Psychologia społeczna 2


PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Definicja

• Dyscyplina naukowa zainteresowana naturą (opisem) i uwarunkowaniami (wyjaśnianiem) wpływu sytuacji społecznej na zachowania jednostki

- Pojęcie kontroli sytuacyjnej

• Naukowe studium wpływu czynników społecznych i poznawczych na sposób, w jaki ludzie spostrzegają siebie nawzajem, wywierają wpływ oraz ulegają wpływowi innych, oraz wchodzą w relacje z innymi

- Pojęcie samoregulacji

↓

Nauka podstawowa i stosowana

• Jako nauka podstawowa: opis i wyjaśnianie zachowań społecznych ludzi

• Dlaczego ludzie skłonni są ulegać prośbom osób znanych i lubianych?

• Jako nauka stosowana: kontrola i modyfikacja zachowań społecznych

• W jaki sposób można skłonić ludzi do angażowania się w zachowania pomocne i współpracę wykorzystując siłę oddziaływania ludzi znanych i lubianych w danej społeczności?

Główne obszary zainteresowania

• Poznanie społeczne

• Spostrzeganie jednostek i grup

• Tożsamość indywidualna i społeczna

• Wpływ społeczny

• Postawy a zachowanie. Perswazja

• Normy społeczne. Konformizm

• Uległość i posłuszeństwo

• Relacje społeczne

• Atrakcyjność interpersonalna i bliskie relacje

• Agresja i konflikt. Zachowania pomocne i współpraca

• Relacje w grupie. Relacje między grupami

Psychologia społeczna a inne subdyscypliny psychologii

• Psychologia osobowości i różnic indywidualnych

• Psychologia rozwoju

• Psychologia ewolucyjna i międzykulturowa

• Psychologia poznawcza

• Neuropsychologia, psychofizjologia a społeczna neuronauka

• Psychologia kliniczna

• Psychologia pozytywna

Psychologia społeczna a nauki społeczne i stosowane

• Socjologia (funkcjonowanie grup i społeczeństw)

• Antropologia kulturowa (wytwory społeczeństw)

• Prawo (normy prawne)

• Ekonomia (funkcjonowanie rynku)

• Medycyna (zdrowie i choroby)

• Zarządzanie (np. zarządzanie zespołem)

• Politologia(sprawowanie władzy)

• Pedagogika (wychowanie i kształcenie)

Aksjomaty psychologii społecznej

• Konstruowanie rzeczywistości: interpretowanie (rozumienie) świata społecznego

- Znaczenie procesów poznawczych (uwagi, pamięci i oczekiwań) a także emocji i motywów oraz procesów społecznych…

• Przemożne znaczenie wpływu społecznego: wpływ faktycznej lub zaledwie wyobrażonej (symbolicznej) obecności innych ludzi na zachowanie jednostki

- Obecność ludzi, presja otoczenia społecznego, przynależność grupowa, bliskie relacje, nauczanie i wychowanie, normy kulturowe

Czynniki osobowe i sytuacyjne a zachowanie jednostki

• Czynniki osobowe:

- Postawy, motywy, emocje, oczekiwania, wiedza, nawyki i predyspozycje osobowościowe…

• Czynniki sytuacyjne:

- Konkretne wydarzenie (incydent), długotrwałe lub cykliczne oddziaływanie, normy grupowe i kulturowe

- Rozróżnienie „słabych” i „mocnych” sytuacji

• Pojęcie interakcji

Typy interakcji czynników osobowych i sytuacyjnych

• Różni ludzie różnie reagują na tę samą sytuację

- Pojęcie dopasowania jednostki do sytuacji (person- situation fit)

• Sytuacje „wybierają” ludzi

• Ludzie wybierają sytuacje

• Różne sytuacje aktywują różne czynniki osobowe w jednostce

• Ludzie mogą modyfikować sytuacje

• Sytuacje mogą zmieniać ludzi

Podstawowe motywy zachowań społecznych

• Człowiek jako gatunek społeczny (grupowy)

