Wstep-do-kulturoznawstwa2, Wykład 9


Wykład 9.10.2006

Źródła refleksji nad kulturą

Kultura jako dziedzina nauki pojawia się dopiero w latach 40. XX w., czyli nieco później, niż pokrewne mu antropologia i socjologia. Są to nauki „z pochodzenia” europejskie, co wynika z umiejętności stanięcia Europy w pozycji zewnętrznej do siebie samej.

ETNOCENTRYZM

William Sumner (1840-1910) - twórca pojęcia; „Naturalne sposoby postępowania w gromadzie. Studium socjologicznego znaczenia praktyk życia codziennego, manier, zwyczajów, obyczajów oraz kodeksów moralnych”

Etnocentryzm to termin techniczny. Oznacza taki pogląd na sprawy, zgodnie z którym własna grupa stanowi centrum wszystkiego, a inne gromady są oceniane i hierarchizowane w odniesieniu do własnej grupy. Każda grupa podsyca swą własną dumę i próżność, chełpi się własną wyższością, wychwala własne bóstwa i patrzy z pogardą na obcych.

Mechanizm ten prowadzi do przeciwstawienia: my-oni

wrogość do obcych konsolidacja grupy własnej, samoidentyfikacja ustanawianie prawa, różnych form organizacji; wartościowanie grupy własnej jako lepszej, wyższej w rozwoju itp.

Wątek rozpoczęty przez Sumnera pociągnął strukturalista, Edmund Leach. Opozycję my-oni uznał za fundamentalną, na niej opierają się inne stosunki.

Pożywienie: surowe (zwierzęta) - gotowane (ludzie)

Seks: brak zaangażowania emocjonalnego (zwierzęta) - uczucia, zwyczaje, tabu (ludzie)

Nagość: brak „obróbki” (zwierzęta) - zabiegi cielesne, modyfikacje, stroje itp.(ludzie)

Te sfery w większości kultur obwarowane są szeregiem tabu i ograniczeń, zwłaszcza jeśli chodzi o obcych.

Opozycja my-oni często sprowadza się do opozycji człowiek-zwierzę

Etnocentryzm w ujęciu Sumnera charakterystyczny jest dla mieszkańców średniowiecznej Europy (później też): uważają się za centrum świata, potomków Adama i Ewy.

Na przełomie XV i XVI w. Europa odkrywa Nowy Świat i staje przed koniecznością spotkania z innym. Automatycznie dostrzega swoją odrębność. Skłania ją to do refleksji nad kulturą. Buduje obraz „innych” w opozycji do siebie (opowieści o ludziach o kilku głowach, twarzach na brzuchach i inne cuda wianki). Pojawia się pytanie o status Indian w kontekście biblii. Jan Kieniewicz stwierdza, że Nowy Świat powstał tak naprawdę w Europie, bo to Europejczycy stworzyli wyobrażenie o nim. Efektem tego są próby uszczęśliwienia „innych”, kształtowania ich „człowieczeństwa” poprzez uczynienie ich takimi jak my:/

Bartolome de las Casac (1474-1566) i Michel de Montaigne (1533-1592) byli prekursorami zmiany myślenia o „innych”.

De las Casac (dominikanin, misjonarz, kronikarz) - postulował zastąpienie konkwisty próbą zrozumienia, poznania. Stwierdzi, że Indianie, tak jak Europejczycy, są ludźmi wolnymi, rozumnymi, posiadają kulturę, jednak jest ona inna.

De Montaigne, autor „Prób”, odrzuca w swoim dziele europocentryczne postrzeganie rzeczywistości. Stwierdza, że postrzeganie z perspektywy zewnętrznej jest niedopuszczalne, a dominacja rozumu-deprawująca. Pyta o możliwość zrezygnowania z postrzegania innych przez pryzmat kultury europejskiej, według niego analiza wewnętrzna jest jedyną możliwą - bo tylko z takiej perspektywy dane zachowania mają określone znaczenie. Przeciwstawia dzikość (naturalność, szlachetność) - cywilizacji (obyczaje, rozum, zepsucie, wynaturzenie).

Francis Bacon (ur. 22 stycznia 1561 - zm. 9 kwietnia 1626), angielski filozof, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii epoki odrodzenia, eseista, polityk oraz prawnik. Uchodzi za jednego z twórców nowożytnej koncepcji nauki. Rozważał sposoby usystematyzowania nauki. Próbował stworzyć uniwersalną metodę badawczą.

Jest autorem teorii idoli:

Człowiek ulega złudzeniom(idolom), które nie pozwalają na poznanie rzeczywistości.

IDOLA TRIBUS

Wynikające z natury ludzkiej, sposobu funkcjonowania rozumu; wspólne wszystkim ludziom; należy do nich antropomorfizm, doszukiwanie się celowości, zależności i analogii w świecie.

IDOLA SPECTUS

Przesądy jednostek, fałszywe idee spowodowane przez wpływ wychowania i środowiska.

IDOLA FORI

Wynikające z relacji z ludźmi, zakłócenia komunikacyjne, nieporozumienia - powodowane przez niedokładność, nieadekwatność i wieloznaczność pojęć, niedoskonałość języka.

IDOLA THEATRI

Powodowane przez błędne spekulacje filozoficzne, których wyniki są przyjmowane na mocy autorytetu lub tradycji.

Wzkad 16.10.2006

W okresie Oświecenia następuje zmiana w perspektywie oglądu dziejów ludzkości. Wcześniej panowała „perspektywa biblijna”. W XVIII w. Zwiększa się zainteresowanie przeszłością. Nasilają się próby poznania jej. Przejawia się to fascynacją cywilizacja egipską, chińską -eksplozja badań. Podejmowane są próby stworzenia dla nich innej perspektywy historycznej - wcześniej np. próbowano pogodzić historię Chin z chronologią biblijną, w XVIII wieku - próby zrewidowania tej chronologii.

Znaleziska archeologiczne - kości ludzkie, naczynia itp. wywołują szok. Jak to możliwe, skoro człowiek został stworzony przez Boga? W światopogląd Europejczyków wkrada się lekki chaos. Pojawiają się pytania: jak stary jest nasz gatunek? skąd pochodzimy?

Czas ulega sekularyzacji, już nie biblijny, a historyczny. Dotyczy wszystkich, nie tylko Europejczyków, nie ma początku. Powoduje to zmiany funkcjonowania człowieka w rzeczywistości. Zmianie ulega sposób patrzenia na „dzikiego”. Staje się on punktem wyjścia dla rozważań o naszej kulturze, płaszczyzną odniesienia dla wizji związanych z przeszłością.

W tym okresie następuje swoisty „wysyp” tzw. dzikich dzieci. Podejmowano próby ich socjalizacji (z różnym skutkiem). Zainspirowało to pytanie o relacje człowiek dziki a człowiek cywilizowany.

Rozważania o kulturze, ciągłości gatunku, pierwsze modele ewolucyjne -

Jean Jacques Rousseau, (ur. 28 czerwca 1712 w Genewie, zm. 2 lipca 1778 w Ermenonville), szwajcarski pisarz, filozof i pedagog, twórca koncepcji swobodnego wychowania. Przez Levi- Straussa nazywany „głównym fundatorem nauki o człowieku”.

Idealny badacz cywilizacji:

Levi-Strauss mówi, że metoda ta może doprowadzić do utożsamienia się badacza z „innym”, co pozwoli uzyskać perspektywę wewnętrzną, nie zakłócać życia społeczności.

RELACJA MIĘDZY BADACZEM A KULTURĄ TO JEDEN Z PODSTAWOWYCH PROBLEMÓW WSPÓŁCZESNEGO KULTUROZNAWSTWA.

