Vademecum socjologii

1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE

2. STRUKTURA SPOŁECZNA

3. ANALIZA STRUKTUR SPOŁECZNYCH - WYBRANE PRZYKŁADY

4. GRUPY I ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

5. KONFLIKT SPOŁECZNY

6. JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

7. KONTROLA SPOŁECZNA

8. MODELE ŁADU SPOŁECZNEGO

9. MODERNIZACJA

10. MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH

11. ZMIANA SPOŁECZNA W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJ

12. PODSTAWOWE SEGMENTY STRUKTURY SPOŁECZNEJ W POLSCE

13. „LUDWIK GUMPLOWICZ JAKO KLASYK TEORII KONFLIKTU”

14. MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH

15. SEMANTYKA

16. GRUPA SPOŁECZNA:

17. PODSTWOWE POJĘCIA KLASYCZNEJ SOCJOLOGII

18. SOCJOLOGIA WSPÓŁCZESNA

SOCJOLOGIA JAKO NAUKA O SPOŁECZEŃSTWIE

1. Przedmiot badań socjologii, czyli społeczeństwo posiada wiedzę o sobie. Jeżeli ludzie definiują jakąś sytuację rzeczywistą, to staje się ona rzeczywista: „samospełniające się przepowiednie” i „samoniszczące się przepowiednie”. Dystans wobec potocznego doświadczenia jest wymogiem uformowania się dyscypliny naukowej. Dylematem socjologii jest wybór między byciem dziedziną ściśle naukową i „obok” problemów społ. lub wrażliwą na nie, czyli niemal publicystyką społeczną.

2. Ideologia a socjologia. Celem ideologii jest kształtowanie w masowej skali postaw w oparciu o określoną hierarchię wartości. Nauka nie ustanawia własnych wartości i idei, dąży jedynie do odkrywania prawd o świecie.

3. Przedmiotem socjologii są zjawiska i procesy zachodzące w różnych formach zbiorowego życia ludzi: instytucje, zbiorowości, procesy, stosunki, zjawiska kulturowe, ruchy społeczne, świadomość społeczna. Ogólne teorie socjologiczne to teoria struktur społ., czyli statystyka społ., teoria zmiany, czyli dynamika społ., teoria zachowania się jednostek: ludzkie reakcje na bodźce z zewnątrz i teoria zachowania się zbiorowości: reakcje mas ludzkich.

4. Socjotechnika, czy inżynieria społeczna to zastosowanie wiedzy socjologicznej do regulowania stosunków międzyludzkich w przemyśle, do określania decyzji wyborczych obywateli, decyzji konsumentów na rynku, badania zachowania się tłumów itp.

5. Sporne problemy socjologii: 1) indywidualizm a holizm, czyli spór o prymat jednostki nad społeczeństwem lub odwrotnie, 2) teoria funkcjonalna a teoria konfliktu, czyli albo harmonia, albo rzeczywistość rozdarta wewnętrznie, 3) naturalizm a antynaturalizm, czyli badanie natury lub kultury, 4) socjologia teoretyczna a historyczna, czyli formułowanie ogólnych praw lub praw ograniczonych czasoprzestrzennie.

6. Początkowo miała być to nauka potrzebna jako narzędzie do reformy społecznej. Tak się nie stało. Najwybitniejsi przedstawiciele to Max Weber, Emile Durkheim, Vilfredo Pareto.

7. Funkcjonalizm. Elementy systemu są funkcjonalne, tzn. przyczyniają się do jego integracji. Wyróżnia się podsystemy; ekonomiczny, polityczny i kulturowy. Istnieje rozróżnienie między funkcją (lub dysfunkcją) jawną lub ukrytą. Pewne funkcjonalne wymogi systemu to socjalizacja, kontrola i zróżnicowane role (teoria uwarstwienia uznaje nierówny podział społ. korzyści: dochodu, władzy i prestiżu za funkcjonalny imperatyw każdego systemu społ.). Analiza funkcjonalna okazała się użyteczna w badaniach nad małą grupą, organizacją formalną, podstawami ładu społecznego.

8. Teoria konfliktu. Rzeczywistość oparta na przymusie, dominacji, konflikcie. Interes przyjęty za główny motyw działań jednostek. Cechą struktury społ. jest podział na zbiorowości uprzywilejowane i upośledzone w dostępie do władzy, korzyści, informacji, itp. Konflikt uznano za wszechobecny. Wszelki układ społ. zawiera w sobie współpracę i porozumienie, kolizję interesów i konflikt. Konflikt prowadzi zwykle do zmiany. Coser zaproponował, by uznać konflikt za społecznie funkcjonalny.

9. Teoria wymiany. Założeniem jest jednostka jako fundament społeczeństwa. Ludzie decydują się na działanie w imię korzyści, co jest skrajnym indywidualizmem. Fakty społeczne można zredukować do faktów psychologicznych. Jednostka kieruje się dążeniem do zyskiwaniem nagród i unikaniem kar. W efekcie życie społ. jest wymianą nagród, bo jednostka nagradzana czuje się zobowiązana do wzajemności.

10. Symboliczny interakcjonizm. Wszelka całość społ. stanowi sumę jednostek, a badaniu podlega ich działanie. Działający ludzie dostosowują nawzajem linie swego zachowania. Społeczeństwo jest siecią symbolicznych interakcji nieustannie zmieniających się, w których partnerzy dostosowują się do siebie.

11. Fenomenologia socjologiczna. Przedmiotem są sensy i znaczenia, jakie światu nadają ego uczestnicy. Zadaniem jest interpretacja potocznej wiedzy uczestników życia codziennego. W tym obrazie nie ma niczego stałego: elementy życia są produktem współdziałających jednostek.

12. Socjobiologia. Ujmowanie ludzi jako istoty biologiczne, a społeczeństwo jako rodzaj aktywnego przystosowania ludzi do warunków środowiska naturalnego.

13. Neoinstytucjonalizm. Instytucje to utrwalone zwyczaje, reguły normy lub zasady gry przyjęte w społeczeństwie i ograniczające działania jednostek. Instytucje są tworzone przez ludzi, lecz raz wytworzone wykazują historyczną trwałość, odporność na zmiany i zdolność determinowania działań ludzkich. Podlegają procesom zmiany, jednak ich dynamika jest spowolniona w stosunku do cywilizacyjnych aspektów rozwoju. Nowoczesne instytucje są dopasowane do reguł celowo-racjonalnej organizacji i nakładają na jednostki wzór racjonalnego działania.

STRUKTURA SPOŁECZNA

1. System stosunków, który stanowi strukturę społeczną daje się sprowadzić do trzech kategorii stosunków: zależności wzajemnych wynikających z podziału pracy, tzn. z podziału funkcji, stosunków zależności jednostronnych wynikających z przywileju posiadania mniej lub więcej stałych środków przymusu względem innych członków społeczeństwa i stosunków dystansu, więzi i antagonizmów społecznych. Stosunki zależności mają charakter obiektywny; dystansu, więzi i ant. subiektywny. Podstawowe znaczenie ma podział władzy, podział dóbr ekonomicznych i prestiżu społecznego. Mechanizm podziału decyduje o miejscu jednostek i grup społecznych w społeczeństwie, ich usytuowaniu na drabinie społecznej.

2. Istnieją trzy szkoły myślenia socjologicznego: 1) Przedstawiano ewolucję struktury społeczeństwa w kategoriach niezupełnego zaniku podziałów klasowych, przekształcanie się czterech zasadniczych klas. 2) Przekształcenia jako nawarstwianie się na system klasowy nowych podziałów zwanych społeczno-zawodowymi. 3) Opisywano strukturę społ. polskiego w kategoriach teorii stratyfikacji: hierarchii prestiżu zawodów, położenia społecznego, dochodu, dynamiki awansu itp.

3. Wg koncepcji Wesołowskiego głównym przejawem przemian w strukturze społecznej jest zacieranie się różnic klasowych, podziałów, przeciwieństw i sprzeczności interesów.

4. Istnieją tzw. interesy grupowe, które powstają w wyniku zaspokojenia potrzeb i aspiracji grupowych. Jeśli jednak jedna grupa otrzymuje jakiegoś dobra więcej, inna otrzyma go mniej, pojawiają się więc sprzeczności interesów. Teoria grup interesu głosi, że walka o władzę w społeczeństwie demokratycznym dokonuje się przez wpływ grup interesów na opinię publiczną oraz określoną prawnie procedurę wyborczą, wpływ na kręgi rządowe. Hierarchizowane społeczeństwo klasowe to społeczeństwo relacji nadrzędności i podrzędności, tymczasem społeczeństwo grup interesu jest nacechowane relacjami konkurencji pomiędzy grupami o zbliżonym miejscu w systemie pozycji społecznych.

5. Dominujące miejsce w polskiej socjologii zajmują badania stratyfikacyjne, czyli uwarstwienia społecznego. Istnienie nierówności uznano za cechę wszystkich układów społecznych, niezależnie od ustroju politycznego i społecznego. Wg ujęcia funkcjonalnego (zał. dominującą więzią jest więź organizacyjna) społeczeństwo podzielone jest na pewną liczbę warstw różniących się funkcjami, jakie pełnią w społeczeństwie.

6. W każdym społeczeństwie istnieje wyodrębniona grupa rządząca, piastująca najwyższe stanowiska, podejmująca najważniejsze decyzje, kierująca masami. Jest to elita władzy. Pojęcie elity wiązane było z naturalnym zróżnicowaniem ludzkich możliwości. Współcześnie traktuje się elitę jako pochodną struktury społecznej, rezultat cech całego społeczeństwa. Powstanie elity jest rezultatem sytuacji ekonomicznej, społecznej, politycznej, skutkiem wewnętrznego mechanizmu danych instytucji. Kryterium przynależności do elity władzy jest zajmowanie określonych pozycji w strukturze społ., pełnienie ważnych ról społ. umożliwiających wpływanie na decyzje ośrodków władzy. W kręgu elity władzy działają też elity skupiające ekspertów, elity intelektualne, itp.

7. Struktury społecznej nie da się rozpatrywać wyłącznie na jakiejś jednej płaszczyźnie, stąd też wyodrębnia się różne aspekty tej struktury. Jednym jest struktura klasowa, innym struktura społeczno-zawodowa. Często uwarstwienie przedstawia się przez podział góra-dół: rządzący: klasy panujące, klasy uciskające i rządzeni: klasy uciskane, ciemiężeni, bogaci: klasy posiadające i biedni: kasy nieposiadające, ci, na których się pracuje i ci, którzy pracują.

8. W czasie walk społecznych pojawiają się tendencje do ukazywania społeczeństwa w schemacie dwudzielnym. W odpowiedzi na tę koncepcję powstała koncepcja klas czy warstw pośrednich. Jest to schemat gradacji dzielony na gradację prostą (system wyższych i niższych klas jest wynikiem stopniowania jakiejś cechy, np. gradacja zamożności) i syntetyczną (podział w oparciu o kryteria złożone), stratyfikacja społeczna. O pozycji społecznej decyduje jednocześnie kilka czynników, które mogą się kompensować.

9. Karol Marks: Klasę społeczną kształtuje jednolity stosunek do dużej grupy ludzi, do środków produkcji, wspólnota źródeł dochodów i wspólnota interesów. Termin ten odnosi się do zbiorów ludzi wyróżnionych ze względu na odrębność sytuacji ekonomicznej i interesów grupowych. Istnieje więź psychiczna wynikająca ze wspólnego upośledzenia. Zespół ludzi, który pod względem ekonomicznych odpowiada kryterium klasy społ. staje się nią dopiero wtedy, gdy połączy ich świadomość wspólnych interesów i więź psychiczna. Ujmował strukturę klasową dychotomicznie, jako opozycję dwóch klas przeciwnych: posiadającej i nieposiadającej środków produkcji. Chodzi tu o ukazanie dwu wielkich klas będących zasadniczymi elementami struktury. Istnieją też inne.

10. Max Weber: Miejscami przejawiania się i powstawania nierówności między zbiorowościami jest nie tylko gospodarka, lecz także system społ., polityczny oraz rynek. Są one spowodowane czynnikami: ekonomicznymi (dochód lub bogactwo), społecznymi (prestiż i szacunek) i politycznymi (władza). Klasa społ. to grupa określona przez zróżnicowanie ekonomiczne. Warstwa społ. grupa wyznaczona przez prestiż, wykształcenie i zawód traktowane współzależnie. Stworzył dwie koncepcje: 1) klasy występują tam, gdzie istnieje prywatna własność zasadniczych czynników produkcji (zwłaszcza rzeczowych) i szans wykorzystania siły roboczej. 2) istnieją tam, gdzie gospodarka towarowo-pieniężna, rynek towarów i pieniędzy oraz rynek pracy. Klasa istnieje, o ile jest wymiana rynkowa. Kategorie, wokół których grupują się interesy klasowe to: ceny dóbr i usług, stopa procentowa, ceny siły roboczej. Dzieli ludzi na przynależnych do klasy posiadającej i nieposiadającej oraz przez rodzaj własności (klasa rentierów i przedsiębiorców). Stany są wspólnotami; położenie stanowe określane jest kulturowo i łączy się z nim konkretny styl życia. Klasy są więc konsekwencją stosunku do produkcji i nabywania dóbr, zaś stany następstwem pewnych wzorów konsumpcji dóbr manifestujących się przez swoisty tryb życia. Dla Marksa sferą życia społ., gdzie klasy się tworzą jest wytwarzanie dóbr, czyli praca, natomiast dla Webera jest to strefa podziału, czyli rynek.

11. Funkcjonalna teoria uwarstwienia Davisa i Moore'a. Stratyfikacja, czyli uwarstwienie to nierówny podział korzyści materialnych i prestiżu społecznego. Społeczeństwo jako funkcjonujący system musi przydzielić swym członkom pozycje społ. i skłonić ich do wykonania związanych z tymi pozycjami obowiązków. Stosuje kary i nagrody. Aby jakaś pozycja była uznana za ważną musi posiadać wysoki prestiż, wysokie zarobki lub wiele wolnego czasu, wymagać specjalnego przygotowania (wykształcenia) lub zdolności (talentu). Innym czynnikiem jest władza. Do takich pozycji można dojść przez „dziedziczenie” pozycji lub własny wysiłek.

ANALIZA STRUKTUR SPOŁECZNYCH - WYBRANE PRZYKŁADY

Mikrostruktury. Rodzina

1. Jest podstawową mikrostrukturą społeczną. Występowała od najdawniejszych czasów w różnej postaci. Zawsze realizowała funkcje prokreacji (zachowanie ciągłości biologicznej), socjalizacji (przekazywania dziedzictwa kulturowego) i miłości.

2. Rodzina realizuje nstp. Cele: obcowanie płciowe, tworzy instytucjonalną formę małżeństwa, określa stosunki pokrewieństwa i dziedziczenia, daje utrzymanie i opiekę, przygotowuje do samodzielnego życia, tworzy jedno gospodarstwo domowe.

3. Istnieją dwie perspektywy w badaniach rodziny

a) filogenetyczne - rodzina jako gatunkowa forma życia społecznego na pewnym etapie dziejów, np. rodzina szlachecka, chłopska

b) ontogenetyczne - analiza kolejnych faz życia rodzinnego: narzeczeństwo, małżeństwo, wychowywanie dzieci; dot. pojedynczej rodziny

4. Grupa tworząca rodzinę ma: wspólne nazwisko, mieszkanie, własność i ciągłość kulturową oraz ciągłość biologiczną.

5. Rodzina jest podstawową instytucją społeczną. Pełni wiele funkcji niezbędnych do rozwoju społeczeństwa. Funkcje te zmieniają się wraz z przemianami kulturowymi.

6. Istnieją trzy aspekty struktury rodziny:

a) psychologiczny - układ więzi emocjonalnych

b) społeczny - pozycja członków oraz struktura wewnątrzrodzinnej władzy

c) kulturowy - wzory stosunków, normy i wzory pełnienia ról społecznych w rodzinie

7. Klasyfikacje małżeństwa i rodziny:

a) Liczba partnerów: monogamia i poligamia (poligynia - wiele kobiet, poliandria - wielu mężczyzn)

b) Zakres wybory małżonka: endogamia i egzogamia

c) Typ władzy: matriarchat (matka i żona), patriarchat (ojciec i mąż), partnerstwo

d) Dziedziczenie: matrylinearyzm (w linii matki), patrylinearyzm (w linii ojca)

e) Miejsce zamieszkania: małżeństwo matrylokalne (dom rodzinny żony), patrylokalne (męża), neolokalne

f) Wielkość: mała-nuklearna (rodzina i ich potomstwo), duża-wielopokoleniowa (dwie lub więcej rodzin), współczesna rodzina rozszerzona (związek nuklearnych w jakiś zależnościach - opieka nad dziećmi itp.)

g) Miejsce zamieszkania i źródło utrzymania: wielkomiejska, chłopska, robotnicza, inteligencka, rzemieślnicza, itp. Oraz podział na wytwórców i konsumentów.

8. Przemiany rodziny pod wpływem uprzemysłowienia i urbanizacji: rozluźnienie więzów pokrewieństwa, podstawy więzi małżeńskiej, miejsce pracy oddzielone od zamieszkania, pozycje i role straciły dawny układ zależności (pozycja ojca), ruchliwość przestrzenna i społeczna, zróżnicowanie klasowe rodziny, jednostka ponad rodziną, zanik tradycji przekazywania zawodu i in. W konsekwencji kryzys rodziny w społeczeństwach nowoczesnych, popularność związków nieformalnych, kohabitacji i in.

Mezostruktury. Społeczność lokalna

1. „Zbiorowość lokalna” - ludzie związani z miejscem zamieszkania, z określonym osiedlem, miastem, wsią, lecz nie występuje między nimi spójność społeczna.

2. „Społeczność lokalna” - zbiorowość lokalna, w której występuje spójność społeczna.

3. W definiowaniu społeczności ważny jest wymiar przestrzenny i społeczny.

4. Ideologia lokalizmu zwiera ideę samorządności lokalnej, krytykę scentralizowanego państwa, ograniczającego i kontrolującego życie społeczności lokalnych.

5. W społeczeństwie tradycyjnym występowały zamknięte społeczności lokalne: świat zewn. wrogi i obcy, silna więź między sobą, identyfikacja z miejscem zamieszkania, autorytety lokalne, izolacja od procesów zachodzących w społeczeństwie globalnym.

6. W pluralistycznym porządku społecznym - model społeczności samorządowej: samorząd lokalny niezależny od struktur państwowych, stowarzyszenia i społeczności lokalne.

7. W społeczeństwie masowym - zbiorowość sieciowa: elity wyłaniane przez masy, wysoka ruchliwość społeczna i przestrzenna, jednostka zachowuje się biernie.

8. W społeczeństwie totalitarnym - zbiorowość agencyjna: niedostępność pozycji elitarnych dla przeciętnych ludzi, brak konkurencyjnych ideologii i stowarzyszeń, organizacje masowe.

9. Struktury pośrednie - mezostruktury to podstawowe elementy struktury społecznej. Funkcje: transmisja treści kulturowych z góry w dół, to agendy centrów decyzyjnych.

10. W społecznościach lokalnych występuje uwarstwienie społeczne - wg kryterium zamożności, zawodu, prestiżu, pochodzenia etnicznego czy stopnia zasiedziałości.

11. Community development - aktywizacja i rozwój społ. lok. to: proces, metoda działania, program lub ruch społeczny; działania ludzi chcących zaspokoić potrzeby, poprawić warunki życia itp.

GRUPY I ZBIOROWOŚCI SPOŁECZNE

1. Interakcja społeczna to wzajemne oddziaływanie na siebie uczestników wymiany (partnerów). Powoduje ona komunikowanie się z innymi, co oznacza proces przekazywania informacji, idei, postaw i stanów psychicznych. Interakcje podejmowane są zawsze w jakimś celu i skierowane ku innym ludziom. Przykłady: rozmowa, list, faks, rozmowa telefoniczna itp.

2. Stereotyp to generalizacja oparta na wiedzy potocznej, która przypisuje pewne cechy wszystkim członkom danej zbiorowości.

3. Komunikacja dzieli się na werbalną i niewerbalną. Systemy komunikacji niewerbalnej to: język ciała, parajęzyk (ton, tempo głosu), dystans w przestrzeni fizycznej, dotyk, artefakty (wszystko, co informuje innych o naszym statusie społ., wieku, zawodzie, itp.).

4. Przestrzeń osobistą dzielimy na sferę intymną, osobistą, społeczną i publiczną.

5. Rola społeczna to zbiór zachowań, postaw, zobowiązań i przywilejów, jakich ludzie oczekują od człowieka zajmującego określony status społeczny.

6. Negocjowanie interakcji to wzajemne dostosowywanie działań, zdefiniowanie sytuacji.

7. Ogół stosunków z innymi ludźmi dzielimy na :

a) sferę współżycia - kontakty przelotowe, anonimowe, bez wzajemnych oczekiwań

b) sfera ekspansji - kontakty za pośrednictwem instytucji społecznych, pragnienia i interesy, partnerzy w określonych rolach społecznych, mają moc społeczną, mogą wywrzeć wpływ, uzyskać przewagę, wybierają strategię postępowania

c) sfera dyskursu - kontakty o charakterze osobowym, cel: osiągnięcie porozumienia wymiana przekonań, informacji, uzgadnianie wartości

8. Wyznaczniki grupy społecznej: kryterium obiektywne (członkowie grupy pozostają w „ustalonych stosunkach społecznych”), kryterium subiektywne (członkowie „uważają się za grupę”), kryterium subiektywne (jednostki uważane są przez innych za członków grupy). Uczestnictwo w grupie i jej struktura mają charakter dynamiczny. Grupa społeczna to taki zbiór ludzi, między którymi zaistniała chociaż na krótko więź społeczna.

9. Środowisko społeczne tworzone jest przez ogół jednostek, kręgów (np. krąg sąsiedzki), grup i innych zbiorowości. W znaczeniu subiektywnym jest wyróżniane ze względu na kontakty społ. jednostki, w znaczeniu obiektywnym jest to zbiorowość lub kategoria społeczna.

10. Według stanowiska realistycznego grupa społeczna ma charakter pozaindywidualny i ponadjednostkowy. Stanowisko nominalistyczne uznaje, że w świecie społ. istnieją tylko jednostki ludzkie, a grupa może być tworem wyobrażonym „fikcją ludzkiego umysłu”.

11. Istnieje dwa rodzaje członkostwa w grupie: realne (faktyczny udział) i ideologiczne (np. tytuł honorowy).

12. Grupa społ. określa wzory postępowania wobec siebie, grupy i innych. Dąży do ciągłości i trwałości, pielęgnuje tradycję. Wytwarza poczucie solidarności z grupą. Ma ośrodek skupienia grupy: przestrzeń, wartości, symbole, idee. Dąży do realizacji określonych celów i zadań. Ma organizację wewnętrzną - strukturę. Każda jednostka ma w obrębie grupy formalnie lub nie określoną pozycję.

13. Socjometria bada więzi emocjonalne w grupie, wykrywa istnienie przywódcy. W grupie mogą też istnieć różne typy struktur komunikowania się: obręcz (brak przywódcy), łańcuch, Y, koło (silny przywódca).

14. Trzy style kierowania grupą:

a) autorytarny - całość władzy i odpowiedzialności u przywódcy, porządek, brak indyw. inicjatywy

b) demokratyczny - delegacja władzy, pobudzanie uczestnictwa, długie procedury decyzyjne

c) leseferystyczny - brak przywództwa, brak kontroli, grupa dryfuje w nieokreślonym kierunku

15. Istnieje 5 typów władzy społ.: władza nagradzania i przymusu, eksperta, odniesienia, legalna.

16. Konformista - członek grupy zachowujący się zgodnie ze standardami, co jest oceniane jako wartościowe. Dewiant - członek, którego zachowanie nie jest szczególnie cenne; grupa naciska na zmianę zachowania.

17. Grupy społ. można dzielić ze względu: na liczebność na duże i małe, strukturę grupy na duże - złożona struktura i małe - prosta, więź społeczną na pierwotne (rodzina, sąsiedzi) i wtórne (izolacja członków, anonimowość). Stosunki w grupie mogą być spontaniczne bądź formalne. Nieraz w ramach grup formalnych tworzą się nieformalne (kliki, sitwy) utrudniające ich funkcjonowanie. Ze względu na trudność wejścia do grupy wyróżniamy inkluzywne i ekskluzywne, trwałości na krótkotrwałe i trwałe (rodzina).

18. Wydziela się też wspólnotę (wcześniejsza postać) i zrzeszenie (powstaje na podłożu wspólnoty). Wspólnota - brak ścisłych ograniczeń, nie ogranicza się do jednej dziedziny, zasada współżycia. Zrzeszenie - łączy na płaszczyźnie określonych zainteresowań, są to grupy wyspecjalizowane.

19. Istnieją grupy odniesienia normatywne (dostarczają wzorów zachowań, wartości) i porównawcze (układ odniesienia, względem którego się oceniamy). Ich funkcję mogą też pełnić „osoby odniesienia”.

20. Masy społeczne (np. tłumy, zbiegowiska, publiczność) to duże skupienia ludzi anonimowych, znajdujących się w podobnej sytuacji, w których styczności między ludźmi nie mają charakteru osobowego. Tłum aktywizuje się i wyłania przywódcę; dużą rolę grają emocje, jednostki zachowują się inaczej niż zwykle; brak żadnych form kontroli. Zbiegowisko, gdy zdarzy się coś nadzwyczajnego.

21. Rodzaje tłumów: agresywny (atakuje jednostkę, zbiorowość lub instytucję społeczną), uciekający (rządzi strach i instynkt samozachowawczy; katastrofa lub wojna), nabywający, rabujący (głód, klęski żywiołowe, zamieszki), demonstrujący (wskutek działań organizatorów, którzy muszą go kontrolować).

22. Rodzaje publiczności: skupiona (audytorium) lub rozproszona (radiowa, telewizyjna, itp.). Publiczność wyraża zbiorowe sądy, wspólne stanowisko (opinia publiczna).

23. Społeczeństwo to najbardziej wszechstronna i złożona struktura społeczna współczesnego świata. To mechanizm umożliwiający adaptację do warunków środowiska. Jego członkowie mają wspólne interesy, cele i przestrzegają pewnych zasad, które wyraża kultura danego społeczeństwa. Najważniejsze podsystemy społeczeństwa to gospodarka, polityka i kultura. Formą organizacyjną społeczeństw są państwa narodowe.

24. Typy społeczeństw:

a) myśliwskie i zbierackie - najstarsze formy życia społ., obecnie niektóre plemiona w dżungli amazońskiej, na pustyniach Australii, nie zaawansowana gospodarka i podział pracy, silne więzy pokrewieństwa, niewielkie skupiska,

b) pre-rolnicze - ogrodnicze, osadnicze, wielkie domostwa, specjalizacja ról społecznych, podstawy do kształtowania się systemu stratyfikacji, np. Indianie Yanomamo z Brazylii

c) pasterskie - środki z hodowli, handel, grupy koczownicze, stratyfikacja i przywództwo, więzy pokrewieństwa i początki specjalizacji zawodowej, np. Mongołowie czy Tatarzy w przeszłości

d) rolnicze - siła pociągowa przy uprawie ziemi i systemy nawadniające; wymiana i handel, osadnictwo osiadłe: miasta i wsie, klasa wyzyskiwana - chłopi, podział pracy, armia, instytucje polityczne i religijne, władza w rękach dziedzicznych monarchów, np. Polska Jagiellonów

e) przemysłowe - w wyniku rewolucji przemysłowej, masowa produkcja i rozwinięta wymiana rynkowa, specjalizacja funkcji, większość ludzi w miastach, ograniczone funkcje rodziny, instytucje społeczne, procesy urbanizacji, oświata i wykształcenie, nauka i technika, wielkie miasta, zwiększenie uczestnictwa w życiu politycznym

f) postindustrialne - wzrost zatrudnienia w sferze usług, komputeryzacja wielu prac, powszechne wykorzystanie wiedzy i informacji, nowe kategorie zawodowe i nowe formy organizacji pracy.

