WŁADYSŁAW STRÓŻEWSKI „ONOTOLOGIA”

Geneza nazwy „metafizyka”:

- pierwszy zaproponował ją Andronikos z Rodos, który w rozprawach Arystotelesa zauważył rozróżnienie na nauki ściśle fizyczne i takie, co ujmowały podstawowe problemy filozoficzne w sposób bardziej ogólny. Tym drugim nadał nazwę ta meta ta physika.

Rozumienia metafizyki:

- uniwersalność przedmiotu metafizyki, obejmującego całość bytu

- ograniczanie jej właściwego zakresu wyłącznie do przedmiotów niematerialnych (ostateczne przyczyny świata - nieruchomi poruszyciele, idee, Bóg.)

Immanuel Kant wyznawał aprioryczność metafizyki, jego śladem podążyli pozytywiści (najbardziej radykalnie - neopozytywizm Koła Wiedeńskiego).

Wrogowie metafizyki to kierunki materialistyczne i skrajnie scjentystyczne.

Filozofia pierwsza (według Arystotelesa)

- nauka ogólna, rozważająca problematykę bytu jako bytu, badająca jego ostateczne przyczyny. Byt nie ogranicza się do substancji materialnych, więc filozofia pierwsza musi objąć także substancje niematerialne i rozpatrywać je w aspekcie ich bytowości. Filozofia pierwsza zasługuje na miano mądrości - bo docieka przyczyn ostatecznych (scientia primarum causarum), i na miano teologii - bo najwyższą z tych przyczyn jest Bóg.

Zwłaszcza w średniowieczu metafizykę pojęto jako naukę boską (scientia divina).

kryteria pierwszeństwa pierwszej filozofii
Przedmiotowe: Bada zasady bytu i myślenia; Analizuje arche rzeczywistości; Bada to, co wspólne i najogólniejsze; Bada początek wszelkiego myślenia.		Metaprzedmiotowe: Dostarcza przesłanek pozostałym dyscyplinom filozoficznym; Zajmuje się założeniami, które inne nauki milcząco przyjmują; Jest wzorcem naukowości; Uzasadnia możliwość uprawiania filozofii.
Pierwszeństwo filozofii pierwszej ze względu na:
Stosunek do innych nauk: Podstawa teoretyczna innych nauk	Przedmiot: Arche Byt jako byt Świadomość Język		Sposób poznania: Ujęcie bezpośrednie; Odwołanie się do pierwszych zasad; Bezpośredniość (naoczność); Intuicja

Krytyka metafizyki:

1. Hume - „nic oprócz sofisterii i złudzeń” ;)

2. Kant - wiedza, która nie ma kontaktu z doświadczeniem, nie zasługuje na miano nauki

3. neopozytywizm - pojęcia metafizyki nie odpowiadają przedmiotom w empirii, jej twierdzeń nie da się zweryfikować.

4. marksizm - krytyka obejmuje przesłanki metodologiczne (jak u neopozytywistów) oraz krytykę mówienia o bytach transcendentnych.

5. Heidegger - porzucenie przez metafizykę właściwego jej przedmiotu badań (Bycia) i ograniczenie się do badania bytu i bytów.

Metafizyka i ontologia w systemach filozoficznych

Tomizm

Zadanie metafizyki - poszukiwanie ostatecznych uzasadnień rzeczywistości. Poznanie metafizyczne dotyczy bytu.

Metafizykę obowiązują postulaty sprawdzalności i poprawności logicznej; intersubiektywna przekazywalność (zrozumiałość języka)

Podstawowe założenia: poznanie zmysłowe i tzw. pierwsze zasady intelektu

Alexius Meinong

Teoria bytu - najogólniejsza dyscyplina filozoficzna; jest teorią aprioryczną (obejmuje to, co jest dane - nie tylko przedmioty istniejące, ale i nie posiadające istnienia).

Dzieli się na teorię ogólną i teorie szczegółowe (np. matematyka)

Metafizyka - nauka empiryczna o rzeczywistości; jest nauką aposterioryczną, dysponującą różnymi metodami dostępu do rzeczywistości.