Rousseau w pewnym momencie zacznie krytykować własną cywilizację. Stwierdzi, że cywilizacja oparta na intelekcie skazana jest na zagładę, zatem należy przełamać etnocentryzm.]

Zanim idea porównywania trafiła do nauk humanistycznych, zaistniała w przyrodoznawstwie (XVIII w.), np. „Anatomia porównawcza” G. Cou..... Niedługo później pojawia się mitologia, czy gramatyka porównawcza. Metoda ta polega na poszukiwaniu podobieństw w celu odkrycia mechanizmów, powszechnych zasad, ogólnych reguł. Później podchwycą to ewolucjoniści.

Istotną, jeśli nie najistotniejszą przyczyna powstania nauk o kulturze są narodziny na przełomie XIX i XX wieku nowoczesnej humanistyki (antynaturalistycznej). Naukę podzielono na nauki przyrodnicze i humanistyczne. Przyrodnicze mają wyjaśniać, humanistyczne rozumieć i przeżywać. Każde badanie ingeruje w kulturę. Wraca relacja badacz-przedmiot badania.

Narodziny współczesnej humanistyki

Wilhelm Dilthey ur. 19 listopada 1833 w Wiesbaden-Biebrich, zm. 1 października 1911 w Seis am Schlern), niemiecki filozof, teoretyk kultury. Autor Einleitung in die Geisteswissenschaften (1883). Dokonał metodologicznego rozróżnienia nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften) i nauk przyrodniczych (Naturwissenschaften).

Jego zdaniem w humanistyce uprawnione są oprócz sądów o faktach i sądów o prawach, także sądy wartościujące. Podstawową jednak różnicą między tymi rodzajami nauk jest ich cel: nauki przyrodnicze dążą do poznania zjawisk („nauki o naturze”); nauki humanistyczne („nauki o duchowości”) - do ich rozumienia (czyli przeżywania).

Humanistyka powinna unikać schematów, natomiast trzymać się życia. Wprowadził rozumienie "pokolenia humanistycznego" jako grupy jednostek istniejących jednocześnie, podlegających tym samym wpływom i uzależnionych od tych samych zdarzeń, a przez to w podobny sposób pojmujących rzeczywistość.

Nauki humanistyczne powinny zajmować się rzeczywistością jako manifestacją życia. Ono natomiast jest podstawą kultury i historii, źródłem aktywności i twórczości; nie da się go sprowadzić do kwestii przyrodniczych. Trzeba się oprzeć o przeżycie, ekspresje i rozumienie. Na bazie tego można badać kulturę.

Czy nauki kulturoznawcze mogą być obiektywne, skoro kontakt z obiektem zmienia i obiekt, i badacza? - kolejny problem kulturoznawstwa

Na początku XX w. powstała koncepcja kultury Henri Rickerta, na której bazuje się po dziś dzień.(????)

TRZY PERSPEKTYWY PATRZENIA NA KULTURĘ:

  1. Diachroniczna - patrzenie w kategoriach przeszłości, teraźniejszości i przyszłości; np. ewolucjonizm, dyfuzjonizm

  2. Synchroniczna - zjawiska współistnieją w tym samym czasie; np. strukturalizm

  3. Interakcyjna - (zbiór perspektyw) - interakcje kultura-środowisko, grupy społ. itp.

23.10.2006

Ewolucjonizm

Rozwinął się na przełomie XIX i XX wieku. Stanowi pierwszy skrystalizowany kierunek badań nad kulturą. Szkoła ta jest najbardziej wpływowa, z pewnymi zmianami funkcjonuje do dziś i wywiera duży wpływ na nauki społeczne. Nurt ten wypracował pewien zestaw pojęć i hipotez, z którymi później nastąpi polemika.

Herbert Spencer „System filozofii syntetycznej” złożony z 5 tomów (sic!) Był przedstawicielem organicyzmu oraz ewolucjonizmu w naukach społecznych. Mimo iż niewielu socjologów odnosiło się do jego dzieł, spopularyzował wiele terminów w socjologii, m.in. takie terminy jak: społeczeństwo przemysłowe, struktura społeczna, organizacja. Spencer spopularyzował i filozoficznie analizował teorię ewolucji Karola Darwina. Wyróżnił trzy rodzaje ewolucji: nieorganiczną, organiczną i ponadorganiczną, przy czym zakładał, że zjawisk jednego poziomu nie da się zredukować do poziomu niższego, chociaż prawa w każdym z wymienionych rodzajów ewolucji są takie same. Uważał, że prawo ewolucji rządzi nie tylko w świecie przyrody żywej, ale jest prawem powszechnym: wyjaśnia kształtowanie się planet, umysłów, społeczeństw.

Edward Burnett Tylor (2 października 1832 - 2 stycznia 1917) „Cywilizacja pierwotna. Badanie rozwoju mitologii, filozofii, wiary, mowy, sztuki i zwyczajów”. Angielski antropolog i etnolog, od 1871 roku członek Royal Society, w latach 1896-1909 profesor antropologii społecznej Balliol College w Oksfordzie. Tylor zajmował się przede wszystkim genezą powstania kultury (podał jedną z pierwszych jej definicji) i religii. Był jednym z twórców ewolucjonizmu. Sądził, że pierwotną formą religii jest animizm, czyli wiara w istoty duchowe (spiritual beings), stanowiący podstawę monoteizmu. Tylor wniósł również znaczący wkład w rozwój teorii przeżytków kulturowych.

Lewis Henry Morgan (21 listopada 1818 - 17 grudnia 1881)”Społeczeństwo pierwotne, czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości poprzez barbarzyństwo do cywilizacji” Amerykański antropolog i historyk, jeden z przedstawicieli ewolucjonizmu w naukach społecznych. W 1856 roku został członkiem American Association for the Advancement of Science, a w 1875 - National Academy of Sciences. Morgan był pierwszym badaczem historii i kultury Irokezów, których opisał w swej pierwszej pracy The League of the Ho-dé-no-sau-nee or Iroquois. W 1847 roku największy irokeski szczep Seneca przyjął go w poczet członków plemienia i nadał imię Ta-ya-da-wah-kugh. Lewis analizował również rozwój rodziny i zbiorowości związanych pokrewieństwem, a także opracował teorię rozwoju społecznego. W rozwoju ludzkości wyróżnił trzy etapy: dzikości (savagery), barbarzyństwa (barbarism) i cywilizacji (civilization).

James George Frazer (1854-1941) ”Złota gałąź”, „Totemizm i egzogamia” Angielski antropolog społeczny. Wywarł znaczny wpływ na wczesne etapy współczesnych studiów nad mitologią i porównywaniem religii. Studia nad mitami i religią stały się jego obszarem zainteresowania. Wyłączając Włochy i Grecję Frazer nie podróżował zbyt dużo. Jego głównymi źródłami danych były starożytne historie przesyłane do misjonariuszy i urzędników Imperium Brytyjskiego na całym świecie. Jego zainteresowanie antropologią społeczną powstało po przeczytaniu Kultur Prymitywnych (E. B. Tylor Primitive Culture, 1871). Zachęcił go do tego także jego przyjaciel, William Robertson Smith, który szukał powiązań pomiędzy Starym Testamentem a wczesnym folklorem hebrajskim. Frazer studiował religie jako fenomen kulturalny, nie stosował zaś podejścia teologicznego. Jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami. Jego teorie totemizmu wyparte zostały przez te stworzone przez Claude Lévi-Straussa. Złota Gałąź (The Golden Bough), najbardziej znana z jego prac, studium starożytnych kultów, rytuałów i mitów, oraz ich powiązań ze wczesnym chrześcijaństwem wciąż jest źródłem ważnych informacji dla antropologów. Jej pierwsza edycja opublikowana została w 1890, zaś trzecia ukończona została w 1915 i zawierała 12 tomów, z dodatkowym tomem 13 wydanym w 1936.