KONFLIKT SPOŁECZNY

1. Konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, ale też zneutralizowanie, ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwników.

2. Podział konfliktów:

a) na interpersonalne i grupowe (małe grupy: mikrokonflikty, duże: makrokonflikty)

b) ze względu na ich treść i formę: ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, religijne

c) ze względu na formę: racjonalne i nieracjonalne, jawne i ukryte, zorganizowane i niezorganizowane

d) porządkując je względem zasięgu: konflikty ról, konflikty grupowe, konflikty np. etniczne, konflikty międzynarodowe, konflikty między blokami państw

e) ze względu na stosunki między podmiotami: równość podmiotów, nierówność, konflikt między całością a częścią (np. grupą i podgrupą)

3. Fazy konfliktów:

1) pojawienie się sprzecznych celów, interesów, dążeń, postaw

2) powstanie napięcia społecznego, masowa frustracja, poczucie zagrożenia

3) ostre podziały w wyniku sprzeczności, niechęć, wrogość, uprzedzenia, racjonalizacja sprzeczności, czyli próba ich wyjaśnienia i uzasadnienia

4) jedna ze stron podejmuje walkę; ukryta lub jawna agresja

5) pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu, z powodu: zwycięstwa jednej ze stron, wyczerpania wszystkich uczestników konfliktu, negocjacji i kompromisu

6) pozostają uprzedzenia i urazy, które mogą prowadzić do nowych napięć

4. Konflikty rozgrywające się w dużych grupach naruszają istniejący ład społeczny i są źródłem zmian o charakterze strukturalnym. Często następuje zjawisko dyfuzji konfliktu, czyli zarażanie się nim nowych środowisk społecznych.

5. Intensywność konfliktu zależy od: znaczenia, jakie przypisuje się problemom, zakresu tych problemów, stopnia emocjonalnego zaangażowania, ideologicznej podbudowy racji, wpływu psychologicznych mechanizmów walki.

6. Rola ideologii w intensyfikowaniu konfliktu: łączy interesy indywidualne w grupowy, integruje walczącą zbiorowość, przekształca konflikt o interesy w konflikt o sprawiedliwość społeczną, podkreśla, co dzieli strony.

7. Morton Deutsch podzielił konflikty na destruktywne i konstruktywne. Konstruktywne rozwiązuje się na drodze kompromisu, ustępstw jednej ze stron lub wspólnego dążenia do pomnożenia brakującego dobra. Destruktywne polega na zniszczeniu jednej ze stron, a czasem obu. W takim konflikcie: 1) ludzie wierzą święcie w słuszność swojej racji, każdy kto myśli inaczej jest uznawany za głupca, 2) obraz przeciwnika jest zdeterminowany przez uczucie wrogości, dehumanizacja, brak zrozumienia racji, 3) wizja ofiar grupowych lub poniesionych samemu wywołuje uczucie dumy i satysfakcji, 4) nie ma uznania dla stanowisk pośrednich i kompromisów.

8. Społeczna deprywacja (częsta przyczyna konfliktów) to rozbieżność między aktualnym dostępem ludzi do pożądanych dóbr, a przekonaniem, że dostęp ten jest niesłusznie ograniczony. Strukturalne ujęcie deprywacji: „zespół ograniczeń i utrudnień, jakie napotyka grupa w dążeniu do osiągnięcia pożądanych dóbr, do których mają łatwy dostęp inne grupy (rezultat zróżnicowań społecznych). Progresywistyczne ujęcie deprywacji: powstaje jako efekt zmian społecznych i trudności adaptacyjnych instytucji i jednostek ludzkich do tych zmian.

9. Źródła konfliktu: biologiczne (darwinizm); psychologiczne; psychologii społecznej (tłum); trudności adaptacyjne jednostek; nierówności społeczne.

10. Teorie konfliktu Marksa i Simmela. Marks: Stosunki społeczne są pełne sprzecznych interesów, wytwarza się konflikt między przeciwnymi klasami, który jest źródłem zmiany w systemie społecznym. Simmel: podstawowym stosunkiem jest relacja dominacji i podległości. W człowieku tkwi instynkt nienawiści i walki. Przeplatają się procesy asocjacji i dysocjacji (zbliżania i oddalania). Konflikt niekoniecznie prowadzi do załamania systemu lub zmiany społecznej.

11. Teorie konfliktu Dahrendorfa (dialektyczna) i Cosera (funkcjonalna). Dahrendorf: Społeczeństwa składają się z instytucji, z których najważniejsze to państwo, przedsiębiorstwo, kościół, partia polityczna, związek zawodowy. Grupa sprawująca kontrolę i grupa podporządkowana mają rozbieżne interesy: pierwsza chce utrzymać panowanie, a druga zmienić strukturę władzy. Interesy te są początkowo ukryte, z czasem mogą przekształcić się w jawne. Wtedy z quasi-grup tworzą się grupy interesu.

Coser rozróżnił konflikty funkcjonalne (dotyczą celów, wartości lub interesów, ale nie są sprzeczne z podstawowymi zasadami społecznymi) oraz dysfunkcjonalne względem struktury społecznej (strony przestają uznawać podstawowe wartości systemu). Różne struktury mają różną tolerancję wobec konfliktu. Sztywne narażają się na ich kumulację i później gwałtowny wybuch. W elastycznych istnieją mechanizmy ujawniania się konfliktu i eliminowania źródeł niezadowolenia. Konflikty spełniają pozytywną funkcję względem struktury społecznej (przekształcają w kierunku stabilizacji i integracji), gdy są tolerowane i instytucjonalizowane. Istnieją konflikty realistyczne i nierealistyczne. Pierwsze wypływają z niespełnienia potrzeb w danym systemie, jest zwrócony przeciw rzeczywistym źródłom niezadowolenia. Celem drugiego jest rozładowanie napięcia jednego lub dwóch antagonistów.

12. Konflikty społeczne w Polsce.

Przed 1989r. Występowały konflikty typowe dla społeczeństwa totalitarnego. Mogą być one objaśnione za pomocą teorii Cosera. Istniała sztywna struktura społeczna, monocentryczny ład społeczny i konflikty dzieliły społeczeństwo na tych, którzy mają władzę i resztę. Przejawy niezadowolenia były ostro tłumione. Długotrwałe tłumienie konfliktów zaowocowało gwałtownymi wybuchami niezadowolenia (1956, 1970, 1980). Konflikt wzniecony w 1968r. Trzeba określić jako nierealistyczny. Zwrócenie niezadowolenia przeciwko „syjonistom” miało odwrócić uwagę od rzeczywistych przyczyn konfliktowej sytuacji, czyli pogarszających się warunków życia. Konflikt z 1980 ma związek z teorią deprywacji w jej progresywistycznym ujęciu. Poprawiono sytuację materialną ludzi i rozbudzono potrzeby. Kryzys gospodarczy, który później nastąpił był powodem zablokowania rozbudzonych aspiracji, co doprowadziło do wybuchu protestu.

Konflikt przemysłowy to konflikt między pracodawcami a pracobiorcami w przedsiębiorstwach przemysłowych (w sprawach prywatyzacji, restrukturyzacji, gospodarki i związanego z tym bezrobocia). Rozwiązywanie spornych spraw w drodze szczegółowych procedur i negocjacji nosi nazwę instytucjonalizacji konfliktu przemysłowego. W Polsce wyróżnia się cztery okresy: 1) okres tłumienia przez państwo wszelkich przejawów konfliktu przemysłowego: do 1956r., 2) okres poszukiwania przez pracowników instytucji regulacji konfliktu przemysłowego: poł. 50tych - koniec 70tych, 3) okres walki pracujących o stworzenie prawno-politycznych instytucji pozwalających na regulację konfliktu przemysłowego: 80te, 4) okres kształtowania nowych stosunków przemysłowych w związku z przejściem do gospodarki rynkowej. Państwo nie było mediatorem czy arbitrem, ale stroną, przeciwnikiem świata pracy. Cechy charakterystyczne konfliktu przemysłowego w Polsce: nie ma jasno wyodrębnionych stron konfliktu. Istnieje wciąż wiele firm państwowych, w prywatnych władza jest dzielona na dyrektorów, samorząd pracowniczy i in. Po drugie zakres konfliktu obejmuje nie tylko tradycyjne przedmioty jak czas pracy, wydajność, normy, itd., ale także problemy dot. zmiany systemowej, czyli prywatyzacji, restrukturyzacji przemysłu, bezrobocia i napływu kapitału zagranicznego.

JEDNOSTKA A SPOŁECZEŃSTWO

1. Człowiek jest istotą społeczną, ukształtowaną przez kulturę w procesie socjalizacji. Jest to proces, który wprowadza jednostkę w życie społeczne, uczy ją zachowania i porozumiewania się według ustalonych wzorów i norm społecznych, uczy panowania nad popędami i potrzebami.

2. Osobowość człowieka składa się z cech biogennych: płeć, wzrost, budowa ciała, itp., z elementów psychogennych: pamięć, wola, inteligencja, temperament, wyobraźnia oraz elementów socjogennych: kulturowego ideału osobowości, roli społecznej, jaźni subiektywnej i odzwierciedlonej.

3. Socjalizacja to proces, który kształtuje osobowość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości, a więc przedstawia mu się jakiś wzór kulturowy obowiązujący w danej społeczności, który człowiek internalizuje, czyli przejmuje i wbudowuje w swoją osobowość. Kształtuje się system wartości i hierarchia potrzeb zależna nie tylko od specyfiki określonej grupy, w której jednostka przebywa, ale też tej, w której chciałaby być (aspiracyjna grupa odniesienia). Hierarchia wartości zależy też od systemu społecznego, ekonomicznego i politycznego. Człowiek początkowo zdobywa informacje na temat rzeczywistości i samego siebie, z czasem uczy się odgrywania ról społecznych, a więc funkcjonowania w danej społeczności, porozumiewania z innymi za pomocą symboli i języka.

4. Podkreśla się aktywną rolę jednostki w procesie socjalizacji. Człowiek jest twórczy i świadomy. Socjalizacja trwa całe życie. Dziecko (socjalizacja pierwotna) pobudzane jest przez przedmioty, z czasem nabywa zdolności myślenia pojęciowego, uczy się języka, opanowuje wiedzę i umiejętności społeczne, w końcu wchodzi w świat instytucji, gdzie dokonuje się wtórna socjalizacja jednostki.

5. Formowanie się ludzkiej tożsamości opiera się na mechanizmach indywidualizacji (poczucie odrębności, inności - formowanie się tożsamości osobistej) i identyfikacji (włączanie do życia społecznego, utożsamianie z innymi, poczucie przynależności do grupy - formowanie się tożsamości społecznej).

6. Konformizm to zmiana zachowania lub opinii w wyniku rzeczywistego lub wyimaginowanego wpływu jakiejś osoby lub grupy. Dostosowujemy się bo inni ludzie służą nam do określania rzeczywistości. Gdy nie wiemy jak się zachować, korzystamy z wzorów innych. Czasem zachowania takie utrwalają się, jeśli nie dowiemy się, że nie były słuszne. Istnieją trzy typy zachowań konformistycznych: Uleganie wynika z chęci uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Jest to zachowanie nietrwałe i powierzchowne, bo przy cofnięciu nagrody lub kary człowiek powraca do poprzedniego zachowania. Podstawą ulegania jest władza, jaką dysponuje osoba lub grupa. Identyfikacja powstaje, gdy jednostka pragnie być podobna do osoby, od której pochodzi oddziaływanie. Gwarantuje trwalsze efekty zachowań (tzw. efekt wujka Karola, który trwa do momentu, gdy jego poglądy nie zostaną podważone. Internalizacja to mechanizm najtrwalszy. Polega on na przyjęciu wzorów zachowań, bo jesteśmy przekonani o ich słuszności. / Duże znaczenie ma wiarygodność źródła informacji. / Ludzie mają skłonność do pielęgnowania mitu o osobistej niezależności. Nie zdają sobie sprawy z silnego oddziaływania innych, tylko motywy swego zachowania traktują jak własne i niezależne. / W okresie kształtowania się tożsamości ludzie muszą wybrać między wolnością, a więc postawą na „być”, twórczą, spontaniczną, pełną wyrzeczeń, ale dającą pełny rozwój lub bezpieczeństwem, czyli uniknięciem samotności przez podporządkowanie się innym, postawę na „mieć”, uzależnienie od rzeczy i idei, lecz bez rozwoju jednostki.

7. Kulturowy ideał osobowości narzuca człowiekowi wzór cech i zachowań akceptowanych w społeczeństwie lub grupach społecznych. Przekazywany jest przez wychowanie i kulturę, ulega historycznym przeobrażeniom. W okresie dojrzewania następuje internalizacja kulturowego ideału osobowości. Istnieje też osobowość podstawowa, czyli „charakter narodowy”, zbiór cech osobowości wspólnych dla danego społeczeństwa, które najlepiej wyrażają istotne wartości danej kultury. Istnieją też osobowości statusowe, czyli związane z pewnymi społecznie wyznaczonymi grupami, które odgrywają rolę w skutecznym funkcjonowaniu społeczeństwa.

8. Teoria ról społecznych bada sposoby spełniania różnych wymagań, nakładanych przez społeczeństwo na jednostkę. W każdej sytuacji społecznej człowiek spotyka się z określonymi oczekiwaniami i wymaganiami, co jest związane z koniecznością odegrania jakiejś roli. Z każdą rolą związane są określone prawa i obowiązki. Rola społeczna to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań i cech, będący reakcjami na zachowania innych i przebiegający według mniej lub bardziej ustalonego wzoru. Każda rola związana jest z określonym stopniem identyfikacji, wzmacniane są przez nią uczucia i postawy. Człowiek odgrywa wiele ról, niektóre z nich mogą pozostawać w sprzeczności ze sobą, niektórych nie możemy odegrać ze względu na brak zdolności (elementy bio- i psychogenne mogą utrudniać lub ułatwiać proces realizacji pewnych ról.

9. Istnieją trzy podstawowe mechanizmy motywujące działanie i integrujące osobowość jednostki: dążenie do utrzymania poczucia własnej wartości, dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej kontroli nad rzeczywistością (jednostka o poczuciu wewnętrznej kontroli i jednostka mająca poczucie kontroli zewnętrznej), dążenie do utrzymania i wzrostu poczucia własnej wartości. Jaźń subiektywna to zespół wyobrażeń o sobie. Jaźń odzwierciedlona to zespół naszych wyobrażeń o tym, co myślą o nas inni. Człowiek o zintegrowanej osobowości to jednostka, która osiąga spełnienie samego siebie i staje się taka, jaka może być, akceptuje siebie.

10. Za podstawowe czynniki dezintegracji osobowości uważa się błędy popełnione w procesie socjalizacji, np. przekazanie dziecku fałszywych informacji o świecie. Zbyt wysoka samoocena prowadzi do podejmowania ról, do których nie posiadamy predyspozycji. Osoby o zaniżonej samoocenie alienują się i zmniejszają aktywność. Poczucie dezintegracji pojawia się najczęściej w okresie dojrzewania lub istotnych zmian w życiu. Najważniejsza jest umiejętność dostosowania się, racjonalnej oceny własnego miejsca w nowej rzeczywistości.

KONTROLA SPOŁECZNA

1. Kontrola społeczna to zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką. Istnieją jeszcze: przymus, wyobrażenia zbiorowe społeczności, zwyczaje, które razem tworzą system normatywny, czyli coś, co skłania jednostkę do zachowania zgodnego z nakazem lub zakazem.

2. Jednostka lekceważąca normy społeczne jest dotykana sankcjami przez tych, którzy normy respektują, a w ostateczności usuwana ze społeczeństwa.

3. Aby pełnić skuteczną kontrolę, normy muszą być przez jednostkę zinternalizowane, czyli włączone w ramy osobowości. Internalizacja jest zadaniem procesu wychowawczego, czyli socjalizacji.

4. Normy mają zwykle różne źródła. Obyczajowe wypływają z powszechnych w społeczeństwie obyczajów, moralne to sublimacja obyczaju, religijne są skodyfikowane w księgach świętych. Najpełniejszy stopień kodyfikacji mają jednak normy prawne. Pewne normy są zalecane przez wszystkie systemy, inne są zalecane przez dominujący obyczaj.

5. Podstawowym celem społecznej kontroli jest jedność i zwartość społeczeństwa przez zapewnienie integracji jednostki ze społeczeństwem, z tego powodu konflikty systemów normatywnych są zagrożeniem dla kontroli.

6. Normy mogą być zakorzenione w tradycji lub rozpowszechnione szybko gdy są skuteczne czy innowacyjne.

7. Zintegrowanych systemów normatywnych jest tyle, ile społeczeństw i kultur. Także normy jednego społeczeństwa mogą być różnicowane bez naruszenia wewnętrznej integracji.

8. Istnieją bezpośrednie i pośrednie metody oddziaływania na zachowanie jednostki. Bezpośrednie - wpływ osobisty, najbliższe otoczenie (ojciec, ksiądz, nauczyciel). Pośrednie - odległe, zwykle zdepersonalizowane ośrodki, struktura pola - nowe sfery przecinają granice konkretnych grup.

9. Społeczeństwo posługuje się też nagrodami (pochwałą, pochlebstwo, awans, premia, order i in.) oraz karami (klątwa, obojętność, wyśmianie, więzienie i in.). Stymulują zachowanie prospołeczne i wymuszają respektowanie obowiązujących norm. Wiele jednak znaczy też rutyna i naśladownictwo. Systemy społ. odwołujące się do kar - kontrola społ., niszczenie zdolności do działań spontanicznych, utopie społ. Systemy demokratyczne odwołują się do nagród - gra o gratyfikacje, wrażenie wolnego wyboru, uczenie się przez własne doświadczenia.

10. Wśród norm istnieje wiele niezgodności: zróżnicowana ocena społeczna osobników podległych jednej normie (np. śpiew na ulicy), niezgodność dwu norm (prostytucja i kościół), konflikt norm grup mniejszościowych i przeważającej części społeczeństwa, konflikt norm, który prowadzi do konfliktów i zaburzeń społecznych na skalę globalną. Przez zmianę środowiska społecznego, urbanizację zmienił się wizerunek świata, zginęły normy tradycyjne i ukształtowały się nowe pozostające w kolizji z tradycją. Procesom takim towarzyszą dewiacje - odchylenia od obowiązujących norm w skali masowej. Powstaje sytuacja anomii, czyli stanu względnego zaniku norm w społeczeństwie, bądź rozpowszechniania się licznych norm konkurencyjnych - jednostka ostatecznie zachowuje się tak, jakby żadne normy nie obowiązywały. Z perspektywy psychologicznej jest to zagubienie i wykorzenienie jednostki wywołane przez społeczeństwo. Niezależnie od dewiacji jednostka ma skłonność do łamania norm.

11. Ewolucja społeczna polega na poszerzaniu sfery wolności jednostki wobec nakazów płynących ze społeczeństwa. Funkcje obyczaju i tradycji przejmowane są przez prawo, które zawiera zakazy oraz opinię publiczną. Regulacja pozytywna (co robić) zmienia się na negatywną (czego nie wolno).

12. Siła obyczajów jest utwierdzona przez prestiż dawności. Istnieją dwie drogi ich zmiany: umiarkowana, bądź przez masową propagandę lub brutalna w imię oświecenia i rozumu przeciw przesądom (ryzykowna, lecz czasem niezbędna, gdy zwyczaje stanowią blokadę rozwoju).

13. Cechą charakterystyczną ewolucji w zakresie kontroli społecznej jest postępująca tolerancja dla odmienności i inności. Nowoczesne społeczeństwo akceptuje odmienność i różnorodność z natury rzeczy. Jednak wobec np. polityków wymaga się bycia wzorem i nie wybacza niektórych potknięć.

14. Społeczeństwo polskie: przesiąknięte duchem komunistycznym i wychowane w tradycjach kultury katolickiej nie przygotowane na zmiany; brak odpowiedniej dozy informacji i propagandy; grupy społeczne muszą się pozbyć wielu nawyków i przesądów; ma wyrobioną opinię, że działania rządu są podejrzane; należy zbudować społeczny szacunek do prawa i instytucji prawnych; trudno dochodzi do współpracy z policją, co jest historycznie uwarunkowane.

MODELE ŁADU SPOŁECZNEGO

1. Modele idealne - różne koncepcje ładu społecznego

2. Istnieją cztery funkcje modeli idealnych:

a) funkcja wartościująco-prognostyczna, kreślenie perspektywy, wyrażanie aspiracji, oczekiwań i marzeń społecznych

b) funkcja analityczna - modele służą jako narzędzia analizy typów ładu społecznego, bądź jego elementów składowych, np. biurokracja Webera

c) funkcja organizująca, motywująca zachowania - w warunkach transformacji

d) funkcja socjotechniczna - wykorzystywana przez instytucje władzy, zwłaszcza dyktatorskiej

3. Cztery typy ładu społecznego:

a) ład monocentryczny - przymus, jeden ośrodek kierowniczy, rozwój, ekspansja, dynamika, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, asymetria społeczna (dychotomiczna struktura społeczna: jedna strona zyskuje, druga traci), posłuszeństwo wyrasta z zaufania do władzy oraz z zastraszenia,

b) ład policentryczny - wielość ośrodków władzy, symetryczność struktury społecznej, porozumienie nie przymus, gradacyjny model struktury społecznej: trzy lub więcej klas,

c) ład porozumień społecznych - oparty na międzygrupowych porozumieniach czy uzgadnianiu interesów, organizacja samorządowa (też gospodarki), pozostaje typem idealnym, przedmiotem aspiracji, pewna forma realizacji to korporacjonizm społeczny,

d) ład przedstawień zbiorowych - typowy dla społeczeństw preindustrialnych, życie społeczne i zachowania ludzi są regulowane przez tradycyjne wzory, obyczaje i zwyczaje,

4. Ujęcie instytucjonalne ładu społecznego odnosi się do instytucji i zasad tworzących dany typ ładu. Ujęcie behawioralne do ludzkich zachowań, interakcji.

5. Zachowania ludzi: W ładzie monocentrycznym mają być posłuszni, co się osiąga na różne sposoby; czasem ludzie chcą tego, gdyż zwalniają się w ten sposób od ciężaru decyzji. Pojawiają się: rytualizm, wycofanie, innowacja, bunt. Wytwarza się buble, fałszuje informacje. Kształtuje się etos opozycji i kult kombinatora.

W ładzie policentrycznym występuje zróżnicowanie zachowań: zachowania niezależne, współzawodnictwo lub walka i współdziałanie. Jednostki i grupy rywalizują ze sobą na rynku (gosp.), na arenie (polit.), na estradzie (status i prestiż społ.) i w stosunkach pracy.

W ładzie porozumień zbiorowych ważne są: samorządowy charakter instytucji i duża spontaniczność ludzkich zachowań.

6. Przyczyny powstania ładu monocentrycznego: 1) terror i przemoc uprawomocniono jako środki osiągnięcia celu, 2) instytucje państwowe ogarnęły wszystkie dziedziny życia, szczególnie sferę ekonomiczną.

7. Cechy systemu realnego socjalizmu: silna centralizacja władzy, państwowa forma własności, biurokratyczne planowanie, nakazowo-rozdzielczy system zarządzania, swoista hierarchizacja celów, blokada możliwości artykulacji interesów różnych grup, wytworzenie luki konsumpcyjnej, cywilizacyjnej (sprzeczność między potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia).

8. Najważniejszą funkcję pełni partia awangardy, a ściślej jej mit. Podporządkowany jest jej aparat administracyjny. Partia jest substytutem liberalnego parlamentu i władzy sądowniczej. Staje się grupą interesu, która umacnia swą władzę i przywileje. Społeczeństwo dzieli się na „my” i „oni”. W partii pojawiają się z czasem ruchy reformatorskie, najczęściej jednak przegrywają.

9. Ład monocentryczny nie stwarza warunków do przejawiania się konfliktów, rozwiązań ich łagodzenia.

10. Inne przyczyny upadku systemu: nie zapewnia realizacji planów społecznych, im bardziej się zmienia, tym szybciej podlega korupcji i staje się niesprawny, powiększa się sfera ubóstwa.

MODERNIZACJA

1. W epoce przedindustrialnej zmiany napotykały zwykle opór społeczny. Rozwój następował na skutek presji zewnętrznej, a nie wewnętrznych przekształceń struktury społecznej. Współcześni prezentują sobą ambicję, wysoki poziom aspiracji i dążność do zmiany.

2. W społeczeństwie nowoczesnym (poindustrialnym) zmiana ma charakter immanentny, a nie powodowany zewnętrznymi okolicznościami.

3. Przemiany społeczne spowodowane procesem modernizacji to m.in.: mobilność społeczna (dostępność ról i pozycji, awanse), uniwersalizm i indywidualizm (obywatel państwa i odbudowa społeczności lokalnej), formalizacja i fragmentaryzacja stosunków społecznych (bezosobowe prawo i ogólne reguły, uwikłanie w stosunki z innymi fragmentem osobowości, nie jej pełnią), integracja społeczna (wewnętrzna łączność i komunikacja), kontrola społeczna (głównie prawo i opinia publiczna), konflikt (sposób osiągania kompromisu), racjonalność (optymalny dobór środków do osiągania zamierzonego celu), system wartości (potrzeba zmian i innowacji, mniej wrażliwości na normy tradycyjnej moralności).

4. Modernizacja (rodzaj społecznej transformacji) była badana przez niemal wszystkich socjologów w różnych aspektach, jednak najważniejszą charakterystykę społ. tradycjonalnego i racjonalnego jako typów przeciwstawnych zaprezentował Weber. Pewne instytucje i wartości Zachodu przyczyniły się do powstania tam racjonalnej nauki, prawa i ekonomii, a dalej uprzemysłowienia, urbanizacji, sekularyzacji i racjonalizacji. W krajach zacofanych modernizacja przypomina raczej przewrót. W tych pierwszych modernizacja społeczeństw dokonywała się równolegle z demokratyzacją, poszerzeniem zakresu swobód politycznych, narastaniem równości politycznej i moralnej jednostek, itp. W społeczeństwach zacofanych modernizacji przeszkadza zwyczaj uświęcony tradycją, jest ona zwykle efektem działania dyktatorskich elit. Modernizacja wymaga na początku szeregu wyrzeczeń, które dyktatura potrafi wymusić.

5. Modernizacja społeczeństwa polskiego. Uczestniczyło ono w niewielkim stopniu w pierwszej rewolucji przemysłowej. W okresie międzywojennym zaliczało się do gorzej rozwiniętej części Europy. Struktura społeczna stanowiła mieszaninę przestarzałych i nowoczesnych układów społecznych. W okresie II Rzeczypospolitej przechodziło powolną ewolucję od tradycji do nowoczesności. Powojenny socjalizm to faza modernizacji ideologicznej. Pojawiła się arbitralna władza i centralne planowanie. Dominacja państwa w strukturze gospodarczej i społecznej umożliwiała wymuszenie na społeczeństwie niezbędnych w okresie przemian poświęceń. Konsekwencje socjalizmu w strukturze społecznej są początkowo rewolucyjne i polegają na zburzeniu zastanej piramidy pozycji społ. i tworzeniu szans awansu dla ambitnych jednostek z nizin społ. Konsekwencje późniejsze są jednak natury konserwatywnej i sprowadzają się do obrony systemu przywilejów komunistycznej nomenklatury. Upadek socjalizmu dał szansę na powrót do zachodnich wzorów modernizacji opartych na przedsiębiorczości jednostek oraz rynku i prawie. Zasady te muszą się upowszechnić w naszym społeczeństwie. Razem z tym powinno przyjść rozumienie dla społecznej funkcji rządów prawa i reguł rynkowych. Rynek jednak tworzy ryzyko, stąd opór społeczny wobec nowych instytucji. Dokonująca się transformacja ustrojowa tworzy podstawy nowoczesnego społeczeństwa, mającego szansę uczestnictwa w rozwoju gospodarczym.

MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH

1. Grupa mniejszościowa jest kategorią społeczną obejmującą pewną populację wyróżnioną w obrębie szerszej zbiorowości na podstawie pewnych cech, które są negatywnie oceniane przez dominującą większość społeczeństwa. Cechami, które mogą być odbierane jako ważne są: wygląd zewnętrzny, wzory zachowań, styl życia, język, cechy kultury, religia, przynależność organizacyjna, dziedzictwo historyczne, itp.

2. Socjologia bada sytuację, w jakiej się znajdują, ich status społeczny, prawny i obywatelski, dysproporcje w zakresie praw obywatelskich, dostępu do bogactwa, władzy, prestiżu, itd.

3. Mniejszości zdają sobie sprawę ze swego położenia i stosunku większości do nich, odczuwają odrębność z powodu dyskryminacji. Często jednak nie mogą zmienić swojego położenia, bo przynależność do mniejszości wypływa np. z faktu urodzenia, rasa i etniczność są cechami statusu przypisanego. Dlatego też grupy mniejszościowe cechuje silne poczucie więzi i solidarności grupowej. Inne cechy charakterystyczne to: odrębność kulturowa, ograniczona autonomia lub jej brak, tradycja i symbole.

4. Na podstawie rodzaju integracji wyróżniamy mniejszości ze wzgl. na rasę, pokrewieństwo, przynależność terytorialną, narodową, kulturę, religię. Ze względu na kryterium terytorialno-ekologiczne osiadłe-przybyłe, zwarte-rozproszone, otwarte-izolowane, graniczne-wewnętrzne, centralne-peryferyjne. Stosując kryteria kulturowe mniejszości etniczne i narodowe. Dalej mamy też mniejszości terytorialno-polityczne, np. Polacy na Litwie, oraz terytorialne (bez państwa, z odrębnością kulturową).

5. Według L. Wirtha mamy: mniejszości pluralistyczne: w społeczeństwach wielonarodowych, respektowanie praw, asymilacjonistyczne: chęć asymilacji do większości, imigranci, secesjonistyczne: demonstrujące odrębność, aspiracje do autonomii lub własnego państwa, wojownicze: domagające się praw w drodze walki.

6. Według kryterium genezy: aneksacyjne: przez przyłączenie terytorium, kolonialne: napływ obcej ludności, niewolnicze, imigracyjne.

7. Według K. Kwaśniewskiego: 1) mniejszości skupiające zwolenników jakiś poglądów politycznych, gospodarczych, 2)...jakiś ideologii, religii, 3) charakteryzujące się inną kulturą, 4) wyróżniane na podstawie cech fizycznych.

8. Relacje między mniejszością a większością ujęte zostały w trzy podstawowe modele:

a) konfliktowy - sprzeczność interesów i celów, dyskryminacja, wrogość, izolacja

b) integracyjny - współpraca, brak uprzedzeń, tolerancja dla odmienności

c) asymilacyjny - nacisk na asymilację ze strony większości lub dążenie do asymilacji ze strony mniejszości

9. Cechy mniejszości etnicznych: 1) żyje w obrębie narodu, społeczeństwa 2) jej członkowie genezy swej przynależności dopatrują się we wspólnej historii, wspólnych przodkach 3) tworzą sieć organizacji i nieformalnych stosunków społecznych, które zachęcają do pozostawania w grupie 4) posiadają własne symbole związane z poczuciem odrębności.

10. W. Kuvelsky wyodrębnia: kategorie etniczne - grupy pozbawione silnych więzi i kontaktów, organizacje etniczne - grupy wewnętrznie zorganizowane, społeczności etniczne - organizacje etniczne zorganizowane na pewnym terytorium.

11. Grupa rasowa to pewna kategoria etniczna, której członkowie i inni mają przekonanie, że posiada wspólne cechy fenotypu.

12. Mniejszość narodowa to grupa etniczno-narodowa nie posiadająca własnej formy państwowości lub posiadająca ją, ale zamieszkująca w granicach innego państwa. Typy mniejszości wyróżniamy w oparciu o kryteria: aspiracji (do utworzenia państwa), identyfikacji z krajem zamieszkania, miejsca zamieszkania, położenia prawnego. Członkowie mniejszości pragną zachować swoją odrębność i przekazać ją dzieciom.

13. Relacje między większością a mniejszością narodową zależą m.in. od stosunków przestrzennych, podobieństwa kultur, intensywności kontaktów ekonomicznych i ich historii, sposobu organizacji życia społeczno-politycznego, charakteru państw, z którymi identyfikują się obie strony. Konflikty etniczno-narodowe często wiążą się z dyskryminacją mniejszości, roszczeniami narodów dążących do posiadania własnego państwa bądź zwiększenia autonomii.

14. Migracja. Jednostka tym chętniej migruje, im większe są jej oczekiwania, że dzięki temu zdobędzie ocenianą pozytywnie przestrzeń życiową i im częściej migracja występuje w jej otoczeniu stanowiąc wzorzec zachowania. Migracje należą do zasadniczych przyczyn zróżnicowania etniczno-narodowego wielu społeczeństwa, wyjaśniają obecność mniejszości etnicznych i narodowych, decydują o strukturze etniczno-narodowej. Zjawisko masowej migracji zawiera ryzyko zaburzenia ładu społecznego, jednak międzynarodowa migracja to dowód integracji kulturowej świata.

15. Istnieją pewne bariery asymilacyjne. Im większa jest odmienność kultury i poziomu rozwoju cywilizacyjnego reprezentowanych przez imigrantów w stosunku do kultury kraju imigracyjnego, tym trudniejsza jest ich adaptacja i asymilacja w kraju pobytu. Społeczeństwa mają duże wymagania w stosunku do „obcych”. Dominuje preferencja do homogenicznego modelu kultury, ale nie oznacza to rozwiązania problemu dyskryminacji.

ZMIANA SPOŁECZNA W PERSPEKTYWIE SOCJOLOGICZNEJ

1. Zmiana społeczna to każde przeobrażenie, które jest postrzegane jako znaczące dla życia społecznego. Ważnym kryterium jest zasięg zmiany, który pozwala wyróżnić zmiany o charakterze rewolucyjnym i ewolucyjnym, globalnym i marginalnym czy dokonującym się wewnątrz grupy i zmieniającymi całe społeczeństwa, kultury, cywilizacje. Inne kryteria dotyczą regularności, powtarzalności i incydentalności zmian.

2. Przeciwne teorie mówią o trwałości pewnych struktur, wartości, organizacji czy instytucji.

3. Badanie zmian możliwe jest przez analizę czynników integrujących lub powodujących dezintegrację; czynników wewnętrznych, endogennych i zewnętrznych, egzogennych; czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych (np. religia, kultura, tradycja). Zmiany badane są także z punktu widzenia zachowań jednostkowych i zbiorowych, małych i dużych grup społecznych; można analizować wąski aspekt życia społecznego lub całokształt stosunków społecznych. Zróżnicowany jest też przedmiot badań: stosunki społeczne i ekonomiczne, polityczne, etniczne, instytucje, normy i in.

4. Zmiany mogą być czynnikami służącymi kontynuacji lub negacji przeszłości (migracje, wojny, podboje, ideologie, tradycja, polityka, stosunki gospodarcze). Czasem przeobrażenia kumulują się wewnątrz jakiegoś systemu. Istnieją teorie ewolucji i równowagi.

5. Teoria konfliktu upatruje główną przyczynę zmian w konfliktach społecznych. Mogą to być zmiany w typach panowania, wywołane rozwojem sił wytwórczych i przeobrażaniem stosunków własności. Max Weber zwrócił uwagę na znaczenie religii jako czynnika sprzyjającego zmianom ekonomicznym, organizacyjnym i hamującego te zmiany. Wg Dahrehdorfa zmian społeczna jest wszechobecna, jest walką między różnymi grupami o pozycję, władzę, zmianę status quo. Inny typ akcentował znaczenie zmian technologicznych, stąd np. społeczeństwo postindustrialne.

6. Zmiany możemy wartościować w kategoriach postępu lub regresu. Kolejny problem to interpretacja przeobrażeń. Teorie ewolucji opisują proces przechodzenia od niższych stadiów rozwoju do wyższych. Comte uważał zmiany za przeobrażenia dominujących zasad rządzących społeczną organizacją. Dla Marksa były to zmiany formacji. Dla Durkheima to proces przechodzenia od form prostych do bardziej złożonych.

7. Teorie związane z perspektywą psychologiczną analizują zmiany społ. przez pryzmat osobowości, instynktu, potrzeb. Socjologiczno-psychologiczna perspektywa interesuje się społecznymi przyczynami zmian. Socjologiczna perspektywa poznawcza analizuje typy interakcji i procesów, bada elementy systemu społ.

8. Zmiany mogą wynikać z działań świadomych bądź niezamierzonych. Teorie interpretacji zmian to: teoria ewolucji: linearny, adaptacyjny charakter zmian, teoria równowagi, teoria konfliktu, teorie cykliczne: kultury zanikają i powstają.

9. Przyczyny zmian społ. to czynniki, które są konieczne dla wywołania określonych warunków. To rozmaite procesy polegające na tworzeniu nowych struktur i systemów, pewne zdarzenia wraz ze społecznymi reakcjami na nie, zachowania utrwalające lub niszczące istniejące stosunki. Psychologiczne teorie zmiany jako przyczynę podają wolę, życzenie, popęd, lęk. Badania socjologiczne ujmują też rolę wybitnych jednostek i elit. Przyczyny mogą być wewnętrzne i zewnętrzne, zmiany jednoprzyczynowe i wieloprzyczynowe.

10. Teorie zmiany endogennej: Teoria konfliktu traktuje konflikt jako trwały element życia społecznego. W wersji marksistowskiej szczególne znaczenie przypisuje się rewolucji. Wg niej przyczyny konfliktów to sprzeczności wywołane przyczynami strukturalnymi (podział pracy i produktu) bądź wynikające z walk klasowych (co jest podstawową przyczyną przeobrażeń). Prowadzą do zmian stosunków wewnątrz systemu oraz burzenia go. Dahrendorf uważa własność za szczególny, ale nie jedyny sposób legitymizacji uprawnień do władzy. Zmianę widzi jako rezultat konfliktu między przeciwstawnymi interesami. Coser: zmiana wynika z napięć, jest rezultatem konkurowania o władzę, bogactwo i prestiż. Zmiana na pewien czas stabilizuje stosunki społ. Teorie ewolucji ujmują historię jako przechodzenie od prostych form życia społ. do stadiów bardziej złożonych. Tendencja ta odnosi się do instytucji, idei, stosunków. Postrzegają społeczeństwo jako analogię do organizmu. Zmian jest wynikiem oddziaływania na siebie różnych elementów społeczeństwa. Spencer mechanizmy te wyjaśniał biologicznymi i psychicznymi cechami ludzi. Szacki: Przebieg ewolucji, jej tempo i kierunek związane są z właściwościami człowieka, decydują czynniki zewnętrzne, np. środowisko przyrodnicze, kultura, sposób produkcji, sytuacja demograficzna oraz konflikt i walka. Cykliczne teorie zmiany. Spengler: jak człowiek: narodziny, młodość, dojrzałość i upadek. Pareto: elity podlegają samodegradacji. Teoria multilinearnej ewolucji różne typy kultur mają różne linie ewolucji. Teoria modernizacji bada przyczyny zacofania niektórych kultur i sposoby ich dojścia do nowoczesności. Zmianę określają przede wszystkim czynniki technologiczne i techniczne, narzędzia i sposób produkcji, system ekonomiczny i organizacyjny. Istotna jest rola innowacji jako endogennej przyczyny zmian technicznych i gospodarczych. Wiąże się z tym odchodzenie od tradycyjnych metod wytwarzania i powstawanie nowych form organizacji. Za główne przyczyny niedorozwoju uznaje się złe warunki wyjściowe. W gospodarkach rozwiniętych pojawia się zagrożenie nudą, zniewolenie techniką, zanieczyszczenie środowiska. Teoria „opóźnienia kulturowego”: o rozwoju kultury decydują wynalazki, akumulacja, wymiana, przystosowanie. Kultura niematerialna zmienia się wolniej niż materialna. Teoria społeczeństwa przemysłowego akcentuje odrzucenie kategorii własności oraz dezaktualizacji klasowej w opisie zmian społ. Własność nie jest już czynnikiem rozstrzygającym, ważne są umiejętności, zdolności itp. klasy dezintegrują się przez różne położenie ich członków. Konwergencja to upodabnianie się społeczeństw ze względu na podobieństwa technologii. Dezaktualizuje się zależność między ekonomiką a polityką, posiadaniem własności a posiadaniem władzy. Zmieniła się struktura społ.

11. Teorie zmiany egzogennej. Traktują społeczeństwo jako system stabilny, który podlega zmianie na skutek oddziaływania sił zewnętrznych. Mogą działać czynniki przyrodnicze, migracje ludności, dyfuzja kultur, naciski polityczne i in. Kulturowa dyfuzja to proces polegający na rozszerzeniu określonych cech kultury jednego społ. na inne. Odbywa się to przez powielanie wzorów, o dynamice decyduje intensywność kontaktów oraz dotychczasowe normy i wartości, siła tradycji, poziom infrastruktury. Kultury izolowane skazane są na stagnację. Najpierw musi być internalizacja, później dyfuzja. Zmian to proces przeciwstawienia się nowych doświadczeń ustalonym instytucjom i sposobom myślenia, osłabia się autorytet form organizacyjnych, obyczajów jako wzrost krytycyzmu wobec dotychczasowych rozwiązań. Kryzys to sytuacja, w które ludzie tracą kontrolę nad środowiskiem, pojawia się zagrożenie, konwencjonalne sposoby zachowania lub myślenia nie mają zastosowania. Pojawiają się różne zmiany: uwolnienie od panowania tradycji, sekularyzacja, innowacja. Teorie równowagi społ. dążą do utrzymania społ. w jakiejś równowadze, chcą poznać mechanizmy zabezpieczające i zdolne do zburzenia równowagi. Przyjmują, że dominuje dążenie do stabilności i równowagi. Zmiana jest rezultatem adaptacji oraz eliminacji przejawów dysfunkcji. Pojawia się po uzasadnieniu, pod przymusem, przy istnieniu pozytywnego modelu. Dyferencjacja to przyczyna zmian wywołanych przez tworzenie nowych wyspecjalizowanych struktur, np. tworzenie nowych instytucji, zróżnicowanie ról zawodowych. Może ona wywołać napięcia, problemy dostosowawcze.

PODSTAWOWE SEGMENTY STRUKTURY SPOŁECZNEJ W POLSCE

ROBOTNICY

1. Klasa ta pojawiła się w związku z rewolucją przemysłową, początkowo jej sytuacja była bardzo trudna, z czasem powstawały związki zawodowe i ochrona socjalna. W socjologii powstawały koncepcje zarówno zakładające zgodność interesów robotników i pracodawców (Saint-Simon: klasa industrialistów i klasa nieoświecona), jak i walkę (najpełniejsza: Karola Marksa: wizja historii, w której kolejne formacje społeczno-ekonomiczne powstają w wyniku zwycięstwa klas postępowych nad zachowawczymi). Pojawia się obecnie „superindustrializm” wiązany z globalizacją gospodarki światowej, restrukturyzacją przemysłu, osłabieniem pozycji organizacji pracowniczych.

2. Do grupy robotników można zaliczyć wiele różnych podgrup. Przyjmuje się, że robotnik to ten, który produkuje lub przekształca dobra lub dostarcza usług zaspokajających jego własne potrzeby lub potrzeby innych. Robotnicy mają niższe dochody, są bardziej zagrożeni bezrobociem, mają gorsze warunki zatrudnienia niż przedstawiciele warstw wyższych, mają też inne zachowania, wartości i aspiracje.

3. Teza o nowej klasie robotniczej: istnieje „arystokracja robotnicza”; wpływ na jej wytworzenie ma wzrost zamożności, zmiany stylu życia, nowa technika, zmiany ustrojowe. Tzw. „robotnik zamożny” w większym stopniu identyfikuje się z ładem politycznym, jest mniej radykalny, itd. Specyficzną ich cechą jest „sprywatyzowanie”, czyli instrumentalne traktowanie pracy, skupieniu na najbliższej rodzinie, a nie kolegach z pracy. Sprywatyzowany styl życia kieruje aspiracje ku większej konsumpcji, a nie wyższemu statusowi. We Francji „nowa klasa robotnicza” to pracownicy zatrudnieni przy najbardziej zaawansowanych technologiach.

4. Teza o „burżuazyjnieniu” klasy robotniczej: Krytyka tej tezy twierdzi, że obrońcy tezy przeceniają skutki zmian w fizycznym i społecznym środowisku pracy, a także efekty zmian w sposobie spędzania czasu wolnego.

5. Teza o „podklasie”: Istnieje grupa zatrudnionych w sektorze peryferyjnym; to przedstawiciele mniejszości etnicznych, kobiety, nielegalni imigranci, osoby bez wykształcenia.

6. Teza o ambiwalentnych orientacjach robotników: Podwójne myślenie: z jednej strony zgadzają się np. że powinna postępować prywatyzacja, z drugiej nie chcą by działo się to w ich zakładzie i nie chcą pracować dla sektora prywatnego. Robotnik dokonuje wartościowania w kategoriach ogólnych, lecz także w sytuacjach konkretnych i wtedy myśli inaczej.

7. Teza o konserwatyzmie klasy robotniczej i robotniczym autorytaryzmie: Robotnicy głosowali na konserwatystów. Stworzono typ „robotników uległych” - szacunek dla klasy panującej. Jednocześnie odczuwają potrzebę autorytetów, wyznają ideę państwa opiekuńczego, itd.

8. Typy robotników.

a) typ tradycyjny proletariacki - górnictwo, stoczniowy; silne związki zawodowe, więź z własną grupą zawodową, niemal subkultura zawodowa, więzi przenoszone na aktywność a czasie wolnym, dychotomizacja świata społecznego: my i oni - czyli inni, władza

b) typ tradycyjny uległy - postrzegają polityczne i gospodarcze elity w kategoriach naturalnego przywództwa, akceptują dominację elit i swoje własne podporządkowanie, muszą mieć jednak obraz jakiś grup umieszczonych poniżej siebie, za takich traktują typ proletariacki, nie identyfikują się z towarzyszami z pracy, ale z pracodawcami tak

c) typ sprywatyzowany - izolują się od współpracowników, zamykają się w kręgach rodzinnych, podchodzą do związków zawodowych instrumentalnie, mają im pomóc osiągnąć wyższy standard życia, postrzegają strukturę społeczną przez pryzmat pieniądza, kryterium różnicującym jest dochód i posiadanie dóbr materialnych: klasa dochodowa (do której zaliczają też siebie) i klasa wyższa (duży majątek i wysoki poziom życia).

CHŁOPI

1. Odrębności tej grupy decyduje specyfika historyczna, produkcyjna, ekonomiczna, obyczajowa i samowiedza społeczna. W społeczeństwach preindustrialnych żyli wraz z rodzinami w zamkniętych i samowystarczalnych społecznościach lokalnych. Rozwój przemysłu przyczynił się do otwarcia społeczności wiejskich i włączenia ich w zasięg oddziaływań kultury narodowej.

2. Cechy położenia tradycyjnego chłopa: związek z rodzinnym gospodarstwem rolnym, produkcja o charakterze autarkicznym, podporządkowanie potrzebom rodziny, sposób życia, pracy i struktura rodziny regulowana tradycjami, izolacja przestrzenna, społeczna i kulturowa, ziemia jako wartość najwyższa i obowiązek pracy na niej.

3. Kierunki przemian: profesjonalizacja pracy rolnika i powiązanie jej z pracą innych grup, mechanizacja, osłabienie więzów rodzinnych, przełamanie izolacji, uobywatelnienie chłopstwa, zmiana tradycyjnej hierarchii wartości. Chłop był członkiem tradycyjnej, kontrolującej jego zachowania społeczności, Rolnik jest określeniem człowieka wyswobodzonego z krępujących więzów rodzinno-sąsiedzkiego środowiska lokalnego.

4. Mechanizmy rynkowe eliminują rolników słabych ekonomicznie, prowadząc do ich marginalizacji i umacniają pozycję silnych. Obecnie istnieją trzy problemy: liczebność klasy chłopskiej jest zbyt duża, należy tworzyć dodatkowe miejsca pracy na wsi, gdyż rynek miejski nie jest w stanie wchłonąć nadwyżek; struktura agrarna polskiego rolnictwa jest zła: zbyt dużo małych gospodarstw, które nie mają szans na utrzymanie się na rynku; istnieje poczucie niepewności jutra, zagrożenia wiszącego nad wsią, która ponosi znaczne koszty transformacji. Nowe zróżnicowania ekonomiczne prowadzić będą do podziałów mieszkańców wsi i samych rolników, kształtowania się grup interesu.

KLASA ŚREDNIA

1. Zbiorowości grup i jednostek, które razem wzięte tworzą ośrodek specyficznego stylu życia, mentalności, zachowań i poglądów. Emanują z nich wzory docierające do odległych kręgów, które rzutują na kształt całych społeczeństw.

2. Proletaryzacja klasy średniej: przechodzenie na pozycje klasy robotniczej, utrata pewnych atrybutów i uzyskanie nowych np. przez zmianę dot. ról zawodowych, utrata monopolu na wiedzę i wykształcenie. Prawdziwsze jest określenie „polaryzacja klasy średniej”, rozdział na specjalistów i pracowników. Nie można mówić o deklasacji w odniesieniu do całej klasy średniej.

3. Różnice kulturowe są przyczynami dystansu między klasą średnią a robotniczą. Podstawowa bariera to rozdział: fizyczni-umysłowi. Ogranicza się kontakty towarzyskie, zawiera małżeństwa homogeniczne, przeciwdziała zacieraniu odrębności klasy średniej.

4. Fragmentaryzacja klasy średniej. Brak wewnętrznej spójności. Zróżnicowanie płac. Klasa średnia stanowi zbiorowość odrębnych grup zawodowych między którymi utrzymuje się izolacja społeczna. Kategorie specjalistów i wolnych zawodów zachowują silną tożsamość grupową dzięki organizacjom profesjonalnym, które chronią interesy zawodowe i regulują zachowania członków organizacji.

5. Klasy średnie w Polsce. Mówimy raczej o ludziach zajmujących „środkowe pozycje” w hierarchii społecznej oraz o społeczeństwach klasy średniej. W czasach komunistycznych „klasy średnie” dzieliły się na segment niższy - bezpartyjny i wyższy - upartyjniony. Budowa kapitalizmu przyczyniła się do wytworzenia „nowej klasy średniej” - przedsiębiorców. Od połowy lat 90tych stare i nowe klasy średnie stworzyły nową jakość w strukturze społecznej. Jedną z dróg dochodzenia do klasy średniej było kombinowanie, czyli przedsiębiorczość związana z szarą strefą. Wzrasta rola klas średnich.

„LUDWIK GUMPLOWICZ JAKO KLASYK TEORII KONFLIKTU”

 

 Naturalizm sprowadzał się w wielu wypadkach do prób wyjaśnienia zjawisk społecznych przy pomocy praw odkrytych przez nauki przyrodnicze. Stopniowo dojrzewał także pogląd, iż socjologia musi wyjaśniać fakty społeczne jako skutki nade wszystko społecznych przyczyn i nie tylko może obchodzić się bez wsparcia innych nauk, lecz w pewnych wypadkach ( filozofia, psychologia ) sama potrafi im pomagać.

Zwolennicy poglądu zwanego tu socjologizmem domagali się czegoś więcej niż przyznania socjologii prawa do samodzielnego bytu. Sądzili, że winna stać się nową królową nauk o człowieku, mistrzynią filozofii, nauki o moralności, historiografii, prawoznawstwa, nauki o polityce, teorii sztuki itd. Ten zamach stanu był skierowany w pierwszym rzędzie przeciwko psychologizmowi. Zgodnie ze słownikiem określeniem, socjologizm to: „ teoria, według której socjologia (1) wystarcza, aby wyjaśnić fakty społeczne. W szczególności nie musi ona uciekać się do pomocy psychologii ( według psychologizmu, wręcz przeciwnie, psychologia jest środkiem koniecznym i wystarczającym tego wyjaśnienia ); (2) lub nawet tylko ona jest w stanie rozwiązać problemy filozoficzne i moralne `. Sorokin powiada słusznie, że „szkoła socjologistyczna „ wracała jak gdyby do Comte'owskiej klasyfikacji nauk, która pomiędzy socjologią i naukami przyrodniczymi nie przewidywała miejsca dla psychologii.

Socjologizm miewał - jak się wydaje - sens dwojaki. Po pierwsze, był określoną teorią socjologiczną, związaną z zespołem „zasad metody socjologicznej” i zawierającą pouczenia dotyczące tego, jak zjawiska społeczne winny być badane i wyjaśniane. Po drugie, był ( zwłaszcza w wypadku Durkheima ) również doktryną filozoficzną roszczącą sobie prawo do wypowiadania się w sprawach, których nie sposób zaliczyć do socjologii. W tym drugim znaczeniu C. Bougle pisał o socjologizmie jako „ wysiłku filozoficznym mającym na celu ukoronowanie badań specjalnych jakim poświęcają się socjologowie, przez teorię wyjaśniającą ludzkiego umysłu”. Jakkolwiek socjologizmu w drugim rozumieniu nie da się w naszych rozważaniach całkowicie pominąć ( owe wygórowane aspiracje są świadectwem ważnego etapu historii socjologii), interesować nas on będzie głównie jako typ teorii socjologicznej, który mógł być uprawiany bez dalekosiężnych ambicji filozoficznych, chociaż - tak samo jak inne teorie socjologiczne - nie był w żadnym razie filozoficznie bezinteresowny.

Termin „socjologizm” ( zresztą w obu znaczeniach) stosowany jest najczęściej do Durkheina i jego szkoły, chiciaż na przykład Sorkin zalicza do „szkoły socjologicznej” także Cooleya, Gumplowicza, Marksa, a nawet niemieckich formalistów, wychodząc z założenia, że wszystkich tych tak różnych od siebie autorów łączyło uznanie zjawisk społecznych za rzeczywistość siu generis, połączone z niechęcią do psychologistycznego redukcjonizmu. Do pewnego stopnia jesteśmy skłonni przyznać mu słuszność. Socjologizm był tendencją o szerszym zasięgu niż durkheizm, chociaż właśnie durkheizm znalazł swe najpełniejsze rozwinięcie.

Wydaje się, że historyczne pierwszeństwo należy przyznać „społecznemu darwiniście” Ludwikowi Gumplowiczowi, który - jak zobaczymy - zmierzał w najzupełniej analogicznym kierunku. Socjologizm był jednym z wytworów coraz bardziej powszechnego pod koniec XIX wieku dążenia do zaznaczenia swoistości przedmiotu badań socjologii, a także uwolnienia jej od skrajności pozytywistycznego naturalizmu, który w owym czasie przybrał już w pewnych wypadkach formy wręcz karykaturalne. Przypomnijmy zresztą, że zadatki socjologizmu występowały już wyraźnie u klasyków socjologii pozytywistycznej. W wypadku Comte'a były one konsekwencją skrajnego antyindywidualizmu tego filozofa, natomiast w wypadku Spencera tkwiły implicite w pojęciu społeczeństwa jako organizmu i ewolucji ponadorganicznej, jakościowo odrębnej od niższych faz ewolucji. Do prehistorii socjologizmu należą, oczywiście, również te wszystkie koncepcje antyatomistyczne według których społeczeństwo stanowi rzeczywistość nieredukcjonowalną do swych części składowych i w stosunku do nich „pierwotna” czy też „nadrzędną”.

