POLSKA MYŚL SPOŁECZNO POLITYCZNA (1864 - 1939)

1. Charakterystyka ogólna

okres 1864 - 1939 dzieli się na 2 podokresy:

1. od powstania styczniowego do listopada 1918

2. II Rzeczpospolita do II wojny światowej

Kształtowanie się koncepcji narodu i państwa, niepodległości i przeobrażeń społeczno-politycznych

• po powstaniu styczniowy nasilają się carskie represje-najbardziej dotykają one polską szlachtę nosicielkę idęi niepodległości

• aż do I wojny utrzymują się w Polsce relikty feudalizmu, jednak co raz poważniejszą rolę zaczynają odgrywać elementy gospodarki kapitalistycznej

• uwłaszczenie chłopów

• rozwój przemysłu np. włókienniczego, stalowego

• klasa robotnicza urasta w siłę

2. Pozytywizm

1) Aleksander Wielopolski i krąg jego współpracowników głosi przekonanie, że walka powstańcza jest dla Polaków zgubna

• należy zawrzeć ugodę z caratem i na tej drodze dążyć do poprawy sytuacji społ. -ekonomicznej kraju i autonomii politycznej

• przeprowadził szereg reform : szkolnictwa, oczynszowanie chłopów, polonizacja adm., praktyczne realizacja postulatu pracy organicznej

2) Po powstaniu styczniowym ugruntowują się w doktrynie tendencje oznaczane wspólnym mianem pozytywizmu warszawskiego

• Duży wpływ na jego rozwój miały doktryny zachodnio-europejskie, co uwidacznia się w publicystyce A. Świętochowskiego

• Rozwinął się w kręgu absolwentów WSG, głoszony przez publicystów i pisarzy jak: B. Prus, P. Chmielowski, J. Ochorowicz

• negacja idei romantycznych: zarówno formy jak i treści przekazu

• teza że świat przyrody i człowieka rządzą się tymi samymi prawami

• człowiek jako cząstka przyrody i społ. związana powszechnymi pr. postępu wysuwa się na plan pierwszy

• hasło pracy organicznej i pracy u podstaw - pracy nad ludem i dla ludu

• przedsiębiorczość, energie, przedsięwzięcia ekonomiczne

• krytyka pasożytniczej arystokracji

• nie ma społ. stanowego - wszyscy łączą się w wielkim procesie pracy

3. Trójlojalizm

• nieliczna grupa rzeczników bezwarunkowej ugody z zaborcą: głównie wielkie ziemiaństwo

• rozwinęli ideę trójlojalizmu - naród polski powinien wyzbyć się swych aspiracji do posiadania niezależnego państwa

• szczególną pozycję zdobyli sobie owi konserwatyści na terenie Galicji:

A. Gołuchowski,

przedstawiciele „szkoły krakowskiej”: Walerian Kalinka, Józef Szujski, Michał Bobrzyński, Stanisław Tarnowski i całe grono publicystów = stańczycy

• konserwatywna odmiana pozytywizmu

• umacnianie autonomii Galicji

• rozwój rodzimej kultury

• ale zaniedbali sprawy gospodarcze - zacofanie Galicji

4. Rozwój ideologii socjalistycznej

Społeczeństwu polskiemu potrzebny był kapitalizm taki jak w całej Europie zachodniej, ale u nas rozwijający się pozytywizm nie dostrzegał problemu klasy robotniczej

• robotnicy nie otrzymywali adekwatnej płacy, wykorzystywani

• zwrócą się więc w stronę komunizmu i socjalizmu

Idee socjalistyczne przenikały z Zachodu oraz z uczelni rosyjskich 2 nurty socjalizmu polskiego

1) Negacja idei narodu i patriotyzmu

• Waryński, Dickstein, Mendelson

• pierwsi marksiści polscy odrzucali ideę narodu i patriotyzmu - bo to sprzeczne z teorią walki klas i internacjonalizmu

• nosicielami ideologii „patriotyzmu” sa klasy posiadające

• proletariat zainteresowany jedynie wyzwoleniem społ. - ekonomicznym

2) Socjalizm niepodległościowy

• Bolesław Limanowski „Socjalizm jako konieczny objaw rozwoju dziejowego”

• doceniał kwestie narodowe i niepodległościowe

• nawiązuje do tradycji polskiego ruchu rewolucyjno -demokratycznego - wiąże go z ideą socjalizmu

• rozwinięta koncepcja narodu jako finalnego produktu ewolucji przyrodniczej i społecznej, naród świadomy własnej osobowości

• lud to wszystkie klasy społ. - nie tylko proletariat

3) Doktryna Edwarda Abramowskiego

• w pierwszych pracach pozostaje pod wpływem marksizmu - państwo podporządkowane jest interesom burżuazji

• ale dochodzi do wniosku że wszelkie państwo jest ZŁE, nawet państwo dyktatury proletariatu

• jego zdaniem społ. socjalistyczne ma mieć formę bezpaństwową

• w jego doktrynie rola zrzeszeń spółdzielczych ale tez ujęcia anarchistyczne

4) Róża Luksemburg Kwestia polska a ruch socjalistyczny

• na czele SDKPiL

• pełna realizacja aspiracji narodowych nie jest jednoznaczna z hasłem niepodległości Polski - stanie się możliwa dopiero po zwycięstwie rewolucji socjalistycznej

• świadomość narodowa kształtuje się przede wszystkim pod wpływem czynników ekonomicznych

• państwo polskie stapia się w jedną całość z państwami zaborczymi

5) Prawo „retrospekcji przewrotowej”

