OLIGOFRENOPEDAGOGIKA ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

1. Podstawowe pojęcia: upośledzenie umysłowe, oligofrenia (niedorozwój umysłowy), demencja. Dysfunkcje intelektu globalne i wycinkowe. Zaburzenia tempa a zaburzenia rytmu rozwoju.

Upośledzenie umysłowe- Wg. Kościelaka - to istotnie niższy od przeciętnego (o co najmniej 2 odchylenia standardowe) poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania , uczenia się i przystosowania społecznego, spowodowany przez czynniki genetyczne i egzogenne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym ukł. nerwowym.

Oligofrenia (niedorozwój umysłowy) to te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały we wczesnych okresach rozwoju, do 3 r.ż., a zaburzenie funkcjonowania intelektualnego i przystowawczego widoczne jest niemal od początku. Większość badaczy współczesnych przyjmuje, że NU jest to deficyt globalny, wrodzony i nieodwracalny. Najistotniejszą cechą oligofrenii jest DYSHARMONIA systemu poznawczego oraz dysharmonia procesów poznawczych.

Demencja(otępienie)- o otępieniu orzekać będziemy wtedy, gdy upośledzenie umysłowe powstaje po 3 r.ż.. W przypadku demencji ogólny rozwój umysłowy do pewnego momentu przebiegał prawidłowo, a następnie w wyniku działania czynników szkodliwych, następuje rozpad pełnosprawnych funkcji intelektualnych z tendencją do regresji.

Dysfunkcje intelektualne:

GLOBALNE: odchylenie od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego rozpoznamy wówczas, gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych tworzących inteligencję, jak też poziom zachowania przystowawczego jest istotnie niższy tj. niższy o 2 odchylenia standardowe lub więcej.

• Upośledzenie umysłowe( niedorozwój umysłowy -oligorfenia,ogólne otępienie -demencja)

• Zahamowanie rozwoju

• obniżenie poziomu intelektualnego

• opóźnionie rozwoju intelektualnego

PARCJALNE : Gdy od normy odbiega jedna funkcja, dwie lub kilka (np. tylko percepcja wzrokowa bądź słuchowa albo oba rodzaje percepcji) przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego(fragmentaryczne deficyty).

• upośledzenie określonej funkcji

• zahamowanie rozwoju określonej funkcji

• obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji

• opóźnienie rozwoju określonej funkcji

Tempo rozwoju

Jest to szybkość zmian ilościowo - jakościowych w sferze psychomotorycznej dziecka w odniesieniu do wieku życia.

Mogą być 3 warianty:

• Kiedy wiek życia dziecka jest równy wiekowi rozwoju (najbardziej pożądany)

• Kiedy wiek rozwoju wyprzedza wiek życia dziecka, mamy wówczas przyśpieszenie rozwoju, a owo przyśpieszenie nie ma charakteru równomiernego

• Kiedy wiek rozwoju nie nadąża za wiekiem życia dziecka, wówczas mamy opóźnienie

Rytm rozwoju - określa nam zgodność rozwoju w poszczególnych zakresach psychomotoryki dziecka.

I wariant - zgodny, rozwój harmonijny

II wariant -nie ma zgodności , rozwój nieharmonijny.

2. Współczesne ujęcie upośledzenia umysłowego. Wielowymiarowość zjawiska. Następstwa pierwotne i wtórne uszkodzenia centralnego systemu nerwowego

Wielowymiarowość

W odchyleniu od normy możemy wyróżnić trzy wymiary:

• Organiczny

• Psychiczny

• Społeczny

Wymiar organiczny- to stan uszkodzenia somatycznego, to to co staje się w organizmie pod wpływem czynnika patogennego.

Wymiar psychiczny- chodzi tu o następstwa uszkodzenia dla psychicznego funkcjonowania osoby

Wymiar społeczny- może sprowadzić do pytania o to, czy i na ile stan uszkodzenia rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka, oraz pytania o miejsc i rolę osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie.

Niewątpliwie stan uszkodzenia rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka, nie musi mieć jednak charakteru zaburzającego .Osobie niepełnosprawnej przychodzi żyć w świecie urządzonym przez człowieka pełnosprawnego i na miarę jego możliwości.

Osoba niepełnosprawna napotyka dwie grupy barier zewnętrznych:

Fizyczne (architektoniczne)-stanowiące element przestrzeni człowieka przestrzeni życia człowieka. Proces ich likwidacji postępuj powoli, aczkolwiek wszystkich ich wyeliminować się nie da.

Postawy społeczne - te niepożądane, ważące na poczuciu godności człowiek, powodujące nieustanną walkę o uznanie osoby niepełnosprawnej za normalnego człowieka. Zmiana stosunku społeczeństwa nie dokona się z dnia na dzień, na to trzeba czasu wiedzy i doświadczenia.

Kanadyjczyk, Nirje stwierdził, że w zjawisku upośledzenia umysłowego mamy trzy rodzaje wynikające z:

• Faktu uszkodzenia centralnego systemu nerwowego,

• Ograniczających rozwój niekorzystnych warunków życia,

• Świadomości własnego stanu upośledzenia hamującej rozwój i aktywność społeczną

Następstwa pierwotne i wtórne uszkodzenia centralnego systemu nerwowego

Następstwa pierwotne:

W przypadku upośledzenia umysłowego to uszkodzenia centralnego ukł. nerwowego, u niewidomych skutki uszkodzenia analizatora wzroku, u głuchych -analizatora słuchu itd.

Skutkiem uszkodzenia kory mózgowej jest osłabienie wydolności komórek nerwowych - skutkuje to wolniejszym procesem uczenia się czy wolniejszym procesem poznawczym.

Kolejne są ograniczenia w rozwoju wskutek niekorzystnych warunków życia.

W przypadku lekko upośledzonych umysłowo badania pokazują, iż 80% wywodzi się z zaniedbanych społecznie i kulturowo środowisk.

Nadopiekuńczość- w znacznej mierze ogranicza samodzielność dziecka, Rodzice nadmiernie chroniąc dziecko, odbierają mu możliwość stania się samodzielną i niezależną osobą. Nie dają mu szansy rozwoju i uczenia się na własnych błędach. Dziecko nabiera przekonania, że rodzice nie wierzą w jego możliwości, a ono do niczego się nie nadaje. Wychowywanie w atmosferze ciągłego lęku o bezpieczeństwo i zdrowie dziecka, hamuje jego spontaniczność i ciekawość świata.

Zaniechanie- przy napotkaniu trudności rodzic wycofuje się z rehabilitacji dziecka, przyjmuje że dziecko nie jest warte zainteresowania, brak akceptacji czynnej czyli niepodejmowanie rehabilitacji i edukacji.

W przypadku niesłyszących: do dziecka niesłyszącego trzeba mówić od urodzenia.(mowa matczyna to nie tylko głos ale także mimika, uśmiech, ruch warg.)- dziecko to odbiera wzrokiem i zaczyna stopniowo rozumieć i uczy się mowy niewerbalnej.

Mamy więc zjawisko nawarstwiania się. Są to następstwa wtórne, które musiały się pojawić,

Trzeci rodzaj to świadomość bycia osobą niepełnosprawną, to może mieć charakter hamujący bądź mobilizujący aktywność.

Pierwsza droga- porównywanie siebie z otoczeniem, dziecko zyskuje do siebie dystans i spostrzega to czym się różni od innych.

Druga droga- to przejmowanie „definicyjnego obrazu” upośledzenia umysłowego, ślepoty, głuchoty, kalectwa fizycznego, choroby psychicznej i z czasem funkcjonowanie zgodnie z tym obrazem. Nie chce odkryć czegoś nowego, bo jest przekonana że tego nie potrafi ( zgodnie z przyjętym obrazem własnej osoby)

3. Klasyfikacja upośledzeni umysłowego

Od 1 stycznia 1968 r. wprowadzono 4 stopnie upośledzenia umysłowego:

• Lekki 86-52

• Umiarkowany 51-36

• Znaczny 35-20

• Głęboki 19-0

Podział ten został wprowadzony przez Światową Organizację Zdrowia, zastępując tym samym wcześniejszy, trójstopniowy podział:

• Imbecylizm - został zastąpiony przez stopień umiarkowany i znaczny

• Idiotyzm

• Debilizm

Binet wprowadził pojęcie wieku inteligencji:

Iloraz inteligencji to wiek inteligencji dzielony przez wiek życia pomnożony przez 100.

Wiek inteligencji - np. jeżeli dziewięcioletnie dziecko rozwiązało wszystkie testy na 6 lat, a nie rozwiązało żadnego testu na 7,8 czy 9, wówczas wiek inteligencji wynosi 6 lat. Jego opóźnienie w rozwoju wynosi 3 lata.

Klasyfikacja podziału czterostopniowego opiera się na odchyleniach standardowych.

Ilorazy inteligencji mieszczące się między :

• -2,01 a -3,00 odchylenia standardowego wskazują na lekkie upośledzenie

• -3,01 a -4,00 odchylenia standardowego - stopień umiarkowany,

• -4,01 a -5,00 odchylenia standardowego - stopień znaczny

• Poniżej -5,01 odchylenia standardowego wskazują na głębokie upośledzenie umysłowe

Klasyfikacja lekarska:

Opóźnienie umysłowe związane z :

• Schorzeniami zakaźnymi

• Z chorobami i czynnikami intoksykacyjnymi

• Z zaburzeniami metabolizmu i odżywiania

• Ze schorzeniami pourazowymi lub czynnikami fizycznymi

• Z nowotworami

• Ze schorzeniami i czynnikami działającymi w okresie przedporodowymi

• Opóźnieniem umysłowym

4. Kryteria upośledzenia umysłowego. Rys historyczny. Kryteria obowiązujące obecnie: psychologiczne, ewolucyjne, społeczne, pedagogiczne, lekarskie.

TREDGOLD

Wymienił 3 kryteria niedorozwoju umysłowego

• Kryterium wyników w nauce

• Kryterium inteligencji mierzonej testami inteligencji

• Kryterium przystosowania biologicznego i społecznego

Po analizie odrzucił 2 pierwsze kryteria, był jednak zwolennikiem kryterium przystosowania biologicznego i społecznego. Jego zdaniem człowiek, który potrafi przystosować się do otoczenia, tak iż może prowadzić niezależną egzystencję powinien by ć uznany za normalnego człowiek, Aten któremu umysł nie pozwala na to, powinien być uznany za upośledzonego.

EDGAR DOLL

Zdaniem tego badacz rozpoznanie niedorozwoju umysłowego musi opierać się na 6 kategoriach:

• Niedojrzałość społeczna- upośledzenie zdolności realizacji swoich potrzeb, niezaradność życiowa, nieumiejętność radzenia sobie w sytuacjach życiowych stosownie do wieku.

• Zahamowanie rozwoju inteligencji

• Niedorozwój umysłowy

• Dojrzewanie- niedorozwój umysłowy nie przemija w miarę dojrzewania. Nie można z niego wyrosnąć ani wyleczyć się.

• Pochodzenie konstytucjonalne- uwarunkowane dziedzicznie lub też nabyte w skutek urazów, chorób

• Nieodwracalność

OBECNE KRYTERIA:

Psychologiczne- uwzględnia się całą osobowość człowieka, bada się głownie procesy regulacji:

- procesy orientacyjno-poznawcze

-intelektualne

-emocjonalne

-motywacyjne

-mechanizmy kontroli

Zwraca się uwagę na ważne społecznie cechy osobowości.

Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia ogólnego poziomu intelektualnego od poziomu parcjalnych deficytów.

Ewolucyjne

Polega na tym, iż badacz porównuje poziom rozwoju czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych itp. Z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka.

Społeczne

Pod uwagę bierze się tu ogólną zaradność jednostki, jej wzrastającą w miarę upływu czasu lat niezależność od innych, samodzielność, odpowiedzialność, uspołecznienie. Zdolność do radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Pedagogiczne

Uwzględnia :

A) zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych programem

B) rodzaj i stopień trudności w nauce

C) tempo uczenia się, nabywania wiadomości i umiejętności

Realizację tego kryterium umożliwia :

a) wnikliwa analiza tempa nabywania wiadomości i umiejętności

b) pomiar zasobu wiedzy i umiejętności przy zastosowaniu testów osiągnięć szkolnych

c)pomiar tempa uczenia się przy zastosowaniu testów mierzących tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego

Lekarskie:

Uwzględnia się całokształt badań lekarskich. W tym kryterium bierze się pod uwagę:

a)wyniki badań somatycznych

b)wyniki badań neurologicznych

c)wyniki badań biochemicznych np. w fenyloketonurii, galaktozemii itd.

d)wyniki badań cytogenetycznych ujawniających aberracje chromosomowe występujące w ok. 100 znanych zespołach.

5. Diagnoza upośledzenia umysłowego. Rodzaje diagnozy. Diagnoza kliniczna. Techniki służące do diagnozy procesów orientacyjno - poznawczo - emocjonalnych i motywacyjnych.

Diagnoza psychometryczna - opiera się wyłącznie na uzyskanym przez dziecko w wyniku badań ilorazie inteligencji lub też ilorazie dojrzałości społecznej, bez uwzględnienia całokształtu badań. (opiera się na testach, pytaniach testowych)

Diagnoza kliniczna - opiera się na całokształcie badań psychologiczno -pedagogiczno- lekarskich, wybiegających znacznie poza dane testowe. Opiera się na danych wywiadu amnestycznego i środowiskowego, badaniach inteligencji uzupełnionych obserwacją dziecka, badaniach przystosowania społecznego, badaniach tempa uczenia się dziecka, jego wyuczalności oraz cech osobowościowych.

Dane wywiadu amnestycznego informują o dynamice rozwoju fizycznego, motorycznego, intelektualnego, społecznego. Pozwalają na odróżnienie niedorozwoju umysłowego od okresowego zahamowania rozwoju intelektualnego. Dane wywiadu środowiskowego pozwalają na odróżnienie niedorozwoju umysłowego od zaniedbania środowiskowego.

Badania kliniczne uwzględniają również pomiar inteligencji.

Technika musi być dobrana indywidualnie, stosownie do rodzaju niepełnosprawności.

Badania uwzględniają przystosowanie społeczne dziecka, pomiar tempa uczenia, pomiar cech osobowościowych.

Badania uwzględniają również przystosowanie społeczne dziecka, mierzone odpowiednimi technikami pomiaru , jak Skala Przystosowania dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych czy Skala Dojrzałości Społecznej.

Szczególnie ważny jest pomiar tempa uczenia się różnych umiejętności, dokonany odpowiednimi technikami Równie ważny jest pomiar cech osobowości.

Niektóre techniki pomiaru inteligencji dzieci i młodzieży :

• Skala inteligencji( dla małych dzieci w wieku od 1 do 30 miesięcy) służy do pomiaru:

a)reakcje wzrokowe na przedmioty i manipulacji

b) reakcji na bodźce dźwiękowe, reakcji głosowych i rozwoju mowy

c) umiejętności wykonywania prostych zadań ora rozwoju graficznego.

• Skala Stanford-Bineta służy do pomiaru inteligencji dzieci w wieku od 2 lat, młodzieży i dorosłych o wyższym poziomie inteligencji.

Umożliwia ona pomiar:

• zdolności rozumowania

• percepcji koordynacjo wzrokowo-ruchowej

• rozumowania arytmetycznego

• pamięci i koncentracji uwagi

• zasobu słownictwa i płynności słownej

• sądzenia i wnioskowania

• Skala Psyche Cattell jest uzupełnieniem skali Stanford -Bineta.

• Skale Wechslera - stosowane są powszechnie w wielu krajach do pomiaru inteligencji, przeznaczona do badań dzieci w wieku 3,10 do 6,6 lat.

• Skala Grace Arthur służy do pomiary sprawności intelektualnych osób słyszących i głuchych w wieku od 5 do 59.

• Skala Snijders-Oomen służy do pomiaru inteligencji osób słyszących i głuchych w wieku od 3 do 15 lat.

Techniki pomiaru niektórych procesów psychicznych

• Test Marianny Frostig

Służy do diagnozy odchyleń od normy w zakresie:

• koordynacji wzrokowo-słuchowej

• percepcji figury i tła

• percepcji stałości kształtu

• percepcji pozycji w przestrzeni

• Test Bender-Koppitz

Służy do diagnozy

1. dojrzałości percepcji i koordynacji wzrokowo-słuchowej

2. zaburzeń układów spoistycznych spowodowanych uszkodzeniami mózgu

3. zaburzeń w sferze emocjonalnej u dzieci w wieku od 5 do 10,11 lat lub starszych, u których występują odchylenia od normy w tym zakresie.

• Test Pamięci Wzrokowej

Dla dziei od 7 r.ż. , młodzieży i dorosłych

• Test Zapamiętywania Rysunków

• Test Inteligencji Zmysłowej

• Test 15 słów

• Test Uczenia się Wzrokowego- Słuchowego

6. Epidemiologia upośledzenia umysłowego. Podstawowe prawidłowości. Relacje pomiędzy czynnikami biologicznymi i społecznymi. Narastanie zagrożeń cywilizacyjnych.

Epidemiologia upośledzenia umysłowego- dziedzina wiedzy , która zajmuje się badaniem rozpowszechnienia w populacji różnego rodzaju zaburzeń i czynnikami, które decydują o tym rozpowszechnieniu.

Posługuje się 2 wskaźnikami :

1. Zapadalność - określa nam liczbę nowych przypadków danego zaburzenia występujących w populacjach w ciągu roku

2. Rozpowszechnienie- określa nam liczbę wszystkich przypadków danego zjawiska występujących w określonej jednostce czasu bądź w danym momencie. Przykład : badania rozpowszechnienia w Polsce głuchoślepoty. Jednostka czasowa - czerwiec .

Nie jest tak że zapadalność wyznacza wskaźnik rozpowszechnienia.

Wskaźnik rozpowszechnienia zależy od czynników natury biologicznej społecznej.

Czynniki biologiczne :

- stan zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka, im lepszy stan zaspokojenia potrzeb biologicznych, tym mniej zaburzeń. Biorąc pod uwagę stopień zaspokojenia to nie tylko tzn. brak głodu ale złej struktury żywienia.

Rozpowszechnienie chorób epidemiologicznych czyli choroby, które się szybko rozpowszechniają i obejmują duży odsetek społeczeństwa zawsze rzutuje na wskaźnik rozpowszechnia, bo skutkiem epidemii mogą być różnego rodzaju uszkodzenia

-poziom higieny

-stan opieki medycznej, tu należy spojrzeć w 2 aspektach

*moc medycyny danego kraju

*stan gotowości pacjenta

Czynniki społeczne ( na przykładzie upośledzenia umysłowego)

Tzn. problem tolerancji społecznej w stosunku do upośledzenia umysłowego jako zjawiska i osób dotkniętych tym z zjawiskiem.

Na przykładzie lekkiego up. Umysłowego . Zjawisko charakterystyczne dla kultury europejskiej. Zróżnicowanie w szkołach specjalnych dla lekko upośledzonych umysłowo obecności płci. Zapadalność nie zależy od płci w szkołach masowych : chłopcy -51,7%, dziewczynki-48,3% , na poziomie urodzeń jest lekka przewaga chłopców, ale potem się wyrównuje. W szkołach dla lekko upośledzonych umysłowo chłopców - 62,9%, dziewczynek 37,1 %. Ogromne zróżnicowanie. Na poziomie zapadalności nie ma różnic ale w rozpowszechnieniu są.

Paradoks upośledzenia umysłowego.

Polega on na tym ,że w większości społeczeństw cywilizowanych wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego dzieci w wieku obowiązku szkolnego wynosi 2-3%, jeśli natomiast badać ten wskaźnik w całej populacji, uzyskuje się wynik około 1%. Ta rozbieżność wskaźników związana jest z faktem, że większość lekko upośledzonych umysłowo, którzy w szkole mają trudności z opanowaniem programu normalnego i mogą wymagać szkolenia specjalnego, po osiągnięciu dojrzałości może funkcjonować na poziomie lekkiej normy i „wtapiać się” w populację generalną.

7. Zaburzenia współwystępujące z upośledzeniem umysłowym.

Zaburzenia współwystępujące z upośledzeniem umysłowym:

-padaczka

-mózgowe porażenie dziecięce

-zaburzenia analizatorów (wzrok, słuch)

-zaburzenia mowy

Zaburzenia analizatorów

Analizator wzroku

Wady wzroku mogą być wynikiem wady budowy gałki ocznej, nieprawidłowego jej ustawienia w oczodole, zakłóceń czynności mięśni poruszających gałkę oczną, zakłóceń ich unerwienia, nieprawidłowości w budowie i czynności dróg wzrokowych, które przekazują wrażenia wzrokowe do kory mózgowej.

Rodzaje wad wzroku:

Krótkowzroczność - widzenie przedmiotów położonych blisko jest prawidłowe, oddalonych zaburzone. Wyrównanie polega na dobraniu szkieł rozpraszających, dzięki którym obraz powstaje na siatkówce, a nie przed nią.

Nadwzroczność, dalekowzroczność - obraz powstaje poza siatkówką, wyrównanie osiąga się przez dobranie szkieł skupiających(dioptrie dodatnie)

Astygmatyzm wywołuje zakłocenia widzenia. Obraz powstaje zatarty zniekształcony. Wymaga szkieł cylindrycznych

Zez

Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych

Przyczyny zeza: Wady refleksji (duża różnica między reflekcją jednego a drugiego oka.)

Zmiany patologiczne w oczodole, w gałce ocznej, nerwie wzrokowym, w ośrodkach kory mózgowej.

Zmiany w unerwieniu mięsni oczu(niedowłady, porażenia mięsni oczu).

Wzmożona pobudliwość układu nerwowego.

Oczopląs

Nieskoordynowane ruchy gałek ocznych.

Zaburzenia mowy

Istnieją dwa modele rozwoju mowy u upośledzonych umysłowo.

Mowa osób z lekkim upośledzeniem różni się od mowy osób z normą intelektualną pod względem :

- opanowanie języka w wolniejszym tempie

-w sprawności językowej występują różnice ilościowe( os. Z lekkim upośledzeniem umysłowym mają uboższy słownik zarówno bierny i czynny)

Natomiast jednostki głębiej upośledzone umysłowo mają większy deficyt biologicznego rozwoju mowy, niższa jest ilość i jakość przeprowadzonych operacji językowych. Rozwój mowy u głębiej upośledzonych jest automatyczny, nie przechodzi typowego rozwoju w określonych stadiach.

Opóźnienie językowe jest uzależnione od kilku podstawowych czynników, do których zalicza się:

- upośledzenie umysłowe

-niedosłuch i głuchotę

-autyzm i inne zaburzenia psychiczne

-mózgowe porażenie dziecięce i inne zaburzenia neurologiczne

-opóżnienie w dojrzewaniu fizjologicznym

-skrajne zaniedbanie środowiskowe

Im głębsze upośledzenie umysłowe tym poważniejsze opóźnienie rozwoju mowy.

U osób z upośledzonych umysłowo występują:

-opóźnienie rozwoju mowy

-częste agramatyzm (brak reguł gramatycznych)

-dyslalia(nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy)

-dysglosja (zaburzenia artykulacji)

-afazja dziecięca ( opóźnienie w nabywaniu zdolności językowych)

Wady wymowy u dzieci upośledzonych umysłowo są o wiele bardziej skomplikowane niż u dzieci normalnych. Przyczyną tego mogą być anomalie anatomiczne ( np. podniebienie gotyckie, zbyt duży lub mały język, rozszczep warg, braki w uzębieniu).

8. Etiologia upośledzenia umysłowego. Podstawowe prawidłowości. Relacje pomiędzy czynnikami biologicznymi i społecznymi. Narastanie zagrożeń cywilizacyjnych.

Dysfunkcje intelektu globalne i parcjalne.

9. Zapobieganie upośledzeniu umysłowemu. Wielopłaszczyznowość profilaktyki.

1. Sposoby rozwiązywania zagadnienia upośledzonych umysłowo dawniej a dzisiaj

1. w przeszłości

- pozbawienie życia upośledzonych umysłowo (ponieważ byli zbyt dużym ciężarem dla ówczesnego społeczeństwa)

-zapewnienie im warunków egzystencji, opiekę charytatywną

-leczenie jako forma zwalczania samego upośledzenia

-oddziaływanie pedagogiczne, wychowanie i nauczanie jako forma zwalczania konsekwencji upośledzenia

-ostatnio rozwijająca się profilaktyka, zapobieganie pojawianiu się i występowaniu upośledzeń

(we współczesnych poglądach dotyczących tego zagadnienia odrzuca się przede wszystkim pozbawianie życia, eutanazję, nawet głębiej upośledzonych osób oraz uznaje się za niewystarczającą opiekę charytatywną, która zapewnia im tylko egzystencję, wprowadzając w to miejsce nowocześnie pojęta opiekę jako troskę o zapewnienie optymalnych warunków potrzebnych do pełnego rozwoju psychicznego i fizycznego, a także przygotowanie te osoby do pracy i życia w społeczeństwie; a praca pedagogiczna jako przygotowanie do życia w społeczeństwie jest ważna oraz wiąże profilaktykę z leczeniem)

2. dzisiaj

-profilaktyka wraz z leczeniem jako formy zapobiegania i leczenia upośledzeń

-oddziaływania pedagogiczne, wychowanie i nauczanie, przygotowanie do życia (i pracy) jako formę zwalczania przede wszystkim konsekwencji upośledzeń i tylko w małym stopniu same upośledzenia

-opieka społeczna: całkowita lub częściowa (we współczesnym ujęciu), której rolą jest zapewnienie godziwych warunków życia, ułatwiających profilaktykę, rozwój psychiczny i fizyczny, gdy mimo profilaktyki i lecznictwa upośledzenie występuje oraz gdy mimo nauczania i wychowania nie udało się w pełni przygotować tych ludzi do samodzielnego życia.

PROCESOM ZAPOBIEGANIA I LECZENIA POWINNY TOWARZYSZYC ODDZIAŁYWANIA PEDAGOGICZNE!

ZAPOBIEGANIE MEDYCZNE

W zespołach upośledzenia umysłowego wywołanych przez przyczyny genetyczne poradnictwo genetyczne odgrywa doniosłą rolę profilaktyczną. Szczególnie w ostatnich latach kiedy powstały możliwości diagnozy prenatalnej, tzn. stwierdzenia u płodu, czy będzie on dotknięty danym zaburzeniem genetycznym czy nie, znacznie wzrosły możliwości zapobiegania upośledzeniu umysłowemu tego pochodzenia.

Diagnostyka prenatalna znajduje zastosowanie:

- w zapobieganiu zaburzeniom chromosomowym (wskazana u kobiet ciężarnych powyżej 35 roku życia, gdyż wiadomo, że ok. 50% dzieci z zespołem Downa rodzi się z matek starszych, u jednego z rodziców gdy jest obecność translokacji chromosomu lub uprzednie urodzenie dziecka z aberracją chromosomową)

-pozwala na wykrycie wielu zaburzeń metabolicznych

-pozwala na wykrycie wad ośrodkowego układu nerwowego

W niektórych chorobach uwarunkowanych genetycznie diagnostyka prenatalna nie jest możliwa, ale możliwe jest zapobieganie wtórne, które jest oparte na wczesnym rozpoznaniu zaburzenia metabolicznego, i postępowanie zmierzające do zapobieżenia powstaniu odchyleń w rozwoju np. fenyloketonuria po wczesnym rozpoznaniu można zastosować dietę fenyloalaninową, która zapobiega powstaniu upośledzenia umysłowego.

