róda zatru oowiem:
Baterie, akumulatory, odwaniki i inne oowiane przedmioty, amunicja;
Stopy lutownicze, rury kanalizacyjne;
Barwniki do farb, wyroby ceramiczne i garncarskie, substancje uszczelniajce (kit);
Odpady i pyy kopalniane, huty (zanieczyszczenie pastwisk)
Insektycydy;
Benzyna oowiowa, smary, oleje samochodowe;
Itp.
Naraenie:
Bydo, konie - lizanie, ucie przedmiotów zawierajcych Pb (baterie), jedzenie siana lub kiszonek zanieczyszczonych oowiem;
Szczenita - zjadaj oowiane przedmioty, li powierzchnie pomalowane farb oowiow itp.
Koty - zlizuj z futra kurz mogcy zawiera Pb;
Zwierzta w zoo - li prty klatek (farby Pb);
Ptactwo wodne - zjada mu skaony Pb, amunicj;
Toksykokinetyka
Wchanianie
Przez przewód pokarmowy - powolne i niecakowite (2-10%).
Kwasotwórcza dieta wzmaga absorpcj oowiu ( powstawanie rozpuszczalnych zwizków).
Dieta uboga w Ca, Zn, biaka moe wzmaga wchanianie oowiu.
Dermalnie - tylko w przypadku uszkodzenia skóry;
Drog aerogenn (~30%) - najpowaniejsze ródo przenikania Pb do organizmu;
Dystrybucja
Charakteryzuje go due powinowactwo do bon erytrocytów (90-95% jest zwizana po ~24h);
Transportowany z krwi w bonach erytrocytów lub w poczeniu z biakiem (a tylko ok. 1% w postaci wolnej) do wielu narzdów, gównie jednak do wtroby i nerek (w nerkach wystpuje w poczeniu z biakiem - jako wewntrzjdrowe wtrty w kom. kanalików)- dystrybuowana jest forma niezwizana, która pozostaje w równowadze dynamicznej z czci zwizan. W tkankach mikkich jest on chwilowo deponowany (prawdopodobnie w poczeniu z metalotionein).
Moe przechodzi przez barier krew-mózg (wywouje neurologiczne defekty rozwojowe), a take przez barier oyskow (kumuluje si w podzie, take w OUN)
Moe wywoywa poronienia;
Redystrybuowany jest do koci dugich oraz zbów (>90% po ok. miesicu); gromadzi si gównie w obszarach aktywnego wzrostu koci (jego obecno w szpiku hamuje hematopoez). Kumulacja w kociach stanowi wany mechanizm detoksykacyjny, ale warunkiem jest chroniczne naraenie na mae dawki Pb.
Wydalanie
Gówn drog wydalania zaabsorbowanego oowiu jest wydalanie z moczem - >75% (filtracja kbuszkowa)
W mniejszym stopniu (~15%) wydalany jest do óci, drog transportu aktywnego;
Cz, prawdopodobnie wydalana jest do mleka (~5%), a take z potem, zuszczajcym si naskórkiem i jego wytworami.
Okres pótrwania w organizmie
We krwi - 1-3 miesice;
W caym organizmie 5-10 lat (w zalenoci od jego koncentracji w kociach i zbach).
Mechanizm dziaania
Gówny mechanizm molekularny nie jest w peni poznany, wiadomo jednak, e oów:
Wie grupy sulfhydrylowe i w wyniku tego interferuje z wieloma enzymami;
Wspózawodniczy lub zastpuje Zn w niektórych enzymach;
Efekty toksyczne ujawniaj si w UKADZIE NERWOWYM, PRZEWODZIE POKARMOWYM, UKADZIE KRWIOTWÓRCZYM;
Dziaanie neurotoksyczne obejmuje:
-uszkodzenie kapilar i martwica neuronów OUN
-demielinizacja i zmniejszenie szybkoci przewodzenia w obwodowym ukadzie nerwowym;
-interferencja z dziaaniem GABA;
-zaburzenie czynnoci ukadu cholinergicznego w zwizku ze zmniejszeniem iloci Ca pozakomórkowego;
-upoledzenie zwrotnego wychwytu dopaminy w synapsach;
-konkurencja z Ca, niezbdnym do aktywacji kinazy biakowej C.