Martin Heidegger

Potrzeba nowego ugruntowania metafizyki poprzez powrót do najwcześniejszych intuicji związanych z bytem, powstaje termin „ontologia fundamentalna”.

ontologia fundamentalna - przedmiotem jej badań jest nie byt, tylko b y c i e. zadanie - badanie sensu bycia, analiza bytu ludzkiego (Dasein).

Dwie wizje metafizyki: myśląca byt, nie wiedząc, co jest jego podstawą

myśląca bycie (lepsza)

Nicolai Hartmann

Byt posiada dwa oblicza: racjonalne (dające się wyjaśniać) - którym zajmują się nauki

szczegółowe i ontologia;

irracjonalne (tajemnicze) - zajmuje się nim metafizyka.

Dwa typy myslenia:

konstrukcyjne myślenie systemowe (charakterystyczne dla filozofów mających na względzie logiczną spójność swych systemów; np. Plotyn, Tomasz z Akwimu, Hobbes, Spinoza, Schelling, Fichte);

myślenie problemowe (podejmuje problemy takimi, jakimi są; np. Platon, Arystoteles, Descartes, Hume, Leibniz, Kant)

Podstawową nauką filozoficzną jest ontologia (zajmuje się bytem -> Arystoteles)

Roman Ingarden

Ontologia - teoretyczna podstawa pozostałych dyscyplin filozoficznych; jest:

1. filozoficzną nauką aprioryczną;

2. nauką niezależną od jakichkolwiek twierdzeń o faktach;

3. nauką pierwszą, niezależną od pozostałych, którym dostarcza najbardziej fundamentalnych przesłanek.

Podstawowe zadanie ontologii: analiza zawartości idei, czystych możliwości w perspektywie ich konkretyzacji w przedmiotach indywidualnych. Ontologia a priori wyklucza sprzeczne stany rzeczy, stwierdza określone związki konieczne, ukazuje sytuacje możliwe do zrealizowania.

Ontologia - nauka o możliwościach; metafizyka - zajmuje się faktami. Do założeń metafizyki należą sądy ontologiczne, stwierdzające konieczne współistnienie określonego rodzaju momentów.

Filozofia analityczna

1. zadanie filozofii - prowadzenie szczegółowych analiz;

2. język pełni rolę zasadniczą - jest przedmiotem analiz;

3. filozofia ma charakter kognitywny - jej zadaniem jest badanie sposobów użycia języka i poprzez niego docieranie do rzeczywistości

4. analizy traktowane intersubiektywnie, mają dotyczyć stanów pozapodmiotowych

nurty:

- filozofia zdrowego rozsądku (Georgie E. Moore)

- tomizm logiczny (Bertrand Russell i pierwsza filozofia Ludwika Wittgensteina)

- empiryzm logiczny

- Szkoła Lwowsko-Warszawska

- druga filozofia Wittgensteina

- oksfordzka filozofia języka potocznego

- filozofia formalna

ogólna opozycja wobec metafizyki idealistycznej.

Typologie metafizyki

Wg. Giovanni Reale:

1. metafizyka transcendentalistyczna (przedmiotem namysłu są zasady i przyczyny leżące poza tym, co dane w bezpośrednim poznaniu)

2. naturalistyczna (poszukiwanie przyczyn w ramach natury - presokratycy)

3. korporeistyczna (negowanie istnienia zasad i przyczyn zewnętrznych wobec rzeczywistości - epikureizm, stoicyzm)

4. immanentystyczna (j.w.)

Wg. Tadeusza Czeżowskiego:

1. metafizyka indukcyjna

2. aksjomatyczna

3. intuicyjna

Wg. Peter'a F. Strawson'a:

1. metafizyka rewidująca (konstrukcjonistyczna) - konstruowanie nowych i przekształcanie wcześniejszych schematów pojęciowych;

2. deskryptywna (jak najlepsza analiza schematów pojęciowych)

Wg. Enrico Berti:

1. immanentystyczna (ostateczne wyjaśnienie wewnątrz świata doświadczenia)

2. transcendentalna (obszar rzeczywistości nie dający się sprowadzić do świata doświadczenia)

metafizyki immanentystyczne: naturalistyczne (świat doświadczenia = natura dana w

poznaniu zmysłowym)

materialistyczne (rzeczywistość jest materialna)

idealistyczne (rzeczywistość ma charakter duchowy)

metafizyki transcendentalne: uczestnictwa (przyjęcie co najmniej dwóch dziedzin

bytowości, nadając im różny status; np. platonizm);

doświadczenia (redukcyjne sprowadzenie rzeczywistości do

jednej (ew. kilku) zasad-przyczyn; np. Arystoteles)

POJĘCIE BYTU

- pojęcie bytu czymś najogólniejszym

- treściowo nieokreślone

- niedefiniowalne

Sposoby formowania i precyzowania pojęcia bytu:

1. abstrakcja - rozdzielanie cech istotnych dla badanego przedmiotu od mniej istotnych.

