Socjologia-prawie-cala, Socjologia


SOCJOLOGIA OGÓLNA - ćwiczenia

Wprowadzenie:

SOCJOLOGIA → nauka o zbiorowości; wg J. Szczepańskiego: o tworzeniu się zbiorowości, ich strukturze, procesach zachodzących w tych zbiorowościach

1837 r. - „Kurs filozofii pozytywnej” A. Comte - podzielił socjologię na kilka poddziedzin:

Socjologia ogólna:

Socjologia szczegółowa:

Inne dyscypliny:

Funkcje socjologii:

  1. Jednostka jako istota społeczna

Jednostka w społecznym otoczeniu. Człowiek w perspektywie socjobiologii. Socjalizacja. Wpływ kręgów społecznych na socjalizację jednostki. Pojęcie osoby w antropologii i socjologii. Osobowość społeczna. Kulturowe uwarunkowania a typy osobowości.

B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii

SOCJALIZACJA → złożony wielostronny proces uczenia się, który sprawia, że człowiek z istoty biologicznej staje się istotą społeczną (przynależną do określonego społeczeństwa i kultury)

Wpływ na jednostkę wywierają:

Na drodze socjalizacji uczymy się:

Trzy mechanizmy socjalizacji:

Rodzaje socjalizacji:

SOCJALIZACJA PIERWOTNA (socjalizacja początkowa):

SOCJALIZACJA WTÓRNA:

INTERNALIZACJA → najważniejszy aspekt socjalizacji, proces uwewnętrznienia przez jednostkę elementów rzeczywistości społecznej (wartości, normy, role, sposoby zachowania się oraz interpretacji świata) właściwych rodzinie, grupom społecznym, społeczeństwu, którego jest członkiem; zinternalizowane treści uznaje ona za swoje własne, obiektywne i obowiązujące

RESOCJALIZACJA → naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej; cel: przemiana człowieka, wymazanie ze świadomości dotychczasowych treści i wprowadzanie nowych; przekształcenie obrazu świata i siebie samego

ROLE SPOŁECZNE → wzory zachowań odnoszące się do różnych pozycji ludzi w zbiorowościach

OSOBOWOŚĆ → nie jest zbiorem przypadkowych cech, ale całością nadającą zachowaniom człowieka jednolitość i wewnętrzną spójność

Na osobowość człowieka składa się:

OSOBOWOSC PODSTAWOWA → elementy osobowości występujące u przedstawiciela danej kultury (zharmonizowanych z jej instytucjami); podłoże postaw uczuciowych i systemu wartości zbiorowości

OSOBOWOŚĆ MODALNA → typ osobowości występujący najczęściej w danej zbiorowości (populacji)

Osobowość człowieka nowoczesnego:

POZYCJA SPOŁECZNA → sposób usytuowania człowieka w zbiorowości

Rodzaje pozycji społecznych:

ROLA SPOŁECZNA → zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją; schemat zachowania związanego z pozycją; (scenariusz pozycji - wyznacznik sposobu zachowania się)

Trzy elementy konstrukcyjne roli:

KONFLIKT RÓL → różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań

DOBÓR RÓL → sposób minimalizacji konfliktów ról - pozycje osiągane dobierane tak, aby pasowały do pozostałych

Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną:

  1. podejście funkcjonalno - strukturalne:

  • podejście interakcyjne:

  • Rola społeczna a osobowość:

    KONTRSOCJALIZACJA → kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznawane przez grupy, od których chcemy się dystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia (stajemy się takimi, jakimi społeczeństwo nie chciałoby nas widzieć; socjalizacja dewiacyjna)

    PRÓZNIA SOCJOLOGICZNA → pusta przestrzeń miedzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą rodzinną, która zazwyczaj jest wypełniana przez dobrowolne stowarzyszenia

    SOCJALIZACJA ODWROTNA → sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp. (młodsze pokolenie socjalizuje pokolenie starsze („Pokolenie X”), „zeros” np. osoby z pewnego pokolenia nie umieją obsłużyć video, komputera)

    SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA, WYPRZEDZAJĄCA → istnieją grupy społeczne, do których chcielibyśmy należeć; naśladowanie, aspirowanie do pewnej grupy - cechy zewnętrzne, sposoby zachowania itd.; naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani

    AKULTURACJA → wdrażanie jednostki do nowego kręgu kultury:

    Czy jednostka może obyć się bez socjalizacji? Stanowiska mówiące o socjalizacji:

    id (to) - coś, co wynika z biologii człowieka

    superego - przekaz społeczny (sumienie)

    <ego> - nasza osobowość

    SUPEREGO → domena osobowości, w której zakodowane zostają reguły kulturowe - nakazy i zakazy dotyczące właściwego postępowania - powodujące dyskomfort psychiczny, zwany poczuciem winy lub wstydu, w przypadku ich naruszenia

    UOGÓLNIONY INNY → to termin używany w socjologii i psychologii społecznej, określający ogólne reguły społeczne, normy i wartości, które jednostka społeczna zaczyna dostrzegać w procesie socjalizacji wtórnej i pojmować, że reguły, według których działa, nie są regułami tylko jej znaczących innych, czyli bliskich osób, z którymi się utożsamia, ale są one ogólnie przyjęte w społeczeństwie.

