ENCYKLOPEDIA PRAWA

ISM UW 2006/2007

z życzeniami pomyślności - studenci pierwszego roku ISM UW 2006/2007

wszelkie wskazówki proszę na maila:: [e-mail] lub [e-mail]

Stwórzmy taki skrypt, że całe WDiNP będzie z niego korzystać przez następne lata!!!! :-)

koordynator i pomysłodawca: Michał Szuba

szczególny wkład w powstanie skryptu:

Zuzia Stańska, Ewa Witkowska, Julia Słowikowska, Artur Malantowicz, Magda Gniadek, Marta Mazus + osoby z których skryptów kopiowałem niektóre zagadnienia, ale muszą się przypomnieć :)

1. wielość systemów normatywnych (W. - II/3) ----> OK

systemy regulatorów ludzkich zachowań możemy podzielić na normatywne (prawo, moralność, obyczaje) i nienormatywne (tradycje, mity). Poza tym system norm społecznych zależy od społeczeństwa, w którym się znajdujemy i w którym uczestniczymy - często powoduje to nakładanie się norm na siebie, a niekiedy nawet ich sprzeczność

Człowiek uczestnicząc w wielu różnych grupach społecznych jest poddawany działaniu wielu systemów normatywnych (prawo, moralność, obyczaje)

Każdy człowiek podlega w jednym momencie wielu różnym normom, to codziennie działanie człowieka w normatywnej sieci jest nieuniknione.

klasyfikacja systemów normatywnych może uzasadniać ich wielość

A zatem wyróżniamy:

• a) systemy sformalizowane - minimum formalizacji stanowi spisanie

b) systemy niesformalizowane

• a) autonomiczne - jeden twórca i adresat jednocześnie, wystarczy pomyśleć, np. „Nie będę palić”

b) heteronomiczne - tworzone przez zewnętrznego twórcę

• a) otwarty - wiemy o jego istnieniu, możemy do niego przystąpić w każdej chwili, np. moda

b) zamknięty - trzeba spełnić określone warunki, by do niego przystąpić

2. prawo jako system normatywny (W. - I/3, II/2)

Niezależnie od rozmaitych sporów filozoficznych i metodologicznych w europejskim kręgu kulturowym za naczelną cechę prawa powszechnie uważa się jego normatywny charakter. Prawem są więc normy (reguły, zasady, przykazania), co oznacza, że pewne wzory zachowań uznaje się za powinne, inaczej mówiąc, za obowiązujące, wiążące, dyscyplinujące do określonego sposobu postępowania.

Gdy mówimy o prawie w znaczeniu jurudycznym, a nie o prawidłowościach (prawach) przyrody (np. każda żywa istota umiera), nie stwierdzamy faktu (np. samochody nie jeżdżą po chodniku), lecz wskazujemy powinność (samochody nie powinny wjeżdżać na chodnik). W tym wyraża się normatywny, a nie opisowy charakter praw.

Prawo, moralność, obyczaje mają charakter normatywny, określają jakie zachowania powinno się podejmować, a jakich unikać.

3. systematyka prawa (W. - VIII/1,3) (rzeczywiście trzeba tu mówić też o gałęziach prawa, ale to co jest pod spodem w moim przekonaniu jest także dobrym wstępem, bo systematykę można rozumieć dwojako: jako ulokowanie systemu prawa na tle innych systemów, oraz jako podział prawa na gałęzie, a więc taką systematykę gałęzi prawa)

Systemy:

• naturalne - powstają bez ingerencji człowieka, siłami samej natury (układ planetarny, ekosystem)

• sztuczne - są dziełem człowieka, powstają wedle z góry przyjętego planu, dla osiągnięcia zamierzonych celów

• realne - składają się z realnie (materialnie) istniejących obiektów (las)

• nominalne (pojęciowe) - elementami tych systemów są twory kulturowe: wartości, normy, pojęcia abstrakcyjne)

problem usytuowania systemu prawnego:

• niektóre elementy można zaklasyfikować jako naturalne i nominalne

• pozytywiści jednak zaliczają prawo jako system sztuczny i nominalny

system prawa - jest to zbiór w pewien sposób powiązanych i uporządkowanych generalnych i abstrakcyjnych norm wysłowionych w tekstach aktów normatywnych i obowiązujących w danym państwie w określonym czasie

Nie wiem czy to jest potrzebne do tego punktu, ale co szkodzi:

Prawo kontynentalne (civil law)

Prawo anglosaskie (common law)

- wyłączność/dominacja prawa stanowionego jako źródła prawa - zakaz tworzenia prawa przez sądy - minimalizacja roli prawa zwyczajowego, kanonicznego - prawo winno być co do zasady systemem niesprzecznym wewnętrznie i pozbawionym luk - najbardziej doskonała forma ustanowionego prawa to kodeks, czyli taka ustawa, która w sposób całościowy i wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego

- mozaika różnych typów prawa (stanowionego, precedensowego, zwyczajowego - prymat, ale nie wyłączność prawa stanowionego - istotna rola sądów - formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania - system prawa nie jest w pełni racjonalny i pozbawiony luk, stąd większa rola prywatnych umów, zastępujących regulacje kodeksowe

4. Prawo materialne i formalne; prawo w znaczeniu przedmiotowym i prawo podmiotowe; prawo publiczne i prywatne (W. - I/5, VIII/3, VI/7, )

Prawo materialne	Prawo formalne
Ogół norm regulujących treść stosunków prawnych, określających sankcje za nieprzestrzeganie, niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie granic uprawnień	Określa tryb postępowania przed organami władzy publicznej związanego z dochodzeniem uprawnień, egzekwowaniem obowiązków, stosowaniem sankcji ujętych w prawie materialnym
Prawo w znaczeniu przedmiotowym	Prawo w znaczeniu podmiotowym
To ogół norm składających się na system prawa zarówno obowiązującego tu i teraz, jak też obowiązującego dawnej, a nawet takiego, którego obowiązywanie dopiero się postuluje	To zespół uprawnień służących podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. Dzięki niemu podmiot prawa ma możność swobodnego podejmowania decyzji. 2 teorie: prawa naturalnego - wg niej prawa podmiotowe mają charakter przyrodzony i są niezbywalne inne koncepcje - wg nich prawo podmiotowe mają charakter praw pozytywnych (przedmiotowych), chociaż podlegają na ogół silniejszej ochronie zwłaszcza przed naruszeniem ze strony władzy publicznej Jest formułowane na podstawie prawa w sensie przedmiotowym. Szczególnym rodzajem praw podmiotowych są prawa człowieka. Prawa podmiotowe: proste - pojedyncze uprawnienia złożone - zespół uprawnień różnego rodzaju (prawo własności Prawa podmiotowe: erga omnes - skuteczne wobec wszystkich inter partes - skuteczne tylko między określonymi osobami lub: majątkowe (własność, prawo dziedziczenia) osobiste (nietykalność cielesna, prawa wyborcze)
Prawo publiczne	Prawo prywatne
Prawo regulujące stosunki między państwem, a obywatelem oraz między organami państwa (prawo karne, administracyjne, karne, finansowe) Sprawdźcie sobie gałęzie prawa publicznego i prywatnego w Winczorku na stronie 122	Prawo regulujące stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu majątkowego, spraw rodzinnych itp. (prawo cywilne, handlowe, rodzinne)

5. problemy związane z definiowaniem prawa

pojęcie prawa odnosi się do szczególnego porządku społecznego, tworzonego i chronionego w sposób zinstytucjonalizowany - niezależnie od tego najszerszego znaczenia i oprócz prawa w sensie prawa naturalnego i pozytywnego, w naukach prawnych i praktyce prawniczej funkcjonują rozmaite pojęcia szczególne, których nie należy ze sobą mylić. Najczęściej spotykane opierają się na wyodrębnieniu różnych dziedzin lub gałęzi prawa. Pojęciem prawa posługujemy się też dla oznaczenia konkretnych uprawnień, zespołów uprawnień lub rodzajów uprawnień, które służą rozmaitym podmiotom

6. Prawo pozytywne, a prawo intuicyjne wg. L. Petrażyckiego

filozofia prawa L. Petrażyckiego: koncepcja prawa natury o zmiennej treści, która najogólniej rzecz ujmując polega na tym, że prawo ewoluuje wraz z psychiką ludzką, która to - wyprzedzając tok rozważań - jest źródłem prawa.

Prawo jako takie zajmuje się obowiązkami jednych osób względem drugich; prawo porusza kwestie dotyczące zobowiązań jednych osób (względem drugich) oraz 'praw' przynależnych drugiej osobie (na mocy których może ona żądać czegoś od pierwszej)

Prawo przez Petrażyckiego jest również określane jako projekcja obowiązków na zachowanie swoje i innych w teraźniejszości, przeszłości i przyszłości dokonywane przez człowieka.

We Wstępie do nauki prawa i moralności Petrażycki wyróżnia dwa rodzaje prawa: intuicyjne i pozytywne, wyróżnione ze względu na różne klasy zjawisk psychicznych. Różnice między nimi są następujące:

prawo intuicyjne jest prawem indywidualnym (indywidualno-różnorodnym, nieszablonowym) przynależnym jednostce lub grupie ludzi; zaś prawo pozytywne obejmuje wszystkich, bowiem to właśnie ono reguluje stosunki społeczne. I mimo tego, że autor przyznaje wyższość prawa pozytywnego nad prawem intuicyjnym, to jednak stwierdza, że “(...) faktyczną podstawą właściwego społecznego »porządku prawnego« i rzeczywistym motorem życia społeczno-prawnego (...) jest w istocie rzeczy nie prawo pozytywne, lecz intuicyjne”. Uzupełnić tę kwestię należy jeszcze stwierdzeniem autora, iż prawa te kształtują się wzajemnie, czyli prawo pozytywne wpływa na kształtowanie się prawa intuicyjnego oraz prawo intuicyjne wpływa na kształt prawa pozytywnego.

Z tego też powodu mamy do czynienia z trzema sferami życia prawa:

• sfera prawa intuicyjnego

• sfera prawa pozytywnego;

• sfera wzajemnego przenikania się tych dwóch praw

7. Funkcje prawa (W. - I/4)

Funkcje prawa:

cel: pewien postulowany stan rzeczy, który ma być osiągnięty dzięki podjęciu określonych czynności; jest czymś planowanym, zamierzonym

funkcja: rzeczywisty, obiektywny skutek, rezultat istnienia jakiejś instytucji, normy dla otoczenia; rezultat może być zaplanowany i oczekiwany (funkcja pokrywa się z celem)

→ niekiedy zaplanowany cel nie zostaje osiągnięty, ale działanie zawsze wywołuje jakiś skutek

skutki mogą być planowane i nieplanowane, korzystne (eufunkcjonalnymi) i niekorzystne (dysfunkcjonalnymi)

podejście teleologiczne (teleos gr. osiągnięty cel): istnieje globalny cel prawa

inni uważają, iż można mówić jedynie o celu danej normy, a nie celu prawa w ogóle

→ zarówno prawo w ogóle jak i poszczególne normy wywołują określone skutki, realizują pewne funkcje wobec swego otoczenia  społeczne funkcje prawa

typologia funkcji prawa, pierwsza propozycja:

• stabilizacyjna: skutkiem działania prawa w społeczeństwie jest utrwalanie istniejącego w nim ładu politycznego

• dynamizacyjna: promowanie zmian w różnych sferach życia społecznego

• ochronna: prawo wspiera rozmaite wartości istotne ze społecznego punktu widzenia

• organizacyjna: tworzenie instytucjonalnych warunków życia społecznego i państwowego

• represyjna: prawo działa przez obawę dolegliwości, które mogą spotkać naruszycieli norm

• wychowawcza: prawo wyrabia w adresatach trwałe przekonania, skłonności i nawyki

typologia funkcji prawa, druga propozycja:

• kontrolna: rezultatem działania prawa jest poddanie zachować ludzkich społecznej kontroli

• dystrybutywna: prawo przyczynia się do rozdziału w społeczeństwie różnego rodzaju dóbr i ciężarów

• regulacja konfliktów: rezultatem działania prawa jest rozstrzyganie sporów między ludźmi

• Język prawny i prawniczy (W. - V/2)

język prawny - odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu) - wypowiedzi normatywne

język prawniczy - język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i innych zjawiskach prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia - język ten zróżnicowany jest ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują

9. Wypowiedzi performatywne

za jej pomocą tworzymy własną rzeczywistość, wyraża sens aktów konwencjonalnych, takich czynności, z którymi łączy się dokonanie zmian w otaczającej nas rzeczywistości (nadanie imienia, powołanie na stanowisko)

na nieskuteczność wypowiedzi wskazuje:

• pozorność

• ukryta

• zapowiedziana

• żart

• realna groźba

• błąd

o doniosłości prawnej

• w aspekcie generalnym - powszechnie obowiązuje prawo

• w aspekcie indywidualnym - prawo personalne

o doniosłości quasi-prawnej

czasowniki performatywne - oznaczają czynność, jaka nie mogłaby być wykonana bez formy pisanej lub mówionej

10. Dyrektywa i sposoby jej wyrażania

rozkaz, prośba zalecenie

nakaz - dyrektywa konieczności

zakaz - dyrektywa niemożności

D („ut” p)

D - dyrektywa

„ut” - utinem (żeby)

p - pożądane zachowanie

a wykładzie było rozróżnienie na dyrektywy:

• słabe, np. radzi się, zaleca się

• silne, np. nakazuje się, rozkazuje się

11. Zasady prawa, reguła prawa, norma prawa

norma prawna - najmniejszy, stanowiący sensowną całość element prawa

zasady prawa - podstawowe założenia, które wyrażają cechy charakterystyczne danego systemu prawa; idee przewodnie, których treść jest związana z tzw. stosunkami ekonomiczno-społecznymi; są normami dyrektywalnymi (mówią, jak być powinno) i naczelnymi (inne normy z danej gałęzi prawa nie mogą być z nimi sprzeczne)

funkcje zasad

• porządkująca (pozwalają np. na badania porównawcze różnych systemów prawnych)

• są dyrektywami interpretacyjnymi przepisów prawnych (np. zasada dobra dziecka musi być stosowana przy orzeczeniach w sprawach rodzinnych oprócz konkretnych przepisów regulujących np. dopuszczalność rozwodu)

rodzaje zasad:

• skodyfikowane (np. zasada państwa prawnego), nieskodyfikowane (np. zasada kontradyktoryjności w postępowaniu karnym)

• naczelne, podstawowe, ogólnoustrojowe (np. zasada państwa prawnego) i zwykłe (np. zasada szybkości procesu w prawie procesowym)

• 
  
  NORMY

normy- reguły normy- zasady

dyrektywne opisowe

12. Norma prawna - spór o budowę (problem różnorodności poglądów) (W. - VI/11)

Koncepcje budowy normy prawnej:

teoria reguł pierwotnych i reguł wtórnych Harta:

reguły pierwotne zawierają nakazy i zakazy określonych zachowań; aby utrzymać ład sołeccy konieczne są reguły wtórne:

• reguły uznania- określają co musi zaistnieć, aby reguła pierwotna była wiążąca

• reguły zmiany- określają sposoby zmieniania reguł

• reguły orzekania- upoważniają określone osoby do dokonywania ustaleń, czy naruszono regułę pierwotną i czy można posłużyć się sankcjami

koncepcja norm sprzężonych:

1. norma sankcjonowana- adresat i warunki w jakich jest mu coś zakazane, nakazane lub dozwolone czynić ( hipoteza) i treść tego nakazu (dyspozycja)

→ skierowana do adresatów pierwotnych (określeni rodzajowo)

2. norma sankcjonująca- jaka dolegliwość zostanie zastosowana w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej

→ skierowana do adresatów wtórnych (organów władzy publicznej)

→ jest to norma posiłkowa, bo uruchamia się, gdy naruszono normę sankcjonowaną

trójczłonowa koncepcja normy prawnej: 3 elementy (hipoteza, dyspozycja, sankcja)