Wywodzi się od Arystotelesa. Rodzaje abstrakcji:

- fizyczna (pomija to, co jednostkowe, i precyzuje treść pojęcia jako powszechnika, obejmującego gatunek, do którego należą przedmioty będące punktem wyjścia abstrakcji)

- matematyczna (zwrócenie uwagi wyłącznie na ilościową stronę badanych przedmiotów, prowadzi do wyodrębnienia aspektu ilości)

- metafizyczna (ważne coś, co pozostaje od początku w każdym przedmiocie poddanym abstrakcji jako coś istotnego dla niego w aspekcie jego przedmiotowości czy bytowości)

2. drzewo Porfiriusza - punktem wyjścia zawsze indywidualny, konkretny byt -> przejście do pojęcia rodzajowego-> przejście do pojęcia ogólniejszego (w rezultacie do pojęcia bytu)

3. separacja - metoda św. Tomasza z Akwinu. Pojęcie bytu odnosi się do jakiejś treści, która musi być treścią konkretną, choć nieokreśloną, i do związanego z nią i dostosowanego do niej indywidualnego istnienia (będącego zawsze istnieniem czegoś konkretnego).

4. intuicja - bytem jest coś, w czym zawarte są cechy decydujące o tym, że jest on takim, a nie innym czymś. W zawartości pojęcia bytu można wyróżnić dwie stałe: treść konstytuującą jakąś istotę i związane z tą istota istnienie.

Własności semantyczne wyrażeń:

- jednoznaczność (np. „człowiek”)

- wieloznaczność (np. „zamek”)

- analogiczność (np.”zdrowie”)

Zakres pojęcia bytu:

- byt indywidualny (dystrybutywne ujęcie bytu)

- zbiór indywidualnych przedmiotów (kolektywne pojęcie bytu)

- wszechbyt, wszystkość, całość

1. Bytowość jako tożsamość

twórca - Parmenides.

Dwa pojęcia kluczowe: niepodzielny, niezmienny, „czysty” byt i nie-byt. Byt jest nie-bytem!-> wszystko co jest, jest bytem [„myśleć i być jest tym samym”]

Nawiązania:

Hegel: tożsamość bytu i niczego jest podstawową przesłanką i zasadą rzeczywistości

2. Byt jako stawanie się

twórca - Heraklit.

„Być” = „stawać się” [mechanizm nieustannego ruchu - motorem zmian są wewnętrzne sprzeczności, które znoszą się nawzajem w ramach nadrzędnej jedności]

nawiązania:

w neoplatonizmie-> zasadą procesu emanacji jest energia wypływająca ze źródła, którym jest Prajednia; energia ta, słabnąca w miarę rozprzestrzeniania się, konstytuuje poszczególne byty.

Bergson-> trwanie (byt) jako nieustanne, twórcze stawanie się [także Teilhard de Chardin, Alfred Whitehead]

3. Byt jako idea i dynamis (możność, moc)

twórca - Platon.

Bytem rzeczywiście bytującym jest idea [jedność idei]

Statyczna koncepcja bytu zostaje zastąpiona koncepcją jego dynamiczności (byt = moc, siła, możność); koncepcja niebytu relatywnego - jeśli bytem jest spoczynek, niebytem jest ruch etc.

4. Byt jako substancja (ousia)

twórca - Arystoteles.

Cztery rozumienia bytu:

1) byt jako coś nie posiadające istnienia ( b r a k )

2) byt jako ruch (przejście z możności do aktu)

3) byt przypadłości (zależny od innego bytu)

4) byt jako substancja (w samym sobie posiada fundament swej bytowości)-> byt w podstawowym znaczeniu tego słowa! Jest bytem indywidualnym; w przypadku substancji materialnych zasadą jednostkowienia jest tzw. materia pierwsza, czysta możność.

