenty finansowe, z wyj
ą
tkiem
przypadku gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty
przypadku gdy jednostka uznaje zawarte kontrakty za instrumenty
zabezpieczaj
ą
ce. Do zobowi
ą
za
ń
finansowych przeznaczonych do obrotu
zalicza si
ę
równie
ż
zobowi
ą
zanie do dostarczenia po
ż
yczonych papierów
warto
ś
ciowych oraz innych instrumentów finansowych, w przypadku zawarcia
przez jednostk
ę
umowy sprzeda
ż
y krótkiej.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
9
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Warunek mo
ż
liwo
ś
ci i utrzymania aktywów do terminu wymagalno
ś
ci
nie jest w szczególno
ś
ci spełniony gdy:
jednostka zamierza utrzyma
ć
okre
ś
lone instrumenty przez pewien
czas, lecz nie ustala,
ż
e zako
ń
czenie tego okresu nast
ą
pi w terminie
czas, lecz nie ustala,
ż
e zako
ń
czenie tego okresu nast
ą
pi w terminie
wymagalno
ś
ci,
kwota mo
ż
liwa do uzyskania od emitenta po wykonaniu przez niego
opcji kupna znacz
ą
co odbiega od warto
ś
ci instrumentu wynikaj
ą
cej z
ksi
ą
g rachunkowych,
jednostka nabywa dłu
ż
ny instrument finansowy z opcj
ą
zamiany na
instrumenty kapitałowe, chyba
ż
e wykonanie opcji jest mo
ż
liwe w
terminie wymagalno
ś
ci ustalonym dla instrumentu dłu
ż
nego albo inne
uzasadnione okoliczno
ś
ci wskazuj
ą
na małe prawdopodobie
ń
stwo
uzasadnione okoliczno
ś
ci wskazuj
ą
na małe prawdopodobie
ń
stwo
wykonania opcji,
jednostka nie dysponuje
ś
rodkami na finansowanie aktywów do
terminu wymagalno
ś
ci,
przepisy prawa, statut albo zawarte umowy ograniczaj
ą
mo
ż
liwo
ść
utrzymania aktywów do terminu wymagalno
ś
ci.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
10
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Naruszenie warunków utrzymywania aktywów
finansowych do terminu wymagalno
ś
ci
2-letni zakaz klasyfikacji do tej kategorii,
przeklasyfikowanie pozostałych składników aktywów
w tej kategorii
Instrumenty
finansowe
finansowe
utrzymywane
do terminu
wymagalno
ś
ci
Brak negatywnych skutków
Naruszenie
warunków
utrzymywania
do
terminu wymagalności:
dotyczyło nieznacznej wartości składników
dotyczyło nieznacznej wartości składników
portfela,
nastąpiło:
w dniu bliskim terminowi wymagalności,
po dniu, w którym co najmniej 90% wartości nominalnej
zostało spłacone,
na
skutek
zdarzeń
trudnych
do
przewidzenia
w
momencie
zaliczenia
instrumentu
finansowego
do
aktywów utrzymywanych do terminu wymagalności.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
12
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Do
po
ż
yczek
udzielonych
i
nale
ż
no
ś
ci
własnych
zalicza si
ę
niezale
ż
nie od terminu ich wymagalno
ś
ci
(zapłaty), aktywa finansowe powstałe na skutek wydania
(zapłaty), aktywa finansowe powstałe na skutek wydania
bezpo
ś
rednio
drugiej
stronie
kontraktu
ś
rodków
pieni
ęż
nych.
Do po
ż
yczek udzielonych i nale
ż
no
ś
ci własnych zalicza
si
ę
tak
ż
e obligacje i inne dłu
ż
ne instrumenty finansowe
nabyte w zamian za wydane bezpo
ś
rednio drugiej stronie
kontraktu
ś
rodki pieni
ęż
ne, je
ż
eli z zawartego kontraktu
jednoznacznie wynika,
ż
e zbywaj
ą
cy nie utracił kontroli
nad wydanymi instrumentami finansowymi.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
13
KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
Po
ż
yczki udzielone i nale
ż
no
ś
ci własne, które jednostka
przeznacza do sprzeda
ż
y w krótkim terminie, zalicza si
ę
przeznacza do sprzeda
ż
y w krótkim terminie, zalicza si
ę
do aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu.
