podstawygpolit-złożenie, Geografia - HMiK WNGiG, Semestr I, Geografia polityczna


GEOGRAFIA POLITYCZNA

(przewodnik do wykładu dla studiów zaocznych geografii)

opracowanie: Roman Matykowski

Poznań, 2010

GEOGRAFIA POLITYCZNA jest to dziedzina/ dyscyplina nauki

====================================================================

d y g r e s j a

====================================================================

GEOGRAFIA (nauki geograficzne, geografie) definiuje się poprzez

Separatyzm przedmiotowy:

lub analiza przestrzeni geograficznej

Wzorce badawcze:

Orientacje filozoficzno-metodologiczne:

>>>> rola metod matematyczno-statystycznych

SPOJRZENIE NA GEOGRAFIĘ POLITYCZNĄ POPRZEZ WYBRANE JEJ DEFINICJE

literatura światowa

autor

Treść

R. Hartshorne, 1954

„nauka o przestrzennych różnicach i podobieństwach pod względem charakteru politycznego”

N.J.G. Pounds, 1963

„geografia polityczna jest zainteresowana obszarami zorganizowanymi”

W.A.D. Jackson, 1964

„nauka o zjawiskach politycznych w ich przestrzennym kontekście”

National Academy of Science - National Research Council, 1965

„nauka o wzajemnych oddziaływaniach między przestrzenią geograficzną a procesem politycznym

R.E. Kasperson, J.V. Minghi, 1969

„analiza przestrzenna zjawisk politycznych”

S.B. Cohen, 1973

„przestrzenne konsekwencje procesów politycznych”

K.R. Cox, 1979

„centralnym przedmiotem zainteresowania geografa politycznego jest: kto uzyskuje co, gdzie?”

A.D. Burnett,

P.J. Taylor, 1981

„ studia polityczne wykonywane przez geografów stosujących techniki i idee związane z ich przestrzenną perspektywą”

M.J. Dear, 1988

„analiza systemów grup (klas) konfliktu w czasie i przestrzeni”

literatura polska

autor

Treść

J. Loth, 1925

„Zadaniem geografji politycznej jest badać państwo obiektywnie z najrozmaitszych geograficznych punktów widzenia”

J. Smoleński, 1931

„Geografia polityczna traktuje państwo jako całość, jako indywiduum, bez względu na dualistyczny charakter przedmiotu i pozostawiając geografji regionalnej rozpatrywanie wewnętrznych jego cech, zajmuje się jego wspólnemi właściwościami, jak położenie, granice, stosunek do otoczenia, tendencje rozwojowe”

S. Nowakowski, 1934

„Jeżeli sporne jest samo pojęcie państwa, to jeszcze bardziej sporna jest kwestja istoty geografji politycznej, której zasadniczem zadaniem jest badanie państwa pod względem geograficznym. Jedni uznają geografję polityczną za zasadniczy dział geografji człowieka (…), inni wysuwają bardzo poważne wątpliwości co do jej racji bytu, jako samodzielnej gałęzi wiedzy geograficznej”

J. Barbag, 1978

„dyscyplina zajmująca się wzajemnym oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych”

B. Czyż, 1993

geografia polityczna zajmuje się „zjawiskam rozmieszczonymi w przestrzeni i ich atrybutami przestrzennymi, będącymi wynikami procesu politycznego w takim rozumieniu, w jakim państwo (..) umownie nazywamy oragnizmem poltycznym”

S. Otok, 1996

„Wszyscy jednak uważają proces polityczny i przestrzeń za podstawowe atrybuty geografii politycznej”

Z. Rykiel, 2006

przedmiotem geografii politycznej jest: „czasoprzestrzeń polityczna, jej baza ekonomiczna i treść społeczna”

W definicjach geografii politycznej pojawiają się na ogół dwa konteksty

kontekst przestrzenny

kontekst przedmiotowy

inne wymiary

- często przez reprezentantów nauk politycznych (politologii) jest sprowadzana do uproszczonej analizy rozmieszczenia zjawisk politycznych lub też sięgając do kategorii geopolitycznych popada w klasyczny determinizm geograficzny

↑ czy więc w takiej wersji geografia polityczna nie staje się jedną z dyscyplin pomocniczych politologii?

Najprościej zatem można zdefiniować:

geografię polityczną jako naukę o oddziaływaniu przestrzeni (geograficznej)

i procesów politycznych

ale można też spróbować wypracować definicje, które będą odpowiadać poszczególnym orientacjom i nurtom w geografii

ujęcie/ nurt badawczy

treść defi nicji

słowa kluczowe

tradycyjny

geografia polityczna analizuje zjawiska polityczne i ich relacje ze środowiskiem geograficznym (przyrodniczym)

zjawiska polityczne,

środowisko geograficzne

chorologiczny

geografia polityczna bada zjawiska (procesy) polityczne w kontekście przestrzennym lub też przestrzenne konsekwencje procesów politycznych

procesy polityczne, kontekst przestrzenny

radykalne

geografia polityczna zajmuje się analizą konfliktów i korzyści z „władania” określonymi miejscami przez dane grupy (klasy) społeczne w czasie i przestrzeni

konflikty, kontrola miejsc

behawioralne

geografia polityczna zajmuje się badaniem zachowań politycznych (i procesem podejmowania decyzji) grup społecznych, instytucji i organizacji oraz poszczególnych jednostek (ludzi) w przestrzeni społeczno-politycznej

zachowanie

przestrzeń społeczno-polityczna

humanistyczne

geografia polityczna stara się zrozumieć

znaczenie wartości politycznych, które kształtują przestrzeń życia człowieka i przywiązują do zrozumienia świata (rzeczywistości)

zrozumienie przeżyć człowieka w sferze politycznej

geopolityczne*

geografia polityczna skupia się na geograficznej perspektywie stosunków międzynarodowych państwa lub instytucji politycznych, zwłaszcza w odniesieniu do jego sąsiadów

* to ujęcie też często uważa się za deformacje metodologiczną i teoretyczną tradycyjnie rozumianej geografii politycznej

„Mówiąc o geografji politycznej, wyróżnić należy geografję wewnętrzno-polityczną i geografję zewnętrzno-polityczną. Pierwsza zajmuje się głównie strukturą gospodarczą i administracyjną, druga zaś stanowiskiem państwa wśród innych, sąsiadujących z niem jednostek politycznych”

(J. Loth, 1925, s. 8-9)

Dwie płaszczyzny rozwijania problematyki badawczej w geografii politycznej

Współczesny podział polityczno-terytorialny świata

J. Barbag, 1974. Geografia polityczna ogólna, s. 161

„Polityczna mapa świata ulegała w przeszłości i w dalszym ciągu ulega licznym zmianom, odzwierciedlającym rozwój historyczny plemion, narodów oraz zmiany w układzie ich sił.”

S. Otok, 1996. Geografia polityczna,

s. 23

„Polityczna mapa świata zmienia się nieustannie, co wynika z rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw i ich politycznej organizacji.”

s. 43

„Od zakończenia II wojny światowej nastąpiły istotne zmiany na mapie politycznej świata, dotyczące zarówno granic politycznych, jak również układów geostrategicznych i gospodarczych. Liczba państw suwerennch wzrosła z 50 na początku XX w. do 192 w 1994 r. Proces politycznej dezintegracji, będący następstwem rozpadu wielonarodowych państw i dekolonizacji, trwa nadal.”