→ ale są normy, do których nie można znaleźć sankcji, np. leges imperfectae

13. Norma prawna - klasyfikacje ----> OK

Z punktu widzenia prawoznawstwa można wyróżniać wiele rodzajów norm prawnych (norm postępowania). Oto kilka z klasyfikacji:

A. ze względu na sposób określania czynu do spełnienia

 normy merytoryczne - normy o treści merytorycznie określonej; nakazują lub zakazują określonym adresatom postępować w określony sposób w określonych okolicznościach, przy czym mogą one komuś nakazywać czy zakazywać zrealizowanie określonego stanu rzeczy, pozostawiając mu do wyboru to, w jaki sposób dany stan rzeczy zrealizuje

 normy blankietowe - normy wskazujące sposób określania czynów nakazanych bądź zakazanych przez normę

B. ze względu na treść wskazań zawartych w normach  normy sprzężone

- norma sankcjonowana - hipoteza + dyspozycja; jest skierowana do pewnej kategorii adresatów określonych rodzajowo (adresaci pierwotni)

- norma sankcjonująca - stanowi, że w przypadku naruszenia normy sankcjonowanej zostanie zastosowana sankcja; zawsze skierowana jest do organów władzy publicznej

C. ze względu na sposób wyznaczania obowiązków i uprawnień adresata

• NORMY-REGUŁY - wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może spełnić nałożony na niego obowiązek lub może go naruszyć, jeżeli zachowa się odmiennie; w sytuacji sprzeczności norm-reguł jedną z nich musimy uznać za nieobowiązującą

• NORMY-ZASADY - można je przestrzegać w mniejszym lub większym stopniu

a) dyrektywalne - nie stwierdzamy tego, co jest, ale wskazujemy, co być powinno; dyrektywa, kierunek, postulat, wyznacznik; np. lex retro non agit - prawo nie działa wstecz

b) opisowe - wzorzec, model ukształtowania się jakiejś instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie opisu szerszego materiału prawnego; np. prawo własności

D. ze względu na sposób wyznaczania powinnego zachowania

a) imperatywne (ius cogens, bezwzględnie wiążace) - ustanawiają drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszczają zachowania odmiennego

b) dyspozytywne (ius dispositivium, względnie wiążące) - ustanawiają pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszczają, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób odmienny, wybrany przez siebie

c) semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie wiążące) - zapewniają możliwość zwiększenia uprawnień, ale nie dopuszczają możliwości ich ograniczenia

14. Hipoteza i dyspozycja (W. - VI/3-5) ---->> OK (dyspozycja..?)

HIPOTEZA - część normy, która określa adresata normy oraz warunki lub okoliczności, w których adresatowi temu jest coś nakazane, zakazane lub dozwolone czynić

• dotyczy elementów podmiotowych: wskazuje adresata i jego cechy oraz cel i sposób działania

• dotyczy elementów przedmiotowych: odnosi się do stanów, zjawisk lub wydarzeń w stosunku do adresata zewnętrznych

• może określać czas i miejsce działania

DYSPOZYCJA - określa treść zachowania zakazanego, nakazanego lub dozwolonego, albo treść decyzji, którą należy podjąć w związku z zaistnieniem pewnych faktów

przedmiotem dyspozycji mogą być:

• czyny (faktyczne zachowania psychofizyczne), np. kradzież mienia, zabójstwo, pomoc tonącemu

• czynności konwencjonalne (takie zachowania, którym istniejące normy nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z psychofizycznego przebiegu tych czynności i ich skutków)

• 
  
  prawnie istotne

• akty tworzenia prawa

• akty stosowania prawa

• czynności prawne - zachowania osób prawnych i fizycznych wymagające oświadczenia woli i zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych, np. testament, umowa

• prawnie obojętne (obyczajowe, organizacyjne, religijne, inne)

kwalifikacja zachowań:

• nakaz

1. obejmuje tylko jeden typ zachowań, od którego uchylić się nie można

lub

2. obejmuje jeden typ zachowania podstawowego i drugi, który może być wybrany przez adresata w określonych okolicznościach

3. zaniechanie - powstrzymanie się od zachowania nakazanego jest sankcjonowane

zakaz

1. wskazuje typy zachowań niedopuszczalnych

2. zakazane przez prawo są czyny

1. poprzez użycie funktora normotwórczego

2. poprzez sformułowanie normy określającej sankcję

• dozwolenie: wszystko, co nie jest zakazane lub nakazane, jest dozwolone (nie dotyczy to organów państwa)  zachowania indyferentne

• słabe - brak zakazów odnoszących się do pewnej dziedziny spraw; działanie lub zaniechanie podjęte w ich granicach nie wywołuje żadnych skutków prawnych (nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa, jeśli nie przewiduje tego ustawa karna)

• mocne - zachowania są uregulowane przez prawo i rodzą skutki prawne, mimo że nie są danym adresatom ani nakazane, ani zakazane, np. testament

ZNR - z. nieuregulowane prawnie

ZN - zachowania nakazane

ZDM - dozwolenia mocne

ZZ - zachowania zakazane

ZD - zachowania dopuszczalne

15. Sankcja - rodzaje (W. - VI/10) ----> OK

rodzaje sankcji:

• sankcja egzekucyjna - przymusowe wykonanie niedopełnionego obowiązku lub przymusowe unicestwienie rzeczy uzyskanych wbrew zakazowi

• sankcja nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej - odebranie czynności skuteczności prawnej

• nieważność bezwzględna - z mocy samego prawa uznaje się, że czynność nie wykonała żadnych skutków prawnych gdy:

• czynności dokonała osoba, która nie mogła jej dokonać

• czynność została dokonana bez zgody organu władzy państwowej

• czynność została dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy

• nieważność względna - na wniosek określonej osoby do odpowiedniego organu

• sankcja karna (represyjna, penalna) - pozbawienie naruszyciela zakazu cennych dla niego dóbr

• funkcje kary:

• odpłata

• resocjalizacja przestępcy

• odstraszenie przestępcy od popełnienia w przyszłości czynów karalnych

• izolacja przestępcy od społeczeństwa

• izolacja przestępcy na zawsze

sankcja skupiona - reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na działaniu sformalizowanej instytucja, podjętym w przepisanym trybie

sankcja rozproszona - reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polegająca na potępieniu i odrzuceniu ze strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z powinnością

16. Przepis prawny - klasyfikacje (W. - VI/13) -----> OK

ogólna klasyfikacja:

• ogólne (leges generale) - regulują szeroki zakres spraw, szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne reguły zachowania

• szczegółowe (leges speciale) - ustanawiają wyjątki i odrębne uregulowania

rodzaje przepisów:

• odsyłające - ustanowione w celu uniknięcia kilkakrotnego powtórzenia tych samych treści, dzięki nim można zmniejszyć objętość aktów normatywnych

• odesłania wewnątrzsystemowe - do innych przepisów prawnych

• odesłania pozasystemowe - wzorów postępowania poszukują w innych niż prawo systemach normatywnych

• odsyłania do kodeksów etyki zawodowej

• odsyłania do szczególnych zasad moralnych

• odsyłania do powszechnie uznawanych i dość jednolicie pojmowanych wartości

• blankietowe - wskazują na organ państwa, który reguły takie ma dopiero wprowadzić - pozwala to uniknąć zbyt wielkiego luzu decyzyjnego

• przejściowe

• o charakterze kolizyjnym - regulujące nadmiar prawa powstałego pod rządami wcześniej obowiązujących przepisów oraz powstałych pod rządami nowych przepisów, które bezpośrednio zastąpiły przepisy dawne

• o charakterze regulacji ad hoc - regulują stan rzeczy tymczasowo, na niedługi okres czasu

• uchylające (derogacyjne) - określają które z dotychczas obowiązujących aktów normatywnych lub przepisów zostają uchylone wraz z wejściem w życie nowego aktu normatywnego

• wprowadzające - zawierają postanowienia co do terminu i trybu wejścia w życie nowo ustanowionego aktu normatywnego

• końcowe - zbiorcza nazwa dla przepisów uchylających i wprowadzających (bo na końcu aktu normatywnego)

18. Relacja: norma prawna - przepis prawny (W. - VI/12)

treść prawa wyrażają normy, przepisy są formą słowną, w którą ujęta jest ta treść

normy prawne wyprowadzane są z przepisów

norma prawna może być zawarta w różnych aktach normatywnych

18. Norma kolizyjna i jej budowa ----> OK

norma kolizyjna - określa sposób postępowania, gdy nie wiemy który system normatywny wybrać np. Jeżeli wystąpiły jakieś okoliczności, to stosujemy system prawny państwa A(lub B,C,D)

norma nie rozstrzygająca o prawach i obowiązkach osób występujących w stosunkach prawnych, ale wskazująca jedynie na ten system prawny, który będzie właściwy do oceny praw i obowiązków, czyli wskazująca prawo, w jakim należy szukać norm merytorycznych

• zakres (hipoteza) - jaka musi pojawić się sytuacja

• łącznik (dyspozycja) - odsyła do systemu prawnego

19. Klauzule generalne (pojecie, funkcje) ------> OK

Wśród norm prawnych spotykamy normy ogólne - świadomie niedoprecyzowane, wobec których podmiot ma pewien luz interpretacyjny. Ta swoboda nie jest jednak absolutna, gdyż granice decyzji wytyczone są przez zawarte w przepisach odesłania pozasystemowe - w tekstach aktów normatywnych spotykamy pozaprawne kryteria ocen przez użycie takich określeń jak „dobra wiara”, „społeczno-gospodarcze przeznaczenie rzeczy”, bądź też odesłanie wprost do pozaprawnych porządków normatywnych, np. Do zasad współżycia społecznego. Przepisy wprowadzające takie sposoby regulacji to klauzule generalne.

klauzule generalne- przepisy, które wprowadzają pozaprawne sposoby regulacji; oddziałują na stosowanie konkretnych przepisów prawa

zapewniają elastyczność prawa oraz określone sposoby interpretacji takich subiektywnych zwrotów jak „dobra wiara”, „ważne powody” itd.

20. Obowiązywanie prawa w czasie; desuetudo

• obowiązywanie w ujęciu aksjologicznym - zgodność norm z podstawowymi wartościami lub normami moralnymi, polegająca na uznaniu norm stanowionych za niewiążące w wypadku ich niezgodności z określonymi wartościami

• realistyczne obowiązywanie prawa - polega na występującym w masowej skali zjawisku zgodności zachowania adresatów z tymi normami. Można mówić, że prawo nie obowiązuje, jeśli się stwierdzi, że w masowej skali jego adresaci zachowują się niezgodnie z dyspozycjami norm w warunkach określonych przez hipotezy. Pojawia się problem odwyknienia (desuetudo) - zjawiska długotrwałego niestosowania lub nie przestrzegania norm lub przepisów prawnych

• formalne - polega na uznaniu, że prawo obowiązuje gdy zostało ustanowione, właściwie ogłoszone, nie zawiera postanowień sprzecznych i nie zostało uznane za sprzeczne z konstytucją - wyklucza się istnienie desuetudo, gdyż przepisy prawne obowiązują tak długo, aż nie zostaną uchylone

obowiązywanie w czasie - norma obowiązuje od momentu, który wyznacza ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od dnia opublikowania. W Polsce obowiązuje generalna zasada, że akty normatywne wchodzą w życie po 14 dniach od daty opublikowania w oficjalnym organie publikacyjnym, chyba że przepis wprowadzający podaje jakiś inny termin. Jeśli ustawodawca chce, aby akt normatywny obowiązywał od innego dnia, zamieszcza zastrzeżenie będące częścią przepisów końcowych. Czas dzielący dwie daty opublikowania i wejścia w życie określa się mianem vacatio legis - jest on wykorzystywany na zapoznanie się z nowym prawem. Zwykle akty normatywne nie przewidują końcowego obowiązywanie, są jednak wyjątki, jak choćby obowiązywanie ustawy budżetowej do 31 grudnia każdego roku

Desuetudo - odwykniecie - zjawisko długotrwałego niestosowania lub nieprzestrzegania normy. Mogą to być normy sankcjonowana (gdy nie przestrzegana dyspozycja) i sankcjonująca (gdy nie przestrzegana przez adresata wtórnego - państwo - nie korzysta ze swych kompetencji i nie stosuje sankcji). Koncepcja ta spotyka się z wątpliwościami - kto, kiedy i w jakim trybie może stwierdzić odwyknięcie. Ponadto organy państwa nie zawsze mają możliwość odstąpienia od normy może bowiem to zależeć od innych podmiotów. Trzeba zaznaczyć że desuetudo dot. Norm nie przepisów. Przepisy archaiczne mogą zostać poddane wykładni, by norma wychodząca z nich nie budziła wątpliwości.

21. Obowiązywanie prawa w przestrzeni

prawo wewnętrznkrajowe obowiązuje na całym terytorium państwa, może też obowiązywać na część, np. prawo miejscowe. Każdy, kto znajduje się na terytorium danego państwa, podlega jego prawu. Umowy międzynarodowe prawa publicznego nie stosują sankcji prawa wewnątrzkrajowego wobec niektórych podmiotów np. personelu dyplomatycznego. Obserwuje się rozwój ponadpaństwowych systemów ochrony praw człowieka, usprawiedliwiających międzynarodowe interwencje w celu ochrony tych praw. Prawo wewnątrzkrajowe dopuszcza w pewnych przypadkach stosowanie prawa obcego, np. w prawie małżeńskim przy zawieraniu małżeństwa przez osoby o różnych narodowościach

22. Konflikty hierarchiczne przepisów prawa

czy mi się wydaje czy ten temat poruszył Winczorek na stronie 127 u dołu?

Do konfliktów hierarchicznych mają zastosowanie reguły kolizyjne porządku hierarchicznego.

23. Sprzeczności w prawie (W. - VIII/5) ---->>> OK

Sprzeczności norm:

• sprzeczności logiczne

• N1 nakazuje, a N2 zakazuje

• N1 nakazuje, a N2 dozwala

• N1 zakazuje, a N2 dozwala

• przeciwieństwa logiczne - 2 lub więcej norm nakazuje adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są z naszą wiedzą niemożliwe do zrealizowania. W tym przypadku konieczne jest odwołanie do wiedzy pozaprawnej. Przykład: „Bądź jutro całą dobę w Rzeszowie”

• niezgodności prakseologiczne - zachowanie zgodne z pierwszą normą unicestwia skutek zachowania zgodnego z 2gą normą. Przykład: „Otwórz drzwi, jeśli są zamknięte.”

Reguły kolizyjne pozwalające na usuwanie sprzeczności:

• porządku hierarchicznego - norma wyżej usytuowana w hierarchii uchyla normę wcześniejszą. Lex superior derogat legi inferiori. Przykład: ustawa uchyla rozporządzenie

• porządku czasowego - norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą (chyba, że norma późniejsza jest normą niższego rzędu). Przykład: późniejsza norma w ustawie uchyla wcześniejszą, ALE późniejsza norma w rozporządzeniu nie uchyla wcześniejszej normy w ustawie

• porządku treściowego - norma szczegółowa uchyla normę ogólną (pod warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu) Lex specialis derogat legis generalis. Czas wprowadzenia nie gra roli, późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie uchyla szczegółowej.

24. Luka w prawie (W. - VII/6) ---->> OK

luka w prawie - taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest przez ustawodawcę zamierzony i gdyby ustawodawca działał racjonalnie, to stan ten uregulowałby

• konstrukcyjne luki w prawie:

• swoista luka w prawie - ustawodawca nie zakończył procesu ustawodawczego zgodnie z zapowiedzią

• luka techniczna - mimo zakończenia procesu legislacyjnego nie można ustalić norm regulujących określoną kwestię, przykład: utworzono instytucje ale nie nadano jej kompetencji

• luki aksjologiczne (pozorne) - luka, która istnieje w świadomości człowieka, oceniającego prawo

• luki logiczne - mają wynikać ze sprzeczności norm, jest to jednak wątpliwe w związku z istnieniem reguł kolizyjnych

Metoda usuwania luk - przede wszystkim analogia, czyli wnioskowanie z podobieństwa.

