OSTEOLOGIA - nauka o kościach

Cechy kości:

twardość ( dzięki zaw. soli mineralnych), sprężystość
( dz. zawart. Osseiny), plastyczność ( zdolność regeneracji i zmiany kształtu)

skład kości: tkanka kostna, szpik, okostna

(koło 60-70% kości to składniki mineralne)

podział kości ze względu na kształt:

1. k. długie - jeden wymiar - długość - znacznie większy od pozostałych ( k. udowa, ramienna, podudzia)

2. k. płaskie - jeden wymiar - grubość - znacznie mniejszy w stosunku do pozostałych ( łopatka, sklepienie czaszki, biodrowa)

3. k. krótkie - różne kształty i zmienny stosunek wymiarów (nadgarstka, k stępu)

4. k. pneumatyczne - zawierają przestrzenie wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem (sitowa, klinowa, k szczęki)

5. k. różnokształtne - bryły różnej postaci

tkanka chrzęstna - rodzaj tkanki łącznej podporowej, cechujący się obecnością komórek ułożonych w zespoły po dwie lub trzy.

-Tkanka szklista - żebrowa, nosa, pokrywa pow stawów

-Tkanka sprężysta - małżowina uszna, trąbka słuchowa, niektóre krtani

-Tkanka włóknista - międzykręgowe, spojenie łonowe

rodzaje połączeń kości:

1. ścisłe:

1. więzozrosty

1. włóknisty ( błony międzykostne przedramienia)

2. sprężysty ( więzadła krtani )

3. szew ( czaszka )

4. wklinowanie ( ząb w zębodole )

2. chrząstkozrosty (krążki międzykręgowe, spojenie łonowe)

3. kościozrosty ( szwy czaszki )

2. wolne - stawowe

stałe elementy stawowe ( w każdym stawie ) : powierzchnia stawowa, torebka, jama

niestałe: więzadła, obrąbki, krążki, łąkotki

rodzaje stawów

1. 
   zawiasowy - walec i panewka, jednoosiowy - zginanie i prostowanie ( międzypaliczkowe )

2. obrotowy - główka i panewka, ruch obrotowy (staw promienno - łokciowy bliższy)

3. śrubowy - dwuosiowy (s zęba kręgu obrotowego)

4. eliptyczny - dwuosiowy, zginanie, prostowanie, odwodzenie, przywodzenie, obwodzenie ( s promieniowo - nadgarstkowy)

5. siodełkowy - dwuosiowy ( kciuk przeciwstawny! )

6. kulisty wolny ( ramienny)

7. 
   kulisty panewkowy ( s biodrowy)

8. nieregularne ( mostkowo - obojczykowy)

9. płaskie (krzyżowo-biodrowy)

CZASZKA

mózgoczaszka + trzewioczaszka

kości części mózgowej:

Potyliczna (np.) - w skład kości potylicznej wchodzą: część podstawna, dwie części boczne i łuska potyliczna

Klinowa (np.) - Składa się z trzonu, ze skrzydeł większych i mniejszych oraz z wyrostków skrzydłowatych.

Czołowa (np.) - składa się z wypukłej ku przodowi łuski czołowej, położonej poziomo części oczodołowej i części nosowej

Skroniowa (p) - U człowieka kość skroniowa składa się z czterech części: część skalista (piramida), część łuskowa (łuska skroniowa), część bębenkowa , część sutkowa

Ciemieniowa (p)

Sitowa (np.) - Kość sitowa zbudowana jest z dwóch prostopadle ustawionych do siebie blaszek: poziomej i pionowej.

Kości części twarzowej:

Nosowa, małżowina nosowa dolna

Lemiesz

Łzowa

Podniebienna

Jarzmowa

Szczękowa

Żuchwa

Poszczególne kości mózgoczaszki połączone są szwami, które stanowią stałe i nieruchome połączenie

Połączenia kości czaszki:

- więzozrosty - szwy: strzałkowy, wieńcowy, węgłowy

- chrząstkozrosty: klinowo-potyliczny, klinowo-skalisty

Staw skroniowo-żuchwowy

Główka stawowa utworzona jest przez powierzchnię stawową głowy żuchwy a panewkę stanowi przedni odcinek dołu żuchwowego i guzek stawowy wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką włóknistą, znajduje się krążek stawowy dzielący jamę stawową na dwie części, ściśle od siebie oddzielone. Staw leży ku przodowi od ujścia przewodu słuchowego zewnętrznego i zewnętrznie osłonięty jest przez łuk jarzmowy. Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii narządu żucia.