    ZNACZĄCY INNY → osoba znacząca - osoba, która w procesie socjalizacji odgrywa istotna rolę przy kształtowaniu się osobowości jednostki społecznej, w socjalizacji pierwotnej są to rodzice lub rzadziej opiekunowie, w socjalizacji wtórnej mogą to być inne osoby wywierające znaczny wpływ na system wartości lub wzorce zachowań jednostki - nauczyciele, księża, zwierzchnicy w pracy zawodowej, małżonkowie - zależnie od sytuacji, w jakiej znalazła się jednostka, oraz od wcześniej już ukształtowanych struktur osobowości, od znaczących innych jednostka społeczna uczy się, często poprzez naśladownictwo, odgrywania podstawowych dla danego społeczeństwa ról społecznych

    STOSUNEK SPOŁECZNY (P. Sztompka) → normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role

    M. Mauss, Socjologia i antropologia

    D. Morris, Ludzkie zoo, Naga małpa

    Cechy uzyskane przez człowieka w drodze ewolucji:

    Treści ogólne:

    SOCJOBIOLOGIA → system badań wszelkich form zachowania społecznego zarówno u zwierząt jak u człowieka (ugruntowana na naukach społecznych)

    R. Trivers:

    E. O. Wilson:

    Konrad Zachariasz Lorenz

    Współcześni: Van den Bergh, Raymond, B. Szacka

    Podział socjobiologii ze względu na przedmiot zainteresowania:

    *(wykształcił się po II wojnie światowej)

    Socjobiologia opiera się na czterech filarach:

      1. Karol Darwin - przyjęta teza; człowiek podlega ewolucji - pochodzi od zmodyfikowanych gatunków

      2. William Hamilton - teza łącznej wartości dostosowawczej (inclusive fitness)

    Trzy tezy Hamiltona:

    1. jednostką doboru naturalnego u wszystkich gatunków społecznych nie jest jednostka, grupa, populacja ani gatunek, lecz gen

  • przekazanie jak największej ilości swoich kopii w przyszłość (podstawowy mechanizm wyjaśniający zachowania społeczne)

  • nosiciele tych samych kopii genów są osobnikami ze sobą spokrewnionymi - promowanie osobników spokrewnionych (nie wyjaśnia zachowań altruistycznych)

      1. R. Trivers - teoria optymizacji - altruizm twardy, altruizm odwzajemniony

      2. M. Smith - teoria gier - zjawisko kultury i konfliktów

    F. Znaniecki, Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości

    Integracja aktywnych układów:

    OSOBOWOŚĆ POZNAWCZA → wynik związków strukturalnych i genetycznych, jakie zachodzą między systemami kulturalnymi, należącymi do tej samej obiektywnej dziedziny kultury

    OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA → uczestnictwo w unormowanych systemach społecznych

    KRĄG SPOŁECZNY → jednostka będąca ośrodkiem zainteresowania jest połączona z innymi unormowanymi stosunkami społecznymi i ogół tych, którzy się nim interesują wspólnie, z jednej strony wymaga od niego, by jego zachowanie się było zgodne z jakimiś normatywnymi wymaganiami, z drugiej strony zapewnić mu się stara pewne świadczenia

    ROLA OSOBISTA → wzór osobowy, według którego jednostka i krąg ujmują i kształtują jego osobę, który jest narzucony mu i przyjęty przez nią jako jej indywidualna rola w danym kręgu

    OSOBA SPOŁECZNA → indywidualny człowiek w określonej roli osobistej, którą faktycznie odgrywa w odpowiednim kręgu społecznym

    DĄŻNOŚCI OSOBOTWÓRCZE → dążności do kształtowania własnej osoby według danego wzoru osobowego

    WSPÓŁCZYNNIK HUMANISTYCZNY → postawa metodologiczna, określająca nastawienie badawcze względem przedmiotu badań, koncepcja ta mieści się w teoretyczno-metodologicznej orientacji nazywanej socjologią humanistyczną, ogólna idea współczynnika humanistycznego polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających, innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować "punkt widzenia" badanych, koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie (Verstehen) Maxa Webera, wczuwanie (Einfuehlung) Wilhelma Dilthey'a, empatia Stanisława Ossowskiego.

    Wzór osobowy:

    JAŻŃ ODZWIERCIEDLONA → osobnik ujęty tak, jak przedstawia się sobie samemu, gdy uświadamia lub wyobraża sobie, że jest przedmiotem zainteresowania pewnego kręgu społecznego; powstaje u osobnika w związku z odbiciem tego przedstawienia, które w jego mniemaniu inni ludzie o nim mają

    STAN SOCJALNY → całokształt tych praw, które osobnikowi przyznaje i stara się zapewnić dany krąg społeczny, bądź z własnej inicjatywy, bądź działając z ramienia i pod kontrolą większej wspólnoty lub grupy; prawom tym odpowiadają obowiązki względem osobnika ze strony uczestników kręgu, których wykonywania krąg od nich wymaga

    FUNKCJA SPOŁECZNA → ogół obowiązków, jakie osoba posiada w danym kręgu społecznym

    ZNACZENIE ŻYCIOWE → wpływ, jaki odgrywanie przez danej roli wywiera:

    ***

    DĄŻNOŚĆI SPOŁECZNE → dążności do zajęcia określonej pozycji w kręgu społecznym:

    TYPY BIOGRAFICZNE → osoby ukształtowane w wieku wychowawczym głównie pod wpływem określonej klasy kręgów:

    Inne typy biograficzne:

    1. Grupy społeczne i ich typologia

    Zbiór społeczny. Kategoria społeczna. Grupa społeczna. Klasyfikacja grup.