Z. Rykiel, 2006. Podstawy geografii politycznej, s. 184

„Pierwszy poziom to przemiany mapy politycznej świata. W tych kategoriach opisywano przemiany, o których mowa również w tradycyjnych podręcznikach geografi politycznej. W ramach Międzynarodowej Unii Geograficznej istniała też komisja o takiej nazwie. Przemiany mapy politycznej są jednak albo skrótem myślowym, albo świadomą postawą metodologiczną, u której leży naiwny geografizm, sprowadzający dalsze rozważania do czystego opisu.”

można realizować w kilku wersjach

Podejście dynamiczne wraz z ujęciem chorologicznym stanowi niezbędne ujęcie badania przestrzennych układów zjawisk politycznych, które ulegają współcześnie częstym zmianom i przekształceniom

uwaga: często ujęcia te są rozwijane i reinterpretowane w analizach nurtu

geopolitycznego

Występują dwa podstawowe sposoby widzenia systemu i jego wykorzystania w badaniach:

- pogląd, że systemy są tworami realnymi,

- pogląd, że istotniejsze w badaniu jest zastosowanie pojęć teorii systemu niż rozważanie czy dane obiekty złożone są obiektami konkretnymi.

Podejście systemowe, które pozwala lepiej uchwycić i przedstawić całą złożoność i skomplikowanie przestrzennych układów zjawisk politycznych, ich rozmieszczenia i zróżnicowania oraz związków z innymi zjawiskami społecznymi (ekonomicznymi, kulturowymi i ekologicznymi), które są przedmiotem geografii politycznej

System pojmuje się jako kategorię służącą do charakterystyki pewnych elementów tworzących pewne całości.

Podstawowe cechy systemu określają jego trzy aspekty:

skład: tzn. zbiór jego składników czyli części

otoczenie: tzn. zbiór obiektów nie będących jego składnikami, z którymi jest powiązany

struktura: tzn. zbiór relacji realnych, w szczególności powiązań łączących części systemu, jak również relacji między nimi a obiektami otoczenia.

Stąd podejmując analizę przemian politycznych świata można ją realizować w ujęciu systemowym, jak i wybranym poziomie (kontekście) przestrzennym. Istotną czynnością tego postępowania jest identyfikacja globalnego (lub regionalnego) systemu politycznego, nazywanego też systemem terytorialno-politycznym świata.

Identyfikacja systemu i jego własności

Poziom

Skład

otoczenie

Struktura

globalny

/regionalny

państwa (+ terytoria niesuwerenne + wspólnoty powstańcze odwołujące się do zasa-dy samostanowienia)

inne systemy terytorialne, z którymi zachodzą wza-jemne oddziaływania, np.

system ekonomiczny,

system przyrodniczy

zbiór relacji i oddziaływań politycznych oraz ekono- micznych i kulturowych, które maja znaczenie polityczne;

charakter relacji:

- współdziałanie,

- współzawodnictwo i ko-

egzystencja

- ukryty lub jawny konflikt

- izolacja;

normy prawa międzynarodo-wego i kody geopolityczne

-superstruktury

(mocarstwa)

-organizacje ponad-państwowe

j.w.;

przestrzeń kosmiczna

-relacje międzypaństwowe,

-relacje ponadpaństwowe

Źródło:opracowanie własne

jednostka elementarna systemu (składnik systemu w wymiarze przestrzennym):

lub jednostkami polityczno-geograficznymi.

Pojawiają się również inne terminy o wątpliwej poprawności, jak

- kraje: termin używany potocznie, sprowadzany czasem do banału geograficzne-

go (zob. R. Mielcarek, 2005→minikraje Europy), ale i poddany porównaniu

z pojęciem państwa - w kategoriach analizy semantycznej - przez Z. Rykla

(2006), jednakże Z. Rykiel dość jednostronnie podchodzi do tej kwestii, wypreparowując pojęcie „kraju” dla potrzeb swojego dyskursu

- jednostki geopolityczne: termin kojarzony z kierunkiem badań politologiczno-

przestrzennych zwanych geopolityką; niejednoznacznie i krytycznie oceniany przez część geografów i innych naukowców

Stosując ujęcie systemowe można koncentrować się na różnych jego własnościach, a zatem realizować różnorakie podejścia, np.:

podejście strukturalne: koncentrujące swoją uwagę na wyodrębnieniu i charakterystyce części składowych systemu (w tym podsystemów)

podejście funkcjonalne: akcentujące przede wszystkim mechanizmy działania systemu, jak i jego części składowych (w tym podsystemów)

O funkcjach poszczególnych elementów w systemie polityczno-terytorialnym świata (lub wielkiego regionu) mogą też informować tzw. „kody geopolityczne” (wg P.J. Taylora i C. Flinta, 2000). Kody geopolityczne mają charakter operacyjny i składają się „ze zbioru założeń polityczno-geograficznych, które leżą u podstaw polityki zagranicznej poszczególnych krajów” (s. 62). Kody geopolityczne odnoszą się do trzech poziomów oddziaływań przestrzennych (s. 91):

- lokalnego: zbiór reguł i założeń sformułowanych względem państw sąsiednich

- regionalnego: zbiór założeń, będących przejawem aspiracji danego państwa w

strefie państw sąsiednich (regionu)

- globalnego: dotyczy państw prowadzących politykę globalną

P.J. Taylor i C. Flint w książce „Political Geography” (Geografia polityczna) wskazali, że źródeł przedstawionej przez nich koncepcji kodów należy szukać w pracach politologicznych:

- A.K. Henriksona (1980), który co prawda używał innego terminu na określenie założeń

strategicznych w realizacji polityki zagranicznej

oraz

- J.L. Gaddisa (1982), który przywołał pojęcie kodów (kodeksów) geopolitycznych

Na gruncie polskiej geografii politycznej Z. Rykiel (2006, s. 184-185) odwołuje się również do kodeksu geopolitycznego P.J. Taylora i C. Flinta jako jednego ze sposobów analizy przemian politycznych świata.

Poziom analizy

efekty analizy

uwagi:

słabości interpretacyjne

jednostki polityczno-terytorialne

podział polityczny świata (konty-nentów, itp.) i jego zmiany

występowanie jednostek, których państwowość jest kwestionowana

państwa i obszary „geopolityczne”

regiony geostrategiczne (geopolityczne) świata

  • ustalanie i rangowanie potęgi (geo-) politycznej państw

  • deformacje geopolityczne

obszary geopolityczne

(w tym przestrzeń życiowa -„Lebensraum” narodów)

strefy wpływów państw

  • ustalenie wpływów pozatrak-tatowych poszczególnych państw

  • determinizm geopolityczny

regionalizm ekonomiczny

regionalny układ ugrupowań integracyjnych

różny stopień poziomu integracji (formalna - realna)

podziały globalne

superstruktury: Północ - Południe;

Zachód - Wschód - Trzeci Świat)

kryteria podziału

strefy przejściowe (brak wyraźnych i jednoznacznych granic)

Ład powojenny: Pierwszy Świat, Drugi Świat i „Żelazna kurtyna”.