Zasadnicze założenia bytowe wg klasycznej metafizyki:

Istnienie - istota; akt - możność; forma - materia; substancja - przypadłość.

5. Byt jako możliwość

twórca - Awicenna.

gwarancją tożsamości bytu - jego istota; cechą istoty jest niesprzeczność, niesprzeczność sprawia, że byt - taki, a nie inny - jest w ogóle możliwy ; możliwe zawsze jest czymś i odpowiada mu jakieś pojęcie

istnienie - przypadłość substancji (stąd przygodność każdego istniejącego bytu)

nawiązania: Leibniz, Johann Christian Wolff

6. Bytowość jako urzeczywistnienie istnienia

- byt jako pierwszy przedmiot poznania

- intelektualność poznania bytu

twórca - św.Tomasz z Akwinu

pierwszeństwo aktu wobec możności; hierarchia bytów (bytem egzystencjalnie najsłabszym jest przypadłość, bytem samoistnym i samodzielnym - substancja); absolutny Byt = Bóg; wszystkie byty mają istnienie, Bóg j e s t istnieniem!

7. Byt i bycie

rozróżnienie pojęcia bytu i bycia - Heidegger

- badać byt jako byt - ujmować byt w jego byciu

- bycie jest zawsze bytem jakiegoś bytu; bycie = egzystencja

- istnienie nie jest tym samym, co byt; jest transcendentne zarówno wobec bytu, jak i jego istoty.

8. Byt Ogarniającego

twórca - Karl Jaspers

żaden byt nie jest ujmowany jako tako (każdy należy do jakiegoś rodzaju, z którym się jednak nie utożsamia); byt Ogarniającego - jest transcendentny wobec bytów konkretnych, które jawią się jako jego przejawy.

ISTNIENIE I SPOSOBY ISTNIENIA

Twierdzenia na temat istnienia:

1. doświadczenie istnienia dokonuje się poprzez inne doświadczenia (najczęściej egzystencjalne)-> doświadczenie transcendentalne

2. poznanie istnienia dokonuje się poprzez intuicje egzystencjalną

3. metafizyka apofatyczna - mówi o tym czym istnienie nie jest, niż czym jest.

Błędy w podejściu do problematyki egzystencjalnej:

- błąd redukcji lub przeniesienia (szukanie sensu „istnieć” wyłącznie w rachunkach logiki formalnej)

- błąd naturalistyczny (utożsamienia istnienia z czymś, czym ono a priori być nie może)

Rozumienie „bycia” u:

Platon: (1) jako łącznik, (2) jako znak identyczności, (3) jako „jest egzystencjalne”

Arystoteles: istnienie jako presupozycja sądów esencjalnych i predykatywnych; związek istnienia i prawdy (nimi zajmuje się filozofia pierwsza); akt i możność jako sposoby istnienia (byt w akcie - samoistny; w możności - niesamodzielny)

Biblia: stworzyć = powołać do bytu to, czego nie było (ex nihilo); zależność egzystencjalna stworzenia od Stwórcy; Bóg bytem pierwszym

Awicenna: wszystkie byty konieczne, dwa rodz. konieczności: wynikająca z działania przyczyn zew.i wynik. z samej istoty przedmiotu (absolutna-przysługuje tylko Bogu); istnienie jako akcydens (dlatego istnienie różne od istoty)

Św.Anzelm: przeciwstawienie istnienia realnego pomyślanemu (istnienie jako coś lepszego od nieistnienia; doskonałość, racja bytowości)

Descartes: świadomość istnienia jako warunek konieczny pewności samego istnienia; pewność własnego istnienia (cogito, ergo sum) - dokonane w wyniku bezpośr.doświadczenia

Podział ze względu na doskonałość istnienia: substancje nieskończone (Bóg)

substancje skończone (umysł, ciało)

przypadłości (idee, właściwości substancji

przestrzennych)

Spinoza: idea Boga zawiera w sobie istnienie konieczne; podział na byty możliwe (przygodne) i konieczne (substancje); substancja jest tylko jedna, nieskończona (Bóg)-pozostałe byty są jej modyfikacjami