Do po
ż
yczek udzielonych i nale
ż
no
ś
ci własnych nie
zalicza si
ę
nabytych po
ż
yczek ani nale
ż
no
ś
ci, a tak
ż
e
wpłat dokonanych przez jednostk
ę
celem nabycia
instrumentów kapitałowych nowych emisji, równie
ż
wtedy gdy nabycie nast
ę
puje w pierwszej ofercie
publicznej lub w obrocie pierwotnym, a w przypadku
praw do akcji - tak
ż
e w obrocie wtórnym.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
14
UWAGA! Do po
ż
yczek
po
ż
yczek ii nale
ż
no
ś
ci
nale
ż
no
ś
ci (wg MSR 39) zalicza si
ę
niepochodne aktywa finansowe, z ustalonymi b
ą
d
ź
daj
ą
cymi si
ę
ustali
ć
płatno
ś
ciami, które nie s
ą
notowane na aktywnym rynku.
Poprzednia wersja MSR 39 definiowała „pożyczki udzielone i należności” jako
Poprzednia wersja MSR 39 definiowała „pożyczki udzielone i należności” jako
aktywa finansowe powstałe na skutek wydania drugiej stronie kontraktu
środków pieniężnych, przekazania dóbr, towarów bądź świadczenia usług na
jej rzecz.
W polskim Rozporządzeniu o instrumentach finansowych: „... powstałe na
skutek wydania drugiej stronie kontraktu środków pieniężnych”
Dlatego w świetle polskich regulacji rachunkowości
polskich regulacji rachunkowości należności z tytułu
dostaw i usług nie stanowią
nie stanowią składnika aktywów finansowych, natomiast w
świetle MSR/MSSF
MSR/MSSF - TAK
TAK
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
15
WYCENA NA DZIE
Ń
BILANSOWY
RODZAJ INSTRUMENTU
PARAMETR WYCENY
przeznaczone do obrotu
WARTO
ŚĆ
GODZIWA
przeznaczone do obrotu
WARTO
ŚĆ
GODZIWA
dost
ę
pne do sprzeda
ż
y
WARTO
ŚĆ
GODZIWA
po
ż
yczki udzielone i
nale
ż
no
ś
ci własne
SKORYGOWANA CENA
NABYCIA
utrzymywane do terminu
SKORYGOWANA CENA
utrzymywane do terminu
wymagalno
ś
ci
SKORYGOWANA CENA
NABYCIA
zobowi
ą
zania finansowe
inne ni
ż
przeznaczone do
obrotu
SKORYGOWANA CENA
NABYCIA
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
16
WYCENA NA DZIE
Ń
BILANSOWY
Aktywa finansowe
dost
ę
pne do
sprzeda
ż
y
Pozostałe aktywa i
zobowi
ą
zania
finansowe
sprzeda
ż
y
finansowe
kapitał z aktualizacji
wyceny
wynik finansowy
wyceny
lub
wynik finansowy
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
17
WYCENA NA DZIE
Ń
BILANSOWY
UWAGA! W przypadku aktywów finansowych
dost
ę
pnych do sprzeda
ż
y, b
ę
d
ą
cych dłu
ż
nymi
papierami warto
ś
ciowymi wycenianymi w warto
ś
ci
papierami warto
ś
ciowymi wycenianymi w warto
ś
ci
godziwej z uj
ę
ciem skutków wyceny w kapitale z
aktualizacji wyceny, na kapitał odniesiona zostaje
ró
ż
nica (nadwy
ż
ka) mi
ę
dzy warto
ś
ci
ą
godziw
ą
składnika aktywów finansowych a jego warto
ś
ci
ą
w
skorygowanej cenie nabycia.