Przyjęcie tezy, że luki aksjologiczne są lukami pozornymi, a luki logiczne nie istnieją, prowadzi do wniosku, iż metoda analogii w prawie znajduje zastosowanie do usuwania luk konstrukcyjnych

niektórzy uważają, że w systemie prawa nie ma luk, gdyż ustawodawca uregulował prawnie wszystko i tylko to, co chciał uregulować, niczego nie pozostawiając poza sferą swoich działań. Inni twierdzą, że poza kwestiami uregulowanymi istnieją też takie, które z różnych względów nie zostały uregulowane, choć powinny

25. Analogia w prawie

reguły inferencyjne - logiczne reguły wnioskowań, akceptowane i szeroko wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego, do reguł tych zaliczamy wnioskowanie przez analogię, które znajduje zastosowanie przy usuwaniu luk w prawie

rodzaje analogii

• analogia z ustawy - polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką prawną

• analogia z prawa - polega na sformułowaniu nowej normy, która regulowałaby stan rzeczy objęty luką na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy

nauka i praktyka prawa nie są zbyt przychylne analogiom w prawie - w prawie karnym są one niedozwolone

26. Źródła prawa - analiza pojęcia

fons iuris (łac.), różnoznacznie rozumiane - przez źródła prawa rozumie się zazwyczaj akty normatywne, które zawierają przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa

• w znaczeniu materialnym - ma się na uwadze ogół okoliczności o ekonomicznym, kulturowym, politycznym charakterze, których oddziaływanie wpłynęło na treść i formę obowiązującego w danym państwie prawa

• w znaczeniu instytucjonalnym - instytucje, które tworzą prawo lub sankcjonują np. organy władzy publicznej, których decyzja przesądziła o treści danej normy prawnej

• w znaczeniu faktowym - fakty tworzące prawo, będące dziełem różnych instytucji funkcjonujących w różnym trybie i podejmujących decyzje o różnym charakterze prawnym np. umowy międzynarodowe, orzeczenia sądowe itp.

źródła poznania prawa - dokumenty i publikacje zawierające informacje prawne, a także pomniki literatury pięknej, z których można zaczerpnąć wiadomości o prawie współcześnie lub kiedyś obowiązującym

27. Polski system źródeł prawa

prawo powszechnie obowiązujące - normy nakładające na podmiot prawa ciężary i obowiązki

• konstytucja - ustawa zasadnicza

• jedyny akt normatywny o tej nazwie (inaczej jest tylko w państwach federalnych)

• najwyższa moc, prawny fundament państwa

• uchwalenie nowej czy też zmiany obowiązującej konstytucji odbywają się w szczególnym trybie, przy bardzo wysokich wymogach formalnych - uniemożliwia to zmianę konstytucji w sposób pochopny i nieprzemyślany

• zawiera postanowienia odnoszące się do podstawowych zasad ustroju politycznego, społecznego, gospodarczego państwa

• umowy międzynarodowe i prawo europejskie

• konstytucje demokratyczne uznają je za część krajowego porządku prawnego

• ratyfikacja dokonywana jest przez uprawniony konstytucyjnie organ, zaś jej warunkiem jest wyrażenie zgody w formie ustawy, przed którymi ratyfikacja ma pierwszeństwo

• ustawa

• akt parlamentu, który może być uregulowana każda kwestia nie będąca kwestią regulacji konstytucji - niektóre kwestie jak np. budżet państwa muszą być uregulowane drogą ustawy

• z ustawą muszą być zgodne wszystkie niższe akty normatywne, zaś sama ustawa musi być zgodna z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• akty normatywne o randze ustawy

• dekrety prezydenta Mościckiego na mocy noweli sierpniowej z 1926 roku, wydawane w momencie rozwiązania parlamentu lub w sprawach ważnych

• dekrety prezydenta Mościckiego na mocy konstytucji kwietniowej

• dekrety Rady Państwa 1947-1989 wydawane między sesjami sejmu

• art. 234 Konstytucji przewiduje, że w wypadku niemożności zwołania sejmu w stanie wojennym prezydent może wydać dekret z mocą ustawy

• rozporządzenia wykonawcze

• musi być zgodne z wyższymi aktami normatywnymi

• może zostać nakazane lub upoważnione przez ustawę

prawo o charakterze wewnętrznym - normy obowiązujące wewnątrz organów władzy publicznej np. uchwały, zarządzenia ministrów, prezydenta itp.

28. Źródła prawa międzynarodowego oraz UE

Źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym rozumiane są jako formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego. Są to więc takie formy, w których przejawia sie wola państw (lub innych podmiotów prawa międzynarodowego) tworzących prawo. Należą do nich przede wszystkim umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe.

1. umowa międzynarodowa

  - podstawowe obok zwyczaju źródło prawa międzynarodowego

  - z reguły bardziej precyzyjna i jasna w porównaniu z normami zwyczajowymi

   -umowa międzynarodowa jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a więc uprawnienia i obowiązki

2. zwyczaj

   - zwyczaj można określić jako zgodne postępowanie państw tworzące prawo

   - do istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie: zgodna praktyka państw (element obiektywny) oraz przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny)

 

 

 

Na system prawny UE składają sie akty prawne o charakterze pierwotnym i wtórnym.

 

1. prawo pierwotne - tworzą je przede wszystkich traktaty założycielskie Wspólnot:

   - Wspólnoty Europejskiej

   - Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej

Do źródeł prawa pierwotnego zalicza sie także traktaty nowelizujące traktaty założycielskie:

   - Jednolity Akt Europejski z 1986r.

   - Traktat o Unii Europejskiej z 1992r.

   - Traktat Amsterdamski z 1997r.

   - Traktat Nicejski z 2001r.

Do prawa pierwotnego zalicza się umowy międzynarodowe, w szczególności:

   - umowy o przystąpieniu nowych członków

   - umowy o stowarzyszeniu

Źródłami prawa pierwotnego są także ogólne zasady prawa, na które składają się:

   - ogólne zasady wspólne wszystkim systemom prawnym państw członkowskich

   - ogólne zasady prawa międzynarodowego

   - prawa i wolności fundamentalne

  

2. prawo wtórne - stanowione przez Wspólnoty

Prawo wtórne tworzone jest przez organy wspólnotowe na podstawie traktatów założycielskich. Do prawa wtórnego zalicza się:

   - rozporządzenia - mają zasięg ogólny i są bezpośrednio stosowane, co oznacza, iż obowiązują one zarówno państwa, jak i ich obywateli  i nie wymagają żadnych dodatkowych zabiegów transformacyjnych do porządku prawa krajowego

   - dyrektywy - są najczęściej skierowane do wszystkich państw członkowskich, od których wymaga się, aby podjęły konieczne środki do osiągnięcia zawartych w dyrektywach celów. Adresatom pozostawia się swobodę doboru metod i określania sposobów wykonania tych aktów.

   - decyzje -  mają charakter indywidualny, są wiążące dla adresata. mają za zadanie ustalenie ścisłych reguł postępowania w konkretnych przypadkach; mogą być skierowane do państw członkowskich, do poszczególnych przedsiębiorstw i osób prywatnych.

Nie mają charakteru wiążącego opinie i zalecenia.

TE SAME ŹRÓDŁA PRAWA EUROPEJSKIEGO ---> W SKRÓCIE :)

Źródła prawa Europejskiego

• PIERWOTNE

• traktaty ustanawiające Wspólnoty

• niepisane zasady prawne

• prawo zwyczajowe

• POCHODNE

• Rozporządzenie - akt prawny zawierający normy prawne, mają bezpośrednią moc obowiązywania w państwach członkowskich, są publikowane w dzienniku urzędowym Wspólnot Europejskich

• Dyrektywa - wiąże państwo tylko co do celu, jaki należy osiągnąć, pozostawiając mu swobodę wyboru drogi; państwa są obowiązane dokonywać wykładni prawa wewnętrznego zgodnie z treścią dyrektyw, wydawane są przez Radę UE

• Decyzja - dotyczy indywidualnego przypadku - może być skierowana do osób fizycznych i osób prawnych lun państwa członkowskiego

• Zlecenie i opinia - nie mają mocy wiążącej; wydawane są głównie przez Komisję Europejską

• Nieoznaczone akty prawne: rezolucje, uchwały, projekty, komunikaty etc.

29. Problem legalności aktów prawnych

Naruszenie legalności aktów prawnych może być badane we wszystkich stadiach procesu legislacyjnego

• Czy osoby pracujące nad aktem normatywnym zostały o tym w sposób właściwy powiadomione (terminowo, z uwzględnieniem opóźnień Poczty)

• Podczas spotkania konsultacyjnego  czy quorum jest rzeczywiste czy nie (czy właściwie liczone)

• Jak zostało zaplanowane spotkanie, a jak zrealizowane

• Czy drugi termin spotkania został wyznaczony na inny dzień tygodnia

• Jak odbywa się głosowanie  tajne, jawne, półtajne (część ludzi wyrzucana z sali i głosowanie przez podniesienie ręki)

• Deformacje wyników:

• Jawne: głos oddany może być kilkakrotnie, ktoś może opuścić salę przed tym jak jego głos jest policzony

• Tajne: ktoś wypełniając kartę popełni błąd i weźmie drugą - czy jest to legalne?

• Określenie większości - zwykła, bezwzględna, kwalifikowana - trudne do określenia

• Jak układana jest lista (ludzie chętniej głosują na tych, co są na górze)

• Sposób oddania głosu (jeśli znak wyjdzie poza kwadrat to komisja wyborcza decyduje o jego ważności  dlatego powinna być zróżnicowana społecznie)

• Czy dobrze przeliczono wyniki? (fałszerstwo, manipulacje, mimowolne błędy, wiele urn, łatwo o fałszerstwo)

• Po głosowaniu rzetelna analiza głosów (w małych grupach łatwiej o nią)

• Kwesta podpisu (nie ta osoba podpisała, bo np. minister wyjechał i zrobił to za niego podsekretarz, choć nie ma takich uprawnień)

• Ogłoszenie aktu - musi być w organach promulgacyjnych

30. Publikacja aktów prawnych, organy promulgacyjne

akt normatywny - dokument władzy publicznej zawierający normy prawne, regulujący jakiś zespół stosunków społecznych, będący tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych

warunkiem wejścia w życie aktu prawnego jest jego ogłoszenia (promulgacja). Według obecnych unormowań akty prawne ogłaszane są w Dzienniku Ustaw RP. Obwieszczanie aktów prawa miejscowego może mieć różne formy - od rozplakatowania obwieszczeń, poprzez wywieszki w urzędach aż po zwykłą informację na tablicy ogłoszeń.

Akty normatywne prawa o charakterze wewnętrznym są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym „Monitor Polski” lub w innych dziennikach urzędowych (np. ministrów)

Jeśli przy druku aktu normatywnego zdarzył się błąd na tyle istotny, że może utrudnić stosowanie opublikowanych przepisów, dokonuje się wówczas sprostowania takiego błędu - następuje to w drodze obwieszczenia w tym samym dzienniku urzędowym, w którym akt był ogłaszany.

31. Budowa aktu normatywnego

• nazwa rodzajowa aktu normatywnego (ustawa, rozporządzenie)

• data uchwalenia aktu

• tytuł określający zapis przedmiotowy (o ...)

• preambuła (arenga) - uroczysty wstęp, w którym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego, zamierzone cele - nie jest elementem koniecznym, występuje sporadycznie, często w przypadku konstytucji

• część ogólna - obejmuje przepisy, które zawierają elementy wspólne (zwykle elementy hipotez), umieszczone są tu również definicje legalne, które wyjaśniają znaczenie pojęć używanych w danym akcie

• część szczególna - zawiera zasadniczą materię aktu normatywnego, odnoszącą się do dyspozycji i, niekiedy, sankcji

• przepisy końcowe - termin wejścia aktu w życie, akty normatywne uchylane niniejszym aktem

• podpis - w wypadku ustaw prezydencki

materia zawarta w akcie normatywnym jest usystematyzowana w części, księgi, tytuły, działy, rozdziały, artykuły, paragrafy, punkty, ustępy, wszystkie numerowane, przy czym numeracja musi być w całym akcie ciągła

32. Pojecie rodziny prawa; specyfika wybranych rodzin prawa.

pojęcie rodziny prawa

rodzina prawa - zespół norm prawnych tworzący się według podobieństwa i asymilacji następujących cech:

• sposób powstawania

• wspólna historia rozwoju

• zasięg geograficzny

np. rodzina prawa anglosaskiego - zmieszanie prawa celtyckiego z saksońskim, wymieszanie się norm prawnych i stworzenie nowych kodyfikacji po podboju Wielkiej Brytanii przez Wilhelma Zdobywcę w 1066 roku, utworzenie własnych zasad i terminów prawnych, odrębność od istniejącego na kontynencie prawa romańskiego

33. Źródła prawa w różnych rodzinach (systemach) prawa.

rodzina prawa religijnego:

• kanonicznego

• prawo boskie - Stary Testament

• prawo ludzkie

• apostolskie - bosko-apostolskie i apostolskie stworzone przez uczniów Chrystusa i zapisane w Nowym Testamencie

• kościelne - ustanowione przez papieża

• bulla - pisma papieskie wielkiej wagi w języku łacińskim

• breva - mniej uroczyste pismo, czasem w języku naturalnym

• listy apostolskie

• encykliki

• prawo soborowe

• prawo zakonne

• kodeks kanoniczny

• konkordat - połączenie elementów prawa kanonicznego ze świeckim prawem, głównie administracyjnym i międzynarodowym

• islamskiego

• ucieczka Mahometa z Mekki do Medyny (VII w.)

• Koran

• powtarzane przypowieści o Allah

• tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenia (dżihad itd.)

34. Wykładnia prawa

wykładnia (inaczej interpretacja) prawa oznacza proces ustalenia właściwego ustalania przepisów prawnych. Przedmiotem wykładni nie są normy, ale przepisy prawne, jest ona bowiem jedną z czynności wiążących się z wyprowadzaniem norm prawnych z przepisów

dwa stanowiska wobec wykładni

• klasyfikacyjna koncepcja wykładni - wykładni dokonuje się tylko na tyle, o ile wymagają tego niejasności tekstu, które wykładnia ma usunąć i jest to jej jedyne działanie

• zwolennicy tej koncepcji mówią, ze nie powinno się dokonywać wykładni tego, co jest jasne, zaś potrzeba wyprowadzenia wykładni wynika z:

• nieuniknionych naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego

• błędów popełnionych przez ustawodawcę

• zamierzonych i świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę nieostrości wypowiedzi normatywnych, co ma niekiedy związek z rozchwianiem się jego preferencji aksjologicznych i politycznych

• zestarzenia się regulacji normatywnych oraz pojawienia się rozziewu między regulacją normatywną a rzeczywistością

• derywacyjna koncepcja wykładni - wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalenia normy prawnej - wykładnia jest tu traktowana jako konieczna czynność w procesie wyprowadzania norm prawnych z przepisów

• zwolennicy tego stanowiska uważają argumenty klasyfikacyjnej koncepcji za niewystarczające - podstawowym zadaniem wykładni jest odkodowanie normy z przepisów, a nawet sformułowanie pełnej reguły zachowania ze wszystkimi warunkami składającymi się na hipotezę, dyspozycję i sankcję

rodzaje wykładni prawa

zróżnicowanie wykładni ze względu na podmiot jej dokonujący:

• wykładnia autentyczna - dokonywana przez tego, kto przepis ustanowił

• wykładnia legalna - dokonywana przez upoważniony do tego organ państwa (1947-1989 Rada Państwa, 1989-1997 Trybunał Konstytucyjny, Konstytucja 1997 nie wyznaczyła nikogo do oficjalnego pełnienia roli wykładniczej)

• wykładnia operatywna - na użytek aktów stosowania prawa objętych kompetencją danego organu mogą jej dokonywać wszystkie organy władzy publicznej, szczególne znaczenie ma tu wykładnia sądowa

• wykładnia doktrynalna - każdy może dokonać prywatnie wykładni prawa na swój użytek, lecz nie ma ona dla nikogo mocy wiążącej

zróżnicowanie wykładni ze względu na sposób jej wykonywania:

• wykładnia językowa - polega na wykonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego

• wykładania systemowa - polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu normatywnego

• wykładnia funkcjonalna - jej istota wyraża się w ustaleniu znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis

• wykładnia porównawcza - polega ona na ustaleniu znaczenia przepisów przez porównanie ich z innymi

zróżnicowanie wykładni ze względu na jej wyniki

• wykładnia literalna (dosłowna, ścisła) - występuje wtedy, gdy spośród różnych znaczeń uzyskiwanych za pomocą odmiennych rodzajów wykładni wybierzemy to, które zostało ustalone dzięki zastosowaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka

• wykładnia rozszerzająca - polega na porównywaniu wyniku wykładni językowej oraz wykładni systemowej

• wykładnia zwężająca - przyjmuje węższe rozumienie przepisu niż wynikałoby to z wykładni literalnej

35. Specyfika rozumowań prawniczych

Są to metody badawcze prawa:

1. analiza językowo-logiczna tekstów prawnych - połączenie logiki z językoznawstwem, oraz metody rozumowań jurycznych wypracowane prze tradycję prawa, służących głównie wykładni prawa. Są to: wykładnia rozszerzająca i zwężająca, wnioskowanie przez analogię, reguły typu norma szczegółowa uchyla ogólną

2. metody badawcze socjologii i psychologii (podejście empiryczne)- badaniem są masowe i powszechne zachowania jednostek, funkcjonujących w społeczeństwie. Korzysta się w nich np., ze statystyki, introspekcji i metod behawioralnych

3. filozoficzna refleksja nad naturą wartości (podejście filozoficzne)- przejawy, poznawanie norm, studia nad językiem (Wittgensteina można podać, żeby rzucić mądrym nazwiskiem:P)

4. porównawcze (komparatystyczne - porównanie instytucji, systemów prawa, zachowań

5. historyczne - uwzględniające czynnik czasu i zmienności kultur jako determinantów zmienności w prawie i zachowań społecznych (to coś jakby definicja prawa w szerszym znaczeniu)

36. Domniemanie prawne

Domniemanie - to założenie, że jest prawdziwym fakt, co do którego nie ma pewności czy jest prawdziwy.

