Po co nam trzustka?

Przede wszystkim produkuje insulinę, dzięki której do komórek organizmu przenika glukoza - źródło energii potrzebnej im do życia. Wytwarza też enzymy trawiące tłuszcze, białka i cukry.

Trzustka, drugi co do wielkości gruczoł trawienny, znajduje się w nadbrzuszu, w większej części po stronie lewej, w tylnej części jamy brzusznej. Składa się z głowy, trzonu oraz ogona, który sąsiaduje z wnęką śledziony i lewą nerką. Waży 70-100 g, jej długość wynosi 12-20 cm, wysokość 4-5 cm, a grubość 2-3 cm. Sok trzustkowy zawierający enzymy (produkt zewnątrzwydzielniczy) spływa licznymi drogami do przewodu trzustkowego głównego (przewód Wirsunga). Przewód ma swoje ujście na brodawce dwunastniczej większej (brodawka Vatera). Najczęściej łączy się w tym miejscu z drogami żółciowymi (przewód żółciowy wspólny). Możliwe jest istnienie przewodu trzustkowego dodatkowego (przewód Santoriniego), który uchodzi do dwunastnicy na brodawce dwunastniczej mniejszej albo łączy się z przewodem Wirsunga. Hormony (produkty wewnątrzwydzielnicze) przedostają się bezpośrednio do krwi. Insulina jest produkowana w komórkach beta (czerwone punkty) znajdujących się na wyspach Langerhansa (niebieskie). Stąd przedostaje się do włośniczek (szare) - najdrobniejszych naczyń układu krwionośnego.

Fot. PhotoSpin

Lekarze niechętnie podejmują się usunięcia trzustki, ale życie bez niej jest możliwe, jesli chory regularnie przyjmuje enzymy trzustkowe. Jednak dla większości osób nadzieją na poprawę jakości życia są przeszczepy wysp Langerhansa. Zabieg taki kosztuje ponad 50 tys. zł dla jednego pacjenta - dlatego na razie wykonywane są przede wszystkim u osób z cukrzycą typu I, które mają tzw. niestabilną postać choroby, źle tolerują insulinę lub u których nawet duże dawki leku nie są w stanie obniżyć stężenia glukozy we krwi do poziomu zapewniajacego im sprawne funkcjonowanie.

Jest jednocześnie gruczołem trawiennym (zewnątrzwydzielniczym), który wydziela enzymy, oraz gruczołem dokrewnym (wewnątrzwydzielniczym) produkującym hormony.

Produkcja hormonów...

Komórki wytwarzające hormony są zgromadzone w skupiskach nazywanych wyspami trzustkowymi lub wyspami Langerhansa. Choć ich liczbę ocenia się na 1-3 mln, stanowią one ok. 2 proc. masy tego narządu. Wyspy Langerhansa tworzą:

• komórki beta - produkują insulinę (umożliwia ona wykorzystanie cukrów przez komórki oraz magazynowanie nadmiaru węglowodanów w wątrobie);

• komórki alfa - wytwarzają glukagon (podnosi poziom cukru we krwi przez uruchomienie jego zapasów zmagazynowanych w wątrobie jako glikogen);

• komórki delta - produkują somatostatynę (hamuje uwalnianie hormonów). Trzustka wydziela jeszcze dwie substancje: peptyd trzustkowy i gastrynę (pobudza wydzielanie soku żołądkowego i enzymów trzustkowych, wzmaga funkcję wydzielniczą pęcherzyka żółciowego).

... i enzymów

Część zewnątrzwydzielnicza wytwarza sok trzustkowy zawierający enzymy, które:

• trawią białka (trypsyna, chymotrypsyna i erepsyna) oraz kolagen (elastaza);

• rozkładają kwasy nukleinowe. Sok trzustkowy zawiera też lipazę trawiącą tłuszcze i karbohydrazy (m.in. amylazę trzustkową rozkładającą cukry).

Gdy coś jej dolega

Do najczęściej spotykanych chorób trzustki (zajmuje się nimi gastroenterologia) należą ostre i przewlekłe zapalenie, kamica przewodów, torbiele, rak części zewnątrzwydzielniczej i hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (wyspiaki).

• Ostre zapalenie trzustki - jego przyczyną w ponad 80 proc. są choroby układu żółciowego i alkoholizm (rzadziej leki, świnka, nadczynność przytarczyc, stosowanie pigułek antykoncepcyjnych przy hiperlipidemii). Zapalenie trzustki objawia się bardzo silnymi bólami w nadbrzuszu promieniującymi do pleców. Ból w zapaleniu trzustki związany z zatkaniem ujścia przewodu trzustkowego przez kamień (przy kamicy żółciowej) pojawia się nagle. Jest stały, uporczywy, trwa nawet kilka dni. Zmniejsza się w pozycji siedzącej z pochyleniem do przodu, nasila przy kaszlu, zmianie pozycji ciała, głębokim oddychaniu. Pojawiają się nudności i wymioty, które są zwykle skutkiem znacznego odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Chory poci się, jego tętno przyśpiesza do 100-140/min, temperatura rośnie powyżej 38°C. Brzuch jest tkliwy, często wzdęty, z napiętymi mięśniami. Uwolnione z uszkodzonej trzustki toksyny i enzymy pogarszają stan chorego, prowadząc często do niewydolności krążeniowo-oddechowej, a czasem opornego na leczenie wstrząsu z nie wydolnością nerek. Chory musi być leczony w szpitalu.

• Insulinoma - to nowotwór, który wywodzi się z komórek beta. Aż w 90 proc. jest to gruczolak, a w 10 proc. rak trzustki. Chore komórki w nadmiarze wydzielają insulinę. Skutkiem tego jest znaczne obniżenie poziomu cukru we krwi (hipoglikemia), z uczuciem głodu, zamroczenia, zimnymi potami, drżeniem mięśni. Całkowite usunięcie guza likwiduje te objawy.

• Mukowiscydoza - jest chorobą ogólnoustrojową, której nie zalicza się do schorzeń trzuski, ma jednak ogromny wpływ na jej stan. U chorych przewody trzustkowe czopuje lepka i gęsta wydzielina. W 85-90 proc. przypadków prowadzi to do niewydolności trzustki już w dzieciństwie, co objawia się częstym oddawaniem tłuszczowych cuchnących stolców, wzdęciami, w końcu upośledzeniem wagi i wzrostu (zespół złego wchłaniania jelitowego). Częstym powikłaniem tej choroby jest zapalenie trzustki.

tekst: lek. med. Grzegorz Prasałek
źródło: miesięcznik "Zdrowie"

data ostatniej aktualizacji: 24.05.2007

---