skorygowanej cenie nabycia.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
18
ZASADY WYCENY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
WYCENA NA DZIE
Ń
BILANSOWY
SKORYGOWANA CENA NABYCIA (zamortyzowany koszt)
cena nabycia w jakiej składnik aktywów finansowych lub
zobowi
ą
za
ń
finansowych został po raz pierwszy wprowadzony do
ksi
ą
g rachunkowych (warto
ść
pocz
ą
tkowa), pomniejszona o
spłaty
warto
ś
ci
nominalnej
(kapitału
podstawowego),
odpowiednio
skorygowana
o
skumulowan
ą
kwot
ę
zdyskontowanej ró
ż
nicy mi
ę
dzy warto
ś
ci
ą
pocz
ą
tkow
ą
składnika i
jego warto
ś
ci
ą
w terminie wymagalno
ś
ci, wyliczon
ą
za pomoc
ą
efektywnej stopy procentowej, a tak
ż
e pomniejszona o odpisy
aktualizuj
ą
ce warto
ść
.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
19
EFEKTYWNA STOPA PROCENTOWA – stopa, za pomoc
ą
której
nast
ę
puje
zdyskontowanie
do
bie
żą
cej
warto
ś
ci
zwi
ą
zanych
z
instrumentem
finansowym
przyszłych
ZASADY WYCENY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
WYCENA NA DZIE
Ń
BILANSOWY
przepływów pieni
ęż
nych oczekiwanych w okresie do terminu
wymagalno
ś
ci, a w przypadku instrumentów o zmiennej stopie
procentowej - do terminu nast
ę
pnego oszacowania przez rynek
poziomu odniesienia. Efektywna stopa procentowa stanowi
wewn
ę
trzn
ą
stop
ę
zwrotu składnika aktywów lub zobowi
ą
zania
finansowego za dany okres. Przy wyliczeniu skumulowanej
kwoty
dyskonta
aktywów
finansowych
i
zobowi
ą
za
ń
kwoty
dyskonta
aktywów
finansowych
i
zobowi
ą
za
ń
finansowych
za
pomoc
ą
efektywnej
stopy
procentowej
uwzgl
ę
dnia si
ę
wszelkie opłaty płacone lub otrzymywane przez
strony kontraktu.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
20
Spółka wyemitowała obligacj
ę
o warto
ś
ci nominalnej 1.600, której
cena emisyjna wynosi 1.000
PRZYKŁAD – rozliczenie dyskonta
Termin wykupu obligacji przypada za 3 lata
Dyskonto w kwocie 600 stanowi koszt finansowy
Sposób rozliczenia dyskonta:
metoda liniowa
metoda efektywnej stopy procentowej (zgodna z
metoda efektywnej stopy procentowej (zgodna z
rozporz
ą
dzeniem o instrumentach finansowych i MSR 39)
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
21
Rozliczenie dyskonta metod
ą
liniow
ą
Rozliczenie dyskonta metod
ą
liniow
ą
okres
koszt
1
200,00
1
200,00
2
200,00
3
200,00
∑
600,00
∑
600,00
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
22
Rozliczenie dyskonta metod
ą
efektywnej stopy procentowej
Rozliczenie dyskonta metod
ą
efektywnej stopy procentowej
Okres
Płatno
ść
BO
oprocent
owanie
przepływy
pien.
zamortyzowany
koszt na BZ
0
1000
1000,00
169,61
0
1169,61
1
0
1169,61
198,37
0
1367,98
2
0
1367,98
232,02
0
1600,00
3
-1600
600,00
IRR=
16,961%
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
23
Porównanie rozliczenia dyskonta według efektywnej stopy
Porównanie rozliczenia dyskonta według efektywnej stopy
procentowej a według metody liniowej
procentowej a według metody liniowej
240
180
200
220
k
o
s
z
t
metoda liniowa
160
180
1
2
3
okres
metoda liniowa
metoda ef.s.proc.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
24
PRZYKŁAD – ZAMORTYZOWANY KOSZT A KOSZTY
TRANSAKCYJNE
Spółka ALFA zaciągnęła 3-letnią pożyczkę w wysokości 1.000 j.p.,
oprocentowaną 20% od wartości nominalnej. Płatności odsetek
oprocentowaną 20% od wartości nominalnej. Płatności odsetek
dokonywane są na koniec każdego roku. Na koniec 3-go roku
spłacana jest kwota nominalna pożyczki. Koszty związane z
udzieleniem pożyczki wynoszą 80 j.p.
