Edward NĘCKA „Psychologia twórczości”
r. 3 - „POZNAWCZE SKŁADNIKI PROCESU TWÓRCZEGO”
Procesy poznawcze uznawane są za podstawowy składnik procesu twórczego. Tradycyjnie za najważniejszy proces uznawano myślenie („twórczość” = ”myślenie twórcze”/”dywergencyjne”), natomiast obecnie sądzi się, że decydujący wpływ na proces twórczy mogą mieć takie składowe jak: uwaga, wyobraźnia, kategoryzowanie obiektów czy pamięć.
UWAGA
Popularny stereotyp roztargnionego twórcy sugeruje istnienie związku pomiędzy twórczością a stanami uwagi (roztargnienie jako brak skupienia uwagi na czymś istotnym). Stereotypy nie są faktem naukowym, jednak sugerują pewien kierunek badań i weryfikacji hipotez.
EKSPERYMENT: jeden z pierwszych w tej dziedzinie został przeprowadzony przez Ghiselina, Rompela i Taylora (1964):
Lista przymiotników określających różne stany uwagi
Osoby badane podzielone na dwie grupy - uczeni twórczy o przeciętnym statusie materialnym oraz uczeni mniej twórczy o wysokim statusie materialnym (ujemna korelacja pomiędzy rangą naukową a statusem materialnym wynika z badań empirycznych)
Uczeni opisywali swą uwagę w trakcie różnych etapów rozwiązywania problemu:
Etapy procesu twórczego |
Uczeni bardziej twórczy |
Uczeni mniej twórczy |
Przed wglądem |
„rozproszona”, „błądząca”, „rozedrgana” |
„skupiona” |
Opracowywanie pomysłu |
„jasna”, „intensywna” |
„rozproszona” |
Po wglądzie |
„zrównoważona”, „poszukująca” |
„intensywna” |
Kolejne etapy procesu twórczego charakteryzują się różnymi stanami uwagi oraz stany te odróżniają osoby twórcze od mniej twórczych
EKSPERYMENT: Mendelsohn i Griswold (1964):
Badani rozwiązywali anagramy
Wcześniej uczyli się pewnej listy słów, a w trakcie tej nauki z taśmy magnetofonowej odtwarzano obojętne słowa, które były „bodźcami zakłócającymi”
Rozwiązania anagramów były prezentowane peryferycznie lub były na liście zapamiętywanych słów (o czym badani nie zostali uprzedzeni)
Wyniki: osoby uzyskujące wyższe wyniki w teście odległych skojarzeń RAT uzyskały lepsze rezultaty w rozwiązywaniu anagramów niż osoby z niskim wynikiem w RAT
Mendelsohn: odwołuje się w wypadku tych wyników do mechanizmu wykorzystania incydentalnych wskazówek (cue utilization) - uważa, że twórcze myślenie polega na kojarzeniu odległych faktów. A skojarzenia te wymagają utrzymania w polu uwagi pewnych bodźców, czasem bodźców przypadkowych, które mogą odegrać rolę wskazówek naprowadzających. Dzięki nim możliwe stanie się skojarzenie odległych faktów i tym samym - twórcze rozwiązanie problemu.
Zdaniem Mendelssohna twórcze osoby nieustannie korzystają z bodźców przypadkowych powoduje to łatwiejsze kojarzenie odległych skojarzeń twórcze pomysły. Z tego wynika, że twórczość jest skutkiem mechanizmu poszerzania pola uwagi.
EKSPERYMENT: Kasof (1997) - pytano badanych czy zwykle są świadome nieistotnych bodźców; bowiem autor założył, że świadomość tego rodzaju bodźców, wynikająca z niskiej skuteczności mechanizmu habituacji sensorycznej, oznacza poszerzone ple uwagi.
Wyniki: pozytywna słaba korelacja między wskaźnikami twórczości a miarą „uwagi poszerzonej”
Alina Kolańczyk wyróżniła dwa rodzaje uwagi:
Intensywną obejmuje mało elementów, które są dobrze uświadomione i wybiórczo wyodrębnione z pola percepcyjnego; występuje zwykle w warunkach motywacji telicznej - która polega na dążeniu do ściśle określonego celu (motywacja celowa).