Leibniz: istnienie związane z dynamiką (jako siła przeciwstawiająca się nicości); jest aktualne (przeciwstawne możliwości), doskonałe, racjonalne, dobre

Wolff: warunkiem wystarczającym bytowości bytu jest możliwość, będąca rezultatem jego niesprzeczności

Berkeley i Hume: esse = percipi; istnienie ograniczone do sfery empirii; dwa rodzaje percepcji: impresje (doznania zmysłowe, uczucia), idee (odbicia impresji, są od nich słabsze i mniej wyraźne); Hume - nie istnieje osobna idea istnienia (nie ma różnicy między czymś myślanym jako rzecz a rzeczą istniejącą); odróżnia się ideę istnienia od istnienia rzeczywistego

Kant: trzy pojęcia istnienia - jako to, co dane; jako uznania (w bycie); jako to, co zawiera się w całości doświadczenia. Istnienie nie jest predykatem! Pojęcie przedmiotu nie pociąga jego istnienia (różnica między bytem pomyślanym a realnym); możliwość doświadczenia istnienia (naoczność zmysłowa i poznanie intelektualne)

Sposoby istnienia według fenomenologii

jako czysta świadomość jako akty idee i przedmioty przedmioty przedmioty (byt absolutny) świadomości idealne intencjonalne realne Byty psychofizyczne Świat jako całość

Podstawowe sensy terminów „akt” i „możność”

1. możność - siła i moc; akt - działanie, urzeczywistnienie

2. możność - dyspozycje i zdolności; akt - ich urzeczywistnienie

3. możność - zdolność do zmiany; akt - cel stawania się i zmiany

4. możność - materia przedmiotu, jego podstawa bytowa; akt - element określający bytu, forma

5. możność - podstawa bytowa; akt - istnienie, doskonałość.

Momenty bytowe u Ingardena:

1. bytowa autonomia (samoistność) - bytowa heteronomia (niesamoistność)

2. bytowa pierwotność - bytowa pochodność

3. bytowa samodzielność - bytowa niesamodzielność

4. bytowa niezależność - bytowa zależność

Ogół przedmiotów świata realnego rozpada się, wobec czynnika czasu, na 3 grupy:

1. zdarzenia - momentalne pozbawione rozciągłości czasowej punkty początkowe (lub końcowe) jakiegoś procesu; dokonują się w czasie, lecz nie mają w nim żadnego trwania

2. procesy - odznaczają się szczególną „rozciągłością” w czasie; ich sposobem istnienia jest przemijanie; nie da się sprowadzić procesów do mnogości następujących po sobie zdarzeń

3. przedmioty istniejące w czasie - konieczny warunek istnienia procesów, są ich podmiotami, ulegają określonym przemianom

Sposoby istnienia (złożenia momentów bytowych) wg. Ingardena

Istnienie realne Istnienie idealne Istnienie intencjonalne 1. byt absolutny i świadomość 1. idee 2. przedm. trwające w czasie 2. przedmioty idealne 3. procesy 4. zdarzenia

Różne rozumienia sposobów istnienia:

- św. Tomasz: istnienie absolutne (byt prosty, czyste istnienie); istnienie przygodne (byty złożone); czysta forma (złożenie z istoty i istnienia); byt materialny (złożenie z istoty i istnienia + formy i materii); substancje: a) byty cielesno-duchowe, b) rzeczy martwe, c) przypadłości; byt myślny.

- R. Ingarden: istnienie realne, idealne i intencjonalne

- H. Bergson: byt absolutny (max. napięcie trwania); byt względny (różne stopnie napięcia trwania) 1. świadomość, 2. materia.

- A.N.Whitehead: procesy (ich podstawą są zdarzenia - „aktualne zaistnienia”); obiekty ponadczasowe (wyznaczają możliwy bieg procesów). Przedstawiciel ewentyzmu (redukcja wszelkiego istnienia do istnienia czasowego, zdarzenie jako najmniejsza jednostka czasu)

PROBLEMATYKA ISTOTY

Własności przedmiotów:

1. konstytutywne - decydują o tym, że przedmiot jest tym czym jest, o istocie bytu

2. konsekutywne - cechy drugorzędne, bezpośrednio wynikające z cech konstytutywnych