Domniemania dzieli się na:

• prawne - np.: domniemanie niewinności i podejrzanego i oskarżonego. Do obalenia tego domniemania zmierza proces karny,

• faktyczne - np.: domniemywa się, że po deszczu jezdnia jest śliska,

oraz na:

• wzruszalne (łac. preasumptio iuris tantum) - można je obalić dowodem przeciwnym - np.: domniemanie niewinności,

• niewzruszalne (łac. preasumptio iuris ac de iure) - nie można go obalić dowodem przeciwnym; obecnie w Polskim prawie nie ma domniemań niewzruszalnych

DOMNIEMANIA PRAWNE I ICH ROLA W REGULACJI PRAWNEJ:
Nie dowodzi się faktów, które są :
- powszechnie znane
- urzędowo znane sądowi
- urzędowo zaświadczone w dokumentach
- przyznane przez stronę przeciwną
- ustalone przez wnioskowanie z innych ustalonych faktów - domniemanie faktyczne
- domniemania ustanowione przez prawo gdy nie zostały one obalone dowodem przeciwnym - domniemanie prawne

Reguły proceduralne - pomagają ustalić prawdę formalną, reguły rozumowania prawniczego zawarte w przepisach prawnych. Ustalają jaki fakt należy uznać za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu. Nakładają obowiązek rozstrzygnięcia. Mogą wyraźnie wskazywać jakiego typu rozstrzygnięcie należy wydać.

Domniemanie faktyczne - rodzaj wnioskowania na podstawie pewnych faktów o innych, pozostających z pierwszymi w logicznym związku. Często występuje w życiu codziennym. Pewne założenie, hipoteza, że w pewnych sytuacjach jest tak a nie inaczej. Przypuszczenie opiera się na określonych podstawach. Przedmiot domniemania - prawdopodobny (możliwy do zaistnienia).LOGICZNY wniosek - istnienie związku przyczynowego - kryterium prawdopodobieństwa. Jeśli dwa typy zjawisk łączy wysoki stopień współwystępowania i pojawia się udowodniony fakt, wtedy można domniemywać o istnieniu faktu nieudowodnionego, występującego często przy zaistnieniu faktu pierwszego. Domniemanie może być wzruszone.

Domniemanie prawne - nie odwołuje się do naszej wiedzy, czy intuicji. Ma bezpośrednie odzwierciedlenie w normie prawnej, wyrażone jest w przepisie prawa. Stanowi ustawowe dopuszczenie istnienia pewnego faktu trudnego do dowiedzenia na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego. Ustawodawca poprzez normę nakazuje uznać za istniejący element stosunku prawnego jeśli został udowodniony fakt, który z tym elementem z reguły współwystępuje. Zamiast wiązać skutki prawne z faktami rzeczywistymi prawo nakazuje wiązać je z innymi, których zaistnienie pozwala domniemywać, że zaszły fakty poszukiwane, których udowodnienie w danym momencie nie jest możliwe. Prawo nakazuje lub umożliwia wiązanie skutków prawnych z faktami formalnymi prawdopodobnymi lecz nie tworzącymi rzeczywisty obraz sprawy.

3 elementy przepisu zawierającego domniemanie prawne:
a) przesłanka domniemania - zwana podstawą określa zbiór lub klasę sytuacji, dla których ustanowiono odpowiednie domniemanie. Zawiera okoliczności, które muszą być udowodnione.
b) Funktor domniemaniotwórczy - „domniemywa się” powinien być rozumiany jako nakaz przyjęcia faktów oznaczonych we wniosku domniemania z mocy samego prawa tj. bez przeprowadzania postępowania dowodowego gdy udowodniona zostanie przesłanka
c) Wniosek - obowiązek określenia następstw, jakie narzuca odpowiedni przepis prawa

Domniemanie wiąże sąd dopóki nie zostanie wzruszone. Wzruszenie może nastąpić mocą dowodu przeciwnego. Poprzez dowód obala się zawsze wniosek. Ciężar dowodu spoczywa zaś na tym, kto chce domniemanie obalić.

Domniemania prawne można podzielić na:
- takie, które dla wywołania skutków przeciwnych wymagają określonej procedury przewidzianej przez prawo
- takie, które nie wymagają dla zaistnienia skutków prawnych żadnej procedury

37. Obowiązek i uprawnienie

obowiązek - polega na tym, ze norma prawna ustanawia dla danego rodzaju adresatów i w danych warunkach nakaz lub zakaz określonego zachowania - od obowiązku należy odróżnić poczucie obowiązku, które jest kategorią psychiczną, etyczną lub społeczną

uprawnienie - polega na tym, że norma prawna przeiduje dla adresatów danego rodzaju, w danych warunkach pewną możliwość zachowania się, ale zachowanie to nie jest obowiązkiem adresata

• uprawnienia podmiotów do własnych zachowań - wynikają z obowiązywania norm prawnych oraz z zakazu ingerencji w określoną sferę zachowań podmiotu uprawnionego

• wolności prawnie chronione - sytuacje, które polegają na możliwości podejmowania zachowań o charakterze czynów; immunitety (przypadek szczególny)

• prawa-upoważnienia - określone przez prawo uprawnienia do dokonywania istotnych prawnie czynności konwencjonalnych; przywileje

• uprawnienia sensu stricto - uprawnienia jednego podmiotu odpowiadają obowiązkowi drugiego podmiotu wobec pierwszego

38. Stosunki prawne (definicja, budowa, rodzaje)

stosunki prawne są jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich relacji pomiędzy przynajmniej dwiema osobami, w których zachowania jednej strony wywołuję reakcje drugiej strony i podlegają kontroli norm społecznych - w stosunkach prawnych występuje zależność między podmiotami prawa. Dzięki koncepcji stosunku prawnego bierzemy pod uwagę dynamikę relacji między ludźmi wynikającą z tego, że prawne obowiązki i usprawnienia uczestników zmieniają się wraz z ich zachowaniami

rodzaje stosunków prawnych

zróżnicowanie ze względu na metodę regulacji prawnej

• stosunki cywilnoprawne

• strony są równoprawne

• nawiązanie stosunku jest często dobrowolne

• przedmiot i treść stosunków są określane swobodnie przez strony

• obowiązuje sankcja nieważności lub egzekucyjna

• stosunki prawno-administracyjne

• strony nie są równoprawne

• stosunek prawny może nie być dobrowolny dla jednej lub obu stron

• podmiot i treść stosunku są z reguły normą iuris cogentis, a zatem nie mogą być dobrowolnie ustalane przez strony

• obowiązuje sankcja egzekucyjna lub karna

• stosunki prawno-karne

• nawiązywanie są w wyniku popełnienia przez indywidualnego sprawcę czynu zabronionego

• stroną tego stosunku obok przestępcy jest państwo działające za pośrednictwem organów, nie są to więc stosunki równorzędne

• położenie prawne stron wyznaczone jest przez normy o charakterze iuris cogentis

• obowiązują sankcje karne, egzekucyjne

zróżnicowanie ze względu na liczbę podmiotów

• stosunki prawne dwustronne

• stosunki prawne jednostronne

zróżnicowanie ze względu na stopień aktualizacji

• stosunki dwustronne zindywidualizowane - wskazanie tożsamości stosunki

• stosunki jednostronne zindywidualizowane - tylko jedna osoba musi być wskazana co do tożsamości, inne występują anonimowo

• stosunki obustronne niezidnywidualizowane - żaden podmiot nie jest znany co do swojej tożsamości

39. Fakty prawne - klasyfikacja

fakty prawne - wydarzenia powodujące powstanie lub zmianę stosunków prawnych

• zdarzenia - wydarzenia niezależne od woli ludzkiej, wynikające często z działania sił przyrody

• zachowania - zdarzenia zależne od ludzkiej woli

• czyny

• zgodne z prawem

• niezgodne z prawem

• czynności konwencjonalne

• czynności władcze organów władzy publicznej związane za stosowaniem prawa

• czynności władcze organów władzy publicznej związane z tworzeniem prawa

• czynności prawne wymagające oświadczenia woli przez osoby fizyczne lub prawne

40. Sprawiedliwość i sposoby jej klasyfikacji

Sprawiedliwość - koncepcja filozoficzna i prawna która w najogólniejszym sensie oznacza równe, uczciwe i moralne traktowanie wszystkich ludzi, szczególnie w relacjach społecznych, ale także rodzinnych i osobistych.

Wg Arystotelesa

• sprawiedliwość wyrównawczą (komutatywną)

• sprawiedliwość rozdzielczą (dystrybutywną).

Sprawiedliwość wyrównawczą wymaga by, zakup towaru był za cenę nie niższą niż koszty wytworzenia tego produktu, a za sprawiedliwość rozdzielcza zakłada, że każdy kto uczestniczył w produkcji tego towaru musi dostać jakąś cześć zysku, która jest proporcjonalna do jego wkładu pracy.

Materialne koncepcje sprawiedliwości:

1. każdemu to samo - czyli pogląd zakładający, że wszyscy członkowie społeczności powinni być traktowani jednakowo, niezależnie od jednostkowych uwarunkowań. W praktyce zaprzeczenie zasady sprawiedliwości społecznej ze względu na utopijny charakter.

2. każdemu według jego zasług - każdy członek społeczności powinien być traktowany według swoich zasług. To kryterium należy do subiektywnych, rodzi się bowiem pytanie: jak owe zasługi mierzyć?

3. każdemu według jego dzieł - pod uwagę brane są efekty działalności jednostki, a nie wkład pracy. Jest to kryterium pragmatyczne, jego stosowanie w praktyce przyczynia się do wykształcania elit gospodarczych. W tym ujęciu nie są uwzględniane naturalne uwarunkowania jednostki, które wpływają na efektywność jego pracy.

4. każdemu według potrzeb - jest to zasada oparta na miłosierdziu, zakłada równość w zaspokajaniu podstawowych potrzeb jednostki. Znajduje zastosowanie w nowoczesnym prawodawstwie socjalnym i koncepcjach państwa opiekuńczego.

5. każdemu według pozycji - kryterium arystokratyczne wywodzące się z hierarchicznej budowy społeczeństwa. Zakłada dystrybucję dóbr według pozycji społecznej. Konsekwencją takiego ujęcia jest stagnacja gospodarcza.

6. każdemu według tego, co przyznaje prawo - zasada niezwykle zawodna w praktyce, brak tu założenia, że prawo może być niesprawiedliwe.

Formalna koncepcja sprawiedliwości - (zasada zasad, zasada równej miary) - przez sprawiedliwość rozumie się właściwość czyjegoś postępowania (postawy) polegającą na równym traktowaniu podmiotów znajdujących się w jednakowej sytuacji lub noszących jednakowe cechy. Nie ważne jest jakie sytuacje i cechy bierzemy pod uwage jako kryteria rozdziału (dzieło, zasługę czy potrzebę). Istotne jest jednak, aby wszystkie osoby, które takiemu kryterium odpowiadają były identycznie potraktowane, np. Uzyskały dobro lub zostały obciążone w ten sam sposób

sprawiedliwość jako właściwość wyrokowania polegająca na wydawaniu przez sądy orzeczeń zgodnych z normami prawa. W szerszym znaczeniu - „sprawiedliwość proceduralna” tj o uczciwym i równym wobec wszystkich zainteresowanych posługiwaniu się procedurami decyzyjnymi prowadzącymi do stosowania prawa. Zachowanie odmienne jest jawną niesprawiedliwością.

41. Demokratyczne państwo prawne; praworządność

Państwo prawne cechuje się tym, że kładzie nacisk na:

• Realizację w państwie zasady podziału władz

• Zapewnienie w nim pewnej niezawisłości sadownictwa

• Istnienie sadowej kontroli stosowania prawa przez administracje państwową

• Istnienie sadowej kontroli stosowania prawa przez administracje państwową i samorządową

• Istnienie sadowej kontroli zgodności prawotwórstwa z konstytucja

• Zagwarantowanie każdemu prawa do sadu oraz uczciwego uczciwego bezstronnego procesu

• Przestrzeganie przez wszystkie organy władzy publicznej wyznaczonych im kompetencji oraz działanie zgodne z wymogami odpowiednich procedur decyzyjnych

• Istnienie i respektowanie wolności i praw człowieka i obywatela zgodnie ze współczesnymi ich uniwersalnymi standardami

• Przestrzeganie w procesie stanowienia i stosowania szeregu fundamentalnych zasad prawa, takich jak: indywidualizacji odpowiedzialności karnej, domniemania niewinności, nie działania prawa wstecz, ochrony uprawnień dobrze nabytych

• Respektowanie zasad: pewności prawa, jawności i jasności prawa, zachowania odpowiedniej vacatio legis, także pacta sunt serventa

42. Przestrzeganie i stosowanie prawa

• Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie.

• Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm - pierwotnych i wtórnych

Nieprzestrzeganie prawa może polegać na:

• Zachowaniu contra legem, zwykle zwanym naruszaniem prawa lub złamaniem prawa. Odmawianie posłuchu prawu możliwe jest tez przez zajęcie wobec niego postawy tzw. Obywatelskiego nieposłuszeństwa. Obywatel podejmujący takie działanie nie ma na względzie uniknięcia sankcji, lecz godzi się na jej zastosowanie. Czyni to w celu wyrażenia sprzeciwu wobec władz publicznych

Zachowaniu praeter legem (obok prawa), co stanowi często przypadek zwany nadużyciem prawa podmiotowego, albo omijaniem prawa lub obejściem prawa.