Polega na wykonywaniu ruchów żuchwy:

• wysuwania i cofania

• opuszczania i podnoszenia

• ruchów żucia (ruchy boczne)

Krążek stawowy jest także zbudowany z chrząstki włóknistej. Kształtem przypomina dwuwklęsłą soczewkę (grubsza na obwodzie, cieńsza pośrodku). Przy zwartych szczękach ustawiona jest niemalże pionowo.

Staw wzmacniają więzadła:

• więzadło boczne ( wyrostek jarzmowy kości skroniowej)

• więzadło rylcowo-żuchwowe (kolec k. klinowej)

• więzadło klinowo-żuchwowe (wyrostek rylcowaty)

żuchwa

Żuchwa (łac. mandibula) - ruchoma kość szkieletu czaszki człowieka i zwierząt.

W żuchwie wyróżnia się masywny trzon, od którego do tyłu odchodzą symetrycznie 2 gałęzie żuchwy. Miejsce to określane jest jako kąt żuchwy. Ich końce współtworzą z kośćmi skroniowymi staw skroniowo-żuchwowy.

Gałąź żuchwy rozdziela się na dwa wyrostki: dziobiasty z przodu i wyrostek kłykciowy z tyłu. Między nimi jest wcięcie żuchwy

Kąt żuchwy:

- noworodek - 150-160 stopni

- dorosły - 120-130 stopni

- starzec - 140 stopni

U kobiet kat większy - łagodniejszy owal twarzy

KRĘGOSŁUP

Kręgosłup- część szkieletu, stanowiąca jego główną oś i podporę. Kręgosłup u ludzi i u zwierząt nie posiadających ogona zbudowany jest z 33-34 kręgów, rozciągających się od głowy do kości ogonowej.

Rozróżniamy następujące odcinki kręgosłupa:

• część szyjna

• część piersiowa

• część lędźwiowa

• część krzyżowa

• część guziczna (ogonowa)

Pojedynczy kręg składa się z trzonu kręgu łuku kręgu oraz siedmiu wyrostków
( 1 wyrostek kolczysty, 2 w poprzeczne, 4 w stawowe - 2 górne i 2 dolne)

- otwory wszystkich kręgów tworzą kanał kręgowy wewnątrz którego biegnie rdzeń kręgowy

Różnice w budowie poszczególnych kręgów

Kręgi poszczególnych odcinków kręgosłupa różnią się od siebie budową i wielkością. Kręgi lędźwiowe (L1-5) charakteryzują się większymi trzonami kręgów, oraz wydłużonymi do tyłu wyrostkami kolczystymi i górnymi wyrostkami stawowymi kręgów. Ich wysokie, zachodzące na górny krąg wyrostki kolczyste, skutecznie utrudniają skręcanie kręgosłupa w obszarze lędźwiowym.

Trzony kręgowe kręgów piersiowych (T1-12) wchodzą w skład krótszych cylindrów, niż te z kręgów w obszarze lędźwiowym. W pobliżu zakończeń wyrostków poprzecznych kręgów znajdują się niewielkie powierzchnie stawowe (gładkie obszary stawowe), które reprezentują miejsca połączeń z żebrami po obu stronach. Wyrostki kolczyste kręgów piersiowych są ostre i skierowane w dół raczej niż wprost do tyłu (jak w przypadku kręgów lędźwiowych). Pomiędzy łukami kręgowymi znajdują się otwory międzykręgowe przez które nerwy kręgowe T1-12 przechodzą w drodze do ściany klatki piersiowej.