- „Życie w zgodzie z innymi” a „Wybijanie się ponad innych”

• Podstawowy dylemat interpersonalny

• Podstawowe potrzeby człowieka: Konstruując rzeczywistość, wywierając wpływ i ulegając mu oraz wchodząc w relacje z innymi ludzie kierują się trzema kluczowymi motywami:

- Kompetencji: rozumienia i przewidywania oraz skutecznego działania w rzeczywistości społecznej

- Przynależności: nawiązywania relacji opartych na wzajemnym lubieniu się, akceptacji i współpracy (wsparciu)

- Pozytywnej samooceny: pozytywnego wartościowania siebie i tego, co uważamy za swoje

Zachowania społeczne jako celowe działania

• Kluczowe motywy zachowań społecznych:

- Zrozumieć siebie i innych

- Nawiązać kontakt i relacje z innymi

- Zdobyć i utrzymać status społeczny

- Bronić siebie i tego, co cenimy

- Przyciągnąć i zatrzymać partnera seksualnego

• Motywy społeczne a cele zachowań społecznych

Reguły przetwarzania informacji społecznej

Konstruując rzeczywistość przetwarzamy informację społeczną według określonych reguł:

• Konserwatyzm poznawczy

- Ustalone poglądy mają tendencję do trwania w czasie

• Dostępność poznawcza

- Największy wpływ na nasze sądy ma najłatwiej dostępna informacja

• Przetwarzanie automatyczne vs. kontrolowane

- Metafora skąpca poznawczego

- Metafora wyrafinowanego taktyka

Perspektywy teoretyczne w psychologii społecznej

• Społeczno-kulturowa:

- Rola norm społecznych (grupowych, kulturowych)

• Ewolucyjna:

- Rola historii ewolucyjnej gatunku ludzkiego; zachowania społeczne jako adaptacje ewolucyjne

• Społecznego uczenia się:

- Rola indywidualnej historii uczenia się, w tym modelowania

• Społeczno-poznawcza:

- Rola przetwarzania informacji społecznej, w szczególności jej interpretowania

↓

Dystalne i proksymalne wyjaśnienia zachowań społecznych

• Wyjaśnienia dystalne:

- Perspektywy ewolucyjna i społeczno-kulturowa

Ewolucyjnie ukształtowane predyspozycje wpływają na adopcję norm kulturowych, które zwrotnie wpływają na powodzenie różnych strategii przetrwania i reprodukcji

• Wyjaśnienia proksymalne:

- Perspektywy społecznego uczenia się oraz społeczno- poznawcza

Uprzednie doświadczenia społeczne kształtują wiedzę i oczekiwania, które zwrotnie wpływają na przebieg i efekty procesu społecznego uczenia się

METODOLOGIA BADAŃ SPOŁECZNO- PSYCHOLOGICZNYCH

Psychologia społeczna jako dyscyplina naukowa

• Psychologia społeczna jako nauka empiryczna, która uzasadnia swoje sądy przy użyciu metody naukowej

• Metoda naukowa jako nazwa dla wszelkich metod badawczych opartych na testach empirycznych:

- Systematyczne obserwacje prowadzone w celu oceny zasadności sądów (sprawdzenia hipotez)

• Powinny być tak zaplanowane, aby mogły dostarczyć wiarygodnych dowodów na rzecz odrzucenia lub przyjęcia danego sądu, oraz szczegółowo opisane, aby inni mogli ocenić prawidłowość procedury badania (a więc i jakość dowodów za lub przeciw danemu sądowi) oraz replikować je

• Pojęcie podejścia nomotetycznego: opis ogólnych praw rządzących zachowaniami społecznymi

Kluczowe wartości nauki

• Dokładność: precyzja w zbieraniu i opisywaniu danych (posługiwanie się rzetelnymi i trafnymi narzędziami oraz procedurami pomiarowymi)