Ekstensywną swobodnie obejmuje całe pole percepcyjne, towarzyszy najczęściej motywacji paratelicznej - cechującej się brakiem jasno sformułowanego celu; motywacja paracelowa odpowiada stanom relaksacji, zabawy, swobodnej eksploracji. Uwaga ekstensywna i towarzysząca jej motywacja parateliczna towarzyszą, zdaniem Kolańczyk, stanom intuicji twórczej i wglądowi.
W kilku badaniach stwierdzono wyższe wskaźniki kreatywności u osób wykazujących gorsze funkcjonowanie filtra uwagi.
Rawlings (1985) wykazał w badaniach (w których posługiwał się tradycyjną techniką dwuusznej prezentacji bodźców), że liczba nieistotnych bodźców, które przedostają się z kanału „ignorowanego” jest znacznie wyższa u osób twórczych niż o niższym poziomie twórczości. Stwierdzono także, że dzieci nadmiernie pobudzone (z trudnościami skupiania uwagi), uzyskują wyższe wyniki w miarach kreatywności niż dzieci bez ADHD.
Uwaga jest także odpowiedzialna za skuteczność działania w warunkach wymagających wykonania dwóch lub więcej czynności w tym samym czasie. Chodzi tu o przydział „mocy przetworzeniowych” systemu poznawczego, które z natury są ograniczone.
Nęcka: osoby twórcze uzyskują gorsze wskaźniki wykonania testu uwagi, zwłaszcza wtedy, gdy wymagał on pogodzenia dwóch prezentowanych jednocześnie zadań. => z tego wniosek, że osoby twórcze dysponują mniejszą ogólną pulą zasobów uwagi, jednak jest to tylko jedna z możliwych interpretacji.
Pytanie: czy jesteśmy twórczy, bo mamy niewydolną uwagę, czy też mamy niewydolną uwagę, ponieważ jesteśmy twórczy? Dwie możliwe interpretacje:
Osłabiony filtr uwagi, umożliwia wykorzystanie w procesie twórczym bodźców pozornie nieistotnych, które umożliwiają dostrzeżenie analogii lub dokonanie nietypowego skojarzenia. Jest to bardziej prawdopodobna interpretacja.
Gorsze wykonanie testów uwagi przez osoby twórczej jest wynikiem skupienia się na samodzielnie wybranym problemie i na związanych z nim procesach twórczego myślenia, a nie na zewnętrznie narzuconych testach i zadaniach eksperymentalnych.
W badaniach nad procesami przeduwagowymi (które związane są ze wstępnym przetwarzaniem bodźca, co dokonuje się automatycznie i bez udziału świadomości) wykazano, że osoby twórcze charakteryzują się osłabionym mechanizmem hamowania poznawczego.
EKSPERYMENT: Aleksandra Słabosz (2000); zadanie Stroopa (ignorowanie jednego aspektu bodźca, aby móc zareagować na inny aspekt tego samego bodźca) + uprzedzenie negatywne (negative priming; zignorowanie jednego z dwóch bodźców, tworzących jednocześnie eksponowaną parę, w celu nazwania drugiego bodźca). Wyniki: osoby twórcze raczej ulegają interferencji w zadaniu Stroopa, co oznacza, że mają trudności z aktywnym zignorowaniem nieistotnych aspektów stymulacji. Jednocześnie osoby twórcze w mniejszym stopniu ulegają efektowi primingu negatywnego, co może świadczyć o tym, że są mniej skłonne do sztywnego przenoszenia nastawień percepcyjnych z jednej próby eksperymentalnej na inną.
Twórczość wiąże się z osłabieniem mechanizmu hamowania pozn., występującego w przeduwagowych etapach przetwarzania bodźca.
PERCEPCJA
Arnheim (1969): artysta dostrzega ukryte w obiektach znaczenie. Świat wrażeń wzrokowych pełen jest immanentnych znaczeń i wewnętrznych sił, które artysta spostrzega i komunikuje odbiorcom swego dzieła.