    J. Mucha, Cooley

    Charles Horton Cooley (1864 - 1929) - amerykański psycholog społeczny i socjolog, zaliczany do przedstawicieli pragmatyzmu społecznego; studiował na Uniwersytecie Michigan; doktorat z ekonomi; profesor na Uniwersytecie w Ann Arbor, w 1917 roku zostaje przewodniczącym American Society

    GRUPY PIERWOTNE:

    Uniwersalne sfery grup pierwotnych: (nie zmieniają się pod wpływem czasu)

    Grupa sąsiedzka:

    NATURA LUDZKA:

    J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii

    ZBIÓR SPOŁECZNY → pewien ogół osób wyróżnionych na podstawie cechy wspólnej przez obserwatora zewnętrznego (bez względu na to czy ludzie uświadamiają sobie posiadanie tej cechy; osoby te nie muszą być połączone więzią)

    KATEGORIA SPOŁECZNA → ogół osób wyróżnianych na podstawie cechy wspólnej, ważnej społecznie (inaczej grupy statystyczne)

    pojęcie typowo statystyczne

    ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA → dowolne skupienie ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas pewna więź społeczna

    KRĄG SPOŁECZNY → zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, to pozycję tę zajmuje (styka się jednostka pełniąc rolę społeczną); zespoły osób (nieraz o zmiennym składzie), spotykające się stale i utrzymujące stałe styczności osobiste, lecz nieposiadające wyraźnej zasady odrębności ani wykrystalizowanej organizacji wewnętrznej

    POZYCJA PERMETYCZNA → każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na „perymetrze” kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycje społeczną

    ŚRODOWISKO SPOŁECZNE → układ przedmiotów i innych organizmów żywych, które otaczają człowieka i wywierają jakiś wpływ na procesy zachodzące pod naskórkiem jego organizmu

    środowisko społeczne można rozpatrywać w dwojaki sposób

    Dwie definicje środowiska społecznego:

    subiektywna - pewien zestaw przedmiotów, który znajduje się poza organizmem, ale na ten organizm oddziałuje

    obiektywna - wszystko to, co znajduje się poza organizmem, niezależnie od tego, czy wywiera na ten organizm wpływ czy nie

    WSPÓLNOTA → zbiorowość połączona dość silnie więzią społeczną, terytorialna, która zaspokaja własne potrzeby (np. wieś), zbiorowość terytorialna, w ramach której członkowie mogą zaspokajać swoje podstawowe potrzeby i wskutek tego zbiorowości tego typu mogą być względnie samowystarczalne, a czasem nawet względnie odizolowane

    GRUPA SPOŁECZNA → minimum trzy osoby połączone ze sobą więzią społeczną, posiadające pewne wspólne wartości i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności

    Czynniki istotne dla powstania grupy:

    Organizacja wewnętrzna grupy:

    Każda grupa stawia swoim członkom różne wymagania i wymaga przystosowania się do jej wartości:

    ZADANIA GRUPY → ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągną lub wywołać

    ZASADA ODRĘBNOŚCI → zapewnia identyczność grupy, odróżnia ją od kręgu i społeczności lokalnych (wiadomo, kto należy, a kto nie) - jej zmiana zmienia charakter grupy

    WOLA ZBIOROWA GRUPY → suma lub synteza dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego

    SOLIDARNOŚĆ GRUPY → poczucie wspólności, identyfikacja poszczególnych jednostek należących do grupy z innymi członkami

    WARTOŚCI:

    w sposób szeroki: materialne i niematerialne

    w sposób wąski: niematerialne

    GRUPY CELOWE → grupy, które zostały organizowane planowo dla realizacji tylko jednego celu lub jednej grupy celów i w których istnieje tylko więź sformalizowana ze względu na osiągnięcie danego celu (brak więzi osobistej, uczuciowej, dominuje więź rzeczowa i stosunki oparte na stycznościach rzeczowych)

    Atrybuty:

    Powstawanie grup celowych:

    potrzeby ludzkie i dążenie do ich zaspokojenia

    przekształcenie się potrzeb w interesy

    interesy przekształcają się w cele (konkretyzacja interesu)

    kolejne realizacje celów są etapami na drodze realizacji interesów

    Więź w grupach celowych:

    Tendencje w grupach celowych (zrzeszeniach):

    IMPERATYW ORGANIZACYJNY → tak nazywane są te cztery tendencje

    F. Tönnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury

    Ferdynand Tönnies (1855 - 1936) - niemiecki socjolog i filozof, założyciel Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego; otrzymał doktorat z zakresu filologii klasycznej; przez ponad 50 lat prowadził zajęcia i wykłady na uniwersytecie w Kilonii

    ZWIĄZEK → grupa utworzona pod wpływem wzajemnego oddziaływania; istota lub rzecz o wspólnym działaniu wewnętrznym i zewnętrznym

    WSPÓLNOTA → trwała forma współżycia (ogarniająca wszystkich), „żywy organizm” - coś naturalnego

    Typy wspólnot:

    1. WSPÓLNOTA KRWI - POKREWIEŃSTWO:

  • WSPÓLNOTA TERYTORIUM - SĄSIEDZTWO:

    1. WSPÓLNOTA DUCHA - PRZYJAŹŃ:

    STOWARZYSZENIE → przejściowa forma współżycia, mechaniczna, sztuczna; „stykanie się ze sobą niezależnych osób”