Teoretyczne założenia ewolucjonizmu:

Ewolucjoniści traktują świat ludzki i jego wytwory jako część przyrody. Zatem nie rządzi nim przypadek, a stałe, określone prawa niezależne od czasu i przestrzeni. Ewolucjonizm ma na celu poznanie tych praw. Podstawowym prawem rządzącym rzeczywistością jest prawo rozwoju i zmiany. Podlega mu wszystko. Zdarzają się zastoje w rozwoju, ale nie są to przerwy.

Zmiany mają charakter liniowy, biegną od punktu A do punktu B, od punktu B do C itd., aż do złożonych struktur. Proces ten jest jednokierunkowy, biegnie tylko do przodu, zawsze od form mniej, do bardziej złożonych. Następujące zmiany są stopniowe i systematyczne, nie ma miejsca na rewolucje i skoki. Procesy zmian dotyczą zarówno większych całości, jak i fragmentów. Każda kultura musi przejść kolejno przez określone zmiany.

Wszyscy ludzie mają tą sama naturę, ten sam punkt wyjścia (jedność natury ludzkiej):

Podobne wytwory kultury mogą powstawać niezależnie od siebie, zgodnie ze schematem określonych reakcji na określone potrzeby. Ewolucjoniści będą starali się stworzyć schemat rozwoju kultury i odtworzyć chronologię powstawania. Stąd obsesyjne poszukiwanie najpierwotniejszych form kultury, działalności ludzkiej.

Punktem odniesienia jest Europa XIX w., wszystkie badania kultury będą do niej relatywizowane

Metodologia

Ewolucjoniści oprą swoje badania na porównaniu najróżniejszych kultur we wszystkich możliwych aspektach. Na tej podstawie budowane są modele. Przyjmują pewien wskaźnik zaawansowania kultury. Wskaźnikiem tym uczynili przeżytki-takie elementy kultury (przedmioty, ubiory, rytuały), które są charakterystyczne dla określonego etapu rozwoju, ale z jakiegoś powodu przetrwały do czasów późniejszych zmodyfikowane, a czasem nawet niezmienione. Tylor odnalazł te przeżytki np. na płaszczyźnie pokrewieństwa.

Badał również młodzież szkolną w przeświadczeniu o niepełnej socjalizacji. Spodziewał się odnaleźć elementy myślenia pierwotnego. Metodę tę ewolucjoniści nazwali porównawczą, jednak nie ma nigdzie jej wykładni. Na jej podstawie można formułować wnioski o innym miejscu lub o przyszłości na podstawie wiedzy o prawach rządzących teraźniejszością. Ewolucjoniści chętnie korzystali z dorobku archeologii, próbując prześledzić rozwój kultur. Dzicy zaczęli być postrzegani jako nasi żyjący przodkowie. Ewolucjoniści twierdzili, że społeczeństwa pierwotne są o tyle interesujące, o ile pozwalają prześledzić proces ewolucji społeczeństw.

E.B. Tylor

„Cywilizacja w najszerszym znaczeniu etnograficznym jest to pojęcie obejmujące wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje i inne zdolności i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. (...) stan kultury w różnorodnych formach jest przedmiotem, który przydatny jest do studiowania praw ludzkiego myślenia i działania. Z jednej strony regularność, która przewija się przez całą cywilizację, przypisać można regularnemu oddziaływaniu regularnych przyczyn, podczas gdy z drugiej strony różnorodne stopnie tejże rozpatrywać można jako stopnie rozwoju, z których każdy jest wynikiem zaszłej historii, wnosząc ze swej strony swoja część w kształtowanie przyszłości.”

Ewolucjonizm nigdy nie funkcjonował jako wspólna perspektywa. Nurty występujące w obrębie ewolucjonizmu:

Ewolucjonizm unilinearny

Założenia: wszystkie dotychczasowe + istnienie jednej linii rozwoju przez które przechodzą wszystkie społeczności, ale w różnym tempie. Zmiana jednego elementu pociąga lawinową zmianę.

L.H. Morgan

Według Morgana nowe sposoby utrzymania wyznaczają nową epokę.Periodyzacja dziejów ludzkości przedstawia się zatem następująco:

Dzikość:

Podokres pierwszy: zbieranie owoców i orzechów

Podokres drugi: rybołówstwo i ogień

Podokres trzeci: łuk i strzała

Barbarzyństwo:

Podokres pierwszy: wyroby z gliny

Podokres drugi: udomowienie zwierząt i roślin, budowle z cegły i kamienia

Podokres trzeci: narzędzia żelazne

CYWILIZACJAalfabet fonetyczny i pismo

Unilinearny model rozwoju religii wg E.B.Tylora

1.animizm

2.animatyzm

3.fetyszyzm/bałwochwalstwo

4.polidemonizm

5.politeizm hierarchiczny

6.panteizm

7. monoteizm

Unilinearny model rozwoju religii wg J. Lubbocka

1.ateizm

2.fetyszyzm

3.kult przyrody

4.szamanizm

5.idolatria

6. teizm

James Frazer

Człowiek dąży do opanowania przyrody, jego działania są zupełnie praktyczne. Magia sympatyczna: podobieństwa i styczności. Według niego magia to fałszywy system praw, wynikających z nieznajomości prawdziwych praw rządzących rzeczywistością. Człowiek zaczął dostrzegać nieudolność magii i zaczął poszukiwać sił wyższych(?). Życie ludzkie zależy od woli bóstw i trzeba je przebłagać(drugi etap). Trzecim etapem rozwoju jest nauka.

Problemy

Największy problem ewolucjonizmu unilinearnego stanowi fakt, że przedstawione powyżej modele nie podlegają konfrontacji z rzeczywistością. Drugi problem, to klasyfikacja geograficzna, która jest inna niż u ewolucjonistów. Trzeci natomiast, to naiwne założenie, że wszystko wszędzie przebiega tak samo;)

Wykład 30.10. Ewolucjonizm c.d.

Ewolucjonizm uniwersalny / Neoewolucjonizm

nurt o znikomym znaczeniu; próbowano formułować bardzo ogólne stwierdzenia, unikając szczegółowych praw

brak polemiczności

Gordon Childe (1829-1959) „Man Makes Himself” (1936) - archeolog - stara się pokazać rozwój ludzkości jako całość.

[tak miałam w notatkach, a tu internetowa wersja biografii, chyba bardziej wiarygodna:]

Vere Gordon Childe (ur. 1892 Sydney, zm. 1957 Blue Mountains) — australijski archeolog i antropolog kultury. W latach 1927-1946 profesor archeologii pradziejowej w Edynburgu, później do 1956 dyrektor Instytutu Archeologii Uniwersytetu Londyńskiego. Jego badania skupiały się głównie na neolicie, najbardziej znane jego badania to Skara Brae. Twórca hipotez o rewolucji neolitycznej i rewolucji urbanistycznej. Najbardziej znane jego dzieło to The Dawn of European Civilization (1925). Popełnił samobójstwo rzucając się ze skały.

Leslie Alvin White (1900-1975) „The Science of Culture. A Study of Man and Cyvilisation”.