Np. inne:

-niedoczynność tarczycy

-możliwość zapobiegania zaburzeniom wywołanym przez konflikt Rh (przez zapobiegawcze podawanie kobietom Rh (-) globuliny anty-D

-zwalczanie chorób zakaźnych przez szczepienia zapobiegawcze ma znaczenie w zmniejszaniu częstości występowania upośledzenia umysłowego wywołanego przez wirusy i bakterie

Oprócz wymienionych form profilaktyki należy tu wymienić:

1. profilaktykę wtórną - celem jest zapobieganie nasilaniu się istniejącego już upośledzenia

2. profilaktykę trzeciorzędową - cel to zwalczanie i pomniejszanie stopnia tego upośledzenia

UDZIAŁ PSYCHOLOGÓW WE WTÓRNYM I TRZECIORZEDOWYM ZAPOBIEGANIU UPOŚLEDZENIU UMYŁOWEMU

1. ZADANIA PSYCHOLOGA (w palcówce służby zdrowia lub w poradni wychowawczo-zawodowej)

1. możliwie wczesna diagnoza odchyleń od normy w zakresie procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalno-motywacyjnych i wykonawczych

2. wyjaśnienie jaka rolę w genezie powstania określonych odchyleń od normy odegrało środowisko wychowawcze

3. możliwe wczesna stymulacja procesów orientacyjno poznawczych, intelektualnych i wykonawczych, dostosowana do rodzaju i stopnia odchyleń od normy

4. pomoc rodzicom, nauczycielom czy wychowawcom w doborze właściwych metod stymulacji

2. ZADANIA PSYCHOLOGA W PLACÓWCE OŚWIATOWO WYCHOWAWCZEJ SPECJALNEJ

1. pomoc tej placówce jak i rodzicom w podniesieniu stopnia przygotowania do życia dzieciom odbiegającym od normy

2. stwarzanie optymalnych warunków rozwoju osobowości dzieci i młodzieży uczącej się w szkole specjalnej

3. inspirowanie i podejmowanie takich metod i środków oddziaływania w procesie dydaktyczno-wychowawczym gwarantujące jak najpełniejszą rehabilitacje uczniów

Program wczesnej stymulacji, który powinien znać psycholog, rodzic, nauczyciel:

1. rozwoju sprawności fizycznej z uwzględnieniem koordynacji wzrokowo-ruchowej

2. zmysłów- wzroku, słuchu, smaku, powonienia, dotyku, wibracji

3. kojarzenia i pamięci

4. mowy

5. nawyków życia codziennego dzieci w wieku 6-48 miesięcy oraz starszych

Programy wczesnej stymulacji tworzyli:

-R. Heber (stymulacja dziecka od 2 do 7 r. ż),

-L. Dunn i J. Smith (wczesna stymulacja rozwoju mowy dziecka),

-M. Frostig i D. Horn i A. M. Miller (system korekcyjno- wyrównawczy dla dzieci w

wieku 4-8 lat z zaburzeniami w zakresie percepcji i koordynacji wzrokowo-ruchowej)

DZIAŁALNOŚĆ ZAPOBIEGAWCZA PEDAGOGÓW

1. Profilaktyczna działalność pedagogów

- wykrywanie braków w zakresie wiadomości i umiejętności oraz trudności wychowawczych uczniów, ustalaniu powodujących je przyczyn, zwalczaniu ich, uzupełnianiu braków i korygowaniu odchyleń

-udział w coraz powszechniejszym organizowaniu procesu uświadamiania i samym uświadamianiu społeczeństwu przyczyn i sposobów zapobiegania oraz przeciwdziałania umysłowemu upośledzeniu dzieci

2. Formy pracy pedagoga dot. uświadamiania społ.

-nauczanie uczniów szkół normalnych (informowanie o specyfice upośledzeń oraz bezpośredni kontakt z osobami upośledzonymi umysłowo)

-zapoznawanie rodziców dzieci ze szkół normalnych i specjalnych oraz osób z otoczenia z istotą i rodzajami upośledzeń i odchyleń rozwojowych ich przyczynami i sposobami zapobiegania im i zwalczania

- profilaktyka poprzez nasilenie tego tematu w telewizji, radio, prasie i innych środkach masowego przekazu

Oddziaływanie pedagogiczne jest wraz z profilaktyką i nowocześnie pojętą opieką społeczną nad upośledzonymi podstawową formą współczesnego rozwiązywania problematyki tych ludzi. Z tym wiąże się rozbudowa szkolnictwa specjalnego by dla każdego było tam miejsce oraz konieczność podniesienia pracy pedagogicznej na tak wysoki poziom by stało się możliwe przygotowanie tych dzieci do optymalnie samodzielnego życia.

ZADANIA OPIEKI NAD UMYSŁOWO UPOSLEDZONYMI

1. zorganizowanie optymalnych warunków sprzyjających rozwojowi tych osób materialnych warunków życiowych (odpowiednie odżywienie, odpowiednie warunki w mieszkaniu i otoczeniu, zastosowanie regulaminu i rytmu w życiu tych osób opartego na maksymalnym wysiłku: nauka, praca oraz pełnym wypoczynku)

2. ukształtowanie przychylnej atmosfery i właściwego stosunku społeczeństwa do osób z odchyleniami od normy, pomoc tym osobom w rozwoju, nauce i życiu (uregulowanie sytuacji dziecka umysłowo upośledzonego w rodzinie: miłość, ciepło, bezpieczeństwo, opieka; wyeliminowanie dyskryminacji w stosunku do tego dziecka w szkole; wpływanie na otaczające dziecko pozarodzinne i pozaszkolne środowisko rówieśników i osób starszych; wpływanie na środowisko społeczne)

W wyniku tak różnorodnych form działalności skierowanej w stosunku do osób upośledzonych umysłowo obserwujemy zjawisko „akcyjności” czyli niektóre z poczynań w pewnych okresach nasilają się a inne pomniejszają lub zanikają. Koordynacja wszelkich poczynań w zakresie profilaktyki, kształcenia specjalnego, zatrudnienia i nowocześnie pojętej opieki jako form współczesnego rozwiązywania zjawiska upośledzeń ludzkich jest pożądana a nawet konieczna.

10. Podłoże fizjologiczne upośledzenia umysłowego. Relacje pomiędzy korą mózgową a podkorzem. Pierwszy i drugi układ sygnałowy. Powstawanie odruchów warunkowych. Proces pobudzania i hamowania. Pamięć. Wyobraźnia. Myślenie

Podłoże fizjologiczne upośledzenia umysłowego:

a) Relacje pomiędzy korą mózgową, a podkorzem.

b) Pierwszy i drugi układ sygnałowy.

c) Powstawanie odruchów warunkowych.

d) Procesy pobudzania i hamowania.

e) Zasoby energetyczne komórek nerwowych.

1. Relacje pomiędzy korą mózgową, a podkorzem.

Uszkodzenie CUN sprawia, iż plastyczność korowa i podkorowa są mniejsze.

Podkorze odpowiada za instynkt, popędy, emocje.

Kora zaś za świadome nasze działanie, procesy myślowe.

Uszkodzenie relacji pomiędzy korą mózgową, a podkorzem sprawia, że osobom upośledzonym umysłowo trudniej panować nad popędami. Jest im również trudniej przystosować się do różnych sytuacji zewnętrznych.

Przy uszkodzeniu CUN występuje też podwyższona aktywność podkorowa (Ich hamulce nie działają wystarczająco dobrze- osłabiona samokontrola).

2. Pierwszy i drugi układ sygnałowy.

Występują dwa układy sygnałowe:

Pierwszy dotyczy konkretów- rzeczy, przedmiotów itp.

Drugi - wznosi się na poziom pojęć.

U osób upośledzonych współpraca pomiędzy pierwszym, a drugim układem sygnałowym jest zakłócona: np. U dzieci z uszkodzonym CUN stół musi być widoczny-ten konkretny. Liczy stoły poprzez dotykanie każdego z osobna. Sama liczba jest pojęciem abstrakcyjnym, więc do pewnego czasu nie jest dostępna tym osóbkom (a czasami, przy głębszym upośledzeniu, nie jest dostępna w ogóle).

3. Powstawanie odruchów warunkowych.

Mały zapas zasobów energetycznych wpływa na przebieg impulsów nerwowych, które są ściśle związane z odruchami warunkowymi. Odruchy warunkowe leżą u podłoża uczenia się.

Na chłopski rozum:

Kiedy się uczymy czegoś nowego impuls nerwowy przebieg pewną drogę- dla siebie nową. Kiedy powtarzamy to znów i znów, to impulsy przebiegając tą drogą tak jakby ją torują- jest już łatwiej im przebiegać nią, więc to staje się szybsze i coś, co kiedyś sprawiło, nam problemy, jest już łatwe, znamy to na pamięć (to tak jak z zaśnieżoną dróżką- im więcej ludzi nią przejdzie, tym łatwiej nią iść, bo udeptują drogę. Pod koniec możemy nawet już nią biegać. My, to takie impulsy ;)).

Ale każdy impuls ma swoją energię, która u osób z uszkodzeniem CUN jest mniejsza i wynika z tego, że nie tyko wolniej się uczą, ale też mniej mogą za jednym razem przyswoić.

Uszkodzenie osłabia siły i ruchliwość komórek nerwowych.

Odruchy warunkowe powstają wolniej, mniejsza jest ich trwałość i plastyczność ( tzn. mają trudności z zastosowaniem już uzyskanych wiadomości w nowych sytuacjach)

4. Procesy pobudzania i hamowania.

Ponieważ komórki nerwowe są uszkodzone, mają większą podatność na procesy hamowania, wynika to z większej męczliwości komórek nerwowych.

Wydaje mi się, że chodzi tu o to, że osoba szybciej się męczą przy uczeniu się ( to już było wyżej, więc śmietana o smaku śmietankowym;)).

Wszystko tu się łączy i jedno ma wpływ na drugie, a drugie na trzecie itd.

5. Zasoby energetyczne komórek nerwowych.

Uszkodzenie centralnego układu nerwowego osłabia komórki nerwowe, a co za tym idzie osłabiony zostaje przebieg procesów orientacyjno- poznawczych.

Wydolność wysiłkowa komórek jest mniejsza, więc tempo uczenia się jest mniejsze.

11. Psychologiczna charakterystyka osób upośledzonych umysłowo. Upośledzeni stopnia lekkiego, umiarkowanego, znacznego i głębokiego. Procesy orientacyjno-poznawcze. Spostrzeżenie u dzieci upośledzonych umysłowo. Zdolność do koncentracji uwagi. Pamięć. Wyobraźnia. Myślenie.

Wśród osób upośledzonych umysłowo w rożnym stopniu istnieją różnice w zakresie poszczególnych procesów orientacyjno- poznawczych, intelektualnych, emocjonalno - motywacyjnych i poziomu funkcjonowania społecznego.

Czynności orientacyjno poznawcze:

-występuje niedorozwój tych funkcji

-im większy defekt tym gorsze spostrzeganie otaczającego świata

-nawet już przy lekkim upośledzeniu występuje utrudnione spostrzeganie, nie odbijające w pełni otaczającej rzeczywistości. Zakres spostrzegania os. up. jest wąski

-słabo rozwinięta pamięć, co wiąże się z trudnościami w odtwarzaniu i zapamiętywaniu

-nowy materiał wolno przyswajany, wymaga wielokrotnego powtórzenia

- zaburzenia głownie pamięci logicznej, mniej pamięci mechanicznej(w pewnych przypadkach bardzo dobrze rozwinięta)

-zaburzenia uwagi, jej koncentracja i podzielność. Uwaga skupiana z trudnością, daje się łatwo odwrócić i rozproszyć .

Upośledzenie stopnia głębokiego

-w upośledzeniu głębokim częściej występujące wady wzroku, słuchu, niedowłady lub porażenia kończyn itp.

-upośledzenie procesów orientacyjno-poznawczych

-duża rozpiętość w poszczególnych sprawnościach i funkcjach: od braku percepcji, koncentracji uwagi mimowolnej, zdolności zatrzymania w pamięci elementarnej treści -do cząstkowego ich występowania.

Upośledzenie stopnia znacznego

-spostrzeżenia niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno. W porównaniu z upośledzeniu w stopniu umiarkowanym spostrzegana jest mniejsza liczba przedmiotów.

-występuje uwaga mimowolna, brak dowolnej. Uwaga mimowolna kieruje się na przedmioty i czynności budzące żywe zainteresowanie, słabo trwała(zajęcia zatem powinny być b. interesujące, krótkotrwale i angażujące)

Upośledzenie stopnia umiarkowanego

- spostrzeganie otaczającej rzeczywistości jest mniej dokładne niż w up. lekkim, stwierdza się tu częste zaburzenia w zakresie receptorów oraz uszkodzenia kory mózgowej, gdzie dokonuje się analiza i synteza odbieranych wrażeń

- spostrzeżenia węższe niż w lekkim up.- trudności w wyodrębnianiu istotnych cech przedmiotów i zjawisk

- proces spostrzegania przebiega wolniej

- uwaga gł. mimowolna, w wyniku intensywnych, systematycznych działań można rozwinąć uwagę dowolną

- widoczne trudności w dłuższym skoncentrowaniu się na określonym przedmiocie lub czynności.

Uwaga często przyciągana i rozpraszana przez bodziec intensywny lub niezwykły. Charakterystyczne cechy uwagi osób z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym: słaba koncentracja, wąski zakres, brak podzielności i nadmierna ruchliwość.

-pamięć: upośledzenia pamięci logicznej, pamięci liczb, rzadko spotyka się przypadki dobrej pamięci jednostronnej (np. do nazwisk, dat i liczb). Trudności w zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu zapamiętanego materiału. Upośledzona jest pamięć świeża, trwała, mechaniczna, a szczególnie logiczna. Trudności dotyczą także trwałego zapamiętania treści powiązanych logicznie.

-słabość procesów nerwowych oraz ich mała ruchliwość utrudnia powstawanie i trwałość związków czasowych(śladów pamięciowych ) w korze mózgowej

-pamięć mało dokładna, krótkotrwała, o wąskim zakresie, wolnym tempie zapamiętania i przypominania. Zapamiętywanie ułatwione jest przez powiązanie treści z ruchem, z konkretna sytuacja i przez pozytywne emocje. Występują luki pamięciowe, wypełnione zmyśleniami i konfabulacjami, występującymi częściej niż w lekkim upośledzeniu umysłowym wyobrażenia tych osób są mniej dokładne niż w lekkim upośledzeniu umysłowym

Upośledzenie stopnia lekkiego

- poziom czynności orientacyjno-poznawczych odbiega od poziomu jednostek normalnych. Różnice dotyczą percepcji wzrokowej, słuchowej itp.

- spostrzeżenia ich są bogatsze niż u osób z upośledzeniem umiarkowanym, jednak niedokładne. Proces spostrzegania zwolniony, wąski jego zakres, tj. w tym samym czasie spostrzegają mniej przedmiotów niż os. z rozwojem prawidłowym

-uwaga dowolna, ale trudności w jej kierowaniu, słaba podzielność, wzrasta wraz z wiekiem życia oraz nauczaniem

-dzieci z upośledzeniem lekkim maja gorsza pamięć logiczna zarówno świeża, jak i trwałą.

12. Proces uczenia się upośledzonych umysłowo. Czynniki wpływające na uczenie się osób upośledzonych umysłowo. Pojemność poznawcza. Tempo uczenia się. Aktywność poznawcza i jej kształtowanie.

Większość dzieci rozwija się w ten sposób, że określonemu ich wiekowi odpowiada określony wiek rozwoju. Sytuacja taka pozwala statystycznie ustalić normy rozwoju. Istnieje jednak duże zróżnicowanie indywidualne między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie w tym samym wieku i ilorazie inteligencji oraz wieku i ilorazie inteligencji społecznej. Proces uczenia się przebiega jednak w zasadzie w ten sam sposób u każdego dziecka. Podstawową formą czynności dziecka w okresie szkolnym jest uczenie się.

Zawsze występują elementy:

-odbierania informacji;

- ich umysłowa przeróbka;

-wykorzystanie w praktyce wiadomości i umiejętności powstałe w wyniku przeróbki informacji.

Wg Okonia: „Uczenie się- jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą.”

Uczenie się - to proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych.

U osób z odchyleniami w rozwoju występują jednak w tym procesie pewne zaburzenia:

• Odbieranie informacji, np. wady wzroku i słuchu

• Przeróbka informacji w Centralnym Układzie Nerwowym

• Zastosowanie wiadomości i umiejętności w praktyce na skutek, np. kalectwa narządu ruchu, wad wymowy.

Upośledzenie umysłowe, np. nie tylko utrudnia przeróbkę informacji w wiedzę w CUN lecz najczęściej obniża precyzję odbioru informacji oraz możliwość i prawidłowość wykorzystywania wiedzy w praktyce.

Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności.

Czynniki , które pobudzają do działania oraz wpływają na uczenie się może podzielić na dwie grupy:

1. Czynniki znajdujące się poza organizmem (nagrody, kary, osoba nauczyciela, oceny)

2. Czynniki znajdujące się w organizmie (dążenia, pragnienia)

Wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie

czynnikiem wpływającym na uczenie się jest, np.:

• Motywacja - Osoby upośledzone umysłowo często nie mają motywacji do nauki. Brak motywacji może wynikać z porażek
  i frustracji, jakich doświadczały podczas dotychczasowej nauki. Frustracja może spowodować brak ciekawości oraz utratę zainteresowania dla określonego zajęcia oraz mieć wpływ na uczenie się. Odpowiednie motywowania - nagrody i kary - znacznie silniej wiążą uwagę dzieci upośledzonych umysłowo i wpływają na motywację.

• Koncentracja uwagi - Zdolność koncentracji uwagi odgrywa pierwszoplanową role w procesie uczenia się. Funkcję uwagi można traktować jako funkcję niezbędną do opracowywania i ujmowania w pewne struktury różnorodnych bodźców docierających do organizmu.

• Czynniki społeczno- ekonomiczne - Stwierdzono, że niedostateczne żywienie oraz podobne braki materialne, które mają szkodliwy wpływ na narządy zmysłowe i organizm oddziałują na zdolność skupienia uwagi, zdolność uczenia się oraz na inteligencję. Ubóstwa nie można jednak uznać za przyczynę braku zdolności do uczenia się, lecz często mu ona towarzyszy.

• Brak bodźców zmysłowych i emocjonalnych - brak odpowiednich bodźców emocjonalnych, tj. utrata miłości i uczucia ma wpływ na opóźnienie w nauce.

• Zaburzenia sfery emocjonalnej

• Rozwój mowy

Prawidłowy poziom rozwoju procesów poznawczych umożliwia dziecku w okresie szkolnym uzyskiwanie efektów w jego głównej działalności uczenia się.  Procesy poznawcze to procesy psychiczne prowadzące do uzyskania orientacji w otoczeniu poprzez odzwierciedlanie przedmiotów i ich cech oraz uzyskanie wiedzy o świecie poprzez spostrzeżenia, myślenie oraz pamięć. Upośledzeni umysłowo nie są pozbawieni potrzeb poznawczych i samorzutnego dążenia do uczenia się lub doskonalenia sprawności. Upośledzeni przejawiają formy aktywności poznawczej odpowiadającej ich poziomowi rozwoju, nie wskazują jednak aktywności poznawczej właściwej dla ich wieku metrykalnego.

U osób z upośledzeniem umysłowym przeważa myślenie na poziomie konkretnym, cechują się wolniejszym tempem przetwarzania informacji, mniejszą pojemnością pamięci i mniejszym zakresem słów. Rytm procesów myślowych jest u dzieci z upośledzeniem umysłowym bardzo zwolniony, co wynika z małej ruchliwości procesów nerwowych. Często powstają zaburzenia równowagi procesów pobudzenia i hamowania w formie przewagi pobudzenia nad hamowaniem. Dziecko szybko rozprasza się w toku nauki, nie potrafi powstrzymać się od reagowania na nieistotne bodźce. Jeżeli wystąpi przewaga procesów hamowania, dzieci mogą nie nadążać za tokiem lekcji, stają się mało spostrzegawcze, bierne, nie zgłaszają się do odpowiedzi. Zły stan zdrowia czasem obniża ogólną aktywność dziecka, w związku z czym maleje jego zainteresowanie nauką szkolną. Te cechy prowadzą do zaburzeń tempa uczenia się.

Proces chorobowy czy tez kalectwo dziecka zaburza lub uniemożliwia formy aktywności typowe dla zdrowych rówieśników. W życiu chorych dorosłych choroba przede wszystkim zmienia kierunek aktywności przejawianej do okresu jej wystąpienia. U dziecka brak lub zmniejszenie aktywności jest czynnikiem, który zaburza lub opóźnia jego rozwój.

Aby ukształtować w odpowiedni sposób aktywność poznawcza dzieci niepełnosprawnych intelektualnie należy spełnić kilka warunków:

• Materiał, który dziecku podsuwamy, musi być odpowiedni dla jego poziomu rozwojowego (należy określić „sferę najbliższego rozwoju”, tj. zakres umiejętności, który w toku prawidłowego rozwoju powinien wystąpić bezpośrednio po opanowaniu umiejętności już przez dziecko posiadanych.

• Należy liczyć się z możliwościami dziecka i zauważać trudności programów zajęć dydaktycznych ponieważ nieliczenie się może prowadzić do nauczania pozornego.

• Zachowana być musi właściwa proporcja między aktywnością poznawczą samorzutną a kierowaną.

• Stwarzanie dziecku właściwego poczucia bezpieczeństwa.

• Obserwowanie aktywności i zainteresowanie.

13. Procesy emocjonalno motywacyjne u upośledzonych umysłowo. Poziom aspiracji i samooceny upośledzonych umysłowo. Współczesne poglądy na problem zaburzeń emocjonalnych u upośledzonych umysłowo.

Emocje upośledzonych umysłowo charakteryzują się sztywnością oraz małym zróżnicowaniem. Słabo jest rozwinięta zdolność opanowywania popędów, występuje niedorozwój uczuć wyższych, związanych z brakiem zdolności do rozumienia pojęć abstrakcyjnych. Brak jest przeżyć emocjonalnych wiążących się z zainteresowaniami i działalnością poznawcza. Przeżycia emocjonalne upośledzonych umysłowo dotyczą aktualnych doznań ze strony osób i sytuacji. Przeżycia z przeszłości i przyszłości nie wywołują reakcji uczuciowej.

Inna cech charakterystyczna jest nieadekwatność emocji z brakiem możliwości odróżniania spraw istotnych od blachach, co przejawia się w słabej reakcji na sprawy zdarzenia poważne oraz w intensywnej reakcji na sprawy Malo istotne. Zaburzenia emocjonalne zalezą głownie od stopnia deficytu intelektualnego; dzieci z lekkim niedorozwojem maja uczuciowość bogatsza niż dzieci głębiej upośledzone.

Zachowanie upośledzonych umysłowo charakteryzuje się;

• impulsywnością,

• brakiem przemyślenia,

• brakiem konsekwencji,

• brakiem przewidywania,

Sposób działanie i reagowania zależy przede wszystkim od temperamentu.

G. E. Suchariewa wyróżnia oligofreników:

TORPIDNYCH - spowolniałych apatycznych

ERETYCZNYCH - nadmiernie ruchliwych, niestałych, pobudliwych

Zarówno osoby torpidne jak i eretyczne wykazują;

• brak inicjatywy i samodzielności,

• z trudem przestawiają się na nowa działalność,

• łatwo ulegają sugestii,

ponadto charakteryzują się;

• biernością

• słaba ruchliwością

• słabym krytycyzmem

Ta sama autorka wymienia następujące rodzaje emocji, w zależności od rodzaju występującego bodźca

1. emocje zagrożenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość

2. emocje ograniczenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość

3. emocje pozbawienia - smutek, żal, cierpienia, rozpacz

4. emocje zaspokojenia - radość, uniesienia, szczęścia

Upośledzeni umysłowo wykazuje zadowolenie, uspakajanie przy działaniu opartym na dobrze znanych sposobach, a zadowolenie i rozdrażnienie, jeśli znajduje się w sytuacji, w której muszą zmienić sposób lub napotykają przeszkodę w czasie działania dobrze im znanego.

Do przejawów zaburzeń emocjonalnych występujących u upośledzonych umysłowo zaliczyć można;

• stany podwyższonego nastroju wyrażają się w:

- euforii

- skłonnościach maniakalnych

- żartowaniu

- zaprzeczaniu

- tzw. lepkości uczuciowej

• stany obniżonego nastroju wyrażają się w:

- depresji

- apatii

- melancholii

- smutku

- agresji

• nieumotywowane wahania nastroju

• zahamowanie psychoruchowe

• pobudzenie ruchowe

• nieadekwatne do bodźców reakcje ochronne i obronne

Wahania nastroju powstają bez przyczyny i charakteryzują się dość szybkim przejściem np. od agresji do apatii, od nastroju podwyższonego do obniżonego. Rozhamowanie psychoruchowe charakteryzuje się nadmierna ruchliwością, ze skłonnością do zaczepiania innych i obrażania ich. Pobudzenie ruchowe przybiera szczególna postać w upośledzeniu głębokim i polega na stereotypowym powtarzaniu ruchów i działań np. rytmiczne kiwanie się, kręcenie głową. Stan pobudzenia ruchowego uniemożliwia skoncentrowanie się na czymkolwiek. Nieadekwatne do bodźca reakcje ochronne i obronne to np.: negatywizm, izolacja, czynny opór, lęk, autoagresja.

W upośledzeni umysłowym głębokim występują proste emocje zadowolenia i niezadowolenia wyrażane dźwiękami nieartykułowanymi. Jednak niektóre osoby głęboko upośledzone potrafią wyrażać radość uśmiechem, a smutek płaczem. Przywiązują się do osób które się nimi opiekują, karmią je. Przywiązanie trwa tak długo, jak długo widzą opiekuna. Występują u nich stany podwyższonego lub obniżonego nastroju, a także nieumotywowane wahania nastroju.

W upośledzeniu umysłowym znacznym występują dość bogate potrzeby psychiczne oraz objawy przywiązania, sympatii, antypatii a także intuicyjne uczucia moralne, wyniesione z sytuacji domowej rodzinnej.

Osoby upośledzone w stopniu znacznym bywają pobudliwe, apatyczne, uczuciowo zmienne. Potrafią okazać przyjaźń, serdeczność, bądź upór i rezerwę. Często występują nich zaburzenia zachowana, przejawiające się w reakcjach gwałtownych, agresji, w braku podporządkowania, bądź też w zamykaniu się w sobie itp.

U osób z upośledzeniem umiarkowanym oprócz potrzeby bezpieczeństwa, przynależności i miłości, występują inne np.. potrzeba szacunku. Upośledzeni ci żywo ujawniają przywiązanie, sympatie i potrzebę kontaktów społecznych. Stwierdza się u nich niedostateczną zdolność, a często brak zdolności do panowania nad popędami, jak też niedostateczny rozwój moralny wypływający z trudności zrozumienia pojęć moralnych

W grupie tej spotkamy osoby nadpobudliwe i apatyczne, rzadziej przeciętnie pobudzone;

- zachowania gwałtowne i destrukcyjne, zachowania antyspołeczne, zamykanie się w sobie, bunt i inne.

- Upośledzeni umysłowo maja intuicyjne uczucia moralne, wyniesione z domu. Nieraz udaje się ich wciągnąć do pracy nad sobą, ucząc hamowania swoich popędów. Słaby układ nerwowy powoduje szybko narastające zmęczenie pod wpływem jakiejkolwiek pracy.