Po II wojnie światowej w Europie ukształtował się porządek międzynarodowy (porządek jałtański). Głównymi cechami tego porządku był podział na dwa zamknięte i rywalizujące bloki: Wschód (zwany Drugim Światem) i Zachód (Pierwszy Świat) oraz silna dominacja Związku Sowieckiego nad państwami Europy Środkowej i Wschodniej.

Porządek ten bywa nazywany jałtańskim ponieważ według niektórych opinii jego zarysy zostały ustalone przez trzy wielkie mocarstwa (Stany Zjednoczone, Związek Sowiecki, Wielka Brytania) na konferencji, która odbyła się w Jałcie na Krymie w dniach 4-11 lutego 1945roku. Według tego poglądu to właśnie w Jałcie Zachód zgodził się na podział Europy, przekazał Stalinowi kontrolę nad Europą Środkową i Wschodnią. Podział Europy kształtował się w wyniku radzieckiej polityki faktów dokonanych, czemu sprzyjało: duży potencjał wojskowy ZSRR, pozwalający na znaczną swobodę postępowania, nieuznawanie Europy Środkowej i Wschodniej przez mocarstwa zachodnie za strefę swoich interesów bezpieczeństwa oraz narastanie zimnej wojny w stosunkach ZSRR z USA i Wielką Brytanią.

W sowieckiej strefie wpływów pod koniec lat 40. znalazło się kilka krajów europejskich: część Niemiec (początkowo jako strefa okupacyjna, a od 1949 roku jako Niemiecka Republika Demokratyczna), Polska, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Albania i Jugosławia (od 1948 roku komuniści jugosłowiańscy ograniczyli swoje kontakty i związki ze ZSRR). Państwa te łącznie ze Związkiem Radzieckim określano mianem Wschodu (lub Drugiego Świata). Granicę wyznaczającą strefy wpływów W. Churchill nazwał w 1946 roku „żelazną kurtyną”. Do państw typu komunistycznego zaliczono także niektóre państwa azjatyckie: Mongolską Republikę Ludową (od 1924 roku), Demokratyczną Republikę Wietnamu (od 1945 roku, uznaną przez Francję na Konferencji Genewskiej w 1954 roku), Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (od 1948 roku) i Chińską Republikę Ludową (od 1949 roku). Od 1959 roku państwem komunistycznym stała się Republika Kuby - pierwsze państwo tego typu na półkuli zachodniej.

Podział „Północ - Południe” i rozpad systemu komunistycznego.

W latach 90. w stosunkach międzynarodowych dokonała się jakościowa oraz strukturalna zmiana - bipolarny układ Wschód - Zachód determinowany kryteriami ideologicznymi i bezpieczeństwa został zastąpiony przez nowy układ bipolarny stosunków Północ - Południe, w którego centrum uwagi są problemy zacofania i rozwoju gospodarczego Południa, stosunków międzynarodowych oraz form pomocy rozwiniętych państw Północy na rzecz biednych państw Południa.

Przyczyny utrzymania strukturalnego podziału na bogatą Północną i biedne Południowe są przedmiotem znacznych kontrowersji naukowych na gruncie ekonomii i stosunków międzynarodo- wych ścierają się bowiem dwa podejścia: a/ pierwsze - wywodzi się z ekonomii klasycznej, b/ a drugie - ze strukturalnych koncepcji ładu międzynarodowego.

PAŃSTWO JAKO PODSTAWOWY SKŁADNIK SYSTEMU POLITYCZNO-TERYTORIALNEGO

Elementy konstytutywne państwa ( →prawo międzynarodowe, politologia)

Elementy konstytutywne państwa

Stała ludność

Określone terytorium

władza najwyższa (suwerenna)

Spojrzenie politologiczne

i prawno-międzynarodowe

obywatele - główny składnik ludności

cudzoziemcy

  • obywatele innych państw

  • apatryci (bezpaństwowcy)

*obszar lądowy

*obszar morski

(morze terytorialne)

*przestrzeń powietrzna

zdolność do utrzymywa-nia stosunków z innymi państwami

*suwerenność

(niezawisłość)

*uznanie

międzynarodowe

struktura etniczna

  • narody etniczne

  • narody wielokulturowe

  • mniejszości etniczne

↓

granice państwowe

  • traktatowe

  • nietraktatowe i linie demarkacyjne

↓

system władzy

(formy ustrojowe państw)

↓

^ zorganizowany system

ekonomiczny

^ system krążenia i rozdziału

ludzi, idei i dóbr.

aspekty politologiczne/

wymiar geograficzny

„państwo narodowe”

(Nation-State)

terytoria sporne

rywalizacja ośrodków władzy (wojna domowa, rządy na uchodźstwie)

→ rozpad państwa lub

secesja jego części

tradycyjne zainteresowania geografii

ludność

konfikty społeczne i etniczne

powierzchnia

dostęp do morza

klasyfikacje granic

formy ustrojowe państw

stolice

Geografia polityczna powinna dostarczyć wyników teoretycznych i diagnostycznych dotyczących stanu polityczno-gospodarczego państw, ich stowarzyszeń oraz relacji i powiązań między nimi w aspekcie przestrzennym i porównawczym.

koncepcja „geografii państw” jako subdyscypliny geografii politycznej

Liczba państw według kontynentów

Rok

Europa

Azja

Afryka

Ameryka

Oceania

Świat

1900

22-23

6-10

2

19-20

0

49-55

1950

28-30

23-25

4

22

2

79-83

1975

32

38-41

48

29-30

7-9

154-160

2000

43

46-49

53-55

35-36

14-16

191-199

2004

43

47-49

53-55

35-36

14-16

192-199

PODZIAŁ POLITYCZNY ŚWIATA

Dwa typy jednostek polityczno-terytorialnych (zwanych potocznie krajami):

1/ państwa,

2/ terytoria niesuwerenne (zależne)

Sposoby powstawania nowych państw:

1/ uzyskanie przez terytorium zależne niepodległości

2/ zjednoczenie dwóch lub więcej państw prowadzące do powstania nowego państwa

3/ secesja (oderwanie się) części terytorium istniejącego państwa, umożliwiająca powstanie nowego państwa

4/ rozpad lub rozczłonkowanie państwa na kilka nowych państw

Proces likwidacji systemu kolonialnego na świecie, a zarazem uzyskanie przez terytoria zależne prawa do samostanowienia (i niepodległości) nazywa się dekolonizacją. Ze współczesnych państw 98 uzyskało niepodległość po II wojnie światowej.

Samostanowienie terytoriów typu kolonialnego (kolonie, protektoraty, kraje protegowane i terytoria powiernicze) mogła przybrać formę:

1/ ogłoszenia niepodległości,

2/ stowarzyszenia (w zasadzie dobrowolnego, potwierdzonego w referendum) z innym państwem (na ogół dotychczasową metropolią),

3/ integracji z innym państwem (w zasadzie z dotychczasową metropolią)

Niepodległość takie terytorium może uzyskać:

1/ całość terytorium uzyskuje niepodległość (zachowując lub zmieniając nazwę),

2/ dwa lub więcej terytoriów kolonialnych tworzy jedno państwo,

3/ z terytorium kolonialnego powstają dwa lub kilka państw.