Na rzeczywistość składają się trzy kategorie zjawisk:

  1. fizyczne

  2. biologiczne

  3. kulturowe - charakterystyczne dla Homo Sapiens

Szczególnie istotna jest umiejętność posługiwania się symbolami - jako narzędziem komunikacji. Dzięki kulturze człowiek może radzić sobie ze światem, kontrolować rzeczywistość.

„Funkcją i celem kultury jest uczynienie życia bezpiecznym i znośnym dla gatunku ludzkiego”.

Ewolucja polega na zwiększaniu się ilości zagospodarowywanej i wykorzystywanej przez człowieka energii, która jest napędową siłą kultury. przejawem tej energii jest ciało ludzkie.

Ewolucja: zbieractwo przetwarzanie wytwarzanie

Pociąga to za sobą zmianę wszystkich elementów systemu. Dzięki rozwijaniu techniki możliwa jest rewolucja, coraz lepsze i bardziej efektywne wykorzystanie energii.

Tymi właśnie przemianami ma zająć się kulturologia.

˛

Ewolucjonizm multilinearny

warunki zewnętrzne, środowisko, ekologia a funkcjonowanie kultury

Prawa rozwoju kultury uzależnione są od warunków środowiskowych, które wymuszają pewną ścieżkę rozwoju.

J.H. Steward (1902-1972) „Theory of Cultural Change”

Kultura to zespół stworzonych przez gatunek środków przystosowania się do wymogów środowiska przyrodniczego.

Zmiana warunków zewnętrznych adaptacja zastąpienie ewolucji biologicznej kulturową

Kultura jest tym, co odróżnia człowieka od zwierząt.

0x08 graphic
Relacja między kulturą a środowiskiem przyrodniczym - Trzy poziomy kultury:

  1. 0x08 graphic
    techniczno - ekonomiczny

  2. społeczno - polityczny

  3. ideologiczny

Kultury należy badać „indywidualnie”, każdą z osobna; część elementów się powtarza, jest podobna - trzeba pokazać warunki, jakie doprowadziły do powstania tych elementów (~ewolucja konwergentna). Nie zakłada się żadnych uniwersalnych schematów!

Ewolucja ma charakter liniowy, ale może być wiele rodzajów ewolucji i może działać wiele niezależnych od siebie czynników.

Podsumowanie: (Bachofen?) Ogólnie rzecz ujmując, rozwój rasy ludzkiej nie zna skoków, postępów, lecz tylko stopniowe przejścia: przechodzi przez wiele stadiów, a o każdym z nich można powiedzieć, że zawiera w sobie stadia poprzedzające i następujące po nim.

Porównanie: ewolucjonizm vs dyfuzjonizm

W dyfuzjonizmie zadaniem badacza jest śledzenie wędrówek idei, różnych elementów - w czasie i przestrzeni

Ewolucjonizm

Dyfuzjonizm

Wynalazczość

naturalna, spontaniczna

wyjątkowa; powielanie wzorów

Podobieństwo kultur

powszechne prawa ewolucji

wzajemne kontakty, oddziaływania, przepływ idei

Kultura

organiczna całość

zbiór elementów, zdolnych do samodzielnego funkcjonowania

Rozumienie kultury

atrybutywne (przynależna ludziom)

dystrybutywne (cecha społeczności określonych w czasie i przestrzeni)

Nauka o kulturze

„przyrodnicza”

„humanistyczna historia kultur”

06.11.2006

Dyfuzjonizm

Powstał na bazie krytyki ewolucjonizmu. W jego obrębie wyróżnić można 3 nurty:

SZKOŁA ANGIELSKA (dyfuzjonizm brytyjski)

Najbardziej dziwaczna. Rozwijana przez Sir Graftona Elliota Smitha (1871-1937), anatoma, egiptologa oraz Williama Jamesa Perryego (1868-1948), geografa.

Są oni tzw. twórcami teorii heliocentrycznej, autorzy „The children of the Sun. A study in the Early History and Civilization” (1923

Za kolebkę cywilizacji uznali Egipt. Badali podobieństwa pomiędzy cywilizacją egipską a innymi. Ich koncepcja szybko odeszła w niebyt z powodu braku metodologii i dowodów w postaci odkryć archeologicznych.

SZKOŁA NIEMIECKO-AUSTRIACKA

Klasyczna forma dyfuzjonizmu.

Twórcą Friedrich Ratzel (1844-1904), niemiecki geograf i etnograf. Profesor Wyższej Szkoły Technicznej w Monachium (od 1880) i uniwersytetu w Lipsku (od 1886). Jego prace wywarły znaczący wpływ na dalszy rozwój geografii.

Był jednym z twórców antropogeografii (wykorzystywanej także w etnografii) i głównym przedstawicielem determinizmu geograficznego, czyli teorii głoszącej, że środowisko geograficzne warunkuje, determinuje rozwój społeczeństw i od niego zależy rozmieszczenie ludności, stopień rozwoju cywilizacyjnego itp. Autor „ Antropogeografii” (1891). Czynniki geograficzne mają wpływ na dyfuzję kultur. Ogólnie rozwój kulturowy zależny od dyfuzji. Rozwój niemożliwy w społeczeństwach izolowanych, ponieważ zachodzi jedynie na skutek masowych migracji i podbojów.

Podzielił świat na tzw. areały kulturowe -wielkie obszary kultury, które mogą się rozprzestrzeniać na cały świat(?). Koncepcja ta została przyjęta i rozwinięta przez Leo Forbeniusa (1873-1938), etnolog i afrykanista niemiecki. Badał on dyfuzję całych zespołów kulturowych, mówił o kręgach kulturowych [„Der Ursprung der Afrikanischen Kulturen” (1898)]. Nadał kierunek całemu dyfuzjonizmowi niemiecko-austriackiemu.

Posługiwał się terminem paideuma (gr. "wychowanie”). Określał nim „duszę kultury”-zasade psychiczną determinująca układ cech kultury. Zestawy tych cech rozprzestrzeniały się, nakładały lub zanikały.

Twierdził, że kultury afrykańskie to kompleks nakładających się warstw. Zadaniem badacza jest wyodrębnienie ich, określenie stopnia ważności, opisanie.

Wilhelm Schmidt (1868-1954), werbista, jeden z twórców szkoły wiedeńskiej. W swoich badaniach również zajmował się głównie Afryką. Jego główne dzieła to „O pochodzeniu idei Boga” oraz „Handbuch der Methode der kultur-historischen Ethnologie”. Stworzył obszerną teorię kultury badanej w konkretnych przejawach.

Krąg kulturowy - obejmuje różnorakie elementy kultury materialnej i duchowej połączone jednorazowo, w jednym miejscu w jedną całość, która zaspokaja istotne potrzeby ludzkiej natury i gwarantuje trwałość ich zaspokajania.

Kręgi kult. wg Schmidta :

Miał problem z ustaleniem ich chronologii oraz ze stwierdzeniem, które kultury wynikłe ze zmieszania tych są starsze, a które młodsze. Powie, że ta, która powstała jest młodsza niż te, z których powstała. Ustali, że na małych obszarach dynamika zmian jest mniejsza. Objawia się to nie tylko w sferze kultury materialnej, ale przede wszystkim duchowej. Utrzymywał też, że jest w stanie określić, który z kręgów kulturowych jest najstarszy na świecie. Podejmował próby rekonstrukcji najstarszej religii pierwotnej. Jako najstarszy wskazał krąg prakultury, zatem jego religia najbliższa jest rodzajowi ludzkiemu. Metoda poszukiwań najstarszego kręgu była bardzo prosta: należy prześledzić drogę migracji wynalazków, a trafimy do miejsca gdzie rozwinęła się najstarsza kultura i religia.