3. przypadłościowe - cechy nie związane z istotą przedmiotu

Finalnym rezultatem prawdziwego poznania istoty rzeczy będzie utworzenie jej pojęcia, w którym jego treść okaże się odpowiednikiem cech istotnych rzeczy. Pojęcie ujmuje quidditas rzeczy: zespół cech, który jest podstawą jej definicji

Istota: quidditas (przedmiot definicji)

essentia (istota indywidualna - rzecz jako rzecz „sama przez się”-> scholastycy)

haecceitas (istota jednostkowa wg Dunsa Szkota)

Koncepcje istoty

Św. Tomasz z Akwinu: związek istoty z istnieniem; byt jako indywiduum, konkret; istota jako przedmiot definicji (quidditas)-> jest rezultatem abstrakcji; inny sposób uchwycenia istoty - intuicyjny akt poznania, istota jako eidos, naoczne uchwycenie istoty (klasyczne sformułowanie - Husserl)

Jan Duns Szkot: teoria jednostkowienia; haecceitas - czynnik decydujący o jednostkowości rzeczy; istota przedmiotem intelektualnej intuicji

Hegel: Byt = Nic; istota - coś (byt) samo w sobie i dla siebie

Istota jako negatywność

Istota jako to, co najważniejsze w rzeczy

Rodzaje istot zawarte w przedmiotach indywidualnych (wg Ingardena)

1. istota radykalna (przedmiot identyczny z istotą, np. Bóg)

2. istota ścisła (ma własności bezwzględnie własne, nie dopuszcza własności nabytych)

3. istota umiarkowanie ścisła (dopuszcza istnienie w przedm. własności nabytych i zew. uwarunkowanych)

4. istota przedmiotu materialnego (natura przedm. wraz z zespołem własności)

5. istota prosta (forma i sposób istnienia przedm. nie należą do jego istoty)

Spór o uniwersalia:

1. istota nie istnieje w rzeczy, lecz w poznającym umyśle - William Ockham, John Locke

2. obiektywnemu istnieniu istoty przeczyli (neo)pozytywiści, reiści

3. konceptualizm - istota redukuje się do treści pojęcia

nominalizm - istota redukuje się do znaczenia nazwy

konwencjonalizm - nie ma żadnych obiektywnych cech w rzeczy

Klasyczny spór o uniwersalia:

1. Platon (realizm skrajny) - sofiści/Arystoteles (realizm umiarkowany)

Platon: prócz świata rzeczy, dostępnych w poznaniu zmysłowym, istnieją także treści ogólne (idee), które poznajemy dzięki intelektowi. Idee wyznaczają bytom ich ontologiczną strukturę (tożsamość, natura, relacje); mają samodzielny status bytowy

Arystoteles: uznanie istnienia przedmiotów ogólnych bez przypisywania im istnienia niezależnego i oderwanego od rzeczy, które poznajemy w poznaniu zmysłowym; pełna bytowość przysługuje tylko substancji (indywidualnemu bytowi). Idee istnieją w rzeczach (jako istoty) i w postaci pojęć umysłu, ale nie istnieją samodzielnie

2. Boecjusz (komentarz do Kategorii Arystotelesa) - Porfiriusz

3. Roscelin (przeciwnik skrajnego realizmu; istnieją tylko nazwy i rzeczy; powszechnik jest tylko słowem; nazwy i rzeczy mają ten sam rzeczywisty byt); Jan Szkot Eriugena (skrajny realista)

w średniowieczu: stanowisko realistyczne - w wielu bytach istnieje ta sama natura (np. człowieczeństwo); rzeczy różnią się przypadłościowo, nie istotowo; ścisły związek między myślą a bytem-> Anzelm.

antyrealizm (nominalizm) - neguje tezę realizmu o jedności natur i istnienie powszechników jako samodzielnie bytujących istności; gat. i rodz. nie są tego samego rodz., co rzeczy; sermonizm (Abelard) - tym, co jest orzekane o wielu rzeczach, nie są innego rodz. rzeczy, lecz nazwy; ogólność jest kwestią logicznej własności nazw; William Ockham - nie ma treści ogólnych, tylko pojęcia ogólne, które są pochodnymi aktów umysłu; przedm. w procesie poznania wywołują nie obraz mentalne, tylko stany, które są ich znakami

realizm umiarkowany (Albert Wielki, Tomasz z Akwimu) - istnieją ogólności, ale w bycie indywidualnym, jako konkretna istota; uniwersale ma status bytu mentalnego, posiadającego własne istnienie, który powstał w wyniku abstrakcji; ogólność istnieje poprzez swoje indywidualne realizacje.