Proces stosowania prawa i jego etapy:

• Wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne: np. uzyskanie przez policje informacji, ze z sejfu zniknęły pieniądze

• Udowodnienie zaistnienia faktu: Udowodnienie dokonuje się w trakcie postępowania dowodowego. Kluczowe znaczenie mają następujące elementy:

-rozstrzygnięcie, co do ciężaru dowodu

-rodzaje dowodów dopuszczonych w postępowaniu

-sposób ich oceny przez organ stosujący prawo

-cele postępowania dowodowego

• Ustalenie norm obowiązujących:

- ustalenie, czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym czasie i miejscu

- wyprowadzenie normy z przepisów

• Subsumcja i podjecie decyzji: Stwierdzenie, iż udowodniony jednostkowy fakt należy do tej ogólnej kategorii faktów, do której odnosi się dana norma generalna i abstrakcyjna. Konsekwencja subsumcji jest ustalenie skutków prawnych danego faktu w świetle danej normy

• Wykonanie decyzji:

43. Informacyjne, motywacje i kontrolne działanie prawa

INFORMACYJNE DZIAŁANIE PRAWA

• Pomiędzy prawodawcą a adresatem musi zajść proces przekazania informacji o prawie obowiązującym

• Stąd należy się zastanowić: kto ma być adresatem, jakimi środkami należy się posłużyć przekazując informację o normie, aby proces ten był najbardziej skuteczny

• Osoba informatora  wiarygodna dla adresatów

• Treść komunikatu  argumenty pozytywne (nagrody) czy argumenty negatywne (kary)?

• Audytorium  jaka podatność na perswazję, jaki stopień konformizmu, jaka motywacja?

• Siła argumentacji normodawcy  dysponuje on lepszą znajomością zagadnień publicznych niż przeciętny obywatel (autorytet)

• Adresat bezpośredni to podmioty stosujące prawo

• Adresat pośredni to ogół obywateli bądź ich grupy

• Problem terminologii prawniczej  język fachowy lepiej oddają treść normy, ale są mniej zrozumiałe dla ogółu

• Bezpośrednie działanie informacyjne: gdy adresat normy prawnej dowiaduje się o jej treści za pośrednictwem organów promulgacyjnych (Dz.U., Monitor Polski etc) lub tam gdzie publikowane są one literalnie

• Pośrednie działanie informacyjne: gdy o normie prawnej dowiadujemy się z porady udzielonej przez adwokata, z dyskusji, artykułu lub sprawozdania z procesu etc.

• MOTYWACYJNE DZIAŁANIE NORMY PRAWNEJ

• Motywacyjne działanie  działanie skierowujące adresata na określone postępowanie

• Motywacja zasadnicza: tak, a nie inaczej należy postąpić, ponieważ poparte jest to autorytetem prawodawcy i zabezpieczone sankcją

• Motywacja techniczna: zawiera racjonalne argumenty, uzasadniające zalecony wzór postępowania np. w higienie, oświacie, rolnictwie etc. (tzw. podejście do prawa jako instrumentu inżynierii społecznej)

• KONTROLNE DZIAŁANIE NORMY PRAWNEJ

• Wzory zachowań sformułowane w dyspozycjach norm prawnych stają się pewnym układem odniesienia, kryterium porównania, w oparciu, o które kwalifikujemy określone postępowanie jako dozwolone bądź niedozwolone z punktu widzenia normy prawnej, która w szczególny sposób jest zabezpieczona (środkami przymusu!)

• Prawodawca zabiega jednak o pozyskanie aprobaty dla wydawanych przez siebie przepisów  chce internalizacji norm, z której wyrasta uznanie prawa jako pewnej wartości społecznej będącej czynnikiem ładu i porządku

44. Koncepcja racjonalnego prawodawcy

• zakładamy, że ustawodawca świadomie i rozmyślnie posługuje się określonymi wyrazami i zwrotami, ustawodawca, chce osiągnąć cel, który jesteśmy w stanie określić

• Przyjęcie założenia, ze wiedza, szczególnie naukowa, jest w stanie dostarczyć nam dostatecznie wiele informacji o świecie, aby moc przewidzieć skutki własnych działań lub decyzji

• Wyznaczenie celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o rzeczywistości dostępnej działającemu

• Kierowanie się spójnym systemem wartości, to znaczy m.in. uporządkowaniu rożnych celów cząstkowych i naczelnych naczelnych niesprzeczna hierarchie

• Wyznaczenie adekwatnych środków prowadzących do osiągnięcia wyznaczonych celów

Założenia racjonalnego prawotwórstwa:

• cele regulacji prawnej powinny być, w świetle wiedzy o rzeczywistości, możliwe do osiągnięcia

• Należy ustalić adekwatne środki prowadzące do osiągnięcia tych celów

45. Koncepcje polityki prawa

(XIX/XX w.)

Teorie prawnonaturalne: zadanie ustawodawcy - oficjalne zdeklarowanie zasad prawa wyższego (naturalnego), tworzenie prawa słusznego, sprawiedliwego;

Pozytywizm prawniczy: wiązanie prawa z państwem (zjawiskiem politycznym), istota prawa: ”wola ustawodawcy”, „cele”, „dążenia”, „zamiary”  ratio legis - racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego (antropomorfizacja instytucji ustawodawcy) - sztuczne, ustalenie tego, co ustawodawca chciał osiągnąć ex post, na podstawie analizy prawa stanowionego

Ratio legis - znaczenie w procesie dokonywania wykładni prawa (wykładni celowościowej)

Polityka prawa - dziedzina nauk prawnych, idea prawa jako porządku, który powinien służyć osiąganiu dobra wspólnego lub innych wartości przyjętych przez ustawodawcę, nie wyjaśnia zjawisk prawnych, prowadzi do znalezienia empirycznie sprawdzonych i skutecznych środków osiągania zamierzonych celów etycznych lub politycznych

L. Petrażycki - zadaniem polityki prawa jest urzeczywistnienie miłości powszechnej

Realizm prawniczy w USA - nauki prawne jako „inżynieria społeczna” - sposób na promowanie i chronienie interesów społecznych (ochrona własności, praw, reguły); ostateczny skutek pracy sędziów - ograniczenie konfliktów społecznych i większe bezpieczeństwo

46. Stanowienie prawa

Tworzenie prawa zwane jest inaczej powstawanie prawa - w teorii prawa jest to akt decyzyjny jednostronny, jest to podstawowa forma prawotwórstwa w systemie prawa stanowionego (civil law w przeciwieństwie do prawa anglosaskiego common law). Prawo może być tworzone w różny sposób:

• zwykłe stanowienie prawa (legislacja) 

• prawotwórcza praktyka organów państwowych

• umowa

• zwyczajny

Pierwsze prawo stanowione pojawiło się przed Chrystusem, ustanowione przez Hammurabiego. Stanowienie prawa jest podstawową formą stanowienia prawa. Stanowienie prawa jest całkowicie sformalizowanym procesem. Wyróżnia się następującymi cechami:

     Biorą w nim udział kompetentne organy.

     Stanowienie odbywa się na podstawie procedury ustawodawczej.

     Podstawy prawne tej procedury to konstytucja, bądź regulamin Sejmu i Senatu.

W procesie tym akty normatywne tworzone są w określonej formie (ustawy bądź rozporządzenia).

Wymagana jest promulgacja (ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku ustawowym co reguluje odpowiednia ustawa).  

Akt normatywny (akt prawotwórczy) - jest dokumentem władzy publicznej, który zawiera ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych. 

W procesie stanowienia prawa jest kreowane prawo, są tworzone normy które mają charakter generalny bądź abstrakcyjny. Stanowienie prawa jest to inaczej pisemne źródło prawa, innym źródłem jest umowa (odgrywa mniejszą rolę). Umowa jest źródłem prawa ponieważ contractus fecit ius inter partes (umowa tworzy prawo pomiędzy stronami). Więc jeśli mamy umowę najmu to warunki na jakich została zawarta tworzą prawo pomiędzy stronami. Umowa jako akt prawotwórczy ma przede wszystkim znaczenie w prawie cywilnym, gosp., pracy. Podstawowe źródło prawa stanowi umowa w pojęciu międzynarodowym (mam tu do czynienia z umowami bilateralnymi ewentualnie wielostronnymi). 

47. Fikcja powszechnej znajomości prawa

pogląd, że funkcjonowanie prawa, zwłaszcza w demokratycznym państwie prawnym, opiera się na założeniu, iż wszyscy adresaci obowiązującej normy prawnej - a więc zarówno podmioty obowiązane do jej przestrzegania, jak i organy powołane do jej stosowania - znają jej właściwą treść (tzw. fikcja powszechnej znajomości prawa) i że nikt nie może uchylić się od ujemnych skutków naruszenia tej normy na tej podstawie, że normy tej nie znał lub rozumiał ją opacznie (ignorantia iuris nocet). Zgodnie z przytoczoną zasadą, nie można się tłumaczyć nieznajomością prawa należycie ogłoszonego, przyjmuje się bowiem, że każdy zainteresowany treścią adresowanych do niego norm prawnych ma możliwość zapoznania się z obowiązującymi aktami prawnymi. Przyjęcie fikcji powszechnej znajomości przepisów prawnych zamieszczonych w należycie ogłoszonych i obowiązujących aktach prawnych jest konieczne ze względu na pewność i bezpieczeństwo obrotu prawnego.

48. Podstawowe zasady prawa cywilnego

• zasada równości stron

• zasada ochrony własności

• zasada swobody umów

• zasada ochrony praw nabytych i dóbr osobistych

• zasada nieretroakcji

• zasada współżycia społecznego

• zasada ciężaru dowodzenia

• zasada domniemania dobrej wiary

• pierwszeństwo dziedziczenia testamentowego nad ustawowym

• pacta sund servanda (umów należy dotrzymywać

• zasada swobody woli

Zasada nieretroakcji mówi, że ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Oznacza ona, iż prawo stanowione powinno w zasadzie wpływać na przyszłe zachowania jednostek, oraz nie należy zmieniać sytuacji prawnej podmiotu ustalonej pod rządami dawnej ustawy. Zasada współżycia społecznego. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Ciężar dowodzenia. W polskim prawie cywilny obowiązuje zasada, że: ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Zasada domniemania dobrej wiary Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

49. Podmioty prawa cywilnego (rodzaje, najważniejsze cechy)

Do podmiotów prawa cywilnego zaliczamy:

• osoby fizyczne

• osoby prawne

Osobą fizyczną jest każdy człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych. Każdy człowiek ma od urodzenia aż do śmierci zdolność prawną. Może być zatem nosicielem (podmiotem) praw lub obowiązków. Od zdolności prawnej należy odróżnić zdolność do czynności prawnych. Nazwą tą określa się kwalifikację osoby do dokonywania działań, które skutkują zmianą sytuacji prawnej i kształtowania wiążących je stosunków prawnych.

Osoba prawna to jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną.

osoba prawna - wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego

Osoba prawna ma ograniczoną zdolność prawna i nieograniczoną zdolność do czynności prawnych oraz obowiązek działania przez organy.

50. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osób fizycznych i prawnych (porównanie)

zdolność prawna - zdolność do występowania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilnoprawnych; jest zdolnością przyrodzoną

zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych

1. pełna - powyżej 18. roku życia; brak ubezwłasnowolnienia

2. ograniczona - od 13 do 18. roku życia; częściowe ubezwłasnowolnienie

3. brak - poniżej 13. roku życia; pełne ubezwłasnowolnienie

osoba prawna ma ograniczoną zdolność prawną, nieograniczoną zdolność do czynności prawnych oraz obowiązek działania przez organy

51. Powstanie i koniec bytu prawnego osób fizycznych i prawnych (porównanie)

osoba prawna - wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego

powstanie osób prawnych:

- system aktów organów władzy (parlament lub organ administracji powołuje daną osobę prawną)

- system koncesyjny (założyciele osoby prawnej muszą uzyskać zgodę właściwego organu na jej powołanie)

- system normatywny (założyciele muszą spełnić jedynie wymagania ustawowe)

lub:

- tryb ustawowy

- tryb notyfikacyjny

- tryb rejestrowy

osoba fizyczna - każdy człowiek; byt prawny zaczyna się z chwilą urodzenia, a kończy z w momencie śmierci

Podobne kwestie związane ze śmiercią człowieka. Można mówić o śmierci fizycznej i cywilnej. Śmierć fizyczna jest wówczas, gdy lekarz stwierdzi zgon i zostanie wystawiony akt zgonu, wówczas rodzą się wszystkie skutki z tym związane, jak spadkobranie, ustanie więzów rodzicielskich i małżeńskich. Warunkiem koniecznym śmierci fizycznej jest istnienie zwłok ludzkich. Inaczej ma się rzecz w przypadku śmierci cywilnej. Ma ona miejsce wówczas, gdy nie ma zwłok. Taka sytuacja ma miejsce w dwóch przypadkach, zaginięcia i katastrofy.

52. Nasciturus - pojęcie, ochrona, zdolność prawna

nasciturus - człowiek od chwili poczęcia do urodzenia

W prawie polskim instytucję nasciturusa przewiduje w szczególności prawo spadkowe: Art. 927.§ 2.KC Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe - jest to instytucja nascitursa funkcjonująca tak samo jak w prawie rzymskim. A więc jest to wyjątek od ogólnie przyjętej zasady kodeksu cywilnego, że:Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną (Art.8 § 1).

53. Rzeczy (pojęcie, podział rzeczy)

rzecz - przedmiot materialny wyodrębniony z przyrody (wyjątki: zwłoki, narządy, tkanki, itp.)

przedsiębiorstwo jest zbiorem rzeczy i praw; zastawa stołowa i księgozbiór to zbiory rzeczy

rzeczy

ruchomości nieruchomości

grunty budynki części budynków (np. mieszkania)

rzeczy:

 oznaczone co do gatunku

 oznaczone co do tożsamości

54. Część składowa, przynależność, pożytki rzeczy

część składowa rzeczy (Art. 47):

- ma tożsamego właściciela z całą rzeczą

- jest w trwałym związku z rzeczą

- jest nierozdzielna z rzeczą

przynależność (Art. 51) - rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi

Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Zatem musi być ten sam właściciel rzeczy głównej i przynależności. Stąd nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej. Przynależność nie traci tego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną, np. zagubienie kluczyka do samochodu. Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych. Zbycie lub wydzierżawienie gospodarstwa rolnego powoduje, że wraz z gruntem i zabudowaniami na nabywcę lub dzierżawcę przechodzi również inwentarz, chyba, że strony umowy postanowiły inaczej. Hipoteka obejmuje również nieruchomość wraz z przynależnościami i utrzymuje się na niej niejako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza.

pożytki naturalne rzeczy - płody i inne odłączone od niej (rzeczy) części składowe

pożytki cywilne rzeczy - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego

55. Własność (pojęcie, prawa i obowiązki właściciela) ------> OK

Własność - nieograniczone prawo rzeczowe; prawnie zagwarantowana możliwość pełnego rozporządzania jakąś rzeczą (zawiera w sobie aspekt fizyczny władania rzeczy (corpus) i psychiczny (animus)

W szczególności właściciel względem rzeczy ma uprawnienia do jej:

• posiadania

• używania

• pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy,

• zbycia

• przetworzenia

• zużycia

• zniszczenia

Granicami (obowiązkami) korzystania z rzeczy są:

• przepisy ustaw

• zasady współżycia społecznego

• społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności

56. Sposoby nabycia własności, rodzaje własności

• Sposoby nabycia własności:

• Pierwotne sposoby nabycia własności:

1) zawłaszczenie (własność rzeczy ruchomej niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne - art. 181 kc.)

2) zasiedzenie (nabycie własności wskutek upływu czasu);

3) przemilczenie (nabycie wskutek braku zgłoszenia się właściciela);

4) odłączenie pożytków naturalnych od rzeczy przez uprawnionego do ich pobierania

5) przetworzenie, pomieszanie, połączenie rzeczy ruchomych

• Pochodne sposoby nabycia własności:

1) przez dziedziczenie;

2) w drodze nadania przez władzę;

3) przez umowę przenoszącą własność.