Ze swoich badań nad społ. afrykańskimi wyciągnął następujące wnioski:

Wszędzie występuje idea istoty najwyższej, choć czasem w jakiś sposób zatarta (Wielki Ojciec, Ojciec Życia itp.)

Postaci rywalizujące z istotą najwyższą nigdy nie wygrywają ;)

Na podstawie analiz mitów:

Schmidt zrekonstruował te religię i nazwał ja najpierw pramonoteizmem, później monoteizmem najstarszych kultur świata.

Określił ją jako:

Próbuje ustalić, kiedy pramonoteizm funkcjonował i stwierdza, że w przed paleolitem.

Jako źródła pramonoteizmu wskazał:

Zdolność myślenia przyczynowo-skutkowego

Praobjawienie (we wszystkich religiach występują mity, uważane za dar od istoty najwyższej)

Teoria ta została szybko zakwestionowana.

SZKOŁA AMERYKAŃSKA

W „ rozcieńczonej” formie przetrwała do dziś.

Koncepcja areału kulturowego ( F. Boas, H. Lowie, E. Sapir, A. Knoeber, C. Kluckhohne )

Teoria systemu światowego

Porównanie regionalne

Teoria globalizacji

Koncepcja areału kulturowego wiąże się z początkiem antropologii kultury. Boas ściąga do USA uczonych z Niemiec i Austrii. Starają się wspólnie wyodrębnić i opisać duże jednostki kulturowe, obserwują ich dynamikę. Duży nacisk kładą na sumienne badania terenowe, które dostarczyć mają materiału porównawczego. Podejmują także próbę odtworzenia przeszłości badanych kultur. Krytykują ewolucjonizm. Boas: podstawą dedukcji ma być rzeczywista historia,.

Dyfuzjonizm to druga, obok ewolucjonizmu bardzo wpływowa szkoła. Dziś do głosu dochodzi w wielu koncepcjach antropologicznych.

Wykład 13.11

Funkcjonalizm

Pojawił się w 1922 roku, wraz z monografiami: „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” Bronisława Malinowskiego, oraz „Mieszkańcy Andamanów” Alfreda Radcliff Browna.

Funkcjonalizm przynosi nową wizję kultury i badań nad nią. Powstał w opozycji do ewolucjonizmu. W swojej krytyce:

Nowy cel badań:

Podstawowe założenia:

Elementy kultury są powiązane, wzajemnie na siebie wpływają. Każdy element spełnia ściśle określone funkcje w stosunku do innych. Manipulowanie jednym wywiera wpływ na inne. Cechy całości nie redukują się do cech poszczególnych części - należy więc badać elementy w kontekście całości!

System organiczny:

system reprodukcyjny

system krążenia (obieg)

system trawienny

system nerwowy

Systemy społeczeństwa:

pokrewieństwo

religia

gospodarka

polityka

Można powiedzieć, że funkcjonalizm to w zasadzie ewolucjonizm bez idei ewolucji .

Durkheim wpłynął mocno na Malinowskiego i Radcliffa, choć nie uważali się za jego uczniów.

Bronisław Malinowski (1884-1942) „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”

Kultura - w pierwszym rzędzie jest to aparat instrumentalny, dzięki któremu człowiek znajduje się w lepszej sytuacji w rozwiązywaniu konkretnych, specyficznych problemów, jakie napotyka w swoim środowisku w trakcie zaspokajania potrzeb.

KONCEPCJA POTRZEB

Potrzeby są wrodzone, na nich nabudowuje się kultura, służąca do ich zaspokajania. Aby opisać kulturę, trzeba opisać warunki, w jakich dana społeczność jest w stanie przetrwać. Społeczeństwo przekazuje kulturę z pokolenia na pokolenie.

Z drugiej strony, kultura tworzy ramy, w których można zaspokajać potrzeby. Człowiek jest więc determinowany jednocześnie biologicznie i kulturowo.

0x08 graphic

POTRZEBY PODSTAWOWE

REAKCJE KULTUROWE

Przemiana materii

Zaopatrzenie w żywność

reprodukcja

pokrewieństwo

Wymogi organizmu

schronienie

bezpieczeństwo

Ochrona

ruch

Działanie

Rozwój

Trening

zdrowie

higiena

POTRZEBY INSTRUMENTALNE

REAKCJE KULTUROWE

Produkcja, używanie, utrzymywanie i reprodukcja kulturowego aparatu, narzędzi i dóbr konsumpcyjnych

gospodarka

Kodyfikacja, regulowanie w działaniu i sankcjonowanie ludzkich zachowań w zakresie techniki, obyczajowości, prawa, przepisów moralnych

Kontrola społeczna

Transmisja tradycji kulturowej, kształcenie personelu dla poszczególnych instytucji

edukacja

Organizacja kolektywnego działania, wyposa żenie władzy w środki niezbędne do jej działania

polityka

POTRZEBY INTEGRATYWNE „DUCHOWE”

REAKCJE KULTUROWE

Przekazywanie doświadczeń za pomocą precyzyjnie sformułowanych zasad

Nauka

Intelektualna i praktyczna kontrola przeznaczenia i losu

Magia i religia

Wspólny rytm rekreacji, ćwiczeń i odpoczynku

Sztuka, sport, ceremonie

Wynikają z tego, że człowiek nie potrafi żyć tylko tym, czego aktualnie doświadcza

MAGIA - zespół czysto praktycznych aktów sprawowanych jako środek dla osiągnięcia konkretnego, praktycznego celu; ma charakter substytutywny, zastępuje działanie, kiedy nie wiadomo co robić, nie ma racjonalnego wytłumaczenia i sposobu działania. Człowiek ucieka się do magii, gdy nie wie, co zrobić, wiedza i nauka nie wystarczają - stawia ją po stronie sacrum. Magia ma dwa wymiary-indywidualny i społeczny.

Funkcje na płaszczyźnie indywidualnej:

Funkcje na płaszczyźnie społecznej:

RELIGIA - każdy zbiór wierzeń i praktyk odnoszący się do sił nadprzyrodzonych, a powiązany w organiczny system, który wyraża się w życiu społecznym szeregiem aktów kultu regularnego, publicznego i przymusowego, opartego na tradycji mitologicznej w niższych społeczeństwach, a teologiczno-dogmatycznej w wyższych i szeregiem norm postępowania. Normy te ściśle powiązane są z dogmatami kultu i posiadają, obok społecznej, sankcje nadprzyrodzone.

Śmierć rodzi potrzebę zaprzeczania temu, że życie ma kres. Skłania do refleksji „co dalej” i powoduje wiarę w istnienie innego świata. Inny świat, to nowy typ egzystencji. Religia to filtr trudnych doświadczeń; silnie działa na emocje.

Funkcje na płaszczyźnie indywidualnej:

Funkcje na płaszczyźnie społecznej:

Alfred Reginald Radcliffe Brown (17 stycznia 1881 - 24 października 1955), brytyjski antropolog kulturowy, współtwórca funkcjonalizmu w antropologii społecznej. W latach 1906-1908 prowadził badania antropologiczne na Andamanach, a później, od 1910 do 1912 roku, w Australii. Główną dziedziną badań jaką zajmował się Radcliffe-Brown była struktura społeczna i system społeczny, określający siebie mianem ewolucjonisty społecznego. W terminologii jaką wprowadził do antropologii i socjologii bazował, podobnie jak organicyści, na analogiach w stosunku do nauk przyrodniczych.

„The Andaman Islanders” (1922); “Metody etnologii i antropologii społecznej”

Aspekty systemu społecznego:

Jednostki + relacje + role = struktura społeczna

Struktura społeczna spełnia dwie funkcje: regulacji stosunków i eliminacji konfliktów.