• Obiektywność: minimalizowanie tendencyjności w pozyskiwaniu danych, testowaniu hipotez i formułowaniu wniosków

• Sceptycyzm: powstrzymywanie się przed zaakceptowaniem wyników lub wniosków bez ich rygorystycznej weryfikacji (przy wykorzystaniu testów empirycznych)

• Otwartość umysłu: gotowość do zaakceptowania wyników lub wniosków po przedstawieniu wiarygodnych dowodów (nawet jeśli owe wyniki lub wnioski byłyby sprzeczne z osobistymi oczekiwaniami i przekonaniami lub dominującymi teoriami)

Cele poznania naukowego

• Cztery podstawowe cele poznania naukowego:

- Opis, klasyfikacja i typologia zjawiska (np. zachowań)

- Przewidywanie zjawiska poprzez ustalenie jego korelatów

- Ustalenie przyczyn występowania zjawiska

- Wyjaśnienie zjawiska

• Wymaga stworzenia teorii, która zaproponuje odpowiedź na pytanie „dlaczego dane zjawisko i/lub dana relacja

występuje?”

Proces poznania naukowego

1. Obserwacja

Incydentalna lub systematyczna obserwacja, przegląd wyników uprzednich badań, rezultaty programu interwencyjnego

2. Stworzenie teorii (ogólnego wyjaśnienia)

Na drodze indukcji: zaproponowanie wyjaśnienia, które organizuje wyniki obserwacji i sugeruje kierunki dalszych badań

3. Postawienie hipotezy (szczegółowej prognozy)

Na drodze dedukcji: sformułowanie przypuszczenia odnośnie związku (przyczynowego lub korelacyjnego) między obserwacjami (zmiennymi)

4. Testowanie hipotezy

Przeprowadzenie testów empirycznych w celu zdobycia dowodów na rzecz lub przeciw sformułowanej hipotezie; dowody przeciw hipotezie mogą prowadzić do zmodyfikowania teorii lub stworzenia nowej teorii

Podstawowe zadanie psychologii społecznej jako nauki podstawowej

• Tworzenie i testowanie teorii wyjaśniających zachowania społeczne ludzi

• Teoria: naukowe wyjaśnienie określony zjawisk

• Zbiór ogólnych twierdzeń dotyczących relacji przyczynowych między konstruktami

• Konstrukt (właściwość latentna), zasada (opis podstawowych procesów), teoria (spójny zbiór zasad opisujących, wyjaśniających i przewidujących obserwacje)

• Funkcje teorii:

• Organizowanie obserwacji

• Ukierunkowanie badań

• Dostarczenie wskazówek dotyczących interwencji

Cechy teorii naukowej

• Zasięg (wyjaśnianych zachowań)

- Większość teorii społeczno-psychologicznych to teorie średniego zasięgu lub mini-teorie

• Zakres (grup, do których stosują się prawidłowości opisywane przez teorię)

- Pojęcie moderatora i mediatora relacji

• Testowalność (potencjalna możliwość odrzucenia teorii - zakwestionowania zasadności jej twierdzeń)

- Falsyfikowalność jako cecha teorii naukowej

• Oszczędność (prostota wyjaśnienia)

- Użycie możliwie najmniejszej liczby założeń niezbędnych dla wyjaśnienia zjawisk będących przedmiotem zainteresowania teorii

- Pojęcie brzytwy Ockhama: „istnień nie należy mnożyć ponad potrzebę”, czyli należy tłumaczyć fakty jak najprościej

Testowanie teorii - warunki konieczne

• Teorie odnoszą się bezpośrednio do konstruktów

• Badacz musi się upewnić, że obserwacje, których dokonuje odnoszą się do konstruktów zawartych w teorii (kwestia tzw. trafności teoretycznej)

• Teorie opisują relacje przyczynowe

• Badacz musi się upewnić, że zna przyczyny wszelkich zmian, jakie obserwuje w swoim badaniu (kwestia tzw. trafności wewnętrznej)