Dekolonizacja na poszczególnych kontynentach

Europa: dekolonizacja miała charakter epizodyczny, bo w zasadzie nie było kolonii

Azja: zasadnicza dekolonizacja efektem II wojny światowej

Bliski Wschód: przyznanie niepodległości terytoriom mandatowym Ligi Narodów będących pod kontrolą Francji i Wielkiej Brytanii (do I wojny światowej - część państwa tureckiego)

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Syria

1941

Francja

faktyczne wycofanie wojsk alianckich w 1946 r.

Liban

1943

Francja

faktyczne wycofanie wojsk alianckich w 1946 r.

Jordania

1946

Wielka Brytania

Transjordania w 1949 r. włączyła w swoje granice Cisjordanię (tzw. Zachodni Brzeg - część Palestyny) i przyjęła obecną nazwę

Izrael

1948

Wielka Brytania

większa część Palestyny (w 1947 r. rezolucja ONZ w sprawie podziału tego terytorium między Żydów i Arabów)

Azja Południowo-Wschodnia i Wschodnia: uzyskanie niepodległości terytoriów okupowanych w trakcie II wojny światowej przez Japonię (kontynuacja walk o niepodległość z państwami europejskimi)

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Indonezja

1945

Holandia

próby przywrócenia zależności od Holandii - w kolonii Indie Holenderskie; uznanie przez Holandię niepodległości w 1949 r.

Filipiny

1946

Stany Zjednoczone

w latach 1898-1946 amerykańskie

Wietnam

1945

Francja

część Indochin Francuskich - proklamacja niepodległości w 1945 r.; interwencja francuska; uznanie przez Francję niepodległości w 1954 r. (Konferencja Genewska)

Laos

1953

Francja

części Indochin Francuskich; uznanie przez Francję niepodległości w 1954 r. (Konferencja Genewska)

Kambodża

1954

Francja

Korea Północna

1948

Japonia

po kapitulacji Japonii - radziecka strefa okupacyjna (1945-1948)

Korea Południowa

1948

Japonia

po kapitulacji Japonii - amerykańska strefa okupacyjna (1945-1948)

Azja Południowa: utrata „perły” w Koronie brytyjskiej, czyli Indii Brytyjskich

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

uwagi

Indie

1947

Wielka Brytania

część Indii Brytyjskich (z dominacją religii hinduistycznej);

przyłączenie Indii Francuskich (kilka miast, na ogół portów) w 1954 r. i Indii Portugalskich (trzy miasta) w 1961 r.

Pakistan

1947

część Indii Brytyjskich (z dominacją religii muzułmańskiej)

Myanmar (Birma)

1948

Sri Lanka

1948

kolonia Cejlon

Druga faza dekolonizacji: od 1957 r.

Bliski Wschód: wycofywanie się Wielkiej Brytanii z regionów na „wschód od Suezu” w latach 1960-1971

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Cypr

1960

Wielka Brytania

zachowanie suwerenności brytyjskiej nad bazami wojskowymi Akrotiri i Dekelia

Kuwejt

1961

emirat pod kontrolą brytyjską do 1961 r.

Jemen

1967

południowa część państwa; wcześniej kolonia i protektorat Aden; w latach 1967-1990 niepodległe państwo Jemen Południowy

Bahrajn

1971

emirat pod kontrolą brytyjską

Katar

1971

emirat pod kontrolą brytyjską

Oman

1971

sułtanat pod kontrolą brytyjską

Zjednoczone Emiraty Arabskie

1971

emiraty pod kontrolą brytyjską - Oman Traktatowy (Oman as-Sulh)

Brytyjska koncepcja utworzenia silniejszego państwa: powołanie Federacji Emiratów Arabskich (1968-1971) składającego się z Bahrajnu, Kataru i 7 emiratów Omanu Traktatowego (sprzeczności i rywalizacja tych jednostek doprowadziła do rozpadu federacji)

reszta Azji

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Malezja

1957 (1963)

Wielka Brytania

w 1957 r. niepodległe Malaje; w 1963 r. przyłączenie innych kolonii: Sarawak, Sabah i Singapur

Malediwy

1965

do 1965 r. sułtanat pod kontrolą brytyjską

Brunei Darussalam

1984

do 1983 r. sułtanat pod kontrolą brytyjską

Timor Wschodni

1975

Portugalia

1975 proklamacja niepodległości przez partyzantów; wymuszona zbrojnie integracja z Indonezją (1976-1999); przejściowa administracja ONZ (1999-2002);

Afryka: wolność dla zniewolonych

4 państwa niepodległe do 1945 r.: Liberia, Etiopia, Egipt i Związek Południowej Afryki (obecnie RPA)

w latach 1951-1958: przede wszystkim Afryka Północna

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Libia

1951

Włochy

w trakcie II wojny światowej podział na trzy strefy okupacyjne: brytyjską, francuską i amerykańską

Maroko

1956

Francja (większa część), Hiszpania

Sudan

1956

Wielka Brytania

Tunezja

1956

Francja

Ghana

1957

Wielka Brytania

niepodległość pierwszej kolonii brytyjskiej w Czarnej Afryce

Gwinea

1958

Francja

niepodległość pierwszej kolonii francuskiej w Czarnej Afryce

1960: Rok Afryki - koniec Afryki francuskiej

Państwo

Ostatni kolonizator

Uwagi

Benin

Francja

Dahomej

Burkina Faso

Górna Wolta

Czad

Gabon

Kamerun

przyłączenie części Kamerunu Brytyjskiego

Kongo (Brazzaville)

Kongo Środkowe

Madagaskar

Mali

Sudan Francuski

Mauretania

Niger

Republika Środkowoafrykańska

Ubangi-Szari

Senegal

Togo

Wybrzeże Kości Słoniowej

Kongo (Kinszasa)

Belgia

Nigeria

Wielka Brytania

przyłączenie części Kamerunu Brytyjskiego

Somalia

Wielka Brytania (część północna), Włochy

Lata 60.: 1961-1968: koniec Afryki brytyjskiej

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Sierra Leone

1961

Wielka Brytania

Tanganika

1961

Wielka Brytania

Obecnie zasadnicza część Tanzanii

Algieria

1962

Francja

Północna część traktowana jako departamenty Rep. Francuskiej

Burundi

1962

Belgia

Rwanda

1962

Belgia

Uganda

1962

Wielka Brytania

Kenia

1963

Wielka Brytania

Malawi

1964

Wielka Brytania

Zambia

1964

Wielka Brytania

Gambia

1965

Wielka Brytania

Botswana

1966

Wielka Brytania

Lesotho

1966

Wielka Brytania

Mauritius

1968

Wielka Brytania

Suazi

1968

Wielka Brytania

Gwinea Równikowa

1968

Hiszpania

Lata 70.: zmierzch kolonializmu portugalskiego

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Gwinea Bissau

1973 (1974)

Portugalia

1973 r. ogłoszenie niepodległości przez partyzantów; uznanie niepodległości przez Portugalię w 1974 r.