Kręgi szyjne (C1-7) posiadają jeszcze mniejsze trzony kręgów niż te w kręgach piersiowych, lecz ich łuki kręgowe są szerokie. Dwa najwyższe kręgi szyjne są przystosowane do łączenia się z czaszką. C1 spoczywa tuż pod czaszką, a C2 zapewnia oś, wokół której obracają się C1 i czaszka, kiedy skręcana jest głowa.

Mostek

- nieparzysta płaska kość stanowiąca środkową część przedniej ściany klatki piersiowej człowieka. U dzieci w miejscu złączenia trzech części mostka występuje chrząstkozrost który z wiekiem ulega kostnieniu, zamieniając się w kościozrost. Rzutując mostek na kręgosłup leży na wysokości od 2-3 do 9-10 kręgu piersiowego.

Mostek składa się z 3 części:

rękojeść mostka to górna część mostka mająca postać czworokątnej kości płaskiej, do której powierzchni górno-bocznej przyczepiają się obustronnie obojczyki, natomiast do powierzchni bocznej — obustronnie I żebra.

Poniżej, w miejscu przyczepu II żebra znajduje się kolejna część mostka - trzon mostka który ma kształt podłużnej płaskiej kości, do której bocznej powierzchni przyczepiają się żebra III do VI, natomiast na wysokości miejsca przyczepu VII żebra rozpoczyna się kolejna część mostka: wyrostek mieczykowaty który jest najmniejszą i najcieńszą kością mostka.

Żebra

W budowie pojedynczego żebra wyróżniamy: trzon, szyjkę oraz głowę żebra, która łączy żebro z kręgosłupem.

7 par górnych żeber to żebra prawdziwe - ich chrząstki łączą się bezpośrednio
z mostkiem. Pięć par dolnych żeber to żebra rzekome.

Żebra 11 i 12 kończą się swobodnie między mięśniami brzucha - żebra wolne

Podstawową funkcją żeber jest ochrona ważnych dla życia narządów znajdujących się w klatce piersiowej - serca i płuc. Żebra odgrywają także ważną rolę w procesie oddychania; stanowią miejsce przyczepu mięśni oddechowych, a także dzięki występowaniu chrząstek między żebrami, a mostkiem możliwe jest zwiększanie i zmniejszanie objętości klatki piersiowej, co tworzy zmianę ciśnień w jej wnętrzu i umożliwia wdech i wydech.

MYOLOGIA - nauka o mięśniach

Tkanka mięśniowa, składa się z włókien mięśniowych, zbudowanych z miocytów (zespołów komórek mięśniowych), posiadających zdolność do aktywnego kurczenia się.

Rodzaje tkanki mięśniowej:

• tkanka poprzecznie prążkowana szkieletowa

• tkanka poprzecznie prążkowana serca

• tkanka gładka

U kręgowców można wyróżnić mięśnie szkieletowe:

mięśnie długie (np. w kończynach),

mięśnie płaskie (np. wyścielające ściany klatki piersiowej i brzucha),

mięśnie krótkie (np. wokół kręgosłupa),

mięśnie okrężne (np. oczu, ust, odbytu).

Rodzaje mięśni poprzecznie prążkowanych

wrzecionowaty

dwubrzuścowy

półpierzasty

pierzasty

płaski

ze smugami ścięgnistymi

dwugłowy

okrężny

Siła mięśni zależy od ILOŚCI I GRUBOŚCI WŁÓKIEN. Nie zależy od długości mięśnia!

Każdy mięsień można opisać następująco:

Przyczep początkowy / bliżej tułowia, bliżej linii środkowej /

Przyczep końcowy

Czynność

Unerwienie

Unaczynienie

Skurcz mięśnia - zmiana długości lub napięcia mięśnia, wywierająca siłę mechaniczną na miejsca przyczepu mięśnia lub wokół narządu otoczonego przez mięsień okrężny
(np. jamy ustnej)

Skurcze mięśni dzielimy na:

1. izotoniczny - gdy zmienia się długość mięśnia przy stałym poziomie napięcia mięśniowego (wynikiem skurczu jest ruch)

2. izometryczny - wzrasta napięcie mięśnia przy stałej długości (wynikiem nie jest ruch ale utrzymanie części ciała w stałym położeniu np. odkręcanie mocno przykręconych śrub, stanie, trzymanie ciężarów); skurcz ten nazywany jest także skurczem izotermicznym, ze względu na utrzymanie ciepłoty ciała (dreszcze)

3. auksotoniczny - zmiana długości i napięcia mięśni (np. przy chodzeniu, bieganiu).