Negacja, niebyt, nicość

- nie istnieją fakty negatywne

- negacja jest operacją subiektywną

- reinterpretacja zasady sprzeczności

- negacja nie jest potrzebna do opisu świata

typy negacji: przekreślająca (eliminuje desygnat danego pojęcia lub zdania; jej desygnatem jest nie-byt)

różnicująca (poza zanegowanym desygnatem jest inne coś, niebyt)

negacja nie jest czymś samodzielnym i autonomicznym u: Bergsona, Twardowskiego, Russel'a, Ingardena

negacja jest czymś samodzielnym i autonomicznym u: Parmenidesa, Platona, Hegla, Wittgensteina, Heidegger'a

pojęcia niebytu:

1. jako absolutne zaprzeczenie bytu

2. osobliwość pojęcia niebytu

3. jako to, co inne

4. byt = nic (Hegel)

Transcendentalia

Ogólny podział określeń bytowych:

1. kategorie (szczegółowe sposoby istn. np. subst.; nazwy indywiduowe i ogolne)

2. uniwersalia (własności przedm; nazwy ogólne)

3. transcedentalia (ogólne i konieczne sposoby istn. np. dobro; nazwy o nieograniczonej ekstensji)

wg Stróżewskiego: transcedentalna jako wartości; jako idee regulatywne (-> Kant)

Struktura przedmiotu

- przedmioty proste

Parmenides - byt niezłożony, niepodzielny, wykluczający zmianę

Atomiści - atom najmniejszą cząstką materii

Leibniz - monady, duchowe i dynamiczne, nie mogą ulegać żadnym zmianom wskutek działania rzeczy zew.

Wittgenstein - przedm. proste trwałe, stanowią subst świata

- przedmioty złożone

Twardowski - podział na części materialne i formalne

Husserl - części rozłączne/nierozłączne; samodzielne/niesamodzielne

Ingarden - rodzaje jedności przedmiotu: faktyczna, istotna, funkcjonalna, harmoniczna

Klasowa koncepcja przedmiotu (wg Ingardena)

Przedmiot - zbiór (klasa) równowaznych elementów, samodzielnych, lecz powiązanych ze sobą określonymi relacjami

Kotarbiński - przedmiot jest rzeczą (konkretem), istn tylko rzeczy (nie ma stosunków, cech, procesów)-> reizm; somatyzm - wszelka dusza jest ciałem; pansomatyzm - wszelki przedm jest ciałem (istn tylko ciała)

Semantyczne uzasadnienie reizmu - eliminacja z języka filozofii wszelkich nazw pozornych: hipostaz, idei (realizm radykalny - nie można mówić o „bieli” „twardości” etc. ale można określać rzecz białą, twardą)

Podstawa

Arystoteles: materia, substancja

Neoplatonizm: duch, substancja

Spinoza: substancja, Causa sui

Kant: substancja, rzecz sama w sobie

Schopenhauer: rzecz sama w sobie, wola

Bergson: trwanie

Teilhard de Chardin: Chrystus jako punkt Alfa i Omega

Heidegger: Bycie, Logos

Typologia stanowisk ontologicznych

1. monizm - jedność substancji podstawą rzeczywistości; jedność numeryczna (jedyność) i jedność jako jednolitość

- statyczny (Parmenides); dynamiczny (neoplatonizm, Hegel)

- „unistyczny” (Parmenides); pluralistyczny (modyfikacje subst podst - neoplatonizm, heglizm, Spinoza)

- materialistyczny, spirytualistyczny, neutralny(->Spinoza)

2. pluralizm - wielość substancji (numeryczna i niejednolitość)

- radykalny (Arystoteles, św. Tomasz, Ingarden)

- monistyczny (mnogość bytów tego samego rodzaju): materialistyczny (Demokryt, Epikur), spirytualistyczny (Leibniz), neutralny (Mach)

- dualizm (atomów i próżni - Demokryt; świat przedm materialnych i duchowych u Platona; dualizm duszy i ciała - Kartezjusz)

1

---