    KAPITAŁ KULTUROWY → sieć nieformalnych powiązań społecznych, które umożliwiają trwałość społeczeństwa

    Grupy społeczne istnieją, gdyż ludzie chcą się łączyć:

    CECHA

    WSPÓLNOTA

    STOWARZYSZENIE

    wola

    organiczna

    arbitralna

    powstanie

    od początku istnienia ludzkości

    epoka przemysłowa, industrializacja

    trwałość

    trwała

    nietrwałe, przejściowe

    zasada powstania więzi

    umowa

    wyrachowanie, kalkulacja

    uczestnictwo

    całą swoją osobowością

    konkretną, wyróżnioną rolą społeczną

    środki kontroli społecznej

    tradycja, obyczaj

    prawo

    własność

    zbiorowa

    prywatna

    czym kierują się ludzie

    wiara, elementy zinternalizowane tkwiące w człowieku

    wzgląd opinii publicznej, zewnętrzne formy kontroli społecznej

    Wspólnotę i stowarzyszenie opisuje się za pomocą różnych metafor

    J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne

    ZBIÓR, ZBIOROWOŚĆ → pewna statystycznie wyodrębniona grupa ludzi

    KATEGORIA SPOŁECZNA → zbiorowość wyróżniona ze względu na społecznie ważną cechę

    ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA → zbiorowość, której członkowie pozostają w stosunkach społecznych, wiążących ich - wytworzyły one wewnętrzną organizację i jej członkowie pozostają interakcji społecznej

    GRUPA SPOŁECZNA → zbiór ludzi, którzy w dążeniu do wspólnych wartości związani są więzią społeczną i wytworzyli wewnętrzną organizację

    Minimum osób, aby grupa społeczna mogła zaistnieć:

    Wpływ liczebności członków na pozostałe elementy konstytutywne:

    PRAWO OLSONA → im większa liczebność grupy, tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej działaniu

    PRAWO PARKINSONA → rozrost grupy nie jest funkcjonalnie uzasadniony

    1.Prawo Parkinsona albo rosnąca piramida.

    Nie ma żadnej współzależności między liczbą np. urzędników a ilością wykonywanej pracy. Wzrostem liczby urzędników rządzi, bowiem prawo Parkinsona i wzrost ten będzie zupełnie taki sam bez względu na to, czy pracy będzie więcej, czy też nie będzie jej w ogóle. Znaczenie prawa Parkinsona polega na tym, że jest to prawo wzrostu, oparte na analizie czynników rządzących tym wzrostem. Można wyróżnić dwie siły napędowe, mogą być one reprezentowane przez dwa niemal aksjomatyczne twierdzenia:

    -urzędnik pragnie mnożyć podwładnych, podwładnych nie rywali

    -urzędnicy przysparzają sobie nawzajem pracy, jedni drugim

    Wpływ wartości wspólnych czy organizacji wewnętrznej na liczebność grupy:

    WARTOŚCI WSPÓLNOGRUPOWE → wspólne wartości, jakie członkowie zbiorowości, przez swe współdziałanie osiągają lub osiągnąć zamierzają

    FUNKCJA GRUPY → co dana grupa wnosi, jaki jest jej wkład i znaczenie dla innych systemów społecznych, jakie są rezultaty i skutki jej działania (mogą być jawne i ukryte)

    WIĘŹ SPOŁECZNA (więź grupowa) → fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych

    Stosunek społeczny wiążący członków grupy:

    Świadomość grupowa:

    Dwuaspektowy (strukturalno-świadomościowy) charakter więzi społecznej

    Trojakie rozumienie więzi grupowej:

    Ogół stosunków społecznych wiążących jednostki w grupie:

    Typologia więzi według Pawła Rybickiego:

    Wewnętrzna organizacja grupy:

    POZYCJA SPOŁECZNA → wiązka uprawnień i obowiązków pojmowanych nie w sensie prawnym, ale jako splot uprawnień i obowiązków społecznie przez otoczenie uznawanych za przysługujące danej jednostce lub kategorii jednostek czy też jako obowiązki oczekiwane, żądane lub kierowane przez otoczenie w stosunku do danej osoby czy danych osób

    ROLA SPOŁECZNA → rodzaj, zakres i wzory czynności, jakie jednostka wykonuje czy powinna wykonywać w imieniu i na rzecz grupy, wynikające z zajmowanej przez nią pozycji społecznej

    INSTYTUCJA → zespoły ról i stanowisk, obejmujące czynności określone publicznie, a skierowane do realizacji funkcji grupy, oraz zespoły osób czynności te sprawujących przy użyciu przydzielonych im urządzeń i odpowiednich środków rzeczowych

    Znaczenie:

    WŁADZA → uprawnienie i możność wpływania na postępowanie innych

    Typy panowania idealnego wg Maxa Webera:

    Typy przywództwa wg Lewina:

    Sześć płaszczyzn stosunków między przełożonym i podwładnym:

    KOMUNIKACJA W GRUPIE → polega na przekazywaniu informacji między uczestnikami życia społecznego, a dokonuje się za pomocą języka i różnych znaków oraz symboli

    Funkcje:

    Elementy systemu łączności:

    NADAWCA → powinien przekazywać treści ważne i znaczące, nowe, dostosowane do potrzeb odbiorcy, interesujące go i zapewniające mu aktywny odbiór, uczestnictwo w recepcji wiadomości (dezyderaty socjotechniczne)

    MEDIA

    KANAŁY INFORMACJI (wg Barnarda)

    DYSTANS → odległość jednego stanowiska od następnego (suma dystansów)

    Grupy społeczne i ich typologia

    Grupą społeczną są minimum 3 osoby tworzące wyodrębnioną całość i mające poczucie owej odrębności, między którymi występują relacje psychiczne, zwane więzami społecznymi, lub pośrednie i rzeczowe powiązania jako stosunki społeczne. Grupa społeczna to system jednostek pozostających ze sobą we wzajemnych interakcjach, skupionych wokół celów i zadań grupy.

