Metody walki z bezrobociem
Podstawową instytucją, która przyjmuje na siebie ciężar walki z bezrobociem, są powiatowe urzędy pracy. Jednym z niewielu pozytywnych zjawisk zaobserwowanych na rynku pracy w 2003 roku był wzrost liczby ofert będących w dyspozycji urzędów pracy. Przy czym wyższą dynamiką wzrostu liczby zgłoszonych ofert pracy charakteryzował się sektor publiczny, który zgłosił ponad 122,000 ofert tj. o 48% ofert więcej niż przed rokiem, natomiast z sektora prywatnego wpłynęły 433,000 ofert, o 13% więcej niż w roku 2002. Ogólnemu wzrostowi liczby ofert pracy dla bezrobotnych w 2003 r. towarzyszył gwałtowny wzrost liczby ofert pracy dla absolwentów. Im zaoferowano o ponad 62,000 ofert więcej w 2003 r. niż miało to miejsce w roku 2002 (wzrost o 139,4%). Niewątpliwy wpływ na poprawę sytuacji absolwentów miało uruchomienie Programu Pierwsza Praca.
W 2003 roku pracę podjęło prawie 1,2 mln osób, tj. o ponad 178,000 osób więcej niż w 2002 roku. Znaczącą grupę wśród bezrobotnych podejmujących pracę byli ci, którzy rozpoczęli pracę w obszarze niesubsydiowanym tj, ponad 1mln osób, czyli prawie 90% wszystkich tych bezrobotnych, którzy znaleźli zatrudnienie poprzez urzędy pracy. Natomiast pracę subsydiowaną podjęło prawie 119,000 osób.
Na uwagę zasługuje fakt, że w porównaniu z 2002 rokiem wzrosła liczba bezrobotnych zatrudnionych w ramach aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu. W 2003 roku prace interwencyjne podjęło 51,000 osób (o 30% więcej niż w 2001 roku) w ramach robót publicznych zatrudnienie znalazło ponad 33,000 bezrobotnych (16% więcej) Wzrosła także liczba bezrobotnych, którzy podjęli prace sezonowe do ponad 149,000 osób, (o prawie 28% więcej niż w 2002 roku).
Wydaje się również, że rośnie popularność szkoleń i poradnictwa zawodowego. W 2003 roku szkolenie rozpoczęło ponad 68,000 bezrobotnych, tj. o 44% osób więcej niż przed rokiem. Po ukończonym szkoleniu pracę podjęło ponad 20,000 osób. Efektywność samego szkolenia była uzależniona od kierunku zrealizowanego kursu. Powyżej 50% osób podjęło pracę po ukończenia szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz obsługi ruchu turystycznego. Najmniej efektywne były szkolenia z zakresu obsługi komputera (16% osób podjęło pracę po ukończeniu szkolenia), z zawodów ekonomicznych (22%) oraz handlu (22%).
W 2003 roku bezrobotni korzystający z usług poradnictwa zawodowego w liczbie ponad 271,000. osób stanowili 90% ogółu osób objętych tymi usługami. W porównaniu z 2001 rokiem z usług poradnictwa skorzystało 41% osób więcej niż przed rokiem. Jako podstawowy powód korzystania bezrobotnych z tych usług 55% wymieniło chęć podjęcia zatrudnienia, 21.6% wskazało jako cel doskonalenia zawodowe, a ponad 10% korzystało z usług poradnictwa z powodu wyboru zawodu.
W 2003 roku Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, (MGPiPS) realizację 238 programów specjalnych wspieranych środkami Funduszu Pracy, których głównym celem była aktywizacja zawodowa osób zakwalifikowanych do grup ryzyka na lokalnych rynkach pracy, tj. uruchomiono o 132 programy więcej niż przed rokiem. Programami tymi objęto niewiele ponad 3 tys. osób bezrobotnych (tj. o ponad 50% osób więcej niż w 2002 roku), w tym prawie 1/3 stanowiły kobiety, prawie połowa to byli długotrwale bezrobotni, ponad połowa to osoby zamieszkałe na wsi. Istotny odsetek stanowiły również osoby w wieku do 24 lat, absolwenci i osoby nie posiadające kwalifikacji zawodowych.