Angola

1975

Portugalia

Mozambik

1975

Portugalia

Republika Zielonego Przylądka

1975

Portugalia

Wyspy Świętego Tomasza i Książęca

1975

Portugalia

Komory

1975

Francja

Seszele

1976

Wielka Brytania

Sahara Zachodnia

1976

Hiszpania

wymuszona siłą integracja z Marokiem

Dżibuti

1977

Francja

Lata 80. i 90.: upadek apartheidu i rządów „białych osadników”

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Zimbabwe

1980

Wielka Brytania

do 1965 r. i w latach 1979-1980 kolonia brytyjska; w latach 1965-1979 rządy „białych osadników”

Namibia

1990

RPA

terytorium powiernicze ONZ w administracji RPA (w latach 1966-1990 formalnie cofnięte przez ONZ)

Ameryka: niepodległość dla kolonii brytyjskich w strefie Karaibów

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Jamajka

1962

Wielka Brytania

Trynidad-Tobago

1962

Wielka Brytania

Barbados

1966

Wielka Brytania

Gujana

1966

Wielka Brytania

państwo w Ameryce Południowej

Bahamy

1973

Wielka Brytania

Grenada

1974

Wielka Brytania

Surinam

1975

Holandia

państwo w Ameryce Południowej

Dominika

1978

Wielka Brytania

Saint Lucia

1979

Wielka Brytania

Saint Vincent i Grenadyny

1979

Wielka Brytania

Belize

1981

Wielka Brytania

państwo w Ameryce Środkowej

Antigua i Barbuda

1981

Wielka Brytania

Saint Kitts i Nevis

1983

Wielka Brytania

Oceania: spóźniony region z terytoriami powierniczymi

Państwo

Rok uzyskania niepodległości

Ostatni kolonizator

Uwagi

Samoa (Zachodnie)

1962

Nowa Zelandia

terytorium powiernicze ONZ

Nauru

1968

Australia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania (wspólnie)

terytorium powiernicze ONZ

Fidżi

1970

Wielka Brytania

Tonga

1970

Wielka Brytania

królestwo pod kontrolą brytyjską do 1970 r.

Papua-Nowa Gwinea

1975

Australia

terytorium powiernicze ONZ (północna część)

Tuvalu

1978

Wielka Brytania

Wyspy Salomona

1978

Wielka Brytania

Kiribati

1979

Wielka Brytania

Vanuatu

1980

Francja, Wielka Brytania (wspólnie)

Federalne Stany Mikronezji

1990

Stany Zjednoczone

terytorium powiernicze ONZ

Wyspy Marshalla

1990

Stany Zjednoczone

terytorium powiernicze ONZ

Palau

1994

Stany Zjednoczone

terytorium powiernicze ONZ

Samostanowienie terytorium kolonialnego w formie integracji z innym państwem

Terytorium

Rok integracji

Państwo, do którego je przyłączono

Jednostka administracyjna

Gwadelupa

1946

Francja

departament zamorski

Martynika

1946

Francja

departament zamorski

Gujana Francuska

1946

Francja

departament zamorski

Reunion

1946

Francja

departament zamorski

Alaska

1959

Stany Zjednoczone

Stan

Hawaje

1959

Stany Zjednoczone

Stan

terytorium mandatowe

Terytoria mandatowe były to terytoria kolonialne Niemiec w Afryce i Oceanii oraz terytoria Turcji na Bliskim Wschodzie przejęte w trakcie I wojny światowej przez Francję, Wielką Brytanię (i jej dominia Australię, Nową Zelandię, Południową Afrykę), Belgię i Japonię. Kontrolę nad tymi terytoriami potwierdziła Liga Narodów w 1920 r., a państwa sprawujące formalną opiekę nad tymi terytoriami określono mianem mandatariuszy Ligi Narodów.

terytorium powiernicze

Po II wojnie światowej (i likwidacji Ligi Narodów) nowa organizacja międzynarodowa ONZ powierzyła administrację terytoriami mandatowymi, będącymi jednocześnie byłymi koloniami niemieckimi tym samym państwom, które były mandatariuszami LN. Jedyny wyjątek stanowiła dawna Mikronezja niemiecka, którą z nadania LN administrowała Japonii, a po II wojnie światowej kontrolę nad tym terytorium przejęły Stany Zjednoczone Ameryki i nazwały je Powierniczymi Wyspami Pacyfiku.

Koloniami niemieckimi w Afryce, które po I wojnie światowej przekazano w administrację innych państw europejskich były: Togo (część francuska w 1960 r. uzyskała niepodległość jako Republika Togo, a część brytyjską przyłączono w 1957 r. do nowo powstałego państwa Ghana), Kamerun (część francuska i fragment części brytyjskiej utworzyły w 1960 r. państwo Kamerun, a fragment Kamerunu Brytyjskiego przyłączono do Nigerii), Ruanda-Urundi (pod nadzorem belgijskim; w 1962 r. powstały dwa państwa: Rwanda i Burundi) i Tanganika (pod kontrolą brytyjską; uzyskała niepodległość w 1961 r.) oraz Namibia (Afryka Południowo-Zachodnia).

kondominium

Kondominium był to rodzaj terytorium zależnego, zarządzane przez dwa państwa wspólnie, a nie poddane podziałowi. Ten rodzaj jednostki polityczno-terytorialnej występował bardzo rzadko. Do tej grupy terytoriów należały: Nowe Hebrydy (kondominium brytyjsko-francuskie w latach 1906-1980) oraz Canton i Enderbury (kondominium amerykańsko-brytyjskie w latach 1938-1979) - w Oceanii i Sudan (formalnie kondominium brytyjsko-egipskie w latach 1889-1951) w Afryce

konfederacja

Konfederacja jest związkiem państw, w którym realizowane są jego cele nie przez organ wspólny, jak w przypadku federacji, lecz przez organy władzy każdego z państw członkowskich z osobna.

enklawa

Za enklawę - w tradycyjnym ujęciu na gruncie geografii politycznej - uważa się terytorium obcego państwa położone na obszarze innego państwa i posiadające z nim wyłącznie granicę lądową (w 100%). Enklawa może być suwerenną jednostką polityczno-terytorialną (np. San Marino posiadające granicę wyłącznie z Włochami czy Lesotho - z RPA) lub częścią jakiegoś państwa (np. hiszpańska Llivia sąsiadująca wyłącznie z Francją).

eksklawa

Jeśli enklawa jest częścią jakiegoś państwa - to z jego punktu widzenia - stanowi eksklawę, czyli terytorium położone na zewnątrz zwartej części kraju. I tak Llivię można określić jako eksklawę hiszpańską położoną we Francji lub enklawę na obszarze Francji. Również na terenie Szwajcarii znajdują się dwie enklawy: Campione d'Italia i Büsingen. Pierwsza jest eksklawą włoską, a druga niemiecką.

