Budowa geologiczna Polski na tle budowy geologicznej Europy
Platforma wschodnioeuropejska
Występuje na obszarze północno-wschodniej części Europy. Wyróżniamy dwie części:
- dolną - fundament krystaliczny - skały prekambryjskie
- górną - pokrywa platformowa - młodsza, skały pochodzenia osadowego
Fundament krystaliczny wynurza się spod przykrywających go skał na dwóch obszarach:
- tarcza bałtycka - fennoskandynawska
- tarcza ukraińska (od Morza Azowskiego po Wołyń)
Na obszarze Polski platforma wschodnioeuropejska ma charakter płyty (fundament krystaliczny + pokrywa osadowa). Występują trzy wyniesienia warstwy krystalicznej:
- okolice Łeby
- Wyniesienie mazursko-suwalskie
- Sławatycz
Oraz trzy główne obnirzenia warstwy krystalicznej:
- obniżenie perybałtyckie
- obniżenie podlaskie
- obniżenie nadbużańskie
Obszar fałdowań paleozoicznych
Wyróżniamy dwa rodzaje fałdowań:
- kaledońskie - sylur i dewon; występuje na obszarze północnej i północno-zachodniej Europy; w Polsce - okolice Kłodzka oraz południowy fragment Gór Świętokrzyskich
- hercyńskie - południowo-zachodnia część Europy - główne wywyższenia: Pireneje, Płw. Kornwalski, aż po Ural; główne obniżenia: Basen Paryski, Basen Akwitański; w Polsce: zapadlisko górnośląskie, Góry Świętokrzyskie, Sudety
Obszar fałdowań mezozoicznych
- bruzda duńsko-polska (obniżenie od Jutlandii do Kaukazu) znajduje się pomiędzy łańcuchami hercyńskimi a platformą prekambryjską - gromadziły się w niej sady (perm-kreda)
- wypiętrzenie wzdłuż linii Kołobrzeg - Bydgoszcz - Włocławek - Opoczno = wał kujawsko-pomorski
Obszar fałdowań alpejskich (koniec kredy - trzeciorzęd)
- południe Europy + Morze Śródziemne
- powstanie wielkich łańcuchów górskich o budowie fałdowej lub płaszczowinowej
- powstanie rozległych zapadlisk tektonicznych pomiędzy łańcuchami górskimi
- w Polsce powstało zapadlisko przedkarpackie wypełnione wodami morskimi (powstanie złoży soli kamiennej - Bochnia i Wieliczka; gipsu; siarki - Tarnobrzeg, Staszów, Szydłowiec; gaz ziemny i ropa naftowa - Gorlice, Jasło, Krosno, Mielec, Lubaczów
- na obszarach starszych jednostek tektonicznych tworzą się liczne uskoki i pęknięcia, następują przesunięcia pionowe (rowy i zapadliska), rozbicie pasm fałdowych na bloki (powstanie gór blokowo-zrębowych - Harz, Schwarzwald, Sudety)
- ożywienie działalności wulkanicznej - powstanie lawowych stożków wulkanicznych (Masyw Centralny, Masyw Czeski, Sudety)
- w Polsce powstaje tzw. wał metakarpacki (pokłady węgla brunatnego- Turek, Konin, Bełchatów, Zielona Góra)
Czwartorzęd w Polsce
- zlodowacenie plejstoceńskie
- działalność lodowców górskich - doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe itp.
- działalność lądolodu skandynawskiego - zdzieranie i transport dużych ilości materiału skalnego (Morze Bałtycki , Płw. Skandynawski); osadzanie skał (Nizina Niemiecka, Nizina Polska, część Niżu Wschodnioeuropejskiego - osady glacjalne)
- osady glacifluwialne - powstałe na skutek działania wód polodowcowych (ozy, sandry, drumliny, itp.)
- przekształcenia peryglacjalne: powstawanie gołoborzy (Góry Świętokrzyskie), lessów (Wżyna Lubelska)