Bohater romantyczny w ocenie człowieka końca XX wieku - wzór czy jego

zaprzeczenie?

Szukając wzoru, człowiek końca XX stulecia z sentymentem spogląda w

przeszłość. Żyjąc w dobie globalizacji i budowania wspólnego dobrobytu,

tęsknimy za bohaterstwem i wzniosłymi czynami przodków. Obserwujemy

zmieniające się w ciągu ostatnich dwóch tysięcy lat prądy umysłowe i

modyfikujący się stosunek do świata, odkrywając, że nasza recepcja

rzeczywistości okazuje się przerażająco bierna w porównaniu z postawą

młodych ludzi z początków XIX wieku. Mimo iż przeminęły czasy

zapotrzebowania na wzorce patriotów oddanych całkowicie ojczyźnie, to jednak

oni właśnie fascynują dzisiejsze pokolenie konsumentów. Młodzi ludzie,

popadający we frustrację z braku miłości, czują głęboką więź z romantycznym

bohaterem, którego rozwaga nie uczyniła na tyle tchórzliwym, by nie zakończyć

radykalnym posunięciem swych męczarni. Ci, których natura obdarzyła choć

odrobiną wrażliwości, szukają wśród romantycznych ideałów odpowiedzi na

elementarne filozoficzne pytania.

Rozpatrując sytuację polityczną na świecie doby romantyzmu i dziś warto

zwrócić uwagę na kontrast między nawałem wojen, zrywów narodowych czy

wręcz ponadnarodowych (Wiosna Ludów) a równowagą, która ustaliła się

między konsumpcyjnymi społeczeństwami zamieszkującymi kraje Europy

Zachodniej i Północnej Ameryki. Mocarstwa decydują się na ingerencję w

lokalne konflikty, tylko jeśli wiąże się to z ich pewnym interesem. Obywatel

przełomu tysiącleci nastawiony jest na konsumpcję i pomnażanie własnego

majątku, zatracając ciekawość świata i zdolność twórczych rozważań na tematy

egzystencjalne. Doskonale obrazuje ten stan szacunek dla poety dziś i przed

dwustu laty. W Wielkiej Improwizacji Konrad boleje nad tym, że głos myślom

kłamie, my uważamy natomiast, że bez kłamstwa i odrobiny demagogii nie

można osiągnąć w życiu sukcesu.

Bohater romantyczny dążył do prawdy, korzystając z wszelkich możliwych

środków (nie wyłączając wyobraźni i wiary w zdarzenia ponadrealne), my

dążymy do dobrobytu, chwiejnej, pozornej stabilizacji, która zapewnić ma

spokojną egzystencję bez żadnych wzniosłych uczuć. Znajduje to odbicie w

programach nauczania zniechęcających często młodzież do głębszych

przemyśleń i wyrabiających po pewnym czasie postawę przyjmowania

wszelkich sugerowanych przez podręczniki przemyśleń za własne. Jakże to

odmienne od romantycznego pędu do wiedzy, ciągłych poszukiwań… Czy

możemy sobie dziś wyobrazić młodzież, zakładającą samorzutnie towarzystwo

o nazwie "miłośnicy wiedzy"?

Poświęcenie dla kraju ojczystego i całkowite oddanie się ukochanym rodakom -

postawa, charakterystyczna dla Mickiewiczowskich bohaterów, takich jak

Konrad Wallenrod, jest już dla większości z nas niezrozumiała. Korupcja jako

wynik egoizmu stanowi obraz właściwy dla okresu, w którym żyjemy;

poświęcających się dla wspólnego dobra zostało niewielu.

Jałowość duchową człowieka naszych czasów widać wyraźnie w jego życiu

osobistym. Tu znowu, oddając się lekturze IV części Dziadów, można poczuć

tęsknotę za uczuciem, o które trudno w wyrachowanym i poddającym wszystko

zimnej kalkulacji społeczeństwie. Nasza miłość przestała być bezinteresowna,

czysta, a małżeństwo stało się wspólnotą konsumpcyjnopodatkową,

zapewniającą pewne materialne korzyści obu stronom. Gdy przestał istnieć

formalny nakaz zawierania związku z partnerem z odpowiedniej sfery, sami

narzuciliśmy sobie przymus korzystnego wyjścia za mąż czy ożenku. Lecz tkwiąc

w związku wyzutym z miłości, nie możemy być szczęśliwi, a zadając sobie

pytania o przyczyny tragedii, podobnie jak robił to Gustaw, dojdziemy do

przerażających wniosków.

Romantyczna miłość, wysiłek intelektualny, zdolność do całkowitego oddania się

słusznej sprawie są tym, czego dziś brakuje człowiekowi. Bohater Dziadów,

ulegający głębokim przemianom wewnętrznym, walczący z tragicznym często

losem bądź nawet z samym Bogiem o szczęście ludzkości, jest zupełnie inny od

osoby, która nie potrafi zdobyć się na minimum samokrytycyzmu i poświęcenia,

która często nie potrafi podać powodów rozpadu własnego małżeństwa, widząc

tylko winy drugiej strony. Postawa ludzi nie ewoluuje w dobrym kierunku, więc

czas wrócić do dobrych wzorów. Czas zaufać poetom i filozofom, którzy nie

przekonywali za wszelką cenę do własnych poglądów, lecz chcieli pobudzić ludzi

do przemyśleń. Wiedzę może zdobyć każdy tę samą, duszę kształtujemy na

swój sposób i nikt go nam nie powinien narzucać. Zdając sobie z tego sprawę,

znajdziemy dobre przykłady, które pomogą wzbogacić własne doświadczenia,

bo romantyczna literatura, a dla nas Polaków szczególnie dzieła Mickiewicza,

Słowackiego, Krasińskiego i Norwida, to zbiór niezwykle cennych przeżyć

ujętych w taki sposób, że każdy może skorzystać na ich dzieleniu z bohaterami.

---