Współcześnie zwłaszcza w publikacjach prasowych nadużywa się terminu enklawa, gdyż często określa się tym mianem izolowane terytoria, które graniczą z więcej niż jednym krajem oraz mają dostęp do morza, a więc nie spełnia warunków zawartych tradycyjnej definicji. Stąd też czasem nazywa się enklawą Obwód Kaliningradzki (pomimo, że graniczy z Polską i Litwą oraz leży nad Bałtykiem) czy Kabindę (pomimo, że leży na Atlantykiem i graniczy z Kongo (Brazzaville) i Kongo (Kinszasa)), ale nie nazywa się tak analogicznie położonej Alaski (która graniczy tylko z Kanadą i ma dostęp do morza). Terytoria te nie mają więc cech enklawy, a jedynie niektóre własności eksklawy (położenie zewnętrzne).

dependencja

Mianem dependencji określa się na ogół część terytorium zależnego, która w ramach jego struktury wewnętrznej posiada odrębny status i autonomię (np. Wyspa Wniebowstąpienia w ramach kolonii brytyjskiej Święta Helena).

dominium

Termin dominium użyto po raz pierwszy w konstytucji Kanady w 1867 r., a następnie tak określono kolonie brytyjskie zasiedlone - podobnie jak Kanada - przez osadników z Europy, tj. Australię (1901), Nową Zelandię (1907), Związek Południowej Afryki (1910, obecnie RPA) i Irlandię (1922). W 1926 r. na Konferencji Imperialnej Wielka Brytania potwierdziła samodzielność i suwerenność tych krajów. Za dominia uważano początkowo usamodzielnione byłe kolonie brytyjskie z znaczącym udziałem ludności pochodzenia europejskiego (z Wysp Brytyjskich) uznające monarchę brytyjskiego z a swoją głowę państwa.

WSPÓŁCZESNE FORMY USTROJOWE PAŃSTW

można scharakteryzować poprzez określenie:

oraz

GŁOWA PAŃSTWA :

Już W. Nałkowski w podręczniku pt. „Zarys geografii powszechnej (rozumowej)” (1894, s. 104-105) pisał:

„Stosownie do sposobu rządzenia, czyli formy rządu, państwa dzielą się na monar-

chie i rzeczypospolite (respubliki); w pierwszych władza należy do jednego człowie- ka, monarchy (cesarz, król, sułtan, szach); w drugim władz składa się z wielu osób, wybieranych przez mieszkańców państwa. Ostatnia forma rządu napotyka się licznie tylko w Ameryce i po części w Europie (Francya, Szwajcarya); zresztą wszystkie państwa mają monarchiczną forme rządu. W wielu monarchiach, szczególniej w Azyi i Afryce, monarchowie mają władzę nad życiem i mieniem swych poddanych; monarchie takie zowią się despotycznemi.”

Z kolei we wspólczesnym podręczniku z zakresu politologii nastepująco definiuje się owe formy wladzy (zob. K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), 2003. Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych. Warszawa, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, s.253-255):

Kolegialna postać głowy państwa

charakterystyka systemu politycznego

Przykłady

większość państw typu komunistyczne-go - na czele organu kolegialnego stał na ogół przewodniczący, który był utożsamiany ze stanowiskiem prezydenta; jednakże faktyczne dominującą pozycję w systemie władzy miał przywódca partii komunistycznej (niekiedy owi przywódcy stali także na czele kolegialnej głowy państwa)

Albania: Prezydium Zgromadzenia Ludowego z przewodniczącym

Bułgaria: Rada Państwa z przewodniczącym

Polska: Rada Państwa z przewodniczącym

Jugosławia( wg konstytucji od 1974, faktycznie 1980-1991): Prezydium Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii z przewodniczącym

Niemiecka Republika Demokratyczna: formalnie Rada Państwa z przewodniczącym (utożsamianym symbolicznie z głową państwa)

Rumunia (do 1974): Rada Państwa z przewodniczącym

Węgry: Rada Prezydialna z przewodniczącym

ZSRR:

Mongolia: Prezydium Wielkiego Churału z przewodniczącym

współczesne państwa o złożonej strukturze polityczno-terytorialnej

(i etnicznej)

Szwajcaria:

Bośnia i Hercegowina:

niektóre monarchie

Samoa Zachodnie (1961-62): dwaj wodzowie

Andora (od 1993): dwaj współksiążęta

SZCZEGÓLNE PRZYPADKI USTROJU

forma ustrojowa związana

z głową państwa

sposób wyłaniania

głowy państwa

szczególne przypadki (odstępstwa)

monarchia

monarcha (suweren) sprawuje władzę dożywotnio (często dziedzicznie) i samodzielnie (lub z innymi organami władzy)

Malezja: monarcha wybierany jest na okres 5 lat (spośród głów poszczególnych stanów)

republika: prezydent lub prezydialna głowa państwa

najwyższe organy władzy wyłaniane są w drodze wyboru na ściśle określony czas działania

Turkmenistan: prezydent tego państwa S. Nijazow decyzją parlamentu (z 1999 r.) będzie swą funkcję sprawował dożywotnio (do śmierci w 2006 r.)

Jugosławia: po uchwaleniu nowej konstytucji w 1974 (2.02) przejściowo utrzymano stanowisko prezydenta dla J. Broz-Tito - bez ograniczania jego czasu trwania (czyli dożywotnio)

dyktatura

pozakonstytucyjny sposób wyłaniania władzy (zamach stanu, wojna domowa, ingerencja zewnętrzna) często przyjmuje formalne ramy ustroju republikańskiego

Myanmar (Birma): od 1988 r. przewodniczący Państwowej Rady Przywrócenia Ładu i Praworząd-ności (SLORC) - które to stanowisko utożsamiane jest z funkcją prezydenta ( formalnie kontynuacja republiki)

Hiszpania: w 1939-1975 na czele państwa Francisco Franco Baha-monde z tytułem „caudillo” (wódz), choć od 1947 r. postanowiono, że po śmierci caudillo państwo to będzie monarchią, stąd powołano Radę Regencyjną (z caudillo na czele) - w tym okresie oficjalnie używano nazwy „Państwo Hiszpańskie”, która ukrywała formę ustrojową tego państwa

„Formalny podział na republiki i monarchie nie ma współcześnie wielkiego znaczenia, ponieważ nie może on służyć zobrazowaniu szczegółowego zróżnicowania systemów politycznych.”

(K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, 2003, s. 255)

STRUKTURA TERYTORIALNO-ADMINISTRACYJNA PAŃSTWA

Ustrój terytorialno-prawny dotyczy:

Analizując relacje pomiędzy całością państwa a jego częściami składowymi określa się tzw. ustrój terytorialny (lub terytorialno-prawny) państw. Współcześnie wyróżnia się dwie podstawowe formy ustroju:

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego można wyróżnić trzy typy państwa złożonego:

Podstawową formą państwa złożonego jest państwo federacyjne, czyli innymi słowy o strukturze związkowej. Do podstawowych cech federacji należą:

państwa federacyjne

EUROPA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Przykłady jednostek

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Austria

Państwo związkowe (konstytucja z 1920):

9 landów (krajów związkowych)

Karyntia, Dolna Austria, Górna Austria, Salzburg, Styria, Tyrol, Vorarlberg, Wiedeń

Kraje w ramach Cesarstwa w monarchii Austro-Węgier (od 1867)

Burgenland

Belgia

złożona federacja 3 regionów autonomicznych (terytorialnych) i niezależnie od terytorium

3 wspólnot językowych

( flamandzka, walońska, niemieckojęzyczna) na podstawie zmian konstytucyjnych w 1993

Flandria

Prowincje z dominacją ludności flamandzkiej

Walonia

Prowincje z dominacją ludności walońskiej (francuskojęzycznej)

Region Brukseli

Region stołeczny (formalnie z równorzędnością obu języków)

Bośnia i Hercegowina

2 podstawowe części składowe („kraje”) + niesymetryczna jednostka samorządowa

Federacja Bośni i Hercegowiny

w wymiarze etnicznym - koncentracja ludności muzułmańskiej i chorwackiej

Republika Serbska

w wymiarze etnicznym - koncentracja ludności serbskiej

Brczko

Gmina, której przynależność miano rozstrzygnąć po 1995 r. (w 2000 r. uznano jej odrębność)

Niemcy

16 landów (krajów związkowych), w tym 5 odtworzonych w b. NRD oraz przekształcenia statusu Berlina (Zachodniego)

Badenia-Wirtembergia,

Bawaria,

Brema, Hamburg, Hesja,

Dolna Saksonia, Nadrenia Północna - Westfalia,

Szlezwik-Holsztyn

Kraje utworzone częściowo na bazie istniejących wcześniej księstw i królestw (np. Saksonia, Bawaria)

Saara

Kraj przyłączony do Niemiec w 1957 r.