W upośledzeniu umysłowym lekkim występuje słaba zdolność samokontroli. Potrzeby tych osób często determinowane są przez wybujałą na tle defektów strefę popędową, stosunkowo słabo kontrolowaną. Charakterystycznym objawem jest sztywność zachowań, poglądów i uczuć, przy wzmożonej podatności na sugestie. Ograniczone jest przeżywanie uczuć wyższych: patriotycznych, moralnych, społecznych. Upośledzenie w stopniu lekkim cechuje słaby krytycyzm w stosunku do otoczenia i w stosunku do siebie. Jednak niektórzy z nich mają poczucie swego ograniczenia, co wyzwala u nich kompleks mniejszej wartości oraz różne mechanizmy obronne.

U jednostek lekko upośledzonych umysłowo występuje niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, osłabienie mechanizmów kontroli. Często występują wahania nastroju bez wyraźnej przyczyny: od gniewu z agresją do apatii z biernością itp.

We współczesnych poglądach za przyczyny zaburzeń emocjonalnych u osób upośledzonych umysłowo zarysowuje się tendencja do pomijania upośledzenia umysłowego jako źródła zaburzeń i silnego podkreślania patogennej roli zaburzonych interakcji z otoczeniem to jednak całkowite pominięcie pierwszego rodzaju wpływu byłoby ryzykowne. Wydaje się że przyczyny zaburzeń emocjonalnych u osób upośledzonych umysłowo daje się ująć w dwie grupy:

1. przyczyny wynikające z upośledzenia umysłowego, rozumianego jako zaburzenia o charakterze globalnym, na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (przyczyny wewnętrzne)

2. przyczyny wynikające z niewłaściwego stosunku otoczenia do tej grupy osób (czynniki zewnętrzne)

Jako charakterystyczne cechy sfery emocjonalno-motywacyjnej osób z obniżoną sprawnością intelektualną najczęściej wymienia się:
· oczekiwanie niepowodzenia;
· uzależnienie się od otoczenia zewnętrznego, wyuczona bezradność;
· wysoki i bardzo wysoki poziom lęku;
· zaburzenia typu zahamowania lub nadpobudliwość;
· tendencje do podtrzymania pozytywnych lub negatywnych interakcji społecznych (deprywacja społeczna);
· gniew, wrogość, agresywność.

Wiele badań wskazuje, że upośledzeni umysłowo rozwijają w sobie wrogie cechy motywacyjne, wysoką potrzebę wsparcia socjalnego, przenikający lęk o przyszłość. Te stany emocjonalne i motywacyjne mogą mieć o wiele większy wpływ na zachowanie niż ubogie zdolności intelektualne.

14. Rozwój społeczny upośledzonych umysłowo. Wrażliwość moralna. Bariery w społecznej adaptacji. Współczesne poglądy na problem zaburzeń społecznego funkcjonowania. Problem wzmożonej agresywności osób upośledzonych umysłowo. Przestępczość osób UU.

Rozwój społeczny upośledzonych umysłowo

Rozwój społeczny można traktować jako proces stawania się człowiekiem społeczeństwa, czyli nabywania tych wszystkich wiadomości i umiejętności, które są potrzebne do udziału w życiu społecznym. Praktycznie wszystkie wiadomości i umiejętności, które człowiek w ciągu życia przyswaja są wytworem kultury, a cała działalność i rozwój człowieka przebiega w warunkach społecznych.

   Przetacznikowa określa uspołecznienie jako przystosowanie zachowania do wymogów środowiska. Zaborowski uważa, iż socjalizacja jest określoną specyfikacją i kanalizacją potrzeb, to znaczy wdrożeniem się do zaspokajania ich za pomocą celów uznawanych w określonych grupach społecznych. Zaspokojenie potrzeb jest kontrolowane przez określone wzorce społeczne, intrnalizowane przez jednostkę występując w postaci poczuć moralnych i wzorów osobowych

Bariery w społecznej adaptacji.

Utrudnienie stanowią bariery społeczne wynikające z niewłaściwego stosunku społeczeństwa do problemów osób upośledzonych umysłowo. Chociaż w ostatnich latach w mediach pojawia się coraz więcej audycji poświeconych problematyce niepełnosprawnych umysłowo i podejmuje się akcje typu Dzień Godności Osób z Upośledzeniem Umysłowym to w praktyce okazuje się, że świadomość społeczna w tym temacie jest niewystarczająca. Nasze społeczeństwo nie zawsze i nie w pełni jest w stanie zrozumieć odczucia i potrzeby tych ludzi. W wirze codziennego życia, jesteśmy zapatrzeni tylko we własne problemy, często nie zauważamy , a może nie chcemy zauważyć, ze obok nas żyją ludzie potrzebujący pomocy. Boimy się „odmienności” niepełnosprawnych. Taki lęk prowadzi do powstawania uprzedzeń i dyskryminacji. Znajomość problemów, ograniczeń i możliwości życiowych osób niepełnosprawnych, w tym dzieci z upośledzeniem umysłowym jest w świadomości społecznej dość powierzchowna. Tworzą się bariery mentalne spowodowane niewiedzą i brakiem doświadczeń w kontaktach społecznych. Taka sytuacja sprzyja powstawaniu niekorzystnych opinii, przesądów. Potoczne wyobrażenia o dzieciach niepełnosprawnych umysłowo koncentrują się głownie na ich ograniczeniach i słabościach. Pomijane są zupełnie ich możliwości. Sposób spostrzegania niepełnosprawnych dotyczy w dużej mierze wyłącznie niepowodzeń życiowych, nie dostrzega się natomiast osiąganych przez nich sukcesów.

W opinii niektórych ludzi dziecko niepełnosprawne umysłowo zasługuje głównie na współczucie i wymaga pomocy. Takie postrzeganie z góry przekreśla szanse dziecka niepełnosprawnego na aktywne uczestniczenie w życiu społecznym. Z przejawami nietolerancji społecznej spotkać się można już na ulicy, placu zabaw. Dzieci często unikają niepełnosprawnych rówieśników, przezywają ich lub znęcają się nad nimi. Wreszcie zdarza się, że dorośli dopuszczają się wobec nich dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej, lub pozostają wobec nich obojętni. Ważne jest abyśmy nauczyli się dostrzegać innych ludzi, zauważali nie tylko ich ograniczenia, ale także możliwości, nauczyli się akceptować ich takimi, jacy są, bez wartościowania.

Wrażliwość moralna.

Wg T. Witkowskiego „wrażliwość moralna jest to zdolność do reagowania na przejawy dobra i zła w sytuacjach podlegających ocenie moralnej: przejawia się to przede wszystkich w zdolności spostrzegania dobra i zła. Wrażliwość w sensie ogólnym jest to zdolność jakiegoś podmiotu do przyjęcia określonych podniet, które wywołują w nim jakieś określone wrażenia( Pieter 1963).

Wrażliwość moralna jest zaś szczególnym rodzajem wrażliwości, leży bowiem u podstaw moralności jednostki, jest jednym z ważniejszych wskaźników ogólnego poziomu moralnego.

Na rozwój moralny człowieka wpływa wiele czynników:

• Funkcja procesów poznawczych

• Czynniki emocjonalne i środowiskowe

• Doświadczenie osobiste, gdyż bez poznania pewnych norm, wymagających sprawności intelektualnej, nie można mówić o rozwoju moralnym czy przejawiać wrażliwość moralną.

T. Witkowski w swoich badaniach nad wrażliwością moralną osób UU przeprowadzonych w 1965 roku stwierdza, że UU przejawiające się w każdej dziedzinie życia kładzie też swoje piętno na wrażliwość moralną dziecka. Wiele przejawów dobra i zła moralnego w konkretnych sytuacjach stanowiących problem dla dzieci zdrowych nie zwraca uwagi dzieci UU. Wynika z przeprowadzonych badań iż większą rolę w wychowaniu moralnym należy przypisywać oddziaływaniom na sferę uczuć i motywacji.

Problem wzmożonej agresywności osób upośledzonych umysłowo.

Na początek kilka podstawowych definicji wprowadzających nas w zagadnienie agresji:

• „Agresją nazywamy każde zamierzone działanie- w formie otwartej lub symbolicznej- mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu” (Ranschmung-1993)

• „Zachowanie agresywne polega na bezpośrednim lub pośrednim wyrządzaniu szkody” (Obuchowska-1997)

• „ Agresją będziemy nazywać zachowanie człowieka mające na celu wyrządzenie szkody innej osobie lub instytucji, a wyrażone w formie ataku fizycznego lub słownego, bezpośredniego lub pośredniego, oraz w formie reakcji negatywistycznej” (Wójcik-1977)

• „ Agresja stanowi styl ich zachowania się, cechą osobowości manifestującą się w różnych czynnościach, siłę napędową sprawiającą, że aktywnie poszukują sytuacji i możliwości szkodzenia i przynoszenia cierpienia innym” (Giryński- 1994)

Cechy charakteryzujące agresywność jednostki:

- wysoka częstotliwość i duża liczba zachowań agresywnych

- duża intensywność reakcji agresywnych i brak adekwatności w stosunku do bodźca

- nieumiejętność kontrolowania swoich reakcji- brak kontroli lub kontrola nadmierna

- wrogość w stosunku do innych.

Rodzaje agresji:

• Agresja fizyczne- to atak skierowany przeciwko innemu obiektowi (innej osobie) przy pomocy własnych organów lub różnych przedmiotów. Jego celem jest krzywda i ból fizyczny ofiary lub usunięcie przeszkody albo wyeliminowanie źródła szkodliwych bodźców. ( Borecka- Biernat-1998) Przejawem agresji fizycznej są: wszczynanie bójki, zamierzone niszczenie przedmiotów, znęcanie się nad zwierzętami czy łamanie roślin.

• Agresja słowna- to kierowanie pod adresem osoby atakowanej słownych bodźców, wywołujące u niej poczucie krzywdy, odrzucenie, poniżanie lub strachu. ( Heitzman-2002) Przejawem tego rodzaju agresji są m. In.: wyśmiewanie, wyzywanie, grożenie, inicjowanie kłótni, rozpowszechnianie złośliwych plotek.

• Agresja pośrednia- skierowana jest na obiekty pośrednie tzw. Obiekty zastępcze, czyli osoby lub przedmioty niebędące właściwym celem zachowań agresywnych.

• Agresja bezpośrednia- polega na otwartym ataku skierowanym na osobę lub jakąś wartość będącą w bezpośrednim związku z osobą atakowaną, bez ukrywania siebie i swoich zamiarów, w związku z czym ofiara agresji jest w stanie zidentyfikować jej źródło.( Heitzman-2002)

• Agresja aktywna - obejmuje te działania szkodzące innym, które od agresora wymagają przejawiania reakcji instrumentalnych, przyjmujących najczęściej postać działania bezpośredniego.( Bartkowicz- 1983, Siek- 1980)

• Agresja bierna - występuje przy braku aktywności agresora, zazwyczaj jest udaremnieniem czyjejś skierowanej na celu aktywności na skutek jego fizycznej obecności lub powstrzymaniem się od określonego działania. ( Bartkowicz- 1983, Siek- 1980)

Zachowania	Aktywne		Pasywne
		bezpośrednie	pośrednie	bezpośrednie	pośrednie
Fizyczne	Bicie	pułapki	Siadanie w przejściu	Niewykonanie polecenia
Słowne	znieważanie	Złośliwe plotkowanie	Odmowa mówienia	Odmowa zgody

Agresja wywołana jest wieloma czynnikami m. in.

Przestępczość osób upośledzonych umysłowo

W przeszłości wiązanie osób UU z przestępczością było codziennością. Jednak ten pogląd z biegiem czasu kształtował się w coraz to bardziej cywilizowanym kierunku. Jednakże już badania za czasów Itarda dowiodły, że w społeczeństwie UU jest wyższy odsetek przestępczości niż u ludzi pełnosprawnych.

M. Kościelska wyróżnia trzy podstawowe nurty, które wpływają na przestępczość osób upośledzonych umysłowo:

1. specjalne cechy defektu osób upośledzonych, sprzyjających zachowaniu przestępczemu. Najczęściej wymienia się tu takie cechy jak: podatność na wpływy, przewaga działań popędowych, niezdolność do opanowywania impulsów, niezdolność do przewidywania następstw zachowań i niepełne rozeznanie w kryteriach ocen moralnych.

2. kryminogenne warunki socjalne, w których najczęściej żyją ci ludzie. Duży wpływ mają tu: sytuacja życiowa, warunki ekonomiczno- bytowe i kulturalne jednostki z obniżoną sprawnością umysłową są statycznie znacznie gorsze od przeciętnych. Spowodowany niskim wykształceniem i wzorcami zaciągniętymi od rodziców (alkoholizm, prostytucja, wykolejenie społeczne).

3. niedostosowanie społeczne wiąże się z innymi czynnikami społeczno-osobowościowymi. Wskazuje się tu bowiem mianowicie na to, że UU skazuje jednostki dotknięte tym kalectwem na sytuacje wyjątkowo trudne, łączące Se z niemożnością sprostania wymaganiom społecznym (w tym również szkolnym) oraz z doznawaniem odrzucenia emocjonalnego i społecznego, bardzo często już w najwcześniejszym okresie życia, ze strony rodziców. Te traumatyczne sytuacje, zgodnie z ogólnie znanymi prawami psychologicznymi, rodzą poczucie zagrożenia, lęk i wrogość, czyli stany uczuciowe predysponujące do zachowań destrukcyjnych, agresywnych, antyspołecznych, a więc w konsekwencji do przestępczości.

Charakterystyczne jest, że przestępstwa osób UU nie posiadają prawie nigdy cech przemyślanego procesu aktywnego. Są one raczej wynikiem braku właściwej orientacji w środowisku, wynikiem niedorozwoju procesów hamowania, rozbudzonych popędów i instynktów oraz wynikają z naśladownictwa lub namowy złych ludzi.

Dodatkowe cechy jakie występują przy UU sprzyjają wpływaniu na przestępczość to:

brak zdolności wnioskowania, porównywania, abstrahowania, klasyfikowania i uogólniania, podatność na sugestię, skłonności do impulsywnego reagowania, trudności w rozumieniu nowych, złożonych sytuacji, niedokładne spostrzeganie powodujące nieadekwatność wyobrażeń, brak wytrwałości krytycyzmu oraz trudności przyswajaniu norm moralnych. (Dziuba- 1992)

Często zachowania agresywne i przestępstwa mają swoje odzwierciedlenie u źródła społeczeństwa, które jest odwetem osób UU w stronę atakującego ich społeczeństwa przysparzającego wiele upokorzeń, frustracji i żalu do otoczenia. (M. Kościelska-1998)

15. Granice i możliwości rozwoju osób upośledzonych umysłowo. Dynamika rozwoju. Różnice indywidualne. Kreatywność osób upośledzonych umysłowo. Plastyczność psychiczna dzieci upośledzonych umysłowo.

Możliwości społecznego funkcjonowania osób UU.

Rozwój społeczny dziecka upośledzonego umysłowo, tak jak dziecka normalnego, stanowi jeden ze składników ogólnego rozwoju psychofizycznego. Stosunki jednostki z otoczeniem społecznym zależą od zdolności rozumienia sytuacji występujących we współżyciu społecznym, od zdolności zapamiętywania, wyobrażania sobie oraz przewidywania skutków własnego działania. W przypadku upośledzenia umysłowego obserwuje się wiele ograniczeń, które utrudniają rozwój społeczny, co z kolei uniemożliwia osiągniecie maksymalnego dla nich poziomu rozwoju umysłowego. Ograniczenia te wynikają z zaburzeń czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, motywacyjno-emocjonalnych i innych

Zdaniem wielu autorów, proces dojrzewania społeczno-moralnego w upośledzeniu umysłowym przebiega podobnie jak u dzieci normalnych, jednak tempo tego procesu jest zwolnione i zróżnicowane. Upośledzeni umysłowo najwolniej osiągają dojrzałość w sferze uczuć moralnych i wiedzy moralnej (dotyczy to lekkiego upośledzenia umysłowego), najszybciej w sferze postaw, wartości, przekonań i poglądów moralnych (H. Muszyński 1967). Trudności z osiągnięciem dojrzałości w sferze uczuć i wiedzy moralnej wiążą się ze zwiększoną podatnością na sugestię, z podatnością do naśladownictwa, z ograniczonymi możliwościami rozwojowymi w zakresie intelektu i uczuć wyższych. U osób o głębokim upośledzeniu umysłowym występuje prawie całkowity brak czynności regulacyjnych; żyją one chwilą bieżącą, nie potrafią dbać o własne bezpieczeństwo, \\ymagaja przez cale życie opieki i pielęgnacji. Uważane są za niewyuczalne. W niektórych przypadkach można nauczyć je jedynie prostych nawyków osobistych. Nie są zdolne do żadnej, nawet najprostszej pracy. Formy opieki w stosunku do głęboko upośledzonych w Polsce, to zamknięte zakłady, podlegające Ministerstwu Zdrowia i Opieki Społecznej.

Znacznie upośledzeni umysłowo dość często zaspokajają sami potrzeby fizjologiczne, samodzielnie wykonują czynności związane z samoobsługą (rozbieranie i ubieranie się, mycie, kąpanie, czesanie, czynności osobiste), jeśli się ich tego nauczy. Potrafią samodzielnie chodzić po najbliższej okolicy i wrócić do domu. Potrafią przygotować prosty posiłek (np. ukroić i posmarować chleb). Rozumieją najprostsze sytuacje i umieją powiedzieć, co należy zrobić. Opanowują umiejętność sprzątania, prania, karmienia drobiu, klejenia pudełek, kopert, nawlekania koralików itp. (J. Kostrzewski 19816).

Możliwie wczesna intensywna stymulacja rozwoju społecznego i intelektualnego oraz intensywna rehabilitacja umożliwia części tych osób pracę w zakładach pracy chronionej lub w domu. Wymagają jednak opieki ze strony rodziny lub opiekunów.

Rozwój społeczny umiarkowanie upośledzonych pozostaje w ścisłym związku z ich ogólnym rozwojem psychofizycznym. Dość żywo ujawnia się u nich potrzeba kontaktów społecznych. Duża zmienność w zakresie cecl. osobowości powoduje różnorodność zachowań społecznych — od właściwych do niewłaściwych. Potrafią ustrzec się niebezpieczeństwa, które zagraża ich życiu, potrafią wykonać różne czynności związane z samoobsługą, dokonują drobnych zakupów, myją naczynia, itp.

Umiarkowanie upośledzeni nie mogą podołać nauce w szkołę specjalnej, a uczęszczają do tzw. szkół życia. Szkoły takie przygotowują dzieci do uzyskania samodzielności w życiu, do współżycia w grupie z innymi. Program szkól życia obejmuje między innymi naukę piosenek, łatwych tańców, rysowanie. wycinanie, naukę alfabetu, majsterkowanie. sprzątanie, zmywanie, przygotowanie posiłków oraz czynności związane -samoobsługą; W zakresie przysposobienia do pracy można je nauczyć robienia szczotek, koszyków⁷, szycia pantofli, prostego zszywania na maszynie itp.

Upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim mogą uczęszczać do szkoły specjalnej, w której program nauczaniu jest skrócony i uproszczony.

Dzieci te charakteryzują się niższym poziomem uspołecznienia niż ich normalni rówieśnicy. Jednakże rozwój społeczny tych dzieci jest wyższy niż rozwój intelektualny (R. Zazzo 1974). Nadto dzieci ze środowiska o pozytywnym układzie czynników stymulujących rozwój uzyskują znacznie wyższy po­ziom uspołecznienia. Niestety, w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo dość często występują sytuacje rodzinne, które pogłębiają istniejące defekty. Takie rodziny wymagają fachowej opieki oraz pomocy terapeutycznej. Ogromne zadanie przypada tu psychologom, pedagogom specjalnym i socjologom.

16. Potrzeby psychiczne dziecka upośledzonego umysłowo.

POTRZEBY PSYCHICZNE DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

Potrzeby psychiczne dzieci, zarówno zdrowych, jak i upośledzonych umysłowo są takie same, ale realizowane są w różnym stopniu.

POTRZEBA POCZUCIA BEZPIECZEŃSTWA

Dążenie do poczucia bezpieczeństwa realizuje się w postaci:

• potrzeby doznawania opieki ze strony osób bliskich, akceptacji i więzi uczuciowej

• potrzeby względnej stałości środowiska zewnętrznego

• potrzeby niezależności

Realizacja potrzeby usamodzielniania się uzależniona jest oczywiście od stopnia dojrzałości osobowości społecznej dziecka i od poziomu realizacji jego potrzeb czynnościowych.

POTRZEBY ZWIĄZANE Z DOJRZEWANIEM OSOBOWOŚCI SPOŁECZNEJ

• wśród potrzeb społecznych dzieci upośledzonych umysłowo na pierwszym miejscu stawiamy potrzebę przynależności i doznawania ustabilizowanej opieki,

• potrzeba kontaktu i wzajemnego porozumienia się bezsłownego i słownego ma podstawowe znaczenie dla rozwoju psychicznego i dla równowagi emocjonalnej dziecka,

• przyjmując postawę, którą nazywamy nastawieniem na odbiór, wychowawca, czy nauczyciel zaspakaja kolejną podstawową potrzebę społeczną dziecka - potrzebę bycia zauważanym:

• zwracanie na dziecko uwagi powoduje mniejsze napięcie emocjonalne,

• wdraża do zauważania samego siebie,

• stopniowo uczy pewnej samodzielności w zakresie oceny swego zachowania;

• potrzeba doznawania poczucia własnej wartości i pełnienia określonej roli społecznej jest jedną z najistotniejszych potrzeb psychicznych dziecka, czuje się ono wtedy potrzebne i akceptowane

POTRZEBY CZYNNOŚCIOWE

Potrzeby czynnościowe są bardzo silnie wyrażone u dzieci o normalnym potencjale intelektualnym, ale i u nich gotowość do ich realizowania zależna jest od poczucia bezpieczeństwa. U dzieci upośledzonych - zwłaszcza zaś u upośledzonych głębiej - ta grupa potrzeb znacznie częściej ulega zahamowaniu pod wpływem poczucia zagrożenia.
Dlatego też dążąc do rehabilitacji sfery intelektualnej u dzieci upośledzonych rozpocząć należy od zaspokojenia potrzeby poczucia bezpieczeństwa i grupy potrzeb społecznych.
Do najważniejszych potrzeb czynnościowych należą:

• potrzeba użytkowania aparatu ruchowego i doznawania bodźców kinestetycznych,

• potrzeba doznawania urozmaiconych wrażeń zmysłowych,

• potrzeby czynnościowe w zakresie aktywności zmysłów dalekich

POTRZEBY POZNAWCZE

Potrzeby poznawcze - są ściśle związane z mechanizmami samozachowawczymi i należą do podstawowych potrzeb psychobiologicznych. Przejawiają się one również u dzieci upośledzonych.
Dziecko upośledzone wykazuje również samorzutną potrzebę poznawania, czyli realizuje swoje potrzeby stosownie do osiągniętego poziomu rozwoju umysłowego. Potrzeby ujawniają się później i każdy z etapów rozwojowych trwa dłużej, zaś możliwości poznania świata za pośrednictwem słów i pojęć ogólnych, nie dla wszystkich dzieci tej kategorii są osiągalne.
Najpełniejszym wyrazem potrzeby poznawczej jest u dzieci samorzutna zabawa.
Umożliwienie realizacji tej potrzeby stanowi bardzo poważny problem dla wychowawcy dzieci upośledzonych.

POTRZEBA SNU I WYPOCZYNKU

Upośledzenie umysłowe łączy się zawsze z większą niż u dziecka zdrowego, w tym samym wieku, podatnością na zmęczenie i znużenie. Dziecko upośledzone umysłowo musi wypoczywać więcej i częściej. Jeżeli nie będziemy tego przestrzegać, doprowadzimy do przejawów przetrenowania. Ujawnia się ono najczęściej w postaci grymasów, odmowy wykonania zadań i nieposłuszeństwa.

NAJWAŻNIEJSZE PRAWIDŁOWOŚCI OGÓLNE DOTYCZĄCE MOŻLIWOŚCI KSZTAŁTOWANIA POTRZEB PSYCHICZNYCH:

1. Każda potrzeba powinna być realizowana w sytuacjach społecznych, w formie społecznie akceptowanej.

2. Potrzeby realizowane poprzez doznania ograniczające się do obrębu własnego ciała i potrzeby realizowane przy udziale zmysłów często wyłączają się wzajemnie.

3. Poczucie zagrożenia powoduje stłumienie innych potrzeb, najbardziej ograniczając działanie potrzeb wyższych (społecznych i poznawczych).

4. Potrzeby wyższe społeczne i poznawcze w niekorzystnych warunkach wychowawczych ulegają zahamowaniu, zazwyczaj w pierwszej kolejności.

5. Ujawnienie się potrzeb przebiega w określonej kolejności, w związku z dojrzewaniem biologicznym, ruchowym, umysłowym.

6. Potrzeby zahamowane nie zanikają, lecz przyjmują zmienione � często anormalne - formy realizacji.

7. Gdy potrzeba nie jest zaspokojona w sposób właściwy, stan napięcia powodowany jej niezaspokojeniem, może znaleźć ujście w postaci niepokoju, agresji.

8. Siła potrzeby wzrasta w miarę jej właściwego zaspokojenia.

9. Pod wpływem ujemnych stanów uczuciowych przekraczających próg tolerancji dziecka, powraca ono do ujawnienia potrzeb rozwojowo wcześniejszych.

17. Kwalifikcja i orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego i pomocy specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo. Podstawy prawne. Rola lekarza, psychologa i pedagoga. Rola Poradni Psychologiczno - Pedagogicznej. Rekwalifikacja !!!!!!!!!!!!!!!

18. Podstawy rewalidacji: fizjologiczne, psychologiczne, społeczne. Współczesne poglądy na funkcjonowanie mózgu. Dynamiczne układy strukturalne. Mechanizmy kompensacji na poziomie mózgu. Plastyczność systemu nerwowego. Reaktywność. Sekwencyjność w rozwoju.

Podstawy rewalidacji:

* FIZJOLOGICZNE:

-cel: odzyskanie utraconej bądź naruszonej sprawności psychofizycznej jednostki; w przypadku wad wrodzonych- optymalne usprawnianie naruszonych organów, układów.

-ukierunkowana na:

· profilaktykę upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych u dzieci z wrodzonymi lub okołoporodowymi ubytkami sprawności

· profilaktykę przewlekłego upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych oraz stanu trwałego kalectwa

· skrócenie okresu niewydolności fizycznej i psychicznej oraz zaburzeń funkcjonalnych

· kompensację ubytków funkcji uszkodzonych narządów i układów organizmu ludzkiego

- dąży się nie tylko do maksymalnego powrotu do stanu sprzed ale realizuje się także cele związane z prewencją wtórną tzn. zwalczaniem czynników ryzyka powrotu danej choroby.

* PSYCHOLOGICZNE:

- dążą do tego by osoba niepełnosprawna:

· realnie oceniała swoje możliwości w życiu codziennym, w pracy zawodowej itp.

· możliwie szybko przyjęła i pogodziła się ze swoim upośledzeniem i jego skutkami

· dostosowała się do koniecznych ograniczeń narzuconych im przez niepełnosprawność

· maksymalnie uaktywniła się i rozwinęła swoje sprawności

· przystosowała się do życia w społeczeństwie

- wyrównywanie szans

-bardzo ważna jest akceptacja siebie oraz akceptacja celów rehabilitacji, dążenie do poprawy tego co jest do poprawienia

- akceptacja niepełnosprawności to nauczenie się życia z chorobą tzn. należy przy istniejących stratach umieć uznać i zaktywizować własne wartości w oparciu o które można znaleźć sens życia.

- akceptacja własnej straty to wstępny warunek wytwarzania się motywacji do przezwyciężania jej skutków i akceptacji celów rehabilitacji.