Harmonogram przepływów:
rok 0: + 920
rok 1: - 200
rok 2: - 200
rok 3: - 1.200
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
25
PRZYKŁAD – ZAMORTYZOWANY KOSZT A KOSZTY
TRANSAKCYJNE
Okres
Przepływy
Zamortyzowany
koszt na BO
Oprocentowa
nie
Spłaty
Zamortyzowany
koszt na BZ
0
920
1
-200
920,00
221,17
200,00
941,17
2
-200
941,17
226,26
200,00
967,43
2
-200
941,17
226,26
200,00
967,43
3
-1200
967,43
232,57
1200,00
0,00
IRR
24,04%
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Wynik finansowy
920
Po
ż
yczki
200
221,17
920
Po
ż
yczki
21,17
Rok 0
Rok 1
Rok 2
Rok 3 (spłata raty)
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Wynik finansowy
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Wynik finansowy
200
226,26
200
232,57
Po
ż
yczki
Po
ż
yczki
26,26
32,57
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Po
ż
yczki
1.000
1.000
Rok 3 (spłata kapitału)
Rok 2
Rok 3 (spłata raty)
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
26
PRZYKŁAD – PŁATNOŚCI W TRAKCIE ROKU
Spółka CHARLIE zaciągnęła 31.10.20X1 r. 3-letni kredyt w wysokości 6.000 j.p.
Kredyt jest oprocentowany na poziomie 15% od wartości nominalnej nie
spłaconego kapitału. Raty kapitałowe (równe w wysokości 2.000 j.p.) wraz z
odsetkami spłacane są na dni 31.X. kolejnych lat, a odsetki na 30.IV. i 31.X.
kolejnych lat. Prowizja pobrana przez bank w momencie udzielenia kredytu
kolejnych lat. Prowizja pobrana przez bank w momencie udzielenia kredytu
wyniosła 100 j.p.
Harmonogram przepływów pieniężnych:
Data
Przepływ
31.10.20X1
+ 5.900
30.04.20X2
- 450
31.10.20X2
- 2.450
30.04.20X3
- 300
31.10.20X3
- 2.300
30.04.20X4
- 150
31.10.20X4
- 2.150
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
27
PRZYKŁAD – PŁATNOŚCI W TRAKCIE ROKU
Zamortyzowany koszt na koniec roku (31.12) 2001:
Zamortyzowany koszt na koniec roku (31.12) 2001:
(
)
−
+
×
=
1
1
900
.
5
365
61
IRR
anie
oprocentow
=154; zamortyzowany koszt na koniec 2001 r. = 6.054
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
28
ZASADY WYCENY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
WYCENA INSTRUMENTÓW DŁU
Ż
NYCH DOST
Ę
PNYCH DO SPRZEDA
Ż
Y
Spółka X nabywa za 7.000 zł instrument dłu
ż
ny, którym jest obligacja 5-
letnia Skarbu Pa
ń
stwa o cenie nominalnej 10.000 zł. Obligacja zostaje
zaklasyfikowana jako składnik aktywów finansowych dost
ę
pnych do
sprzeda
ż
y, poniewa
ż
zarz
ą
d spółki rozwa
ż
a mo
ż
liwo
ść
wcze
ś
niejszej
sprzeda
ż
y.
Obligacja podlega wycenie w warto
ś
ci godziwej ustalonej na podstawie
notowa
ń
giełdowych. Warto
ść
godziwa obligacji na koniec pocz
ą
tkowych
czterech lat jej utrzymywania wynosi odpowiednio: 7.600, 8.000, 8.500,
9.350.
9.350.
Zamortyzowany koszt (skorygowana cena nabycia) tej obligacji okre
ś
lono
dla odpowiednich okresów na poziomie: 7.518, 8.073, 8.670, 9.311.