Dziaanie gastrotoksyczne
Specyficzne mechanizmy dziaania na przewód pokarmowy nie zostay opisane; prawdopodobnie s one wtórne do zmian neurologicznych;
Dziaanie na ukad krwiotwórczy
Efekty s zwizane z hamowaniem kluczowych enzymów, uczestniczcych w syntezie hemu:
- dehydratazy kwasu delta-aminolewulinowego;
Koproporfirynogenaza;
Syntetaza hemowa;
W efekcie dochodzi do zmniejszenia syntezy hemu oraz kumulacji jego prekursorów tj. Kwas delta-aminolewulinowy, koproporfirynogen, oraz Zn protoporfiryna
we krwi.
Pb hamuje te 5-nukleotydaz, czego wynikiem jest gromadzenie si zasadochonnych ziarnistoci w erytrocytach i zwikszona ich amliwo.
PRAWIDOWA SYNTEZA HEMU SKUTKI DZIAANIA
TOKSYCZNEGO Pb
Sukcynylo-CoA + glicyna
(ALA-syntetaza)
Delta-ALA podwyszony
poziom w surowicy i
(delta-ALAD) moczu
Porfobilinogen (PBG)
Uroporfiryna III
Koproporfirynogen III podw.poziom w RBC
I moczu
(Koproporfirynogenaza)
Protoporfiryna IX wzrost w RBC
Fe (syntetaza hemowa)
HEM
globina
Hb
Normocytarne erytrocyty niedojrzae erytrocyty
Normochromatyczne ty z ziarnistociami
zasadochonnymi
Objawy kliniczne:
Niespecyficzne, niezalene od gatunku:
Encefalopatie charakteryzujce si drgawkami (ataki padaczki),lepot, depresj, demencj. Toksyczny wpyw na CUN moe doprowadzi do ostrego, toksycznego zapalenia mózgu z objawami takimi jak: gorczka, utrata przytomnoci, piczka, zwyrodnienie nerwów czaszkowych, poraenie mini jednej strony ciaa itp.
objawy z przewodu pokarmowego, tj. anoreksja, kolki, czsto z wymiotami (u misoernych) i zaparciem;
anemia;
proteinuria;
Specyficzne gatunkowo:
U byda - niezborno ,ruchy maneowe, skurcze kloniczno-toniczne, obrzk mózgu, moe te wystpi lepota; ze strony przewodu pokarmowego - atonia wacza; a take wzrost poziomu Zn-porfiryny w osoczu i moczu (osocze fosforyzuje w UV);zdarzaj si RONIENIA;
U konia - lepota, obrzk mózgu oraz poraenie nerwu krtaniowego powrotnego;
Morzyska; rozrost chrzstek stawowych u rebit;
U psów - oprócz depresji typowej dla wszystkich mog si pojawia ataki agresji i histerii na przemiennie z okresami normalnego zachowania, ataksja, drenia i skurcze- jak u pozostaych;
Wzrost liczby jdrzastych erytrocytów i poziomu Zn-protoporfiryny;
U kotów - mao charakterystyczne objawy (depresja i objawy z przew. pok.);obj. ze strony ukadu krwiotwórczego takie jak u psa;
U ptactwa - lepota, parali skrzyde, torticollis; kacheksja i objawy niespecyficzne.
Ponadto opisuje si negatywny wpyw na rozrodczo - obnienie spermatogenezy, bezpodno, ronienia itp. oraz odlege dziaanie embriotoksyczne i teratogenne, wynikajce z przechodzenia Pb przez barier oyskow, kancerogenne (agodne i zoliwe guzy nerek, gruczolaki gruczoów wewntrznych i puc), mutagenne.
Efekty HEENT wynike z obecnoci oowiu: niebieskie lub niebiesko-czarne plamki pigmentu na dzisach (linia oowiana), zaburzenia i ubytki suchu.
Zmiany patologiczne
Makroskopowo:
u wikszoci gat. Sabo wyraone i niespecyficzne
Bydo moe mie blade minie;
osocze moe fosforyzowa pod wpywem UV;
U wszystkich w przewodzie pokarmowym mog znajdowa si oowiane przedmioty itp.
Mikroskopowo:
U byda moe si pojawi martwica kory mózgu i rozmikanie; martwica neuronów oraz zmiany szkliste w naczyniach mózgu;
Martwica lub zwyrodnienie kanalików nerkowych moe by znaczna, niewielka lub nie wystpowa wcale;
Wtrty tuszczowe w jdrach komórek kanalików nerkowych oraz rzadziej w hepatocytach;
Zmniejszenie mikroflory waczowej.