Kultura jest aspektem systemu społecznego i nie da się jej badać w oderwaniu!!!

20.11.2006

Strukturalizm

„ Za każdym sensem kryje się nonsens”

C. Levi-Strauss

Dla strukturalistów ważniejsza niż treść będzie forma relacji. Treść i znaczenia będą w stosunku do niej wtórne (powstają w wyniku relacji). Wszystko dzieje się w określonym kontekście, który generuje znaczenie (kolor umieszczony w kontekście kulturowym nabiera znaczenia, np. biały- dla nas kolor czystości, niewinności, dla innych jest kolorem żałoby). Sposób, struktura połączeń oraz znaczenie będą przedmiotem badań strukturalistów.

Struktura:

Ferdinand de Saussure (ur. 26 listopada 1857 w Genewie - zm. 22 lutego 1913), językoznawca szwajcarski. Określił język jako stały zbiór norm społecznych, umożliwiających porozumiewanie się. Podobnie jak Jan Niecisław Baudouin de Courtenay odróżniał język jako system zasad od mówienia, które jest indywidualną realizacją tegoż systemu.

„Kurs językoznawstwa ogólnego” (1959)

Wyróżnił:

Język to cały system znaków, konwencji, zwyczajów. Jest wszystkim tym, co niesie zasób znaczeń, umożliwia komunikację. Jest bytem nadrzędnym w stosunku do mowy.

Mowa to zjawisko wtórne do języka, indywidualne. Nikt nie używa w mowie całego zasobu języka, lecz mówi na własny sposób.

Badając język, badamy elementy w odniesieniu do całości. Nie jesteśmy w stanie oddzielić strony dźwiękowej od znaczeniowej. Znaczenie dźwięku nie może zostać zmienione. Związek dźwięk-znaczenie jest arbitralny, ale niezmienny.

ZNAKI: Oznaczające- np. słowo „stół”

Oznaczane- przedmiot stół (Zależy od umowy, nie ma tu żadnego związku między dźwiękiem a przedmiotem. STRUKTURALIŚCI DOJDA DO WNIOSKU, ŻE PODOBNIE JEST Z KULTURĄ)

Szkoła praska wprowadziła tzw. cechy dystynktywne (opozycje strukturalne, opozycje binarne). Język opiera się na opozycjach -cecha i brak cechy (np. długość-brak długości). Obecność lub nieobecność jakiejś cechy wpływa na znaczenie słowa: kot-kod, pies-bies. Strukturalizm w językoznawstwie będzie próbował zbadać miejsce opozycji binarnych w języku.

Strukturalizm kultury zaczerpnął od strukturalizmu języka:

Claude Levi-Strauss (ur. 28 listopada 1908 w Brukseli) jest francuskim antropologiem, socjologiem i filozofem. W latach 1934-1937 profesor socjologii na Uniwersytecie São Paulo. W latach 1938-1939 dzięki pomocy rządu francuskiego odbył podróż w głąb Brazylii, gdzie poznawał zwyczaje Indian Nabikwara i Tupi-Kawahib. Po porażce francuskiej w 1940 wyjeżdża do USA gdzie pracuje w New School for Social Research w Nowym Jorku. 1949 zastępca dyrektora Muzeum Człowieka w Paryżu, następnie profesor (directeur d'études) w École pratique des hautes études. W latach 1953-1960 Sekretarz Generalny Międzynarodowej Rady Nauk Społecznych. Od 1959 do emerytury w 1982, profesor antropologii społecznej w Collège de France. Członek Akademii Francuskiej. Jest głównym przedstawicielem strukturalizmu w teorii kultury. Zajmował się między innymi analizą mitów, strukturami pokrewieństwa i teorią wymiany.

„Elementarne struktury pokrewieństwa”; Smutek tropików; „Totemizm”; „Antropologia strukturalna”

Kultura- system komunikacji służący porozumiewaniu się ludzi. Znakami są rytuały, mity, zwyczaje, ubiór, sposób zachowania się. Znaki te maja charakter umowny. Opierają się na opozycjach binarnych, modyfikujących znaczenie określonych elementów.

C. Levi Strauss: „Świat poznajemy przy pomocy zmysłów. Temu, co postrzegamy nadajemy pewne cechy, znaczenia. I mózg i zmysły porządkują i interpretują otrzymywane dane. W ten sposób niszczymy czas i przestrzeń, dzielimy, klasyfikujemy, szufladkujemy.”

Widmo optyczne-brak granic między barwami → continuum. Człowiek postrzega je jednak jako poszczególne kolory, oddzielone od siebie. Jednocześnie poszukuje opozycji i znajduje je, np. zielony-czerwony (bo na różnych końcach). Dalej-szuka elementu, który znajduje się w środku i wybiera żółty. Proces ten znajduje swoje odzwierciedlenie w kulturze- sygnalizacja świetlna. Według Levi Straussa każde zjawisko można przeanalizować w ten sposób.

Badając kulturę strukturalnie, badamy samych siebie. Kultury porównywać można tylko na płaszczyźnie struktur. O uniwersalności mówić można tylko na tym poziomie.

Trójkąty kulinarne....

Powinny być rozrysowane, ale mi się nie chciało;) A poza tym, nic z nich nie wynika, przynajmniej jak dla mnie.

Na podstawie tych trójkątów wysnuł teorię na temat struktury społecznej:/

Drugim genialnym pomysłem Levi Straussa była analiza pokrewieństwa na przykładzie mitów greckich. Mit jest dla Straussa opowieścią święta dla tych, którzy w nią wierzą. Brak w micie rozróżnienia natura-kultura. L. S. będzie próbował odkryć uniwersalną zasadę myślenia. Każdy mit poza dosłownym sensem, posiada drugi, ukryty. Jak do niego dotrzeć? Mit trzeba rozłożyć na małe „cegiełki”, z których został zbudowany. Te same cegiełki, ale ułożone w inny sposób dadzą inny mit. (???????)

27.11.2006

Koncepcje etologiczne

Konrad Lorenz (1903-1989) austriacki zoolog i ornitolog, twórca nowoczesnej etologii, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii w 1973 roku, studiował zachowanie zwierząt, zwłaszcza gęsi szarych, odkrył zasadę odciśnięcia w psychologii.

Robert Andrey (1908-1980)

Desmond Morris - jak homo sapiens funkcjonuje w przyrodzie? Co sprawia, że człowiek jako „naga małpa” odniósł tak wielki sukces?

Mamy wiele cech wspólnych z prymatami, jednak jest coś, co nas znacznie odróżnia-jesteśmy jedyną małpą drapieżną, polującą systematycznie. Możliwe, że taki tryb życia prowadziły już australopiteki. Polowanie odegrało pierwszoplanową role w procesie hominizacji. Darwin twierdził, że broń i jej użycie czyni człowieka. Polowanie spowodowało konieczność podziału pokarmów, wprowadziło umowę między płciami.

Morris: instynkt łowiecki uruchomił machinę ewolucji dwutorowej-biologicznej i kulturowej. Proces uczłowieczania pojawił się wraz z polowaniem. Próbuje w ten sposób wyjaśnić osobliwości ludzkich zachowań: zachowania społ., stratyfikację, domostwo jako instytucje społ.. Człowiek jest „trójwarstwowy”: podłoże małpie+ drapieżność+ zachowania zespołowe= zachowania ludzkie. Są sytuacje, w których dominują zachowania właściwe prymatom lub drapieżnikom, lub wypadkowa zachowań jednych i drugich. Na tej bazie powstaje kultura.