Instrumenty rehabilitacji psychologicznej:

-psychoterapia

-poradnictwo (doradztwo) rehabilitacyjne

-rehabilitacja niespecyficzna

SPOŁECZNE:

- ważna jest dostępność do wartości otoczenia tj. do usług medycznych, edukacji, zatrudnienia, dóbr kultury itp.

- przygotowanie osób niepełnosprawnych do efektywnego uczestnictwa w życiu społeczności

Etapy:

· wycofanie się z poprzednich ról społecznych

· wstępna identyfikacja z nowymi rolami lub pełnieniem dawnych ról w nowych okolicznościach

· stopniowe wdrażanie do pełnienia nowych ról

· wbudowanie nowych ról w zintegrowaną całość z innymi rolami.

WSPÓŁCZESNE POGLĄDY NA FUNKCJONOWANIE MÓZGU

Z najnowszych badań nad funkcjonowaniem mózgu i procesów uczenia się wynika że dotychczasowe informacje np. na temat teorii inteligencji, były ograniczone. H. Gardnem twierdzi że człowiek posiada siedem rodzajów inteligencji i wszystkie można i trzeba wykorzystywać w procesie szkolnego uczenia się i nauczania. Wszystkie one mają duże znaczenie w zdobywaniu wiedzy, jej rozumieniu, zastosowaniu oraz analizie, ocenie i syntezie. Są to: inteligencja lingwistyczna, logiczno-matematyczna, przestrzenna, cielesno-kinestetyczna, muzyczna, intrapersonalna, interpersonalna oraz inteligencja emocjonalna.

DYNAMICZNE UKŁADY STRUKTURALNE:

I Układ sygnałowy- odpowiada za odbiór i kształtowanie wyobrażeń, dostarczanie wrażeń zmysłowych. Jego funkcjonowanie wiąże się z poziomem myślenia konkretno-obrazowego

II Układ sygnałowy- odpowiada za myślenie abstrakcyjne (słowno-pojęciowe). Odpowiada za procesy wyższej analizy i syntezy. Systematyzm wiąże się z funkcjonowaniem osób na poziomie myślenia abstrakcyjnego. To co my widzimy, niewidomi też poznają poprzez analogię za pomocą wszystkich innych zmysłów. Tworzą sobie wyobrażenie surogatowe. Zła współpraca I i II układu sygnałowego wynika ze złego dynamizowania ośrodków korowych przez ośrodki podkorowe.

MECHANIZMY KOMPENASAJCI NA POZIOMIE MÓZGU:

1. Zaburzenia mowy nastąpiły w wyniku zniszczenia okolic ważnych dla mowy w półkuli dominującej, to jej powrót następuje dzięki temu, że funkcje mowy zostają przejęte przez analogiczne okolice półkuli nie dominującej. Ten mechanizm kompensacji występuje u osób, u których dominacja jednej z półkul w zakresie danej czynności nie była przed uszkodzeniem całkowita-dotyczy to zwłaszcza dzieci u których uszkodzenie mózgu nastąpiło przed wytworzeniem się pełnej dominacji jednej z półkul dla danej czynności, oraz pewnej części osób leworęcznych.

2. Istnienie mechanizmu kompensacji polegającego na włączeniu się do realizacji zaburzonej funkcji nieuszkodzonych struktur półkuli, która doznała uszkodzenia. Przeorganizowanie układu funkcjonalnego dla danej czynności w sposób odmienny od tego w jaki zachodziła ona przed uszkodzeniem

3. Wykorzystanie rezerwowych możliwości uszkodzonej struktury. W wielu przypadkach zaburzenie funkcji jest skutkiem jedynie częściowego zniszczenia ważnej dla danej funkcji okolicy. Pozostała niezniszczona część struktury nie wystarcza w normalnych warunkach do prawidłowego przebiegu funkcji, zastosowanie jednak określonych metod ćwiczących i uaktywniających owe rezerwowe możliwości stanowić może ważny sposób postępowania warunkujący kompensację zaburzeń.

Plastyczność mózgu

   Mechanizm plastyczności tkanki nerwowej - pojęcie to wprowadził J. Konorski

   Rozróżnił trzy rodzaje plastyczności:

1. plastyczność pamięciowa (pamięciowa zmiana plastyczna)

2. plastyczność rozwojowa

3. plastyczność kompensacyjna

• sąsiednie neurony mogą stworzyć nowe połączenia z neuronami pozbawionymi normalnego dopływu bodźców,

• przecięte włókna rozrastają się poniżej uszkodzenia i poszukują nowych aksonów  jako reakcję na zmiany w najbliższym otoczeniu. 

Mózg jest niewątpliwie najbardziej plastyczny we wczesnym okresie swojego rozwoju. Do niedawna uważano wręcz że tylko w tym okresie jest on w ogóle plastyczny. Dziś wiadomo że choć nie tak plastyczny jak za młodu, mózg dorosłego człowieka nadal zdolny jest do znaczących adaptacji.

Ważny obszar badań nad plastycznością mózgu skupił się na stopniu w jakim doświadczenie prowadzić może do reorganizacji połączeń synaptycznych w korze sensorycznej i motorycznej u dorosłych. Np. u muzyków grających na instrumentach smyczkowych obszary czuciowe prawej półkuli mózgu są znacznie powiększone. W innym doświadczeniu zdrowych ochotników przez 20 godzin badani otrzymywali pewne wzorce równoczesnych dotknięć ich kciuka i małego palca lewej ręki. Przy czym jedna grupa po prostu doświadczała tych dotknięć a druga miała dodatkowo identyfikować wzorce dotknięć. Aktywację obszarów prawej kory somatosensorycznej rejonów lewego kciuka i małego palca monitorowano odpowiednią aparaturą. W obu grupach wyniki były inne. W sytuacji biernej ekspozycji obszary kory somatosensorycznej reagujące na dotknięcia kciuka i małego palca zbliżały się do siebie wraz z czasem trwania eksperymentu. W sytuacji czynnej identyfikacji obszary kory somatosensorycznej reagujące na dotknięcia kciuka i małego palca oddalały się od siebie wraz z czasem trwania eksperymentu. (Braun i in.)

SEKWENYJNOŚĆ W ROZWOJU

W modelach sekwencyjnych odrzuca się pojęcie stadium rozwojowego lecz zachowuje się koncepcję rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych/jakościowych. Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka.

Istnieje potencjalność sekwencji osiągania tych samych poziomów rozwoju w różnym wieku na podobnym poziomie rozwoju danej struktury psychicznej.

Podstawowe struktury psychiczne są stałe w rozwoju; zarówno u dzieci jak i dorosłych występują zasadniczo te same ich formy. Różnice polegają bardziej na ich wypracowaniu czy specjalizacji coraz lepiej odzwierciedlających różne aspekty doświadczenia indywidualnego niż na zasadniczych zmianach w samej strukturze. Rozwój jest w tych teoriach rozpatrywany jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej.

REAKTYWNOŚĆ

• Jej przeciwieństwem jest aktywność
• Wynika ze świadomego wyboru i celu, ozn. świadome działanie zgodne z wolą jednostki
• Reaktywność to działanie jednostki w odpowiedzi na działanie czynników zewnętrznych
AKTYWNOŚĆ zaczyna się wewnątrz człowieka,
REAKTYWNOŚĆ jest zawsze tylko odpowiedzią.

OSOBY WYSOKOREAKTYWNE
Mają wmontowany w układzie nerwowym mechanizm nasilający siłę działających bodźców, stąd wszystko co do nich dociera odczuwają silniej.
Dlatego lubią ciszę, spokój, nawet okresowe odosobnienie.
Męczą się w gwarze, hałasie.
Potrzebują mniejszej stymulacji kory mózgowej tzn. mniejszego pobudzenia.

OSOBY NISKOREAKTYWNE
Mają wmontowany mechanizm osłabiający siłę dochodzących bodźców.
Stąd lubią rozgardiasz, hałas, ludzi, dużo bodźców.
Potrzebują silnej stymulacji kory mózgowej tzn. pobudzenia.
( takie dziecko potrzebuje specjalnych warunków )
Reaktywność emocjonalna

= > to według Jana Strelaua - "tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.

Reaktywność : 

          - reaktywność odnosi się do wrodzonych funkcji mózgu ( telereceptors : oko i ucho) 

         - receptor bólowy ( odpowiedź na ból ), 

         - rozbudzenia reakcji ( czujności ) i zorientowanej odpowiedzi ( skręca głowę do źródłu dźwięku albo ruchu )

B.

1. CELE I ZADANIA OLIGOFRENOPEDAGOGIKI JAKO NAUKI TEORETYCZNEJ I
PRAKTYCZNEJ. ZWIĄZEK OLIGOFRENOPEDAGOGIKI Z INNYMI DYSCYPLINAMI NAUKI. RELACJA Z PEDAGOGIKĄ SPECJALNĄ.

Oligofrenopedagogika jest pedagogiką osób upośledzonych umysłowo, służy im jako jeden z działów pedagogiki specjalnej.  Wyraz oligofrenopedagogika  składa się z dwóch części, a mianowicie, z wyrazów oligofren i pedagogika. Słowa te pochodzą z języka greckiego  i oznaczają: oligos (mały), phren (umysł) i paidagogike (nauka o wychowaniu).

Oligofrenopedagogika jest nauką o wychowaniu, o celach, treściach i metodach pracy z osobami upośledzonymi umysłowo. Jest więc nauką o wychowaniu osób , które ze względu na upośledzenie wymagają specyficznych zabiegów pedagogicznych po to , by zapewnić im:

o       optymalny rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny
o       specjalne kształcenie w placówkach oświatowo-wychowawczych
o       przygotowanie do pracy i samodzielnego życia w środowisku społecznym

PRZEDMIOT BADAŃ, CELE I ZADANIA

Przedmiotem oligofrenopedagogiki są wychowankowie odchyleni od normy w stopniu zróżnicowanym, ale mający jedną cechę wspólną   obniżoną sprawność intelektualną. (Wyczesany) Wg. Kirejczyka przedmiotem badań tej dyscypliny naukowej są:,, zamierzone, świadome i celowe oddziaływania: domu, szkoły, zajęć pozaszkolnych, związków i organizacji na wychowanków upośledzonych umysłowo, zmierzające do osiągnięcia dostępnego dla nich względnie trwałego, maksymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego, możliwie prawidłowego ukształtowania osobowości oraz przygotowania do pracy i życia w społeczeństwie .

CELE OLIGOFRENOPEDAGOGIKI: (wg K. Kirejczyka)
1)      określenie możliwości rozwojowych, z czym ściśle wiąże się ustalenie celów i zadań wychowania dla jednostki
2)      wykrywanie praw rządzących wychowaniem oraz czynników wpływających na jego skuteczność
3)      opracowanie i uformowanie tej wiedzy w pewien system oraz przekazanie jej wychowawcom

Z tak szczegółowo sformułowanych celów wynikają również specyficzne zadania, których realizacji musi ona sprostać, (K.Kirejczyk) a mianowicie:
- wyjaśnić możliwości rehabilitacji upośledzonych umysłowo
- obmyśleć dla nich środki kompensacyjne
- przystosować formy organizacyjne szkolnictwa, programy i metody pracy rehabilitacyjnej do możliwości dziecka

Zadania te polegają na formułowaniu metod i form pracy rehabilitacyjnej oraz zasad, które jednostce upośledzonej zapewniałyby optymalny i wszechstronny rozwój oraz maksymalne przystosowanie się jej do warunków społecznych.

CELE OLIGOFRENOPEDAGOGIKI:  (wg J. Wyczesany)
     

 Wykrywanie i ustalanie ogólnych prawidłowości  w rozwoju psychofizycznym i społecznym osób z upośledzeniem umysłowym.  Określenie celów i zadań pracy rewalidacyjnej w zależności od stopnia upośledzenia umysłowego.
       Ukierunkowanie pracy rewalidacyjnej w zakresie doboru treści, form i środków dydaktyczno-wychowawczych.
       Osiągniecie możliwie wszechstronnego rozwoju uczniów  w dostępnym im zakresie za pomocą specjalnych metod.
       Przygotowanie do wykonywania zawodu.

 Całość zadań oligofrenopedagogiki jakie wytacza jej główny cel tj. przygotowanie jednostek do życia osobniczego i do życia w społeczeństwie realizuje się w działaniu pedagogicznym, wychowawczym, terapeutycznym noszącym wspólną nazwę rewalidacji.
  Z powyższych rozważań wnioskować można, że  oligofrenopedagogika koncentruje się w swoich teoretycznych, jak i praktycznych staraniach, przede wszystkim na możliwościach rozwojowych jednostek upośledzonych umysłowo i stara się w odpowiadający tym możliwościom sposób spożytkować je.

RELACJA Z PEDAGOGIKĄ SPECJALNĄ (K.Kirejczyk)

  Oligofrenopedagogika jest jednym z działów pedagogiki kompensacyjnej wchodzącej w skład pedagogiki specjalnej.
Korzystają z tych samych form, metod i środków wychowawczo-rewalidacyjnych w pracy z jednostkami niepełnosprawnymi umysłowo, nauki  te czerpią z siebie i nawzajem się przenikają.
Oligofrenopedagogika odwołuje się do wiedzy i osiągnięć pedagogiki specjalnej.

ZWIĄZEK Z INNYMI DYSCYPLINAMI NAUKAMI

 Oligofrenopedagogika  jest działem pedagogiki specjalnej i razem z nią wchodzi w skład pedagogiki ogólnej, należy do nauk empirycznych, społecznych, humanistycznych, praktycznych .
 Oligofrenopedagogika korzysta ze współpracy z różnymi dziedzinami wiedzy o człowieku np. psychologią, socjologią, medycyną neurologią, psychopatologią, psychologią kliniczną, psychiatrią. Nauki te pozwalają na ustalenie diagnozy o stopniu rozwoju umysłowego, udzielają opieki medycznej i środków pomocy w wypadkach, które tego wymagają.
Oligofrenopedagogika sprzymierza się również z naukami społecznymi np. z patosocjologią ( dla wyjaśnienia tych zaburzeń, jakie w toku rewalidacji mogą zyskać oparcie w opiece społecznej).

2. Podstawowe pojęcia: rewalidacja, rehabilitacja, reedukacja, kompensacja, korektura, usprawnianie, dynamizowanie.

Rewalidacja- przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności. Jest to wobec tego w pedagogice specjalnej zwalczanie upośledzenia, odchylenia od normy, choroby, wad wymowy itd. i przywrócenie normalnego rozwoju. Oznacza to likwidację samego upośledzenia.

Rehabilitacja- kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, psychologicznych, pedagogicznych, społecznych i zawodowych w celu usprawnienia osób z naruszoną sprawnością organizmu do możliwie najwyższego poziomu.

Jest to proces wewnętrznych zmian, polegających na odzyskaniu naruszonej sprawności, nabyciu nowych umiejętności oraz ukształtowaniu cech osobowości potrzebnych człowiekowi w warunkach niepełnosprawności.

W aspekcie problemów i stosowanych metod oddziaływania wyróżnia się:

-r. leczniczą

-r. psychologiczno- pedagogiczną

-r. zawodową

-r. społeczną

Zrewalidować możemy chorych i o niezadowalającym stanie zdrowia- w wyniku zupełnego ich wyleczenia, przygotowania do pracy i życia, niedostosowanych społecznie-w przypadku ponownego ich uspołecznienia, ludzi z wadami mowy- po opanowaniu przez nich umiejętności prawidłowego mówienia itd.

Zrehabilitować natomiast jesteśmy w stanie ludzi niewidomych, którym nie przywrócimy wzroku, lecz przygotujemy ich do życia w społeczeństwie, ludzi głuchych, kalekich, upośledzonych umysłowo.

Reedukacja- praca wyrównawcza z dziećmi dyslektycznymi, mająca na celu takie wyrównywanie braków w rozwoju psychomotorycznym dziecka oraz opanowanie przez nie podstawowych umiejętności w czytaniu i pisaniu, by umożliwiało to dalszą naukę dziecka w szkole. Czas trwania reedukacji jest uzależniony od stopnia i zakresu zaburzeń, od ogólnego rozwoju umysłowego, od stopnia zaburzeń równowagi procesów nerwowych oraz od wpływów środowiska domowego i szkolnego.

Kompensacja- złożony proces uzupełniania, wyrównywania braków oraz zastępowania (substytucji) deficytów rozwojowych, narządów i przystosowywania się na innej możliwej drodze. Polega on na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego( Dykcik).

Kompensacja:

-pośrednia

-bezpośrednia

Kompensacja (Doroszewska)

-zewnątrzpochodna- szukanie bodźców zastępujących potrzebne bodźce

-techniczna- noszenie okularów, wózki, protezy, aparaty słuchowe itd.

-psychiczna- mechanizmy obronne, mające na celu np akceptację swojej niepełnosprawności lub mechanizmy ucieczki- zaprzeczanie, obwinianie innych

-samorzutna- organizm sam radzi sobie z chorobą, np wyrównuje zmniejszoną chorobową działalność pewnego hormonu przez kompensację nadczynności innego

- biologiczna- przejmowanie funkcji mniej sprawnego organu przez drugi

Korektura- drugim zasadniczym czynnikiem w rewalidacji jest korektura jakiegoś niesprawnego, nieprawidłowego działania zaburzonej funkcji organicznej, psychicznej czy też psychospołecznej. Odnosi się ona przede wszystkim do osób z parcjalnymi zaburzeniami w rozwoju, czyli osoby z wadami np. percepcji wzrokowej, słuchowej, wadami koordynacji wzrokowo- ruchowej, słuchowo- ruchowej, wzrokowo- słuchowo- ruchowej, wadami mowy, motoryki, niektórymi wadami w rozwoju fizycznym i psychicznym. W tych przypadkach staramy się wykryć i dokładnie określić te wady i nieprawidłowości, ustalić, na czym one polegają i jakie są ich przyczyny, a następnie zastosować formy, metody i środki oddziaływania, w tym ćwiczenia prowadzące do usuwania lub pomniejszania występujących zaburzeń parcjalnych.

Usprawnianie- akcja usprawniania może dotyczyć funkcji organicznych, psychicznych i psychospołecznych. Usprawnianie dotyczy funkcji zaburzonych lub właśnie nie zaburzonych, które muszą te pierwsze (zaburzone lub zupełnie zanikłe) kompensować np. wzmocnienie mięsni rąk potrzebnych do posługiwania się wózkiem przy porażeniu nóg.

Zasady usprawniania:

1. stopniowe dawkowanie obciążenia, które ma za zadanie wzmóc usprawnienie ogólne lub wybiórcze

2. indywidualizacja w zakresie treningu

3. unikanie zmęczenia- zwłaszcza trwałego

Dynamizowanie- dynamizowanie wysiłku w kierunku wydostania się z upośledzenia jednostki odchylonej od normy jest może najważniejszą czynnością z zakresu oddziaływań terapeutycznych. Akcja dynamizowania, która wybitnie wzmaga aktywność upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w przezwyciężaniu trudności wyzwala własny dynamizm jednostki, wzbogaca go, uwielokrotnia i prowadzi do podniesienia samopoczucia jednostki.

3. WCZESNA DIAGNOZA I WCZESNA STYMULACJA ROZWOJU. DZIECKO Z RYZYKA WYSTĄPIENIA ZABURZEŃ ROZWOJU. PROGRAM WCZESNEJ INTERWENCJI.

Wczesna diagnoza

Jest to jak najwcześniejsze wykrycie u dziecka nieprawidłowości w jego rozwoju. Za pomocą badań lekarskich i psychologiczno-pedagogicznych.

Wczesna interwencja - program

Jest to proces rozpoczynający się od możliwie wczesnego wykrycia i rozpoznania, obejmujący działania rehabilitacyjne i wspierające w wyniku rozpoznania zaburzeń rozwojowych lub niepełnosprawności. Jest to okres od postawienia diagnozy aż do rozpoczęcia nauki szkolnej przez dziecko Dotyczy ona zarówno dziecka, jego rodziców oraz osób bezpośrednio z nim związanych.

W węższym ujęciu (0-6 lat) jest to wielospecjalistyczna, realizowana w zespole specjalistów (lekarz, psycholog, pedagog, logopeda, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy) opieka nad małymi dziećmi, wykazującymi poważne zaburzenia w rozwoju. Celem opieki jest zwiększenie możliwości rozwojowych dziecka, eliminowanie zaburzeń zapobieganie wtórnym dysfunkcji rozwoju.

W szerszym znaczeniu odnosi się do różnego rodzaju zaburzeń psychologiczno-pedagogicznych w klasach I-III szkoły podstawowej. W celu wspomagania jego rozwoju odnosi się też do węższego do rodziców.

Program wczesnej interwencji powinien obejmować:

-elementy tzw. Oferowania kochającej opieki, są nimi: kołysanie, pieszczoty, uśmiechanie się do dziecka, przemawianie do niego. Przejawy miłości rodzicielskiej są bodźcem rozwojowym, którego znaczenia nie da się przecenić.

- indywidualne spotkania rodziców ze specjalistą, z każdym z nich ułożony jest plan pracy i wykonywany w domu.

- wspólne spotkania rodziców i dziecka ze specjalistą w czasie, których prowadzone są zajęcia terapeutyczne.

- uczestnictwo dziecka w żłobkowych i przedszkolnych zajęciach terapeutycznych wraz z innymi dziećmi i rodzicami.

- spotkania rodziców w małej grupie, które maja charakter towarzyski, edukacyjny, ściśle terapeutyczny.

- wzajemna współpraca specjalistów (lekarz, psycholog, pedagog, logopeda, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy).

- łączenie oddziaływania zorientowanego na dziecko z pomocą czy wsparciem udzielanym jego rodzicom.

- cel edukacyjny po przez przekazanie rodzicom wiedzy o: niepełnosprawności dziecka, o przyczynach niepełnosprawności, o potrzebie prawidłowego rozwoju dziecka, informacje o tym, że dziecko podlega tym samym prawom co pełnosprawne, jego potrzeby ssą takie same jak dzieci pełnosprawnych.

- umożliwienie całkowitego wyeliminowania zaburzeń i dalszy normalny rozwój.

- zapobieganie utrwaleniu się niepełnosprawności i umożliwienie dalszego względnie prawidłowego rozwoju.

- uruchomienie wszystkich potencjalnych rezerw procesu rozwojowego u dzieci, których niepełnosprawność jest nieodwracalna-przez co poprawia się ich ogólny stan zdrowia oraz funkcjonowanie osobiste u społeczne.

- zidentyfikowanie mocnych stron u dzieci wielorako, głęboko niepełnosprawnych, zapobieganie pogłębieniu się deficytów.

- wczesne zdobywanie sprawności w zakresie samoobsługi.

- osiągnięcie większej sprawności ruchowej, dojrzałości poznawczej i emocjonalnej.

- uzyskanie niezbędnej podstawy do rozwoju cech osobowości

Dziecko z ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju:

1. Wysokie ryzyko ciążowo-porodowe.

2. Wcześniactwo z typową niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego.

3. Urazy okołoporodowe uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy.

4. Wady genetyczne, mutacje i aberacje chromosomowe.

5. Wrodzone wady rozwojowe układu nerwowego ( np. przepuklina rdzeniowo-oponowa, małogłowie, wodogłowie).

6. Opróżnione objawy dojrzewania odruchowego.

7. Infekcje w obrębie centralnego układu nerwowego.

8. Zaburzenia metaboliczne obciążające układ nerwowy.

9. Mikozaburzenia mózgu, układu nerwowego, mikrouszkodzenia.

10. Epilepsja.

Wczesna stymulacja rozwoju.

Wczesna stymulacja rozwoju to inaczej oddziaływania rewalidacyjno-wychowawcze. Jej odbiorcami są dzieci aż do momentu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, u których wykryto niepełnosprawność, a także ich rodzina. Realizacją wczesnej stymulacji rozwoju zajmują się placówki wykazujące odpowiednie zaplecze materialne oraz dysponujące zespołem specjalistów przygotowanych do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym, percepcji, intelektu, zachowania. Są to głownie poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Skład takiego zespołu to głownie psychologowie i pedagodzy. Zadania zespołu to przygotowanie i organizacja indywidualnego programu pomocy dziecku i jego rodzinie, nawiązanie współpracy z zakładem opieki zdrowotnej oraz ośrodkiem pomocy społecznej w celu poszerzenia możliwości rehabilitacji, terapii czy wsparcia. Ważne jest by procesowi intensywnej stymulacji rozwoju towarzyszyła postawa optymizmu pedagogicznego: postawa taka każe szukać skutecznych sposobów rewalidacji i daje często oczekiwane wyniki.

4. Rewalidacja upośledzonych umysłowo. Elementy składowe procesu rewalidacji (kompensacja, korektura, usprawnianie, wzmacnianie dynamizmu adaptacyjnego jednostki). Zasady rewalidacji. Czynniki warunkujące rewalidację.

Rewalidacja - wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Kierunki działania rewalidacyjnego:

1. maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone.

2. wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych.

3. wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.

Zasady rewalidacji:

1. ZASADA AKCEPTACJI - dziecko upośledzone z racji specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy

2. ZASADA POMOCY - pomoc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia. Ukierunkowanie na budowanie właściwej atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku.

3. ZASADA INDYWIDUALIZACJI - jednostka upośledzona ma prawo do rozwoju w zależności od swoistych warunków psychofizycznych, dostosowanie treści kształcących, metod, środków i organizacji nauczania do możliwości indywidualnych.

4. ZASADA TERAPII PEDAGOGICZNEJ - terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza lub współ działa z psychoterapeutą, ale jest także terapią prowadzoną niezależnie od innych form leczniczych.

3 fazy terapii pedagogicznej:

• Przygotowawcza ( ustalenie możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych)

• Oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa (polepszenie sytuacji wychowawczej dziecka)

• Stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie wychowawczej

5. ZASADA WSPÓŁPRACY Z RODZINĄ - zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnianiu i rozwojowi

Rewalidacja musi być zawsze oparta na:

1. poznaniu każdej jednostki, warunków jej rozwoju, historii życia, poznaniu charakteru i stopnia kalectwa oraz związanych z tym czynników etiologicznych

2. uwzględnieniu w metodzie pracy typu ukł. nerwowego

3. zorientowaniu się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach

4. zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę

5. jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację

6. zastosowaniu warunków kształtujących nowe motywacje

7. dostosowaniu pracy do sił i możliwości jednostki

8. stosowaniu w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących

- Kompensacja- zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby postępowanie następowało w różny sposób, na innych pośrednich drogach.

- Korektura niesprawnie działających narządów upośledzonych, przy wykorzystaniu leczenia, uczynniania, uaktywniania.

Usprawnianie- Ma ono na celu usprawnianie funkcji zaburzonych lub właśnie nie zaburzonych, które muszą te pierwsze (zaburzone lub zupełnie zanikłe) kompensować ( przykładem tego jest np. wzmocnienie mięśni rąk potrzebnych do posługi­wania się wózkiem przy porażeniu nóg; ręce w takim wypadku muszą uzyskać wysoki stopień sprawności i siły. Sprowadza się to przede wszystkim do treningu którego racjonalnymi zasadami są :

1. stopniowe dawkowanie obciążenia, które ma za zadanie wzmóc uspraw­nienie ogólne lub wybiórcze,

2. indywidualizacja w zakresie treningu,

3. unikanie zmęczenia — zwłaszcza trwałego

Wzmacnianie dynamizmu adaptacyjnego jednostki - Akcja dynamizowania, wzmaga aktywność upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w przezwyciężaniu trudności, a nawet często pasję wprost do walki z nimi. Wyzwala to własny dynamizm jednostki, wzbogaca go, uwielokrotnia i prowadzi do podniesienia ogólnego samopoczucia jednostki.