• Teorie są ogólne w swym zakresie

• Badacz musi się upewnić, że odkryte przez niego zależności stosują się do szerszej populacji niż tylko osoby, które brały udział w badaniu (kwestia tzw. trafności zewnętrznej)

Trafność teoretyczna

• Trafność teoretyczna

• Pojęcie operacjonalizacji (dobór wskaźników konstruktów)

- Zmienna niezależna (manipulowana) jako domniemana przyczyna

- Zmienna zależna (mierzona) jako skutek

• Zagrożenia dla trafności teoretycznej

• Kwestia aprobaty społecznej i innych błędów lub tendencyjności w procesie pomiaru (np. ukrytych wymagań sytuacji badawczej)

• Zapewnienie wysokiej trafności teoretycznej

• Kwestia rzetelności i trafności narzędzia pomiarowego

• Pojęcie triangulacji: różne miary zmiennej zależnej oraz różne formy manipulacji zmienną niezależną

Trafność wewnętrzna

• Eksperymentalne i nieeksperymentalne plany badań

• Badania nieeksperymentalne oraz problemy odwrotnej przyczynowości, trzeciej zmiennej i alternatywnych wyjaśnień

• Etyczne i praktyczne ograniczenia badań eksperymentalnych (tzw. prawdziwy/laboratoryjny eksperyment)

• Warunki niezbędne do zapewnienia badaniu wysokiej trafności wewnętrznej

- Zastosowanie eksperymentalnego planu badań

• Losowy przydział osób badanych do grupy eksperymentalnej i kontrolnej (tzw. randomizacja) a kontrola zmiennych zakłócających

• Celowa manipulacja zmienną niezależną (domniemaną przyczyną) oraz rzetelny pomiar zmiennej zależnej (skutku)

Trafność zewnętrzna

• Ocena zakresu stosowalności teorii

• Określona grupa ludzi lub różne populacje

• Określone warunki lub różne sytuacje

• Generalizacja przewidywań teorii lub wyników badania na określoną grupę i/lub określone warunki

• Konieczność zapewnienia w badaniu reprezentatywnej próbki osób badanych i docelowych warunków

• Generalizacja przewidywań teorii lub wyników badania na różne populacje i/lub różne sytuacje

• Konieczność wielokrotnej replikacji badania w różnych sytuacjach z udziałem osób badanych z różnych populacji (także kultur)

• Generalizowanie wyników badań poprzez teorię

• Wyniki konkretnych badań dostarczają dowodów na rzecz zasadności ogólnych twierdzeń teori , na podstawie których dokonujemy predykcji w odniesieniu do innych populacji i/lub warunków niż te uwzględnione w badaniu

• Uwaga na moderatory relacji!

Ocena teorii

• Teorie są powszechnie akceptowane przez środowisko badaczy o ile systematycznie pozwalają przewidzieć wyniki badań lub wyniki badań są zbieżne z przewidywaniami teorii

• Podstawowy dylemat psychologa społecznego: przetarg między trafnością wewnętrzną i trafnością zewnętrzną badań

- Jedno badanie nie wystarczy ani do uwiarygodnienia założeń teori , ani do jej zdyskredytowania

• Znaczenie (auto)replikacji badań oraz metaanaliz

• Teorie, które na pozór rywalizują między sobą, jako wiarygodne wyjaśnienia określonych zjawisk, mogą w rzeczywistości dostarczać komplementarnych wyjaśnień zwracających uwagę na złożone uwarunkowania tych zjawisk

Metody badawcze w psychologii społecznej

• Metody obserwacyjne i korelacyjne

- Znaczenie dla tworzenia teorii oraz przewidywania zjawisk

• Obserwacja w warunkach naturalnych bez interwencji (w tym obserwacja uczestnicząca zamaskowana lub nie)

• Obserwacja strukturyzowana z interwencją (potrzeba systemu kodowania obserwacji)