Socjologizm wszakże to coś więcej aniżeli po prostu antyatomizm czy antyindywidualizm, zwany także w filozofii społecznej socjologicznym realizmem ( przez analogię do średniowiecznego sporu o uniwersalia ). Socjologizm to cały zespół twierdzeń i założeń, które we wcześniejszych koncepcjach realistycznych bądź w ogóle nie występowały, bądź też były w nich zawarte jedynie implicite. Zwróćmy nade wszystko uwagę, iż socjologizm wyrasta na gruncie pozytywistycznego naturalizmu, a nadto przyjmuje za daną egzystencję socjologii jako odrębnej nauki, w której koncentruje się cała problematyka społeczna. Najważniejsze cechy socjologizmu wydają się następujące:

(1) Socjologistyczny naturalizm.

Socjologizm stanowił - tak samo jak psychologizm - jedno z licznych odgałęzień socjologii pozytywistycznej. Jakkolwiek jego przedstawiciele starali się niejednokrotnie uwolnić od „pozytywistycznej metafizyki” swoich poprzedników i wyzbyć ich „dogmatyzmu”, nie ulegało dla nich wątpliwości, że pierwszy krok w stronę naukowej socjologii musi polegać na uznaniu zasadniczego podobieństwa zjawisk społecznych do ogółu zjawisk przyrody: podlegają one tak samo stałym prawom. Nauka społeczna - pisał Durkheim - „ nie mogłaby posuwać się naprzód, gdyby nie ustalono, że prawa społeczne nie różnią się od praw rządzących resztą przyrody, a metoda służąca ich odkrywaniu jest taka sama jak w innych naukach. To było zasługą Comte'a”. Deklarując brak zainteresowania dla filozofii i „metafizycznych” sporów, ssocjologiści uważali wszakże główne założenia pozytywizmu za dobrze ugruntowane w działalności poznawczej. Ich spór z naturalistycznym „dogmatyzmem” był tedy sporem domowym. Chodziło w nim nie o uchylenie naturalizmu jako takiego, lecz o znalezienie w jego granicach miejsca dla „ naturalizmu socjologicznego, który w faktach społecznych widzi fakty swoiste i stara się zdać z tej swoistości sprawę, respektując ją w całej pełni”. Problem nie polegał tedy na tym, aby wyłączyć zjawiska społeczne spod działania praw przyrody, lecz na tym, aby wykluczyć z nauk społecznych praktykę ich „wyjaśnienia” przez aprioryczne podciągnięcie pod jakieś inne kategorie zjawisk. Fakty społeczne podlegają ogólnym prawom, ale posiadają także swoiste cechy, które może ujawniać tylko ich metodyczne badanie.

(2) Swoistość rzeczywistości społecznej.

Socjologizm zakładał, iż zjawiska społeczne stanowią odrębną klasę zjawisk przyrodniczych, która jedynie w bardzo ograniczonej mierze może być wyjaśniana przez powołanie się na wiedze o innych ich klasach. „Twardość brązu - pisał Durkheim - nie bierze się ani z miedzi, ani z cyny, ani z ołowiu, z których go wytworzono, gdyż są to ciała miękkie i giętkie; powstaje ona z ich połączenia. Zastosujmy tę zasadę do socjologii. Jeżeli ta synteza sui generis , jaką jest wszelkie społeczeństwo, wyłania nowe zjawiska, odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych, trzeba też przyjąć, iż owe swoiste fakty tkwią w wytwarzającym je społeczeństwie, nie zaś w jego częściach, tzn. w jego członkach. W tym sensie są one więc zewnętrzne wobec świadomości indywidualnych rozpatrywanych jako takie - zupełnie tak samo, jak cechy szczególne życia są zewnętrzne w stosunku do mineralnych substancji, z których składa się istota żywa. Bez popadnięcia w sprzeczność nie można tych cech sprowadzić do elementów składowych, ponieważ ex definitione zakładają one coś innego, niż to, co zawierają te elementy. Oto jeszcze jedno usprawiedliwienie dla przeprowadzonego przez nas rozdziału między psychologią w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli nauką o jednostce, a socjologią. Fakty społeczne różnią się od psychicznych nie tylko ilościowo; mają one inne podłoże, zachodzą w innym środowisku, zależą od innych warunków”.

Socjologiści starają się nade wszystko wytyczyć granicę między zjawiskami życia jednostki i zjawiskami życia zbiorowego oraz wykazać, iż z wiedzy o tych pierwszych nie da się wydedukować żadnej spolegliwej wiedzy o tych drugich. Zakładają oni podział rzeczywistości ludzkiej na dwie kategorie faktów, z których każda musi być badana na swój sposób, aczkolwiek przy zachowaniu wierności ogólnym regułom procedury naukowej. Socjologizm jest skrajnym antyredukcjonizmem.

(3) Autonomia i samowystarczalność socjologii.

Naturalną konsekwencją przekonania o swoistości faktów społecznych był pogląd, według którego socjologia jest i powinna być nauką samodzielną. W szczególności potrzebuje ona pełnej niezależności od tych wszystkich nauk, których zainteresowania ograniczają się do wziętych z izolacji jednostek ludzkich. Jak już powiedzieliśmy, socjologizm był konsekwentnym antypsychologizmem, tj. zwracał się przeciwko wykorzystywaniu twierdzeń psychologicznych do wyjaśniania procesów życia zbiorowego. Z tych samych przyczyn socjologizm był przeciwny wszelkim odmianom biologizmu w tej mierze, w jakiej pojmowano biologię jako naukę o organizmach indywidualnych. Stąd również socjologistyczna krytyka ekonomii politycznej, której Durkheim nie bez racji przypisywał pogląd, że „w społeczeństwie rzeczywista jest tylko jednostka, z której wszystko wynika i do której wszystko powraca. Jednostka jest jedyną osiągalną dla obserwatora dotykalną rzeczywistością, jedynym zaś problemem naukowym jest to, jak jednostka posiadająca określoną naturę musi się zachować w najważniejszych okolicznościach życia ekonomicznego. Prawa ekonomiczne i, ogólniej, prawa społeczne nie są tedy najbardziej powszechnymi faktami, które uczony odkrywa przez obserwację społeczeństw, lecz logicznymi wnioskami wyprowadzonymi z definicji jednostki”. Skoro rzeczywistość społeczna jest czymś swoistym i jakościowi różnym od rzeczywistości indywidualnej, socjologia ma swój własny przedmiot badań, a jej sukcesy zależą w znacznym stopniu od tego, czy potrafi uniezależnić się od innych nauk i traktować ten przedmiot bez przejętych od nich „dogmatów”. Socjologizm był deklaracją niepodległości socjologii jako nauki, która wprawdzie korzysta stosowanych w innych naukach procedur badawczych, ale nie próbuje rozwiązywać swoich problemów przy pomocy sformułowanych przez nie twierdzeń.

(4) Socjologia jako podstawowa nauka społęczna.

Socjologizm cechowała również tendencja do przyporządkowania socjologii tych wszystkich dyscyplin, które zajmują się takimi lub innymi fragmentami rzeczywistości społecznej, czyli - jak przywykło się mówić - „socjologiczny imperializm”. Nie podtrzymywano wprawdzie Comte'owskiej definicji socjologii, utożsamiającej tę naukę z całokształtem nauk społecznych i nie przewidującej miejsca dla tych dyscyplin, jak historia, ekonomia polityczna, prawo, polityka itd., niemniej jednak w praktyce pozostawano z nią w całkowitej zgodzie. Skoro socjologia jest poznaniem swoistej rzeczywistości społecznej, nie widziano powodu, aby jej przedmiot w jakikolwiek bądź sposób ograniczać. Wprost przeciwnie, jedną z cnót socjologii widziano w upowszechnianiu świadomości, że fakty społeczne badane przez różne nauki są ze sobą ściśle powiązane. Socjologia miała tedy dostarczać klucza do zrozumienia wszelkich zjawisk społecznych i to zarówno z teoretycznego, jak i z praktycznego punktu widzenia. W wypadkach skrajnych oczekiwano od socjologii nawet rozwiązania tradycyjnych problemów filozoficznych.

(5) Przezwyciężenie ewolucjonizmu.

Podobnie jak psychologizm, socjologizm oznaczał w większym lub mniejszym stopniu odejście od ewolucjonizmu. Problematyka rozwoju społecznego przestaje być ośrodkiem zainteresowania socjologii, która skupia swą uwagę na trwałych i powtarzalnych związkach między faktami społecznymi, na typach społecznych itd. Miejsce ewolucjonistycznych schematów zajmują raczej badania porównawcze. Źródła socjologistycznego antyewolucjonizmu były wielorakie; jednym z najważniejszych było z pewnością odrzucenie założenia o jedności natury ludzkiej, grającego taką rolę w klasycznym ewolucjonizmie.

Gumplowicz urodził się w roku 1838, w czasie kiedy w politycznym życiu Europy oświecony absolutyzm toczy walkę z ruchami rewolucyjnymi, rozbudzonymi przez Wielką Rewolucję Francuską; kiedy wzrastający kapitalizm tworzy nowe klasy społeczne; kiedy idealizm i romantyzm zaczyna określać coraz wyraźniej ramy dla nacjonalizmu; kiedy „metoda pozytywna” Comte'a rozpoczyna podbój świata naukowego i przedostaje się powoli także i do Polski i kiedy nauki przyrodnicze wybijają się na pierwsze miejsce, a „nie być materialistą” uchodziło w pewnych kołach naukowych za rodzaj umysłowego upośledzenia.

Ludwik Gumplowicz urodził się w Krakowie. Pochodził z żydowskiej rodziny mieszczańskiej przejawiającej tendencje asymilacyjne. Po ukończeniu gimnazjum św.Anny zapisał się na Uniwersytet Jagielloński gdzie przez cztery kolejne lata uczęszczał na Wydział Prawa, na którym w 1864 roku się doktoryzował. Następnie podjął starania o habilitację. Jednak liberalizm i wydźwięk antyklerykalny jego prac naukowych stanęły na przeszkodzie w dopuszczeniu go do kolokwium habilitacyjnego, z uwagi na duży stopień konserwatyzmu krakowskiego środowiska naukowego. Ocena ta zaważyła na dalszych losach młodego uczonego. Krakowska kariera akademicka została zamknięta. Jako prawnik otworzył po odbyciu odpowiedniej praktyki kancelarię notarialną, którą prowadził do czasu opuszczenia ziem polskich. Równolegle przyjął w redakcji dziennika „Kraj” tymczasową, dodatkową pracę. Po pewnym czasie zdecydował się wyjechać z Galicji i udał się do Austrii, do Grazu gdzie oddano mu katedrę prawa administracyjnego.

Krakowskie lata Gumplowicza były pasmem niepowodzeń. Jednak to właśnie losy galicyjskie skierowały go ku socjologii. Na obczyźnie rozpoczyna się jego właściwa twórczość naukowa. Z konieczności pisał w języku niemieckim. Tęsknił za krajem, mając żal do profesorów o stratę lat w zawodzie praktycznym. Gumplowicz już nigdy nie powrócił do ojczystego kraju. Uzyskał habilitację , a w 1892 roku został profesorem zwyczajnym prawa państwowego. Przez trzydzieści lat wykładał na Uniwersytecie w Grazu prawo administracyjne i teorię prawa uzupełniając wykłady swymi dociekaniami socjologicznymi.

Nie było wówczas w Europie ani w Ameryce katedry socjologii. Pierwsza powstała w Bordeaux we Francji w roku 1888, druga w Chicago w 1895 roku. W Austrii pierwsza taka katedra powstała w 1907 roku, kiedy Gumplowicz już nie wykładał. Dlatego właśnie fachowe zajęcia uczonego nie pozwalały mu do końca przemyśleć jego teorii i hipotez socjologicznych oraz oddzielić ich wyraźniej od zainteresowań czysto prawnych. Na terenie niemieckojęzycznym rozpropagował Gumplowicz termin „socjologia”, a samej nauce przysporzył tu licznych zwolenników. Zmarł tragicznie śmiercią samobójczą w Grazu 19 sierpnia 1909 roku.

Formalnie uczony był związany z prawem, lecz jego prawdziwą pasją stała się socjologia. W tej dziedzinie o jego sławie zadecydowała praca „Der Rassenkampf”. Śmiałe tezy i idea zawarta w tytule zapewniły mu światowy rozgłos. Tym niemniej obok tego dzieła znalazło się jeszcze kilka innych, w tym także przetłumaczony na język polski.: „System socjologii”.

Przypisywano Gumplowiczowi, że jego pochodzenie żydowskie odbiło się nie tylko na kierunku jego twórczości naukowej, ale także i na jej jakości. Należał on państwowo do monarchii austro-węgierskiej, której cechą najbardziej charakterystyczną była „mozaika narodowościowa”. Żyły tu obok siebie rasy (jak je nazywa Gumplowicz): słowiańska, germańska, mongolska, łacińska i semicka. Uczony ten był podwójnie predysponowany do postawienia teorii o walce ras, jako ogólnego prawa socjologicznego, był bowiem podwójnie podległy i podwójnie uciskany - był Żydem i Polakiem. Uwarunkowania te łatwo dostrzec w całej twórczości Gumplowicza, jak pisze on sam: „Ludzie jednej rasy państwa nie utworzą, natura pcha jedną rasę do boju z drugą, rasa zwyciężająca staje się rycerstwem, szlachtą, a rasa zwyciężana zamienia się w niewolników, w poddanych...”^[1]

Gumplowicz był pierwszą wybitną indywidualnością socjologii polskiej. Był ewolucjonistą, w odróżnieniu jednak od większości przedstawicieli tego dominującego wówczas kierunku nie wierzył w postęp i rosnącą harmonię ludzkiego życia społecznego. Skłaniał się do poglądu, iż socjologia powinna przedstawiać raczej powtarzalne zjawiska i procesy niż ukierunkowany ciąg faz rozwojowych społeczeństwa. Główne żywioły życia społecznego to jego zdaniem konflikt i walka pomiędzy grupami. Dlatego kwalifikuje się zazwyczaj Gumplowicza jako klasycznego przedstawiciela teorii konfliktu.

Gumplowicz sprzeciwiał się dedukcjonizmowi w naukach społecznych, zarzucając jego uprawianie zwłaszcza organicystom. To indukcyjne badanie zjawisk społecznych stanowi jego zdaniem punkt wyjścia dla socjologa.

Proces społeczny - pisał Gumplowicz - jest procesem naturalnym. Z tego przekonania wypływała nade wszystko dyrektywa unikania wszelkich wyjaśnień redukcjonistycznych i poszukiwania „praw czysto społecznych”, które nie dają się wydedukować z praw ogólnych, lecz muszą zostać odkryte przez badanie rzeczywistości. Na przykład z ogólnego prawa przyczynowości wynika dla socjologii to jedynie, że każde zjawisko społeczne ma jakąś przyczynę; ona sama musi tą przyczynę odkryć, pamiętając przy tym że, „żadne zjawisko społeczne nie występuje bez przyczyn społecznych”. Podobnie „objaw prawa rozwoju na polu społecznym przybiera formy społeczne i w każdym osobnym wypadku odpowiednie do natury społecznej tego zjawiska. Chcąc zatem dojść do rezultatów umiejętnych, nie trzeba nigdy spuszczać z oka społecznej natury danego zjawiska i nie zwracać się do objawów prawa tego na innym polu zjawisk”.

Z tych pozycji Gumplowicz krytykował swych poprzedników ( Comte'a, Spencera i innych ), Zarzucając im właśnie skłonność do dedukowania praw społecznych z praw ogólnych lub raczej praw odkrytych w wyniku obserwacji zjawisk niespołecznych. Krytyka ta godziła w pierwszym rzędzie w indywidualistyczne koncepcje natury ludzkiej, Gumplowicz sądził bowiem, iż żadna wiedza o jednostkach ludzkich nie przybliża nas do poznania zjawisk społecznych, które posiadają cechy swoiste. Zwraca uwagę niechęć Gumplowicza do statystyków, którzy - jego zdaniem - „ nie dostrzegli wcale zasadniczej różnicy zachodzącej między faktami indywidualnymi, które liczy, zestawia i grupuje statystyka, a zjawiskami społecznymi, jak np. ujarzmienie jednego narodu przez drugi, powstawanie i upadek państw, wyswobadzanie się stanów, upadek przewagi szlachty itp., które stanowią przedmiot socjologii”.

Z drugiej strony, Gumplowicz odnosił się bardzo krytycznie do organicyzmu, ceniąc Spencera za to, że nie brał on swoich analogii zbyt dosłownie. W obu wypadkach raziła Gumplowicza praktyka wtłaczania zjawisk społecznych w ramy stworzone poza socjologią z myślą o wyjaśnieniu zjawisk innych niż społeczne. Opowiadając się za monizmem, bronił zasady wielości „światów zjawisk” i twierdził że „ socjologia odkryła nowy świat zjawisk. W tym świecie społecznym musimy badać przyrodzone zjawiska i ruchy, stwierdzać istnienie panujących praw. O ile by się przytem pokazało, ze ramy, w których nowoczesna filozofia przyrody zamyka swój obraz świata, są zbyt ciasne, niechaj pękają”.

W systemie Gumplowicza takie pęknięcie okazało się niezbędne w celu ukonstytuowania swoistego przedmiotu socjologii, która jest czymś jakościowo innym od nauk o człowieku indywidualnym. Socjologia nie interesuje się jednostką. Jednostka jest wytworem grupy społecznej, toteż należy badać konkretne grupy nie zaś abstrakcyjne jednostki, które w życiu społecznym po prostu nie istnieją.

Dla Gumplowicza charakterystyczne było jednak nie tylko odrzucenie abstrakcji pozaspołecznej jednostki. Równie energicznie zwalczał on abstrakcje Ludzkości czy społeczeństwa, która grała taką rolę na przykład w socjologii Comte'a. Właściwym przedmiotem zainteresowania socjologii jest grupa: nauka ta zajmuje się tymi i tylko tymi zjawiskami, których podłożem jest podział ludzkości na heterogeniczne grupy. Pod tym względem zapatrywania Gumplowicza były dokładnie przeciwstawne ewolucjonizmowi.

Gumplowicz przywiązywał szczególnie wielkie znaczenie do wysuniętej przez siebie hipotezy wieloplemienności, zgodnie z którą ludzkość nie wywodzi się z jednego pnia i stanowi nie jedną całość, lecz konglomerat heterogenicznych grup posiadających odrębną genezę i charakter. Hipoteza ta, przy której obstawał on niemal do końca życia ( porzucił ją dopiero pod wpływem perswazji swojego amerykańskiego przyjaciela Lestera F. Warda ) i którą uważał za jedno ze swych największych osiągnięć, nie musi bynajmniej być poczytywana za fundament jego systemu socjologicznego. Była ona ważna nie tyle ze względu na swój aspekt genetyczny ( Gumplowicz podkreślał, że nie należy poświęcać zbyt wiele uwagi problemowi prapoczątków ), ile dlatego, że stanowiła ona najprostrzą drogę do uczynienia grupy podstawowym datum socjologii. „ Trzeba - pisał Gumplowicz - przyjąć ludzkość za to, czym jest w rzeczywistośći - za ogół niezliczonych różnorodnych grup społecznych, bądź to narodów, bądź szczepów, hord, gromad itp.”

Hipoteza wieloplemienności była przydatna dla ugruntowania tego stanowiska, wprowadzała bowiem grupy jako „naturalne żywioły społeczne `', ale samo stanowisko jest od niej logicznie niezależne. O jego swoistości decyduje mianowicie w pierwszym rzędzie dążenie do ominięcia starego dylematu myśli społecznej: społeczeństwo jako połączenie niezależnych z natury jednostek ludzkich czy też społeczeństwo jako z natury istniejąca wspólnota, swego rodzaju osoba czy organizm. Gumplowicz odrzuca fikcję niezależności jednostki, odrzucając zarazem wizję społeczeństwa jako jednorodnego organizmu. Jego zdaniem, wizji tej mogły odpowiadać co najwyżej pierwotne plemiona, jakie pojawiły się kiedyś - niezależnie od siebie - na powierzchni ziemi; wszystkie społeczeństwa historyczne są nieuchronnie niejednorodne, powstały bowiem i powstają jako rezultat łączenia się różnych grup, z których każda stara się podporządkować sobie pozostałe. „ Sprężyną rozwoju społecznego nie jest egoizm indywidualny, ale egoizm społeczny, to jest egoizm działający w interesie własnej grupy społecznej”. Dlatego socjologia nie może być nauką ani o jednostkach ludzkich, ani o społeczeństwie ludzkim jako takim: jej właściwym przedmiotem są grupy w procesie ich oddziaływania wzajemnego. Proces społeczny - pisze Gumplowicz - „ odbywa się wszędzie tam, gdzie dwie lub więcej grup społecznych wchodzi z sobą w styczność, wstępuje w zakres wzajemnego oddziaływania”.

W trakcie takiego procesu kształtuje się dopiero jednostka ludzka i przez ten proces pozostaje zdeterminowana.

Skoro głównym problemem socjologii były dla Gumplowicza wzajemne oddziaływania grup społecznych, zasadniczego znaczenia musiało nabierać bliższe określenie owych grup oraz ich stosunków. Ze sprawą tą wiąże się wiele nieporozumień, ponieważ autor „ Der Rassenkampf „ wprowadził do swego systemu niefortunny termin „ rasa „. Bywało to przyczyną pomawiania go o ordynarny rasizm, a nawet torowanie drogi ideologii faszystowskiej. Tego rodzaju interpretacje są całkowicie nieuprawnione, jeśli bowiem cokolwiek łączyło Gumplowicza z rasizmem ( krytykowanym zresztą przezeń jako fantazja pozbawiona wszelkich podstaw naukowych ), to jedynie uznanie antagonizmów międzygrupowych za zjawisko należące do porządku przyrody, a nie tylko historii, i w związku z tym - wbrew nadziejom Marksa oraz innych socjalistów - zasadniczo nieusuwalne. Dla ujęcia problemu rasy przez Gumplowicza charakterystyczne było wszakże zdecydowane odrzucenie typowego dla rasizmu podziału ras ludzkich na lepsze i gorsze, jak również - co się dalej okaże - pojmowanie rasy jako zjawiska z zakresu antropologii raczej kulturowej niż fizycznej. W tym osobliwym „ rasizmie” jedność krwi była czynnikiem wtórnym w stosunku do jedności kultury. Inne ujęcie sprawy byłoby zresztą jawnie sprzeczne z antyredukcjonizmem Gumplowicza. On sam nie pozostawił żadnych wątpliwości na ten temat, pisząc: „Zarzuciłem czysto antropologiczne pojęcie rasy i stosuję ten termin do grup społecznych, które tworzą jedność nie antropologiczną, lecz społeczną”.

Jeśli nawet u zarania dziejów mamy do czynienia z rasami w sensie antropologicznym, to historia jest procesem ich nieustannego mieszania się. Ludzkość ( i każde wzięte z osobna społeczeństwo ) pozostaje i pozostanie podzielone na antagonistyczne grupy ( „rasy” ), ale żadna z tych grup nie jest i nie może być rasą w sensie fizycznym. Rasa - pisał Gumplowicz - „ nie jest produktem samego procesu fizjologicznego czy biologicznego, lecz jest produktem procesu historycznego, który w istocie rzeczy jest również procesem naturalnym. Rasa stała się dziś poprzez rozwój społeczny na przestrzeni dziejów wyłaniającą się jednością, a mianowicie jednością, która swój punkt wyjściowy znajduje w elementach duchowych ( język, religia, obyczaje, prawo, kultura etc.), i dopiero z tym dochodzi do najpotężniejszego elementu fizycznego, do istotnego spoiwa, które łączy, do jedności krwi. „ Kultura zatem ( w szerszym znaczeniu wyrazu niż go używa Gumplowicz ) jest zasadniczym czynnikiem formowania się rasy. Gdziekolwiek posługuje się terminem „rasa”, musimy zatem pamiętać, że właściwie chodzi mu o grupę etniczną lub narodową, albo nawet o grupę religijną, kastę, a nawet klasę ekonomiczną i tylko na najniższym szczeblu rozwoju społecznego - hordę”.

To kulturowe, nie zaś antropologiczne, rozumienie „rasy” miało i tę konsekwencję, że według Gumplowicza trwały jest podział ludzkości na rasy, a nie jakkolwiek „rasa”. Jednym z podstawowych procesów społecznych jest amalgamacja, czyli łączenie się „ras” wytwarzające „więzy historyczne”, których wynikiem staje się z czasem „wspólny obieg krwi”. Ten ostatni jest wszakże pochodny od rozwoju nowej solidarności grupowej ( „syngenizm” w terminologii Gumplowicza ).

Zwracając uwagę na osobliwości Gumplowiczowskiego pojmowania „rasy”, nie należy wszakże bagatelizować obecności tego terminu w jego socjologii. Stanowi on niewątpliwie interesujące świadectwo trudności, na jakie napotykały próby uniezależnienia socjologii od nauk przyrodniczych podejmowane na gruncie naturalistycznej filozofii nauki. Losy pojęcia „rasy” w systemie socjologicznym Gumplowicza stanowią dobrą ilustrację typowego dla socjologizmu dążenia do jednoczesnego zachowania statusu socjologii jako nauki przyrodniczej i zagwarantowania jej autonomii odpowiadającej charakterowi jej przedmiotu.

Gumplowicz zakładał nie tylko trwały podział ludzkości na „rasy”, lecz również trwały antagonizm między nimi. Solidarności w obrębie każdej grupy odpowiada jej wrogość w stosunku do innych grup; altruizmowi jednostek w granicach własnej grupy - bezwzględny egoizm w stosunku di członków grup obcych. Gumplowiczowski obraz świata społecznego przywodzi na myśl Hobbesowską wizję wojny wszystkich przeciwko wszystkim - tyle, że w wojnie tej uczestniczą nie jednostki, lecz grupy. Interesy różnych grup są nie do pogodzenia, toteż - pisze Gumplowicz - „ nie sielankowy stan pokoju, ale wieczna wojna była normalnym stanem ludzkości po wszystkie czasy. Wszak dzieje ludzkości, jak i żywa teraźniejszość, przedstawiają nam obrazy bezustannych walk plemion przeciwko plemionom, szczepów przeciw szczepom, ludów i narodów przeciw ludom i narodom, państw przeciw państwom”. Według Gumplowicza, owa wojna jest „prawem natury”, toteż zmianie ulegają jedynie jej formy. Grupa społeczna wszędzie i zawsze dąży, jeśli nie do wyniszczenia, to do podporządkowania sobie, zniewolenia i eksploatacji drugiej grupy. W przeciwieństwie do Comte'a, Spencera czy Marksa, Gumplowicz wyklucza możliwość zmiany tego stanu rzeczy, poddając tym samym w wątpliwość istotny składnik ówczesnych idei postępu. Dopuszcza ci najwyżej szansę na słabnięcie - w miarę postępów amalgamacji - antagonizmów wewnątrz poszczególnych państw, ale ta perspektywa nie przyciąga na dłużej jego uwagi. Jest nade wszystko teoretykiem wiecznego konfliktu.

Z walki pomiędzy grupami ( „rasami” ) wyprowadza Gumplowicz wszystkie najważniejsze instytucje społeczne, w szczególności zaś państwo, któremu poświęca bez porównania więcej uwagi niż Comte czy Spencer, uważając naukę o państwie ze składową część socjologii. Powstanie państwa było przełomowym momentem dziejów, doszło bowiem do skutku wówczas, gdy eksterminację wrogów zaczęła zastępować ich eksploatację: zamiast zabijać jeńców, zmieniano ich na niewolników lub poddanych. „ Historia - pisze Gumplowicz - nie daje żadnego innego przykładu powstania państwa inaczej jak przez akt gwałtu jednego plemienia przeciwko drugiemu, podbój i ujarzmienie dokonane przez silniejsze plemię nad ludnością słabszą, już osiadłą”. Państwo ( jak również prawo ) nie powstaje ze świadomego dążenia do pomyślności wspólnej czy też sprawiedliwości; jest narzędziem panowania silniejszych nad słabszymi. Z przemocy rodzi się jednak nie tylko wymuszone posłuszeństwo pokonanych; rodzi się z niej także kultura, która „ wpływa ujednostajniająco na różnorodne żywioły społeczne państwa i przetwarza z czasem różnorodne części składowe ludu w naród jednolity”. Mimo postępów procesu amalgamacji ludność państwa nie uzyskuje pełnej jednorodności, a jej pierwotne zróżnicowania „rasowe” trwają w postaci zróżnicowań stanowych, kastowych i klasowych. Dychotomiczny podział ludności na klasę wyższą i niższą odpowiada z grubsza dawnemu podziałowi na zwycięzców i zwyciężonych. Również „buforowa” klasa średnia ma, według Gumplowicza, genezę w odrębności etnicznej.