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
29
ZASADY WYCENY INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
WYCENA INSTRUMENTÓW DŁU
Ż
NYCH DOST
Ę
PNYCH DO
SPRZEDA
Ż
Y
Koniec roku
Warto
ść
Zamortyzowany
Ró
ż
nica
Wpływ na
Wpływ na
Koniec roku
Warto
ść
godziwa
Zamortyzowany
koszt
Ró
ż
nica
Wpływ na
wynik
Wpływ na
kapitał
1
7600
7518
82
518
+ 82
2
8000
8073
-73
555
-155
3
8500
8670
-170
597
-97
4
9350
9311
39
641
+ 209
5
10000
10000
0
689
- 39
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
30
WYCENA WEDŁUG WARTOŚCI GODZIWEJ
WYCENA WEDŁUG WARTOŚCI GODZIWEJ
WYCENA WEDŁUG WARTOŚCI GODZIWEJ
WYCENA WEDŁUG WARTOŚCI GODZIWEJ
Najlepszym odzwierciedleniem wartości godziwej są publikowane notowania
pochodzące z aktywnego rynku (cena rynkowa)
W sytuacji, gdy określony składnik jest notowany na kilku aktywnych
rynkach, za źródło wartości godziwej składnika należy przyjąć najbardziej
korzystny rynek, do którego jednostka ma bezpośredni dostęp
W sytuacji, gdy nie ma aktywnego rynku lub notowań danego
W sytuacji, gdy nie ma aktywnego rynku lub notowań danego
składnika na takim rynku, wówczas wartość godziwą można ustalić
na podstawie:
cen z ostatnio przeprowadzonych transakcji
modeli wyceny opcji
aktualnych wartości godziwych instrumentów o takiej samej
charakterystyce
zdyskontowanych przepływów pieniężnych
Jeśli nadal nie jest możliwe ustalenie wartości godziwej (sytuacja taka może
wystąpić w przypadku nie notowanych instrumentów kapitałowych), takie
składniki aktywów finansowych należy wycenić w wysokości kosztu (ceny
nabycia)
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
32
WYCENA WEDŁUG WARTOŚCI GODZIWEJ
PRZYKŁAD
Spółka zawarła 20. marca kontrakt terminowy
Spółka zawarła 20. marca kontrakt terminowy forward
forward na kupno
na kupno
100.000
100.000€
€ po kursie 3,5825 z datą wykonania 31. lipca. Kurs
po kursie 3,5825 z datą wykonania 31. lipca. Kurs
natychmiastowy w dniu zawarcia kontraktu wynosił 3,5560.
natychmiastowy w dniu zawarcia kontraktu wynosił 3,5560.
Dzień bilansowy Spółki przypada na 30. czerwca. Kurs natychmiastowy
Dzień bilansowy Spółki przypada na 30. czerwca. Kurs natychmiastowy
Dzień bilansowy Spółki przypada na 30. czerwca. Kurs natychmiastowy
Dzień bilansowy Spółki przypada na 30. czerwca. Kurs natychmiastowy
na 30. czerwca wynosi 3,6625, a kurs terminowy z dniem wykonania 31.
na 30. czerwca wynosi 3,6625, a kurs terminowy z dniem wykonania 31.
lipca wynosi 3,6750
lipca wynosi 3,6750
kupno w EUR
-100 000,00
kurs forward
3,5825
wart. nominalna
-358 250,00
dyskonto
0,9952
wart. bie
żą
ca
-356 538,36
dyskonto:
dyskonto:
31 dni
31 dni
stopa procentowa = 6%
stopa procentowa = 6%
sprzeda
ż
367 500,00
dyskonto
0,9952
wart. bie
żą
ca
365 744,17
warto
ść
godziwa
9 205,81
stopa procentowa = 6%
stopa procentowa = 6%
33
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Utrata warto
ś
ci składnika aktywów finansowych wyst
ę
puje w
sytuacji, gdy warto
ść
bilansowa tego składnika jest ni
ż
sza od
warto
ś
ci
odzyskiwalnej,
czyli
oczekiwanej
warto
ś
ci
bie
żą
cej
przyszłych przepływów pieni
ęż
nych, jakie jednostka oczekuje
przyszłych przepływów pieni
ęż
nych, jakie jednostka oczekuje
zrealizowa
ć
w zwi
ą
zku z tym składnikiem.