MIĘŚNIE GŁOWY

Mięśnie głowy dzielimy na trzy grupy:

• mięśnie mimiczne (wyrazowe)- przyczepione do wewnętrznej powierzchni skóry głowy, odpowiadają za nadanie wyrazu twarzy - obrazowanie stanu emocjonalnego

• mięśnie poruszające żuchwą

• mięśnie gałki ocznej, mięśnie języka

Charakterystyczną cechą mięśni wyrazowych jest to, że w większości przypadków przyczepione są one do skóry przynajmniej jednym końcem. W związku z tym tonus tych mięśni (także spoczynkowy) w połączeniu z naturalną dla danego wieku sprężystością skóry nadaje twarzy odpowiedni wygląd. Anatomicznie wyróżnia się pięć grup mięśni wyrazowych:

Mięśnie wyrazowe twarzy ( unerwione przez NERW TWARZOWY ) :

• Mięśnie sklepienia czaszki. Ich wzajemna praca wywołuje podciąganie brwi i górnej powieki ku górze oraz skutkuje pojawieniem się poprzecznych fałd na czole.

• Mięśnie otoczenia szpary ust. Dzieli się je na dwie grupy - mięśnie biegnące wokół ust oraz rozchodzące się od ust promieniście bądź to ku górze bądź ku dołowi. Praca tych mięśni wywołuje m.in. ruchy brody, warg, skrzydełek nosa, pociąganie kątów ust ku górze lub ku dołowi, wydęcie policzków. Ich działanie związane jest z uśmiechaniem się, nadawaniem twarzy wyrazu niesmaku, pogardy, czerwienią warg, pojawieniem się dołków śmiechowych na policzkach, bruzd biegnących od nosa w kierunku kącików warg,

• Mięśnie otoczenia szpary powiek. Ich działanie polega na wywoływaniu mrugania, zaciskaniu powiek, ochronie oka i marszczeniu brwi. Efektem działania tych mięśni jest pojawienie się pionowych zmarszczek pomiędzy brwiami, poprzecznych fałdek u nasady nosa, wygładzenie czoła oraz pojawianie się w kącikach oczu zmarszczek ("kurze łapki").

• Mięśnie otoczenia nozdrzy, których działanie objawia się zwężeniem lub rozszerzeniem skrzydełek nosa.

• Mięśnie małżowiny usznej. Są one dobrze rozwinięte u zwierząt, ale bardzo słabo u człowieka i nie mają większego wpływu na wyraz mimiczny.

Te dwie ostatnie grupy mięśni mimicznych mają stosunkowo niewielki udział w nadawaniu twarzy odpowiedniego wyrazu.

Poza mięśniami wyrazowymi na wygląd twarzy wpływa grupa mięśni żucia, odpowiadających za ruchy żuchwą. Od mięśni wyrazowych różni je to, że zarówno ich przyczep początkowy, jak i końcowy znajdują się na kościach. Ponadto posiadają odmienne unerwienie.

Mięśnie żucia u człowieka

Nazywane także mięśnie żwaczowe są utworzone przez grupę czterech parzystych mięśni uczestniczących w procesie żucia. Przyczep początkowy każdego z nich leży na czaszce, końcowy zaś na żuchwie. Mięśnie żucia odpowiadają za ruchy w stawie skroniowo-żuchwowym.