Te osobliwości socjologii Gumplowicza można z pewnością tłumaczyć wpływem długiej tradycji myśli społecznej.

Gumplowicz stworzył interesującą i oryginalną koncepcję socjologiczną, nie miała ona jednak solidnej podstawy empirycznej. Była konstrukcją dość dowolną, wspartą na fundamencie danych historycznych i etnologicznych.

Myśl socjologiczna Ludwika Gumplowicza mieści się w ramach szeroko pojmowanego naturalizmu. Jednak treści zawarte w jego koncepcji odbiegają w pewnych punktach dość znacząco od ustalonych ram tego kierunku i tworzą w konsekwencji oryginalną i specyficzną całość. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że pierwotnie koncepcja ta opierała się na odważnej tezie walki ras i dopiero z czasem ewoluowała tak by ująć swe założenia w kanon pojęciowy XIX-wiecznego naturalizmu.

Gumplowicz miał świadomość tworzenia nie tylko systemu socjologicznego, ale też budowania socjologii jako odrębnej nauki. Wg niego socjologia powinna być nauką nie tyle o społeczeństwie, co o faktach społecznych. Przedmiotem jej zainteresowania należy uczynić dwa rodzaje faktów - czysto społeczne i społeczno - psychiczne. W świetle rozumienia pierwszych socjologia powinna zajmować się wzajemnym oddziaływaniem grup i tym co w konsekwencji powstaje, włącznie z najwyższym tworem czyli państwem. Fakty społeczno - psychiczne z kolei dotyczyły wyniku oddziaływania grupy na umysł jednostki, co rozszerzało zakres socjologii także o świat wytworów ludzkiego umysłu czyli o kulturę. Grupa społeczna w takim kontekście stanowiła rzeczywistość pod wpływem której człowiek najpierw działa, a potem myśli, tworząc kulturę. W tak zdefiniowanym obszarze socjologii ważne miejsce znalazły grupy etniczne określane przez Gumplowicza mianem „ras”, które nie były grupami społecznymi, lecz kulturowymi i wyłoniły się w wyniku określonych procesów historycznych.

Rozważania Gumplowicza koncentrowały się na dwóch kierunkach wyznaczanych z jednej strony przez organizację społeczną, co kierowało jego uwagę ku państwu, z drugiej zaś przez treści społeczne, kulturę, świadomość i wreszcie naród. Oba te bieguny wzajemnie się uzupełniały ukazując jednocześnie dwuaspektowość świata społecznego.

Minęło kilkadziesiąt lat od śmierci Gumplowicza zanim został on uznany za klasyka teorii konfliktu. Dopiero wówczas w jego teorii dostrzeżono wartości takie jak perspektywa historyczna, myślenie humanistyczne czy socjologizm. Za życia był ceniony jako umysł, szanowany przez Warda, Smalla czy Ratzenhofera, nie miał jednak praktycznie rzecz biorąc żadnych uczniów, choć można mówić o wpływie jaki wywarł m.in. na F.Oppenheimera.

Ludwik Gumplowicz został uznany za uczonego austriackiego, zaś jego koncepcja za powstałą w skutek atmosfery panującej w Austro-Węgrzech. Tym niemniej był on również Polakiem, który rozwinął i wprowadził do socjologii koncepcję kultury i narodu oraz relacji państwo - naród, co stanowiło wszak specyficzną cechę polskiej myśli społecznej.

Wpływ Gumplowicza okazał się jednak ograniczony. Aczkolwiek nieźle w swoim czasie znany nie tylko w Polsce i na obszarach języka niemieckiego ( tłumaczono go na rosyjski, francuski i angielski ) oraz ceniony przez liczących się współczesnych ( Ratzenhofer, Ward ), poważniej oddziałał tylko na marginesową w końcu twórczość Frana Oppenheimera. Złożyło się na to sporo przyczyn: niekonsekwencja i słabość jego systemu; peryferyjność terenu jego działania w stosunku do intelektualnych ośrodków Europy ówczesnej; ideologiczna dwuznaczność: był myślicielem nazbyt radykalnym dla konserwatystów i nazbyt konserwatywnym dla radykałów. Ponadto, najciekawsze idee Gumplowicza zostały znacznie lepiej rozwinięte przez innych i to niezależnie, a niekiedy i wcześniej, od niego: socjologizm przez Durkheima, tzw. Teoria konfliktu przez Marksa i marksistów.

Socjologizm - jak pisze E. Benoit - Smullyan - powstał jako swoista synteza pozytywistycznej metodologii i poglądu, który autor ten nazywa „ ageletyzmem „ . Nietrudno dostrzec, w jak wielkim stopniu socjologizm był kontynuacją pomysłów wcześniejszych, w szczególności teorii socjologicznej stworzonej przez Comte'a. Nie ulega też wątpliwości, że w ogromnym stopniu stosują się do niego te same zarzuty, jakie kierowano pod adresem tego myśliciela, wskazując na hipostazowanie przez niego pojęcia społeczeństwa, a także uzurpowanie dla socjologii prawa do wypowiadania się o wszystkich sprawach ludzkich itd. Socjologiści nie tylko podtrzymywali w wielu punktach stanowisko Comete'a, ale nawet tu i ówdzie je wzmocnili. Stało się tam między innymi dlatego, że socjologizm - zwłaszcza w wersji francuskiej - był również profesjonalną ideologią socjologów, która dążąc do uprawomocnienia nowej dyscypliny akademickiej przesadnie uwydatniała jakościową odrębność oraz ważność przedmiotu, którym ta dyscyplina miała się zajmować. Ponadto w grę wchodziły nadal ogólniejsze racje polityczne i moralne, które kazały zaangażowanym społecznie socjologom, nawet sympatyzującym z zasadami 1789 roku, , podkreślać znaczenie społecznych norm i autorytetów. Zerwanie z klasycznym liberalizmem indywidualistycznym i przejście do idei demokracji kierowanej znajdowało dodatkowe uzasadnienie w sofizmacie, że społeczeństwo to coś więcej niż suma indywiduów. Na socjologizmie - tak samo jak na kierunkach myśli indywidualistycznej - ciążył dalej typowy dla myśli XIX wieku ( poza Marksem ) „dualizm”, o którym Ruth Benedict pisał, iż rodzi błędną „ ideę głoszącą, że to, co zostało odjęte społeczeństwu, zyskuje jednostka, a to, co zostało odjęte jednostce, zyskuje społeczeństwo”.

Skrajność socjologizmu w ujęciu sprawy stosunku pomiędzy jednostką a społeczeństwem ( w każdym razie skrajność większości programowych wypowiedzi jego przedstawicieli ) czyni zeń najczystszy bodaj przypadek stanowiska, które D. Wrong określił jako the oversocialized conception of man, a polegającego na tym, że czyni się z jednostki nade wszystko rezultat wpływów społecznych, pomijając lub bagatelizując determinanty pozaspołeczne ( na które z kolei przesadny nacisk położył na przykład psychologizm ), a także autonomię i twórczość jednostek ( uwydatniane przez przedstawicieli tak zwanej socjologii humanistycznej). Słusznie zatem w niektórych systematyzacjach teorii socjologicznych upatruje się w socjologizmie, a zwłaszcza w doktrynie Durkheima, jeden z podstawowych paradygmatów socjologii, którego współczesną wersją jest funkcjonalizm.

Rola socjologizmu nie polegała wszakże na reafirmacji tezy realizmu socjologicznego, która miała w myśli społecznej XIX wieku aż nazbyt wielu zwolenników, lecz na jej przeformułowaniu, dzięki któremu owa teza ulega daleko posuniętemu ukonkretnieniu pod przynajmniej dwoma względami. Otóż, po pierwsze, miejsce abstrakcyjnej ( Ludność, Społeczeństwo itd. ) lub niepoznawalnej w swojej istocie. Całości zajęły konkretne społeczeństwa i grupy ludzkie, z których każda wymaga osobnych studiów, warunkiem zaś prawomocnych generalizacji uczono porównywanie zebranych w toku tych studiów danych. Musiało to pociągać za sobą mniej lub bardziej zdecydowaną negację ewolucjonizmu jako teorii czyniącej z całej ludzkości jednolity przedmiot badania i pozwalające eksploatować wyniki uzyskane w studiach nad jednym społeczeństwem na wszystkie pozostałe społeczeństwa. Pozbawiało to również zastosowania analogie organicystyczne, które mogły wprawdzie pozostawiać kuszące jako źródło gotowych modeli wszelkich żywych całości, ale nie uprawniały do orzekania a priori, jak społeczeństwo funkcjonuje. Po drugie, socjologiści nie zamykali bynajmniej drogi do badania procesów wzajemnego oddziaływania pomiędzy jednostkami i wręcz domagali się konkretnego badania relacji między jednostką a grupą, dzięki którym ta pierwsza staje się istotą społeczną. Badania takie umożliwiała zwłaszcza koncepcja instytucji. Dzięki temu wszystkiemu opozycja socjologizmu w stosunku do innych orientacji nie musiała być w praktyce tak głęboka jak to wynika z programowych deklaracji.

Socjologizm był rzeczywiście nastawiony na badanie faktów. Chociaż poszczególni jego przedstawiciele wiązali z nim także określone nadzieje filozoficzne ( wszyscy zaś korzystali z gotowych danych etnologicznych, historycznych, statystycznych itd., nie podejmując badań empirycznych we współczesnym rozumieniu ) socjologizm wydał pierwszych socjologów - teoretyków rozporządzających solidnym warsztatem naukowym, a nie tylko zbiorem przypadkowo zgromadzonych informacji i potocznych obserwacji. To bodaj najbardziej wzmocniło argumentację socjologów na rzecz tezy o potrzebie i możliwości socjologii jako odrębnej nauki i sprawiło, że słowo „socjologia” przestało, przynajmniej w niektórych krajach, kojarzyć się z mieszaniną kiepskiej filozofii, historiozofii i społecznego prefetyzmu.

MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA, RASOWA, NARODOWA W ANALIZACH SOCJOLOGICZNYCH

1. Grupa mniejszościowa jest kategorią społeczną obejmującą pewną populację wyróżnioną w obrębie szerszej zbiorowości na podstawie pewnych cech, które są negatywnie oceniane przez dominującą większość społeczeństwa. Cechami, które mogą być odbierane jako ważne są: wygląd zewnętrzny, wzory zachowań, styl życia, język, cechy kultury, religia, przynależność organizacyjna, dziedzictwo historyczne, itp.

2. Socjologia bada sytuację, w jakiej się znajdują, ich status społeczny, prawny i obywatelski, dysproporcje w zakresie praw obywatelskich, dostępu do bogactwa, władzy, prestiżu, itd.

3. Mniejszości zdają sobie sprawę ze swego położenia i stosunku większości do nich, odczuwają odrębność z powodu dyskryminacji. Często jednak nie mogą zmienić swojego położenia, bo przynależność do mniejszości wypływa np. z faktu urodzenia, rasa i etniczność są cechami statusu przypisanego. Dlatego też grupy mniejszościowe cechuje silne poczucie więzi i solidarności grupowej. Inne cechy charakterystyczne to: odrębność kulturowa, ograniczona autonomia lub jej brak, tradycja i symbole.

4. Na podstawie rodzaju integracji wyróżniamy mniejszości ze wzgl. na rasę, pokrewieństwo, przynależność terytorialną, narodową, kulturę, religię. Ze względu na kryterium terytorialno-ekologiczne osiadłe-przybyłe, zwarte-rozproszone, otwarte-izolowane, graniczne-wewnętrzne, centralne-peryferyjne. Stosując kryteria kulturowe mniejszości etniczne i narodowe. Dalej mamy też mniejszości terytorialno-polityczne, np. Polacy na Litwie, oraz terytorialne (bez państwa, z odrębnością kulturową).

5. Według L. Wirtha mamy: mniejszości pluralistyczne: w społeczeństwach wielonarodowych, respektowanie praw, asymilacjonistyczne: chęć asymilacji do większości, imigranci, secesjonistyczne: demonstrujące odrębność, aspiracje do autonomii lub własnego państwa, wojownicze: domagające się praw w drodze walki.

6. Według kryterium genezy: aneksacyjne: przez przyłączenie terytorium, kolonialne: napływ obcej ludności, niewolnicze, imigracyjne.

7. Według K. Kwaśniewskiego: 1) mniejszości skupiające zwolenników jakiś poglądów politycznych, gospodarczych, 2)...jakiś ideologii, religii, 3) charakteryzujące się inną kulturą, 4) wyróżniane na podstawie cech fizycznych.

8. Relacje między mniejszością a większością ujęte zostały w trzy podstawowe modele:

1. konfliktowy - sprzeczność interesów i celów, dyskryminacja, wrogość, izolacja

2. integracyjny - współpraca, brak uprzedzeń, tolerancja dla odmienności

3. asymilacyjny - nacisk na asymilację ze strony większości lub dążenie do asymilacji ze strony mniejszości

9. Cechy mniejszości etnicznych: 1) żyje w obrębie narodu, społeczeństwa 2) jej członkowie genezy swej przynależności dopatrują się we wspólnej historii, wspólnych przodkach 3) tworzą sieć organizacji i nieformalnych stosunków społecznych, które zachęcają do pozostawania w grupie 4) posiadają własne symbole związane z poczuciem odrębności.

10. W. Kuvelsky wyodrębnia: kategorie etniczne - grupy pozbawione silnych więzi i kontaktów, organizacje etniczne - grupy wewnętrznie zorganizowane, społeczności etniczne - organizacje etniczne zorganizowane na pewnym terytorium.

11. Grupa rasowa to pewna kategoria etniczna, której członkowie i inni mają przekonanie, że posiada wspólne cechy fenotypu.

12. Mniejszość narodowa to grupa etniczno-narodowa nie posiadająca własnej formy państwowości lub posiadająca ją, ale zamieszkująca w granicach innego państwa. Typy mniejszości wyróżniamy w oparciu o kryteria: aspiracji (do utworzenia państwa), identyfikacji z krajem zamieszkania, miejsca zamieszkania, położenia prawnego. Członkowie mniejszości pragną zachować swoją odrębność i przekazać ją dzieciom.

13. Relacje między większością a mniejszością narodową zależą m.in. od stosunków przestrzennych, podobieństwa kultur, intensywności kontaktów ekonomicznych i ich historii, sposobu organizacji życia społeczno-politycznego, charakteru państw, z którymi identyfikują się obie strony. Konflikty etniczno-narodowe często wiążą się z dyskryminacją mniejszości, roszczeniami narodów dążących do posiadania własnego państwa bądź zwiększenia autonomii.

14. Migracja. Jednostka tym chętniej migruje, im większe są jej oczekiwania, że dzięki temu zdobędzie ocenianą pozytywnie przestrzeń życiową i im częściej migracja występuje w jej otoczeniu stanowiąc wzorzec zachowania. Migracje należą do zasadniczych przyczyn zróżnicowania etniczno-narodowego wielu społeczeństwa, wyjaśniają obecność mniejszości etnicznych i narodowych, decydują o strukturze etniczno-narodowej. Zjawisko masowej migracji zawiera ryzyko zaburzenia ładu społecznego, jednak międzynarodowa migracja to dowód integracji kulturowej świata.

15. Istnieją pewne bariery asymilacyjne. Im większa jest odmienność kultury i poziomu rozwoju cywilizacyjnego reprezentowanych przez imigrantów w stosunku do kultury kraju imigracyjnego, tym trudniejsza jest ich adaptacja i asymilacja w kraju pobytu. Społeczeństwa mają duże wymagania w stosunku do „obcych”. Dominuje preferencja do homogenicznego modelu kultury, ale nie oznacza to rozwiązania problemu dyskryminacji.

SEMANTYKA

Informacja - (łac informacjo) powiadomienie o czymś, zakomunikowanie czegoś, wiadomość, pouczenie, urząd,

biuro informujące o czymś

(cybernetyka) wyróżnienie jednego ze stanów układu dla wykorzystania go w sterowaniu

teoria informacji, teoria kodowania, przekształcania, przekazywania i przechowywania informacji oraz

ograniczania czynników zakłócających wymienione procesy.

Encyklopedia PWN

Informacja - obiekt abstrakcyjny, ktorego pewna reprezentacja materialna /dane/ może być zapisywany ,

przechowywany ,i przetwarzany.

Informacja - każdy czynnik, dzięki któremu można działać, lepiej lub bardziej celowo.

Słownik Języka Polskiego

Semantyka - dyscyplina zajmująca się zależnościami między budową formalną wyrazu /zdania/ a jego znaczeniem

By wykorzystywać przestrzeń informacyjną w systemach informatycznych musimy mieć narzędzia pozwalające na rozróżnianie i porządkowanie informacji . Takimi narzędziami mogą być relacje miary /odpowiednik normy w przestrzeni kartezjańskiej / i relacji porządkującej.

Relacje takie muszą spełniać warunki:

- miara, norma - wartości nieujemne, miara jednej informacji zerowa, symetryczna, i spełnia tzw. warunek trójkąta, formalnie zapisuje się to:

1 ρ (x,y) ≥ 0 dla wszystkich informacji oznaczonych jako x, y

2 ρ (x,x) = 0

3 ρ (x,y) = ρ(y,x)

4 ρ (x,z) ≤ ρ (x,y) + ρ (y,z)

W klasycznej definicji normy dobrze zdefiniowane są zarówno zero jak i wielkość nieskończenie wielka /nieskończoność/ dla systemów informacyjmych interpretacja tych dwu wartości stwarza pewne trudności.

Jeśli chodzi o drugą relację - porządkującą (przydatną zwłaszcza przy rekomendowaniu wariantów w systemach wspomagania decyzji) to przy oznaczeniu jej np „ ⊂ „ powinna mieć własności:

1 x ⊂ x

2 x ⊂ y i y ⊂ z to x ⊂ z

3 x ⊂ y i y ⊂ x to x = y

jeśli dodatkowo dla każdej pary x,y zachodzi relacja x ⊂ y albo y ⊂ x to mówimy że relacja jest w pełni porządkująca. Relacja porządkująca działająca w obszarach demokratycznego wyboru powoduje niekiedy powstawanie paradoksów./np. paradoks Arrowa/

SEMANTYKA INFORMACJI

(forma znaczeniowa)

Informacja będąca źródłem celowego, świadomego i efektywnego działania, kontaktu z otoczeniem zawsze była i jest podstawą funkcjonowania tętniącego życiem świata. Należy zastanowić się nad odpowiedzią na zasadnicze pytanie:

czym jest informacja? - Wbrew pozorom udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie jest praktycznie niemożliwe. Wszelkie próby zdefiniowania informacji (a takich jest wiele) nie dały, jak dotąd, zadowalających rezultatów. Odwołajmy się zatem do intuicyjnego rozumienia informacji - traktując ją jako „wiadomość o kimś lub o czymś”. Wychodząc z tego niedoskonałego określenia spójrzmy na główne jej własności aby mogła ona spełniać swe funkcje w praktyce.

Dlatego też burzliwy rozwój dziedzin naukowych, które pozwalają na kumulację informacji i jej transfer niemal w czasie rzeczywistym, odgrywają dość istotną rolę w życiu gospodarczo jak i społecznym.

Funkcjonowanie jakiejkolwiek organizacji gospodarczej bez podstawowych zasobów informacyjnych jest w gospodarce wolnorynkowej utrudnione i ryzykowne. Właściwe i użyteczne informacje pogrupowane w bazy, arkusze kalkulacyjne lub w innego rodzaju zestawienia wraz z odpowiednim oprogramowaniem użytkowym pozwalają na dowolne, przekrojowe porównania, analizy, symulacje i prognozy. Pozwalają zatem na wyprowadzenie decyzji skutecznej i celowej a także lepszego spojrzenia na struktury zarządzania firmy.

Iacocca powiedział:: „Gdybym musiał zrekapitulować w dwu słowach cechy dobrego menedżera, sprawnego i efektywnego w swych działaniach, powiedziałbym że wszystko sprowadza się do jego zdolności decyzyjnych / w tym wykorzystania zasobów informacji/. Można wykorzystywać najwymyślniejsze komputery w świecie , i zebrać wszelkie wykresy i liczby, ale w końcu trzeba jednak uzyskane informacje poddać syntezie i ustalić harmonogram - a potem działać. Nie radzę jednak działać pochopnie (....) Ilekroć podejmuję ryzyko, muszę przedtem upewnić się, że wyniki badań naukowych i analizy rynku potwierdzają trafność mojego wyczucia.. Jeśli działam na podstawie intuicji to tylko wtedy gdy przeczucia poparte są faktami. Kluczem do sukcesu nie jest bowiem sama informacja - lecz ludzie ją wykorzystujący w określony sposób. Problem z dobrym , efektywnym managementem w rozwijających się organizacjach gospodarczych nie jest tylko naszą specjalnością. Ta choroba jak nazywa to zjawisko guru zarządzania Peter Drucker występuje często na całym świecie. Nazywana jest często kryzysem „roku czwartego”. Zwraca więc uwagę na jeszcze jeden bardzo cenny czynnik związany z procesem decyzyjnym dotyczącym delegowania/dzielenia/ władzy i uprawnień talentom organizatorskim - sprawnym efektywnym menedżerom wykorzystywanym do kreowania procesu decyzyjnego.

Dalej Drucker dowodzi, że organizacje pod wpływem technologii i rosnącego zapotrzebowania na wyspecjalizowanych pracowników będą musiały się oprzeć na informacji. Sugeruje także, że w przyszłości efektywna organizacja będzie prawdopodobnie przypominała bardziej orkiestrę niż dzisiejszą korporację czy inną organizację gospodarcza.

Informacje stały się zasobami strategicznymi i dlatego muszą i są przedmiotem szczególnej ochrony, zwłaszcza że liczba rzeczywistych i potencjalnych zagrożeń jest znaczna

Informatyka jako dziedzina wykorzystująca informacje dla określonego przez użytkownika celu - służy zatem do zarządzania zasobami firmy w tym zaś do planowania, organizowania, decydowania i motywowania).

SEMANTYKA INFORMACJI W ZNACZENIU JAKOŚCIOWYM.

W życiu społeczno-gospodarczym istnieje potrzeba a wręcz konieczność by ludzie poznawali, zdobywali i tworzyli informację oraz wykorzystywali ją w swoich działaniach tak aby informacje stawały się jeszcze bardziej czynnikiem organizującym i dynamizującym szeroko rozumiane „życie” społeczno - gospodarcze w tym funkcjonowanie przedsiębiorstw i człowieka jako podmiot w działaniu.

Informacje bowiem ;

z jednej strony- pozwalają określić związki w realnie otaczającej nas rzeczywistości,

z drugiej zaś -odwzorowują proces poznawania tej rzeczywistości.

Cechą naszej epoki jest olbrzymi wzrost zapotrzebowania na informacje niezbędne czynnikom (różnym) np.decydenckim (decyzyjnym) - do formułowania strategii i taktyki działania. Postęp w dziedzinie tworzenia, upowszechniania oraz przetwarzania informacji jest tak wielki, że jesteśmy świadkami „eksplozji informacji - nadprodukcji informacji”. Ta eksplozja informacji uzyskuje szczególny wymiar w stanach niezbędnych do podjęcia decyzji lub kierowania np. w przypadkach kryzysów, zagrożeń, niepewności działania a zatem podejmowania decyzji w tzw. opcji ryzyka.

Niezwykle trudna - nawet do zgrubnego oszacowania jest wówczas ilość i jakość informacji - określana przez teoretyków i praktyków w dziedzinie zarządzania jako „gęstość szumu informacyjnego”. Ta ilość przetwarzanych, ewaluowanych i przesyłanych informacji o charakterze strategicznym, powinna mieć na celu wypracowanie podjęcia decyzji - zgodnej z zamierzonym celem. Informację traktuje się obok materii i energii jako trzeci podstawowy element otaczającej nas realnie rzeczywistości.

Dlatego w rozważaniach naszych interesować nas będzie zarówno jej strona ilościowa ale również rola i znaczenie informacji jako elementu motywującego celowe działania ludzkie, czynnika stymulującego procesy twórcze myślenia itp. A więc strona znaczeniowa czyli jej własności semantyczne związane z procesami decyzyjnymi. To poznanie semantyki informacji pozwoli na wypracowanie praktycznych metod i technik organizatorskich i wykorzystanie informacji w zarządzaniu wraz ze stałym ich unowocześnieniem i udoskonalaniem.

Zdanie:

ŻYĆ I DZIAŁAĆ - TO ZNACZY KORZYSTAĆ Z INFORMACJI

- wyraża lakonicznie syntezę problemów, których rozwiązanie stale absorbowało i będzie nadal angażowało wysiłek intelektualny człowieka, ;człowieka dążącego do tego, aby podejmowane przezeń wszelkie działania celowe i uświadomione sobie a priori; przebiegały zgodnie z zamierzonym planem i dawały oczekiwane efekty.

Informacja jest przy tym pierwotnym i niezbędnym atrybutem a wręcz stymulatorem ludzkiego efektywnego działania. Od sprawności procesów zdobywania, gromadzenia, porządkowania, przetwarzania i wymiany informacji jako nieodłącznych współprocesów działania zależy skuteczność i wartość osiąganych wyników zarówno indywidualnych jak i grupowych. Inaczej mówiąc, skuteczność wszelkiego racjonalnego działania zależy głównie od stopnia zgodności współdziałania między układami.

Jaka jest w tej rzeczywistości rola człowieka? - zastanówmy się jakie relacje i zależności wynikają z istniejącego układu:

CZŁOWIEK - INFORMACJA - MASZYNA /taka której stan zmienia informacja/

Człowiek jako centralne ogniwo w tym układzie spełnia w każdym z przedstawionych elementów dwoistą rolę. Z jednej strony jest podmiotem działania, regulatorem systemów, które tworzy w sposób świadomie ukierunkowany dla osiągnięcia zamierzonych celów, z drugiej natomiast stanowi przedmiot działania rozumiany w systemie biologicznego funkcjonowania poprzez właściwe sobie, względnie obiektywnie kształtujące się psychofizjologiczne funkcje organizmu a odzwierciedlające się głównie w jego cechach osobowych i charakterologicznych.

Informacja jest zjawiskiem powszechnym. Wyrażając się obrazowo jesteśmy zanurzeni w „morzu informacji”, które nas zewsząd otacza, dociera, atakuje. Informacja choć nie zawsze właściwie interpretowana, zgodnie z założoną definicją może mieć jednak następujące przymioty wyrażające się przymiotami:

• natrętna, wszechobecna

• czasem niezrozumiała

• przyjmowana z obojętnością, radością, smutkiem, zadowoleniem, zainteresowaniem lub irytacją

Aby wyjaśnić w pełni własności semantyczne należy dokonać wprowadzenia w mechanizmy społeczno-gospodarcze i psychologiczne kierujące selekcjonowaniem informacji. Informacji wykorzystywanych przede wszystkim w toku procesów decyzyjnych; -to jest w toku gromadzenia wiedzy służącej kształtowaniu i porównywaniu opcji decyzyjnych.

W tym kontekście należy rozważyć możliwości i funkcje odwołania się do wiedzy naukowej i do inaczej kwalifikowanych systemów tej wiedzy.

Są bowiem takie modele „stosowania” wiedzy naukowej w toku podejmowania praktycznych decyzji, które zakładają rozłączność gromadzenia wiedzy i podejmowania decyzji na zbiorze informacyjnie oprocesowanych opcji decyzyjnych. Są one adekwatne do realiów i faktycznego przebiegu procesu podejmowania decyzji..

