Bankowość islamska inaczej zwana bezodsetkową opiera się głównie na zasadzie solidaryzmu społecznego, jest zgodna z wartościami etycznymi i religijnymi wyznawanymi przez ludzi niemal powszechnie. Sfera ekonomiczna nie jest tutaj przeciwstawiona etyce -
jak to się stało w systemie odsetkowym: („zysk ponad wszystko”), ale jest
kształtowana przez ludzi zgodnie z wyznawanymi wartościami.
Tutaj warto przypomnieć, że według zasad monoteizmu wartość pieniądza ma
być stała. Jest to przecież podstawowy warunek stabilności cen i stabilności
gospodarki. Dbałość o stabilność cen powinna zatem polegać przede wszystkim
na przestrzeganiu zakazu lichwy, gdyż oprocentowanie automatycznie podnosi
ceny towarów. Kiedy nie przestrzega się zakazu lichwy, a stabilność cen osiąga się innymi metodami, np. poprzez zmniejszanie ilości pieniędzy w obiegu -
choćby poprzez odsetkowe nagradzanie tezauryzacji - niszczy się życie.
Instrumenty finansowe stosowane w bankowości islamskiej:
1. Mudaraba - kontrakt, w którym jedna ze stron zapewnia finansowanie
(kapitał) dla przedsięwzięcia, a druga wkład pracy. Podział zysków
następuje na podstawie obustronnego porozumienia. W przypadku
niepowodzenia (straty) pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia a osoba
finansująca ponosi stratę kapitałową.
2. Muszaraka - wspólne przedsięwzięcie. W tym przedsięwzięciu są
przynajmniej dwie strony zapewniające fundusze; każdy partner jest
uprawniony do udziału w zyskach w skali uzgodnionej przez wszystkich,
ale również w przypadku strat każdy z uczestników ponosi koszty w
wysokości adekwatnej do wkładu finansowego. Wszyscy partnerzy mają
również prawo do udziału w zarządzaniu spółką. Istnieją dwie formy muszaraki: trwała oraz słabnąca.
Muszaraka trwała - polega na tym, że bank muzułmański uczestniczy w kapitale spółki i uczestniczy w zyskach na zasadzie pro rata. Okres
umowy nie jest określony, więc obowiązuje ona dopóki jedna ze stron nie
zechce się wycofać.
Muszaraka słabnąca - to forma spółki, w której wraz z upływem czasu
udział banku się zmniejsza, co pozwala na przejęcie kontroli nad
przedsięwzięciem w całości przez jednego partnera. W taki sposób
islamskie banki wspierają osobistą inicjatywę gospodarczą muzułmanów.
3. Murabaha - odsprzedaż z zyskiem. Bank nabywa dane dobro w imieniu pożyczkobiorcy, który jest zobowiązany z czasem zapłacić cenę
pierwotną powiększoną o ustalony z góry narzut (nie jest on ustalany
odsetkowo) stanowiący zysk banku, (jest to zysk prawdopodobny w
perspektywie nieznanej przyszłości)
4. Idżara - kontrakt, na podstawie którego bank kupuje, a następnie
oddaje klientowi w dzierżawę sprzęt za odpowiednią opłatą. Okres trwania najmu oraz wysokość opłat uzgodnione są z góry. Bank pozostaje
prawnym właścicielem wypożyczanego sprzętu.
5. Kard Hasan - pożyczki wolne od odsetek, praktyka pozwalająca
dofinansowywać najbardziej potrzebujących
Zasady islamskiego systemu finansowego:
1. Zapłata jakiejkolwiek z góry ustalonej kwoty ponad rzeczywistą sumę
główną jest zabroniona
2. Pożyczkodawca musi uczestniczyć w podziale zysku lub strat powstałych z przedsięwzięcia, na które pożyczał pieniądze
3. Zasada, że pieniądz sam „rodzi" pieniądz nie jest akceptowana przez
islam
4. Niedozwolone jest „Ghahar”, oznacza ryzyko, spekulację,
5. Inwestujący powinni wspierać tylko te przedsięwzięcia lub produkty,
które nie są zabronione lub nawet tylko odradzane przez islam - np.
handel alkoholem nie będzie finansowany przez banki islamskie,
Koncepcja islamskich funduszy inwestycyjnych
Środki finansowe zainwestowane przez instytucję zarządzającą funduszem
muszą być inwestowane w spółki, których działalność określona jest w
„Shariah”.
1. Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których działalność związana
jest ze: świadczeniem usług finansowych bazujących na stopie procentowej na
(np. banki), wytwarzaniem i handlem produktami alkoholowymi, tytoniowymi,
wieprzowiną i bronią, wysokim ryzykiem (np. towarzystwa ubezpieczeniowe i
kasyna), rozrywką (np. przykład dyskoteki, kina, hotele, domy publiczne,
wytwórnie filmowe).
2. Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których działalność
podstawowa jest dopuszczalna -„Halal”, jednakże część wypracowanego
zysku pochodzi z lokowania środków pieniężnych na oprocentowanym
rachunku, bądź udzielają one pożyczek, za które otrzymują
wynagrodzenie.
3. Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których działalność
finansowana jest w ponad 33% kapitałem obcym, a jego koszt bazuje na
stopie procentowej - „Haram”.
4. Niedozwolone jest nabywanie akcji spółek, których wizerunek został
naruszony poprzez nieetyczne działanie.
Podatek obowiązujący w świecie islamu.
Zakat - podatek religijny nałożony na przez islam na każdego posiadającego
dobra przekraczające limit zwalniający ustalony przez zasady szari'atu - prawa
muzułmańskiego. Jego celem jest przekazanie części majątku ludzi dobrze sytuowanych osobom potrzebującym. Płacony jest w formie gotówki, bydła, płodów rolnych, minerałów, zainwestowanego kapitału itp. Jest obowiązkowym dla każdego muzułmanina datkiem, który oblicza się samemu i samemu rozprowadza wśród biednych i
potrzebujących, ewentualnie wpłaca się w urzędzie - w przypadku istnienia takiego. Stawka jest zależna od rodzaju posiadanych dóbr. Jej wielkość wynosi
około 2,5 procenta od ilości przekraczającej wskazany limit danego dobra. Za
prawidłowość naliczenia jałmużny muzułmanin odpowiada jedynie przed
Allahem. Boga nie można oszukać.
Cechy bankowości islamskiej
Zasady funkcjonowania islamskich instytucji finansowych wynikają ze
Świętego Koranu, będącego drogowskazem każdego wyznawcy Islamu.
Najważniejszą cechą bankowości islamskiej jest brak oprocentowania -
„Rhiba”, dzięki czemu bankowość ta nazywana jest często bankowością
bezodsetkową. Poza tym wyróżniają ją również dążenie do równiejszej i
bardziej sprawiedliwej dystrybucji przychodów i zasobów, a także równego
udziału w gospodarce.
1. Prawo Kanoniczne Islamu zabrania lichwy, a pobieranie odsetek od
kapitału zarówno przez bank, jak i przez jego klientów uważane jest w
państwach arabskich za lichwiarstwo. Jego działalność została ograniczona do
trzech podstawowych funkcji:
- kupna i sprzedaży towarów po cenach niższych od cen rynkowych;
- oferowania usług społecznych: pożyczki tzw. dobroczynne
(nieoprocentowane), na cele alimentacyjne, wypłacanie zasiłków dla osób w
wieku emerytalnym nie mających emerytur oraz dla inwalidów nie mających
rent;
- uzyskiwania dobrowolnych datków (jałmużny) przeznaczonych na pomoc
potrzebującym.
2. Banki islamskie pełnią podobną funkcję w gospodarce jak banki
komercyjne. Mają one jednak własną specyfikę. Chodzi tu o: stosunek do
oprocentowania, relacje z klientami, cele społeczne i działalność charytatywna.
W bankach tego typu nie istnieje oprocentowanie od kapitału klienta, istnieje
natomiast pojęcie współuczestniczenia w zyskach i stratach wynikających z
inwestycji. Wygląda to tak, że klient, który przynosi pieniądze do banku, będzie
uczestniczył w zyskach z danego przedsięwzięcia, ale mogą to też być straty.
Bank islamski nie zwraca pieniędzy, jeśli źle zainwestuje pieniądze klienta,
chyba że sam popełni pomyłkę.
Podobna zasada działa i w drugą stronę.
3. Banki islamskie to banki prospołeczne. To je zasadniczo różni od naszych banków komercyjnych. Mają one za zadanie dążyć do realizacji celów społecznych poprzez sprawiedliwe dzielenie pozyskanych zasobów.
Banki komercyjne inwestują przede wszystkim w wirtualne operacje na rynkach
finansowych - inwestycje w papiery wartościowe, pożyczki, operacje walutowe
itp.
Przeciwnie postępują banki islamskie, które inwestują w operacje realne -
zakładanie przedsiębiorstw, których zakres działalności ograniczony jest jedynie
przepisami Prawa Kanonicznego Islamu. Uzupełnieniem działalności
prospołecznej jest działalność charytatywna, jak np. wspomaganie inwalidów
wojennych, którym nie przysługują renty.