• Opis przypadku (jednostki, grupy)

• Analiza archiwalna (przykład obserwacji pośredniej i tzw. pomiaru nieinwazyjnego)

• Sondaże (badanie reprezentatywnych prób)

• Kwestionariusze i testy psychologiczne (pomiar różnic indywidualnych i właściwości jednostek)

- Zmienne o charakterze różnic indywidualnych a badania w planie grup naturalnych

• Metoda eksperymentalna

- Znaczenie dla ustalania przyczyn zjawisk

• Eksperymenty laboratoryjne (tzw. prawdziwe eksperymenty)

- Randomizacja, kontrola eksperymentalna oraz manipulacja zmienną niezależną

• Eksperymenty naturalne (polowe)

Etyka badań społeczno- psychologicznych

• W badaniach społeczno-psychologicznych ludzie są zarówno badaczami, jak i osobamibadanymi

- Kwestia wartości i etyki:

• Jak należy traktować osoby badane?

• Czy należy poszukiwać odpowiedzi na wszelkiego typu pytania badawcze?

• Czy wyniki badań powinny być dostępne dla wszystkich?

Traktowanie osób badanych

• Kluczowe zasady:

- Okłamywanie osób badanych co do prawdziwego celu i/lub przebiegu badania (tzw. maskowanie): powinno być stosowane tylko wtedy, kiedy jest to absolutnie konieczne

• Sesja wyjaśniająca: po zakończeniu badań, zwłaszcza jeśli zastosowano maskowanie, konieczne jest wyjaśnienie badanym prawdziwego celu badania i powodów, dla których ukryto go przed nimi (warto także opisać znaczenie naukowe badania)

- Świadoma zgoda: nie można nikogo zmuszać do udziału w badaniu

• Przed podjęciem decyzji o udziale w badaniu, osoba powinna być poinformowana o celu badania i jego potencjalnym wpływie na jej samopoczucie

- Ochrona prywatności: dane personalne oraz inne informacje o osobie powinny być chronione przed wglądem ze strony osób trzecich

Odpowiedzialność badacza

• Badacze różnią się poglądami na temat tego, w jaki sposób wiedza społeczno-psychologiczna powinna być wykorzystywana w praktyce

• Psychologia akademicka a psychologia stosowana i praktyka społeczna

• Każdy badacz ma prawo odmowy udziału w realizacji programu badawczego, którego cel budzi ich etyczne wątpliwości

• Każdy badacz ma prawo także zachęcać innych badaczy do refleksji nad etycznymi konsekwencjami programów badawczych, które realizują

• Psychologia społeczna jest nauką empiryczną i udziela odpowiedzi na pytania empiryczne. Nie jest jej rolą rozstrzygać kwestie natury moralnej i politycznej

• Psychologia społeczna może jednak dostarczać wiedzy, która pozwala decydentom podejmować odpowiedzialne, rozważne i uzasadnione decyzji

Nauka a pseudonauka

• Popularna psychologia to częstokroć lansowanie i zalecanie tego, co nie dowiedzione, niewyjaśnione lub

wręcz niesprawdzalne (a więc potencjalnie nieskuteczne i/lub niebezpieczne)

- Potrzeba postawy sceptycznej (wolnej od przesądów i uprzedzeń) oraz umiejętności krytycznego myślenia

• Przykłady błędów w myśleniu:

- Argumentowanie do ignorancji: brak dowodów na fałszywość tezy przyjmowany jest jako dowód na jej prawdziwość

- Brak zrozumienia natury statystyki: „jak to możliwe, że połowa społeczeństwa ma iloraz inteligencji poniżej średniej?!”