    - więź społeczna posiada elementy poznawcze, partycypacyjne, emocjonalne, więź społeczna jest świadoma

    - stosunki społeczne mają charakter pośredni (zadania, powinności, obowiązki), nie muszą być uświadomione, ale mogą (są to struktury ukryte)

    - więzi mają charakter interpersonalny

    Stosunki społeczne to zobiektywizowane, pośrednie stosunki międzygrupowe (relacje), wszelkie możliwe kombinacje między jednostką i grupą.

    Składniki stosunków społecznych:

    - stosunki ekonomiczne (własności, dystrybucji, społeczny podział pracy)

    - stosunki polityczne (zależności w sferze polityki)

    - stosunki kulturowe

    Klasyfikacja grup społecznych

    I Kryterium - typ struktury społecznej:

    Grupy małe - złożone są wyłącznie z członków i nie posiadających żadnych podgrup

    Grupy duże - nie wchodzą jako części składowe do większych podgrup np. naród, grupa wyznaniowa

    II Kryterium - typ więzi społecznej:

    Grupy pierwotne - więź oparta na stycznościach osobistych podstawach emocjonalnych np. rodzina

    Grupy wtórne - więź oparta na stosunkach rzeczowych i oparta na interesach, np. związki zawodowe

    III Kryterium - występowanie sformalizowanych instytucji i kontroli społecznej:

    Grupy formalne - występowanie instytucji sformalizowanych i kontroli społecznej np. państwo

    Grupy nieformalne - występowanie instytucji nieformalnych i kontroli społecznej nieformalnej np. grupa koleżeńska

    Grupa w sobie - byt społeczny oparty na kryteriach obiektywnych, dotyczy zbiorowości ludzkich wyodrębnionych na podstawie ważnych cech, położenia społecznego tych ludzi.

    Grupa dla siebie - istnieje świadomość grupowa, pojawiają się liderzy, jest wspólny cel, wrogowie, istnieje wykrystalizowana organizacja i struktura wewnętrzna

    Grupy celowe i autoteliczne - podział ten sięga do dorobku antropologii kultury

    Grupy autoteliczne nie posiadają celu zewnętrznego

    Reizm jest terminem niepozytywistycznym, traktuje rzeczywistość jako sumę rzeczy i jednostek ludzkich. Reizm to pojęcie wprowadzone przez Tadeusza Kotarbińskiego.

    Grupy reistyczne biorą pod uwagę konkretny skład personalny grupy.

    Grupy niereistyczne obejmują sieć relacji i ról między elementami grupy, schemat organizacyjny danej grupy (dyrektor, vice - dyrektorzy, nauczyciele, uczniowie)

    Rodzaje więzi społecznej:

    - całościowa (totalna, obejmuje wszystkie strony osobowości, nie ma sfery odrębności między jednostkami w ramach tej więzi)

    - częściowa (partykularna, partykularyzacja więzi społecznej doprowadziła do jej pluralizacji)

    Czynniki konstytuujące grupę społeczną:

    Zbiór ludzi - przynajmniej 3 osoby ze względu na ilość stosunków interpersonalnych w postaci interakcji = [n(n-1)]/2

    Więź społeczna - fakt uzależnienia się bądź zjednoczenia się członków danego zbioru ludzi wokół określonych wartości czy pełnionych funkcji społecznych.

    Wartości wspólnogrupowe - wspólne wartości, jakie członkowie zbiorowości, przez swe współdziałanie osiągają lub osiągnąć zamierzają

    Organizacja wewnętrzna grupy - sieć pozycji i ról społecznych oraz instytucje grupy

    1. Kultura jako wytwór życia społecznego - różne ujęcia

    Pojęcie kultury. Kultura duchowa i materialna. Korelaty kulturowe. Globalne i selektywne rozumienie kultury.

    S. Czarnowski, Kultura

    KULTURA → całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie

    J. Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze

    TREŚĆ I ZAKRES POJĘCIA KULTURA

    → Rodowód pojęcia „kultura” sięga starożytnego Rzymu:

    ▪ w łacinie wyraz „cultura” oznaczał uprawę roli, doskonalenie-stąd pojęcie

    „kultury rolnej”

    → Czasy nowożytne to okres upowszechnienia terminu „kultura” w znaczeniu prze-

    nośnym.

    → Wiek XVIII przyniósł we Włoszech, Francji i Anglii rozumienie „kultury” jako ży-

    cia umysłowego, duchowego człowieka oraz jego cech i wytworów.

    → W Polsce jako jeden z pierwszych pojęcia tego używał J. Lelewel w znaczeniu do-

    skonalenia moralnego i umysłowego człowieka, a także rozwoju sztuki, wiedzy,

    idei i religii.