Dzieje się tak dla kilku powodów;

Po pierwsze - złudzenia zupełności informacji - racjonalny wybór zakłada, że podejmując decyzje dysponuje się pełnymi możliwościami przewidywania konsekwencji wyboru poszczególnych opcji. - wg. Karla Popper spełnienie tego warunku jest nieosiągalne w odniesieniu do zmian w makro-skali.

Po drugie - procesularny charakter podejmowania decyzji (wyboru) - w realiach życia publicznego zbiór opcji decyzyjnych jest zmienny, zmienne są również priorytety społeczno-gospodarcze, co więcej - z konieczności - wszystkie informacje docierające do decydentów są w jakimś stopniu spóźnione i dotyczą minionych stanów rzeczy.

PODSTAWOWE WŁASNOŚCI INFORMACJI

1. Faktualna ( faktyczna) informacja o rzeczywistości nigdy nie jest aktualna - jest jedynie mniej i bardziej spóźniona (złudzenie zupełności informacji)

2. Faktualna informacja o rzeczywistości nigdy nie jest pełna - jest jedynie lepszym lub gorszym przybliżeniem stanów rzeczywistych (procesularny charakter podejmowania decyzji - wyboru)

Podejmowanie decyzji (dokonywanie optymalnych wyborów) w sprawach gospodarczych zawsze wiąże się z ryzykiem popełnienia błędu, co z resztą wynika również z samego charakteru danych o rzeczywistości, zwłaszcza o rzeczywistości społeczno-gospodarczej.

Informacja faktualna jest bezwartościowa, jeśli nie jest uporządkowana w jakąś strukturę zbudowaną w określony sposób wg określonego algorytmu. Tą strukturę nazywamy teorią - bez względu na to czy spełnia ona warunki nakładcze na teorię naukową czy nie.

Teorie, zwłaszcza teorie jakimi ludzie posługują się w myśleniu potocznym różnią się od teorii naukowych systematycznością, sposobami uporządkowania etc. ale w zasadzie ich status epistemologiczny, jest dość podobny a to z kolei oznacza - że stanowią one arbitralne schematy porządkowania informacji o otaczającym nas świecie.

JEDNOZNANCZNOŚĆ INFORMACJI

Z językowego punktu widzenia informacja przyjmuje zazwyczaj formę zdania - które ma sens.

Aby jednoznacznie rozumieć informację musi ona spełniać kryteria więc,

• pozbawiona być wyrażeń synonimicznych (bliskoznacznych - wóz, auto, samochód) i honominicznych (gdyż brzmienie wyrazu może odnosić się do różnych zjawisk, pojęć np. marynarka - część garderoby; Marynarka - handlowa, wojenna - rodzaj floty.

• mieć jasno określony zakres użytych pojęć

• mieć jasno określone wzajemne stosunki (wyłączność, nadrzędność, równorzędność, krzyżowanie się)

DOKŁADNOŚĆ INFORMACJI

• o dokładności informacji decyduje stopień precyzji przekazywanej informacji

SZCZEGÓŁOWOŚĆ I RÓWNOWAŻNOŚĆ INFORMACJI

• o szczegółowości informacji decyduje stopień detalizacji opisu - oceniane w/g wzorca - jakim jest pytanie, względnie kontekstu w którym następuje.

SZYBKOŚĆ PRZEKAZYWANIA - CZAS

• w procesach gospodarczych - informacja jest istotna jedynie wtedy, gdy może zostać wykorzystana jako argument, to jest wtedy, gdy zostanie przygotowana w odpowiednim czasie i wykorzystana.

• Jest kwestią indywidualnego wyboru, czy należy korzystać z informacji mniej wiarygodnej czy mniej rzetelnej ale w czasie, czy też z niej rezygnować.

WIARYGODNOŚĆ INFORMACJI

• w procesach społeczno-gospodarczych informacje stanowią zasoby i ich wartość jest mierzona między innymi możliwością ich kontrolowania . W praktyce oznacza to kontrolowanie źródeł informacji.

Kontrolowane źródła informacji są zwykle mniej wydajne i zazwyczaj „bezalternatywne w zakresie wyboru” teorii roboczej. Praktycznie oznacza to jednostronność w sposobie definiowania problemu - a zatem czyni monopolistów wrażliwymi na zakwestionowanie nie tyle wartości zebranych informacji ile sposobu ich uporządkowania.

Wiarygodność informacji mierzona bywa zwykle albo wiarygodnością źródła albo sposobem jej generowania.

Wschodzi zatem w grę oficjalny czy nieoficjalny status źródła informacji - bezpośrednie przekonanie decydenta (użytkownika informacji) o osobistej lojalności źródła informacji - czy branie pod uwagę warsztatu badawczego informacji.

Generalnie większe zaufanie użytkowników budzi informacja o charakterze kwantytatywnym aniżeli informacja o charakterze kwalitatywnym. Większe zaufanie budzi również informacja gromadzona celowo na rzecz określonego przypadku, aniżeli informacja przygotowana w toku wtórnej analizy istniejących zasobów danych.

W szczególności, większe zaufanie budzi informacja „empiryczna” aniżeli informacja stanowiąca dedukcję z teorii.

Z punktu widzenie decydenta - menedżera- zasadnicze znaczenie ma umiejętność dostrzegania różnic między rozmaitymi sposobami gromadzenia informacji i zdawania sobie sprawy z tego że - po pierwsze - są one w różnym stopniu wiarygodne i z różnym (choć na ogół trudnych do oszacowania ) prawdopodobieństwem pozwalają przewidywać konsekwencje dokonywanych wyborów.

DOSTĘPNOŚĆ INFORMACJI

• informacja jest towarem - wymiernym finansowo; a zatem czy i jaki mamy do niej dostęp i czy możemy ją w pełni wykorzystywać. Są bowiem informacje jawne i uwikłane (tajne, poufne itp.).Od tego bowiem zależy pełna efektywna i celowa opcja wyboru.

PODSTAWOWE FUNKCJE SPEŁNIANE PRZEZ INFORMACJĘ

Podstawową cechą informacji jest fakt, że ma ona jakiekolwiek znaczenie tylko wtedy gdy jest - przekazywana.

Podstawowe funkcje to:

• funkcja powiadamiająca ( o czymś lub o kimś) wynika z definicji informacji

• funkcja łączności pomiędzy nadawcą i odbiorcą informacji, która ma następujące elementy:

- metody i techniki dostępu do informacji

- metody i techniki transferu informacji;

- metody i techniki odbioru informacji.

A zatem organizacja tego procesu to:

kanał łączności

Źródło Nadawca Odbiorca Wykorzystanie

informacji informacji informacji informacji

SZUM INFORMACYJNY

Szum informacyjny (zakłócenia) jest to szczególny typ „sygnału”, który utrudnia, zniekształca, deformuje proces łączności jak i informacji. Może on mieć charakter przypadkowy lub celowy.

W społeczeństwie naszym informację traktuję się często jak powietrze.

Powietrze i informacje są wszędzie, wobec tego odnosimy się do nich jak do dóbr powszechnych o wartości zerowej i w praktyce nie wartych większego zainteresowania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy powietrze zostanie zanieczyszczone ponad miarę. Ekologowie biją na alarm, przedstawiane są skutki tego stanu wpływające w zasadniczy sposób na życie człowieka.

Jeśli chodzi o informację, sytuacja jest zgoła inna. Wprawdzie podnoszą się głosy o wierzytelności informacji, niepełnej informacji itp. ale adresowane są one do środków masowego przekazu. Poza tym pozostaje w cieniu informacja dotycząca pracy firm i organizacji.

Zatem treść i forma jak i zasady gromadzenia i wykorzystywania informacji gospodarczej pozostają na drugim planie w zachodzących w naszym kraju przemianach.

Pozostając przy porównaniach z powietrzem, informacja którą posługują się nasze organizacje jest również bardzo skażona w tym sensie, że jest w zasadniczym, istotnym stopniu nie dostosowana do potrzeb zarządzania przedsiębiorstwami , instytucjami oraz urzędami w ramach transformacji i budowy gospodarki rynkowej.

W tym zakresie nasze organizacje „duszą się” od nadmiaru informacji, przy jednoczesnym jej braku i to w tych dziedzinach, które w gospodarce rynkowej decydują o utrzymaniu się przy życiu organizacji, nie mówiąc już o jej możliwościach rozwoju.

Dlaczego tak się dzieje?

Kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej - rozwinięte gospodarczo, dawno już dostrzegły bardzo silne związki, pomiędzy prawidłowo dobraną informacja a skutecznością zarządzania na wszystkich szczeblach. Dzięki dostrzeżeniu tych związków i docenianiu ich istotności dla zarządzania osiągnięto następujące rezultaty:

1. od strony merytorycznej i teoretycznej - powstała dyscyplina naukowa, zwana wiedzą o informacji (INFORMATION SCIENCE) zajmująca się między innymi takimi zagadnieniami jak:

• znaczenie informacji w aspekcie użytkowym;

• badanie i wyjaśnienie właściwości informacji;

• analiza żądań ludzi kierowanych pod adresem wykorzystywanych prze nich informacji

• poszukiwania metod i sposobów spełnienia przez informację żądań formułowanych przez ich użytkownika

1. spowodowały także dynamiczny rozwój badań nad specyficzna formą informacji, jaką są podejmowane decyzje prze ludzi w organizacjach, w których są zatrudnieni. Sformułować to można w/g zasady „powiedz jak decydujesz a powiem jak zarządzasz”.

2. nastąpił także burzliwy rozwój technologii komputerowej - głównego narzędzia nowoczesnego gospodarowania zasobami informacyjnymi i opartych na niej zasad budowy informacyjnych systemów zarządzania w skali mikro - i makro (systemy SWD, SZ, SIK i SE).

Burzliwy w ostatnim okresie rozwój komputerowego wspomagania różnych obszarów zarządzania organizacją gospodarczą, w tym zarządzania produkcją, dystrybucją, handlem wymaga analizy oraz szerokich badań nad integracją rozwiazań jednostkowych, a zatem kierowanych pod adresem konkretnych firm.

Efektywne zarządzanie opiera się na dwóch podstawowych przesłankach:

• praca menedżera ma być efektywna,

• oraz skuteczna, a skuteczności można nauczyć.

Menedżerowi płaci się za efektywność i tą efektywność winien jest organizacji dla której pracuje. Jest jeszcze jednak jeden aspekt efektywności menedżerskiej.

Efektywność okazuje się czymś kluczowym dla rozwoju samego człowieka, dla rozwoju organizacji a także dla samorealizacji i zdolności nowoczesnego społeczeństwa do rozwoju i przetrwania.

Rozwój skuteczności menedżera stawia nowe wyzwania doborowi kierunków i celów organizacji. Podejmowanie skutecznych decyzji wymaga od menedżera zarówno pewnej procedury jak i analizy lecz jego istotą pozostaję na pierwszym miejscu etyka działania.

Skuteczność menedżera jest jednym z podstawowych wymagań w grze o skuteczność organizacji i sama w sobie stanowi najważniejszy wkład w rozwój organizacji.

Menedżerska skuteczność jest naszą największą nadzieją na gospodarczą produktywność i społeczną zdolność do życia nowoczesnego społeczeństwa.

W procesie przetwarzania informacji posługujemy się następującymi metodami analitycznymi, które w literaturze przedmiotu zazwyczaj szeregowane są w następującym porządku:

FORMA EMPIRYCZNA

-strukturalizacja problemu;

- monitorowanie (systematyczna obserwacja)

- prognozowanie

FORMA WARTOŚCIUJĄCA

- ewaluacja

FORMA ZALECAJĄCA

- rekomendacji i wnioski praktyczne

Rzecz jasna, że pomiędzy wyróżnionymi poziomami występują sprzężenia zwrotne.

STRUKTURALIZACJA

FORMUŁOWANIE CELU

WYTWARZANIE OPCJI

SELEKCJA OPCJI

REKOMENDACJI

REALIZACJA

MONITOROWANIE EWALUACJA

ULEPSZANIE

Rozbiór tego procesu decyzyjnego na elementy ułatwia zebranie informacji potrzebnych do wypracowania strategii, pozwala jednak także na opracowanie zbioru technik służących do rozwiązywania cząstkowych problemów dotyczących np. sposobów prognozowania, analizy kosztów, zysku, itp.

Pozwala także na:

• ułatwienie formułowania projektu decyzji

• ułatwienie uzasadnienia podjętych decyzji

• zrozumienie racji stanu proponujących sprzeczne strategie

• ostrzega przed paradoksami i sytuacjami nierozstrzygalnymi np. paradoks AROWA.

• INFORMACJA WYKORZYSTYWANA W PROCESIE DECYZYJNYM POWINNA SPEŁNIAĆ SZEREG WARUNKÓW;

• POWINNA BYĆ PEŁNA TZN. DOTYCZYĆ WSZYSTKICH OBIEKTÓW PODLEGAJĄCYCH ZARZĄDZANIU,

• POWINNA BYĆ RZETELNA, STAN RZECZYWISTY ELEMENTÓW POWINIEN BYĆ ODZWIERCIEDLONY ZGODNIE Z RZECZYWISTOŚCIĄ,

• POWINNA BYĆ JEDNOZNACZNA

• POWINNA BYĆ OPERATYWNA, CO ZNACZY ŻE DECYDENT POWINIEN MIEĆ MOŻLIWOŚĆ JEJ WYKORZYSTANIA W DOWOLNYM MOMENCIE

• POWINNA BYĆ CIĄGŁA, PONIEWAŻ RZECZYWISTOŚĆ PODLEGA CIĄGŁYM PRZEKSZTAŁCENIOM, ORGANIZACJA MUSI SPRAWNIE REAGOWAĆ NA JEJ ZMIANY,

POWINNA BYĆ PERSPEKTYWICZNA, CO OZNACZA ŻE OPRÓCZ REJESTRACJI STANU PRZESZŁEGO DOŁĄCZONA POWINNA BYĆ PROGNOZA STANU PRZYSZŁEGO

GRUPA SPOŁECZNA:

Kategoria społeczna -zbiorowość, która jest wyodrębniona na podstawie jakiejś cechy

Warunki by stworzyć grupę:

1. musi istnieć interakcja,

2. członkowie muszą mieć cel,

3. muszą istnieć normy,

4. w grupie musi istnieć jakaś struktura,

5. członkowie musza mieć świadomość, że należą do jakiejś grupy;

Elementy grupy:

1. zbiór osób: im większa liczba osób tym gorzej dla realizacji celu,

2. cele wyznaczają liczebność grupy lub liczebność determinuje -ma wpływ - na realizacje celu;

3. wartości grupowe: mogą być związane z celem, potrzebami, funkcjami (wew. i zewn.);

4. funkcje: grupowe -jawne, ukryte, przypisane, rzeczywiste, świadome, niezamierzone, podstawowe, uboczne;

5. więź - stosunki łączące członków danej grupy, świadomość grupowa, czyli poczucie łączności, przynależności, ogół stosunków społecznych łączących członków oraz postawy;

Rodzaje więzi: naturalna, zrzeszeniowa, stanowiona;

Podziały Denisa i Caleya: 2 rodzaje więzi: (1) wspólnota: więź bezpośrednia np. rodzinna, więzi

sąsiedzkie;(2) zrzeszeniowa: więź oparta na porozumieniu w związku z dążeniem do jakiegoś celu;

Grupa pierwotna - styczność bezpośrednia, grupa wtórna: styczności instytucjonalne

Typologia grup:

Małe -członkowie mają relacje bezpośrednie, duże-za pomocą mediów, masowe zebrania

Formalnie i nieformalne

Więzi osobiste i bezosobowe

PODSTWOWE POJĘCIA KLASYCZNEJ SOCJOLOGII

• Cała wiedza socjologiczna wyrasta z wiedzy potocznej. Istnieją dwa sposoby rodzenia się wiedzy:

• historycznie

• z codziennych doświadczeń

Istnieją 2 kryteria stawania się wiedzy historycznej w socjologii (historiografia jako podłoże do jej tworzenia):

1. pewna struktura pojęciowa (społeczeństwo, integracja) - zbiór pojęć abstrakcyjnych, oderwanych od konkretnych faktów; pierwszy zastosował strukturę pojęciową A. Comte

2. empiryczna kontrolowalność wiedzy, którą się wypowiada - wiedza socjologiczna powinna być logicznie uporządkowana, a przez to empirycznie kontrolowalna (należy mówić o społeczeństwie tylko to, co będzie można sprawdzić) ; socjologia stara się logicznie dorównać innym naukom, ale nie jest to możliwe

• Istotną kwestią dla rozwoju socjologii jest budowa odpowiednich narzędzi potrzebnych do zdobywania wiedzy o społeczeństwie.

Drogi w poszukiwaniu narzędzi socjologicznych:

• realizacja postulatu metodologicznego - należy odróżniać wiedzę naukową od wiedzy wartościującej (uciec od pewnych wartości), odróżnić fakty od wartości

• unikanie faktów i wartości doprowadziło naukę do redukcjonizmu (redukowano całą rzeczywistość społeczną do pewnej sfery rzeczywistości) ; przykładem redukcjonizmu jest psychologizm (redukcja do psychologii tzn. najważniejsze są psychiczne zachowania społeczne)

• odróżnianie socjologii czystej od socjologii stosowanej

1. czysta - abstrakcyjna, tworzy się modele, zakłada się, że odnosi się do wszystkich społeczeństw niezależnie od czasu i miejsca ich istnienia

2. socjologia stosowana - ta która wskazuje dyrektywy w określonych warunkach (jak należy postępować)

• Socjologia aby uzyskać status nauki musiała posiadać właściwy tylko sobie przedmiot zainteresowania, którym jest życie społeczne. Emil Durkheim, badając jak jednostka jest uwarunkowana społecznie, udowodnił, że życie społeczne jest osobną sferą rzeczywistości.

• Opozycja 2 stanowisk - realizmu i nominalizmu socjologicznego

1. realizm socjologiczny zakłada, że społeczeństwo jest nowym (poza jednostkowym) osobnym bytem. Ze wszystkich jednostek powstaje nowa jakość, to nie jest suma wszystkich cech. Badając jednostkę można dostrzec grupę gdyż wyciska ona na jednostce swoje piętno.

2. nominalizm określa społeczeństwo jako skrótową nazwę dla sumy poszczególnych jednostek. Każdy jako jednostka posiada pewne cechy. Społeczeństwo nie istnieje, nic nowego nie powstaje w wyniku wzajemnego obcowania ludzi ze sobą.

• Socjologia empiryczna (oparta na badaniach) - dylemat socjologii empirycznej polega na konieczności wyboru przez badacza twardych i miękkich danych badawczych:

• twarde dane - są jednoznaczne, sprawdzalne, łatwe do interpretacji i obróbki np.: dane ilościowe; ułatwiają one wyciąganie wniosków.

• miękkie dane - obserwacja uczestnicząca, w głąb; interpretacja dokumentów, listów, pism; ukazują one większą część rzeczywistości społecznej.

Literatura:

J. Szacki „Historia myśli społecznej”

Socjologia współczesna

Rozwinęła się po II wojnie światowej, w Europie zachodniej, dokładnie we Francji, gdyż tam doszło do największych kryzysów gospodarczych. W Polsce powojennej kryzys w latach 80-tych doprowadził do nasilenia się ruchów społecznych. Socjologia to nauka teoretyczna. Teorie socjologiczne pojawiają się jako produkty socjologii np. funkcjonalistyczne, konfliktowe, symboliczny interakcjonizm.

I. Teoretyczny charakter zainteresowań socjologii - próbą intelektualnego, podejmowanego w sposób uporządkowany zrozumienia świata. Teoria to typ myślenia, który stara się wyjaśnić zdarzenia i to próba odpowiedzi na pytanie: „dlaczego?”.

Do rozwoju socjologii przyczyniło się:

• Rola klasyków socjologii: Comte, Marks, Durkheim, Weber

• Metoda naukowa, którą charakteryzuje obiektywizm (badanie niezależne od upodobań, niechęci), krytycyzm (twierdzenia muszą być udowodnione, rzeczy nie zawsze są takimi jak się wydają), relatywizm (odkrywanie nowych warstw znaczeniowych zmienia postrzeganie całości) np. jeżeli jednostka znajduje się na dole hierarchii społecznej, to jej możliwości są mniejsze. Nie ma rzeczy ostatecznych, nauka ciągle się rozwija.

• Perspektywa grupowa - konieczność badania ukrytych struktur grupowych (małe grupy społeczne, wielkie grupy społeczne, formy globalizacji )

II. Teorie socjologiczne w ujęciu T. Abla - istota teorii socjologicznej: są to konsekwencje pojęciowe używane do analizy i interpretacji danych uzyskanych przez socjologa: teoria zawiera 3 klasy konstrukcji pojęciowych:

1. pojęcia ogólne

1. porządkujące i klasyfikujące badane zjawiska społeczne (ogólne określenie lub kategorie np. grupa społeczna, klasa społeczna, anomia, struktura społeczna)

2. zmienne - pojęcia operacyjne, służące do ujawnienia zasadniczych i ważnych różnic między zjawiskami np. wykształcenie, kategorie społeczno-zawodowe, religijność. Zmienne niezależne to determinanty

3. prawa i inne typy generalizacji prawa to twierdzenia orzekające

III. Teoria socjologiczna w ujęciu P. Sztompki

Jest to zespół założeń ontologicznych, epistomologicznych i metodologicznych abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej, która ma dostarczyć wyjaśnienia dostępnej wiedzy opisowej o niej a zarazem ukierunkowywać dalsze badania.

Teorią jest każdy taki rezultat badawczy, który pełni funkcję eksplanacyjną.

Składniki teorii:

1. Ogólna orientacja teoretyczno-metodologiczna

1. podstawowe założenia o charakterze rzeczywistości społecznej - tezy ontologiczne

2. założenia o szansach i granicach poznania społecznego

2. Model pojęciowy - powiązane kategorie analityczne składające się na wizję świata społecznego, jego budowy, mechanizmów funkcjonalnych, sposób jego interpretacji obejmujący definicje klasyfikujące i typologie.

3. Szczególna teoria empiryczna - zespół powiązanych twierdzeń o zależnościach między zmiennymi cechami obserwowanych zjawisk

4. Teoria a empiria

Cele socjologiczne i wyznaczniki jej osiągnięć

1. Socjologia jako nauka dylemat Nauka możliwa do

abstrakcyjna badanie czy zastosowania, podstawa

działanie do praktycznego

2. Badania oddziałujące, działania

aktywność reformatorska

rewolucyjana

Rezultaty badania socjologii

1. Nastawienie empiryczne - Dylemat Teoria empiryczna-

generalizacje sprawozdawcze, empiria jako uogólnienie

empiryczne czy empirii, badanie

teoria empiryczne

2. Formalizm, abstrakcja, inspirowane przez

schematy pojęciowe teorię, którą

niesprawdzalne empir. weryfikują

1. Przełom antypozytywistyczny

• nie istnieje ostry rozdział między danymi empirycznymi a uogólnieniami teoretycznymi

• ustalenia teoretyczne silnie determinują praktykę badań empirycznych

• spory teoretyczne nie mogą być rozstrzygnięte przez proste odwoływanie się do danych empirycznych

Teoria P. Sztompki

• paradygmat naturalistyczny (natura-przyroda)

• paradygmat subiektywistyczny

Założenia Teoria scjentystyczna Teoria humanistyczna

Metodologiczne (naturalizm, reducjonizm) (antynaturalizm, redukcjonizm)

Założenia Teoria obiektywistyczna, Teoria krytyczna

Episomologiczne naturalizm aksjologiczny (praktyczne zaangażowanie)

Teoria strukturalno-funkcjonalna Talcotta-Parsonsa

1. Socjologia pogranicza

1. teoria najwyższego zasięgu

2. działania na pograniczu socjologii, antropologii i psychologii

3. Łączny dorobek różnych nurtów i szkół w socjologii

2. Rodowód teorii - teoria działania społecznego

1. Woluntarystyczna teoria działania

1. czyn jednostkowy - cel, środki, warunki, normy

2. ciągi czynów jednostkowych stanowią działania

3. działania składają się na systemy społeczne (całość typu organicznego)

2. Stopniowe przesunięcie akcentu z analizy jednostkowych czynów i działań na analizę „zinstytucjonalizowanych wzorów” czyli role społeczne

3. Teoria Parsonsa

3. Wpływ antropologii

Wpływ B. Malinowskiego (instytucja to konkretne wzory zorganizowanych działań i zachowań)

Dyrektywy z antropologii:

1. podejście funkcjonalistyczne - podejście systemowe, badamy całościowo, całą strukturę

2. całościowe i wszechstronne ujęcie przedmiotu badań

3. generalizujące i porównawcze spojrzenie na rzeczywistość społeczną

4. Wpływ psychologii - Freud

• problem struktury osobowości

• relacje między osobowością a kulturą i środowiskiem społecznym

• zagadnienia rozwoju osobowości

5. Wpływ ekonomii

Układ odniesienia teorii działania

1. Każda teoria składa się z czterech poziomów organizacji: faktów, problemów badań, struktury oraz układu odniesienia teorii

2. Najważniejsze elementy układu odniesienia

• aktor - podmiot zorientowany na jakiś cel

• sytuacja - w której przyszło mu działać

• orientacja aktora wobec sytuacji

1. Obiekty wchodzące w skład sytuacji:

- fizyczne - przedmiot, narzędzia

• kulturowe - idee, wierzenia, symbole i wartości

• społeczne - inni aktorzy

1. Orientacja łączy składnik subiektywny (motywacyjny) i normatywny z kultury (na wartości) i wyróżnia 2 rodzaje orientacji aktora wobec sytuacji:

1. orientację motywacyjną, która ma związek z aktualnym lub potencjalnym zaspokojeniem potrzeb

2. orientację na wartości, która odnosi się do tych aspektów orientacji aktora, która ma zakotwiczenie w wymiarze kulturowym, jakie wartości, normy osobnik otrzymał w procesie wzrastania

Generalny system działania

(ogólna teoria społeczeństwa)

W skład generalnego działania wchodzą cztery podsystemy:

• społeczny - funkcja integracyjna

• kultury - kultywowania wzorów i usuwania napięć

• osobowości - funkcja osiągania celu

• organizmu ludzkiego - funkcja adaptacyjna

3. Kulturowe przyczyny dewiacji społecznych.

Dewiacje biorą się z niedoborów kulturowych. Jeżeli nie zostaną w domu przekazane normy i wartości, to osobnicy będą podatni na wpływy działań odbiegających od normy.

ROBERT MERTON - FUNKCJONALIZM ZMODYFIKOWANY

1. Teoria średniego zasięgu np. grupa odniesienia, socjologia medycyny

2. Paradygmat analizy funkcjonalnej

1. Podważenie tezy o integralności systemów społecznych:

• konieczność empirycznych ustaleń

• badanie procesów kreujących różne poziomy, formy i typy integracji w systemach społecznych

• ustalanie typów, form, poziomów integracji

1. Podważenie tezy o funkcjonalnej uniwersalności składników systemu:

• składniki te mogą być nie tylko funkcjonalne ale i dysfunkcjonalne np. system polityczny w PRL

• mogą pełnić funkcje „jawne” -zamierzone i „ukryte” -niezamierzone i nierozpoznane (np. religia protestancka)

• konieczność analizy konsekwencji wzajemnego wpływu różnych składników wobec siebie, jak i wobec szerszych systemów

1. Funkcjonalna niezbędność składników systemu społecznego

• wymogi funkcjonalne należy ustalić empirycznie -różne struktury mogą spełniać wymóg przetrwania systemu (np. kraje zachodnie a wschodni despotyzm)

• konieczność badania procesów determinujących przyjmowanie się danych wzorów (ekonomicznych, politycznych) a odrzucania innych

1. Algorytm analizy funkcjonalnej

1. Ustalenie alternatyw odrzucanych wobec danego wzoru, co wskazuje na „konflikt strukturalny” z którego powstał (np. dlaczego w Polsce z wielu możliwości ukształtował się model magnacko-szlachecki a nie np. mieszczański) obserwowany wzór.