Zarzut często czyniony Morrisowi- czy da się opisać kulturę ludzką w kategoriach zoologicznych? Czy te sfery się nie rozmijają?

Co Morris na to?

Kulturę i biologię łączy zjawisko adaptacji (ukazuje to definicja kultury Morrisa- kultura ludzka to system wyuczonych ewolucyjnie zachowań, właściwy naszemu gatunkowi mechanizm adaptacji, uzupełniający adaptację biologiczną)

Nie ma nic niespójnego w założeniu, że kultura ludzka musiała kształtować się w ramach, które narzuca biologia. Elementy te wzajemnie na siebie wpływają.

Kultura rozwija się jednocześnie z ewolucją biologiczną. Zaczyna nas ograniczać i wpływać na nasze zachowania, modyfikując je. Dzieje się tak, gdy „kłębowisko nagich małp zgęstnieje”, np. mieszkaniec dużego miasta zaczyna przejawiać nienaturalne zachowania, które nie mają charakteru adaptacyjnego.

Kultura jest specyficznie ludzką forma biologicznego przystosowania. Nie rozumiemy zatem kultury jedynie jako zbioru ustereotypizowanych, tradycjonalnych ludzkich reakcji, lecz w pojęciu ich instrumentalnej funkcji zaspokajania potrzeb człowieka jako wysoko zintegrowanego organizmu. (Ralph Piddington-perspektywa etologiczna).

Ulrich Kull

TECHNIKI MATERIALNE

TECHNIKI SOCJALNE

Nauka

Instytucje normatywne

Rzemiosło

Państwo

Technika

Sztuka

(prowadzą do ciągłych zmian środowiska)

Etyka

Ideologia

Religia

(służą zachowaniu równowagi, ciągłości kulturowej)

Socjobiologia

Edward Osborne Wilson (ur 10 czerwca 1929 w Birmingham w Alabamie, USA), amerykański biolog znany głównie ze swoich badań nad entomologią, ewolucją oraz socjobiologią.

Jest jednym z twórców współczesnej socjobiologii.

Otrzymał wiele wyróżnień za swoje prace, w szczególności National Medal of Science, Nagrodę Crafoorda oraz dwukrotnie Nagrodę Pulitzera.

Jego główne prace to:

● The Theory of Island Biogeography (1967) ● Insect Societies (1971) - jedna z najlepszych monografii w tej dziedzinie, w ostatnim rozdziale autor proponuje utworzenie wspólnej socjobiologii dla wszystkich zwierząt, lecz nie włącza w to jeszcze ludzi. ● Sociobiology: The New Synthesis (1975) - dotyczy głównie choć nie wyłącznie zwierząt społecznych innych niż ludzie ● On Human Nature (1978) - na temat socjobiologii człowieka. Otrzymał za nią w 1979 Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction. ● Biophilia (1984) ● Diversity of Life (1992) ● The Ants (1990, wspólnie z Bertem Holldoblerem). Otrzymali Nagrodę Pulitzera w kategorii General Non-fiction w 1991. ● Konsiliencja (1998) - postuluje w głównej mierze zbliżenie nauk społecznych z naukami przyrodniczymi, Wilson dowodzi w tej pozycji, iż nasze zachowania są wynikiem wrodzonych reguł epigenetycznych

GŁÓWNE TEZY SOCJOBIOLOGII:

Człowiek w świecie przyrody nie jest niczym wyjątkowym. Podlega prawu doboru naturalnego, prawom ewolucji. W procesie ewolucji tworzy formy życia społecznego. 3 szczeble życia społecznego(altruizm, podział pracy, integracja):

Później oddzielił trzeci szczebel-osobny dla człowieka.

Ewolucja następuje drogą doboru naturalnego. Pojawiają się dziedziczone genetycznie wzorce zachowań.

Jednostką dobory jest gen, nie człowiek i nie gatunek.

Co wyróżnia człowieka?

„Koewolucja genetyczno-kulturowa polega na fascynującej interakcji, w której kultura powstaje i jest kształtowana przez imperatywy biologii, a jednocześnie cechy biologiczne ulegają zmianie wskutek ewolucji genetycznej, zachodzącej w reakcji na kulturowe innowacje.”

E.O. Wilson

0x01 graphic

„Geny trzymają kulturę na smyczy, bo kultura trzyma na smyczy geny.”

Ewolucja genetyczna postępująca droga doboru naturalnego poszerzała możliwości tworzenia kultury, a kultura wspierała genetyczną wartość.

Wykład 04.12.

Desmond Morris

Co sprawia, że człowiek - „naga małpa” - odniósł taki sukces w środowisku? Pod względem anatomii i fizjologii jest jednym z prymatów - ale nie w 100% podobnym. „Naga małpa” jest jedyną małpą drapieżną, uprawia aktywne polowania.

Wg Morrisa aktywne polowanie to „naciśnięcie guzika”, który uruchomił proces ewolucji - biologicznej i kulturowej. Polowanie to punkt wyjścia dla wyjaśniania typów osobowości, ról społecznych, struktury społecznej, zachowań.

podłoże małpie + drapieżność + zachowania zespołowe = człowiek i zachowania ludzkie

Są sytuacje, w których dominują zachowania specyficzne dla prymatów, specyficzne dla drapieżników, lub takie, w których występują obydwa typy. W ten sposób kształtuje się kultura.

Zarzut: Czy można wszystko wyjaśniać w kategoriach zoologicznych?

Odpowiedź Morrisa: Istnieje ważny łącznik między kulturą a naturą - ADAPTACJA.

Kultura ludzka to system wyuczonych zachowań, wykształcony w toku ewolucji jako pewien właściwy naszemu gatunkowi mechanizm adaptacji i uzupełniający adaptację biologiczną.

Rozwój kultury towarzyszy rozwojowi biologicznemu - kultura kształtowała się w ramach biologii: anatomii, fizjologii, czynników środowiskowych.

Socjobiologia: także zwrotnie - kultura wpływa na biologię i ją modyfikuje!

Morris „Ludzkie zoo” - kultura z jednej strony wynika z adaptacji, ale z drugiej - zaczyna nas i naszą biologię ograniczać, kiedy „kłębowisko nagich małp gęstnieje”, pojawiają się mechanizmy nieadaptacyjne, wynaturzone; „zwierzę w betonowym bunkrze kultury”.

Film

Polowanie stało się czymś więcej niż zdobywaniem pożywienia - przyjemnością, wyzwaniem, obsesją.

[Roślinożerca w nas - lubi słodkie (owoce, miód, miodowe mrówki) - zwłaszcza między posiłkami]

Po wyjściu na sawannę - zmiana pozywienia, wzrost znaczenia mięsa polowania w grupie, konieczność współpracy + adaptacja mięsa do naszych potrzeb (gotowanie, pieczenie) zamiast nas do natury.

Wspólne jedzenie jako działanie społeczne, nie tylko zaspokajanie głodu: jemy razem z innym, o tych samych porach, w miejscach do tego specjalnie przeznaczonych. Człowiek je właściwie wszystko: rośliny, wszystkie rodziny zwierząt, nawet ziemię (sól ).

Umiejętność pływania - potrzebna do zdobywania nowych form pożywienia (ryby, owoce morza) - szczególna własność człowieka

KULTUROZNAWSTWO

„Przedmiotem refleksji kulturoznawczej jest rzeczywistość myślowa, w której żyje i funkcjonuje człowiek Sprawia ona, że jego zachowania nie są czysto fizycznymi reakcjami na bodźce zewnętrzne, lecz działaniami uregulowanymi kulturowo, co znaczy m.in. zrozumiałymi dla innych uczestników danej kultury. Sprawia to, że najmniejszy nawet gest znaczy, posiada sens, wspiera się o system założeń, jest częścią pewnego „języka”; zarazem jednak może być również świadomym autorskim projektem (choć niekoniecznie oryginalnym), „chcącym” coś zakomunikować i potrzebującym odbiorcy.”