5. Autorewalidacja. Pojęcie. Wzbudzanie mechanizmu rewalidacji u dzieci upośledzonych umysłowo. Kształtowanie aktywności poznawczej.

CZYM JEST AUTOREWALIDACJA?

I. Obuchowska: proces autorewalidacji jest to ukierunkowany, ale nierównomierny proces mobilizacji możliwości jednostki tkwiący w strukturze, organizacji i rozwoju jej organizmu i osobowości;
Autorewalidacja osoby niepełnosprawnej to akcja dynamizowania, włączania jednostki w proces rehabilitacji, wzbudzania jej aktywności poznawczej, przekazywania-na miarę możliwości-odpowiedzialności za siebie i jako taka może być traktowana jako droga wiodąca do osiągnięcia przez człowieka autonomii (Kosakowski 2003).

Autorewalidacja przebiega na 3 poziomach:
o       Emocjonalnym - związanym z włączeniem emocji  przede wszystkim o charakterze pozytywnym
o       Behawioralnym - obejmującym szeroki wachlarz zachowań, spośród których szczególna rola przypada zachowaniom prospołecznym (dążenie ku czemuś, unikanie, przeciwstawianie się, uciekanie). To one dają dziecku poczucie własnej wartości i szczególną osobistą satysfakcję.
o       Świadomościowym - wyrażanym poprzez bezpośrednie i pośrednie wypowiedzi dziecka; istotę tego poziomu stanowi koncepcja samego siebie osoby rewalidowanej, służąc celom rewalidacji, jakim jest samorealizacja osoby niepełnosprawnej i realizacja przez nią jej ról społecznych. Autorewalidacja jawi się nam jako wyzwanie, jako szansa dla osób niepełnosprawnych. Jest celem i zarazem droga rewalidacji. Dążymy do jej wzbudzenia a wzbudziwszy wzmacniamy i rozwijamy. Tym razem pracujemy nie dla jednostki, a z nią.

Autorewalidacja to również wzbudzanie aktywności poznawczej osoby dotkniętej odchyleniem od normy, motywacji do poznawania i zrozumienia otaczającej rzeczywistości.

- > Możliwości dziecka poznajemy w trakcie jego rozwoju i zadaniem pedagoga jest stworzenie warunków do ich ujawnienia się.

- > Im większa jest zdolność do korzystania z autonomii tym większa zdolność do autorewalidacji;

Proces autorewalidacji służy tym samym celom, co proces rewalidacji. W koncepcji autorewalidacji dochodzimy do nich z innej strony; od wewnętrznej, psychicznej strony osoby niepełnosprawnej. Oba kierunki oddziaływania rewalidacyjnego; zarówno ten usprawniający wychowanka, jak i ten inicjujący jego autorewalidacji; stanowić powinny pewną całość. Wychowanek jest bowiem zawsze zarówno przedmiotem,
jak i podmiotem rewalidacji. Wyodrębnienie procesu autorewalidacji podkreśla fakt, że osoba rewalidowana uczestniczy w tym, co dzieje się z nią i dla niej w oddziaływaniach rewalidacyjnych. Proces autorewalidacji jest procesem autokreacji osoby niepełnosprawnej.

Osobowość pełni ważną rolę w kształtowaniu się i przebiegu procesu autorewalidacji. W przypadku osób dorosłych wydaje się, że osobowość ma tu zasadnicze znaczenie. Jednak w odniesieniu do dzieci i młodzieży, których osobowość jest w stanie formowania się, rola warunków zewnętrznych, do których zalicza się również oddziaływania rewalidacyjne pedagoga specjalnego, jest nie do przecenienia. Osobowość oraz oddziaływania rewalidacyjne są to źródła inicjujące i podtrzymujące proces autorewalidacji. Osobowość dziecka wyznacza rodzaj adaptacji, natomiast oddziaływania rewalidacyjne są wyznaczane przez pedagoga specjalnego, czyli również przez określoną ludzką osobowość. W ostateczności wiec u źródła procesu autorewalidacji występują dwie/lub więcej/ osobowości; wychowanka i pedagoga; i od ich wzajemnego oddziaływania zależy przebieg tego procesu.

6. System rewalidacji upośledzonych umysłowo w Polsce. Elementy składowe (Przedszkole specjalne. Szkoła podstawowa specjalna. Klasy specjalne. Szkoły zawodowe specjalne. Szkoła życia. Placówki dla dorosłych głębiej upośledzonych umysłowo. Hostel. Warsztaty terapii zajęciowej).

Wytyczne w sprawie kształcenia specjalnego zwracają uwagę na potrzebę zapewnienia dzieciom odchylonym od normy ciągłości procesu rewalidacji - od chwili wczesnego stwierdzenia ich upośledzenia przez okres przedszkolny, aż do form kształcenia w zakładzie produkcyjnym.

Celem ukazania skoordynowanego charakteru oddziaływania na osobę upośledzoną umysłowo posługujemy się terminem „system rewalidacji”. Głównymi elementami organizacyjnymi systemu rewalidacji są placówki oświatowo-wychowawcze, placówki medyczne, dom rodzinny wraz z najbliższym otoczeniem dziecka.

System rewalidacji to całościowy układ pewnych elementów o odpowiednich powiązaniach strukturalnych i funkcjonalnych prowadzących skoordynowaną działalność rewalidacyjną.

PRZEDSZKOLE SPECJALNE

Przedszkole specjalne jest placówką opiekuńczo-wychowawczą dla dzieci z zaburzeniami rozwoju, stosująca specjalne formy i metody postępowania wychowawczego. Przyjmuje ono dzieci w wieku od ukończonego 3. do 7. roku życia. W uzasadnionych przypadkach, dotyczących zwłaszcza dzieci umysłowo upośledzonych w stopniu umiarkowanym i znacznym oraz dzieci z zaburzeniami złożonymi, mogą przebywać do 10. roku życia.

Przedszkole specjalne jest pierwszym szczeblem kształcenia specjalnego przygotowującym dziecko do życia. Zadaniem przedszkola jest wykształcenie w dziecku form współżycia z grupą oraz wyrobienia najprostszych umiejętności samoobsługi, zanim zdobędzie ono stopień rozwoju pozwalający na skierowanie go do „Szkoły życia” bądź do szkoły specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim.

Cele przedszkola:

• dążenie do wszechstronnego rozwoju i rewalidacji społecznej dziecka, przy zastosowaniu dostępnych środków dla rozwoju fizycznego, intelektualnego i społecznego w miarę możliwości dziecka upośledzonego,

• uzyskiwanie przez każde dziecko przystosowania do warunków i wymagań w przedszkolu, co stanowi krok wstępny do późniejszego przystosowania do warunków i wymagań w odpowiedniej dla niego szkole lub innej placówce wychowawczej.

SZKOŁA PODSTAWOWA SPECJALNA

Cele szkoły:

• wszechstronne rozwijanie uczniów, przysposobienie ich do pracy i udziału w życiu społecznym,

• przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej, zdobywanie kwalifikacji w procesie pracy,

• wychowanie uczniów w poczuciu obowiązku i dyscypliny,

• przygotowanie uczniów do życia w integracji ze społeczeństwem.

Szkoła swoją działalność pedagogiczną realizuje przez jednolitość procesów poznawczych, kształcących i wychowawczych o charakterze terapeutycznym. Oznacza to, że wszystko, co w codziennej pracy podporządkowane jest nauczaniu, kształceniu i wychowaniu musi służyć przygotowaniu uczniów do życia społecznego. Treści nauczania zawarte w programie powinny prowadzić do usprawnienia funkcji poznawczych, kształtowania osobowości, zmierzać do rozwijania cech woli, motywacji i zdyscyplinowania.

Szkoła dąży do doprowadzenia rozwoju każdego ucznia do maksymalnego poziomu w granicach jego indywidualnych możliwości.

KLASY SPECJALNE

Klasy specjalne są tworzone przy normalnych szkołach podstawowych. Celem tworzenia jest integracja dzieci upośledzonych umysłowo z normalnymi. Jednak aby kształcenie było realizowane w szkołach normalnych powinny być spełnione warunki:

• odpowiednie pomieszczenie i wyposażenie klas,

• nauczyciele z kwalifikacjami specjalistycznymi,

• organizować je dla młodszych klas (do IV kl. włącznie),

• w szkołach w których organizuje się klasy specjalne, wszyscy nauczyciele z dyrektorem włącznie powinni być przeszkoleni w zakresie podstawowej wiedzy z pedagogiki specjalnej, aby mogli kształtować w szkole prawidłowy klimat w ramach integracji szkolnej,

• należałoby także zwrócić uwagę na prawidłowości skierowań uczniów do klas specjalnych.

SZKOŁY ZAWODOWE SPECJALNE

Nauczanie i wychowanie w szkole ma na celu:

• zapewnienie uczniom wykształcenia ogólnego i zawodowego niezbędnego do wykonywania zawodu, i o ile to możliwe, przygotowanie d dalszej nauki w innych szkołach, a także do doskonalenia w zawodzie, w systemie kształcenia ustawicznego,

• wszechstronny rozwój i rewalidację uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli

Najbardziej popularnymi kierunkami kształcenia w zawodowych szkołach specjalnych są:

-mechaniczny

-odzieżowy

-budowlany

-ogrodniczy

-krawiecki

Nauka trwa 2-3 lata w zależności od zawodu.

Kształcenie zawodowe upośledzonych umysłowo jest końcowym ogniwem w systemie kształcenia specjalnego.

SZKOŁA ŻYCIA

Zasadniczym celem „Szkoły życia” jest organizacja pracy i stosowanie metod wspomagających ogólny rozwój dzieci głębiej upośledzonych umysłowo, aby osiągały dostępny indywidualny pułap przystosowania społecznego w życiu. Jest to przygotowanie wychowanków do maksymalnej dla każdego samodzielności życia w rodzinie i do pracy w zakładach pracy chronionej.

Wśród szczegółowych zadań szkoły życia znajdują się:

• rozwijanie procesów poznawczych,

• rozwijanie mowy,

• usprawnianie fizyczne,

• wyrabianie sprawności manualnych,

• uspołecznienie,

• utrwalenie i zdobywanie umiejętności w zakresie samoobsługi,

• wyrabianie prostych nawyków higienicznych,

• kształtowanie uczuć estetycznych,

• umiejętność wykonywania prostych prac fizycznych.

Uzyskany na tej drodze ogólny rozwój dziecka, jego sprawności manualnych i fizycznych zmierza do przygotowania go do czynnego uczestnictwa w życiu społecznym.

HOSTEL

Zwany inaczej środowiskowym domem samopomocy, jest formą pomocy mieszkaniowej i oparcia społecznego dla osób z upośledzeniem umysłowym. Jest placówką specjalistyczną dla osób, które ukończyły 18. rok życia i utraciły oparcie w domu rodzinnym lub oparcie to jest niewystarczające. Jego głównymi cechami są:

• życie w małej grupie (od mieszkania indywidualnego, przez mieszkanie wspólne dla 2-3 osób, mieszkanie grupowe do 8 osób, po hostele od 8 do 25 osób)

• całkowita podmiotowość (m.in. wpływ na własne życie w wymiarze zarówno codziennym , jak i w dłuższej perspektywie, satysfakcjonujące kontakty z ludźmi, sposób traktowania przez personel)

• praktykowanie normalnych czynności domowych (w tym przygotowywanie osiłków, dbanie o swoje rzeczy itp.)

• normalny rytm dnia, tygodnia i roku (w tym wychodzenie do pracy, świętowanie niedzieli, wyjazdy na urlop)

• korzystanie w maksymalnym zakresie z ogólnych zasobów społecznych w zaspokajaniu potrzeb mieszkańców (np. służba zdrowia, fryzjer)

• lokalizacja alternatywnych form mieszkalnictwa chronionego blisko miejsca zamieszkania rodzin osób upośledzonych umysłowo.

Warsztaty terapii zajęciowej

Warsztaty terapii zajęciowej są placówkami pobytu dziennego o wymiarze zajęć 35 godzin tygodniowo. Zajęcia terapeutyczne trwają ok. 7 godzin dziennie. Na jedna osobę pracująca bezpośrednio z uczestnikami nie powinno przypadać więcej niż 5 osób niepełnosprawnych.

Warsztaty terapii zajęciowej realizują zadania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej zmierzającej do ogólnego rozwoju i poprawy sprawności każdego uczestnika, niezbędnych do możliwie niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia w środowisku.

Rehabilitacja społeczna ma na celu integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez udzielenie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego, usuwając jednocześnie ekonomiczne i społeczne bariery, które mogą utrudniać cały proces rehabilitacji. Rehabilitacja ta jest realizowana poprzez różnego typu zajęcia kulturalno-oświatowe i integracyjne w formie wyjścia do kina, muzeum, teatru, na zakupy, itp.

Rehabilitacja zawodowa jako część całego procesu rehabilitacji dotyczy udzielania osobie niepełnosprawnej usług z zakresu poradnictwa zawodowego, odpowiedniego szkolenia oraz zatrudnienia. Celem tych oddziaływań jest umożliwienie uzyskania i utrzymania pracy przez tę osobę.

Poza rehabilitacją społeczną i zawodową warsztaty prowadzą jeszcze rehabilitację medyczną i psychologiczną. Rehabilitacja medyczna często prowadzona jest w formie gier, zabaw i zajęć sportowych oraz gimnastycznych z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu rehabilitacyjnego.

7. Organizacje i Instytucje niosące pomoc osobom upośledzonym.

W kształtowaniu prawidłowego stosunku do osób upośledzonych umysłowo przychodzą z pomocą organizacje społeczne zagraniczne i krajowe.

-Jedną z nich jest Międzynarodowa Liga Stowarzyszeń na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Liga zajmuje się m.in. prewencją, wczesną diagnozą i terapią, edukacją i szkoleniem, zabezpieczeniem socjalnym, integracją, regulacją prawną.

Główne zadania:

1. Udzielanie poparcia nowo powstałym stowarzyszeniom.

2. Inicjowanie i rozwijanie kontaktów pomiędzy stowarzyszeniami i organizacjami międzynarodowymi w celu wymiany doświadczeń i poglądów.

3. Wprowadzenie w życie podstawowych zasad zawartych w przyjętej przez ONZ Deklaracji Praw Osób Upośledzonych Umysłowo.

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)- rehabilitacja zawodowa (poradnictwo i kształcenie zawodowe, zatrudnienie oraz bezpieczeństwo i higiena pracy).

• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)- zapobieganie niesprawności i rehabilitacja medyczna.

• Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury(UNESCO)- kształcenie ogólne dzieci i dorosłych na wszystkich poziomach.

• Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)- relacje między wyżywieniem a niepełnosprawnością ( na przykład u chorych na stwardnienie rozsiane).

• Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAD)- ułatwianie w podróżowaniu niepełnosprawnym pasażerom.

• Światowy Związek Pocztowy (UPU)- eliminowanie w urządzeniach pocztowych barier architektonicznych.

Obecnie podstawą działania ONZ, jej specjalistycznych agencji i innych organizacji jest Światowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych.

Program omawia następujące zagadnienia:

1. Cele światowego programu i terminologię. Chodzi o działania na rzecz osób niepełnosprawnych, popieranie skutecznych środków w zakresie zapobiegania niepełnosprawności, rehabilitacji.

2. Sytuację, w której program będzie realizowany.

3. Sposoby jego realizacji w różnych sytuacjach, a zwłaszcza:

1. w obrębie poszczególnych państw:

• przy zapobieganiu naruszaniu sprawności, inwalidztwu i upośledzeniu,

• w rehabilitacji,

• w wyrównywaniu szans

2. w skali międzynarodowej odnośnie do:

• norm ogólnych,

• praw człowieka,

• współpracy technicznej i ekonomicznej, pomocy międzyregionalnej i bilateralnej,

• informacji i oświaty publicznej (w badaniach naukowych, kontroli i ocenie wyników).

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób Upośledzonych Umysłowo (PSOUU):

• dbanie o godność ludzką, miejsce w rodzinie i wśród innych ludzi oraz szczęście osób z upośledzeniem umysłowym;

• wspieranie rodzin aby były w stanie sprostać sytuacjom, które pociąga za sobą fakt urodzenia dziecka z upośledzeniem umysłowym oraz wspólne życie, i przekształcić własny ból w gotowość niesienia pomocy innym.

8. Kształcenie specjalne i pomoc specjalna upośledzonym umysłowo. Kształcenie specjalne a szkoła specjalna.

Szkoły specjalne- prowadzą nauczanie i wychowanie dzieci niezdolnych do realizacji obowiązku szkolnego w ramach szkół zwykłych ze względu na kalectwo, przewlekłą chorobę, niedorozwój umysłowy, niedostosowanie społeczne. (A.Hulek)

Szkoła specjalna jest placówką, w której najpełniej realizowane są zadania pedagogiki specjalnej:
1.przygotowanie osoby niepełnosprawnej do znoszenia swojej inności
2.przygotowanie osoby niepełnosprawnej do życia w społeczeństwie
3.przygotowanie społeczeństwa do funkcjonowania z osobami niepełnosprawnymi

Cele szkół specjalnych:
- usprawnianie niezaburzonych funkcji
- korygowanie nieprawidłowości rozwojowej w sferze intelektualnej i osobowościowej
- kompensowanie defektów fizycznych i psychicznych
- zapewnienie w dostępnym zakresie wykształcenia ogólnego i zawodowego (A.Hulek)

Szkoły specjalne powinny także:
-stwarzać warunki do wszechstronnego działania, zarówno o charakterze gospodarczym, towarzyskim, rozrywkowym, społecznym, sportowym,  jak i kulturalnym
- stwarzać w życiu placówki sytuacje umożliwiające wdrażanie uczniów do pełnienia określonych ról gospodarczych jakie pełnić będą po osiągnięciu dojrzałości
- pozostawić trwały ślad w osobowości ucznia, oddziaływanie na jego sferę intelektualną i emocjonalną
- przygotowanie do życia w społeczeństwie, do zespołowego zorganizowanego działania
- dostrzeganie i rozwijanie indywidualnych możliwości każdego dziecka
- zapewnianie uczniom warunków do realizacji różnorodnych potrzeb (H.Borzyszkowska)

Szkoły specjalne:
Przedszkola specjalne
Szkoły podstawowe specjalne
Gimnazja specjalne
Szkoły zawodowe i różne formy szkolenia dla dorosłych w ośrodkach zawodowej rehabilitacji
Warsztaty Terapii Zajęciowej
(H.Borzyszkowska)

Kształcenie specjalne to zorganizowany proces edukacji dostosowany do potrzeb i możliwości ucznia niepełnosprawnego, w stosunku, do którego konieczne jest zastosowanie specjalnej organizacji nauki i metod pracy ukierunkowanych na wszechstronny rozwój ucznia i uwzględniających jego specjalne potrzeby.

Cele kształcenia specjalnego:
* korygowanie zaburzonych, usprawnianie nie zaburzonych funkcji psychicznych
* wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu
* kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym
* kształtowanie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego
* wyrobienie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego
(H.Borzyszkowska)

W obrębie systemu kształcenia specjalnego dla upośledzonych umysłowo działają:
- Przedszkola specjalne
- szkoły podstawowe specjalne i klasy specjalne przy podstawowych szkołach normalnych
- specjalne zakłady wychowawcze (szkoły specjalne z internatem)
- specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze
- szkoły życia i klasy życia
- świetlice szkolne lub półinternaty
- zasadnicze szkoły zawodowe specjalne, zawodowe klasy specjalne przy normalnych szkołach zawodowych oraz kształcenie kursowe

Metoda ośrodków pracy opiera się na zainteresowaniach dziecka, dostosowana jest do charakterystycznych potrzeb i skłonności, uwzględnia wszystkie właściwości psychiczne ucznia, a także wymagania zawarte w programie nauczania dla innych klas szkoły podstawowej.

Przy stosowaniu metody ośrodków pracy w toku codziennym należy uwzględnić:
1.Zajęcia wstępne- celem jest przede wszystkim przygotowanie dziecka do dnia pracy przez wytworzenie atmosfery do nauki, wzbudzanie zainteresowania tematem dnia, załatwianie spraw porządkowych, itp.
2.Obsrewacja- dziecko zdobywa wyobrażenia o przedmiocie na który zwraca uwagę. Jej celem jest wdrażanie dziecka do zdawania sobie sprawy z otaczających zjawisk.
3.Kojarzenie- przeznaczone jest na to, aby nauczyć dzieci myślec tzn. wdrożyc do umiejętności kojarzenia wiadomości nabytych dzięki obserwacji z innymi wiadomościami. Umiejętność kojarzenia wpływa na rozwój moralny i społeczny dziecka.
4.Ekspresja- dziecko pod wpływem aktywnej działalności wyładowuje swój naturalny żywiołowy pęd do zabawy i czynności praktycznych
5.Zajęcia końcowe- ocena wysiłku dzieci przy wykonywaniu zadania, przypomienie o pracy domowej itp.

Korzyści stosowania metody ośrodków pracy:
- budzi zainteresowania pracą i dążenie do wiedzy
- rodzi zaufanie do nauczyciela i stwarza atmosferę wyzwalającą aktywność dziecka
- budzi w dziecku wiarę we własne siły i rozwija optymizm życiowy
- umożliwia nauczycielowi indywidualne poznanie i traktowanie dziecka
- zapewnia stały kontakt ucznia z otaczającym go światem
- uwzględnia zasady poglądowości, systematyczności i stopniowania trudności
- rozwija pojęcie przestrzeni
- rozwija zdolności poznawcze przez tworzenie dynamicznych struktur kompensacyjnych
- uczy zdobywania wiadomości
- kształtuje prawidłową postawę fizyczną
- kształci logiczne myślenie, umiejętność porównywania, klasyfikowania, uogólniania
- uczy dobierania i stosowania odpowiednich materiałów i narzędzi pracy
- kształtuje wolę przez stwarzanie sytuacji zmuszających do natychmiastowego podejmowania decyzji
- rozwija uczucia społeczne
- ułatwia wybór zawodu przez próby wykonywania różnych prac
- zbliża upośledzonych do społeczeństwa
- zapewnia wszechstronny rozwój ucznia

9. Szkoła podstawowa specjalna. Podstawowe funkcje. System organizacyjny. Poziom i organizacja kształcenia. Kierunki przemian szkoły dla lekko upośledzonych umysłowo. Różnicowanie sie wewnętrzne szkoły.

- > Szkoła Podstawowa Specjalna jest szkołą o charakterze publicznym kształcącym w cyklu 6-letnim dla uczniów upośledzonych umysłowo.

Podstawową formą pracy Szkoły Podstawowej są zajęcia edukacyjno-terapeutyczne prowadzone w systemie klasowo-lekcyjnym oraz zajęcia rewalidacji indywidualnej prowadzone z zakresu usprawnienia mowy, technik szkolnych, gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej. Podstawową jednostką organizacyjną Szkoły Podstawowej jest zespół edukacyjno-terapeutyczny zwany klasą.

Podstawowym celem kształcenia specjalnego jest zabezpieczenie każdemu dziecku odchylonemu od normy właściwych warunków do wszechstronnego rozwoju powodującego pełna aktywizację możliwości psychofizycznych jednostek.

Cele kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo według H. Borzyszkowskiej:

-korygowanie zaburzonych, usprawnianie niezaburzonych funkcji psychicznych,

-wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu,

- kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym,

-kształcenie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego,

-wyrabianie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego.

Publiczne szkoły podstawowe specjalne przeznaczone dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim realizują program nauczania opierający się na następujących głównych założeniach:

-wszechstronne rozwijanie uczniów, przysposobienie ich do pracy i udziału w życiu społecznym,

-przygotowanie do dalszej nauki w szkole zawodowej specjalnej,

-wychowanie uczniów w poczuciu obowiązku i dyscypliny.

Wszystko co w codziennej pracy podporządkowane jest nauczaniu, kształceniu i wychowaniu musi służyć przygotowaniu uczniów do życia społecznego. Treści nauczania powinny prowadzić do usprawnienia funkcji poznawczych, kształtowania osobowości, a w szczególności zmierzać do rozwijania cech woli, motywacji i zdyscyplinowania.

Kierunek działalności szkół specjalnych wyznaczają cele określone w Zarządzeniu nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z 4 X 1993 r. mówiące, iż celem szkoły specjalnej jest wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, a w szczególności przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy, rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej, wdrożenie do poszanowania mienia społecznego.

Obecnie wszystkie szkoły podstawowe i gimnazja obowiązuje podstawa programowa kształcenia ogólnego, zawarta w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 15 II 1999 r. Podstawy programowe określają, jakim celom ma służyć kształcenie szkolne i jakie zadania edukacyjne na poszczególnych szczeblach realizować. Zawierają również wzorzec podstawowych treści nauczania. Na bazie podstaw programowych oraz ramowych planów nauczania powstały nowe programy dla poszczególnych rodzajów szkół, w tym program nauczania do I i II etapu edukacyjnego szkoły specjalnej dla uczniów lekko upośledzonych umysłowo.

Pierwszy etap szkoły podstawowej trwający trzy lata obejmuje kształcenie zintegrowane. Oznacza to, że nie ma podziału na przedmioty. Nauczyciel prowadzi zajęcia według ustalonego przez siebie planu, regulując czas nauki i przerw w zależności od aktywności uczniów. Drugi, także trzyletni, etap edukacji szkolnej w klasach IV-VI jest częściowo zintegrowanym nauczaniem blokowym. Obejmuje on kilka przedmiotów-bloków, z których wyróżniają się dwa podstawowe, zbudowane z kilku dyscyplin: humanistyczny, łączący treści z języka polskiego, historii nauki o społeczeństwie, i sztuki oraz przyrodniczy, łączący się z wiedzą z zakresu geografii, chemii, fizyki. Ponadto obejmuje on także tradycyjne przedmioty, jak matematyka, wychowanie fizyczne, technika, religia lub etyka oraz nowe przedmioty - wychowanie komunikacyjne, informatykę, język obcy.

Obecnie w trakcie zajęć edukacyjnych nauczyciel realizuje też tematykę tzw. ścieżek edukacyjnych. Zawierają one istotne ze względów wychowawczych treści i umiejętności. Podstawa programowa odnosząca się do II etapu nauczania wyszczególnia następujące ścieżki edukacyjne: prozdrowotna, ekologiczna, czytelnicza i medialna, wychowanie do życia w społeczeństwie, wychowanie do życia w rodzinie.

W programie I i II etapu edukacyjnego sześcioletniej szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim uwzględniono dodatkowo treści z wychowania komunikacyjnego. Do II poziomu edukacyjnego dołączono jeszcze informatykę i język obcy.

Program określa cele edukacyjne w pięciu zakresach:

1. Usprawnianie, korygowanie i kompensowanie zaburzonych funkcji dziecka oraz wspomaganie rozwoju jego zdolności i zainteresowań.

2. Kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie i tworzenie.

3. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno-etycznej i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne.

4. Uwrażliwianie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturalnego.

5. Uświadomienie konieczności dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo.

W programie określone są również cele ogólne dla poszczególnych przedmiotów- bloków i pojedynczych przedmiotów.

Niezbędnym warunkiem podjęcia właściwych działań przez nauczyciela jest zaznajomienie się i odpowiednie wykorzystanie w swej pracy celów zawartych w aktach prawnych i opracowaniach naukowych. Pozwalają one bowiem nauczycielowi na lepsze zrozumienie uczniów i dostosowanie się do stawianych oczekiwań. Ze względu na powyższe cele jego zadaniem będzie określenie celów bardziej szczegółowych dla poszczególnych jednostek metodycznych. Zanim jednak nauczyciel przystąpi do formułowania celów szczegółowych nauczanych treści, powinien wcześniej opracować plan dydaktyczny na cały rok szkolny. Do tej czynności przystępuje przed formalnym objęciem obowiązków, czyli w czasie wakacji lub ewentualnie na początku roku szkolnego.