- Post hoc, ergo propter hoc: po tym, więc wskutek tego

- Non sequitur: wniosek, który nie wynika z przesłanek

- Idem per idem: to samo przez to samo (błędne koło w definiowaniu)

- Ignotum per ignotum: wyjaśnianie nieznanego przez nieznane

Rozważna konsumpcja wyników badań naukowych

• Warto zastanowić się, czy dana teza jest falsyfikowalna

• Nie należy utożsamiać korelacji z relacją przyczynową

• W przypadku wniosków zawierających ogólne pojęcia warto dotrzeć do ich operacyjnych definicji, by uzgodnić ich znaczenie

• Należy zwrócić uwagę na liczebność i cechy grupy osób badanych - czy charakterystyka grupy badanej daje podstawy do wyciągania ogólnych wniosków?

• Należy wystrzegać się przed akceptacją wyjaśnień złożonych problemów psychologicznych lub społecznych przy wykorzystaniu pojedynczego czynnika lub grupy czynników o charakterze dyspozycji wewnętrznych

Idea praktyki opartej na dowodach

• Praktyka oparta na dowodach jako wyraz postępującej profesjonalizacji wszelkich zawodów związanych z szeroko rozumianą pomocą ludziom

• Świadome, odpowiedzialne i rzetelne stosowanie aktualnej, empirycznie zweryfikowanej wiedzy do podejmowania decyzji o optymalnym postępowaniu w kontakcie z daną osobą, grupą lub instytucją, przy uwzględnieniu własnego doświadczenia praktycznego i specyficznej sytuacji, w jakiej znajduje się dana osoba, grupa lub instytucja

• Dowody oparte na badaniach oraz dowody wywiedzione z praktyki

• Znaczenie twórczego zastosowania wiedzy oraz refleksyjnej praktyki

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA JAKO NAUKA STOSOWANA

Piąty cel poznania naukowego

• Kontrola

- Zdolność do manipulowania warunkami, w jakich ma lub może mieć miejsce dane zjawisko, w taki sposób, aby spowodować zmiany występowaniu lub przebiegu zjawiska

• Warunkiem koniecznym sprawowania kontroli jest poznanie uwarunkowań(przyczyn) danego zjawiska

• Pojęcie kontroli sytuacyjnej

- Strategie interwencyjne jako forma kontroli sytuacyjnej

Stosowana psychologia społeczna

• Dziedzictwo Kurta Lewina, który promował zintegrowane podejście do uprawiania psychologii społecznej poprzez koncentrowanie się na tworzeniu teorii, prowadzeniu badań i stosowaniu ich wyników w praktyce

• „There is nothing so practical as a good theory”

• Stosowana psychologia społeczna rozwija się jako niezależna subdyscyplina od lat 70. ubiegłego wieku

• Stosowana psychologia społeczna jako gałąź psychologii społecznej ukierunkowana na systematyczne stosowanie konstruktów, zasad, teorii, technik interwencyjnych oraz metod badawczych i wyników badań społeczno-psychologicznych do rozumienia i rozwiązywania praktycznych i społecznych problemów jednostek, grup, instytucji, społeczności oraz zwiększania efektywności ich funkcjonowania

• To właśnie koncentracja na rozwijaniu i wdrażaniu strategii interwencyjnych (praktycznym sprawowaniu kontroli sytuacyjnej w celu rozwiązywania problemów lub optymalizacji funkcjonowania ludzi i grup) odróżnia stosowaną psychologię społeczną od psychologii społecznej jako nauki podstawowej

• Podejście indukcyjne: od zdefiniowania problemu do przeglądu teorii społeczno- psychologicznych pomocnych w jego wyjaśnieniu i zaplanowaniu strategii interwencyjnych

Cechy stosowanej psychologii społecznej

Rola osobistych wartości badacza

Wartości badacza decydują o tym, na jakim problemie i grupie docelowej koncentruje się, lecz nie powinny rzutować na sposób, w jaki je bada i przyczynia się do ich rozwiązania

Używanie wielu różnych teorii, technik interwencyjnych oraz metod badawczych

Problemy praktyczne są uwarunkowane wieloczynnikowo. Można je lepiej zrozumieć, jeśli spojrzy się na nie z wielu perspektyw teoretycznych i zbada przy pomocy różnych metod, oraz łatwiej rozwiązać, jeśli użyje się odpowiednich technik interwencyjnych oddziaływujących na ich wszystkie istotne i modyfikowalne przyczyny