J. Sójka „Źródła refleksji kulturoznawczej”

Początek kulturoznawstwa datowany jest na lata 60.-70. XX wieku

Założenia:

Podejście:

Początkowo postulat stworzenia ściśle określonej dyscypliny badań, nauki; na zasadzie tworzenia w opozycji. Postulat ten szybko padł, ponieważ pojawił się problem ze znalezieniem jednej, wspólnej definicji kultury.

Perspektywa badawcza-zespół częściowo zachodzących na siebie pól, dający obraz kultury z każdej strony. Wynika z interdyscyplinarności kulturoznawstwa. Jednoczą pytania, a nie dawane odpowiedzi.

5 głównych zagadnień:

  1. Kulturoznawstwo jako nurt obejmujący całość kultury i jej przejawów, humanistyka zintegrowana.

  2. Kulturoznawstwo jako perspektywa zajmująca się możliwie szeroką komunikacją. Nośnikiem kultura. Kultura jako dialog, dyskurs społeczny. Występuje problem z przekładem międzykulturowym.

  3. Kultura jako problem teoretyczny, czyli „co to jest kultura”?

  4. Kulturoznawstwo jako refleksja nad kultura wysoką. Wymiar praktyczny-upowszechnienie, świadoma partycypacja, tworzenie i edukacja kulturowa.

  5. Kulturoznawstwo traktujące przedmiot podwójnie-dziedzina badań jednocześnie jest przedmiotem badania.

Wyżej przedstawiony podział jest podziałem sztucznym.

Kulturoznawstwo jako nurt obejmujący całość kultury i jej przejawów, humanistyka zintegrowana.

Występują tu dwa aspekty:

Pojawia się pytanie, jak szeroko rozumieć kulturę. Kulturą może być wszystko

„Kulturoznawstwo jest zatem ofertą określonej perspektywy, zachętą do...odprzedmiotawiającego ujęcia rzeczywistości: obiekty zewnętrznego świata przestają być rzeczami, a stają się nośnikami sensu, znaczą, komunikują.”

J. Sójka „Źródła refleksji kulturoznawczej”

Kulturoznawstwo jako perspektywa zajmująca się możliwie szeroką komunikacją. Nośnikiem kultura. Kultura jako dialog, dyskurs społeczny. Występuje problem z przekładem międzykulturowym.

Umiejętność objęcia całego przekazu kulturowego, aktywnego poszukiwania znaczeń tego przekazu oraz umiejętnością zwrócenia się ku intertekstualności (wzajemne relacje elementów przekazu). Kulturoznawstwo zawęża nieco perspektywę. Może się koncentrować np. na tekście-słowie pisanym. Analiza i znajomość języka, teorii dzieła literackiego czy filmu itp., lub jeszcze bardziej zawężone-odnoszące się konkretnie do filmu, teatru(cultural studies). Badanie odbywa się poprzez analizę gatunku, nie treści.

Gdzieś tutaj umieścić można problem związany z przekładem kulturowym -rozumiemy, czy przekładamy na zasadzie podobieństw?

Kultura jako dialog, wymiana sensów, znaczeń; również wynika z odprzedmiotowienia. Nie patrzymy na rzeczy, ale na nośniki sensów.

Kultura jako problem teoretyczny, czyli „co to jest kultura”?

Pytanie o to, czy możliwe jest stworzenie kulturoznawczej definicji kultury, czy możliwa jest definicja obejmująca wszystkie aspekty kultury, czy możliwe jest stworzenie granic badawczych.

Kulturoznawstwo jako refleksja nad kultura wysoką. Wymiar praktyczny-upowszechnienie, świadoma partycypacja, tworzenie i edukacja kulturowa

Historia sztuki, muzyki, teatru, literatury. Aktywne uczestnictwo i tworzenia kultury pojętej w ten sposób. Praktyczny aspekt kulturoznawstwa. Kulturoznawca diagnozuje, prognozuje, modeluje kulturę z jednej strony. Z drugiej jest „aktywistą”- nie tylko uczestniczy, ale też upowszechnia [animacja kultury].

Kultura jest rozumiana jako dialog - kulturoznawca prowadzi ten dialog świadomie. Kultura jest zespołem sensów, nie wytworów. Wiąże się to z świadomością, że każdy jest w kulturze, każdy ja tworzy. Taki kulturowy aktywista wprowadza w życie nową świadomość. Wymaga to umiejętności obserwacji dynamiki kultury.

Program edukacyjny kulturoznawstwa „stosowanego”, animacji kultury:

Wiedza teoretyczna staje się narzędziem ingerencji w kulturę.

Kulturoznawstwo jako humanistyka zintegrowana.

Kulturoznawstwo jako nurt badań teoretycznych:

Kulturoznawstwo traktuje swój przedmiot podwójnie-dziedzina badań jednocześnie jest przedmiotem badania.

Podwójne potraktowanie dziedziny badań-badanie własnej dyscypliny jako części kultury, czyli przedmiotu badań. Jak pogodzić uczestnictwo w kulturze z koniecznym przy badaniach dystansem?

2 modele podejścia:

ujęcie własnej dyscypliny jako zjawiska kulturowego, które też podlega zmianom.

Problemy wynikające z wielopłaszczyznowości kulturoznawstwa:

Kulturoznawstwo, czy kulturoznawstwa? Różne ośrodki pracują według różnych refleksji, koncepcji kultury, jej obszarów, czy zjawisk. Nie ma określonych granic przedmiotu zainteresowania.

Są jednak pewne cechy wspólne:

Można powiedzieć, że kulturoznawstwo jako podejście jest jedno, a realizacji kulturoznawczej perspektywy - wiele, wyspecjalizowanych.

Heinrich Rickert (ur. 25 maja 1863 w Gdańsku, zm. 25 lipca 1936 w Heidelbergu), filozof niemiecki, profesor uniwersytetów we Fryburgu Bryzgowijskim i Heidelbergu przedstawiciel neokantowskiej szkoły badeńskiej.

Dla niego punktem wyjścia jest rozróżnienie na nauki ścisłe i kulturoznawstwo. Obie są empiryczne, badają tę samą rzeczywistość, ale w różny sposób. Cecha zasadniczą tej rzeczywistości jest to, że niektóre elementy mają dla nas wartość, znaczenie. Są to elementy, które mogą należeć do świata natury, ale posiadają właściwość, która odróżnia je od innych. Nie są obiektywne, ale wyróżnione dla nas. Ich znaczenie zależy od nas.

Jeśli istnieje nauka zajmująca się naturą rzeczywistości, musi tez istnieć taka, która bada elementy, którym nadaliśmy sens. Początkowo historia traktowana była jako nauka o faktach kulturowych.

Dla Rickerta kultura to przeciwieństwo natury. Natura jest tym, co powstało samo z siebie, kultura tym, co wytworzył człowiek, ale bez nacisku zewnętrznego. Kultura to także rzeczy niewytworzone przez człowieka (elementy natury), ale którym nadaliśmy wartość. Obiekty wytworzone przez człowieka nigdy nie są wolne od wartości.

Rozumowanie Rickerta legło u podstaw antynaturalistycznego podejścia do kultury.

1

1

Wstęp do kulturoznawstwa - wykłady

najbardziej zdeterminowany warunkami środowiskowymi

najmniej zdeterminowany

potrzeby

kultura


Wyszukiwarka