Taki plan ma pomóc nauczycielowi w sprawnej organizacji zajęć, zapobiegając chaotyczności i przypadkowości. W planowaniu jest niezbędna dobra znajomość programu nauczania, podręczników, a przede wszystkim możliwości, potrzeb i zainteresowań uczniów.

Wstępnych informacji o uczniu dostarczy nauczycielowi analiza dokumentacji dziecka z poradni psychologiczno-pedagogicznej, rozmowa z psychologiem szkolnym, logopedą, pedagogiem. W trakcie roku szkolnego nauczyciel uzupełni informacje o uczniu o własne obserwacje i wywiad środowiskowy.

Dobra znajomość każdego ucznia jest niezbędnym warunkiem trafnych i skutecznych czynności nauczyciela. Nie można przecież podejmować odpowiednich oddziaływań, nie wiedząc, jakie zaburzenia mają uczniowie czy też jak funkcjonują. Niezbędnym elementem działalności nauczycielskiej jest też zwrócenie uwagi, jak uczniowie przyswoili sobie program nauczania z poprzednich klas. W razie zauważenia jakichkolwiek braków należałoby uwzględnić je w planie i pracować nad ich usuwaniem.

10. Szkolnictwo zawodowe dla upośledzonych umysłowo. Kształcenie zawodowe a szkoła zawodowa. Kierunki przemian w kształceniu zawodowym.

W okresie narastania problemów związanych z przygotowaniem do życia młodzieży lekko up. um. istotną rolę odgrywa kształcenie ponad podstawowe ; ściśle zawodowe. Już szkoła podstawowa ma za zadanie przygotować do dalsze; nauki w szkole zawodowej i do zdobycia kwalifikacji w procesie pracy zawodowej.

Szkoła zawodowa ma na celu:

- zapewnić uczniom wykształcenie ogólne i zawodowe, niezbędne do wykonywania zawodu

- wszechstronny rozwój i rewalidację uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli

W programie szkoły zawodowej dla uczniów up. um. w st. lekkim określa się jako główny cel kształcenia ogólnego - wyposażenie ucznia w wiadomości o przyrodzie, społeczeństwie i kulturze. Przedmiotem troski szkoły jest dobór odpowiedniego zawodu dla każdego ucznia. Stosuje się różne formy preorientacji zawodowej. Zgodnie z reformą edukacji z 1999 roku, powstały dwu-, i trzyletnie szkoły ponad podstawowe.

Kształcenie zawodowe os. up. um. jest końcowym ogniwem w systemie kształcenia specjalnego, w związku z czym na niej spoczywa ogromna odpowiedzialność za dalsze losy absolwentów. Do chwili reformy systemu edukacji w przygotowaniu zawodowym dzieci i młodzieży up. um. wyróżnić można było następujące okresy:

1. preorientacja zawodowa, prowadzona w klasach początkowych szkoły
   podstawowej (przygotowanie do życia w grupie, nauka wiadomości o różnych
   zawodach)

2. orientacja zawodowa prowadzona w klasach starszych szkół podstawowych
   (zajęcia techniczne)

3. nauka zawodu w szkołach zawodowych specjalnych i w klasach specjslnyc^
   przy szkołach zawodowych

Obecnie kształcenie zawodowe młodzieży up. um. w st. lekkim przebiega w dwóch etapach:

- etap podstawowy, trwa dwa lata a wszystkie przedmioty nauczania, łącznie z praktyczną nauką zawodu realizowane są w warunkach szkolnych 2. etap, specjalizacji zawodowej, tzw. adaptacji zawodowej, trwa jeden rok, realizowany jest w zakładach pracy w specjalnościach dostosowanych do psychofizycznych możliwości uczniów i możliwości zatrudnienia.

Reforma szkół zawodowych specjalnych przesuwa o rok lub dwa moment wyboru zawodu. Będzie to następować nie jak do tej pory w wieku 15 lat, lecz 16 2.: W obecnej sytuacji istotny wydaje się, że up. um., rozwój fizyczny, umiejętności praktyczne i uspołecznienie. Z badań młodzież lekko up. um. nie ustępuję pod względem ilości i jakości pracy robotnikom c normalnym rozwoju umysłowym.

Młodzież kształci się m.in. w takich kierunkach jak: kucharz małej gastronomii, ślusarz, ogrodnik, krawiec, piekarz, introligator, koszykarz - pledonkarz. Poza tym są też takie kierunki jak: budowlany, odzieżowy, mechaniczny. Czas trwania nauki tychże zawodów jest 3-letni, z wyjątkiem zawodu koszykarz - ptecionkarz, nauka trwa 2-lata. Kształcenie zawodowe może być realizowane w szkole powszechnej, ale musi spełniać odpowiednie warunki:

1 odpowiednie wyposażenie i pomieszczenia klas

2. kadrę z kwalifikacjami specjalnymi

Kształcenie zawodowe młodzieży upośledzonej umysłowo, powinno zaspokajać ich potrzeby, a mianowicie: uznanie, status społeczny, wynagrodzenie i niezależność. Szkoła powinna wyrabiać, dążyć do tego by absolwenci mieli pewne cechy osobowościowe m.in.: zamiłowanie do pracy i zdyscyplinowanie, sumienność w pracy, systematyczność i dokładność, dbałość o estetykę produkcji szacie-' własności społecznej, poczucie odpowiedzialności osobistej i zbiorowej za wykonywane zadania, umiejętność współżycia i współpracy, poszanowanie pracy swojej i innych, umiejętność gospodarowania materiałami i surowcami, dążenie do doskonalenia i samokształcenia.

Istnieją coraz szerzej zjawiska utrudniające zatrudnienie os. up. urn. np.: bezrobocie,, upadek wieki, zakładów pracy..W Polsce po ukończeniu edukacji w szkole zawodowej specjalnej tylko część osób up. um. podejmuje pracę w wyuczonych zawodach np.: piekarz lub wykorzystuje swoje umiejętności w innych specjalnościach.

Badania potwierdzają, że dzieci up. um. osiągają wysoki wskaźnik rozwoju społecznego, współdziałania i współpracy z innymi, respektowania reguł etycznych i nastawień pro społecznych oraz funkcjonowania w rolach społecznych. Dlatego tak ważne jest prawidłowe przygotowanie absolwentów szkół specjalnych do pracy w wybranych zawodach. Obserwuje się, że część młodzieży pracującej nie chce pogodzić się z końcem edukacji i podejmuje naukę w szkołach średnich masowych np.: w liceum dla pracujących i przy pomocy nauczycieli uzyskują pozytywne wyniki w nauce. Świadczy to o zapotrzebowaniu absolwentów zawodowych szkół specjalnych dla lekko up. um. na dalsze kształcenie i traktowanie ich na równi z osobami pełnosprawnymi.

Zastraszającym, bądź niepokojącym zjawiskiem jest fakt, że część młodzieży szczególnie z małych miast i wsi z chwilą przyjścia do placówki stawia sobie za cel uzyskanie II grupy inwalidzkiej. Większość z nich ma świadomość konsekwencji tej decyzji. Twierdzi jednak, że lepiej otrzymywać świadczenia rentalne, niż wrócić na wieś do domów rodzinnych, pozostawać bez pracy i nie mieć żadnych środków do życia..

Dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, w celu kształcenia zawodowego stworzono Szkoły Przysposabiające do Pracy (SPdP). Obejmuje ono zarówno kształcenie ogólne jak i przysposabiające do pracy. Każdy uczeń posiada indywidualny program edukacyjny opracowany przez nauczycieli i specjalistów pracujących z uczniem.

W Szkole Zawodowej Specjalnej dla uczniów z up. um. w st. lekkim uczniowie zdobywają zawód. W Szkole Przysposabiającej do Pracy dla ucznia up. um. w st. umiarkowanym i znacznym nie ma możliwości zdobycia zawodu. Trudności absolwentów specjalnych szkół zawodowych dla uczniów z up. um. w st. lekkim to: brak samodzielności, umiejętności podejmowania decyzji, brak kreatywności, inicjatywy.

W Polskim systemie kształcenia zawodowego uczniów up. um. brak jest kursów doskonalenia zawodowego, zaś w niemieckim systemie kształcenia zawodowego uczniów up. um., uczniowie mogą doskonalić się zawodowo wybranych przez siebie zawodzie w Zakładzie Kształcenia Zawodowego :z. przygotowania do życia CJD. Uczniowie wybierają zawód z pośród 80-ciu kilku możliwych zawodów. W Niemczech w Offenburgu dla młodzieży, która ma specjalne trudności w nauce powstała CJD Wioska Młodych. Młodzież przed podjęciem pracy uczestniczy w trwających rok kursach doskonalenia zawodowego, mają one na celu umożliwienie poznania przyszłego zawodu, dokonanie właściwego wyboru i odbycia krótkiego stażu. Młodzież ma zapewnione bardzo dobre warunki mieszkaniowe i pomoc w znalezieniu pracy. Koszty pobytu i nauki pokrywane są przez Urząd Pracy który jest także płatnikiem wszystkich ubezpieczeń. Instytucją kierującą osoby do Wioski Młodych jest również UP. Nadzór nad tym przedsięwzięciem sprawują Zakłady Kształcenia Zawodowego wraz z Urzędem Pracy.

11. Dokształcanie i doskonalenie zawodowe upośledzonych umysłowo. Problemy andragogiki specjalnej upośledzonych umysłowo.

Specyfika dorosłości u osób upośledzonych umysłowo

Andragogika specjalna zajmuje się problemami kształcenia i samokształcenia wychowania i samowychowania młodzieży pracującej oraz sposób dorosłych niepełnosprawnych lub niedostosowanych społecznie, przy uwzględnieniu ich rewalidacji i resocjalizacji. Mając na uwadze specyfikę przedmiotu zainteresowań badawczych oraz praktycznych, wyróżnić można andragogikę resocjalizacyjną i andragogikę rewalidacyjną

Andragogika resocjalizacyjna- obszar andragogiki zajmujący się oddziaływaniami resocjalizacyjnymi koncentruje się swoje zainteresowania na problematyce psychospołecznych uwarunkowań zapobiegania i eliminowania zjawiska niedostosowania społecznego osób dorosłych, zwracając szczególna uwagę na resocjalizacyjną funkcję procesów edukacyjnych VV przypadku pozbawienia osoby dorosłej wolności niezbędne jest kształtowaniu tych właściwości psychofizycznych, których posiadanie będzie istotne dla readaptacji i prospołecznego funkcjonowania w podstawowych rolach społecznych.

Andragogika rewalidacyjna- obszar andragogiki koncentrujący swoje zainteresowania na problematyce rewalidacyjnej, obejmuje kształcenie i wychowanie osób dorosłych niepełnosprawnych, w tym m.in. osób upośledzonych umysłowo.

— sytuacja osób dorosłych upośledzonych umysłowo

Osoba dorosła niepełnosprawna umysłowo jest zdolna do rozwoju, ale przebiega on o wiele wolniej, a często bywa bardzo trudny do zapoczątkowania. U dorosłych niepełnosprawnych umysłowo. którvch w dzieciństwie i młodości zaniedbywano pod względem wychowawczym, me aktywizowano, o których po prostu się me starano, można nawet zaobserwować swoiste zablokowanie potencjał rozwojowy gdzieś tam ciągle istnieje, ale dotarcie do niego graniczy z niemożliwością.

Gdy za podstawowy cel postępowania rehabilitacyjnego uznamy wielostronny rozwój osoby niepełnosprawnej, to za jego osiągnięcie warunkowane jest intensyfikacją kontaktów społecznych i współuczestnictwem tych osób w decydowaniu o sprawach dotyczących uczenia się, pracy i spędzania wolnego czasu

Najważniejsze problemy w zaspokajaniu potrzeb, jakie mogą wystąpić u dorosłego człowieka up. urn. dadzą się w przybliżeniu sprowadzić do następujących: traktowanie ich jak wieczne dzieci, problemy z zawieraniem związków małżeńskich, problem z zaspokajaniem potrzeb seksualnych, poruszanie się w przestrzeni, porozumiewanie się z innymi ludźmi, zdobywanie kwalifikacji dla wykonania zawodu i zdobywania środków utrzymania, troska o własne zdrowie, wpływ na sprawv publiczne w zakresie politycznym czy gospodarczym. uczestnictwo w odbiorze i tworzeniu dóbr kultury.

Należy wspierać różne zakresy aktywności osób dorosłych upośledzonych umysłowo. Winno się sprzyjać intensyfikacji kontaktów społecznych oraz współuczestniczeniu tych osób w decydowaniu o sprawach dotyczących ich uczenia się, pracy, życia rodzinnego i spędzania czasu wolnego. Ważne jest opracowanie procedur postępowania sprzyjających integracji funkcjonalnej poprzez oddziaływania na osoby pełno- oraz niepełnosprawne. U tych ostatnich dla przykładu, wystąpić może przyjęcie odpowiedniej postawy wobec swojej mniejszej sprawności powiązanej z prawidłową samoocena oraz uczenie się zachowań asertywnych w toku kontaktów interpersonalnych. Z kolei ważna jest edukacja osób pełnosprawnych w duchu tolerancji dla tego co odmienne, walka ;;e szkodliwym: stereotypami, „etykietyzacją".

- problem kształcenia- Sytuacja dorosłych osób upośledzonych mimo wszystko zmieniła się na lepsze w ciągu ostatnich dwudziestu lat, kiedy to we wzmożonym tempie zaczęły powstawać różnego rodzaju wyspecjalizowane placówki przeznaczone dla osób niepełnosprawnych umysłowo. Zwłaszcza rozwój domów dziennego pobytu t warsztatów terapii zajęciowej odegrał tu znaczącą rolę Doceniono wagę kształcenia w życiu osób niepełnosprawnych.

Funkcjonowanie społeczne osób dorosłych- Osoby dorosłe upośledzone uważa się - tak jak każde osoby dorosłe, ze potrafią zdobywać nowe umiejętności t zachowania, należy jednak stworzyć im do tego warunki poprzez: rozwijanie zainteresowań, podtrzymywanie kontaktów, towarzyskich, bycie aktywnym, mądrze spędzać własny wolny czas. planować własny rozkład dnia, pracować, rehabilitować, szkolić się, przekwalifikowywać, brać udział w terapii zajęciowej, a po śmierci rodziny zamieszkać w hostelach (domach wsparcia) z zachowaniem podmiotowości, praktykowania codziennych czynności i rozwoju własnych zainteresowań

12. Dziecko upośledzone umysłowo w rodzinie. Sytuacja rodzin wychowujących dzieci upośledzone umysłowo. Integracja dziecka upośledzonego umysłowo z rodziną. Izolacja czy izolowanie się rodzin wychowujących dziecko upośledzone umysłowo? Terapia podtrzymująca rodzin wychowujących dzieci upośledzone umysłowo.

Postawa rodzicielska- to nabyta struktura poznawczo -dążeniowo-afektywna ukierunkowująca zachowanie się rodziców wobec dziecka, która dominuje w sposobie odnoszenia się do niego, myślenia o nim w zależności od fazy rozwojowej dziecka.

• pozytywne- charakteryzująca się pełną akceptacją dziecka, rodzice podejmują działania mające na celu rehabilitację dziecka, stawianie dziecku rozumnych wymagań na miarę jego możliwości, okazywanie zadowolenia realizacji wymagań, przyzwyczajanie dziecka do pokonywania trudności, umiejętne kierowanie dzieckiem bez akcentowania swojej przewagi, liczenie się z odczuciami i pragnieniami dziecka, bliski kontakt emocjonalny rodziców z dzieckiem, rodzice współpracują z placówką w której jest rewalidowane ich dziecko, podejmują wysiłki zdobywania wiedzy na temat istoty niepełnosprawności ich dziecka oraz wszelkich metod pracy z dzieckiem, traktują osobę niepełnosprawną na równych prawach (zajmowanie przez osobę niepełnosprawną takiego samego miejsca w rodzinie jak pełnosprawne rodzeństwo, dziecko uczestniczy we wspólnych przedsięwzięciach rodziny: spacery, kino, zakupy, uczestnictwo w spotkaniach ze znajomymi i krewnymi),

• negatywne - wiążą się z odrzuceniem emocjonalnym dziecka, zaspokojeniem jedynie potrzeb biologicznych, brakiem akceptacji, ograniczanie kontaktów z bliskimi, rodziną i znajomymi; brak tolerancji; stawianie zbyt wysokich wymagań nieadekwatnych do możliwości dziecka; rodzice nic interesują się osiągnięciami dziecka; nie współpracują z placówką; wiedza na temat niepełnosprawności ich dziecka jest ogólnikowa, niezgodna z rzeczywistością, nic widzą sensu w zdobywaniu nowych wiadomości; dziecko jest spychane na margines, odtrącane, ma prawo jedynie do fizycznej obecności w domu, nie uczestniczy w żadnych przedsięwzięciach rodziny;

• postawa nadmiernego dystansu uczuciowego: pomijanie i odtrącanie, ograniczanie swobody dziecka, tłumienie impulsywności dziecka,

• postawa prawidłowego kontaktu uczuciowego: równowaga

* postawa nadmiernej koncentracji uczuciowej na dziecku: przesadna troskliwość. \iadmiemc ochranianie, częsta obawa o skrzywdzenie swojego dziecka, ograniczanie

wpływów z zewnątrz, wyręczanie, nadopiekuńczość;

• postawy ambiwalentne - nadmierna koncentracja uczuciowa na dziecku, a

jednocześnie dystans wobec dziecka.

OD POSTAW ZALEŻY EFEKTYWNOŚĆ CAŁEGO PROCESU REWALIDACJI.

Możemy przyjąć, że rewalidacja dzieci powinna spełniać następujące założenia:

l Osobowość dziecka kształtuje się w środowisku rodzinnym.

Dziecko nie rodzi się z gotowymi wzorami zachowań, zachowania jego oraz jego ustosunkowanie się do siebie i świata kształtują się w środowisku, w którym ono wzrasta i żyje, wynikają z sytuacji i osobistych doświadczeń dziecka. Od tego jaka jest rodzina dziecka niepełnosprawnego, będą w znacznym stopniu zależały jego stosunki społeczne i do samego siebie. Rodzice powinni spostrzegać to, co dziecko potrafi, co czyni dobrze, nawet jeśli jest to drobna czynność. Chwalenie tego, co dobre, a ignorowanie tego co złe, jeżeli nie jest związane z krzywdą innej osoby. W ten sposób dziecko będzie dążyło do powtarzania pożądanych zachowań, bowiem rodzice zaspokajają w ten sposób jego podstawowe potrzeby psychiczne: poczucie przynależności, bezpieczeństwa, własnej wartości. Rodzice powinni starać się przekazać swoje spostrzeżenia, tego co dobre w dziecku niepełnosprawnym, jego sprawnemu rodzeństwu Rodzeństwo jest w szczególny sposób obciążone: przeżywa takie stany emocjonalne jak litość, wstyd, niechęć i nienawiść Według badań Hackenberg, rodzeństwo pełnosprawne niepełnosprawnego dziecka często bierze udział w sytuacjach konfliktowych, rezygnuje z wielu rzeczy, na rzecz pomagania niepełnosprawnemu rodzeństwu, co przyczynia się do wczesnego rozwoju społecznej dojrzałości rodzeństwa tego dziecka. W wyniku opiekuńczości matek wobec niepełnosprawnego dziecka oraz pełnych miłości zachowań matek, rodzeństwo musiało samo przezwyciężyć swoje psychiczne obciążenia Ponadto rodzeństwo powinno być głównym sprzymierzeńcem niepełnosprawnego dziecka i służyć mu wsparciem w ciągu całego życi^. Dlatego rola rodzeństwa w rewalidacji upośledzonego dziecka jest nie do przecenienia. Rodzeństwo powinno być jak najszybciej włączane we wszystkie działania na rzecz niepełnosprawnego dziecka,'ale nie w stopniu, który uniemożliwił by realizację własnych obowiązków i zainteresowań Rodzeństwo potrafi szczególnie skutecznie oddziaływać wychowawczo, dzięki codziennemu obcowaniu i bezpośredniemu okazywaniu uczuć Każde dziecko rozwija swoją osobowość również w środowisku pozarodzinnym, szczególnie szkolnym i przedszkolnym oraz rówieśniczym Dziecko jest w tych środowiskach narażone na liczne urazy psychiczne, więc wychowanie rodzinne może w pewnym stopniu przed nimi uchronić dziecko, kształtując w nim samodzielność, odporność emocjonalną , optymizm, samoakceptację, komunikatywność, prospołeczność, umiejętność współdziałania

Uczenie się wymaga aktywności.

Dziecko upośledzone umysłowo w stopniu lekkim są dziećmi nie partycypującymi we własnym uczeniu się Wynika to z braku opanowania strategii tego jak się uczyć. Może wynikać to także z częstego doznawania niepowodzeń w toku uczenia się Te powtarzające się niepowodzenia wytwarzają negatywną postawę wobec uczenia się niechęć, lęk. Wpływa to hamująco na proces uczenia się i blokuje poszukiwanie skutecznych strategii. Dziecko nie ma motywacji do uczenia się, nie wnika w treść, nie mobilizuje się do wysiłku Należy więc przeciwstawiać niepowodzeniom dziecka przeżywanie sukcesów(co jest bardziej możliwe w domu niż poza nim) aby uzyskało równowagę niezbędną dla zdrowia psychicznego Aktywny stosunek do uczenia się i do życia w ogóle kształtuje się przede wszystkim w środowisku rodzinnym i to w pierwszych latach życia.

Najlepiej jeśli to rodzice przekażą normy i pożądane wartości dzieciom, przez swoje postępowanie( naturalny model postępowania) Oddziaływanie werbalne jest mało efektywne Z różnych przyczyn rodzice często nie są pożądanymi modelami, więc wówczas funkcję tą powinna przejąć babcia albo starsze rodzeństwo.

Każdy człowiek powinien mieć możliwość podmiotowego działania Oznacza to kierowanie S własnym życiem, podejmowanie decyzji, dokonywanie wyborów, wykorzystywanie szans lub odrzucenie ich W przypadku dzieci upośledzonych umysłowo dorośli często mają tendencję do l przytłaczania ich własnymi lepszymi wyborami z różnych powodów. Często dlatego że brakuje czasu na czekanie aż dziecko zdecyduje się na wybór, niekiedy z lekceważenia jego wyborów. Samodzielność niepełnosprawnego dziecka jest głównym celem oddziaływań rewalidacyjnych Samodzielność to również zdolność do realizacji różnych czynności, a także umiejętność kierowania własnym postępowaniem, to znaczy stawianie sobie samemu celów i zadań, obieranie własnych dróg i sposobów działania, a wreszcie podejmowanie decyzji dotyczących własnej osoby /Dawanie dziecku możliwości podejmowania decyzji tego rodzaju świadczy o podmiotowym L traktowaniu dziecka Konieczne jest tworzenie sytuacji umożliwiającej podejmowanie decyzji. Samodzielność dziecka powinna być stopniowo umiejętnie zwiększana, odpowiednio do zachowań l dziecka. Prowadzi to do pozytywnych przeżyć, zwiększa jego motywację osiągnięć, a przede wszystkim przyczynia się do rozwoju poczucia odpowiedzialności

Rola rodziców w integracji upośledzonego dziecka.

Dobre stosunki miedzy dzieckiem niepełnosprawnym a pozostałymi członkami rodziny, sprzyjają integracji wewnątrz rodzimej , pomagają we włączaniu w szersze grupy społeczne. Integracja w rodzinie stanowi pierwszy etap integracji społecznej niepełnosprawnych. Integracja w rodzinie przebiega od obojętnego traktowania, tolerowania i naturalnego przyjęcia w skład rodziny, aż do świadomego akceptowania. Pełna, najbardziej optymalna integracja wewnątrzrodzinna polega na maksymalnym włączeniu osoby niepełnosprawnej w całokształt życia rodzinnego. Osoba niepełnosprawna powinna brać udział w pracach na rzecz rodziny(na miarę swoich możliwości). Rodzice powinni traktować wszystkie dzieci na równych prawach, a ponadto włączać dziecko niepełnosprawne we wszystkie przejawy życia rodzinnego: chodzenie do kina, wyjście na zakupy, uczestnictwo w spotkaniach z krewnymi i ze znajomymi, chodzenie na spacery. Rodzice powinni w pełni świadomie wychowywać integrując dziecko niepełnosprawne ze wszystkimi członkami rodziny. Zintegrowanie dziecka zależy od postaw rodziców wobec niego. Pozytywne postawy wiążą się z akceptacją dziecka niepełnosprawnego i zajmowanie przez nie takiego samego miejsca w rodzinie jak pełnosprawne rodzeństwo, sprzyjają integracji. Bardzo ważne jest aby rodzice nie rezygnowali z kontaktów społecznych i sąsiedzkich, korzystali z placówek kulturalnych i rekreacyjnych. Nie izolowali się od świata, ponieważ to sprawia że otoczenie nie ma szans na bliższe poznanie rzeczywistego funkcjonowania osób niepełnosprawnych, lękają się. To powoduje marginalizację rodziny a nie dążenie do integracji. Rodzice powinni również dołożyć wszelkich starań do tego, by umożliwić swoim dzieciom kontakty z rówieśnikami.

13. Postawy społeczne wobec osób upośledzonych umysłowo. Typy postaw. Przemiany w stosunku społeczeństwa do upośledzonych umysłowo. Czynniki warunkujące określone typy postaw. Restytucja obrazu człowieka w osobie upośledzonej.

Stosunek społeczeństwa polskiego do osób upośledzonych umysłowo.

Potrzeby, możliwości, oczekiwania psychospołeczne osób upośledzonych i poszkodowanych były i są rozmaicie postrzegane przez otoczenie

Czynnikami, które na przestrzeni całej historii wpływały na degradację, izolację i dyskryminację osób niepełnosprawnych w społeczeństwie i opóźniały ich rozwój, były: ignorancja, przesądy, lęk i zaniedbania.