Analizuj
ą
c przesłanki
ś
wiadcz
ą
ce o utracie warto
ś
ci nale
ż
y
dokona
ć
rozró
ż
nienia pomi
ę
dzy utrat
ą
warto
ś
ci a ryzykiem
kredytowym. Instrumenty o charakterze wierzytelno
ś
ci
charakteryzuj
ą
si
ę
bowiem ryzykiem kredytowym i mo
ż
liwo
ść
ich nie
ś
ci
ą
galno
ś
ci jest rzecz
ą
naturaln
ą
. Odpis utraty warto
ś
ci
powinien by
ć
dokonany w ich przypadku wówczas, kiedy
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
34
powinien by
ć
dokonany w ich przypadku wówczas, kiedy
nie
ś
ci
ą
galno
ść
zostanie uprawdopodobniona lub stanie si
ę
faktem dokonanym
W pierwszej kolejno
ś
ci przeprowadzana jest ocena utraty warto
ś
ci
w
odniesieniu
do
pojedynczych
(indywidualnych)
składników
aktywów finansowych
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Przesłanki utraty warto
ś
ci składnika aktywów finansowych:
znacz
ą
ce trudno
ś
ci finansowe emitenta lub dłu
ż
nika,
niedotrzymanie warunków umowy, np. niespłacenie albo zaleganie
niedotrzymanie warunków umowy, np. niespłacenie albo zaleganie
ze spłacaniem odsetek lub kwoty głównej;
przyznanie po
ż
yczkobiorcy przez po
ż
yczkodawc
ę
, ze wzgl
ę
dów
ekonomicznych
lub
prawnych,
wynikaj
ą
cych
z
trudno
ś
ci
finansowych
po
ż
yczkobiorcy,
udogodnienia,
które
w
innym
wypadku nie zostałoby udzielone;
wysokie prawdopodobie
ń
stwo upadło
ś
ci lub innej reorganizacji
finansowej po
ż
yczkobiorcy;
zanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych ze
wzgl
ę
du na trudno
ś
ci finansowe (ale nie z powodu wycofania
danych aktywów z publicznego obrotu)
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
35
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Odpisy aktualizuj
ą
ce warto
ść
składnika aktywów finansowych lub portfela
podobnych składników aktywów finansowych ustala si
ę
jako ró
ż
nic
ę
mi
ę
dzy
warto
ś
ci
ą
tych aktywów wynikaj
ą
c
ą
z ksi
ą
g rachunkowych na dzie
ń
wyceny i
mo
ż
liw
ą
do odzyskania kwot
ą
. Kwot
ę
mo
ż
liw
ą
do odzyskania stanowi bie
żą
ca
warto
ść
przyszłych przepływów pieni
ęż
nych oczekiwanych przez jednostk
ę
,
zdyskontowana za pomoc
ą
efektywnej stopy procentowej, któr
ą
jednostka stosowała dotychczas
wyceniaj
ą
c przeszacowywany składnik aktywów finansowych lub portfel
podobnych składników aktywów finansowych - w przypadku aktywów
finansowych wycenianych w wysoko
ś
ci skorygowanej ceny nabycia
bie
żą
cej rynkowej stopy procentowej stosowanej do podobnych
instrumentów finansowych - w przypadku aktywów finansowych wycenianych
w warto
ś
ci godziwej
bie
żą
cej rynkowej stopy procentowej stosowanej do podobnych
instrumentów finansowych - w przypadku pozostałych aktywów finansowych
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
36
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Przykład
Jednostka A udzieliła w roku 2002 po
ż
yczki w warto
ś
ci nominalnej 150.000zł jednostce
B. Oprocentowanie po
ż
yczki wynosi 20% za okres 3 lat i po
ż
yczka ma zosta
ć
zwrócona
31 grudnia 2005r. w wysoko
ś
ci 180.000zł. Efektywna stopa procentowa na moment
udzielenia po
ż
yczki wynosi 6,27%.
Po
ż
yczka została zaklasyfikowana do kategorii po
ż
yczki udzielone i nale
ż
no
ś
ci własne.
Na 31 grudnia 2004r staje si
ę
oczywiste,
ż
e jednostka B do
ś
wiadcza powa
ż
nych
problemów finansowych i nie b
ę
dzie w stanie wypełni
ć
zobowi
ą
za
ń
z tytułu zaci
ą
gni
ę
tej
po
ż
yczki, zobowi
ą
zuje si
ę
jednak do spłacenia 140.000 zł. Warto
ść
bilansowa po
ż
yczki
na ten dzie
ń
w skorygowanej cenie nabycia wynosi 169.387 zł.