Schachtel (1959) - mówił o „allocentryczej” percepcji obiektów, która unika naturalnej tendencji do narzucania rzeczywistości własnych kategorii. Percepcja allocentryczna ma stanowić podstawę twórczej aktywności człowieka.
Przeciwieństwem percepcji allocentrycznej jest percepcja fizjonomiczna, która polega na przypisywaniu martwym obiektom i abstrakcyjnym rysunkom znaczeń metaforycznych lub związanych z typowo ludzkim sposobem przeżywania i doznawania. Człowiek w tej percepcji dokonuje projekcji własnych stanów psychicznych na spostrzegany obiekt, przypisując mu uczucia, intencje i inne stany psychiczne.
Percepcja osó twórczych a prawa postaci:
-- prawa postaci uchodzą za uniwersalne zasady organizacji spostrzegania.
-- EKSPERYMENT: Stein i Meer (1954) prezentowali osobom badanym plamy Rorschacha (przez 10ms, 100ms, 3000ms i bez ograniczeń czasowych); oceniano wypowiedzi OB na temat widzianych obrazków pod kątem spójności, uwzględnienie wszystkich istotnych elementów i „integrującą” interpretację. Kreatywność OB określana była na podstawie opinii kolegów.
Uzyskano b. wysoką korelację (+0,88) między wskaźnikiem organizacji percepcyjnej z kreatywnością OB.
Wniosek: wszyscy ludzie spostrzegają rzeczywistość całościowo, niektórzy z nich charakteryzuje szczególnie dobra organizacja percepcji - są to te osoby, które oceniane są przez otoczenie jako twórczy.
Smith (1990): przeprowadził badania nad twórczą percepcją wzrokową. Założył, że miarą kreatywności OB może być stopień, w jakim nadaje ona idiosynkratyczne/subiektywne interpretacje zwykłym bodźcom.
Prezentacja tachistoskopowa obrazków przedstawiających martwą naturę
Zmienną zależną była liczba subiektywnych interpretacji
W badaniach stwierdzono preferencje osób twórczych w zakresie spostrzegania bodźców, zwłaszcza wieloznacznych.
EKSPERYMENT: Barron i Welsh (1952) pokazywali osobom badanym (grupa kontrolna i artyści) abstrakcyjne rysunki, które ci mieli ocenić czy im się podobają czy nie.
Wyniki: artyści częściej wskazywali rysunki złożone i niesymetryczne jako te, które im się podobają, a proste i symetryczne jako te, które im się nie podobają.
Na podstawie tego badania skonstruowano znane narzędzie diagnostyczne - Barron-Welsh Art Scale - które jest stosowane do wyłonienia osób bardziej i mniej twórczych
Osoby twórcze charakteryzują się skłonnością do spostrzegania rzeczywistości w sposób całościowy i uporządkowany, a zarazem indywidualny a wręcz subiektywny.
Osoby twórcze wybiorą raczej złożony i nieregularny bodziec wizualny - bo takim bodźcom łatwiej nadawać swoją interpretację. Chodzi tu prawdopodobnie o wprowadzenie porządku wyższego rzędu a unikanie porządku narzucającego się, sugerowanego.
WYOBRAŹNIA I WYOBRAŻENIA
Wyobrażenie zostało zdefiniowane jako rodzaj reprezentacji poznawczej, wykazującej wobec obiektu reprezentowanego właściwości analogowe. Wyobrażenie to „niby-spostrzeżenie”, dokonujące się pod nieobecność bodźca.
Wyobraźnia natomiast to zdolność umysłu ludzkiego do tworzenia wyobrażeń i posługiwania się nimi.
Tradycyjnie wyróżnia się:
Wyobraźnię odtwórczą - bierze ona udział w większości zwyczajnych, codziennych czynności poznawczych; ułatwia np. przywołanie z pamięci szczegółowych cech przedmiotów. Rola tego rodzaju wyobraźni wydaje się być znikoma, a czasem nawet negatywna w procesie twórczości
Wyobraźnię twórczą - umożliwia tworzenie w umyśle nowych przedstawień, dzięki czemu może prowadzić do odkrycia, wynalazku lub dzieła sztuki.