Kraj |
2001 |
X 2002 |
Kraj |
2001 |
X 2002 |
UE 15 |
8,1 |
8,0 |
Dania |
5,0 |
5,9 |
Strefa euro |
8,7 |
8,8 |
Szwecja |
5,2 |
5,6 |
Luksemburg |
2,1 |
3,8 |
Niemcy |
8,1 |
9,4 |
Holandia |
2,7 |
4,0 |
Belgia |
8,3 |
8,0 |
Austria |
3,3 |
4,5 |
Francja |
8,8 |
9,5 |
Irlandia |
4,1 |
4,6 |
Finlandia |
9,3 |
8,9 |
Portugalia |
4,3 |
6,6 |
Hiszpania |
13,7 |
11,2 |
Polska |
17,4 |
19,1 |
Stany Zjednoczone |
6,0 |
6,1 |
UWARUNKOWANIA ZWALCZANIA BEZROBOCIA
Zwalczanie bezrobocia musi być oparte na dwóch filarach: na wspieraniu tych, którzy mogą tworzyć miejsca pracy oraz tych, którzy je mogą zapełnić. Podstawą tworzenia efektywnych programów musi być rzetelna wiedza o gospodarce oraz rynku pracy, jak również potrzebach przedsiębiorców i bezrobotnych na określonym obszarze działania. Dlatego systemy zwalczania bezrobocia, powinny oferować, oprócz wiedzy teoretycznej i obiektywnej, aktualnej informacji, dostęp do doświadczenia i praktycznych rozwiązań rzeczywistych problemów. Ponadto powinny one mieć na celu wyrabianie w ludziach odpowiedzialności za siebie oraz współodpowiedzialności za wspólnotę.
Z uwagi na wielką różnorodność potrzeb przedsiębiorców i osób poszukujących pracy organizacja systemu zwalczania bezrobocia powinna mieć charakter sieci integrującej administrację publiczną, organizacje pozarządowe oraz wolontariuszy: osoby fizyczne i prawne, posiadającej i wykorzystującej wspólną infrastrukturę materialną i niematerialną, umiejącą dotrzeć do potrzebujących wsparcia.
Istnieje wiele elementów składowych takiej sieci, ale w niewystarczającej mierze zespolonych w celach, działaniach oraz zasobach. W obecnej sieci następują przepływy między jej węzłami, najczęściej finansowe, od dysponentów środków finansowych (najczęściej administracji rządowej lub jej agend) do wykonawców zadań (najczęściej organizacji pozarządowych lub placówek naukowo-dydaktycznych), oraz integracja zasobów - ludzkich i materialnych - w przypadku powstawania konsorcjów dla realizacji większych programów. Istnienie obecnego systemu zwalczania bezrobocia ma charakter trwały, ale jego działanie charakter akcyjny - z uwagi na brak stabilnych, odpowiednio wydajnych źródeł finansowania.
Do niedawna funkcjonowanie organizacji zajmujących się zwalczaniem bezrobocia polegało prawie wyłącznie na zatrudnianiu opłacanych specjalistów do realizacji programów. Obecnie zaczyna rozwijać się idea wolontariatu. Należy stwierdzić, iż z uwagi na skalę potrzeb żaden system walki z bezrobociem oparty wyłącznie o płatny personel i odpłatne usługi nie sprosta oczekiwaniom - będzie zbyt kosztowny.
CELE I FORMY WALKI Z BEZROBOCIEM
Wspieranie przedsiębiorców
Skuteczna, tzn. zapobiegająca likwidacji i wspomagająca tworzenie miejsc pracy pomoc dla przedsiębiorców musi uwzględniać ich rzeczywiste potrzeby - w konkretnym sektorze gospodarki oraz konkretnej lokalizacji. Ponadto sposoby pomocy muszą być dopasowane do natury jej odbiorcy, uwzględniać fakt, iż większość z nich to małe firmy o niewielkich aktywach, zmuszone minimalizować swoje koszty, borykające się z problemami finansowymi, walczące o zachowanie płynności, potrzebujące przede wszystkim doradztwa podatkowego, finansowego i prawnego, w zakresie marketingu i handlu.
Widoczny wpływ na niepowodzenia polskich przedsiębiorstw ma brak wiedzy i umiejętności menedżerskich, objawiający się przecenianiem własnych możliwości oraz niedocenianiem znaczenia w uczenia się, poznawania otoczenia, zmian i długookresowej perspektywy.
Zgodnie z dokumentem Rządu RP5, określającym formy jego pomocy dla małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), głównym celem jego polityki wobec MSP do 2002 r. jest kształtowanie warunków dla tworzenia i pełnego wykorzystania potencjału rozwojowego tych przedsiębiorstw. Za realizację zadań przypisanych Ministerstwu Gospodarki odpowiada obecnie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości6.
Do podstawowych form pomocy MSP należą: usługi doradcze (bezpłatne i odpłatne), refundacje kosztów szkoleń oraz konferencje informacyjne nt. finansowania MSP. Świadczeniem usług zajmują się organizacje tworzące Krajowy System Usług dla MSP (KSU). W 2001 r. jest ich 107. Wyniki niektórych badań7 pokazują jednakże, że tylko część przedsiębiorców (mniej niż 30%) jest zdania, iż potrzebuje łatwo dostępnego doradztwa w takich zagadnieniach jak: kredyty, przygotowywanie planów biznesu, zarządzanie, organizacja i marketing.