Warto
ść
odzyskiwalna = 140.000 / 1,0627 = 131.740 zł
Utrata warto
ś
ci
= 169.387 – 131.740 = 37.647 zł
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
37
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Przykład
Zało
ż
enia takie same, jak w przykładzie poprzednim, ale po
ż
yczka została nabyta i
zakwalifikowana jako składnik aktywów finansowych dost
ę
pnych do sprzeda
ż
.
Warto
ść
godziwa w dniu stwierdzenia utraty warto
ś
ci wynosi 170.000zł
Stopa zwrotu wolna od ryzyka wynosiła w dniu nabycia po
ż
yczki 4,27 %
Stopa zwrotu wolna od ryzyka wynosiła w dniu nabycia po
ż
yczki 4,27 %
Stopa zwrotu wolna od ryzyka w dniu szacowania utraty warto
ś
ci 6 %
dzie
ń
nabycia
po
ż
yczki
dzie
ń
szacowania utraty
warto
ś
ci
rynkowa stopa zwrotu
wolna od ryzyka
4,27 %
6,00 %
premia za ryzyko
2,00 %
2,00 %
efektywna stopa
procentowa
6,27 %
8,00 %
Warto
ść
odzyskiwalna wynosi: 140.000 / 1,08 = 129.630 zł
Utrata warto
ś
ci wynosi: 170.000 – 129.630 = 40.370 zł
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
38
UTRATA WARTO
Ś
CI AKTYWÓW FINANSOWYCH
Uj
ę
cie wynikowe
AKTYWA
PASYWA
Uj
ę
cie kapitałowe
Aktywa finansowe
Wynik finansowy
37 647
↓
37 647
↓
AKTYWA
PASYWA
Kapitał z aktualizacji wyceny
Kapitał z aktualizacji wyceny
613
↓
Aktywa finansowe
Wynik finansowy
40 370
↓
39 757
↓
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
39
INSTRUMENTY POCHODNE – ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA
Instrument pochodny – instrument finansowy, którego:
warto
ść
jest zale
ż
na od zmiany warto
ś
ci instrumentu bazowego, to jest
okre
ś
lonej stopy procentowej, ceny papieru warto
ś
ciowego lub towaru,
okre
ś
lonej stopy procentowej, ceny papieru warto
ś
ciowego lub towaru,
kursu wymiany walut, indeksu cen lub stóp, oceny wiarygodno
ś
ci
kredytowej lub indeksu kredytowego, albo innej podobnej wielko
ś
ci
nabycie nie powoduje poniesienia
ż
adnych wydatków pocz
ą
tkowych,
albo warto
ść
netto tych wydatków jest niska w porównaniu do warto
ś
ci
innych umów, których cena podobnie zale
ż
y od zmiany warunków
rynkowych
rozliczenie nast
ą
pi w przyszło
ś
ci
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
40
INSTRUMENTY POCHODNE – ISTOTA I CHARAKTERYSTYKA
Do instrumentów pochodnych zalicza si
ę
w szczególno
ś
ci
transakcje terminowe, takie jak kontrakty forward lub
transakcje terminowe, takie jak kontrakty forward lub
futures,
opcje
kontrakty swap
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
41
UJ
Ę
CIE INSTRUMENTÓW POCHODNYCH I SKUTKÓW ICH
WYCENY W KSI
Ę
GACH RACHUNKOWYCH
Instrumenty
Instrumenty
pochodne
Instrumenty
opcyjne
Instrumenty
nieopcyjne
Inwestycja
pocz
ą
tkowa
Brak inwestycji
pocz
ą
tkowej
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
42
UJ
Ę
CIE INSTRUMENTÓW POCHODNYCH I SKUTKÓW ICH
WYCENY W KSI
Ę
GACH RACHUNKOWYCH
Spółka X kupuje od spółki Y opcje kupna waluty. Cena, jaka jest
płacona za opcj
ę
, została ustalona w kwocie 100 zł.