Przemiany postaw w skali makrospołecznej wobec osób niepełnosprawnych w minionym pięćdziesięcioleciu określić można jako zdecydowane odejście od dotychczasowej tradycji kulturowej. Zmiana ta, dokonana w okresie dwóch pokoleń, charakteryzuje się głęboko humanistyczną orientacją, w której nastąpiło wyraźne przejście od biernej wegetacji, zniewalającego przymusu izolacji do przyzwalającej akceptacji i aktywnego życia wśród ludzi. Istotą działań rewolucjonizujących podejście edukacyjne do osób np. z upośledzeniem umysłowym było oparcie ich na filozofii adaptacji i sy­stematycznego wykazywania, że każdy człowiek, mimo swoich odmienności rozwojowych, może, ma prawo uczyć się i wybierać dogodne dla siebie miejsce w społeczeństwie

Spór o to, aby określenie specyfiki form i zabiegów organizacyjnych naszego szkolnictwa specjalnego zastąpić bardziej adekwatnymi terminami, np pomocnicze, terapeutyczne, wspierające, rewalidacyjne, reedukacyjne, jest najmniej istotny, gdyż we wszystkich działaniach dotyczących jednostek niepełnosprawnych i upośledzonych sprawą nadrzędną jest optymalne zabezpieczenie interesów rozwoju dziecka o specjalnych potrzebach, wymagającego wielospecjalistycznego wsparcia

Do urzeczywistnienia integracji społecznej dzieci o różnych warunkach psychofizycznego rozwoju nie potrzeba oddzielnej, innej sali, klasy, szkoły lub ośrodka Wspólnie korzystna, kreatywna działalność różnych grup i kategorii dzieci z odchyleniami u rozwoju może odbyxvać s$ę poprzez dotychczasowe formy i zajęcia pozalekcyjne, pozaszkolne, imprezy środowiskowe, samorządowe, kulturalne itp

Praktyka pedagogicznego wsparcia lub specjalnej pomocy nie może całkowicie niwelować różnic miedzy dziećmi, a wręcz odwrotnie - winna oferować /indywidualizowaną pomoc właśnie ze względu na zaistniałe różnice Pedagodzy często są zgodni co do tego, że ich wsparcie traktowano jako przedłużenie nieudanej aktywności szkolnej dziecka lub jako repetytorium tego. czego dziecko nie opanowało w klasie Sięgniecie po niekonwencjonalne metody, środki, treści i sposoby nauczania to niezbędne modyfikacje i poszukiwania, potrzebne do przełamywania edukacyjnych barier, poko­nywania wielu różnych trudności i ograniczeń

Demokratyczny ład społeczeństwa dla wszystkich gwarantuje nie tylko tolerancje wobec ludzi o nietypowym rozwoju, ale przede wszystkim stwarza szansę na normalizację stosunków międzyludzkich, w których wzajemne postawy i wartości odznaczać się będą szacunkiem oraz uznaniem dla tożsamości, godności i autonomii drugiego człowieka, gwarantując jednocześnie poczucie bezpieczeństwa obu stronom interakcji Aby życie jednostek upośledzonych uczynić bardziej podobnym do życia ludzi normalnych, sprawnych.

Aktualna praktyka życia społecznego osób niepełnosprawnych potwierdza, że nie muszą one być uciążliwym marginesem społeczeństwa, jeśli ich status socjalny, możliwości psychospołeczne oraz aspiracje kulturalne dostrzegane i doceniane będą solidarnie w rodzinie pochodzenia, lokalnym środowisku oraz polityce społecznej państwa Dla przykładu Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Biuro Pełnomocnika do Spraw Osób Niepełnosprawnych podejmuje różne inicjatywy oraz projekty uregulowania wszelkich spraw publicznych i indywidualnych problemów życiowych ka­tegorii osób określanych najczęściej jako inwalidzi i niepełnosprawni. Polskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych, które działa formalnie od 1988 roku, skupia inwalidów w sensie prawnym i pozostałe osoby niepełnosprawne oraz ich rodziny, koncentruje się również na kształtowaniu polityki społecznej wobec niepełnosprawnych oraz na tworzeniu warunków do ich godziwego funkcjonowania w rodzinie, sąsiedztwie, parafii, w gminie i poza nią Upowszechnianie profilaktyki, inspirowanie rożnych form informacji, aktywizacja pomocy, doradztwa przez mass media są coraz częściej spotykaną praktyką, która przynosi wymierne efekty indywidualne i społeczne.

Powstało wiele organizacji samopomocowych i ciekawych inicjatyw społecznych, które weszły już na stałe do kalendarza corocznych imprez i akcji pomocowych Społeczeństwo wykazuje w nich nadzwyczajną wrażliwość, empatię i altruizm, Ich główną zaletą jest umacnianie podmiotowej roli rodziców oraz ich indywidualnego, spontanicznego udziału w rewalidacji domowo-rodzinnej Zadaniem i wyzwaniem społecznym dla wszystkich jest nauczenie ludzi poczucia współodpowiedzialności

14. Autonomia UU. Warunki kształtowania się autonomii UU. Rodzice dzieci UU wobec problemu autonomii. Miejsce pedagoga specjalnego w drodze upośledzonego umysłowo do niezależnego funkcjonowania.

Autonomia jest słowem pochodzenia greckiego, gdzie „autos” znaczy „sam” a „nomos”= to, co przypisane, obowiązujące wszystkich, dane.

W rozumieniu potocznym autonomia to „samodzielność, odrębność”. Istnieje wiele definicji, które dotyczą autonomii człowieka. Twierdzi się, że człowiek zachowuje się autonomicznie tj. „ niezależnie, samodzielnie, zgodnie z własnym sumieniem, nie ulegając wpływom otoczenia. Jest to postępowanie zgodne ze swoją wolą, nieustępliwość i upór w sytuacji wywierania przymusu ze strony innych ludzi oraz samodzielny wybór czynności, zadań i sposobu ich realizacji.”

O autonomii człowieka wypowiada się wiele autorów m. in.: Władysław i Jan Pileccy, Irena Obuchowska, Maria Czerpianiak- Walczak, Maria Porębska, B. Łapiński, Władysław Dykcik i inni. I tak np. I. Obuchowska twierdzi, że autonomia to „samostanowienie w granicach normy”. Wyróżnia ona autonomię:

• Wewnątrzpochodną- czyli przejawiająca się w świadomości i działaniu

• Zewnątrzpochodną- czyli przyzwolenie środowiska na bycie autonomicznym.

Są to dwa rodzaje drogi ku autonomii.

Maria Czerpaniak- Walczak rozpatruje autonomię w trzech płaszczyznach:

1. jako cel wychowania i rozwoju osoby

2. jako środek do doświadczenia pełni społeczeństwa

3. z punktu widzenia formalnych, skodyfikowanych przepisów i paragrafów określających zakres samodzielności i wolności ludzi albo rzeczywistych warunków ich życia i rozwoju

Granice autonomii wyznaczają:

- formalny zakres wolności i odpowiedzialności

- aktywność własną w osiąganiu i egzekwowaniu praw człowieka

W przekonaniu autorki powszechność i równość autonomii jest utopijna!!!

B. Łapiński mówi, że osiąganie autonomii psychicznej i społecznej trwa przez całe życie. Wyróżnia on 6 rodzajów autonomii (aspektów rozumienia):

1. behawioralna- przejawem jest jej własny styl bycia, ubierania, spędzania wolnego czasu

2. emocjonalna- niezależność od opieki np. rodziców

3. poznawczo- ewaluaktywna- posiadanie własnych wartości, ocen i celów oraz sposób ich realizacji i ponoszenie odpowiedzialności za swoje zachowanie

4. tożsamości- poczucie odrębności od innych, dostrzeganie różnic między „ja” i „inni”

5. instrumentalna- samodzielne wykonywanie różnych czynności i zadań, sprawne funkcjonowanie w różnych obszarach życia społecznego

6. ekonomiczna- samodzielne zapewnienie sobie bytu materialnego

Władysław Dykcik zaś rozumie autonomię jako „ niezależność człowieka od kogoś lub czegoś”.

Syntetyzując pojęcie autonomii utożsamianie jest z samodzielnością, samostanowieniem, niezależnością, wolnością, indywidualnością czy samo urzeczywistnieniem. Autonomię można rozpatrywać w ujęciu: filozoficznym, psychicznym, socjologicznym czy wreszcie pedagogicznym.

Autonomia osób niepełnosprawnych to niezależność od czegoś lub kogoś. Autonomia jest celem pracy z osobami niepełnosprawnymi tj.: podjęcie takich działań, strategii rehabilitacji, które umożliwiłyby osobom niepełnospr. Autonomiczne funkcjonowanie w społeczeństwie, aby jednak było to możliwe potrzebna jest „ fizyczna i funkcjonalna bliskość osób upośledzonych z innymi ludźmi”(Dykcik)

Chodzi tu o rozwój człowieka „ od zależności poprzez niezależność do współzależności” (Pileccy). Zadaniem więc ped. spec. jest wychowanie człowieka autonomicznego, przy czym człowiek ten , sam będąc niezależnym, nie powinien ograniczać autonomii innych ludzi.

Autonomia jest celem nadrzędnym, niezbędnym do realizacji w procesie autorewalidacji. Autorewalidacja zaś, jako jedna z dróg postępowania i ma doprowadzić do realizacji autonomii. Zaś główną zasadą w procesie autorewalidacji jest podmiotowość, indywidualność. Autonomia to cel dosiężny rehabilitacji i kształcenia osób niepełnosprawnych. Autorewalidacja to jedna z dróg do niej wiodąca. Podmiotowość to norma postępowania.

Poprzez autonomię osób niepełnosprawnych rozumie się stopniowe uzyskiwanie przez nich samodzielności, aż do całkowitej niezależności, jeśli to tylko możliwe. Pełna autonomia zaś to równość praw i obowiązków, wzięcie na siebie odpowiedzialności jako członka społeczeństwa. Autonomia szeroko to prawo do wolności i samostanowienia o sobie.

Pełna autonomia pojawia się w:

• kierowaniu własnym zachowaniem

• dokonywaniem samodzielnych wyborów z uwzględnieniem własnych i duchowych potrzeb

• kształtowanie relacji społecznych na zasadzie wzajemności

Autonomia determinowana jest przez wiele czynników:

1. prawnych np. osoby UU nie mogą dysponować swoim majątkiem, nie mają prawa do głosowania

2. społecznych np., zachowania aspołeczne UU traktowane są jako przejaw wrogości do społeczeństwa

3. kulturowych np., zastosowanie się do aktualnej mody, dotyczy to płci, dostosowanie odzieży do odpowiedniej pory roku (nieadekwatny ubiór osoby UU, niezgodny z aktualnie obowiązującą modą)

4. interpersonalnych np., szacunek, liczenie się wychowawcy z wychowankiem i odwrotnie

Nie można mówić o autonomii, gdy jest ona ograniczana np., poprzez nadmierną troskę o osoby UU, co prowadzi do tłumienia dążenia do autonomii. Pedagog powinien uczyć dążenia do autonomii os. UU, a więc należy uczyć jak korzystać z autonomii, jak decydować o sobie, ale także uczyć, iż należy ponosić konsekwencje swojej autonomii.

Autonomii należy uczyć poprzez:

• naukę mówienia „ nie”, a więc „ nie chcę, nie zgadzam się”

• nauka walki z nieuprawnionym pozbawieniem autonomii, do czego dochodzi poprzez nadmierną troskę i opiekę

Bardzo często rodzice doprowadzają do pozbawienia własnego dziecka autonomii, chcąc mu coś zrekompensować. Im mniejszy jest stopień UU tym łatwiej takiej osobie wywalczyć autonomię. Pewny zakres autonomii jest nam dany od urodzenia, ale istnieją pewne obszary autonomii, które człowiek musi sam je sobie wywalczyć. Bardzo ważne jest, aby pomiędzy autonomią wywalczoną a z nadania była równowaga. Nie może być tak, że autonomia jest nam z góry nadana ani też o którą trzeba w całości walczyć. Pod autonomią kryje się izonomia- „ubezwłasnowolnienie”. Autonomia nadana więc to także pewnego rodzaju pułapka izonomii. Podstawy bierności i braku walczenia o swoje sprawy, czy też postawy roszczeniowe typu: „ nam się wszystko należy, bo jesteśmy niepełnosprawnych „ bądź ucieczka od praw „ my nie możemy, niech decydują inni” jest ograniczeniem autonomii i sprzyja rozwijaniu się upośledzenia wtórnego.

Problem autonomii UU tkwi w braku dostępu do wyboru, braku możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. Pedagog chcąc zrealizować cel jakim jest autonomia musi mieć na uwadze, jednakże wiek osoby niepełnosprawnej, bowiem inna jest autonomia dziecka i inna osoby dorosłej. Są trzy etapy wpływania pedagoga specjalnego na UU:

1. okres wzbudzania aktywności własnej osoby niepełnosprawnej.. Pedagogika specjalna - staje w roli animatora. Najczęściej jest nim matka bądź ktoś bliski, który wie jak dotrzeć do wnętrza osoby, jakie cechy i jakie zdolności rozwinąć, na co położyć nacisk.

2. etap drugi to wspólna droga ku samodzielności i społecznego funkcjonowania. Pedagog spec. i uczeń- wychowanek na tym etapie to dwa podmioty w procesie rewalidacji. Pedagog ukazuje możliwości, ale również wspiera w kreowaniu siebie, w zmaganiu się z przeciwnościami tkwiącymi w otoczeniu i z własnymi słabościami.

3. tzw. „ spolegliwego opiekuna” czy nawet przyjaciela „ opiekun wtedy jest spolegliwy, kiedy można słusznie zaufać jego opiece, że nie zawiedzie, że zrobi wszystko, co do niego należy, że potrafi dotrzymać placu w niebezpieczeństwie i w ogóle będzie pewnym oparciem w trudnych okolicznościach”. Jest to okres , który jest ważny dla niepełnospr., ponieważ daje on świadomość że mają kogoś na kogo mogą zawsze liczyć.

Im większa jest zdolność człowieka do autonomii, tym większa jest jego zdolność do podmiotowości, a tym samym do autorewalidacji. Autonomia osób niepełnospr. związana jest ściśle z normami życia. Rozwojowi autonomii sprzyjają wszelkiego rodzaju otwarte, instytucjonalne formy opieki i rehabilitacji osób UU. Życie tychże osób powinno być znormalizowane na miarę autonomii człowieka niepełnosprawnego.

Bibliografia: Cz. Kosakowski „ Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej”

15.Podstawowe problemy integracji osób UU w środowisku bytowania.

„ Bycie niepełnosprawnym oznacza nieustanną konfrontację z problemami w codziennym funkcjonowaniu w rodzinie, w pracy, w urzędzie, na ulicy. Bycie niepełnosprawnym to częste zmaganie się z życiem w izolacji i na marginesie społeczeństwa. To napotykanie barier”

A. Ostrowska, J. Sikorska

Choć samo pojęcie integracji funkcjonuje już od dawna to należy wciąż przełamywać wiele stereotypów w społeczeństwie, zmieniać jego nastawienie, nauczyć zrozumienia drugiego człowieka a przede wszystkim nauczyć tolerancji. W szerokiej grupie osób niepełnosprawnych, osoby z upośledzeniem umysłowym są najbardziej niepopularną i krzywdzoną grupą społeczną.

Osoby te, w zasadzie były dyskryminowane od zawsze poprzez:

- dystansowanie się od upośledzonego umysłowo, unikanie wchodzenia w bliskie i nieformalne z nim kontakty, nieangażowanie się w jego problemy życiowe i emocjonalne,

- upowszechnianie własnych przekonań o cechach negatywnych upośledzonych umysłowo,

- utrwalenie negatywnego stosunku do upośledzonych umysłowo w postaci odpowiednich przepisów prawa ( i w tych przepisach sankcjonuje się to, co wcześniej istniało jedynie w wymiarze psychologicznym),

- fizyczne izolowanie niepełnosprawnych umysłowo od osób w normie intelektualne ( towarzyszą temu najczęściej gorsze warunki życia). (Kościelska)

Podstawy integracji.

Wg Hulka „integracja wyraża się w takim wzajemnym stosunku pełno- i niepełnosprawnych, w którym respektowane są te same prawa i w których stwarzane są dla obu grup identyczne warunki maksymalnego, wszechstronnego rozwoju. Integracja pozwala osobie niepełnosprawnej być sobą wśród innych. Int. W takim znaczeniu może mieć zastosowanie do wszystkich sfer życia jednostki UU- życia rodzinnego, kształcenia ogólnego i zawodowego, pracy, czasu wolnego, aktywności społecznej i politycznej.” (A.Hulek)

Ostatecznym celem integracji jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej do godnego życia w otwartej społeczności oraz aktywnego podejmowania różnorakich ról-społecznych, rodzinnych, zawodowych i kulturalnych. (Dykcik)

R.Kościelska zauważa, że "integracja w procesie wychowania przebiega w rodzinie, szkole i szerszym środowisku, wśród rówieśników i osób dorosłych. Integracja w rodzinie przebiega od obojętnego traktowania, tolerowania i naturalnego przyjęcia w skład rodziny, aż do świadomego akceptowania. Integracja w szkole jest zagadnieniem bardziej skomplikowanym, szczególnie gdy w grę wchodzą jednostki z większymi odchyleniami. Integracja w szerokim środowisku, wśród rówieśników i dorosłych może przebiegać w formie zorganizowanej: wycieczki, zabawy. Formy niezorganizowane występują w czasie dowolnych spotkań i zabaw z kolegami, z sąsiadami, w szkole, ulicy" (R.Kościeska)

Z podstawowej zasady, na której oparta jest integracja wynika, "... że jednostka mimo upośledzenia jest jednostką normalną, że nawet znaczne odchylenie od normy ma, w stosunku do całokształtu struktury bio-psycho-społecznej, charakter raczej wycinkowy i cząstkowy".

Wady i zalety systemu integracyjnego.

Zalety

1. Wspólne przebywanie dzieci rozmaitej kondycji fizycznej, psychicznej i umysłowej stwarza różnorodność sytuacji stymulujących zarówno dla jednych jak i drugich.

2. Aktywność dzieci zdrowych i ich spontaniczność mobilizuje niepełnosprawne do pracy na lekcjach i poza nimi.

3. Małe grupy ułatwiają bezpośredni kontakt dzieci między sobą a dwóch pedagogów daje możliwość zaspokojenia wszystkich potrzeb dzieci. W takim klimacie dziecko czuje się kimś ważnym, ma zagwarantowane poczucie bezpieczeństwa. Mała liczebność grupy, praca dwóch pedagogów pozwala na dokładne zdiagnozowanie przyczyn trudności w nauce szkolnej, jak również daje możliwość odkrycia dziecka wybitnie zdolnego.

4.W naturalny, niewymuszony sposób dzieci uczą się właściwego stosunku do niepełnosprawnych rówieśników. Wspólna zabawa, uczenie się, rozmowy, spacery, posiłki, chwile radosne i smutne mogą doprowadzić do powstania wzajemnej akceptacji i poczucia wspólnoty.

5. Wspólne przeżycia wpływają na rozwój emocjonalno- społeczny i sprzyjają rozwojowi intelektualnemu.

6. Przezwyciężenie trudności przez dzieci o słabszej kondycji.

7. Umożliwia wychodzenie z właściwego każdemu dziecku egoizmu.

8. Kształtowanie pozytywnych cech osobowości: otwartości, uczynności, wrażliwości, cierpliwości.

9. Klasy integracyjne są doskonałą szkołą samodzielności.

Wady

1. Brak wszechstronnie wyspecjalizowanych pedagogów za czym idą trudności w dotarciu do każdego ucznia w niejednorodnej grupie.

2. Trudności metodyczne.

3. Brak uczelni kształcących przyszłych pracowników klas integracyjnych.

4. Możliwość integracji przy nieznacznej edukacji.

5. Pozbawienie dorastania i wykonywania tych samych zadań „wśród swoich”.

6. Pozbawienie odniesienia pełnego sukcesu, który jest możliwy w klasach specjalnych.

7. Zatracenie integracji i zredukowanie jej jedynie do przebywania w tej samej Sali, co prowadzi do izolacji.

8. Brak odpowiednio wyposażonych klas lub sale zbyt ciasne.

9. Częste naznaczanie i etykietowanie.

10. Nieharmonijny rozwój potrzeb psychicznych(prawidłowy rozwój potrzeb podstawowych przy gorszym rozwoju wyższych)

11. Integracja totalna, mechaniczna (bezwarunkowa, oszczędna i szybka).

Granice integracji.

1. Dyskryminacja

Nierówność i dyskryminacja są problemami nieodłącznie związanymi z ludźmi niepełnosprawnymi. Sami niepełnosprawni wyrażają przekonanie o daleko posuniętej dyskryminacji, zarówno jeżeli chodzi o regulacje prawne, jak i o formalne i niesformalizowane relacje społeczne.

2. Bariery architektoniczne

Problematyka dotycząca barier architektonicznych i ich usuwania jest podstawowa i zwykle kojarzy się z wyrównywaniem szans osobom niepełnosprawnym. W ostatnich latach poczyniono znaczące kroki w usuwaniu barier architektonicznych i innych. Wiele jest jednak jeszcze urzędów, szkół, w tym wyższych, kościołów, zakładów pracy, kawiarni, kin, restauracji oraz wielu innych miejsc niedostępnych dla niepełnosprawnych.

3. Edukacja

Teoretycznie w polskim systemie oświaty przewiduje się możliwość kształcenia dzieci i młodzieży niepełnosprawnej - na równi z innymi - we wszystkich typach szkół. W rzeczywistości osoby niepełnosprawne cechuje niski poziom wykształcenia, nie są w większości przygotowani zawodowo, zwłaszcza w zawodach umożliwiających im podjęcie pracy na równi z osobami sprawnymi.

4. Rehabilitacja

Osoby niepełnosprawne mają trudności w dostępie do rehabilitacji, nie jest ona bowiem prowadzona na najwyższym poziomie. Niepełnosprawni wskazują na trudności w zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne, brak pomocy w sfinansowaniu wyjazdu do sanatorium, na turnusy rehabilitacyjne

Współczesne trendy integracyjne.

Liczni naukowcy obserwując aktualny stan kształcenia integracyjnego stwierdza, że większość ludzi niepełnosprawnych nie nawiązuje bliższych kontaktów społecznych i przyjacielskich ze zdrowymi. "Możemy więc mówić o nie tylko o integracji , lecz raczej o akceptacji społecznej osób niepełnosprawnych. Wpływają na to obecne warunki życia codziennego, zaburzające dobre kontakty między ludzkie, wrażliwość na drugiego człowieka, a także stale jeszcze niedostateczna wiedza społeczna o utrudnieniach i możliwościach funkcjonowania osób z różnymi odchyleniami od normy". Aby można było zaobserwować zmiany w ramach integracji, trzeba zapoznać społeczeństwo z możliwościami osiągnięć zawodowych i życiowych niepełnosprawnych, ukazywać ich możliwości i podkreślać normalność , co może się przyczynić do podwyższenia akceptacji społecznej, stworzenia lepszych warunków integracji.

16. Dziecko upośledzone umysłowo w szkole masowej: problemy psychologicznej, pedagogiczne i społeczne.

17. Ruch „Olimpiad Specjalnych” ( dla głębiej upośledzonych umysłowo ) oraz „Sprawni Razem” ( dla lekko upośledzonych umysłowo).

Ruch Olimpiad Specjalnych zrodził się w Stanach zjednoczonych w 1968 roku. Początków tej idei doszukiwać się można w powołanej w 1946r. przez Josepha i Rosę Kennedych „Fundacji na rzecz profilaktyki niedorozwojów, badana ich przyczyn i polepszania kontaktów z niedorozwiniętymi”. Mówiono, że rodzina Kennedych wprowadziła ludzi niepełnosprawnych na salony.

Frank Heydel uważał, że jedną z dróg integracji osób upośledzonych umysłowo ze środowiskiem jest sport. Opracował metody treningu oraz regulaminy zawodów. Jego zamysł zyskał uznanie u rodziny Kennedych. I tak zrodziła się idea, która przerodziła się w ruch Olimpiad Specjalnych.

Pierwsza Olimpiada Specjalna odbyła się w 1968r. w Chicago i wzięło w niej udział ponad 1000 uczestników z 26 stanów oraz reprezentacje Francji i Kanady. Dziś ruch Olimpiad Specjalnych zrzesza ponad 140 krajów.

Ruch Olimpiad Specjalnych przeznaczony jest dla osób głębiej upośledzonych umysłowo (z upośledzeniami stopnia umiarkowanego i znacznego) oraz z dodatkowymi, współwystępującymi odchyleniami od normy.

Osoby Głęboko upośledzone umysłowo z uwagi na swój stan, w zdecydowanej większości pozostają poza zasięgiem Olimpiad Specjalnych.

Polska włączyła się w ruch Olimpiad Specjalnych w 1985 r., pierwsza Ogólnopolska Letnia Olimpiada Specjalna odbyła się w Warszawie w 1987 r., a Olimpiada Zimowa rok później w Nowym Targu.

PODSTAWOWE IDEE RUCHU OLIMPIAD SPECJALNYCH:

jest zmaganie się nie tylko i nie tyle z równym siebie przeciwnikiem, co przede wszystkim ze sobą i swoimi słabościami. Zwycięzcą jest każdy kto podejmuje walkę i jest wytrwały. Podstawowa zasada to równość szans. Zawodnicy sa grupowani na 8-osobowe zespoły o równej sprawności, w finale startują w grupach z równymi szansami na zwycięstwo. Nikt nie jest eliminowany. Medale zdobywają ci, którzy zajmują miejsca od 1 do 3. Dalsze miejsca to numerowane odznaczenia wstążkowe, a ci którzy nie ukończyli - plakietka za udział w zawodach.

CEREMONIA OTWARCIA I ZAMKNIĘCIA:

podczas otwarcia stałe punkty programu to defilada uczestników, złożenie przysięgi olimpijskiej, wyniesienie flagi olimpijskiej i wciągnięcie jej na maszt, hymn Olimpiad Specjalnych. Podczas olimpiad obecni są znani sportowcy. Podczas zamknięcia stałe punkty to: opuszczenie flagi, hymn oraz podsumowanie osiągnięć zawodników i udziału licznych rzesz tych, często bezimiennych, dzięki którym każda impreza może się odbyć.

ZAWODY: w Polsce w programie ruchu Olimpiad Specjalnych występują między innymi następujące dyscypliny sportowe:

• Letnie: lekkoatletyka, gimnastyka, jazda konna, jazda na wrotkach, pływanie, piłka nożna, podnoszenie ciężarów, koszykówka, badminton, tenis stołowy, kajakarstwo

• Zimowe: narciarstwo alpejskie, narciarstwo biegowe, hokej halowy, łyżwiarstwo szybkie.

WOLONTARIUSZE: ruch nie dysponuje własnymi funduszami, każdorazowo są to datki sponsorów. Zależnie od hojności ofiarodawców starcza ich na zakwaterowanie, wyżywienie, zakup upominków itd. Liczna grupę stanowią także wolontariusze.

Jeden z podstawowych celów ruch Olimpiad Specjalnych to włączenie osób upośledzonych umysłowo w życie społeczne. Filozofia „ ruchu ” opiera się na przekonaniu, że osoby głębiej upośledzone umysłowo mogą, przy odpowiednim nauczaniu i zachęcie, podnieść swoje umiejętności, cieszyć się i mieć korzyść z uczestnictwa w sportach indywidualnych i zespołowych, dostosowanych do potrzeb osób mających pewne ograniczenia umysłowe i fizyczne.

Ruch sportowy dla osób lekko upośledzonych umysłowo ( „Sprawni Razem” ) zrodził się znacznie później. Nie posiada jeszcze tak szerokiego zasięgu. Pełna nazwa to Polskie Towarzystwo Społeczno - Sportowe „Sprawni razem”. Organizacja ta patronuje rywalizacji sportowej dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Głównym celem działalności Polskiego Towarzystwa Społeczno-Sportowego "Sprawni-Razem, jest promocja i szeroka popularyzacja sportu, jako ważnego elementu aktywnego wypoczynku, wśród dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie, czyli wśród uczniów oraz absolwentów szkół specjalnych. Stowarzyszenie organizuje dla młodzieży atrakcyjne zajęcia i imprezy sportowe w takich dyscyplinach sportowych jak:

• lekkoatletyce,

• piłce ręcznej,

• tenisie,

• kolarstwie i żeglarstwie,

• narciarstwie biegowym i zjazdowym.

19. Aktywność zrzeszeń rodziców dzieci upośledzonych umysłowo. Rodzenie się nowych rozwiązań organizacyjnych i form kształcenia oraz pomocy osobom upośledzonym umysłowo. Komitet Pomocy dzieciom Specjalnej troski. Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym.