2. Znaczenie badanej działalności dla uczestników grupy - motywy działania, funkcje jawne tych działań

3. Ustalenie motywów konformizmu lub dewiacji wśród uczestników grupy - ocena psychologicznych potrzeb spełnianych przez dany wzór

4. Ustalenie jak badane wzory przejawiają prawidłowości niedostrzegane przez uczestników a zarazem wpływające na nich i system społeczny

2. Struktura społeczna a anomia

1. Anomia - jest konsekwencją frustracji i blokady ludzkich potrzeb, dążeń, wartości; jej przejawem jest rozpad sfery aksjologiczno-normatywnej, utrata drogowskazów etyczno-moralnych

2. Teorię anomii rozwinął R. Merton do analizy wielkiego kryzysu lat 30-tych w USA wyróżniając dwa podstawowe składniki:

1. kulturowo zdefiniowane zamierzenia ludzi jako cele uczestników społeczeństwa, uporządkowane w jakąś hierarchię wartości, stanowiące układ odniesienia aspiracji - stanowią one wartości - cele

2. drugi składnik określa, reguluje i kontroluje przyjęte sposoby dążenia do celów - dobór środków do celów jest ograniczony przez zinstytucjonalizowane normy - środki (np. wykształcenie)

1. Z socjologicznego punktu widzenia zachowania abstrakcyjne wolno uznać za symptom rozłamu pomiędzy przypisanymi kulturowo aspiracjami a społecznie ustrukturowanymi możliwościami ich realizacji (wg Mertona)

Stany anomijne - rozpad sfery aksjologiczno-normatywnej

TEORIE KONFLIKTOWE (DIALEKTYCZNE)

RALF DAHRENDORF

Funkcjonalistyczny model zgodności i integracji a model konfliktu i nacisku

Funkcjonalistyczny model zgodności i integracji	Model konfliktu i nacisku
1. Normy i wartości jako podstawowe składniki życia społecznego	Interesy są podstawowym składnikiem życia społecznego
2. Życie społeczne pociąga za sobą wzajemne zobowiązania	Życie społeczne obejmuje pobudzanie i naciski
3. Społeczeństwa są z konieczności spójne	Życie społeczne ludzi prowadzi do podziałów
4. Życie społeczne zależy od solidarności ludzi	Życie społeczne nieuchronnie wytwarza opozycję, wrogość
5. Życie społeczne oparte jest na wzajemności i współpracy	Życie społeczne wytwarza konflikt strukturalny
6. Systemy społeczne oparte na zgodności	Życie społeczne wytwarzane jest przez interesy grupowe
7. Społeczeństwo uznaje prawowitą władzę	Zróżnicowanie społeczne obejmuje stosowanie przemocy
8. Systemy społeczne dążą do integracji	Systemy społeczne są źle zintegrowane
9. Systemy społeczne dążą do trwania	Systemy społeczne dążą do zmiany

PRZYCZYNY KONFLIKTU:

• konflikt w społeczeństwie wynika zawsze z takiej struktury, którą można określić jako imperatywno-skoordynowaną

• Struktura władzy, to taka struktura, która generuje konflikt:

1. występuje w niej podporządkowanie dychotomiczne - jedne grupy podporządkowane drugim

2. występuje instytucjonalizacja podporządkowania - przejawia się w stworzonej strukturze władzy

3. przejawia się w nakazach i zakazach

4. występują w niej kompetencje podmiotowe - każda pozycja w strukturze władzy może podejmować decyzje w ramach pewnej grupy zagadnień ( zakres podmiotowy, to zakres spraw, które podmiot może regulować zajmując daną pozycję)

5. istnieje cała gama sankcji stojących na straży posłuszeństwa w obowiązującej strukturze

Konflikt jako źródło zmian w społeczeństwie

W konflikcie spotykają się zwykle dwie grupy mające sprzeczne interesy, które są obiektywnie sprzeczne, lecz jeszcze nie w pełni uświadomione.

CYKL KONFLIKTU

1. Sytuacja wyjściowa - grupy o sprzecznych interesach nie w pełni uświadomionych; w terminologii Marksa „klasa w sobie” (np. robotnicy budujący Nowa Hutę)

2. Konieczne ukształtowanie się warunków organizacji:

• rekrutacja strukturalna quasi grup (pierwsze ruchy opozycyjne)

• muszą być zapewnione formy komunikacji społecznej

• warunki polityczne (wolność słowa, stowarzyszeń)

• warunki materialne (lokale wyposażenie)

• muszą pojawić się przywódcy

• muszą ukształtować się ideologie

W wyniku ukształtowania się warunków organizacji powstają grupy o jawnych interesach konfliktowych.

3. Przebieg konfliktu będzie zależał od warunków konfliktu które obejmują:

• stopień możliwości społecznej (wysoki przeciwdziała konfliktom) - im mniejsza ruchliwość społeczna, tym bardziej jawność interesów grupowych przekształca się w otwarta walkę

• skuteczność mechanizmów regulujących konflikty - uznanie słuszności roszczeń partnera, uznanie formalnych reguł gry

4. Ukształtowanie się grup konfliktowych prowadzi do walki klasowej i ewentualnej zmiany, która obejmuje warunki zmiany:

• siła nacisku grup zdominowanych

• siła nacisku grup dominujących

• całkowita lub częściowa wymiana osób na pozycjach dominacji

• zmiana dotychczasowych struktur

DWA TYPY KONFLIKTU WE WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTWACH:

• konflikt polityczny - generowany przez różnice w strukturze władzy

• konflikt przemysłowy - pomiędzy pracodawcami a pracownikami

FUNKCJONALNA TEORIA KONFLIKTU LEWISA COSERA

1. podkreślenie integralnych i „adaptacyjnych” funkcji konfliktu

• konflikt jest nie tylko dewiacją ale może prowadzić do utrzymania systemu społecznego, przywracac integrację systemu

• Akcentowanie pozytywnych funkcji konfliktu, nieuświadomione założenie, ze konflikt zaspokaja potrzeby systemu

2. mechanizm przebiegu konfliktu

wszechstronność teorii konfliktu, która obejmuje:

• przyczyny konfliktu

• natężenie konfliktu

• trwanie konfliktu

• funkcje konfliktu

Deprywacja absolutna - pozbawienie jakichkolwiek możliwości życiowych

Przyczyny konfliktu:

1. Kwestionowanie przez upośledzonych uczestników systemu prawomocności istniejącego rozdziału rzadkich zasobów: będzie ono tym silniejsze im mniej możliwości wyrównywania krzywd i im mniejsza ruchliwość pionowa

Pobudzenie emocjonalne- przeciwieństwo apatii i rezygnacji

2. Przekształcanie się deprywacji absolutnych w relatywne

3. warunki: podważanie dotychczasowych procesów socjalizacji i kontroli społecznej

Natężenie konfliktu:

Zaangażowanie emocjonalne w dążeniu do konfliktu

1. Im większe zaangażowanie uczestników grupy w konflikt, tym jest on silniejszy, im bardziej pierwotne stosunki społeczne tym większe zaangażowanie w podtrzymanie konfliktu, większa siła konfliktu

2. Obiektywizacja konfliktu ponad interesy własne jednostek nasila konflikt - unifikacja celów i norm grupowych prowadzi do ograniczenia indywidualności i angażowania się w konflikt w imię wyższych

Gwałtowność konfliktu

(zakres szkodzenia sobie, dążenie do eliminacji przeciwnika)

1. Im większy stopień angażowania się grup w konflikt z powodu realnych (obiektywnych) interesów, tym będzie on mniej gwałtowny i strony konfliktu będą dążyć do kompromisu - „konflikt realistyczny”.

2. Jeżeli grupy angażują się w konflikt z przyczyn w niewielkim stopniu związanych z ich dążeniami, to konflikt ten będzie bardziej gwałtowny - „konflikt nierealistyczny” (np. rasowy, etniczny, polityczny w PRL)

3. Im mniejsza ruchliwość pionowa, tym mniejsza możliwość stosowania cywilizowanych, instytucjonalnych środków zbiorowych do rozładowywania konfliktów i napięć - wówczas konflikt będzie bardziej gwałtowny

4. Jeżeli konflikt przenosi się w sferę ideologii i podstawowych wartości, to będzie miał bardziej gwałtowny i trwały charakter

Gwałtowność konfliktu będzie większa gdy:

• nie jest wyraźnie (realistycznie) określony przedmiot sporu

• zamknięte są możliwości przemieszczania się w strukturze społecznej

• spory przybierają formę aksjologiczno-ideologiczną

Trwałość konfliktu:

1. Dążenie stron konfliktu do uzyskania całkowitej przewagi nad przeciwnikiem

2. Brak wyraźnego określenia celów konfliktu, zwłaszcza gdy mają one charakter ideologiczny (np. obrona socjalizmu, niepodległości)

3. Trudność określenia przez strony konfliktu, jakie zdarzenia stanowią oznaki zwycięstwa lub przegranej

4. Brak zdolności przywódców do ograniczenia osiąganych celów oraz ich kosztów

5. Trwałość konfliktu zależy od możliwości wpływania przywódców na swoich zwolenników (brak wewnętrznych podziałów w obrębie stron konfliktu)

Funkcje konfliktu wg Cosera

Konflikt spełnia pozytywne funkcje, ponieważ sprzyja integracji opartej na solidarności, prowadzi do powstania wyraźnie określonej władzy, tworzy wzajemne zależności między stronami konfliktu

1. Funkcjonalność konfliktu wobec istniejącej struktury zależy od tego, czy konflikt dotyczy podstawowych wartości warunkujących prawomocność systemu

2. Mechanizmy strukturalne zabezpieczające przed konfliktem podważającym ład społeczny są następujące:

• instytucjonalizacja konfliktu

• tolerancja konfliktu

3. Tłumienie konfliktu w grupach o ścisłej więzi zewnętrznej może doprowadzić do zagrożenia podstaw istnienia grupy

4. Konflikt z grupą zewnętrzną będzie prowadził do tłumienia konfliktów wewnątrz grupy

5. Konflikt jest słabszy w luźno ustrukturowanych grupach i społeczeństwach otwartych (brak podziału wzdłuż jednej osi)

TEORIE WYMIANY SPOŁECZNEJ

Budowane są na przesłankach ekonomii (założenie racjonalności ludzkich działań), antropologii funkcjonalnej i psychologii behawioralnej.

b. Malinowski „Argonauci Zachodniego Pacyfiku” - relacje o poczynaniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei - 1922 r. - opisał specyficzny typ wymiany, udowodnił, że wymiana nie musi mieć podtekstu ekonomicznego, może służyć do podtrzymywania więzi społecznych.

BEHAWIORALNA TEORIA WYMIANY G. HOMANSA

1. Założenia teoretyczno-metodologiczne

1. Indywidualizm i redukcjonizm

2. Elementarne zachowania społeczne jako przedmiot badań socjologii

• oddziaływanie jednostek na siebie

• interakcja to wymiana dóbr i wartości

• organizacja społeczna to siatka powiązanych stosunków wymiany

1. Mała grupa jako wzór zachowań elementarnych

Badanie małych grup społecznych

1. Nawiązanie do G. Simmla i podkreślenie, że badanie małych grup umożliwia odkrycie elementarnych zachowań społecznych

2. Podstawowe cele w badaniach małych grup społecznych:

• ukazanie powiązań między warunkami prac eksperymentalnych w warunkach laboratoryjnych a badaniami grup rzeczywistych (np. w przemyśle)

• sformułowanie zbioru ogólnych twierdzeń

Podstawy wymiany

1. odwołanie się do badań nad warunkiem instrumentalnym (szczury, gołębie)

2. przenoszenie tego modelu na zachowania ludzi:

1. wzmocnienie

2. koszty zachowania

3. nasycenie

4. wygaszenie

Aparatura pojęciowa wszelkich zjawisk w grupie:

• działanie, interakcje, sentyment, normy, pozycje społeczne.

Generalizacja dotycząca zachowania w małej grupie:

1. częstość interakcji a sympatia

2. częstość interakcji jednostek a upodobnienie działań i sentymentów

3. im wyższa pozycja w grupie tym częstsza akceptacja norm grupowych

Krytyka teorii

Zawężający zakres, ogólnikowość, nieostre zmienne, tautologiczny charakter twierdzeń, twierdzenia, że wartości mają charakter addytywny, uproszczony obraz człowieka

STRUKTURALNA TEORIA WYMIANY SPOŁECZNEJ

Dominuje tu sposób spontaniczny, twórca Peter Blau. Teoria ta łączy teorię funkcjonalną, konfliktową i interakcjonistyczną.

Założenia teoretyczne

1. Konieczność zdefiniowania podstawowych pojęć - jako wstępny warunek tworzenia teorii

2. Etapy budowanie teorii wymiany (ustalenie podstawowych zasad wymiany zachodzących w bezpośrednich interakcjach, uogólnienie podstawowych pojęć na szersze układy złożonych procesów wymiany w systemach społecznych)

WYMIANA SPOŁECZNA - to działanie uwarunkowane nagradzającymi reakcjami ze strony innych, które zanikają gdy oczekiwane reakcje nie nadchodzą. Wymiana społeczna będzie zachodzić w ramach takich relacji, w których nagrody są spodziewane i otrzymywane od innych osób.

Podstawowe zasady kierujące procesami wymiany społecznej:

1. Zasada wzajemności - im częściej ludzie wymieniają wzajemnie nagrody, tym bardziej jest prawdopodobne, że pojawią się obopólne obowiązki, które będą kierować dalszymi wymianami pomiędzy nimi. Zasada wzajemności przekształca się w społeczną normę wzajemności a jej naruszenie prowadzi do społecznej dezaprobaty.

2. Zasada sprawiedliwej wymiany - oczekiwania ludzi są regulowane, w danej relacji powinna być proporcja nagród do kosztów. Im bardziej ustabilizowane są stosunki wymiany, tym większe prawdopodobieństwo, że będą one kierowane normami sprawiedliwej wymiany.

Konsekwencje naruszenia zasad wzajemności i sprawiedliwej wymiany:

• wzajemność- naruszenie wzajemnych obowiązków prowadzi do stosowania negatywnych sankcji wobec stron podważających normę wzajemności

• sprawiedliwość wymiany- negatywne sankcje

Procesy wymiany w życiu społecznym. Podst. Procesy wymiany:

• ludzie angażują się w wymianę, ponieważ postrzegają możliwość uzyskania nagród - społeczna atrakcyjność

• Przyjmują perspektywę partnerów, wnioskując o potrzebach innych dążą do przekonania innych, że posiadają wartościowe zasady, które są przydatne innym

• Wywierają na siebie wzajemnie wrażenia poprzez współzawodnictwo

• Ludzie posiadają zróżnicowane wartościowe zasoby, a także rodzaje wzajemnych żądań jakie mogą uzyskiwać wobec innych, co prowadzi do zróżnicowania społecznego

• Nagrody uzyskiwane przez tych, którzy posiadają wartościowe zasoby w zamian za ich udostępnienie innym: pieniądze, akceptacja społeczna, szacunek, poważanie, uległość

Możliwość wymuszania uległości:

• uczestnicy grupy nie mogą odwzajemnić otrzymanych usług

• nie dysponują alternatywnymi źródłami nagród

• nie mogą stosować siły fizycznej w celu ich uzyskania

• nie mogą zrezygnować z pewnych wartościowych usług

Różnice w posiadaniu władzy tworzą w grupach sprzeczne siły: nacisk w kierunku integracji oraz opzycji i konfliktu

Nacisk w kierunku integracji:

Możliwość konfliktu jest neutralizowana przez zasady wzajemności i normy sprawiedliwej wymiany. Legitymacja władzy wynika z przestrzegania powyższych zasad oraz:

• internalizację norm akceptujących żądania przywódców i sankcjonujących działania opozycyjne

• przyjęciem w procesach socjalizacji wspólnych wartości określających „wymianę sprawiedliwą” oraz sposób w jaki ta wymian podlega instytucjonalizacji w postaci uznanych norm dla przywódców i podwładnych (wspólne wartości ułatwiają legitymizację władzy, legitymizacja władzy oparta na wspólnych normach i wartościach)

Przyczyny powstania opozycji:

1. Niezrównoważone relacje społeczne doświadczane zbiorowo prowadzą do poczucia deprywacji i potencjalnej opozycji

2. brak możliwości dotarcia do wyższego poziomu życia

3. kształtuje się solidarność grupowa

4. przekształcanie się konfliktu w sposób życia wśród przywódców

Złożone systemy makrostrukturalnej wymiany

Zasadnicze różnice między ogólnymi procesami wymiany zachodzącymi między mikrostrukturami a tymi które zachodzą między makrostrukturami

Rola wartości pośredniczących

Dostarczają one wspólnego zespołu standardów sterującego złożonym łańcuchem wymian pośrednich między strukturami społecznymi i ich uczestnikami. Jest to możliwe, ponieważ podlegają one procesom socjalizującym i przyjmują wspólne wartości.

Wartości pośredniczące kreują standardy przy pomocy których można ocenić:

Oczekiwane nagrody, przestrzeganie wzajemności, sprawiedliwość wymiany, interakcje zwykłe.

Wartości partykularytywne (pośredniki integracji i solidarności) a uniwersalistyczne (funkcja standaryzowania wartości różnorodnych typów działań.

Instytucjonalizacja: procesy regulujące, formalizujące i stabilizujące złożone wymiany i ich warunki

• sformalizowane sieci wymiany muszą dawać korzystne rezultaty dla większości stron w wymianie

• większość jednostek musi zinternalizować poprzez procesy socjalizacji, wartości pośredniczące stosowane w budowie sieci wymiany

• uczestnicy sprawujący władzę w systemie wymiany powinni otrzymywać takie nagrody, które skłonią ich do formalizowania reguł będących regułami wymiany

SYMBOLICZNY INTERAKCJONIZM

Powstanie interakcjonizmu- wzrost makrostruktur i makroprocesów.

Wpływ M. Webera: teoria „działania społecznego” ludzi

Rola G. Meada - umysł, jaźń i społeczeństwo

Herbert Blumer (Szkoła chicagowska) a Manfred Kuhn (szkoła Iowa)

Zbieżne poglądy:

1. Ludzie ujmowani są jako operującymi pojęciami

2. Między ludźmi zachodzi symboliczne komunikowanie się (posiadają oni zdolność do uzgodnienia gestów słownych i gestów ciała)

3. Interakcja i przyjmowanie ról - zdolność do postrzegania postaw i dyspozycji do działania innych osób - empatia

4. Interakcja, jednostki, społeczeństwo.

Rozstrzygnięcie teoretycznych problemów w szkołach symbolicznego interakcjonizmu

1. Problem natury ludzkiej

1. operowanie symbolami w działaniach społecznych

2. zdolność do samorefleksji i samooceny

3. rozbieżność w kwestii stopnia strukturalizacji i trwałości osobowości. Kuhn wskazuje na „rdzeń jaźni” kształtowany poprzez wpływ grup społecznych na kształt jaźni

Krytyka naturalistycznego empiryzmu, obiektywizmu pozytywistycznego, operacjonalizacji pomiaru

Najważniejsze idee przyjęte przez nowoczesną fenomenologię:

1. Jak procesy myślowe jednostek kształtują świat społeczny, jak powstaje on z subiektywnych procesów ludzkiego umysłu

2. Jak sens nadawany rzeczywistości przez ludzi może być głównym sposobem zrozumienia problemu porządku społecznego

3. Przekonanie, że nauki społeczne nigdy nie będą tym samym co nauka o świecie fizycznym

4. Zrozumienie ludzkiej świadomości, społecznej rzeczywistości możliwe jest tylko poprzez badanie jednostek pozostających we wzajemnych interakcjach

FENOMENOLOGIA ALFREDA SCHUTZA

1. Synteza fenomenologii z teorią działania M. Webera i amerykańskiego interakcjonizmu

1. odejście od ujmowania jednostki w radykalnej abstrakcji od poszukiwania czystego umysłu, abstrakcyjnych praw świadomości

2. opowiedzenie się za weberowską introspekcją, rozumiejącą, docierającą do ludzkiej świadomości

3. obserwowanie ludzi w procesie interakcji pozwala wykryć procesy, w których podzielają oni ten sam świat

2. Krytyka obiektywności nauki i formy obiektywizmu

1. behawioryzm- fałszuje obraz życia społecznego

2. uznanie postulatów socjologii „rozumiejącej”, lecz sens, znaczenie działań

3. rozpatrywanie ludzkich działań, ich motywacji z punktu widzenia innych działających jednostek - jest najdoskonalsza forma obiektywizmu

3. Zrozumienie znaczeń jako warunek poprawnej interpretacji działań

1. motywy typu „po co” - wizja rezultatu działania

2. motywy typu „z jakiego powodu” wynikające z dyspozycji wcześniejszych doświadczeń jednostki, chodzi tutaj o motywy typowe, przyjmowane przez typowe jednostki w typowych sytuacjach

4. Postulat podwójnej redukcji

1. żeby zrozumieć instytucje społeczne trzeba sprowadzić je do działań jednostek

2. żeby zrozumieć działanie jednostek trzeba zrozumieć jej motywy działania

5. Znaczenie wiedzy potocznej

1. nadrzędną rzeczywistością dla ludzi jest wiedza potoczna

2. dzięki wiedzy potocznej świat społeczny staje się bytem zrozumiałym

3. wiedza potoczna kształtuje się w procesie socjalizacji

4. ludzie wytwarzają poczucie „wzajemnej przekładalności perspektyw”

(zakładają, że inni posiadają tę wiedzę potoczną, ignorują specyficzne formy wiedzy potocznej, wynikające z odmiennych biografii)

ETNOMETODOLOGIA

Etnos = lud

Metodologia - metody używane przez ludzi w ich codziennej aktywności

Etnometodologia powstała poprzez twórcze zastosowanie teorii Schutza do badań socjologicznych.

Przedmiotem badań empirycznych należy uczynić świat przeżywany, świat codziennego życia

Etnometodolodzy podważali przekonanie o teoretycznym nastawieniu socjologii - nie może być ona obiektywna ponieważ dominuje w niej ukryte rozumowanie potoczne. Zadaniem socjologii ma być wydobycie na jaw ukrytych struktur i założeń potocznego rozumowania. Etnometodologii przyświecał ideał głębszego obiektywizmu, akceptacji ideału naukowego, socjologia nie mogła go urzeczywistnić ponieważ nie traktowała świata, życia codziennego jako faktycznego przedmiotu badań Źródłem sensu dla etnometodologów są interakcje między ludźmi - podwyższona zostaje wiara w obiektywne istnienie świata społecznego. Społeczeństwo jako wytwór procesów komunikacji i interakcji, jako synteza subiektywnych funkcji działań i operacji jego uczestników, zjawiska społeczne nie są traktowane jak rzeczy lecz jako dokonania, nacisk na procesy a nie gotowe wytwory społeczne, płynność zjawisk społecznych a zarazem trwałość procedur, metod ich wytwarzania.

ZASADY ETNOMETODOLOGII

1. Działanie zwrotne a interakcja

(większość interakcji zmierza w kierunku podtrzymywania określonej wizji rzeczywistości, większość interakcji to zachowanie zwrotne - ludzie interpretują wskazówki, gesty, słowa oraz inne informacje płynące od innych w sposób podtrzymujący określoną wizję rzeczywistości)

2. Wskaźnikowa funkcja znaczenia

1. Wrażenie jest wskaźnikowe - znaczenie tego wyrażenia jest powiązane z określonym kontekstem interakcyjnym

2. Jednostki tworzą wrażenie wzajemnie odwołujące się do potocznej wizji tego, co jest realne w ich sytuacji

3. Funkcja wskaźnikowa - zwraca uwagę na rzeczywiste konteksty interakcyjne

4. Działający wykorzystują gesty w celu stworzenia i umocnienia świata, w którym żyjemy

Wybrane metody interakcyjne:

1. poszukiwanie normalnej formy

2. tworzenie przekładności perspektyw

3. stosowanie zasad

Dwa fundamentalne twierdzenia entometodologiczne:

1. Im mniejsza zgoda wśród działających co do stosowania technik interakcyjnych, tym większe prawdopodobieństwo, że interakcja ulegnie rozerwaniu i wobec tego tym mniejsze prawdopodobieństwo, że utrzymany zostanie porządek społeczny

2. W im większym stopniu interakcja zachodzi na podstawie odmiennych samo-przez-się-zrozumiałych rzeczywistości, tym większe prawdopodobieństwo, że interakcja ulegnie rozerwaniu i wobec tego tym mniejsze prawdopodobieństwao, że utrzymany zostanie porządek społeczny.

SOCJOLOGIA

„Podstawy socjologii”

1. „Elementy nowego ładu”-( H Domański , A Richard, w-wa 1997, str.125-150, 419- 445.

2. E. Goffman- „Charakterystyka instytucji totalnych” w pracy pod redakcją A Jasińska -Kania „Elementy teorii socjologicznych” (techniki adaptacyjne, teorie)

3. Jolanta Augustyniak -Kopka -„Tolerancyjni - nietolerancyjni - obojętni Łódź 1991, str. 5-12, 20-40, 49-60, 67-73.




Socjologia jako dyscyplina naukowa - specyfika

Socjologia - przedmiotem socjologii jest społeczeństwo jest to nauka o społeczeństwie zajmuje się opisem diagnozą i interpretacją zjawisk i procesów życia społecznego . Socjologia jest młodą dyscypliną.

Specyfika :

1. In statu nascendi - w trakcie stawania się ,rozwijania w XX w czerpie z innych dyscyplin: filozofia , ale także geografia , etnografia nauki gospodarcze histonografia , psychologia , nauki prawne , ekonomiczne itp. Za ojca socjologii uważa się Augusta Comte'a - Francuskiego pozytywistę , filozofa .

2. Dyscyplina wieloparadygmatyczna (przy użyciu wielu teorii można wyjaśnić sytuacje)

paradygmat uznany w danym czasie teoretyczny sposób analizy rzeczywistości i metod stosowanych w danym czasie (teoria + metoda );(do pewnego czasu uważa się że określona teoria i metody są właściwe )

symboliczny interakcjonizm - jedynym sposobem badania społeczeństwa jest narracja

funkcjonalny - można badać ankietą

( np. stolarze i ich narzędzia )

3. Specyficzność praw

Specyfika teorii socjologii

Na teorię składają się pojęcia analityczne które mogą występować w dwóch funkcjach (kategoriach)

• Zmienne wyjaśniane

• Zmienne wyjaśniające

Na teorię składają się także prawa twierdzenia. To wszystko tworzy teorię

Prawo socjologiczne może działać z różną siłą. Generują pewne tendencje. Badacz musi stosować , tzw. współczynnik humanistyczny. Wprowadził je Florian Znaniecki; relacja między badaczem a przedmiotem badania. Badacz jest podmiotem badania. W badaniach przyrodniczych przedmiot badania nie wyraża subiektywnych odczuć. W badaniach socjologicznych musi brać pod uwagę subiektywne odczucia przedmiotu.

Florian Znaniecki mówi że życie społeczne jest takie jakim widzą je badani. Jest relacja przedmiotowo-przedmiotowa.

Sposób interpretacji może być zdominowany przez odczucia badacza, który jest członkiem badanego społeczeństwa.

Socjologiczna koncepcja osobowości

Osobowość człowieka -ogół życia wewnętrznego człowieka przejawiający się w jego zachowaniu. Zakłada się że osobowość nie jest tak bardzo ukryta. Nie wszystko co składa się na życie wewnętrzne może być widziane na zewnątrz.

„Człowiek rodzi się dwukrotnie: w sensie biologicznym i w sensie społecznym.”

Socjalizacja - zespół działań dla zachowań związanych z wprowadzeniem jednostki w życie społeczne (tzw. uspołecznienie). Wpływy którym ulegamy zarówno dobre jak i złe.

Wychowanie - przemyślane założenie dotyczące tego jakim człowiek ma być, dziecko; te które mają przekazać pozytywne zachowania.