Twórcza wizualizacja - wyobrażenie sobie czegoś zupełnie nowego, co stanowi rozwiązanie problemu, z którym zmagamy się od dłuższego czasu.
Ronald Finke - podjął systematyczne badania nad wyobraźnią twórczą. Jego zdaniem wyobraźnia twórcza umożliwia eksplorację potencjału tkwiącego w przedmiotach. Manipulowanie rzeczywistymi przedmiotami jest trudniejsze aniżeli wykonanie podobnych przekształceń w wyobraźni. Drugie założenie, mówi o tym, że to nie wyobrażenia służą twórczym zamiarom, ale to twórcze produkty są skutkiem swobodnego badania możliwości tkwiących w wygenerowanych obrazach umysłowych.
Twórczy efekt jest tylko produktem ubocznym bawienia się wyobrażeniami.
EKSPERYMENT: Finke(1990) dawał OB wyjściowy zbiór 15 figur, z których komputer losował 3. Osoby badane miały minutę na wyobrażenie sobie czegoś, co składa się z podanych elementów, wygląda interesująco i może być do czegoś użyteczne. Potem OB miały narysować wymyślony przedmiot i określić go pod kątem jednej z 8 kategorii: meble, przedmioty osobistego użytku, środki transportu, aparatura naukowa, artykuły gospodarstwa domowego, narzędzia, broń, gry i zabawy. |
Wyobraźnia twórcza jest naturalną predyspozycją umysłu każdego człowieka.
Tworzenie obrazów umysłowych, a następnie przekształcanie ich, łączenie i wszelkie inne manipulacje to operacje zastępcze wobec działania na prawdziwych, materialnie istniejących przedmiotach.
KATEGORYZOWANIE I WIEDZA POJĘCIOWA
Twórczość wymaga tworzenia nowych kategorii pojęciowych. Końcowy efekt procesów twórczych, może istnieć w postaci nowo utworzonego pojęcia, które może posłużyć do trafnego opisu rzeczywistości.
Można wyróżnić następujące rodzaje twórczych operacji pojęciowych:
Otwarcie granic kategorii - dzięki temu pojęcia stają się coraz bardziej „rozmyte”, ich granice - coraz bardziej „przepuszczalne”, a różnice między nimi - coraz bardziej umowne
Poszerzenie pola semantycznego - włączenie do jakiejś kategorii obiektów, które dotychczas do niej nie należały; może być rezultatem otwarcia granic, może to być też jednorazowe włączenie pewnych obiektów, bez rozmywania granic.
Redefinicja obiektu - inaczej „redukcja kategorialna” (Finke). Jest to spoglądanie na znany obiekt z nietypowej perspektywy i zdefiniowania go na nowo (zwykle po zredukowaniu go do 1 wybranej cechy)
Synteza pojęciowa - utworzenie nowej kategorii z wykorzystaniem znanych pojęć
Zmiana kontekstu użycia kategorii pojęciowej. W zależności od kontekstu użycia danego pojęcia, może zmieniać się jego znaczenie.
„Rewolucja pojęciowa” - zasadnicza zmiana zakresu pojęć i ich wzajemnych relacji w jakiejś dziedzinie, wynikająca z niemożliwości zrozumienia rzeczywistości poprzez pryzmat dotychczasowych pojęć.
Wymienione wyżej operacje przynoszą zmiany w zakresie wiedzy pojęciowej, bez których efekt twórczy byłby niemożliwy lub mało prawdopodobny. Takie zmiany można nazwać „strukturami próbnymi” (Nęcka) lub „przetwórczymi” (Finke).
Osoby twórcze charakteryzują się tendencją do tworzenia szerokich, pojemnych i rozmytych kategorii pojęciowych, często zmieniają zasady kwalifikacji i posługują się nietypowymi kryteriami klasyfikacji.