Interdyscyplinarne podejście

Problemy praktyczne mają nie tylko aspekty społeczno-psychologiczne, lecz także inne. Ich rozwiązanie wymaga więc częstokroć współpracy specjalistów z różnych dziedzin

Badania polowe (tj. w warunkach naturalnych)

Badania w ramach psychologii stosowanej najczęściej odbywają się w warunkach naturalnych (tam, gdzie powstają i istnieją problemy) i przyjmują postać badań quasi-eksperymentalnych oraz korelacyjnych

Społeczna użyteczność badań stosowanych

Koncentracja na modyfikowalnych aspektach problemów społecznych i tworzeniu adekwatnych strategii interwencyjnych przy uwzględnieniu efektywności kosztowej, dostępnego horyzontu czasowego, budżetu oraz woli decydentów. Tendencja do popularyzowania wiedzy społeczno- psychologicznej wśród decydentów i bezpośrednich beneficjentów programów interwencyjnych

Role psychologa zajmującego się stosowaną psychologią społeczną

• Badacz

• Badanie natury i uwarunkowań różnych problemów praktycznych i społecznych

• Ocena procesu oraz efektów programów interwencyjnych

• Konsultant

- Twórca programów interwencyjnych, doradca, trener, coach

• Pomaganie jednostkom, grupom, organizacjom lub społecznościom w rozwiązywaniu ich praktycznych i społecznych problemów lub optymalizowaniu ich funkcjonowania

• Działacz społeczny lub polityczny

• Doradca w programach interwencyjnych i (współ)twórca programów interwencyjnych prowadzonych przez agendy rządowe, samorządowe i pozarządowe

• Aktywista, orędownik, lobbysta (na rzecz pewnych rozwiązań sprzyjających rozwiązywaniu problemów społecznych lub zwiększaniu jakości życia społecznego

Stosowanie psychologii społecznej

• Psychologowie społeczni Abraham Buunk oraz Mark Van Vugt zaproponowali model PATH, który opisuje metodologię stosowania wiedzy społeczno- psychologicznej do rozumienia i rozwiązywania problemów społecznych

• Model PATH obejmuje cztery etapy:

1. Problem: identyfikacja i zdefiniowanie problemu

2. Analiza: wyjaśnienie problemu przy wykorzystaniu konstruktów (terminów) i zasad (procesów i zależności) opisywanych przez teorie społeczno-psychologiczne

3. Test: opracowanie i przetestowanie roboczego modelu wyjaśniającego dany problem

4. Pomoc (Help): zaprojektowanie i wdrożenie programu interwencyjnego oraz ocena jego przebiegu i efektów

Identyfikowanie i definiowanie problemu

Pierwszym krokiem do rozwiązania problemu jest jego identyfikacja i zdefiniowanie, a niekiedy, przeformułowanie.

Szczegółowa analiza problemu może wykazać, że problem polega na czymś innym lub, że w rzeczywistości nie mamy do czynienia z żadnym problemem (przynajmniej z perspektywy społeczno- psychologicznej)

Definicja problemu: odpowiedzi na kluczowe pytania

Dodatkowe pytania

Wyjaśnienie teoretyczne problemu

Pierwszym krokiem w teoretycznym wyjaśnieniu problemu jest zdefiniowanie jednej

zmiennej wynikowej, czyli tej którą chcemy zrozumieć i zmodyfikować

-Trzy kluczowe rodzaje zmiennych społeczno-psychologicznych:

• Zachowania i intencje

• Przekonania i postawy

• Emocje

Zmienna wynikowa powinna być

• Istotna dla problemu (zbieżna z jego definicją)

• Specyficzna(precyzyjnie zdefiniowana)

• Ciągła (opisana w terminach zmiennej częstotliwości lub intensywności)