    → Podobnie długi rodowód ma pojęcie „cywilizacja” (od łac. Civis-obywatel). Pojecie

    „cywilizacji” i hasło „cywilizowanego społeczeństwa” pojawiają się powszechnie

    dopiero w XVIIIw. we Francji, a potem we wszystkich krajach zachodnich. Często

    terminu „cywilizacja” używano zamiennie z terminem „kultura” (np. w Anglii). We

    Francji dominowało określenie „cywilizacja”, w Niemczech-„kultura”.

    → Wg M. Webera, MacIvera i Mertona:

    CYWILIZACJA-zespół materialno-technicznych procesów i osiągnięć;

    KULTURA-układ wartości, norm i ideałów.

    Etnologia ujmuje „kulturę” jako całokształt ludzkiej działalności przekształcającej

    przyrodę i samych ludzi.

    Antropologia „kulturę” odnosi do całości badanych zjawisk i nie przeciwstawia

    elementów duchowych i materialnych, jednostkowych i zbiorowych.

    Aby uchwycić różnice między tymi pojęciami, warto uświadomić sobie zachodzące re-

    lacje między naturą i kulturą oraz cywilizacją i kulturą.

    1. NATURA-KULTURA:

    ▪ S. Pufendorf przeciwstawia kulturę naturze, określając tę pierwszą jako panowa-

    nie rozumu. Pojęcie „natura” oznacza wrodzone wyposażenie człowieka, które

    jest wynikiem ścisłego związku człowieka ze światem przyrody.

    ▪ W przeciwieństwie do natury, kultura oznacza to, co wyuczone i sztuczne.

    ▪ Natura i kultura-według B. Suchodolskiego-to dwa powiązane ze sobą światy.

    Oba oddziałują na człowieka jako istotę biologiczno-społeczno-kulturową.

    Kształtowanie osobowości dokonuje się zarówno przez kontakt z kulturą jak też z

    przyrodą.

    1. CYWILIZACJA-KULTURA:

    ▪ W. Tatarkiewicz: „Niech cywilizacja oznacza to wszystko, co ludzkość stworzyła

    i dodała do natury dla ułatwienia i ulepszenia życia, a kultura-te przeżycia i

    czynności poszczególnych ludzi, którzy wytworzyli cywilizację(...)”. Kultura sta-

    nowi „bogactwo duchowe człowieka, wyższą formę ludzkiego bytowania(...), to

    stan subiektywny, psychiczny, wewnętrzny, indywidualny, dla każdego różny”.

    → RZECZY-przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności; stano-

    wią rodzaj dóbr kultury; są wytworem pracy ludzkiej-fizycznej i umysłowej, pracy,

    która jawi się jako siła motoryczna rozwoju kultury.

    → ZNAKI-dwa rodzaje:

    ▪ występujące w formie materialnej jako rzeczy;

    ▪ występujące w formie zachowań, typu gestu, słowa

    W szeregu różnych systemów znaków najważniejsze miejsce zajmuje język jako

    uniwersalny środek informacji i porozumiewania się ludzi.

    → ZACHOWANIA LUDZKIE-chodzi o zachowania kulturowe, o wzory zachowań

    akceptowanych społecznie, traktowanych jako cenne.

    Szerokie (globalne) rozumienie kultury jest typowe dla orientacji antropolo-

    gicznej i socjologicznej:

    Szerokie ujęcie kultury oznacza wszystko, co stworzył człowiek od zarania dziejów

    i co ma trwały, zobiektywizowany charakter. Antropolodzy przez kulturę rozumie-

    ją zachowania, sposób życia, język, wierzenia, zwyczaje i obyczaje, ogół idei,

    norm moralnych i prawnych, ideologię, naukę, filozofię i religię, a także instytucje

    społeczne, polityczne i gospodarcze oraz system produkcji. W szerokim znaczeniu ] pojęcie „kultura” obejmuje:

    ▪ ogół trwałych, materialnych i niematerialnych wartości (dóbr uznawanych za

    szczególnie cenne), będących wytworami ludzkiej działalności;

    ▪ ogół wyuczonych zachowań (umiejętności, sposobów postępowania), odpowie-

    dnio ukształtowanych historycznie wzorów uznanych i przyswojonych społecznie,

    przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

    Węższe (selektywne) rozumienie kultury zasadza się na odróżnieniu kultury du-

    chowej od kultury materialnej. Do kultury zalicza się sztukę i literaturę, a nie zali-

    cza się nauki, techniki, działalności społecznej, politycznej i gospodarczej. Ten

    wąsko pojmowany zakres pojęcia „kultury” dotyczy zatem sfery intelektualnej,

    estetycznej, zabawowej i obyczajowej działalności ludzi.

    Definicje historyczne akcentują dziedziczenie i tradycje jako mechanizmy konsty-

    tuujące kulturę określoną jako dorobek.

    Definicje normatywne kładą nacisk na jakość „stylu życia” charakterystycznego

    dla poszczególnych kultur.

    Definicje psychologiczne akcentują mechanizmy psychiczne kształtowania się

    kultury; podkreślają rolę uczenia się i analizują proces wytwarzania nawyków.