Efektem jest tworzenie pojęć zbyt szerokich, często nieadekwatnych do rzeczywistości, co nazywa się błędem „nadmiernego włączania” (overinclusion).
Eysenck: tworzenie pojemnych kategorii pomimo popełnienia błędu „nadmiernego włączania” jest niezbędne w mechanizmach twórczego myślenia, bo umożliwia dokonywanie odległych skojarzeń.
Trzebiński na podstawie badań stwierdził, że osoby twórcze dysponują plastycznymi rdzeniami pojęciowymi - naginaniem znaczenia pojęć i poszerzania ich zakresu.
Trzebiński używa pojęcia „rdzeń pojęciowy” w znaczeniu podobnym do terminu „prototyp” Eleonory Rosch, ale „rdzenie pojęciowe” nie dotyczą wszystkich pojęć, niezależnie od poziomu abstrakcji. „Rdzenie pojęciowe” to uśrednione lub najczęściej spotykane „syndromy pojedynczych wartości na każdym z istotnych wymiarów pojęcia”. Autor definiuje treść pojęcia poprzez rdzeń i dopuszczalną wielkość jego transformacji. Im bardziej nietypowy egzemplarz, tym większa wymagana transformacja, czyli tym bardziej trzeba nagiąć rdzeń do napotkanego egzemplarza. Im większa plastyczność rdzeni pojęciowych, tym większa skłonność do twórczego myślenia. Procesy twórcze zależą od budowy i funkcjonowania pojęć. |
Chlewiński: pojęcia są „okienkiem”, przez które można zajrzeć do umysłu a operacje na pojęciach i wiedzy pojęciowej mogą być „okienkiem”, przez które można zobaczyć, jak funkcjonuje umysł twórczy.
PAMIĘĆ
Rola pamięci w procesach twórczych wydaje się być kluczowa, ale niewiele jest prac empirycznych na ten temat.
Wyróżniamy 3 fazy procesu pamięciowego:
Zapamiętywanie,
Przechowywanie,
Przywołanie,
W fazie zapamiętywania decydującą role odgrywają procesy kodowania, dzięki którym informacja może zostać włączona w istniejące już struktury. Uważa się, że twórczość wymaga kodowania nietypowego, alternatywnego i selektywnego:
- kodowanie nietypowe polega na przypisaniu zapamiętywanemu obiektowi niezwykłej, rzadko używanej „etykiety” identyfikacyjnej
- kodowanie alternatywne polega na przypisaniu obiektowi kilku „etykiet”
- kodowanie selektywne polega na zdefiniowaniu obiektu tylko ze względu na jedną, wybraną cechę; umożliwiają tworzenie przejściowych kategorii pojęciowych (tzw. kategorii utworzonych ad hoc)
Konsekwencją określonego zabiegu kodującego jest zapisanie obiektu w pamięci trwałej w zgodzie z przypisaną mu etykietą kodującą. Skuteczność późniejszego przywołania jest zależna od użycia tego samego kodu przywołującego, który został użyty w zapamiętywaniu.
- kod nietypowy późniejsze niestandardowe użycie zapamiętanej informacji
- kod alternatywny przypomnienie sobie zapamiętanej informacji w różnych sytuacjach i kontekstach
- kod selektywny późniejsze użycie tylko tych fragmentów wiedzy, które są potrzebne w danym momencie, z pominięciem innych.
W fazie przechowywania może dojść do utraty informacji lub do spontanicznej zmiany struktury wiedzy. Selektywne zapominanie może doprowadzić do twórczego rozwiązania problemu i jest jedną z możliwych podstaw wglądu. Natomiast nagła zmiana struktury wiedzy może prowadzić do efektu reminiscencji, który polega na tym, że po pewnym czasie pamiętamy nieco więcej niż zaraz po zapamiętaniu. Możliwym jest, że efekt reminiscencji jest odpowiedzialny za zjawisko olśnienia (nagłego zrozumienia istoty problemu)
W fazie przywoływania krytyczne dla procesów twórczych jest uzyskanie dostępu do informacji w pamięci trwałej.