Poszukiwanie teoretycznych wyjaśnień problemu

•Swobodne skojarzenia związane z uwarunkowaniami problemu i/lub ogólniejszego zjawiska, którego przykładem jest dany problem lub związane z przyjmowaniem perspektyw różnych aktorów sytuacji problematycznej

• Wywiady (tzw. wywiad „dlaczego?”) i (samo) obserwacje strukturyzowane aktorów sytuacji problematycznej

• Przegląd teorii społeczno - psychologicznych według strategii tematycznej, koncepcyjnej oraz opartej na analizie ogólnych teorii (o dużym zasięgu)

Wybór teoretycznego wyjaśnienia problemu

• Wyeliminowanie redundantnych i nieistotnych wyjaśnień

• Wyeliminowanie nietrafnych wyjaśnień (opartych na teoriach o nieadekwatnym zasięgu i zakresie)

• Wyeliminowanie mało praktycznych wyjaśnień (rola tzw. eksperymentów myślowych)

Złożoność problemów wymaga, aby ich teoretyczne wyjaśnienie było wieloaspektowe

Opracowanie i przetestowanie roboczego modelu problemu

• Model roboczy problemu stanowi graficzne przedstawienie teoretycznych zmiennych wyjaśniających i ich związków (łącznie z ich siłą i kierunkiem) między sobą oraz zmienną wynikową (problemem)

• Model roboczy precyzuje (bezpośrednie i pośrednie) uwarunkowania problemu i jednoznacznie wskazuje, na czym powinna polegać i czego powinna dotyczyć interwencja, aby nastąpiła oczekiwana zmiana w zmiennej wynikowej (tj. złagodzenie lub rozwiązanie problemu)

• Postulowane w modelu roboczym relacje między zmiennymi wyjaśniającymi oraz zmienną wynikową powinny być zweryfikowane poprzez analizę opublikowanych wyników badań (w szczególności metaanalitycznych) lub, ostatecznie, przeprowadzenie badań własnych

• Zmienne wyjaśniające najsilniej związane ze zmienną wynikową są najdogodniejszym przedmiotem oddziaływań dla interwencji, gdyż zmiana w zakresie tych zmiennych będzie prowadziła do istotnej zmiany w zmiennej wynikowe

Projektowanie interwencji

• Cel zastosowania interwencji to złagodzenie lub rozwiązanie problemu

• Przedmiotem interwencji jest zmienna lub zmienne uwzględnione w modelu roboczym, które są modyfikowalne i których zmiana wiązać się będzie z istotną zmianą w zmiennej wynikowej (tj. problemie)

•Dwa kluczowe kryteria wyboru przedmiotu interwencji: modyfikowalność zmiennej oraz oczekiwana wielkość efektu

• Projektowanie interwencji

• Wybór kanału dotarcia z interwencją do grupy docelowej

- Przykłady kanałów dotarcia: ulotka, książka (poradnik), reklama społeczna (bil boardy, TV, internet), prelekcje, warsztaty grupowe, programy telewizyjne lub radiowe, wortal

• Wybór metody (rodzaju) interwencji

Przykłady metod: ustalanie celów i intencji implementacyjnej, informowanie, modelowanie i aktywne uczenie się, posługiwanie się komunikatami wzbudzającymi strach lub stymulującymi porównania społeczne, dostarczanie informacji zwrotnej, nagradzanie pożądanych zachowań, dostarczanie wskazówek i zachęt do zachowywania się w oczekiwany sposób

• Opracowanie konkretnej interwencji (strategi oddziaływania)

- Wymagane jest określenie: metody, kanału, grupy docelowej i przedmiotu interwencji (tj.

zmiennej, która będzie modyfikowana przy jej pomocy)

• Implementacja interwencji musi być poprzedzona badaniami pilotażowymi, zaplanowana, a następnie oceniona w kategoriach skuteczności i efektywności


Wyszukiwarka