    → WARTOŚĆ (KULTUROWA)-powszechnie pożądane dobro lub powszechnie

    uznawane przekonanie o określonym charakterze. Za wartości kulturowe uznawane

    są najczęściej wartości dominujące w danym społeczeństwie, a zatem te, które

    wpływają, jeśli nie na wszystkich, to na większość jego członków. Mało jest warto-

    ści, które zajmowałyby jednakową pozycję w wielu kulturach (należą do nich nie-

    które zasady moralne, przyjmowane w ciągu całych tysiącleci). Wartości kultury

    zależne są od warunków bytowych i historycznych (np. ojczyzna dla plemion ko-

    czowniczych nie stanowi prawie żadnej wartości). Trzy klasyczne wartości to:

    prawda, dobro i piękno. W socjologii wyodrębnia się podział na wartości wyzna-

    wane, deklarowane i realizowane. Realizacja wartości oznacza ich akceptację w ra-

    mach określonej kultury.

    → WZORY-to normy wyrastające z systemów wartości. Są one systemem postulowa-

    nych zasad postępowania ludzi czy instytucji.

    → KANON-łączy się ściśle z wzorami i wartościami w kulturze. Oznacza zasadę,

    wzór, regułę, normę. Kanon w kulturze to zestaw tekstów prawomocnych i uzna-

    nych za obowiązujące. Swoistą cechą kanonu jest jego uniwersalny charakter.

    → OBYCZAJ-powszechnie przyjęte sposoby postępowania, najczęściej utwierdzone

    tradycją i mające miejsce na określonym terenie i dotyczące pewnej grupy ludzi.

    Obyczaje są jednym z systemów dla danej zbiorowości i jako takie stanowią swoisty

    system kontroli społecznej. Naruszenie obyczaju powoduje negatywną reakcję ze

    strony grupy. Interesujące relacje zachodzą między modą i obyczajami. Moda jest

    swoistym typem obyczaju z tą różnicą, że nie wymaga aprobaty tradycji, a wręcz się

    jej przeciwstawia.

    → ZWYCZAJE-to sposoby postępowania wynikające z nabytej dyspozycji przyzwycza-

    jania i jako takie mogące się czasem przekształcić w obyczaje. Zwyczaje mogą mieć

    charakter trwały lub przejściowy-przemijający z modą. W przeciwieństwie do oby-

    czajów, ich przestrzeganie nie jest obarczone sankcjami a jedynie jest formą uznania

    lub odrzucenia. Zwyczaje dzieli się na grupowe i indywidualne. Zwyczaje powstają z

    nawyków i przyzwyczajeń, a także z dawnych obyczajów i obrzędów, stąd jedne się

    utrwalają, inne są odrzucane.

    → OBRZĘDY-uświęcone tradycją zespoły czynności i praktyk towarzyszące uroczysto-

    ściom religijnym, rodzinnym, społecznym, np. obrzędy inicjacyjne(chrzciny),

    afirmacyjne(np. jubileusz pożycia małżeńskiego), obrzędy izolacji(np. pożegnanie

    pracownika, pogrzeb). Najczęściej obrzędy dzieli się na religijne i świeckie.

    → RYTUAŁY-to zespoły czynności stanowiące formę zewnętrzną obrzędu religijnego,

    uroczystości, ceremonii. Świadczą o doniosłości wykonywanej czynności. Rytuały są

    zakorzenione w określonych wartościach i dają podlegającym im zbiorowościom po-

    czucie wspólnoty.

    → MIT-to podanie o bogach, legendarnych bohaterach, fantastycznych zdarzeniach, a

    także w przenośnym znaczeniu-wymysł, bajka. Celem każdego mitu jest próba dania

    odpowiedzi na pytania dotyczące życia i śmierci, dobra i zła, pochodzenia, przezna-

    czenia i natury świata i człowieka. Pojęcia „mit” używa się w węższym i szerszym

    znaczeniu:

    ▪ w węższym znaczeniu mit to opowieść sakralna o wierzeniach religijnych związa-

    nych z magią, kultem, rytuałem;

    ▪ w szerszym znaczeniu mit to wszelkie konstrukcje światopoglądowe i artystyczne

    zbliżone formą zewnętrzną, strukturą i funkcją do mitów w tradycyjnym znaczeniu.

    Socjologia wyodrębnia tzw. mity społeczne, będące nieuzasadnionymi, irracjonal-

    nymi wyobrażeniami o rzeczywistości. Mitom tym przypisuje wielu badaczy znaczną

    siłę motoryczną. Rola mitów w kulturze jest znacząca, ale niejednoznaczna w ocenie

    badaczy:

    ● ewolucjoniści głosili, że mit jest swoistym rodzajem nauki pierwotnej lub uzasa-

    dnieniem praktyk magicznych;

    ● socjologia E. Durkheima podkreślała integrujące funkcje mitu w ramach społe-

    czności plemiennych;

    ● psychologia W. Wundta tłumaczyła mitologizowanie jako dążenie człowieka do

    uprzedmiotowienia własnych stanów uczuciowych;

    ● funkcjonaliści głosili, że mit w swej pierwotnej formie związany był zasadniczo z

    obrzędem, a obrzęd może być uznany za genetyczną podstawę mitu.

    Mityczne rozumienie świata jest przeciwieństwem rozumienia naukowego. Jednak

    między mitem a nauką istnieje pewna analogia. Mit bowiem-podobnie jak nauka-

    porządkuje obraz świata i określa siły tym światem rządzące. W przeciwieństwie do

    nauki stawia pytania bardziej ogólne i daje na nie także odpowiedzi bardziej ogólne i

    z zasady niesprawdzalne. Mity pomagają ludziom w pokonywaniu lęku i absurdu ich

    kondycji. Nadają one sens ludzkim poczynaniom, przywracają zaufanie do życia,

    proponują widzenie świata ściśle związane z życiem codziennym i ludzkimi

    uczuciami.