Weisberg (1988): twórcze rozwiązanie problemu może wymagać globalnego przeszukiwania magazynu pamięciowego. Zwykle przeszukujemy pamięć lokalnie, co w przypadku problemów codziennych, trywialnych jest raczej skuteczne. Jednak w wypadku sytuacji nowych lub niestandardowych trzeba przeszukać cały magazyn pamięciowy.
Podobnie jak w wypadku pojęć, zjawiska pamięciowe można uznać za „okienka”, dzięki którym można obserwować działanie twórczego umysłu.
Nowe koncepcje zajmują się tym, jak jest możliwe nietypowe lub twórcze wykorzystanie zasobów tkwiących w pamięci - są to tak zwane sieciowe modele pamięci semantycznej, które opisują proces twórczy w kategoriach selektywnego aktywizowania określonych struktur pamięci.
W sieciowych modelach pamięci semantycznej zakłada się, że pamięć jest zorganizowana na wzór sieci, składającej się z węzłów (odpowiadających pojęciom) połączonych ze względu na podobieństwo semantyczne lub związki skojarzeniowe. Bodziec zewnętrzny pobudza węzeł sieci, który stanowi pojęciową reprezentację bodźca, a pobudzenie rozchodzi się do innych węzłów. Rychlicka (na podstawie badań): osoby twórcze częściej dostrzegają związek między odległymi słowami, chociaż zabiera im to dużo czasu. |
MYŚLENIE
Obecnie odchodzi się od poglądu, że myślenie twórcze opiera się na heurystykach (ogólnych wskazówkach ukierunkowujących proces poszukiwania rozwiązania.
Myślenie nietwórcze wydaje się wykorzystywać algorytmy, czyli niezawodne metody systematycznego poszukiwania rozwiązania.
Newell i Simon: heurystyka to sposób na ograniczenie liczby czynności wykonywanych w poszukiwaniu rozwiązania. Jeśli więc algorytm to sprawdzanie wszystkich możliwości rozwiązania problemu, a heurystyka - na stosowaniu reguł ograniczających zakres poszukiwań, to ludzkie myślenie prawie zawsze ma charakter heurystyczny.
W innym znaczeniu heurystyka to świadomie stosowany przepis na pomysł.
Guilford: ma dość kontrowersyjne zdanie na temat twórczego myślenia. Jego zdaniem twórcze myślenie ma charakter dywergencyjny, a nietwórcze - konwergencyjny.
Gdy przez myślenie dywergencyjne rozumiemy wytwarzanie licznych, różnorodnych i oryginalnych pomysłów - i wtedy ta teoria ma sens.
Natomiast, jeśli myślenie dywergencyjne rozumiemy jako proces ukierunkowany wielorako, „rozbiegający się” od problemu wyjściowego - to wtedy nie tylko przychodzi nam do głowy myślenie twórcze, ale także wiele sytuacji, w których myślenie nie przynosi nowych i wartościowych rozwiązań.
Wydaje się, że dychotomia, o której mówi Guilford lepiej pasuje do problemów zamkniętych lub otwartych, niż do rozwiązywania problemów.
Aktywne podejście do problemu - jedna z zasadniczych cech myślenia twórczego, która powoduje jego dużą modyfikację. Osoby twórcze nie rozwiązują problemu w takiej postaci, w jakiej im go przedstawiono, ale starają się go uprościć, zredefiniować.
Istotną cechą aktywności twórczej jest także poszukiwanie problemu do rozwiązania.
Kolejną cechą myślenia twórczego jest użycie analogii - dzięki niej można dojść do wykorzystania posiadanej wiedzy w nowej sytuacji, pod warunkiem ze ten nowy problem jest choć trochę podobny do czegoś dobrze znanego.
Debre Gertner: warunkiem skutecznego użycia analogii jest dostrzeżenie podobieństwa miedzy obiektem porównywanym a obiektem porównującym. Autorka ta reprezentuje podejście syntaktyczne, zgodnie z którym o użyciu analogii przesądza nadrzędne podobieństwo struktury obu obiektów.