Rodzaje własności (3 podziały form własności w oparciu o różne kryteria)

I. Kryterium liczby osób dysponujących własnością:

1. Własność indywidualna

2. Własność grupowa(kolektywna)

· własność spółdzielcza

· własność komunalna

· własność państwowa- udostępniana na co dzień uczestnikom

II. Kryterium: atrybut rozporządzania własnością

1. Własność prywatna (przysługuje konkretnej osobie)

2. Własność społeczna (przysługuje zbiorowości lub organom przedstawicielskim)

Każda wł. indywidualna jest wł.prywatną . Własność grupowa jest prywatną gdy członkowie grupy dysponują prawem rozporządzania własnością każdy oddzielnie. Własność grupowa jest społeczną gdy właściciele nie mają odrębnego prawa decydowania o własności (np. własność państwowa, spółdzielcza )

III. Kryterium: charakter przedmiotu własności

1. Własność przedmiotów konsumpcji ( własność osobista :ubrania, przedmioty codziennego użytku)

2. Własność środków produkcji-wł. kapitałowa ( przy pomocy których wytwarzamy jakieś dobro)

57. Użytkowanie wieczyste

Użytkowanie wieczyste jest instytucją pochodząca z prawa rzymskiego. We współczesnych systemach prawnych jest ona coraz mniej znana. Użytkowanie wieczyste ustanawiane jest na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego. Użytkowanie wieczyste ustanawiane jest na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, położonych w granicach administracyjnych miast oraz na gruntach Skarbu Państwa położonych poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki. Użytkowanie wieczyste może być ustanowione również na gruntach stanowiących własność gmin lub ich związków. Służebności mogą być ustanawiane na rzecz osób fizycznych i oprawnych. W wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skarbu Państwa. Zakres uprawnień użytkownika wieczystego jest podobny do zakresu uprawnień właściciela, za wyjątkiem obowiązku płacenia czynszu dzierżawnego, oraz konieczności zgłoszenia właścicielowi gruntu woli sprzedaży dzierżawy wieczystej. W tym przypadku właściciel może skorzystać z prawa pierwokupu.

58. Ograniczone prawa rzeczowe

1. użytkowanie (Art. 252) - prawo do używania rzeczy i do pobierania jej pożytków (jest niezbywalne i wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10)

time-sharing - prawo do użytkowania jakiejś rzeczy (budynku lub pomieszczenia mieszkalnego) przez jakiś czas za opłatą

2. służebność

1. gruntowa (np. służebność drogi, mieszkania, budynkowa)

2. osobista

3. zastaw

- służy do zabezpieczenia wierzytelności

- można zastawić rzeczy ruchome i prawa

- przy zastawie należy wydać rzecz (wyjątek: zastaw rejestrowy)

- przy zastawach zwykłych nie obowiązuje zasada pierwszeństwa

4. 
   hipoteka - dotyczy wyłącznie nieruchomości

5. 
   własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

7. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

59. Czynności cywilnoprawne (definicja, rodzaje)

czynność cywilnoprawna - świadome zachowanie człowieka, podjęte bezpośrednio w celu wywołania skutku cywilnoprawnego, może polegać on na powstaniu, zmianie lub wygaśnięciu stosunku cywilnoprawnego

Rodzaje czynności cywilnoprawnych:(różne koncepcje)

• jednostronna - do dokonania danej czynności wystarcza złożenie oświadczenia woli przez jedną osobę (np. testament, udzielenie pełnomocnictwa, wypowiedzenie umowy, objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej, porzucenie rzeczy)

• dwustronna (umowa) - do dokonania czynności konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron - częściej spotykane w życiu

• rozporządzająca - powoduje przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną osobę, jego zniesienie lub obciążenie. Jest to bezpośredni skutek czynności rozporządzającej (np. przeniesienie na inną osobę prawa własności rzeczy)

• zobowiązująca - zawiera tylko zobowiązanie strony do dokonania świadczenia w przyszłości (np. umowa o dzieło)

• odpłatna - gdy strona, która sama dokonała przysporzenia majątkowego, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian korzyść majątkową w charakterze ekwiwalentu (np. umowa sprzedaży, dzierżawa, umowa o dzieło)

• nieodpłatna - gdy strona takiego ekwiwalentu nie otrzymuje (np. użyczenie, darowizna, nieoprocentowana pożyczka)

• konsensualna - czynność prawna wymaga jedynie złożenia oświadczenia woli

• realna - obok oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy (np. umowa przechowania, składu, użyczenia, ustanowienie zastawu)

60. Sposoby powstawania zobowiązań cywilnoprawnych

Źródłami zobowiązań nazywamy te zdarzenia prawne, których skutkiem jest powstanie stosunku zobowiązaniowego między określonymi podmiotami. Zobowiązania powstawać mogą z następujących zdarzeń:

1. z czynności prawnych

   - jednostronnych (tylko wtedy gdy przewiduje to ustawa,

     np. zobowiązanie z przyrzeczenia publicznego)

   - dwustronnych czyli umów

2. z aktów administracyjnych

3. z wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym

   - jest to tzw. odpowiedzialność deliktowa (ex delicto)

4. z bezpodstawnego wzbogacenia

   - czyli uzyskanie bez podstawy prawnej korzyści majątkowej kosztem innej osoby

   - skutkiem prawnym jest powstanie stosunku zobowiązaniowego między zubożonym a wzbogaconym

5. z innych zdarzeń, z którymi ustawa łączy skutek prawny w postaci zobowiązania

   - np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

61. Zasada swobody umów, niedozwolone klauzule umowne (definicja, funkcje)

zasada swobody umów: Art. 353: Strony zawierające umowę mogą złożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.  norma dyspozytywna (względnie wiążąca)

Klauzula abuzywna - takie postanowienie umowne, które jest objęte domniemaniem sprzeczności z prawem; dotyczy zwłaszcza umów konsumenckich

Klauzula niedozwolona (abuzywna) - postanowienie umowy, nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem, a kształtujące jego obowiązki i prawa w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, wpisane do Rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Nie ma ono mocy wiążącej, co wynika z samego prawa bez potrzeby kierowania przez konsumenta powództwa do sądu.

Konsument zawierający umowę z podmiotem gospodarczym powinien mieć wpływ na jej treść. Jeśli umowa zawiera treści z nim nie uzgodnione indywidualnie istnieje możliwość uznania ich za niedozwolone klauzule umowne. Dotyczy to sytuacji gdy tego typu treści kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy. Za nie uzgodnione indywidualnie uważa się takie postanowienia na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu ( nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron w tym cenę i wynagrodzenie ).Tego typu postanowienia nie wiążą konsumenta, ale strony są w dalszym ciągu związane umową w pozostałym zakresie. Ciężar dowodu że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym kto się na to powołuje.

62. Cechy umów zobowiązaniowych

Zobowiązanie (inaczej obligacja) jest to stosunek prawny, w którym jedna strona (podmiot uprawniony) zwana wierzycielem może żądać od drugiej strony (podmiot zobowiązany) zwanej dłużnikiem określonego zachowania się, zwanego świadczeniem. Na dłużniku spoczywa obowiązek spełnienia tego świadczenia.

Zasady obowiązujące przy wykonaniu zobowiązań: (chyba można to podciągnąć pod cechy)

• zasada realnego wykonania zobowiązania

• zasada należytej staranności

• zasada odpowiedniej jakości świadczenia

• zasada osobistego wykonania zobowiązania

• zasada niedopuszczalności odmowy przyjęcia świadczenia częściowego

63. Wady oświadczenia woli -----> OK

• brak świadomości lub swobody (nieważność bezwzględna)

• pozorność (nieważność bezwzględna)

• błąd (nieważność względna)

• podstęp (nieważność względna)

• groźba (nieważność względna)

• wyzysk

nieważność bezwzględna - może się na nią powołać każdy, nie tylko osoba bezpośrednio zainteresowana, nie możliwe jest jej konwalidowanie (uzdrowienie)

nieważność względna - może się na nią powołać tylko osoba której dotyczy, ma rok na zgłoszenie wady, tylko w tym terminie jest możliwe konwalidowanie

z wyjątkiem wyzysku, który jest szczególną formą wady oświadczenia woli, na jego zgłoszenie podmiot ma 2 lata

64. Czynności niedozwolone jako źródło zobowiązań

czyny niedozwolone (delikty) - sytuacje z których z woli ustawodawcy - sam fakt wyrządzenia komuś szkody rodzi zobowiązanie do jej naprawienia. W przypadku wyrządzenia szkody poszkodowany staje sie wierzycielem, natomiast osoba odpowiedziałam staje się dłużnikiem zobowiązanym do jej naprawienia, najczęściej do zapłaty odszkodowania

innym, podstawowym źródłem zobowiązań są umowy

65. Pojęcie konsumenta i jego prawa; sprzedaż konsumencka -----> OK

konsument - osoba, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio niezwiązanym z działalnością gospodarczą

Sprzedaż konsumencka - dokonywana w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaż rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą.

sprzedaż: Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę. (Art. 535)

Prawa konsumenta:

• Prawo dostępu do rzetelnej informacji o towarach

• Prawo do ochrony przed produktami i usługami niebezpiecznymi dla zdrowia i życia

• Prawo do zaspokajania podstawowych potrzeb konsumenckich

• Prawo do wyrażania opinii o polityce konsumenckiej państwa oraz działaniach producentów i handlowców

• Prawo do pozytywnego załatwiania uzasadnionych reklamacji

• Prawo do edukacji konsumenckiej

• Prawo do życia w zdrowym środowisku naturalnym

rękojmia - obowiązek sprzedawcy do poniesienia odpowiedzialności za wydanie rzeczy obciążonej wadą; konsument ma 2 lata na zauważenie wady (stwierdzenie niezgodności z umową), a następnie 2 miesiące na zgłoszenie tej wady sprzedawcy (od momentu jej zauważenia); przyjęto domniemanie, że jeśli wada została zauważona przed upływem 6 miesięcy, to była ona już w momencie sprzedaży

I krok: możliwość naprawy / wymiana produktu

II krok: odstąpienie od umowy / zniżenie ceny

66. Umowa zlecenia, a umowa o dzieło

Umowa o dzieło - ten rodzaj umowy zawierany jest w przypadku zlecenia wykonania konkretnego dzieła, np. opracowanie raportu, wykonanie tłumaczenia, namalowanie obrazu, wygłoszenie wykładu. Istnieje rzeczywisty rezultat pracy: raport, tekst tłumaczenia, obraz, dwugodzinny wykład.

Umowa zlecenie - ten rodzaj umowy zawierany jest w przypadku, gdy umowa dotyczy wykonywania określonych czynności, np. obsługa sekretariatu, obsługa księgowa, wprowadzanie danych z ankiet, przygotowywanie imprez dobroczynnych etc.
W zależności od typu zleceniobiorcy jest on dodatkowo obciążany składką ubezpieczenia, odprowadzaną przez zleceniodawcę:

Studenci
- Zleceniodawca jest zwolniony z obowiązku płacenia ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych od studentów, którzy nie ukończyli 26 roku życia

67. Współczesne funkcje rodziny.

1. Funkcja prokreacyjna - Rodzina jest tą wspólnotą osób, która spełnia najkorzystniejsze warunki, aby w niej przyszedł na świat nowy człowiek i w niej przygotował się do samodzielnego życia
2. Funkcja miłości - rodzina powinna zaspokoić podstawowe potrzeby ludzkie miłości, bezpieczeństwa i przynależności. Każdy normalny człowiek odczuwa potrzebę posiadania kręgu bliskich osób.
3. Funkcja wychowawcza - jest to świadome działanie rodziców (członków rodziny) ukierunkowane na dobro dziecka.
4. Funkcja socjalizacyjna - zakłada uczenie się zachowań, norm i wartości uznawanych w danym społeczeństwie.
5. Funkcja ekonomiczna - Służy zaspokojeniu potrzeb materialnych (jedzenie, ubranie, mieszkanie). Każdy członek rodziny ma swój wkład w zasilanie domowego budżetu. Rodzice czerpią dochody przez pracę, dla dzieci z kolei to nauka jest swoistą inwestycją w przyszłość.
6. Funkcja opiekuńcza - chroni przed negatywnymi skutkami życia np. ucieczką w alkoholizm, narkomanię. Dobry przykład wyniesiony z domu zapobiega popełnianiu błędów życiowych i daje punkt odniesienia do tego co dobre, a co złe.
7. Funkcja kulturotwórcza - dom wprowadza dziecko w świat sztuki i pozwala na rozwijanie własnych zainteresowań i talentów. Rodzina jest także szkołą języka, obyczajów, postaw i wzorów zachowań.
8. Funkcja religijna - wspiera rozwój moralno-religijny, jest swoistym kodeksem moralnym. Dzięki tej funkcji realizowany jest przekaz kultury religijnej, wierzeń i wartości.
9. Funkcja wspomagająca rozwój osobowości - przez osobowość należy rozumieć indywidualne właściwości psychiczne i duchowe danej osoby, kształtowane w ciągu całego jej życia. Na osobowość mają również wpływ: wiedza o sobie i świecie.. Wszyscy mają wpływ na wszystkich i takie wielokierunkowe zachowanie daje szansę na wzbogacenie własnej osobowości.

68. Powiązania rodzinne (stan cywilny, pokrewieństwo, powinowactwo)

stan cywilny - termin prawniczy odnoszący się do sytuacji prawnej osoby fizycznej, mający dwojakie znaczenie:

• zespół cech mówiących o sytuacji osobistej danej osoby (podstawowe dane osobowe), w tym o jej pozycji w rodzinie (posiadanie danego rodzaju członków rodziny, np. dziecka, współmałżonka);

• fakt pozostawania bądź niepozostawania w związku małżeńskim (stan wolny lub zajęty).

Pokrewieństwo (pot. więzy krwi) - więź prawnorodzinna zachodząca między dwoma osobami, polegająca na pochodzeniu od siebie lub też posiadania przynajmniej jednego wspólnego przodka. Ma charakter biologiczno-prawny (w odróżnieniu od powinowactwa, które ma tylko charakter prawny). Bliskość pokrewieństwa określają linie pokrewieństwa (prosta i boczna) oraz jego stopnie. Osoby, pomiędzy którymi zachodzi taka więź nazywa się wzajemnie krewnymi.

Powinowactwo jest to stosunek prawnorodzinny łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego.

Jest wyłącznie więzią prawną (w odróżnieniu od pokrewieństwa, które jest więzią biologiczno-prawną). Powinowactwo trwa dalej mimo ustania małżeństwa (chyba że zostało ono unieważnione, albowiem wtedy powstaje stan taki, jak gdyby nigdy nie zostało one zawarte). Powinowactwo w linii prostej jest względną przeszkodą małżeńską (z ważnych powodów sąd może udzielić zgody na takie małżeństwo).

69. Małżeństwo

małżeństwo - — uniwersalna instytucja społeczna łącząca dwie osoby zazwyczaj różnej płci, legalizująca ich wspólne życie, wiążąc je emocjonalnie i ekonomicznie. Zazwyczaj stanowi podstawę rodziny. Zwyczaje i prawa dotyczące małżeństw różnią się w różnych społecznościach. W kulturze europejskie małżeństwo jest instytucją prawną

70. Zawarcie małżeństwa (tzw. przeszkody małżeńskie, formy zawarcia małżeństwa)

przeszkody w zawarciu małżeństwa(np. względy obyczajowe i eugeniczne); małżeństwa nie może zawrzeć osoba, która:

• nie ukończyła 18 lat, jednak z ważnych powodów małżeństwo mogą zawrzec kobiety, które ukończyły 16 lat

• jest ubezwłasnowolniona całkowicie

• chora psychicznie lub niedorozwinięta umysłowo, sąd może jednak zezwolić takiej osobie na zawarcie małżeństwa, jeśli jej stan nie zagraża dobru małżeństwa i przyszłego potomstwa

• pozostaje w związku małżeńskim

• krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, także przyrodnie

• powinowaci w linii prostej(teść z synową, teściowa z zięciem), jednak sąd może z ważnych powodow zezwolić na to małżeństwo

• przysposabiający i przysposobiony

Aktualnie obowiązujące ustawodawstwo dopuszcza dwie formy zawarcia małżeństwa:

1. przez złożenie zgodnego oświadczenia woli o wstąpieniu w związek małżeński przez kobietę i mężczyznę równocześnie obecnych, przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego;

2. przez zawarcie związku wyznaniowego, kiedy oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. Wówczas duchowny ma obowiązek w terminie 5-ciu dni przesłać do urzędu stanu cywilnego informację o zawarciu związku wyznaniowego, a kierownik USC sporządza akt małżeństwa (związek konkordatowy). Ten sposób zawarcia małżeństwa rodzi podwójny skutek: po pierwsze jest związkiem wyznaniowym, po drugie jest związkiem cywilnym, jeżeli został zarejestrowany w USC.