Diagnostyka
Na podstawie w/w objawów oraz bada laboratoryjnych:
1.poziom oowiu jest podniesiony u wszystkich gatunków;
-stenie > 0.4 ppm daje objawy kliniczne
-górna granica normy <0.1 ppm
-wartoci pomidzy 0.1-0.4 ppm mog nie wywoywa dziaania toksycznego albo dawa objawy podkliniczne
Zawarto oowiu we krwi nie powinna by uywana do diagnozowania, przy braku charakterystycznych zmian hematologicznych lub objawów klinicznych.
2.Heamatologia.
-wzrost jdrzastych erytrocytów( retikulocytoza )
-wystpowanie ziarnistoci zasadochonnych w RBC, szczególnie u psów
-zwaszcza u psów wzrasta poziom protoporfiryny cynkowej
dla byda charakterystyczna jest fluorescencja osocza pod wpywem UV, w zwizku ze wzrostem poziomu porfiryn
3.Radiografia
-zdjcia jamy brzusznej maych zwierzt, mog ujawnia obecno przedmiotów oowianych w przewodzie pokarmowym
- u modych zwierzt ( zwaszcza rebit) wystpuje stwardnienie przynasad, jako rezultat przewlekego naraenia.
- u rebit wystpuje powikszenie chrzstek przynasadowych
4.badanie moczu
- wzrost poziomu delta-ALAD
-test czynnociowy z EDTA; przeprowadzany jest, gdy badania poziomu oowiu i porfiryn we krwi nie daj rezultatów
Dobowa zbiórka moczu w celu oznaczenia poziomu Pb
Podanie EDTA i ponowne badanie po 24h
Czterokrotny lub wikszy wzrost poziomu Pb w moczu po podaniu EDTA wskazuje na jego kumulacje i zatrucie
Leczenie
1.Terapia chelatujca
Wersenian disodowo-wapniowy(EDTA) 75mg/kg/dzie w powolnym wlewie przez okoo 4 dni; przez pierwsze 48h dawka powinna by podzielona i podawana z przerwami co kilka godzin, mog wystpi komplikacje zwizane z dziaaniem EDTA:
-w wyniku podania zbyt duej dawki lub zbyt szybkiego podania mog pojawi si depresja, anoreksja, wymioty i biegunka; objawom tym zapobiega jednoczesne podawanie, Zn
-przeduenie leczenie powyej 5 dni moe spowodowa toksyczna martwice kanalików proksymalnych
-EDTA moe wzmacnia objawy zatrucia Pb poprzez mobilizowanie go z miejsc magazynowania
Kwas dimerkaptobursztynowy(DMSA)
-polecany dla ptaków; p.o. 25-35 mg/kg 2-razy dziennie przez 5 dni; dla ptaków jest mniej toksyczny ni EDTA
D-penicylamina; jest aktywnym,po podaniu p.o., chelatorem metali cikich( zawiera grup-SH);jest stosowana w doustnej terapii zatru przewlekych w dawce 8 mg/kg 4-razy dziennie. A take parenteralnie po leczeniu EDTA. Moe wywoywa objawy takie jak: anoreksja, apatia, wymioty, podawanie mniejszych dawek czciej lub terapia naprzemienna minimalizuj te objawy.
2.Terapia uzupeniajca
Tiamina, zwaszcza u byda; 0.5-1.0 g/dzie
Kortykosteroidy(dexametason) i diuretyki osmotyczne (mannitol) mog zredukowa obrzk mózgu u koni i byda.
Dodatek Zn moe zmniejszy wzrost przynasad u rebit.
Diazepam lub barbiturany stosowane s w celu kontrolowania napadów padaczkowych oraz zagodzenia skurczów.
3.Oczyszczenie przewodu pokarmowego
Osmotyczne rodki przeczyszczajce(siarczan sodu lub magnezu) prowokuj ewakuacje z przewodu pokarmowego i przeprowadzenie Pb do form nierozpuszczalnych(siarczan Pb)
Interwencja chirurgiczna
-rumenotomia(przeuwacze z atonia wacza)
-zabiegi chirurgiczne i endoskopia u maych zwierzt w celu usunicia Pb metalicznego lub przedmiotów oowianych z przewodu pokarmowego.
4.Wspomaganie i rekonwalescencja
Dodatki ywieniowe, podawanie p.o. lub parenteralnie pynów moe by konieczne do przeciwdziaania przeduajcej si anoreksji
Wprowadzenie aktywnych skadników do wacza lub probiotyków przywracajcych normalne funkcje