13. Rola poety i poezji w świetle wybranych tekstów romantyzmu

Adam Mickiewicz w „Konradzie Wallenrodzie” oraz w „Balladach i romansach” nazwał poezję skarbnicą pamiątek narodowych, utrwalającą i opiewającą czyny bohaterów, przechowującą historię narodu. Poezja łączy pokolenia i Mickiewicz nazwał ją „arką przymierza” między starymi i nowymi laty. Zespala ona ojców i synów, często ma wymiar tyrtejski, zagrzewa do walki, ustanawia wzorce postępowania a także podsyca nienawiść do wroga (Halban - poeta ludowy, arka przymierza). Adam Mickiewicz w „Dziadach” ustami Konrada w Wielkiej Improwizacji stworzył mit poety samotnego, którego przeciętni ludzie nie rozumieją. Nie może on oddać wszystkiego co zrodziło jego serce i jego umysł. Konrad obdarzony mocą tworzenia, chce być równym Bogu, aby mieć władze nad złem i aby tworzyć dobroć (wolność). Poezja w ustach bohatera wyraża siłę, płynie z serca i jest najszczersza. Jest też łaską od Boga (mit poety samotnego). Poezja jest siłą natchnienia. Poezja ma mieć charakter patriotyczny, powinna mieć charakter patriotyczny, proroczy (profetyczny) i wodzowski (tyrtejski).

W literaturze europejskiej możemy znaleźć adekwatny przykład w postaci Giaura (bohater byroniczny), który jest dumny i zbuntowany przeciwko otaczającej go rzeczywistości. Przeżywa osobistą tragedię i mści się za nią na innych.

W literaturze polskiej taką rolę odgrywa Kordian Juliusza Słowackiego, który jest indywidualistą, poszukującym samotnie własnych ideałów. Owa jednostkowość doprowadza go do klęski (scena na Mont Blanc i w szpitalu wariatów). Autor zastanawia się nad rolą poezji, mesjanistycznym lub historycznym kierunkiem jej ewolucji.

W prologu dyskusja tocząca się pomiędzy 3 osobami przedstawia kolejne koncepcje:

• poezję uspokajającą - zarzut postawiony Mickiewiczowi

• poetę mesjasza który na własne barki bierze cierpienia narodowej poezji tyrtejskiej, nakazującej walczyć

• poezja urny narodowej - gromadzącej największe wartości i ideały narodu, by w odpowiedniej chwili wykorzystać je w słusznej sprawie. Poeta jako jednostka wybitna, wybawiciel o dużej roli w historii narodu.

Poeta jako:

• duchowy przewodnik - Konrad Wallenrod

• krytyk poezji fałszywej - Nie-Boska komedia

• profeta - prorok - Testament mój

• odtwórca poezji trubadurów, piewca historii - Konrad Wallenrod

• troszczący się o doskonałość formy i dociekający prawdy - Beniowski

• jako tragiczna ofiara różnic pomiędzy poezją a rzeczywistością - Nie-Boska komedia (hrabia Henryk)

Polemika Słowackiego z ideologią mesjanistyczną Mickiewicza.

Nie-Boska komedia:

Koncepcja poezji - ukazanie jej wielkości i roli w życiu narodu:

• źródło piękna „poezjo matko piękności i zbawienia”

• surowa, wręcz pogardliwa ocena poezji jest wtedy, jeśli jest ona tylko czczą rozkoszą, oderwaną d rzeczywistości

• poeta fałszywy - człowiek nie identyfikujący się z poezją (źle pojmujący jej istotę i cel)

• poeta prawdziwy - człowiek identyfikujący się z poezja, miłujący swoich bliskich, ceniący idee chrześcijańskie

polemika z podstawowymi wartościami literatury romantycznej

1