Holyoak: jest jednym z reprezentantów stanowiska przeciwnego syntaktycznemu, tzw. podejścia pragmatycznego. Wedle tego stanowiska oprócz podobieństwa wyższego rzędu potrzebne jest także podobieństwo niższego rzędu, w tym podobieństwo szczegółów, a zwłaszcza konkretny cel poznawczy.
Duncker (1945): jego badania dały dość dobre dowody empiryczne na używanie analogii w rozwiązywaniu problemów.
Natomiast Gick i Holyoak wykazali, że spontaniczny transfer rozwiązań przez analogię wystąpił w ich eksperymencie stosunkowo rzadko, pozytywny skutek odniosła natomiast sugestia eksperymentatora, aby skorzystać z analogii.
Z badań tych wynika, że jeśli nie wiemy o możliwości skorzystania z analogii, to prawdopodobnie z niej nie skorzystamy.
Analogie pomagające wymyślić coś nowego są niezwykłe, oryginalne i zazwyczaj pochodzą z zupełnie innego kontekstu niż problem, nad którym pracujemy. Dostrzeżenie analogii samo w sobie jest czymś kreatywnym, a pożytki skorzystania z niej są bardzo duże.
Myślenie twórcze to myślenie metaforyczne. Dzięki metaforycznemu opisowi możemy zrozumieć trudny i złożony problem. Użycie metafory także jest samo w sobie aktem twórczym (podobnie jak jest z analogią), pod warunkiem, że chodzi o metaforę „żywą” a nie o sztywny związek frazeologiczny. Metafora łączy także różne dziedziny.
Istotnym elementem myślenia twórczego jest przezwyciężanie sztywnych nawyków i nastawień. Sztywność myślenia jest bardzo powszechna, a czasem nawet nieunikniona. Nieumiejętność użycia znanych przedmiotów w nietypowej dla nich funkcji jest również bardzo częsta - ludzie twórczy nie są od takich sztywności wolni, ale charakteryzują się mniejszą podatnością na usztywnienie.
Dlatego za charakterystyczną cechę myślenia twórczego uważa się operacje polegające na uwalnianiu od sztywnych nawyków, jeśli dotychczasowe działania nie przyniosły rozwiązania problemu.
EKSPERYMENT: Smith, Ward i Schumacher wykazali, że sztywność myślenia występuje również wtedy, gdy zadanie jest całkowicie otwarte i nie zawiera żadnych pułapek. Udowodniono także, że czynnikiem usztywniającym może być otrzymany od eksperymentatora przykład, choć nie można mówić tu o modelowaniu zachowań, bo eksperymentator nie była autorem przykładowych rysunków. |
CZYNNIKI METAPOZNAWCZE
Metapoznanie to wiedza o własnych procesach i strukturach poznawczych.
Uważa się, że procesy metaloznawcze odpowiadają za planowanie czynności poznawczych niższego rzędu, za nadzór i kontrolę ich wykonania, a także za analizę informacji zwrotnych i wyciąganie wniosków z uprzednich doświadczeń.
Harrington (1975) w swoich badaniach wykazał, że podana instrukcja („starajcie się być twórczy; chodzi o pomysły, na które nikt inny by nie wpadł”) zwiększyła wskaźniki oryginalności i giętkości, choć obniżyła wskaźniki płynności.
Wiedza osoby badanej o tym, w jaki sposób ma radzić sobie z problemem, podnosi skuteczność podejmowanych przez nią wysiłków.
Norbert Jaušovec (1994) - EKSPERYMENT: zestaw problemów dobrze i źle określonych, w trakcie rozwiązywania tych problemów OB miały głośno myśleć. Protokoły głośnego myślenia analizowano pod kątem sformułowań świadczących o refleksji, planowaniu i monitorowaniu własnej pracy nad problemem.
Wyniki: wskaźnik metapoznania korelował ze skutecznością rozwiązania problemów dobrze określonych na poziomie r=+0,57, a w wypadku problemów źle określonych na poziomie r=+0,31
1