Do mięśni żwaczowych zaliczamy:

• mięsień skroniowy - unosi żuchwę zaciskając zęby, cofa żuchwę wysuniętą do przodu. Przyczepy: powięź skroniowa i wyrostek dziobiasty żuchwy

• mięsień żwacz - unosi żuchwę, współdziała przy wysuwaniu żuchwy. Przyczepy: wyrostek jarzmowy szczęki i guzowatość żwaczowa kąta żuchwy

• mięsień skrzydłowy boczny- ruch boczny żuchwy, wysuwanie żuchwy do przodu. Przyczepy: torebka stawu skroniowo-żuchwowego i dołek skrzydłowy

• mięsień skrzydłowy przyśrodkowy - współdziała z żwaczem i skroniowym, unosi żuchwę. Przyczepy: dół skrzydłowy i kąt żuchwy

Z wyjątkiem mięśnia skrzydłowego bocznego, główną czynnością powyższych mięśni jest unoszenie żuchwy. Najsilniejszym z mięśni tej grupy jest mięsień skroniowy. Wszystkie mięśnie żwaczowe mają wspólne unerwienie - od nerwu żuchwowego (trzecia gałąź nerwu trójdzielnego).

Potocznie mięśnie żucia bywają zwane żwaczami - nazwa ta jest jednak precyzyjna tylko w odniesieniu do samego mięśnia żwacza.

MIĘŚNIE SZYI

1. grupa powierzchniowa

1. m. szeroki szyi

2. m. skórny

3. m. mostkowo - obojczykowo - sutkowy

2. grupa środkowa

1. nadgnykowe

1. m. dwubrzuścowy

2. m. rylcowo - gnykowy

3. m. żuchwowo - gnykowy

4. m. bródkowo - gnykowy

2. podgnykowe

1. m. mostkowo - gnykowy

2. m. mostkowo - tarczowy

3. m. tarczowo - gnykowy

4. m. łopatkowo - gnykowy

3. grupa głęboka - mięśnie mające przyczepy początkowe na kręgosłupie

1. grupa boczna (m. szyjnym odcinkiem kręgosłupa
   a żebrami)

1. mięsień pochyły przedni

2. m. pochyły środkowy

3. m. pochyły tylny

2. grupa przedkręgowa (leży do przodu od kręgosłupa)

1. mięsień długi szyi

2. m. długi głowy

3. m. prosty głowy przedni

4. m. poprzeczne szyi przednie

MIĘŚNIE KLATKI PIERSIOWEJ

Powierzchowne mięśnie klatki piersiowej

1. Mięsień piersiowy większy

3 części: Część obojczykowa rozpoczyna się na obojczyku /przywodzi ramię i ustala głowę kości ramiennej w stawie/ , część mostkowa /przywodzi ramię/, część brzuszna - na pochewce mięśnia prostego brzucha/ przywodzi ramię i obniża kość ramienną, przy zwisie podciąga klatkę piersiową ku górze <przy podciąganiu na linie>, może też unosić zebra i pełnić f pomocniczą przy oddychaniu/

2. M. piersiowy mniejszy

Rozpoczyna się na żebrach III-V kończy na łopatce. Kurcząc się, unosi żebra, będąc mięśniem wdechowym. Obniża też bark.

3. M. podobojczykowy

Początek na przymostkowym końcu żebra I, kończy na powierzchni dolnej końca barkowego obojczyka. Ustala obojczyk w stawie mostkowo - obojczykowym.

4. M. zębaty przedni

Zaczyna się zębami na dziewięciu górnych żebrach, do łopatki. Podciąga łopatkę ku bokowi, obraca łopatkę -bierze udział w odwodzeniu kończyny ponad poziom. Działa tez jako silny mięsień wdechowy.

mięśnie klatki piersiowej - wewnętrzna warstwa

1. M. międzyżebrowe zewnętrzne - mięśnie wdechowe

2. M. międzyżebrowe wewnętrzne - mięśnie wydechowe

3. M. międzyżebrowe najgłębsze

4. podżebrowe

5. M. poprzeczny klatki piersiowej

MIĘŚNIE BRZUCHA

Co jeszcze z czynności ?

1. mięsień skośny zewnętrzny brzucha

początek na ośmiu dolnych zebrach, koniec na grzebieniu kości biodrowej,
w pachwinie

2. m. skośny wewnętrzny brzucha

początek na powięzi piersiowo - lędźwiowej, na kości biodrowej i na więzadle pachwinowym. Koniec na dolnych żebrach, koniec na pochewce m. prostego brzucha.