71. Prawa i obowiązki małżonków

• równouprawnienie małżonków(np. regulacja nazwiska)

• wspólne pożycie

• wzajemna pomoc

• wierność i współdziałanie dla dobra rodziny

• staranie o wychowanie dzieci

• wspólna praca w gospodarstwie

• wzajemna reprezentacja bez udzielania pełnomocnictwa

• jeden z małżonków może wystąpić o alimenty, gdy małżonek nie dba o dobro rodziny

72. Rozwód, a separacja

rozwód jest najpopularniejszą formą ustania małżeństwa w trybie orzeczenia sądowego. Nie budzi żadnych wątpliwości dopuszczalność rozwodu małżeństwa zawartego przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Obawę może budzić dopuszczalność orzeczenia rozwodu małżeństwa konkordatowego, wobec przenikania się sfery wyznaniowej ze sferą cywilnoprawną. Sądy powszechne nigdy nie wkraczały, ani nie wkraczają w sferę prawa kanonicznego, które nie dopuszcza rozwodów. Sąd powszechny orzeka w zakresie umowy cywilnoprawnej, której widomym znakiem jest sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika urzędu stanu cywilnego i ten związek może rozwiązać, nie naruszając związku wyznaniowego.

Na gruncie powojennego ustawodawstwa rodzinnego, nie była znana instytucja separacji, będąca rozdzieleniem małżonków, a wprowadzenie jej ustawą z dnia 21 maja 1999 r., która obowiązuje od dnia 15 grudnia 1999 r, pozwoli dopiero po pewnym okresie czasu na analizę, w jakim zakresie separacja wyeliminuje rozwody.

cel rozwodu

W dotychczasowej praktyce rozwód był traktowany jako środek niezbędny do likwidacji społecznie szkodliwych, martwych, formalnie tylko istniejących związków małżeńskich.

przesłanki rozwodowe

Możliwość orzeczenia rozwodu istnieje przy spełnieniu kumulatywnie (łącznie) dwóch pozytywnych przesłanek rozwodowych w postaci rozkładu pożycia:

1) zupełnego,

2) trwałego.

Możliwość orzeczenia separacji powstaje przy spełnieniu minimum jednej przesłanki, którą jest istnienie zupełnego rozkładu pożycia, ale spełnienie obu przesłanek również dopuszcza orzeczenie separacji, jeżeli małżonkowie wybiorą tę formę rozdzielenia.

Graficznie różnice te można przedstawić następująco:

73. Zasady dziedziczenia w prawie polskim

Dziedziczenie - według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia:
1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego,
2) testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.

74. Pojęcie spadku

Spadek - ogól praw i obowiązków majątkowych zmarłego(prawa majątkowe, czyli pasywa, lecz także obowiązki majątkowe, czyli pasywa, długi); do spadku nie należą prawa o charakterze niemajątkowym, gdyż wygasają z chwilą śmierci, a także niektóre prawa majątkowe ściśle związane z osoba zmarłego(użytkowanie, służebności osobiste, prawo do renty, alimentów, dożywocia) oraz prawa przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są spadkobiercami(prawo najmu lokalu mieszkalnego, prawo osoby wskazanej przez spadkodawce przed śmiercią do otrzymania określonej sumy pieniężnej); długi spadkowe - te, które obciążały spadkodawce, jak i te, które powstały w związku z jego śmiercią(koszty pogrzebu, postępowania spadkowego

75. Zachowek

zachowek - określona cześć wartości udziału spadkowego, która przypadałaby danemu spadkobiercy ustawowemu, gdyby nie postanowienie testamentowe powołujące innego spadkobierce; do zachowku nie są uprawnieni wszyscy potencjalni spadkobiercy ustawowi, tylko zstępni i małżonek, a także rodzice(pod warunkiem, ze w konkretnym przypadku dziedziczyliby z ustawy)

niepełnoletni dostaje 2/3 sumy zachowku, a zstępni i małżonek 1/3

76. Rodzaje testamentów (definicja, forma <w tym przesłanki ważności testamentu holograficznego>, nieważność)

Rodzaje testamentów:

• Zwykły

1. Własnoręczny (holograficzny)

2. Notarialny

3. Urzędowy (alograficzny)

Szczególny(traci moc z upływem 6 miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba ze spadkodawca zmarł przed upływem terminu)

1. Ustny

2. Podróżny

3. wojskowy

własnoręczny (holograficzny) - najprostsza forma testamentu; spadkodawca spisuje własnoręcznie swoja wolę, podpisuje pismo(czytelny, złożony co najmniej z nazwiska) i opatruje datą(niekonieczne, jeżeli czas powstania nie budzi wątpliwości)

urzędowy (alograficzny) - oświadczenie ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec obecności właściwego urzędnika, którym może być wójt gminy itp., oświadczenie spisywane jest potem w protokole

notarialny - testament w formie aktu notarialnego

ustny - sporządzony w obecności 3 świadków (treść jest stwierdzana przez: spisanie oświadczenia spadkodawcy i podpisane przez spadkodawce i minimum 2 świadków po roku od złożenia oświadczenia albo w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku - wtedy co najmniej 2 świadków składa przed sadem zgodne zeznania

77. Wydziedziczenie

wydziedziczenie - pozbawienie osoby uprawnionej zachowku, wydziedziczenie może nastąpić jedynie w testamencie, powinna być tez ujawniona jego przyczyna

przyczyny wydziedziczenia uprawnionego:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub czci

• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

78. Stosunek pracy, a stosunek cywilnoprawny

Stosunek pracy - to stosunek prawny, w którym pracownik obowiązany jest do osobistego i zgodnego z poleceniami pracodawcy świadczenia pracy określonego rodzaju i na określonym stanowisku, a pracodawca do stworzenia warunków umożliwiających jej wykonywania oraz wypłaty wynagrodzenia i świadczeń dodatkowych; cechą stosunku pracy jest podporządkowanie pracownika pracodawcy w toku świadczenia pracy( pracownik ma obowiązek przestrzegać porządku pracy w zakładzie i wykonywać polecenia przełożonych) oraz osobiste świadczenie.

Cechy stosunku pracy:

• Podporządkowanie pracownika pracodawcy w toku świadczenia pracy

• Ryzyko osiągnięcia zamierzonych efektów gospodarczych i finansowych ponoszone przez pracodawcę

• Obowiązek osobistego świadczenia pracy przez pracownika

• ciągły i powtarzalny

Nawiązanie stosunku pracy następuje poprzez

- umowę o pracę

- powołanie

- wybór

- mianowanie

- spółdzielczą umowę o pracę)

Podstawowym obowiązkiem pracownika, który wynika ze stosunku pracy, jest świadczenie pracy na rzecz pracodawcy; obowiązek ten konkretyzuje umowa o prace(określa stanowisko pracownika, porządek organizacyjny danego zakładu pracy, czas i miejsce pracy, przełożonego i konkretne obowiązki); pracownik ma wykonywa prace sumiennie i stosować się do przepisów bhp i wymogów bezpieczeństwa; pracodawca ma obowiązek zapłaty wynagrodzenia za prace(wysokość wynagrodzenia ustalają przepisy albo umowa) i podlega ona szczególnej ochronie

Stosunek cywilnoprawny to stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi relacje między podmiotami a przedmiotami tego prawa (np. stosunkiem cywilnoprawnym jest relacja kupujący-sprzedający, a nie jest nim relacja właściciel-rzecz).

Cechami charakterystycznymi stosunku cywilnoprawnego, pozwalającymi go wyróżnić spośród innych stosunków prawnych, są:

• równorzędność stron (brak prawnej podległości między stronami),

• autonomia stron (wolność wstąpienia w stosunek prawny i jego kształtowania),

• sądowa ochrona interesów stron.

Stosunek cywilnoprawny powstaje, zmienia się i ustaje wskutek zdarzeń cywilnoprawnych.

79. Umowa o pracę (rodzaje, treść, porównanie z umowami cywilnoprawnymi).

Umowa o prace może być zawarta na:

• czas nieokreślony

• czas określony(zawarcie jej po raz 3 skutkuje zawarciem umowy na czas nieokreślony, jeżeli przerwa była krótsza niż 1 miesiąc)

• czas próbny

• czas wykonywania określonej pracy

• zastępstwo

Elementy umowy o pracę

• data zawarcia umowy

• określenie rodzaju umowy

• określenie stron umowy

• określenie rodzaju pracy

• określenie czasu pracy

• określenie wynagrodzenia

• określenie miejsca pracy

Forma umowy o pracę

Co do zasady umowa o pracę powinna być zawierana w formie pisemnej. Dopuszczalne jest jednak zawarcie umowy w formie ustnej oraz jej późniejsze potwierdzenie na piśmie. W myśl przepisów kodeksu pracy brak pisemnego potwierdzenia umowy ustnej stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (jednak sama umowa zawarta w formie ustnej jest ważna).

Tryb rozwiązywania umowy o pracę

• za porozumieniem stron

• za wypowiedzeniem

• bez wypowiedzenia (tzw. "dyscyplinarne")

Oprócz tego stosunek pracy powstały na podstawie umowy może wygasnąć w wyniku upływu czasu, na który umowa została zawarta, albo w wyniku śmierci pracodawcy lub pracownika.

80. Przestępstwo (definicja, elementy, rodzaje przestępstw, przykłady: przestępstwa przeciwko państwu)

przestępstwo - czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy

RODZAJE PRZESTĘPSTW:

• zbrodnie (dolna granica - 3 lata)

- powyżej 3 lat

• występki (górna granica - 1 miesiąc)

- powyżej 1 mies. (ograniczenie/pozbawienie wolności)

- grzywna powyżej 30 stawek dziennych

- jak czyn od 1 miesiąca do 5 lat (widełki)

RESZTA TO WYKROCZENIA --- (poniżej 1 miesiaca)

Przestępstwo:

• materialne (skutkowe)

• formalne (bezskutkowe) --> nieudzielenie pomocy

Przykłady przestępstw przeciwko państwu: (RP)

• spisek

• zamach stanu

• zdrada dyplomatyczna

• szpiegostwo

• dezinformacja wywiadowcza

• pomawianie narodu polskiego

• znieważanie narodu

• zamach na prezydenta

• czynna napaść na prezydenta lub jego znieważenie

• znieważenie, uszkodzenie znaków państwowych

81. Podstawowe zasady prawa karnego (W. - VII/4)

• zasada praworządności , czyli dyrektywa ścisłego przestrzegania nakazów prawa

• nullum crimen sine lege - nie ma kary bez ustawy

• nullum crimen sine culpa - nie ma przestępstwa bez ustawy

• nullum crimen sine poena - nie ma przestępstwa bez kary (każde przestępstwo winno być ukarane)

• zakaz stosowania analogii na niekorzyść oskarżonego

• zasada humanizmu, która prowadzi do przyjęcia m.in. Zasady subsydiarności prawa karnego wobec innych uregulowań prawnych

• zasada sądowego wymiaru kary sprawiedliwej

• zasada in in dubio pro reo, czyli nakaz interpretowania wątpliwości na korzyść oskarzonego

• prawo do obrony

• subsydiarność

82. Zasady odpowiedzialności karnej ------> OK (z podręcznika Gardockiego)

Zasada odpowiedzialności karnej za czyn jest jedną z podstawowych zasad prawa karnego. Odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu (działania lub zaniechania). Nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne. Odpowiedzialność karna może nastąpić dopiero, gdy czyjś pogląd uzewnętrzni się w czynie i oczywiście wtedy, gdy zamiar popełnienia przestępstwa jest realizowany.

Zasada odpowiedzialności karnej za czyn przesądza, że odpowiedzialność ta nie może nastąpić bez uprzedniego czynu sprawcy, tj. czyn jest niezbędną przesłanką odpowiedzialności.

83. Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa (sprawstwo, współsprawstwo, sprawstwo kierownicze, podżeganie, pomocnictwo)

FORMY ZJAWISKOWE:

• SPRAWSTWO:

- współsprawstwo

- sprawstwo kierownicze

• PODŻEGANIE (nakłanianie)

• POMOCNICTWO (przed i w trakcie)

84. Formy stadialne przestępstwa (przygotowanie, usiłowanie, dokonanie)

FORMY STADIALNE:

• ZAMIAR (nie przestępstwo, nie karze się za myśli)

• PRZYGOTOWANIE (niekaralne, chyba, że tak stanowi ustawa)

• USIŁOWANIE

- udolne (zmierzam bezpośrednio do dokonania, ale to nie następuje)

- nieudolne (np. jak zabijam kogoś martwego)

• DOKONANIE

85. Kara w prawie karnym (pojęcie, funkcje, rodzaje kar)

kara - konsekwencja popełnienia przestępstwa, którą jest określona przez prawo karne dolegliwość i w której wyraża się dezaprobata czynu i osoby sprawcy

Funkcje kary:

• odwetowa - odpłata złem za zło

• eliminująca - eliminuje jednostki uważane za niebezpieczne ze społeczeństwa

• prewencyjna

• ogólna

• szcze

• poprawcza - daje możliwość poprawy

Rodzaje kar:

• grzywna

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

86. Środki karne - rodzaje, funkcje

ŚRODKI KARNE:

• pozbawienie praw publicznych

1. nie ma prawa do głosowania

2. pozbawienie stopnia wojskowego

3. odebranie orderów i tytułów (nie można ich też nabywać)

• zakaz prowadzenia działalności związanej z edukacją, wychowaniem, leczeniem lub opieką nad małoletnimi (za przestępstwo przeciwko małoletnim)

• obowiązek powstrzymywania się od przebywania w wyznaczonych środowiskach lub miejscach (zakaz zbliżania się) (za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy)

• zakaz prowadzenia pojazdów

• przypadek (dotyczy rzeczy pochodzących z przestępstw)

• obowiązek naprawienia szkody

• nawiązka

• świadczenie pieniężne

• podanie wyroku do publicznej wiadomości

87. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną ------> OK

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

• niepoczytalność (ograniczona poczytalność) w chwili czynu

• błąd:

1. co do prawa

2. co do okoliczności stanowiącej znamię czynu

3. co do kontratypu (okoliczności wyłączających bezprawność)

• działanie na rozkaz (wojsko)

• stan wyższej konieczności

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ (KONTRATYPY)

• obrona konieczna (odpiera bezpośredni atak na jakiekolwiek dobro prawnie chronione przy użyciu środków współmiernych do sytuacji)

• stan wyższej konieczności (poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone )

• eksperyment

• uprawnienia i obowiązki

• karcenie małoletnich

• uprawianie sportu

• ostateczna potrzeba

• zwyczaj

• zgoda dysponenta dobrem

• czynności lecznicze

88. Wina w prawie karnym i cywilnym

Wina w prawie karnym jest oddzielona od bezprawności czynu, najważniejsza jest osobista zarzucalność. Natomiast w prawie cywilnym osobista zarzucalność jest połączona z bezprawnością.