Stowarzyszenie Komitet Pomocy Dzieciom Specjalnej Troski powstało z inicjatywy rodziców i opiekunów osób niepełnosprawnych w 1990r. Misją stowarzyszenia jest niesienie wszechstronnej pomocy osobom niepełnosprawnym jak również ich rodzinom i opiekunom. Realizując swoją misję Stowarzyszenie uruchomiło w 1993r. Warsztat Terapii Zajęciowej oraz w 2004r. Zakład Aktywności Zawodowej. Są to placówki, w których prowadzona jest terapia zawodowa, społeczna i lecznicza osób niepełnosprawnych.

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym jest organizacją społeczną reprezentującą interesy osób z upośledzeniem umysłowym i ich rodzin. Wypowiada się i działa w imieniu osób z upośledzeniem umysłowym i ich rodzin lub opiekunów w Polsce.

Stowarzyszenie jest członkiem :
Inclusion International - Międzynarodowej Ligi Stowarzyszeń na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym (ILSMH).

Naszym celem jest: działanie na rzecz wyrównywania szans osób z niepełnosprawnością intelektualną, tworzenie warunków przestrzegania wobec nich praw człowieka, prowadzenia ich ku aktywnemu uczestnictwu w życiu społecznym oraz wspieranie ich rodzin.

Formy działalności: Warsztaty Terapii Zajęciowej Ośrodek Wsparcia Rodzin  Mieszkania chronione  

Inne formy działalności: Wyjazdowe formy rehabilitacji i rekreacji Integracyjne imprezy sportowe, turystyczne, festyny. Przeglądy twórczości (wystawy, jarmarki, przedstawienia ) Współpraca z mediami promocja możliwości  osób niepełnosprawnych intelektualnie.Wsparcie dla osób niepełnosprawnych i ich rodzin (informacja, poradnictwo, pomoc) Promocja zatrudnienia i trening zawodowy.

INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE

Jest wiele instytucji w Polsce, które zajmują się osobami niepełnosprawnymi. Kościół Katolicki prowadzi Duszpasterstwo Rodzin Specjalnej Troski - tzn. rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci lub opiekujących się niepełnosprawnymi osobami dorosłymi. Przede wszystkim jest to wychowanie religijne przez Katechizację dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz organizowanie dla nich nabożeństw, spowiedzi, pielgrzymek, rekolekcji itp.
    Zadaniem proboszczów jest szczególna troska o rodziny wychowujące niepełnosprawne dzieci.
    Dbają oni o integrację tych rodzin ze społecznością parafialną. Komisje charytatywne, działają w poszczególnych parafiach, udzielają rodzicom mającym niepełnosprawne dzieci i znajdującym się w trudnej sytuacji bytowej, pomocy materialnej w postaci żywności i odzieży.
    Inną formą pomocy są obozy wypoczynkowe i turnusy rehabilitacyjne, w których razem z niepełnosprawnym dzieckiem biorą udział wszyscy członkowie rodziny, są one finansowane ze środków kościelnych, a odpłatność uczestników jest niewielka. Duszpasterstwo skupia osoby świeckie, które pragną poświęcić swój czas na pracę z osobami niepełnosprawnymi.
    Działa także ruch "Wiara i Światło", którego formą organizacyjną są spotkania skupiające przeważnie kilkanaście osób, w tym również osoby niepełnosprawne.
    Spotkania wypełnione są różnymi formami aktywności: modlitwą, medytacjami, dyskusjami, wspólnymi graniami i zabawami itp. Młodzież skupiona w ruchu "Wiara i Światło" organizuje również wycieczki, biwaki, rajdy i pielgrzymki. Ponadto pomaga rodzinom wychowującym niepełnosprawne dzieci - opieka nad dzieckiem w godzinach pracy rodziców, robienie zakupów, zabieranie dzieci na spacery.


STOWARZYSZENIE RODZICÓW


    Podobnie jak w innych krajach, również w Polsce rozwijają działalność społeczne organizacje skupiające rodziców dzieci niepełnosprawnych. Są to Koła lub Kluby Rodziców funkcjonujące przy terenowych oddziałach Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, Polskiego Związku Niewidomych, Polskiego Związku Głuchych, Towarzystwa Walki z Kalectwem. Oprócz rodziców należą do nich również osoby, które stykają się z niepełnosprawnymi dziećmi, które pragną pomóc im swoją wiedzą i doświadczeniem - psycholodzy, pedagodzy, lekarze, działacze społeczni. Skupieni w kołach rodzice mają możliwość kontaktowania się z ludźmi, z podobnymi problemami.
    Koła starają się przyciągnąć do współpracy nowe rodziny. Organizują dla nich stałe dyżury informacyjne, w trakcie których udzielają porad odnośnie leczenia, wychowania i rehabilitacji dziecka. Koła zapraszają przedstawicieli różnych instytucji, aby poinformować rodziców o świadczeniach socjalnych przysługujących dziecku i im samym, o możliwościach kształcenia zawodowego i zatrudnienia dziecka. Koła są także organizatorami wypoczynku niepełnosprawnych dzieci - kolonii, zimowisk czy obozów, a w czasie roku szkolnego - wycieczek, biwaków, zajęć sportowych.
    Niektóre koła podejmują działania mające na celu odciążenie rodziców od stałej opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem.
    Niekiedy organizują kluby towarzyskie dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej. Dzieci i młodzież zrzeszona w Klubach może organizować wycieczki, wyjścia do kina, teatru, cyrku, na koncert.


    Jednak najważniejszą formą działalności Kół Rodziców są turnusy rehabilitacyjne dla dzieci niepełnosprawnych i ich rodziców.


    Turnusy trwają zwykle 2 tygodnie. Koła zatem mogą udzielać bardzo skutecznej pomocy rodzinom wychowującym dzieci niepełnosprawne.

    ORGANIZACJE INWALIDZKIE


    Działalność zrzeszeń inwalidzkich w Polsce ma wieloletnią tradycję. Zrzeszenia prowadzą rehabilitację osób niepełnosprawnych, zatrudniają je, zapewniają im pomoc materialną oraz prowadzą działalność kulturalną, oświatową sportową. W naszym kraju największymi organizacjami inwalidzkimi są: Polski Związek Niewidomych, Polski Związek Głuchych. Pierwszy udziela osobom niewidomym pomocy materialnej. Zaopatruje je w przedmioty ułatwiające życie codzienne - np. brajlowskie zegarki, termometry itp. Dzieci otrzymują także odpowiednie podręczniki, pomoce szkolne. Organizuje obozy, kolonie, różne kursy. Specjalnie dla dzieci wydaje pisma "Pochodnia" i "Promyczek", posiada biblioteki i punkty biblioteczne.
    Różnorodną działalność prowadzi także Polski Związek Głuchych. Związek posiada własne placówki kulturalno - oświatowe, kluby sportowe. Dla niesłyszących, którzy nie posiadają kwalifikacji zawodowych, prowadzi zakłady szkoleniowo - produkcyjne. Prowadzi również Specjalistyczne Poradnie Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu oraz Punkty Logopedyczne.
    Związek organizuje również turnusy rehabilitacyjne dla rodziców z dziećmi niepełnosprawnymi słuchowo. Obok wymienionych związków działalność na rzecz osób niepełnosprawnych prowadzi także Polskie Towarzystwa Walki z Kalectwem. Organizuje ono różne akcje propagandowo - informacyjne mające na celu uświadomienie ludziom przyczyn różnych niesprawności i możliwości zapobiegania im. Poza działalnością profilaktyczną zajmuje się: skutecznym zwalczaniem i pomniejszaniem zaistniałych już niesprawności, przystosowaniem ludzi niepełnosprawnych do życia w otwartym społeczeństwie oraz adaptowaniem warunków tego życia do potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych

KSZTAŁCENIE DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH

W Polsce system oświatowy zapewnia dzieciom niepełnosprawnym możliwość kształcenia, wychowania, opieki i pomocy odpowiadającej ich możliwościom. Kształceniem specyficznym, wychowaniem i opieką obejmuje się dzieci i młodzież z odchyleniami i zaburzeniami w rozwoju od 3 do 18 roku życia, a w uzasadnionych przypadkach nawet do 21 roku życia.
    Edukacja specjalna to realizowanie systemu wychowania, kształcenia, wsparcia i wyposażenia, którego potrzebuje uczeń dla osiągnięcia jak najpełniejszego rozwoju i przygotowania do niezależnego, samodzielnego, aktywnego i twórczego życia.
    Pomoc w procesie rewalidacji dzieciom niepełnosprawnym niosą już przedszkola, następnie szkoły podstawowe i ponad podstawowe, praca zawodowa, zatrudnienie i dalsze kształcenie. Wśród licznych placówek oświatowych niosących pomoc rodzicom dzieci niepełnosprawnych, ważną rolę odgrywają poradnie psychologiczno - pedagogiczne. Ich zadaniem jest m.in. wykrywanie dzieci z różnymi niepełnosprawnościami, ich diagnozowanie i kwalifikowanie do różnych form kształcenia specjalnego. Dzieci te są kierowane głównie przez placówki oświatowe, ale mogą być zgłaszane także przez samych rodziców.
    W poradni dzieci poddawane są badaniom psychologicznym i pedagogicznym, a w razie potrzeby medycznym. Jeżeli u dzieci wykrywa się niewielkie defekty, wtedy pracuje się z nim na zajęciach korekcyjno - wyrównawczych, a jeżeli u zgłoszonego dziecka zostają stwierdzone poważniejsze zaburzenia, wtedy kierowane jest ono do szkoły specjalnej (za zgodą rodziców)..
   

PRACA ZAWODOWA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH.

Podjęcie pracy zawodowej rozpoczyna nowy etap w życiu człowieka, rzutuje na jego dalsze życie. Wpływa na samoocenę.
    Na tej podstawie człowiek spostrzega m.in. własną pozycję społeczną, użyteczność dla innych, swoje możliwości i zdolności. Dlatego niewątpliwie istotną pomocą dla ludzi niepełnosprawnych jest stworzenie warunków umożliwiających ich zatrudnienie. Praca bowiem przeciwdziała izolacji społecznej. Umacnia w niepełnosprawnej osobie poczucie godności i korzystnie wpływa na jej stosunek z rodziną i innymi osobami.
    Młodzież z różnymi niesprawnościami po ukończeniu szkoły zawodowej może podjąć pracę w normalnych zakładach pracy lub w zakładach spółdzielni inwalidów.
    Jeżeli osoba niepełnosprawna podejmuje pracę w normalnym zakładzie pracy, wtedy charakter wykonywanej pracy powinien być dostosowany do jej możliwości, powinna ona otrzymać dodatkowe urządzenia, które ułatwiłyby jej wykonywanie czynności zawodowych, oraz powinna zostać otoczona troskliwą opieką ze strony służby bhp i służby zdrowia.
    Osoby, które nie mogą podjąć pracy w normalnych zakładach pracy, zatrudniane są przez spółdzielczość inwalidzką - w zakładach spółdzielni inwalidów, w zakładach pracy chronionej lub wykonując pracę chałupniczą.
    Zwykłe zakłady spółdzielni inwalidów pod względem organizacyjno - technicznym nie różnią się od normalnych zakładów pracy. Ich specyfika pracy wiąże się tym, że typ produkcji dostosowany jest do warunków zdrowotnych zatrudnionych w nim osób. Ponadto zapewnia się zatrudnionym specjalistyczną opiekę lekarską, rehabilitację zawodową i opiekę socjalną.
    W zakładach pracy chronionej zatrudniane są osoby o głębszych stopniach niesprawności - niewidome, głuche, z dodatkowymi niesprawnościami, upośledzone umysłowo w stopniu głębszym, osoby z poważnymi uszkodzeniami narządów ruchu. Rodzaj wykonywanej pracy dostosowany jest do możliwości zatrudnionych, wykonywane czynności mają charakter manualny, są mało skomplikowane i nie wymagają specjalnych umiejętności zawodowych.
    System pracy chałupniczej przeznaczony jest dla tych osób, które z uwagi na swoją niesprawność nie mogą podjąć pracy w zakładach. Osoby te najczęściej posiadają I lub II grupę inwalidzką.
    Ten rodzaj pracy wykonują zwykle osoby z ciężkimi uszkodzeniami narządów ruchu, z niesprawnością sprężoną. Praca chałupnicza jest organizowana przez zakłady spółdzielni inwalidów. Osoby pracujące w tym systemie są wyposażone w odpowiednie urządzenia produkcyjne. Zorganizowaną mają dostawę surowców i odbiór produktów. Rodzaj przydzielonej pracy uzależniony jest od stanu zdrowia osoby poszkodowanej, np. mogą to być drobne prace tokarskie, introligatorskie, dziewiarstwo, montaż długopisów lub klejenie torebek, kopert, naszywanie guzików itp.    Dla właściwego zatrudnienia osób niepełnosprawnych konieczne jest spełnienie dwóch warunków:

• dokonanie prawidłowej oceny możliwości psychofizycznych danej osoby niepełnosprawnej, określenie jej wydolności i możliwości podjęcia przez nią pracy zawodowej, uwzględniając wykształcenie, predyspozycje fizyczne i psychiczne, aspiracje życiowe i preferencje zawodowe;

• dokonanie właściwej oceny adaptacji przeznaczonego dla niej stanowiska pracy , zgodnie z jej wymaganiami.

    Każda osoba niepełnosprawna, pomimo uszkodzenia organizmu zachowuje pewne sprawności, uzdolnienia i dyspozycje psychiczne, które po ich poznaniu, ukierunkowaniu i usprawnieniu mogą stać się podstawą umożliwiającą podjęcie szkolenia, a później pracy. Natomiast dobrze dobrane stanowisko pracy, spełniające zakładane wymogi i oczekiwania może mieć charakter terapeutyczny i usprawniający.
    "Integracja zawodowa to w nowoczesnym pojęciu włączenie osób niepełnosprawnych w system szkolenia i kształcenia zawodowego przeznaczonego dla młodzieży pełnosprawnej oraz  zatrudnianie ich w zwykłych warunkach na otwartym rynku pracy razem z osobami pełnosprawnymi. Rehabilitacja zawodowa to nie tylko zatrudnianie osób niepełnosprawnych, ale również poradnictwo zawodowe oparte na ocenie zdolności pracy, szkolenie zawodowe i w ostatniej kolejności opieka nad zatrudnionymi osobami niepełnosprawnymi.
    Planując rehabilitację zawodową należy pamiętać, że ma ona szansę powodzenia w sytuacji, gdy rozpoczyna się możliwie jak najwcześniej, w trakcie prowadzonej jeszcze rehabilitacji medycznej i gdy towarzyszy jej rehabilitacja społeczna".
    Dla poprawy szans osób niepełnosprawnych na rynku pracy niezbędna jest długofalowa polityka, nastawiona w dużej mierze na zmianę percepcji osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie, także przez służby zatrudnienia, które nie zawsze są przygotowane do pracy z osobami niepełnosprawnymi.

19. Rys historyczny opieki nad UU. Stosunek do osób UU na przestrzeni dziejów, czynniki go wyznaczające. Opieka nad głębiej UU. Kształtowanie się szkolnictwa dla lekko UU.

Stosunek poszczególnych społeczeństw był zależny od wielu czynników:

-warunki życia społeczeństwa

-baza ekonomiczna

-sposób zdobywania

-zaspokajanie potrzeb

Trudna była sytuacja upośledzonych w państwach, w których toczyły się wojny:

-wierzenia religijne

-rozwój nauki

Społeczeństwa pierwotne za upośledzonego uważały te osoby, które nie potrafią władać narzędziami ani zdobywać pokarmu. Wraz z rozwojem środków produkcji, komplikowaniem się warunków życia za odchylonych od normy zaczęto uważać tych, którzy nie potrafili opanować rosnącego poziomu wiedzy w szkole obowiązkowej.

1. Warunki życia(zwłaszcza w trudnych okresach)

- poziom warunków życia zawsze w sposób istotny odbijał się na losach osób upośledzonych. W okresach wojen, klęsk i głodu dochodziło nawet do unicestwiania takich osób. W wspólnotach rodowych i plemiennych głębiej upośledzeni i nieprzystosowani do warunków wcześnie wymierali, lżej upośledzeni żyli na marginesie  społ.  W warunkach trudniejszych ginęli lub byli mordowani- był to okres pierwotnych stosunków społeczeństwa do upośledzonych.

Likurg-załozyciel Sparty nakazywał usuwać dzieci kalekie, zrzucać z gór itp., gdyż swoją potęgę Sparta opierała na wychowaniu zdrowych i silnych wojowników, a upośledzeni byli przeszkodą.

Nawet Arystoteles i Platon zalecali przestrzeganie zakazu utrzymywania kalek przy życiu.

W starożytnym Rzymie pozbawianie życia było również stosowane.

Podobne zjawisko miało również miejsce już w czasach nowożytnych w Niemczech nazistowskich. Masowo mordowano ludzi upośledzonych, chorych i starych: poprzez zmniejszanie racji żywnościowych, podawanie śmiertelnych leków itp. Ludzie upośledzeni poddawani byli często różnym eksperymentom. Realizowano ideę pozbawienia ludzi upośledzonych prawa do życia.

W państwach antynazistowskich ratowano takich ludzi, a nawet szybciej rozwijało się szkolnictwo specjalne.

2. Wierzenia religijne

* Politeistyczna religia egipska- głuchotę uważano za dar bogów ( nie grzeszą słowem) i czczono dzieci upośledzone wrzucano do Nilu

* Buddyzm- oparł etykę i normy postępowania na miłości bliźnich i równości niezależnie od pochodzenia czy rasy, współczucie wobec ludzi niewłaściwie postępujących. Warunki życia osób upośledzonych nie były tak złe, choć zdarzały się odstępstwa

*Biblia-upośledzenie umysłu uważa się jako karę bożą za grzechy rodziców, nakazywała pogodzić się z losem

* Islam-zalecał troskę o zapewnienie upośledz. Bytu, dawanie jałmużny, pokorne poddanie się jego woli

*Chrześcijaństwo- upośledzenie traktowało jako opętanie, uznawało ich za niezdolnych do przyjęcia wiary, karała takich ludzi torturami, paleniem na stosie. Epileptyków uważano za upośledzonych przez Duch Św. , ludzi ślepych i kalekich uważano za miłych Bogu.

Z czasem jednak pod jej wpływem zaczęto tworzyć pierwsze przytułki (zakłady charytatywne) dla niewidomych, kalek, sierot, chorych i starców zaczęto również przyjmować upośl. Umysłowo i chorych psychicznie. Fundowali je zamożni, zakony, kościoły, samorządy miast.

Nie zajmowano się wychowaniem, edukacją czy nawet leczeniem stąd śmiertelność była wysoka. Zapewniano warunki nędznej egzystencji. Zamykano w klatkach, wystawiano na pośmiewisko, wysyłano na żebry.

Pierwsze próby złagodzenia tych warunków wyst. W wieku XVI w wyniku działalności Jana Bożego i zał. Przez niego zakonu Braci Miłosierdzia.

3. Nauka

W okresie oświecenia i w nast. Epokach zaczęto zastanawiać się nad przyczynami odchyleń od normy, pojawiły się pierwsze naukowe wyjaśnienia przyczyn oraz konsekwencji upośledzenia. Przez długie lata upośledzenie umysł. Wiązano z działalnością sił nadprzyrodzonych, demonologia, identyfikowano z chorobami psych. Hipokrates powiązał choroby psych. Z przyczynami wewnętrz. I zewnętrz. Powiązał choroby psych. Z somatycznymi. Naczelną zasadą było nieszkodzenie choremu, troska o chorego. Wiedzę medyczna rozwijali dalej Arabowie. Pierwsi zaczęli otwierać dla chorych zakłady lecznicze stojące na przyzwoitym poziomie. Zaczęto też tworzyć  podobne placówki w Europie ( w Polsce pierwsza Kraków, Gdańsk). Metody leczenia w nich zbliżały się do znachorskich.

Feliks Plater z Bazyki- wyodrębnił upośl. Umysł. Z chorób psych.

 

Rozwój opieki pedagogicznej nad głębiej upośledzonymi umysł.

Pierwszym pedag., który mówił o potrzebie kształcenia upośledzonych był Jan Amos Komeński. W Wielkiej Dydaktyce pisał, że nie można nikogo wykluczać, a należy kształcić. Jednak stosunek do upośledzonych zmieniał się bardzo powoli. Rewolucja francuska miała wpływ na zmianę stosunku do upośledzonych. Hasło : wolność, równość i braterstwo przeniosły się również na podejście do osób upośl. Pojawiły się pierwsze próby nauczania i wychowania, przygotowanie ich do pracy i życia.

Filip Pinel-lekarz naczelny paryskich szpitali psychiatrycznych. Przeprowadził reformę szpitalnictwa. Zniósł brutalne metody postępowania z chorymi ( zakuwanie w kajdany, upusty krwi, stosowanie środków przeczyszczających, izolację).

razem z uczniem Esquirolem opracował nowe metody leczenia (przez pracę, zapewnił łagodne traktowanie, troskliwą opiekę), tworząc podstawy nowoczesnej psychiatrii.

Pinel określił idiotyzm jako zahamowanie rozwoju i wyróżnił w nim następujące stopnie:

• Stan najgłębszy-zbliżony do zwierzęcego, cechujący się brakiem świadomości i uczucia.

• Stan głęboki, w którym można dostrzec pierwsze formy świadomości oraz odczuwanie fizycznych potrzeb organizmu

• Głuptactwo-pojawiają się elementarne formy inteligencji i mowy

• Imbecylizm-nieco lżejsza forma od głuptactwa

Jean Esquird-uczeń Pinela.

Podkreślił znaczenie psychologii dla ówczesnej psychiatrii. Uważał, że idiotyzm nie jest chorobą, lecz stanem zahamowania rozwoju umysłowego trwającym całe życie. Rozróżniał idiotyzm wrodzony i nabyty. Wprowadził termin „upośledzenie umysłowe". Dzielił upośledzenie na: idiotów, imbecyli i opóźnionych w rozwoju, uważając, że idiotyzm to upośledzenie wrodzone, opóźnienie-nabyte i imbecylizm może być zarówno wrodzony jak i nabyty.

Jean Herd- był lekarzem w szkole dla dzieci głuchych w Paryżu, zorganizował klasę, w której nauczano je metodą głosową. Zapoczątkował nauczanie dzieci głębiej upośledzonych umysłowo. Wykorzystywał wyst. U każdego dziecka  chęć naśladowania zachowań dorosłych. Rozpoczęło się tworzenie wydzielonych oddziałów psychiatrycznych dla dzieci upośl. Umysłowo,zakładów wychowawczych. Uważany jest za prekursora wychowania dzieci głębiej upośledzonych umysłowo.

Edward Sequin -lekarz-pedagog. Idiotyzm-swoisty rozstrój systemu nerwowego, przy którym ujawnia się w pełni brak działalności wszystkich lub części organów i uzdolnień dziecka oraz zarządzania ze strony woli i chęci. Typowy idiota to wg niego istota, „ która nic nie wie, nic nie może i noc nie chce". Jego zasługi zdobycze dot. Wychowania.  Stworzył w 1837 pierwszą na świecie szkołę dla dzieci głębiej upośledzonych umysłowo. Prowadził z nimi zajęcia pedagogiczne, toteż uważany jest za twórcę szkolnictwa specjalnego. Twierdził, że pracę nad rozwojem trzeba zacząć od fiz. Usprawnienia organizmu i stopniowo przechodzić do usprawniania systemu nerwowego w następującej kolejności: usprawnienie funkcjonowania zmysłów, odbieranie wrażeń, tworzenie spostrzeżeń i pojęć, kształtowanie zasad moralnego postępowania. Podkreślał znaczenie dokładnego określenia stanu rozwoju dziecka jako punktu wyjścia do pracy z nim.

 

Początki szkolnictwa dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo

Początki szkolnictwa sięgają wieku XIX i wiążą się z rozwojem przemysłu wymagającego wykształcenia i z wprowadzeniem stopniowo powszechnego nauczania.

Zaczeto organizować przy szkołach normalnych tzw. „klasy pomocnicze" zwane specjalnymi, wyrównawczymi a następnie szkoły specjalne zwane szkołami pomocniczymi.

Idea powszechności nauczania ( zrodzona pod wpływem przemysłu oraz walki klasy robotniczej i świadomej inteligencji)

Początki szkolnictwa specjalnego w Niemczech

Wcześnie zaczęto tworzyć szkoły specj. -przyczyniły się do tego organizacje społ. M.in. Związek dla Kształcenia Słabo Rozwiniętych Umysłowo dzieci.

1867 w Dreźnie pierwsza klasa dla dzieci lekko upośl(w szkole normalnej). Rozwój klas i szkół był szybki. Stworzono podst.rozwoju ped.specj. jako odrębnej nauki.

Początki szkolnictwa specjalnego we Francji

1770 pierwsza szkoła dla głuchych, w 1784 szkoła dla niewidomych. Zrodziła się koncepcja organizacyjna szkolnictwa specjalnego. Równocześnie jednak nie zajmowano się zbytnio sprawą kształcenia dzieci lekko upośledzonych do końca XIXw.

Testy inteligencji Bineta i Simona stały się podstawą oceny stopnia upośl. I kierowania ich do odpowiednich szkół specj.

Początki szkolnictwa specjalnego w Anglii

Przyjęcie do szkoły specj poprzedzone badaniem lekarskim, przez pedagoga oraz dyrektora szkoły. Po wyrównaniu odchyleń dzieci miały wracać do szkół masowych. liczba dzieci w szkołach specj ustawicznie rosła. Ustawa o ulepszaniu opieki nad upośledzonymi umysłowo jako zahamowanie w rozwoju umysłu. 4 kategorie upośledzonych:

-idioci

-imbecyle

-niedorozwinięci umysłowo

-moralnie upośledzeni

Rodzaje placówek dla dzieci upośl.umysłowo

-przedszkola

-specjalne klasy przy szkołach

-samodzielne 11letnie szkoły specjalne

-przytułki dla głęboko upośledzonych

Początki szkolnictwa specjalnego w Belgii

De Mor wyróżnił zaburzenia i niedorozwoje mózgu, czynniki społ podzielił dzieci na medycznie upośledzone i pedagogicznie zaniedbane.

Deordy- stworzył metodę ośrodków zainteresowań, z niej wyrosła metoda ośrodków pracy. Przyjął 3 istotne momenty:

-obserwacja(opracowywanego zjawiska)

-asocjacja(kojarzenie wiadomości zdobytych)

-ekspresja konkretna i oderwana

Początki szkolnictwa we Włoszech

Maria Montessori-lekarka i pedagog, przedstawicielka naturalizmu idealizującego naturę dziecka. Założyła w Rzymie przedszkole dla dzieci umysł upoś,l stosowała ćwiczenia zmysłów, ćw motoryczne będące podst systemu nauczania i wych dzieci o lekkim upośl. Wyróżniła 3 etapy w pracy:

-kojarzenie odbieranych wrażeń

--poznawanie przedmiotów na podst wymienianych nazw

-nazywanie, pokazywanie przedmiotów

Stosowała rysunki, gry, zabawy. ( twórczyni nowego systemu wychowania przedszkolnego-domy dziecięce)

Początki szkolnictwa specjalnego w Polsce

Trudności z powodu rozbioru ziem. Szkolnictwo specjalne organizowane przez zaborców w celach wynarodowiania (germanizacji)

Pierwsza szkoła dla lekko upośledzonych Poznań (zabór pruski) 1897. W czasie I wojny światowej w Warszawie powstały placówki, w których lekko upośledzone dzieci rozpoczęły naukę. Uczono czytania, pisania, rachowania.

20. Deontologia zawodu oligofrenopedagogiki. Kompetencje zawodowe i cechy osobowościowe. Warsztat pracy nauczyciela - wychowawcy osób upośledzonych umysłowo.

21. Problemy metodologiczne oligofrenopedagogiki.

76

---