Mechanizmy socjologiczne:

• Mechanizm naśladownictwa - odwzorowanie zachowań i poglądów itp. Osób bliskich.

• Mechanizm „uczenia się” - kary i nagrody manipulacja karami i nagrodami przez społeczeństwo

• Mechanizm identyfikacji - utożsamianie się -uruchamiamy gdy chcę być taki sam jak ktoś inny ale dlatego bo ona nam imponuje. Poglądy kogoś przyjmujemy za swoje.

• Mechanizm internalizacji - mechanizm uwewnętrznienia wartości i norm życia społecznego w pewnym momencie to co ma charakter społeczny są traktowane jako oczywiste i nasze własne

• Wartość zinternalizowana- cenzor wewnętrzny kontroler

Fazy socjalizacji:

1. Socjalizacja pierwotna

2. Socjalizacja wtórna

W procesie socjalizacji pierwotnej następuje moment drugich narodzin. Kończy się ona wtedy gdy:

• Jednostka nabywa poczucia tożsamości (odrębności od innych ludzi)

• Podstawowe wartości i normy nabierają walorów powszechności

Socjalizacji pierwotnej jednostka musi:

• Zinternalizować, opanować język - jest to narzędzie i cel jednocześnie

• Opanować pewne podstawowe czynności

• Opanować podstawowe schematy motywacyjne i interpretacyjne, trzeba zrozumieć dlaczego coś należy robić a innych rzeczy nie należy robić schematy interpretacyjne - wyjaśnienie symbolicznego znaczenia danej czynności np. klęczenia.

Socjalizacja pierwotna - bazuje głównie na schematach motywacji i interpretacji, a socjalizacja wtórna jest pewną replikom socjalizacji pierwotnej i bazuje głównie na metodach uczenia się. Nie staniemy się dobrą jednostką gdy będziemy opierać się tylko na schemacie uczenia się.

Trzy modele osobowości:

1. Model enumeratywny - rozważania na temat osobowości przebiegają wokół pewnej wyliczanki cech bez wskazania, na te które są ważniejsze.

2. Model w którym się wskazuje na pewne elementy konstytuujące podstawowe pierwotne

3. Model w którym osobowość traktuje się jak strukturalny układ elementów. Przyjmuje się założenie że wszystkie elementy cech składające się na osobowość:

Wyróżniamy trzy poziomy (Freud) osobowości

1. Id (czysto biologiczne) - instynkt , popęd

2. Ego (świadome ja) - mechanizmy obronne które człowiek rozwija , np. wybór , decyzje

3. Super ego (charakter społeczny ) - radzenie z samym sobą

Socjologiczna struktura osobowości:

1. Zespół elementów biogennych (biologicznych) cechy dziedziczone (wzrost, budowa organizmu itp.)

2. Zespół elementów psychogennych (psychologicznych) - wyobraźnia, talent, inteligencja temperament (zdolność do zmieniania nastrojów ) wola.

3. Zespół elementów socjogennych (społecznych)

4. PODSTAWOWE SOCJOGENNE ELEMENTY OSOBOWOŚCI:

1. Jaźń subiektywna (ja)

2. Jaźń odzwierciedlona (odbita)

3. Rola społeczna

4. Kulturowy ideał osobowości

Ad 2

Jaźń odzwierciedlona Ch.H.Cooley - „looking-glass-self”, oznacza (self- osobowość) przeglądać się w lustrze Cooley stwierdził że życie społeczne przebiega w myśl pewnych zasad ale skąd umieją dostosowywać się do innych. Nasze wyobrażenie na temat tego, jak wyobrażają nas sobie inni ludzie. Twierdził że to co kształtuje osobowość to gra wyobrażeń. Jest traktowana jako czynnik konformizujący. Działa na zasadzie ujednolicania naszych zachowań postaw.

Ad 1

Jaźń subiektywna- wyobrażenie o własnej osobie wytworzone pod wpływem innych ludzi. Musi być poczucie odrębności (tożsamości). Poprzez jaźń subiektywną kształtuje się nasze poczucie własnej wartości, poziom samooceny i samoakceptacji. Względna niezależność naszych sądów od sądów innych ludzi. Należy uwzględnić trzy elementy składowe:

1. Poczucie własnej wartości sami dla siebie jesteśmy atrakcyjni.

2. Poziom samooceny - ma charakter relacyjny, jest to ogólna ocena własnych możliwości- przeświadczenie o tym na co nas stać. Może być trojaka ocena naszych własnych możliwości zawyżona , adekwatna (rzeczywista), zaniżona. Musimy odnieść ją do innych ludzi żeby powiedzieć jaka ta samoocena jest 40% młodzieży w Polsce ma zaniżoną samoocenę, natomiast 40% młodzieży w USA ma zawyżoną samoocenę.

3. Poziom samoakceptacji- jest to ocena oparta na porównaniu swoich osiągnięć ze stawianymi sobie wymaganiami w zakresie tych właściwości, które człowiek uważa za szczególnie ważne. Ma również charakter relacyjny ale tu dokonujemy jej samej. Relacja miedzy naszymi zamierzeniami do efektów. Poziom samoakceptacji może być synonimem naszego „ja” idealnego.

Ad 4

W każdym społeczeństwie funkcjonują pewne wzory osobowe. Przybliżanie się do niego jest społecznie nagradzane, a oddalanie jest negatywnie traktowane. Akceptowana jest przedsiębiorczość. Propagowany wzór osobowy w danym społeczeństwie i danym czasie.

Ad 3

Pojęcie to wprowadził G.H.Mead który powiedział że najważniejszym czynnikiem w osobowości jest rola społeczna. Jest to pewien zespół zachowań względnie stały system zachowań będący reakcjami na zachowanie innych ludzi i przebiegający wg mniej lub bardzie ustalonego wzoru. Ma ona charakter zewnętrzny. Proces kształtowania osobowości wchodzi w nią najpierw poznając swoje kwestie oczekiwań. Próbujemy zrozumieć pewne role chociaż nie wszystko potem w życiu nam jest potrzebne. Fazy procesu przyjęcia roli społecznej:

• Faza zabawy - to przyjmowanie przez jednostkę konkretnych ról innych osób (np. ojca, matki, listonosza), naśladowanie ich zachowania

• Faza gry - to postępowanie jednostki zgodnie z określonymi normami, zasadami i regułami

W pierwszej fazie jednostka bawi się w konkretne fizyczne osoby. Jednak w pewnym momencie przechodzimy do fazy gry gdzie występuje pewne uogólnienie. Mead oprowadza że występuje tu aspekt kolektywny i indywidualny.

Aspekt kolektywistyczny , tzn. że jesteśmy tacy sami jak inny: nasze zachowanie odruchy. Są pewne wspólne treści. Jednak każda rola ma piętno indywidualny ,trochę ją modyfikujemy, ale on nie jest na tyle daleki by zamazywać ten aspekt kolektywistyczny. Jest to aspekt indywidualistyczny. Role są takie same ale sposób jej wykonania inny.

Aktywny stosunek jednostki do roli społecznej:

Wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje stosunku jednostki do roli społecznej:

1. Przystosowanie do roli:

1. Identyfikacja z rolą w rozumieniu treści roli społecznej

2. Wdrukowanie roli tzn. kiedy jednostka pełniła jakąś rolę a teraz jej nie pełni. Ta rola była tak specyficzna te ,one wdrukowane w oczekiwania jednostki. Społeczeństwo nadal nas ocenia wg roli której już nie pełnimy np. role eks-więźnia, eks-alkoholika Może być uruchamiany również i przez nas.

3. Wrastanie w rolę

Role społeczne negatywnie odbierane przez społeczeństwo lub wykonujemy rolę która w nas budzi odrazę. Tę rolę nazywamy wzrastaniem w rolę poprzez negację:

1. Negacja ofiary

2. Negacja krzywdy

3. Negacja odpowiedzialności

4. Fetyszyzacja roli- (fetysz przedmiot ceny uwielbienia)- jednostka traktuje swoją rolę jako cel sam w sobie a nie jako środek do osiągnięcia innych celów.

2. Manipulacja :

Jest to przeciwieństwo fetyszyzacji. Daną rolę traktujemy w kategoriach instrumentalnych tzn. gdybyśmy danej roli nie pełnili to byśmy nie osiągali pewnych korzyści celów. Rola umożliwia nam skoncentrowanie się na czymś na czym nam zależy. Rola ta ma dla nas fasadową funkcję. Odbiorcy naszej roli odbierają nas jako dobrze czujący się w niej

3. Negowanie roli:

Może ona dotyczyć roli w całości pełnionej przez nas lub inne osoby lub negowanie pewnych treści roli (redefinicja). Są pewne role których nie da się negowac całkowicie np. rola mężczyzny kobiety

4. Kreowanie nowych ról:

Jest to ustalanie pewnych zachowań standardów wartości. Mogą to być role które nie były znane do tej pory w społeczeństwie.

• inteligencja racjonalna ratio - rozum

• inteligencja emocjonalna

techniki ingracjacyjne - zdolność do przypodobania się drugiej osobie

Trzy klasy technik ingracjacyjnych

Inteligencja emocjonalna

Dwa rodzaje poznania: intelektualna

emocjonalna

inteligencja racjonalna- ogromna wiedza nie musi być równoważna z inteligencją






nastroje



temperament(zdolność do przechodzenia


z jednego nastroju w drugi)

zaburzenia emocjonalne

Umysł emocjonalny jest szybszy od racjonalnego.

Pięć cech inteligencji emocjonalnej:

1. znajomość własnych emocji

2. umiejętności kierowania emocjami w danym momencie

3. zdolność do automotywacji (motywowania się)

4. umiejętność rozpoznawania emocji u innych ludzi (zdolności empatyczne )

5. umiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktów (związków) z innymi ludźmi

Więź społeczna

Jest to ogół związków i zależności zachodzących między jednostkami igrupami społecznymi

L. Krzywiński jako pierwszy w Polsce użył wyrażenia więzi społecznych




Integracja solidarność identyfikacja koherencja kompatybilność spójność

perspektywa szeroki perspektywa

grupowa ale jednocześnie jednostkowa

dotyczy zawężających

związków zakres

między dużymi

zbiorowościami

Rodzaje więzi:

1. spontaniczna (naturalna) np. między krewnymi

2. zrzeszeniowa (stanowiona dobrowolnie) przystępowanie do grup zbiorowości

3. przymusowa (stanowiona z zewnątrz narzucona) np. służba wojskowa

Analiza więzi społecznych:

1. perspektywa dynamiczna

2. perspektywa statystyczna

Perspektywa dynamiczna

1. styczność przestrzenna

• bezpośrednia

• pośrednia

2. styczność i łączność psychiczna - jest to pewien rodzaj zainteresowania a później na tej podstawie może powstać łączność psychiczna (nie zawsze są to emocje pozytywne )

3. styczność społeczna

• co najmniej dwie osoby

• wartość (materialna lub idealna)

• akty czynności (elementarnej)

Styczność można rozważać jako:

1. prywatne

• publiczne(np. wykładowca i studenci )

2. osobiste (duchowe ) dotyczy osoby

• rzeczowe (materialne)

3. trwałe

• przelotne

4. bezpośrednie

• pośrednie

4. wzajemne oddziaływanie (interakcje)

Dwa zespoły działania społeczne:

• met. pozytywnego nakłaniania np. prośba zachęta obietnica nagroda

• met. negatywne przymusu np. groźba szantaż przemoc fizyczna

Różnice w preferowaniu jednej z metod zależą od osobowości. Ludzie o zaniżonej samoocenie częściej stosują metody negatywne przymusu. Różnicowanie metod działań społecznych zależy od zdefiniowania sobie przez nią systemu wartości drugiej osoby (jeżeli obydwu stronom zależy na tym samym to stosują metodę pozytywnego nakłaniania)

Przy metodach działań mówi się także o wzorach np. perswadować można na różne sposoby w zależności od sytuacji kultury itp.

5. Stosunki społeczne - pewne usystematyzowane zespoły wzajemnych oddziaływań koncentrujące się wokół jakiejś wartości np. stosunki pracy (wartością jest praca). Stosunki społeczne mają na ogół charakter asymetryczny i przyjmują charakter zależności społecznych.

6. Instytucje społeczne - muszą wystąpić:

• Ludzie

• Zespoły działań

• Urządzenia środki materialne

• Specjalne idee społeczne np. starosta roku



INSTYTUCJE SPŁECZNE

Nieformalne Formalne




Instytucje

Ceremonialne

INSTYTUCJA FORMALNA- organizacje utworzone do realizacji ściśle określonych celów. Są dużymi zbiorowościami, wewnętrznie zróżnicowanymi i ustrukturalizowanymi. Zorganizowana i funkcjonująca według reguł formalnych, przewidzianych prawem np. szkoła, szpital, zakład przemysłowy, partia polityczna, wyższa uczelnia.

Przykładem instytucji formalnych są tzw. instytucje totalne wg. Goffmana m.in. więzienia, koszary, domy opieki, szpitale psychiatryczne, klasztory, obozy koncentracyjne.

INSTYTUCJA NIEFORMALNA - to taka której funkcjonowanie nie zostało ujęte w żadnych sformalizowanych przepisach, zaakceptowanych przez szersze zbiorowości.

np. banda chłopców, międzynarodowa mafia o złożonej strukturze

Podział instytucji według funkcji pełnionych w zbiorowościach ( kryterium merytoryczne):

1. ekonomiczne

2. polityczne

3. wychowawcze

4. kulturalne

5. socjalne - w tym instytucje ceremonialne (Spencer)

Główne funkcje instytucji społecznych:

1. Kontrola społeczna

(sterowanie, kierowanie, nadzór, sprawozdanie)

Najważniejsze są dwa mechanizmy kontroli społecznej

1. Mechanizm materjalno - społeczny (ma wstosunku do jednostki charakter zewnętrzny, jest uruchamiany przez instytucje społeczne)

2. Mechanizm psycho - społeczny (ma charakter wewnętrzny uruchamiany na poziomie osobościowym)

Sankcje społeczne - każda reakcja zbiorowości na zachowania jednostek bądź grup społecznych w sytuacjach ważnych. Sankcje mogą być stosowane tylko przez instytucje.



Sankcje społeczne



Pozytywne Negatywne



(nagrody) (kary)

Formalne Nieformalne Formalne Nieformalne


Sankcja (zewzględu na treść )

1. Etyczno moralna - ci którzy sankcjonują wersje kryterium dobra i zła

2. Religijna - ekskomunika (pochodzą od instytucji religijnych )

3. Prawna - funkcjonują w postaci zapisu standaryzują zapisy regół prawnych

4. Satyryczna - wyśmiewanie

W historii najpóźniej pojawiły się sankcje prawne, sankcje etycznebyły utożsamiane z religijnymi

Organizacja społeczna =( sposób wzajemnego ułożenia instrukcji społecznych)=

ład społeczny =(ład aksjonormatywny ułożenie wartości norm życia społecznego)=porządek społeczny

1. Ład monocentryczny

2. Ład policentryczny

Ad 1

Wramach tego ładu więź społeczna jest charakterystyczna dla systemów totalitarnych, autorytarnych (jest jeden ośrodek decyzyjny który wypracował jeden standard ocen)

Ad 2

Obok siebie równolegle funkcjonują różne normy systemy społeczne i żadna z nich nie jest uznana za jedyny - najważniejszy, może być realizowany w systemie demokratycznym

Typologie więźi

• Bieże się pod uwagę charakterystyczności społeczne

• Kryterium wzajemnych zależności między jednostką a zbiorowością (związki częściowe lub całkowite)

• Stopień sformalizowania kontroli społecznych czy dane zachowanie podlega instytucji formalnej czy sformalizowanej

• Kryterium trwałości więzi

Emil Durkheim autor typologii:

Mówi się o dwóch typach więzi społecznych

1. Solidarność mechaniczna

2. Solidarność organiczna

Ad 1

Typowa dla społeczeństw jednorodnych nomogenicznych wartości to: religia, tradycja

Zawsze tak było - odwołujemy się do przodków

Jednostka doświadcza oparcia społecznegochoć sankcje sąduże (w stosunku do nas ktoś wystepuje z pomocą. Typowa dla społeczeństw prostych nomogenicznych

Ad 2

W miarę rozwoju społeczeństw pojawia się społeczny podział pracy. Pojawia się rynek wymiana usług i usług anie poczucia zobowiązania społecznego tradycji czy religii zaczynasię zmieniać treść więzi społecznych .

System sankcji sformalizowanych - wchodzimy w więź jako nosiciele ról w kontakty krótkotrwałe (jest nimi logika komunikacji wymiany świadczeń )

Solidarność organiczna wprowadza anomię społeczną cecha osobościowa człowieka wyzbytego wszelkich norm społecznych zasad.

Stan zagubienia jednostki w systemie społecznym (zatracenia jednolitości norm społecznych)

Ferdynand Torunien jest twórcą anomii społecznych

Człowiek kieruje się dwojakiego rodzaju wolą:

1. Wola organiczna - generuje = więź wspulnotowa = comunity

2. Wola arbitalna ( mająca bardziej globalny charakter )

Charakterystyka typologii:

1. Historiofizoloficzna perspektywna (edukacyjna )

2. Teoretyczna (obok siebie funkcjonuje niezależnie dwie więzi Gemenschofa i gesellschoft)

3. Perspektywa ideologiczna (zwiazana z wartościami, oceną typów więżi)



Dezorganizacja (rozpad więzi społecznych) - kiedy dotychczasowe wartosci i normy regulujace stosunki społeczne przestają być efektywne [tracą swoją moc sprawczą]).

Perspektywa socjologiczna Perspektywa psychologiczna

(z punktu widzenia spoleczeństwa) (z punktu widzenia jednostki)

pierwsze określenie - muszą się tzw. jednostkowa

pojawić problemy społeczne społeczna (wyzbywać

Drugie określenie to patologia się mieć poczucie obcości

1. Alkocholizm specyficzny stosunek do siebie i

2. Narkomania otaczającej rzeczywistości)

3. Prostytucja

4. Samobujstwa

5. Przestępczość

koncepja orientacji społecznych

1. Poczucie bezsilności (przekonanie o braku wpływu na efekty własnej aktywności )

2. Poczucie bezsensu

3. Anomia (kiedy jednostka dochodzi do wniosku że po to aby osiągnąć społeczne akceptowanie cele i wartości musi stosować nie akceptowane metody ich osiągania

4. Poczucie izolacji społecznej (kulturowej) jednostka nie akceptuje powszechnie akceptowanych wartości wymyśla sobie własne normy wartości

5. Poczucie samo wyobcowania jest to osoba zewnątrz sterowana

Kultura - ogół wytworów ludzkiej działalności zarówno materialnych jak i niematerialnych sposobów postęp które dzielą się na:

1. Zobiektywizowane

2. Upowszechnione (rozpropagowane)

3. Zaakceptowane przez szersze zbiorowości

4. Przekazane innym zbiorowością i innym (następnym) pokoleniom - dyfuzja kulturowa

Ad 1

Posiada formę (np. zapisaną narysowaną opowiedzianą itp.)

Ad 2,3,4

Znaczy zaakceptowaną przez szersze zbiorowości przekazanym potomnym



Społeczne Kulturowe

Dotyczy treści Dotyczy formy

Dom (w różnych kultach)

Trzy podstawowe cechy atrybutowe kultury

1. Kultura jest wyuczona - jest efektem treningu społecznego który przebiega na drodze symbolicznej.

1. Ontogeneza - rozwój osobniczy (wyuczenie dotyczy tej ortogenezy każdy zostaje kulturowy wachlarz rodząc się.

2. Antropogeneza - (filogeneza) rozwija nieindywidualny lecz gatunkowy (tutaj kultura nie jest wyuczona szła ona równolegle z filogenezą.


Natura Kultura

Zachowanie naturalne zachowanie

to np. zachowanie konwencjonalne

spontaniczne

Spontaniczność konwencjonalna - spontaniczność uczy się , całkowicie, zachowuje się naturalnie bądź sobą spontaniczność może być bardziej sztywna od konwencji

2. Kultura ma charakter ideacyjny - uświadamiamy sobie kulturę jako normy, wartości, wzory zachowań, które potem są przekształcane na fizyczne zachowania

3. Kultura stanowi narzędzie przystosowania jednostki do życia w społeczeństwie, narzędzie zaspakajania różnorodnych potrzeb ludzkich, również potrzeby twórczej ekspresji

4. 
   
   Kultura

jako kultura symboliczna rezerwowane dla użytkowych

(nie ma charakteru bezpośrednio kumulatywnych wytworów

użytkowego np. religia sztuka kultury (technika technologia

moralność etyka pewne organizacja)

dyscypliny naukowe)

Kultura symboliczna - zachowania wytwory które są przedmiotem ludzkich reakcji które mają charakter znaków (plastyczno -dźwiękowe)przedmioty materialne np. krzyż

Kultura masowa - ogół zjawisk związany z przekazywaniem dużej masie odbiorców identycznych bądź podobnych (analogicznych) treści pochodzących z miejscowych źródeł przekazu.

Termin ”kultura masowa” wprowadził D. MacDonald





















Pod wpływem oddziaływań oczekiwania nadawcy

Nadawcy na odbiorcę ze zmianami postawy

Zachodzi zmiana w jego odbiorcy są spełnione

Postawach ale niekoniecznie

(najczęściej) niezgodna z

oczekiwaniami nadawcy

Efekt bumerangowy - chcemy uzyskać pewną zmianę ale zmiana jest niekorzystna (np. odstraszamy potencjalnych klientów)

Rzeczywistość wirtualna - rzeczywistość nie rzeczywista

Homogenizacja - mieszanie się treści kultury wysokiej i niskiej aby doszła, dotarła do jak największej liczby odbiorców.

Trzy postacie homogenizacji

1. Homogenizacja upraszczająca - wytwory kultury symbolicznej wyższego rzędu zostają przerobione i tak dostarczone odbiorcy (np. biblia w formie komiksu rysunkowego)

2. Homogenizacja mechaniczna - (przez zestawienie) polega na prezentowaniu przez mass media dzieł wyższego rzędu obok dzieł zupełnie płytkich. Nie można rozróżnić co jest najbardziej wartościowe.

3. Homogenizacja immanentna - (tkwiąca wewnątrz) sam twórca (autor) danego dzieła jej dokonuje, nie zaś nadawcy tego dzieła. Polega na włączeniu do określonego wytworu kultury symbolicznej (dzieła literackiego, utworu muzycznego) elementów popularnych, standardowych, będących często przedmiotem potocznych, zwyczajowych doświadczeń, zdolnych zainteresować szerszego odbiorcę.

Zbiorowość społeczna - społeczeństwo




Zbiór społeczny

Biologiczne Somatyczne Wiek, płeć, dochód, wykształcenie

Kategorie społeczne

O zbiorowości możemy mówić kiedy zachodzą więzi społeczne między zbiorami

Zbiory - kategorie - zbiorowości



Zbiorowości społeczne






Para\ dwójka Kręgi społeczne Grupy społeczne

(przyjaciółki małżeństwo (płynne członkostwo np. rodzina ale nie

zakochani szef - podwładny słabe więzi i oddziaływania) małżeństwo od trzech

stycznościowe osób




koleżeńskie mają system stos.

Wydzielone i oparte o opiniotwórcze uregulowanych

własną kulturę np. przyjacielskie względnie usystemat

plemię, klan, lud np. krąg stycznościowy posiada zespół wart.

pasażerowie pociągu wspólnych np. idee

symbole przedm.

Społeczności \wspólnoty mater ośrodek

najczęściej dotyczy skupienia

społeczności terytorialnej Zasada odrębności


(lokalne) np. wieś gmina Zas. Wejścia do

grupy

Zas wykluczania

Oparte o wspóne zach. Zas dot podziału

oparte na podobieństwie zadań i ról

zachowań np. tłum wiąże się ze wzrost

fizycznym (wygląd

sposób zachowanie)

Subiektywne poczucie

odrębności

Przynależność jednostek

do grupy ma dwa wymiary

1 przyn. Obiektywna(form)

2 przyn. Subiektywna

(identyfikuje się z grupą)

Grupa odniesienia - grupa z której jednostka się najsilniej identyfikuje można zmieniać grupy odniesienia w danym momencie mamy tylko jedną grupę odniesienia np. rodzina, rówieśnicy, grupa pracownicza.


Grupy społeczne





Małe Duże

(prosta struktura da się wydzielić

spośród które nie da mniejsze

się wydzielić innych

podgrup kontakty



twarzą w twarz

np. rodzina

Pierwotne Wtórne

Cooley podstawa kryterium są Więzi są tworzone na gruncie

pozytywne styczności społeczne kalkulacji i wyrachowania

np. rodzina grupa sąsiedzka

Grupa pierwotna może się przekształcić we wtórną

Formalne Nieformalne

Rodzina - oparte na

Prawie ale rodzina nie

może funkcjonować tylko

na podstawie przepisów

prawnych

Celowe - są powoływane ze względu na określony ustalony cel. Najpierw ustalone cele a potem dopiero powstaje grupa np. grupy pracy. Podstawowym czynnikiem jest biurokratyczny system kierowania i zarządzania zespołami pracowniczymi

Max Weber - wprowadził idealny typ biurokracji. Jest to zespół działań i zasad na które oparte są działania grup celowych. Biurokracja polega na tym że wszystko musi odbywać się na podstawie prawa. Miała być efektywnym racjonalnym i opartym o reguły prawa systemu.

Teorie dysfunkcji biurokratycznej - biurokracja stała się uciążliwa system pejoratywny.

M. Crozier - biurokratyczne błędne koło instytucji biurokratycznych próbujących poprawić sytuację stosuje takie zabiegi które pogłębiają w efekcie biurokratyzację

Poszerzanie zakresu regulacji prawnych - poszerza się zakres

Dalsza centralizacja decyzji - strategiczne decyzje podejmują ci którzy nie mają styczności z klientem.

Izolacja grup hierarchicznych i zwiększony nacisk tych grup na jednostkę - wszystkie działania jednostki są oceniane przez bezpośrednio przełożonego , droga służbowa np. dokumentów rytuał urzędniczy, prezes firmy nie ocenia poszczególnych jednostek ale widzą koledzy i bezpośrednio przełożeni. Trzeba wejść w rytuał np. herbatka o 10.00 jest ważniejsza od efektywności naszej pracy.

Rozwój równoległy stosunków władzy wokół istniejących sfer niepewności np. sekretarka - może dokonywać manipulacji dotyczących przekazania czy interpretacji. Właściciel nie znaczy nic ale wokół jej stanowiska tworzą się równoległe struktury władzy.

Schunpeter instytucja biurokratyczna nie może sama się naprawić. Najlepiej pomaga temu kryzys.

Grupa społeczna - jest w stanie generować normy tworzyć reguły postępowania normy mogą być wnoszone lub mogą być tworzone.

Funkcje norm grupowych

1. Funkcje związane z osiąganiem celu

2. N. Zapewnia tożsamość grupy odróżnia jedną grupę od innych.

Trzy zespoły norm

• norma rodzinna

• norma religijna

• norma polityczna

Normy rodzinne a prawne

1. technika klauzul generalnych - ilekroć prawo ma się wypowiadać na temat funkcjonowania rodziny to wykładnia prawna odwołuje się do pozaprawnych uzasadnień np. dobro dziecka

2. wyjątkowo wstrzemięźliwie prawa w regulowanej relacji rodziny do innych instytucji grup społecznych - reguluje wyjątkowo kwestie np. obowiązek szkolny

3. każdorazowa ingerencja prawa w życie rodziny stanowi naruszalną jej autonomie a niekiedy rozbicia tej rodziny

Konformizm

Wpływ nacisk na jednostkę

1 efekt oddziaływania grupy na jednostkę i ujednolicenie zachowań

Epistemologiczny - odnoszący się do epistemologii - teoriopoznawczy

Epistemologia -(gr. episteme - wiedza) dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego; teoria poznania.

Efekt

Skutek

Skutki efekt

Odbiorca

Środki przekazu

Przekaz

Nadawca treści

---