• Kazimierz Kelles-Krauze Niepodległość Polski a materialistyczne pojmowanie dziejów

• polski marksista

• socjalizm jako idea przyszłości zawiera w sobie ideę narodowości

• próbuje pogodzić treści socjalistyczne z narodowymi

• opiera to stwierdzenie na pr. retrospekcji przewrotowej

rozwój historyczny powoduje automatyczne przekształcenie treści idei narodowej

5. Ideologia Narodowej Demokracji

Wypociny Romana

• Myśli nowoczesnego Polaka

• Polityka polska i odbudowanie państwa

• Świat powojenny i Polska

• Niemcy Rosja i sprawa polska

• NDecja wykształciła się z Ligi Polskiej (później Ligi Narodowej) 1893

• na jej czele Roman Dmowski (1864 - 1939)

• Roman w okresie studiów związał się ze Związkiem Młodzieży Polskiej (i stąd Młodzież Wszechpolska i nasz Roman minister :)))

• pod jego wpływem ugrupowania te ewoluowały w kierunku bojowego nacjonalizmu, który podkreślał zas. solidarności społecznej

• występuje przeciw ruchom rewolucyjnym i internacjonalistycznym

• tworzy tzw. ruch neoslawistyczny - idea solidarności słowiańskiej

• przeciw wpływom niemiecko - austriackim - najgroźniejsze dla narodu polskiego

• czołowy ideolog prawicy

NARÓD I PAŃSTWO

• „państwo jest narodowe bo samo przez swoje istnienie wytwarza naród”

• „naród jest niezbędną treścią moralną państwa a państwo jest niezbędną formą polityczną narodu”

• państwo i naród na jednym poziomie - polemika z Piłsudskim

• dla pełnego bytu naród potrzebuje państwa

• ale naród może istnieć bez państwa jeżeli nie zatracił związku z tradycją państwową i będzie dążył do odzyskania samoistnego bytu

• państwo bez narodu istnieć nie może,

• „państwo jest nie tylko organizacją polityczną ale też narodową i kulturalną”

• idea narodowa wyzuta z pierwiastków państwowych jest absurdem

• eksponował rolę „więzi rasowej”

• grupy rasowo obce należy zasymilować lub wykluczyć z narodu - usprawiedliwia tym politykę wobec Żydów

Odrodzenie polityczne i udział społeczeństwa w akcji politycznej

• patriotyzm - wyłączne przywiązanie do swojego społeczeństwa, do jego kultury, ducha, tradycji, zespolenie się z jego interesami, bez względu na jedność lub podział polityczny a nawet terytorium

• musi się pomnożyć liczba ludzi rozumiejących interes narodowy i poczuwających się do obowiązku jego obrony

• jego koncepcja narodu obciążona jest paternalizmem - ludzie świadomi istoty celów narodowych maja prawo i obowiązek kierowania narodem i decydowania o jego losach.

• ta świadomość to instynkt odziedziczony nie dany każdemu

Potrzeba polityki narodowej

• naród polski nie może naśladować innych narodów - musi mieć własną politykę narodową, wynikająca z naszego położenia i własnych celów

• zorganizowanie silnej opinii publicznej

• polityka bezkompromisowa, siłowa

• musi być ona oparta na mocnych podstawach:

1. wzmocnienie i utrwalenie zasad narodowej etyki

• nie mozna tolerować etyki która nie uznaje narodu jako całości i dobra jego ponad wszystko nie stawia

2. ustalenie pojęcia narodu jako ściśle zespolonego z ideą państwową

3. wpojenie właściwego pojęcia przedmiotu i zadań polityki

• organizacja i sprawowanie rządu wewnątrz społeczeństwa

• Kształt terytorialny państwa polskiego

• dążenie do utrzymania dobrych stosunków z Rosją

• koniecznośc zbudowania jednolitego państwa nawiązujacego strukturą i kształtem do tradycji piastowskiej [ Polska Piastów ]

• rozszerzanie granic na Zachód

• Endecja ponosi odpowiedzialność za zabójstwo G. Narutowicza, pogromy żydowskie i dyskryminacje mniejszości narodowych - niechlubna rola w okresie II RP

6. Naród i państwo w ideologii J. Piłsudskiego ( 1867 - 1935)

• architekt II RP :)

• związany z tradycją powstania styczniowego

• uczestniczył w przygotowaniach zamachy cara Aleksandra III

• zesłany na Syberie

• po powrocie wiążę działalność z PPS w celu odzyskania niepodległości

• w swoich poglądach odwołuje się do Polski Jagiellonów i romantyzmu powstań

• naród to twór państwa ukształtowany w długotrwałym procesie rozwoju historycznego

• państwo było przed narodem i to jemu należy się prymat

• państwo ma zdolność manipulowania spól i tworzenia narodu - polemika z Dmowskim

• dzięki państwu naród odzyskuje zdolność efektywnego działania

• koncepcja polski federacyjnej

jego poglądy doskonale odzwierciedla k. kwietniowa - odrzucenie zas. suwerenności narodu na rzecz silnej, scentralizowanej wł. państwowej

- koncentracja wł. państwowej w ręku prezydenta

- odrzucenie zas. równości wobec pr.

7. Wojciech Korfanty (1873 - 1939)

• na czele Chrześcijańskiej Demokracji

• próba przeniesienia na grunt polski doktryny politycznej Kościoła

• nawiązywała programem do encykliki Rerum Novarum i „uwłaszczenia proletariatu”

• nie odegrała znaczącej roli

4

---