Główną troską przedsiębiorstw jest przetrwanie w zmieniających się warunkach. Wzrasta ciągle konkurencja. W sytuacji zwolnionego rozwoju gospodarczego kraju, wzrostu kosztu usług publicznych, wzrastającego bezrobocia i spadku siły nabywczej ludzi, firmy konkurują przede wszystkim obniżaniem cen, co prowadzi do pogarszania ich płynności finansowej i ograniczenia potencjału rozwojowego.
Problemem jest niedostateczna podaż kapitału inwestycyjnego oraz obrotowego dla podmiotów gospodarczych w ich początkowych fazach rozwoju. kiedy nie mają żadnej historii i wiarygodności kredytowej, na dogodnych dla nich warunkach (koszt kapitału, okres kredytowania, zabezpieczenia pożyczek i wielkość kapitału). Utrudniony dostęp MSP do kapitału jest jedną z głównych barier ich rozwoju. Jedną z najczęściej wymienianych barier w działalności przedsiębiorcy7 jest brak tanich kredytów i systemu poręczeń bankowych.
Dlatego podstawowym zadaniem jest stwarzanie warunków do obniżania kosztów działania przedsiębiorstw, zwłaszcza zaraz po ich powstaniu. Małe firmy potrzebują pomieszczeń wyposażonych w infrastrukturę niezbędną do ich funkcjonowania, dostępnych po umiarkowanych cenach, jak również taniego kapitału.
Zdolność firm do przetrwania na rynku można zwiększyć m.in. poprzez powiększenie umiejętności przedsiębiorców zarządzania finansami, wykorzystywania efektu skali oraz efektu zakresu w dziedzinie zaopatrzenia i sprzedaży dzięki współpracy firm i unikaniu niepotrzebnej, niszczącej je konkurencji. W działalności gospodarczej jest miejsce na współpracę i konkurencję.
Firmy potrzebują pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i umiejętnościach, zdolnych do tworzenia wartości dodanej na zmiennym rynku, zarówno w okresach koniunktury, jak i recesji, oraz źródeł taniego kapitału obrotowego i finansowego.
Przedsiębiorstwom potrzebne są niekonwencjonalne, skuteczne rozwiązania ich problemów. Potrzebne są twórcze pomysły działań. Wartość takich pomysłów winna być mierzona liczbą miejsc pracy, uratowanych od zagłady i utworzonych.
Wspieranie bezrobotnych
Jak pokazuje doświadczenie, związane np. z realizacją programów pożyczek dla zwalnianych pracowników górnictwa i hutnictwa, tylko bardzo niewielki odsetek pracowników wykazuje zainteresowanie prowadzeniem działalności gospodarczej na własny rachunek. Większość tracących miejsce pracy poszukuje zatrudnienia w charakterze pracowników najemnych.
Nie da się siłą zrobić przedsiębiorców z zawodowych pracowników najemnych. Dlatego główny wysiłek winien być skierowany na wszechstronną pomoc bezrobotnym w aktywnym przetrwaniu okresu pozostawania bez pracy oraz w znalezieniu pracy.
Zakres działań urzędów pracy obejmuje obok biernych form pomocy bezrobotnym, takich jak wypłaty zasiłków, informacja o poszukiwanych pracownikach (oferowanych miejscach pracy), również aktywne formy wsparcia poszukujących pracy. Jednakże, z uwagi na brak pieniędzy, rola urzędów ogranicza się obecnie do biernego przekaźnika pieniędzy i ofert pracy.
Poszukującym pracy potrzebna jest, obok informacji o lokalnych miejscach pracy, łatwo dostępna, aktualna, rzetelna i pełna informacja o rynku pracy, tj. popycie oraz podaży miejsc pracy, bieżącym i prognozowanym zapotrzebowaniu na kwalifikacje i umiejętności w bliskim i dalszym otoczeniu, o możliwościach zdobycia pożądanych kwalifikacji i umiejętności, o formach i źródłach pomocy finansowej temu służącej, jak również wiedza o źródła potrzebnej informacji.
Porównując sytuację bezrobotnych z sytuacją przedsiębiorców należy zauważyć, iż bezrobotni nie są zorganizowani i nie mają własnej reprezentacji na forum publicznym. Ich interesy wobec władz państwowych są reprezentowane przez administrację publiczną i jej agendy.
Bezrobotnym potrzebne jest poczucie, że nie są sami, że ich bezrobocie ma nie tylko wymiar prywatny, ale i publiczny, jak też świadomość, że dzięki swojej aktywności w sferze publicznej, w tym na rzecz przeciwdziałania bezrobociu, mogą zwiększyć swoją szansę na sukces. Osiągnięciu tego celu sprzyjają organizacje, w których bezrobotni byliby stroną aktywną, inicjatorami i twórcami działań, a nie tylko ich adresatami, odbiorcami biernie czekającymi na ofertę innych.