Spółka X
Spółka X
Aktywa finansowe
Ś
rodki pieni
ęż
ne
100
100
Spółka Y
Zobowi
ą
zania finansowe
Ś
rodki pieni
ęż
ne
Zobowi
ą
zania finansowe
Ś
rodki pieni
ęż
ne
100
100
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowo
ś
ci UŁ
43
INSTRUMENTY
INSTRUMENTY POCHODNE
POCHODNE
Opcje
Opcje
Przykład
Przykład
Spółka KINGSAJZ eksportuje towary, za które otrzymuje płatności
w euro. Z tego powodu obawia się nadmiernego umocnienia
w euro. Z tego powodu obawia się nadmiernego umocnienia
złotówki. W związku z powyższym zawarła umowę z bankiem, w
wyniku której bank zobowiązał się kupić (w określonym terminie,
np. za dziewięć miesięcy) 100.000 € od spółki KINGSAJZ po kursie
3,20 zł/€. Jeśli natomiast kurs ukształtuje się na poziomie powyżej
3,35 zł/€, wówczas spółka KINGSAJZ będzie zobowiązana
3,35 zł/€, wówczas spółka KINGSAJZ będzie zobowiązana
sprzedać bankowi 200.000 € po 3,35 zł/€.
Kurs wymiany na dzień bilansowy wynosi 3,60 zł/€
44
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
INSTRUMENTY
INSTRUMENTY POCHODNE
POCHODNE
Opcje
Opcje
Istota zawartej umowy:
opcja put (sprzedaży) wystawiona przez bank (nabyta przez
spółkę KINGSAJZ) o kursie wykonania 3,20 zł/€
spółkę KINGSAJZ) o kursie wykonania 3,20 zł/€
opcja call (kupna) wystawiona przez spółkę KINGSAJZ o
kursie wykonania 3,35 zł/€
Obie opcje powinny zostać ujęte odrębnie jako:
składnik aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu –
składnik aktywów finansowych przeznaczonych do obrotu –
opcja nabyta przez Spółkę KINGSAJZ
składnik zobowiązań finansowych przeznaczonych do obrotu
– opcja wystawiona przez Spółkę KINGSAJZ
45
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
INSTRUMENTY
INSTRUMENTY POCHODNE
POCHODNE
Opcje
Opcje
Wynik na transakcji w zależności od kursu PLN/EUR
kurs
opcja put
opcja call
razem
2,90
30 000
0
30 000
2,95
25 000
0
25 000
2,95
25 000
0
25 000
3,00
20 000
0
20 000
3,05
15 000
0
15 000
3,10
10 000
0
10 000
3,15
5 000
0
5 000
3,20
0
0
0
3,25
0
0
0
3,30
0
0
0
3,35
0
0
0
3,40
0
-10 000
-10 000
3,45
0
-20 000
-20 000
3,50
0
-30 000
-30 000
3,50
0
-30 000
-30 000
3,55
0
-40 000
-40 000
3,60
0
-50 000
-50 000
3,65
0
-60 000
-60 000
3,70
0
-70 000
-70 000
3,75
0
-80 000
-80 000
3,80
0
-90 000
-90 000
3,85
0
-100 000
-100 000
3,90
0
-110 000
-110 000
3,95
0
-120 000
-120 000
46
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
INSTRUMENTY
INSTRUMENTY POCHODNE
POCHODNE
Opcje
Opcje
40 000
wynik na opcjach
-60 000
-40 000
-20 000
0
20 000
40 000
-140 000
-120 000
-100 000
-80 000
47
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
INSTRUMENTY
INSTRUMENTY POCHODNE
POCHODNE
Opcje
Opcje
Ujęcie księgowe – moment początkowy (1), dzień bilansowy (2)
Aktywa finansowe -
opcja nabyta
Zobowiązania finansowe
- opcja wystawiona
opcja nabyta
- opcja wystawiona
1)
17.073
17.073 (1
17.073 (2a
32.927 (2b
Koszty finansowe
2a)
17.073
2b)
32.927
2b)
32.927
48
dr Przemysław Czajor, Katedra Rachunkowości UŁ
DZI
Ę
KUJ
Ę
ZA UWAG
Ę
!
PYTANIA i W
Ą
TPLIWO
Ś
CI:
PYTANIA i W
Ą
TPLIWO
Ś
CI:
pczajor@uni.lodz.pl