Winę stanowi naganny stosunek psychiczny sprawcy do popełnionego czynu

Wina jest więc, w przeciwieństwie do pozostałych cech przestępstwa, cechą subiektywną, związaną z psychiką sprawcy.
a) umyślna - występuje w dwóch postaciach
• zamiar bezpośredni- sprawca planuje i popełnia przestępstwo,
• zamiar pośredni (ewentualny) polega na tym, że sprawca popełniając jedno przestępstwo dokonuje następnego, sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to, np.: podczas rozboju, sprawcy pozostawiają pozbawioną ofiarę ubrania na mrozie. Nie zamierzali oni jej pozbawić życia, lecz z takim skutkiem liczyli się i akceptowali je.
b) nieumyślna - występuje jako lekkomyślność i niedbalstwo
• lekkomyślność - sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa, ale bezpodstawnie sądzi, że zdoła go uniknąć
• niedbalstwo: Nieświadoma nieumyślność polega na tym, że sprawca nie przewiduje możliwości popełnienia chociaż powinien przewidzieć


89. Podstawowe zasady prawa administracyjnego (wg pani mgr Grenich to samo ma być w pytaniu 94)

• zasada legalizmu (wszystko w granicach prawa)

• zasada prawdy obiektywnej (zgodnie z którą organy administracji są zobowiązane do dokładnego wyjaśnienia sprawy będącej przedmiotem postępowania;

• zasada realizacji dobra wspólnego

• zasada pogłębiania zaufania obywateli do państwa (administracja rzetelnie prowadzić postępowania)

• zasada czynnego udziału stron w postępowaniu (zgodnie z którą organy administracji są zobowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron postępowania administracyjnego o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków)

• zasada szybkości i wnikliwości postępowania (organy administracji powinny działać bez zbędnej zwłoki)

• zasada ugody administracyjnej (zgodnie z którą organ administracji powinien podejmować czynności zmierzające do zawarcia ugody przez strony postępowania jeżeli strony mają sporne interesy)

• zasada dwuinstancyjności postępowania (zgodnie z którą od decyzji organu administracji można odwołać się do organów wyższego stopnia /szczebla!, np. od decyzji urzędu skarbowego można odwołać się do izby skarbowej)

• zasada trwałości decyzji administracyjnej (jak decyzja jest raz odrzucona, to w tych samych warunkach następnym razem w ogóle nie musi być rozpatrywana)

• zasada sądowej kontroli decyzji (można odwołać się do sądu)

90. Administracja publiczna, państwowa, rządowa, samorządowa

Administracja publiczna - "służba społeczeństwu"

Administracja publiczna w ujęciu przedmiotowym (cechy działalności):

• realizacja interesu publicznego: zaspakajanie podstawowych potrzeb społeczeństwa

• działanie na podstawie prawa i w jego granicach (legalność działania)

• charakter polityczny działalności - powiązanie z władzą polityczną

• działanie w imieniu i na rachunek państwa (powszechna zgoda społeczeństwa)

• działanie niezarobkowe (administracja działa dla dobra ogółu, nie jest nastawiona na zysk)

• działanie o charakterze planowym (działanie płynne, stałe, stabilne - niezależne od zmian w kraju)

• różnorodność form i postaci, różnorodność działalności

Administracja

Najprościej definiować administrację poprzez to czym ona nie jest - otóż jest ona jednym z przejawów państwa, ale nie jest związana z ustawodawstwem i wymiarem sprawiedliwości. Oznacza zarząd, organizację i realizację zadań państwa w oparciu o istniejące przepisy.

Administracja państwowa - Organy:

1) naczelne - Rada Min. Ministrowie, Premier

1) rządowa (podporządkowana Radzie Min.) ? centralne (dla całego kraju)

? terenowe (część kraju, np. wojewoda)

? zespolona (podp. Woj.)

? niezespolona (podp. Min)

2) samorządowa - gmina

- powiat

- województwo

91. Nadzór, kontrola, koordynacja, kierownictwo w prawie administracyjnym.

kontrola - organ kontrolujący może sprawdzić działanie organu kontrolowanego, ale nie ma możliwości wiążącego wpływania na jego bieżącą działalność. Kompetencje organu kontrolującego zawsze muszą być dokładnie uregulowane, w szczególności mogą to być: przegląd działalności organu kontrolowanego, wgląd do akt i dokumentów, wstęp do pomieszczeń i zakładów, żądanie wyjaśnień w sprawach objętych kontrolą. Organ kontrolujący odpowiada tylko za kontrolę, nie za działanie organu kontrolującego

nadzór - kontrola + wiążące dla nadzorowanego decyzje

środki nadzoru = uprawnienia władcze:

• merytoryczne: uchylanie, zawieszanie aktów organu nadzorowanego

• personalne: np. zawieszanie organów nadzorowanego podmiotu

• represyjne - w razie złamania prawa - nakazy, uchylenia aktów, nadzór komisaryczny itp.

• prewencyjne - uzgadnianie, zatwierdzanie aktów organu nadzorowanego

kierownictwo - każdy niezakazany środek wpływania na organ kierowany jest dozwolony, pełna odpowiedzialność (mogę używać wszelakich środków mieszczących się w ramach prawa)

koordynacja - forma oddziaływania w celu harmonizowania działań (wobec jednostek niebezpośrednio podległych, środki: interweniowanie u bezpośrednich przełożonych itp.)

92. Decentralizacja - centralizacja, dekoncentracja - koncentracja.

Decentralizacja i centralizacja wiążą się z kwestią podporządkowania hierarchicznego, natomiast dekoncentracja i koncentracja wskazują na to KTO i GDZIE ma kompetencje.

Decentralizacja - przeniesienia zadań na organy administracji, wobec których nie występuje podporządkowanie hierarchiczne względem siebie.

Organy niższego rzędu posiadają samodzielność w wykonywaniu powierzonych im zadań. Kryterium wykonywania zadań dokonywane jest przez kontrolę legalności (organ nadzoru). Przekazanie kompetencji następuje w drodze ustaw, ma charakter względnie trwały.

Centralizacja - skupienie zadań w organie najwyższym, który ma prawo je wykonywać lub powierzyć.

A A

| (nadzór) ---> decentralizacja | (kierownictwo) ---> centralizacja

B B

Dekoncentracja - przenoszenie wykonywania zadań w ramach jednego podmiotu na podmioty niższe(bliższe obywatelowi) np. gmina à sołectwo (sołtys, zebranie wiejskie) - jednostka pomocnicza gminy. Wewnętrzna w ramach jednego urzędu np. wojewoda à pracownicy.

• rzeczowa - kilka urzędów na tym samym szczeblu, ale zajmują się różnymi kwestiami

• terytorialna - np. 16 województw, każde ma te same kompetencje, ale obejmuje inne terytorium

Koncentracja - zjawisko skupiania kompetencji w rękach nielicznej grupy organów.

93. Organy administracji publicznej (pojęcie, rodzaje, zakres działania, własności)

organ administracji - wyodrębniona, wewnętrzna jednostka w strukturze państwa, mająca własne kompetencje (korzysta z nich w celu realizacji norm prawa administracyjnego, w sposób i ze skutkami właściwymi temu prawu)

kompetencja - zakres, zbiór uprawnień organu państwowego dotyczący jednego rodzaju spraw

Zależnie od przedmiotu działalności, jej zakresu, charakteru organu, jego składu i innych okoliczności dokonać możemy kilku podziałów organów administracyjnych.

1. Podstawowym podziałem organów administracji publicznej jest podział na :

• organy administracji rządowej - państwowej;

• organy administracji samorządowej.

2. Ze względu na sposób powoływania dzielimy organy administracji na :

- organy powoływane w drodze nominacji jako decyzji administracyjnej np. wojewoda;

- organy powoływane w drodze aktu organu władzy np. minister;

- organy powoływane w drodze wyborów np. zarząd gminy.

3. Ze względu na skład osobowy wyróżnić możemy:

- organy jednoosobowe;

- organy kolegialne.

Organy kolegialne to takie, w których decyzje zapadają zespołowo, w drodze uchwały podjętej większością głosów. Do organów kolegialnych zaliczyć możemy uchwały podjętej większością głosów. Do organów kolegialnych zaliczyć możemy m.in. Radę Ministrów, Najwyższą Izbę Kontroli, Radę Radiofonii i Telewizji. W aparacie administracyjnym państwa działają oba rodzaje organów. Organy kolegialne powoływane są wszędzie tam gdzie liczy się przede wszystkim dojrzałość podejmowanych decyzji, natomiast organy jednoosobowe wykorzystywane są do zadań wymagających szybkiego podjęcia decyzji. Zarówno organy kolegialne jak też jednoosobowe posiadają wady i zalety. Organy jednoosobowe administrują sprawnie, ale istnieje duże prawdopodobieństwo podjęcia błędnej decyzji. W organach kolegialnych decyzje mogą być dopracowane merytorycznie, dokładniej przemyślane, poddane przed ich podjęciem wszechstronnej analizie, ale w skutek tego proces podejmowania decyzji może być opóźniony.

Połączenie zalet obu organów wydaje się tworzenie kolegiów przy organach jednoosobowych. Kolegium ma z reguły charakter doradczy, ale organ przed podjęciem ważniejszych decyzji obowiązany jest wysłuchać niewiążącej opinii kolegium. Działanie zespołu opiniodawczego zwiększa prawdopodobieństwo podjęcia słusznej decyzji.

Ze względu na terytorialny zasięg swojej działalności organy administracji państwowej podzielić możemy na :

• organy centralne;

• organy terenowe.

Organy centralne to organy obejmujące zakresem swojego działania teren całego kraju, zgodnie z przyznanymi im w konstytucji i w innych ustawach kompetencjami. Wśród organów centralnych nadrzędną pozycje zajmują organy naczelne. Wszystkie inne centralne organy są podporządkowane organizacyjnie organom naczelnym. Do organów centralnych zaliczamy m.in. Radę Ministrów, Prezydenta RP. Organy terenowe to takie, których kompetencje rozciągają się wyłącznie na część terytorium państwa odpowiadająca najczęściej jednostce podziału administracyjnego np. województwo, powiat.

Wśród organów administracji wyróżnić możemy :

• organy o kompetencji ogólnej - te, które zarządzają wszystkimi lub prawie wszystkimi dziedzinami życia na danym terenie np. Wojewoda;

• organy o kompetencji szczególnej - te, którym podlega tylko jedna dziedzina zarządu np. minister.

Na podstawie sposobu podporządkowania wyróżnić możemy :

• organy zdecentralizowane;

• organy podległe hierarchicznie.

Decentralizacja jest sposobem organizacji aparatu administracyjnego, w którym organy niższego stopnia nie są hierarchicznie podporządkowane organom wyższego stopnia. Przykładem organów zdecentralizowanych są organy samorządu terytorialnego, czy Państwowa Akademia Nauk, której powierzono szereg zadań z dziedziny nauki.

Hierarchiczne podporządkowanie oznacza taką zależność organu niższego od organu wyższego stopnia, w której ten ostatni ma prawo kierowania pracą organu niższego za pomocą poleceń oraz decyduje o obsadzie personalnej organu niższego.

Według zakresu kompetencji do podejmowania samodzielnych decyzji dzielimy organy na :

• organy decydujące, czyli takie, którym przepisy prawa przyznają prawo władczego rozstrzygania spraw w drodze decyzji wiążących inne podmioty;

• organy pomocnicze zwane doradczymi, zajmujące się tylko badaniem spraw i wyrażaniem opinii.

94. Zasady działania podmiotów administracji (ponoć trza lecieć zasadami z pytania 89)

95. Prawne formy działania administracji -----> OK

PRAWNE FORMY DZIAŁANIA ADM. PUBLICZNEJ - to prawnie określony typ konkretnej czynności organu administracji.

Rodzaje:

• akty normatywne

• akty administracyjne (w szczególności decyzje administracyjne)

• ugody

• porozumienia administracyjne

• czynności cywilnoprawne

• czynności faktyczne.

Sfera zewnętrzna - to działalność administracji podejmowana w stosunku do podmiotów nie podporządkowanych organizacyjnie ani służbowo danemu organowi administracji.

Sfera wewnętrzna - wtedy, gdy w grę wchodzą stosunki prawne z organami czy jednostkami organizacyjnymi bądź też z pracownikami bezpośrednio, służbowo podporządkowanymi danemu organowi.

Działania władcze - to akty administracyjne i normatywne. Ich cechą jest to, że organ administracji jednostronnie, mocą swoich kompetencji rozstrzyga o pozycji prawnej drugiej strony stosunku prawnego, a więc o pozycji obywatela, czy innego podmiotu.

Działania niewładcze - tutaj pozycja organu administracji i pozycja drugiego podmiotu stosunku prawnego są sobie równe lub jeżeli występuje tu pewne zróżnicowanie, to jednak organ administracji nie zajmuje pozycji zdecydowanie nadrzędnej

96. Niewładcze formy działania administracji

Administracja, której z mocy prawa przysługuje imperium, czyli możność działania władczego może działać także w sposób niewładczy. Staje się wtedy podmiotem równym drugiej stronie. Przejawia się to podczas zawierania umów cywilnoprawnych (np. kupno od producenta papieru dla urzędu) i w społeczno-organizacyjnych działaniach takich jak np. organizowanie zgromadzenia. Administracja nie może wtedy nakazać przybycia na takie spotkanie.

97. Decyzja administracyjna (pojęcie, treść, wadliwość)

Decyzja administracyjna jest to akt administracyjny zewnętrzny wydany w trybie określonym w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego.

Rozstrzyga sprawę co do istoty w całości lub części, a więc ustala w sposób wiążący i trwały co jest prawem w stosunkach pomiędzy organem administracji publicznej (państwem reprezentowanym przez organ) a stroną postępowania administracyjnego, które decyzja zakończyła. Decyzje wydawane są na podstawie przepisów prawa materialnego, a tylko wyjątkowo w oparciu o przepisy procesowe, np. decyzja stwierdzająca wygaśnięcie bezprzedmiotowej decyzji. Obowiązkiem organu administracji publicznej jest wydać decyzję administracyjną ilekroć organ ten ma władczo rozstrzygnąć o prawach lub obowiązkach jednostki w oparciu o przepisy prawa materialnego.

Adresatem decyzji jest zawsze strona postępowania.

Składniki decyzji administracyjnej:

• nazwa organu administracyjnego i jego adres

• data wydania

• oznaczenie stron postępowania

• osnowa (treść decyzji)

• przywołanie podstawy prawnej

• uzasadnienie faktyczne i prawne

• pouczenie o przysługujących środkach

• podpis z podaniem imienia, nazwiska i rangi wydającego decyzję

ewentualne terminy, warunki itp.

98. Akt administracyjny, a akt normatywny

Akt administracyjny, jedna z prawnych form działania administracji publicznej; jednostronne, władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygające w sposób prawnie wiążący o sytuacji indywidualnie określonego podmiotu prawa w konkretnej sprawie, wydane przez ten organ w toku postępowania administracyjnego, na podstawie przepisów proceduralnego prawa administracyjnego (i w wykonaniu przepisów materialnego prawa administracyjnego).

Najczęściej stosowaną formą aktu administracyjnego jest decyzja administracyjna; aktami administracyjnymi są także postanowienia, nakazy, licencje, koncesje, pozwolenia etc.

Akt normatywny (inaczej akt prawodawczy, akt prawotwórczy, źródło prawa) - władcze wyrażenie woli organu stanowiącego prawo, wydane z zachowaniem właściwego trybu i (w odróżnieniu od aktów administracyjnych) skierowane do generalnie oznaczonych adresatów. Jest to akt prawny zawierający normy prawne powszechnie obowiązujące (np. ustawa) lub obowiązujące tylko określoną grupę adresatów (np. akt prawa miejscowego).

Akt normatywny powszechnie obowiązujący dla swojej ważności wymaga, obok wydania go przez umocowany do tego organ w przepisanym trybie, także ogłoszenia (promulgacji) w dzienniku urzędowym. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych (Dz. U. Nr 62, poz. 718) ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Natomiast odrębne przepisy mogą wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących. Co do zasady akty normatywne ogłasza się niezwłocznie. Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasady demokratycznego państwa prawnego nie stoją temu na przeszkodzie.

Aktem normatywnym jest m.in. Konstytucja, ustawa, dekret, umowa międzynarodowa, rozporządzenie, uchwała, akt prawa miejscowego, zarządzenie

1

prawa spółdzielcze

- przestrzegamy lub nie, nie mogą być przestrzegane w „mniejszym stopniu”,

np. ograniczenie prędkości

• wyznaczają kierunek normy, mówią co być powinno

• np. szybkość prowadzenia postępowania, prawo nie działa wstecz

- wzorzec ukształtowania instytucji prawnej, np. sądy działają zgodnie z zasadą ustności postępowania

dokonywane przez organy państwa na podstawie norm prawa publicznego

ZN

ZDM

ZZ

ZNR

ZD

---