Berlin, Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie,

Saksonia, Saksonia-Anhalt, Turyngia

Kraje utworzone w b. NRD

Szwajcaria

26 kantonów (faktycznie 20 kantonów i 6 samodzielnych półkantonów - podniesionych w zasadzie do rangi kantonów w konstytucji z 1999)

Argowia, Berno, Fryburg, Genewa, Garus, Gryzonia, Jura, Lucerna, Neuchâtel, Sanki Gallen, Szafuza, Schwyz, Solura, Turgowia, Ticino, Uri, Valais, Vaud, Zug, Zurych

Appenzell Ausser-Rhoden, Appenzell Inner-Rhoden, Bazylea - okręg, Bazylea- miasto, Nidwalden, Obwalden

Państwa federacyjne, które się rozpadły

Czechosłowacja

Jugosławia

Federalna Republika Jugosławii

ZSRR

AZJA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Przykłady jednostek

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Indie

Republika związkowa wprowadzona konstytucją z 1950 r. - współcześnie 28 stanów,

Stany:

Andhra Pradesh, Arunachal Pradesh,

Assam, Bengal Zachodni, Bihar, Chhattisgarh, Jharkhand, Dżammu i Kaszmir, Goa, Gudżarat, Hariyana, Himachal Pradesh, Karnataka, Kerala, Madhya Pradesh, Maharasztra, Manipuł, Meghalaya, Mizoram, Nagaland, Orisa, Pendżab, Radżasthan, Sikkim, Tamilnadu, Tripura, Uttar Pradesh, Uttaranchal,

Terytoria:

Andamany i Nikobary, Chandigarh, Dadra i Nagarhaweli, Daman i Diu, Lakszadiwy, Pondicherry,

Narodowe Terytorium Stołeczne (Delhi)

Malezja

Państwo federacyjne zgodni z konstytucją 1957 r. (odnoszącą się do Federacji Malajów)

Sułtanaty: Johore, Kedah, Kelantan, Negri Sembilan, Parang, Perak, Perlis, Selangor, Terengganu,

Stany republikańskie:

Malakka, Pulau Pinang, Sabah, Sarawak

Terytoria federalne:

Kuala Lumpur, Putrajaya,

Labuan

Terytoria stołeczne

Nepal

Państwo zgodnie z konstytucją 2008 r. ma mieć charakter federacyjny (lecz jeszcze nie ustanowiono składników federacji)

Pakistan

Federacja prowincji

Prowincje autonomiczne:

Beludżystan, Pendżab, Sindh, Północno-Zachodnia Prowincja Pogranicza

Terytoria:

Stołeczne (Islamabad),

Azad Kaszmir, Obszary Północne, Terytoria Plemienne Administrowane Federalnie

Zjednoczone Emiraty

Arabskie

Federacja emiratów

Adżman, Abu Zabi, Dubaj, Fudżajra, Ras al.-Chajma, Szarża, Umm al.-Kajwejn

AFRYKA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Przykłady jednostek

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Etiopia

(Federalna Demokratyczna Republika Etiopii)

Zgodnie z konstytucją 1994 r. republika federacyjna

Regiony/ stany:

Afar, Amhara, Bēnshangul-Gumuz, Dire Daua, Gambēla Hizboch, Oromia, Somali, Tigraj, Yedebub Bihēroch i Bihēresebochinna Hizboch;

Miasta wydzielone: Addis Abeba, Harer

Część jednostek wyznaczona na podstawie dominacji etnicznej (np. Afar - Afarowie, Somali, Somalowie, Igraj - ludy Igraj)

Komory

(Unia Komorów)

Państwo związkowe: luźna federacja wysp (zgonie z konstytucją 2001 r.)

Wyspy:

Wielki Komor (N'gazidża), Mohéli (Mwali), Anjouan (Ndzuwani)

Odrębność wyspiarska

Nigeria

Od 1963 (konstytucja) republika federacyjna; obecna konstytucja 1995 r.

Stany:

Abia, Adamawa, Akwa Ibom, Anambra, Bauczi, Bayelsa, Benue, Borno, Cross River, Delta, Ebonyi, Edo, Ekiti, Enugu, Gombe, Imo, Migawa, Kaduna, Kano, Katsina, Kebbi, Kogi, Kwara, Lagos, Nassarawa, Niger, Ogun, Ondo, Osun, Plateau, Rivers, Sokoto, Taraba, Yobe, Zamfara;

Terytorium stołeczne (Abudża)

Republika Południowej Afryki

Konstytucja z 1996 r. nie reguluje ustroju terytorialno-prawnego RPA, ale prowincje posiadają własne organy władzy ustawodawczej i wykonawczej, co jest oznaką państwa federacyjnego

Prowincje:

Gauteng, KwaZulu-Natal, Limpopo, Mpumalanga, Kraj Przylądkowy Północny,

Kraj Przylądkowy Wschodni,

Kraj Przylądkowy Północno-Zachodni,

Kraj Przylądkowy Zachodni, Free State

Podział 4 prowincji tworzących Południową Afrykę w latach 1910-1994

AMERYKA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Przykłady jednostek

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Kanada

Od 1867 państwo (dominium) federacyjne, współczesna regulacja - akt konstytucyjny z 1982 r.

Prowincje autonomiczne:

Alberta, Kolumbia Brytyjska,

Manitoba, Nowy Brunszwik,

Nowa Finlandia i Labrador,

Nowa Szkocja, Ontario, Wyspa Księcia Edwarda,

Quebec,

Saskatchewan

Terytoria:

Północno-Zachodnie,

Nunavut,

Jukon (Yukon)

Meksyk

Republika federacyjna

Stany: Aguascalientes, Kalifornia Dolna, Kalifornia Dolna Południowa, , Campeche, Chiapas, Chihuahua, Coahuila, Colima, Durango, Guanajuato, Guerero, Hidalgo, Jalisco, Meksyk, Michoacán, Morelos, Nayarit, Nuevo Léon, Oaxaca, Puebla, Querètaro, Quintana Roo, San Luis Potosi, Sinaloa, Sonora, Tabasco, Tarnaulipas, Tlaxcala, Veracruz, Jukatan, Zacatecas

Stany Zjednoczone Ameryki

Republika związkowa (na mocy konstytucji z 1789 r.) - federacja 50 stanów i Dystryktu Kolumbii

Stany założycielskie:

New Hampshire, Massachussetts, Connecticut, Rhode Island, Nowy Jork, New Jersey, Pensylwania, Delaware, Maryland, Wirginia, Karolina Północna, Karolina Południowa

Dystrykt Kolumbii

Wydzielony w 1790 r. ze stanu Maryland

Inne stany: Maine, Vermont, Ohio, Indiana, Illinois, Michigan, Wisconsin, Minnesota, Iowa, Missouri, Dakota Północna, Dakota Południowa, Nebraska, Kansas, Wirginia Zachodnia, Georgia, Floryda, Kentucky, Tennessee, Alabama, Missisipi, Arkansas, Luizjana, Teksas, Montana, Idaho, Wyoming, Kolorado, Utah, Nevada, Waszyngton, Oregon, Kalifornia

Stany, które uzyskały ten status w XX w.:

Oklahoma (1907), Nowy Meksyk (1912), Arizona (1912), Alaska (1959), Hawaje (1959)

Argentyna

Od 1853 (ponowne zjednoczenie państwa) - republika związkowa

Prowincje:

Buenos Aires, Catamarca, Chaco, Chubut, Córdoba, Corrientes, Entre Ríos, Formosa, Jujuy, La Pampa, La Rioja, Mendoza, Misiones, Neuquén, Rio Negro, Salta, San Juan, San Luis, Santa Cruz, Santa Fe, Tierra del Fuego (Ziemia Ognista), Santiago del Estero, Tucumán ;

Dystrykt fedralny (Buenos Aires)

Brazylia

Państwo związkowe od upadku cesarstwa (1889)

26 stanów:

Acre, Alagoas, Amapá, Amazonas (Amazonia),

Bahia, Ceara, Espirito Santo, Goiás, Maranhão, Mato Grosso, Mato Grosso do Sul, Minas Gerais, Pará, Paraíba, Parana, Pernambuco, Piauí, Rio de Janeiro, Rio Grande do Norte, Rio Grande do Sul, Rondônia, Roraima, Santa Catarina, São Paulo, Sergipe, Tocantins,

Dystrykt federalny (Brasilia)

Wenezuela

stany:

Amazonas, Anzoátegui, Apure, Aragua, Barinas, Bolivar, Carabobo, Cojedes, Delta Amaruco, Falcón, Guárico, Lara, Mérida, Miranda, Monagas, Nueva Esparta, Portuguesa, Sucre, Táchira, Trujillo, Vargas, Yaracuy, Zulia;

Dystrykt stołeczny (Caracas), dependencje federalne

OCEANIA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Przykłady jednostek

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Australia

(Związek Australijski)

Federacja stanów i terytoriów - konstytucja z 1901 r. (utworzenie dominium)

Stany:

Nowa Południowa Walia, Queensland, Australia Południowa,

Tasmania, Wiktoria, Australia Zachodnia,

Terytorium Północne, Australijskie Terytorium Stołeczne (i Terytorium Zatoki Jarvis)

Sfederowane Stany Mikronezji (Stany Mikronezji)

Federacja stanów, zgodnie z pierwszą konstytucją z 1979 r.

Stany:

Chuuk (Truk), Pohnpei (Ponape), Kosrae i Yap (Jap)

Nowa Kaledonia

Federacja 3 autonomicznych prowincji

- zgodnie z porozumieniem z Numei (1998 r.)

Północ, Południe, Wyspy Lojalności

Państwo zróżnicowane składa się z jednostek administracyjnych najwyższego rzędu charakterystycznych dla państwa jednolitego oraz jednostek terytorialnych autonomicznych - charakterystycznych dla państwa związkowego.

Przez autonomię rozumie się wewnętrzne samozarządzanie części terytorium państwa na podstawie kompetencji ustawodawczych dotyczących spraw o znaczeniu lokalnym lub regionalnym. Autonomia oznacza ograniczoną samodzielność. Statut terytorium autonomicznego jest ustanawiany i zatwierdzany (na ogół) przez organ ogólnopaństwowy).

Państwa zróżnicowane

EUROPA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Jednostka autonomiczna

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Finlandia

Wyspy Alandzkie

Dania

Grenlandia

Wyspy Owcze

Portugalia

Azory

Madera

Norwegia

Svalbard

Mołdawia

Gagauzja

Naddniestrze

Ukraina

Krym

Grecja

Hagion Oros

AZJA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Jednostka autonomiczna

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Azerbejdżan

Nagorny Karabach

Nachiczewań

Chińska Republika Ludowa

Reszta kraju podzielona na prowincje i miasta wydzielone

Kuangczi (Guangxi)

Mongolia Wewnętrzna

Mongołowie

Ningxia

Tybet

Ludność tybetańska

Sinkiang

Ujgurzy

Hongkong

Specjalny region administracyjny (od 1997)

Makau

Specjalny region administracyjny (od 1997)

Filipiny

Reszta kraju podzielona na jednostki administracyjne jednolite (regiony)

Autonomiczny Region Muzułmański Mindanao

Region zamieszkały przez Filipińczyków wyznających islam

Gruzja

Abchazja

Republika autonomiczna, która ogłosiła niepodległość w 2009 (wsparcie Rosji)

Adżaria

Osetia Południowa

Republika autonomiczna, która ogłosiła niepodległość w 2009 (wsparcie Rosji)

Indonezja

Reszta kraju prowincje

Aceh Darussalam

Prowincja autonomiczna - ludność wyznająca konserwatywny islam (wynikający z tradycji sułtanatu)

Yogyakarta

prowincja autonomiczna na Jawie z sułtanem na czele (od 1950)

Papua

Prowincja autonomiczna przyłączona do Indonezji w 1963 - ludność papuaska

Papua Zachodnia

Prowincja autonomiczna przyłączona do Indonezji w 1963 - ludność papuaska (wyodrębniona z Papui w 2005)

Myanmar

Reszta kraju podzielona na prowincje - autonomia stanów raczej formalna (ze względu na dyktaturę)

Czin (Chin)

Stan zamieszkały przez Czinów

Kaczin (Kachin)

Kayah

Karen (Kayin)

Mon

Rakhine

Stan zamieszkały przez Arakanów

Szan (Shan)

AFRYKA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Jednostka autonomiczna

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Sudan

Sudan Południowy

Tanzania

Zanzibar

Wyspy Świętego Tomasza i Książęca

Wyspa Książęca

Autonomiczne władze

AMERYKA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Jednostka

autonomiczna

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Antigua i Barbuda

Barbuda

Autonomiczne władze

Saint Kitts i Nevis

Formalnie federacja, ale władze autonomiczne posiada tylko Nevis

Nevis

Autonomiczne władze

OCEANIA

Państwo

Struktura terytorialno-prawna

Jednostka autonomiczna

Podstawy wyodrębnienia jednostek

Papua Nowa Gwinea

Reszta kraju na prowincje

Bougainville

Prowincja autonomiczna (od 2005 własny prezydent i inne organy władzy)

Nowa Zelandia

Jeśli w skład Nowej Zelandii włączy się terytoria stowarzyszone - państwo zróżnicowane

Wyspy Cooka

Terytorium autonomiczne swobodnie stowarzyszone z Nową Zelandią

Niue

Terytorium autonomiczne swobodnie stowarzyszone z Nową Zelandią


Wyszukiwarka