3. m. poprzeczny brzucha

pocz. Na 6u dolnych żebrach, koniec - mięsień prosty brzucha. Zgina tułów do przodu i na boki. Wytwarza tłocznię brzuszną i współdziała przy wydechu.

4. m. prosty brzucha

pocz. na mostku i żebrach, koniec - kość łonowa.

5. m. piramidowy

pocz. na spojeniu łonowym

mięśnie ściany tylnej brzucha:

1. m. czworoboczny lędźwi

2. 
   mięśnie międzypoprzeczne boczne lędźwiowe (przy m. grzbietu)

PRZEPONA

Przepona (łac. diaphragma) - główny mięsień oddechowy występujący u ssaków, należy do mięśni poprzecznie prążkowanych płaskich. Oddziela jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej i stanowi jej ścianę dolną. Przepona jest uwypuklona w stronę klatki piersiowej w formie dwóch kopuł - prawej i lewej, przy czym prawa jest ustawiona o jedno międzyżebrze wyżej.

W przeponie wyróżnia się część mięśniową położoną na obwodzie i część ścięgnistą, tworzącą środek ścięgnisty przepony.

Część mięśniową w zależności od miejsca przyczepu dzieli się na część:

żebrową - największą, która przymocowuje się do żeber (od siódmego do dwunastego);

część lędźwiową (pod kręgową) - najmocniejszą - tworzy ona dwie odnogi oraz parzyste więzadła łukowate boczne i przyśrodkowe, przyczepiające się do kręgów lędźwiowych i dwóch ostatnich żeber;

część mostkową - najmniejszą, która rozpoczyna się na nasadzie wyrostka mieczykowatego mostka.

Wszystkie części przepony kierują swe włókna do środka, gdzie tworzą środek ścięgnisty. Na pograniczu poszczególnych części powstają szczeliny, które czasem mogą stać się miejscem powstawania przepuklin, przez które trzewia jamy brzusznej dostają się do klatki piersiowej. Nie leczona przepuklina może doprowadzić nawet do śmierci (poprzez uduszenie się trzewia). Otwory przepony to rozwór aorty, rozwór przełyku, otwór żyły głównej dolnej.

CZYNNOŚĆ: Podczas skurczu przepona obniża się i spłaszcza. Dzięki temu pojemność klatki piersiowej wzrasta, ciśnienie w niej obniża się i powietrze atmosferyczne zostaje przez drogi oddechowe wessane do płuc. Podczas wydechu przepona rozluźniona zostaje uniesiona ku górze, co ułatwia wydalanie powietrza z płuc.

 

MIĘŚNIE GRZBIETU

1. warstwa powierzchowna - mięśnie związane ze szkieletem kończyny górnej

1. mięśnie kolcowo-ramienne

1. m. czworoboczny

2. m. najszerszy grzbietu - Przy ustalonych opuszczonych kończynach napinający się mięsień uciska na żebra i staje się mięśniem wydechowym „ mięsień kaszlu”

3. m. równoległoboczny

2. m. kolcowo - żebrowe

1. m. zębaty tylny górny - kurcząc się, unosi zebra - mięsień wdechowy

2. m. zębaty tylny dolny - rozciągając się, zwiększa dł. klatki piersiowej, współdziała z przeponą przy wdechu

2. warstwa głęboka - mięśnie kręgosłupa

1. mięśnie płatowate

1. głowy

2. szyi

2. m. długie grzbietu (biodrowo-żebrowy, najdłuższy, kolcowy)

3. mięsień poprzeczno-kolcowy

4. mięśnie krótkie grzbietu

5. mięśnie podpotyliczne

1. m. prosty tylny większy głowy

2. m. prosty tylny mniejszy głowy

3. m. prosty boczny głowy

4. m. skośny górny głowy

5. m. skośny dolny głowy

13

1 - kulisty, 2 - eliptyczny, 3 - siodełkowaty,
4 - zawiasowy, 5 - obrotowy

---