    → SYMBOL-nie jest pojęciem jednoznacznym. Jest to znak wizualny z podsystemem

    znaków zastępczych, będący substytutem określonego przedmiotu lub pojęcia abstra-

    kcyjnego, zdarzenia i wywołujący określone stany psychiczne oraz emocjonalne.

    Symbol występuje zawsze w formie wizualnej i funkcjonuje w określonej konwencji

    zawartej między używającymi go. We wczesnych formacjach kulturowych symbol

    stawał się przedmiotem kultu (totemem). Współcześnie przywiązuje się duże znacze-

    nie do funkcjonowania symboli, ich roli w kształtowaniu opinii publicznej, urabianiu

    mitów, propagowaniu określonych doktryn. Istotną cechą symbolu jest nieprzetłuma-

    czalność. Olbrzymia kariera symbolu w literaturze i sztuce wiąże się z symbolizmem

    jako prądem drugiej połowy XIX i na początku XXw. Symbol stał się podstawowym

    środkiem wyrazu. Kultura nabrała zatem charakteru symbolicznego. Dzięki zdolno-

    ści symbolicznego ujmowania rzeczywistości, człowiek kreuje swój świat-świat

    symboli. Symbole są tu wyrazem jego możliwości intelektualnych. Człowiek,

    zgodnie z teorią symbolizmu, przypisuje istotne znaczenie przedmiotom, działaniom

    i zjawiskom.

    SYSTEMY KULTURY charakteryzują się uporządkowanym i skoordynowanym zespołem swoistych elementów, powiązanych wzajemnymi relacjami, składających się na zwarty obraz odpowiedniej dziedziny kultury.

    → NAUKA-to termin różnie definiowany. W sensie historyczno-socjologicznym, na-

    uka to dziedzina kultury obejmująca: całokształt historycznie rozwijającej się dzia-

    łalności poznawczej, narzędzia i środki tej działalności (aparatura, książki) oraz

    instytucje społeczne powołane do prowadzenia badań naukowych i nauczania. W

    tym sensie nauka ujęta jest jako szczególny rodzaj działalności społecznej i jako

    swoista forma świadomości społecznej.

    → RELIGIA-zarysowały się dwie tendencje w interpretacji sensu zjawisk religijnych:

    ▪ pierwsza akcentuje silnie status religii w ujmowaniu stosunku człowieka do

    „sacrum”; istnieje powszechne przeświadczenie, że „sacrum” wywiera istotny

    wpływ na życie człowieka i los świata-stąd wierni odnoszą się z lękiem i ufnością

    doń, próbując przez modlitwę i ofiary pozyskać sobie ich łaskawość; „sacrum” w

    religiach monoteistycznych-Bóg, politeistycznych-panteon bóstw, w buddyźmie-

    wartości moralne.

    ▪ druga kładzie nacisk na potrzeby i wartości: religia jest wyrazem i formą wartości

    oraz potrzeb poznawczych, moralnych, obyczajowych, społecznych.

    Geneza religii łączy się z 3 czynnikami natury:

    1. przyrodniczej (zależność człowieka od sił przyrody);

    2. społecznej (określony układ stosunków społecznych);

    3. psychologicznej ( dotyczy działalności poznawczej i życia uczuciowego).

    Religia jako forma świadomości społecznej jest zjawiskiem złożonym i silnie powiązanym z różnymi dziedzinami kultury i działalności ludzkiej, zjawiskiem historycznie zmiennym i podlegającym ogólnym prawom rozwoju społecznego. Pod względem struktury w religiach można wyodrębnić 4 aspekty: doktrynę, kult, organizację i przeżycie.

    → KULT- jako zespół aktów i czynności stanowiących wyraz czci dla sacrum-spełnia

    istotne funkcje integrujące i kulturowe. Przyczynia się on do pogłębiania więzi

    wspólnotowych określonej grupy religijnej i wyodrębnia je spośród innych-obcych

    jej religijnie. Stymuluje również twórczość artystyczną i swoiste formy sztuki sa-

    kralnej.

    Są nawet teorie głoszące, że sztuka wywodzi się z religii, jako że człowiek jest z

    natury istotą religijną. Kościół w swej historii odgrywał rolę mecenasa sztuki-

    zamawiał dzieła sztuki, wyświęcał je i czynił przedmiotem kultu. O tym, czy dzieło

    należy do sztuki sakralnej, czy świeckiej decyduje subiektywny odbiór. I tak, dla

    człowieka o postawie laickiej Biblia, posąg Jezusa będą tylko dziełami sztuki, a nie

    przedmiotem kultu. Na skutek procesu laicyzacji, następuje zjawisko odsakralizo-

    wania niektórych dzieł sztuki, np. muzyki religijnej.

    → SZTUKA-rozdzielenie sztuki od rzemiosła początkowo miało miejsce w Odrodze-

    niu, ale ostatecznie nastąpiło w XVIIw.-wtedy uświadomiono sobie, że do uprawia-

    nia sztuki potrzebna jest nie tyle wiedza, co talent i smak. To właśnie w XVIIw po-

    jawiło się pojęcie „sztuki piękne” dla określenia m.in. muzyki, malarstwa, rzeźby,

    tańca, poezji czy wymowy. Współcześnie odżyły wątpliwości co do zakresu poję-

    cia „sztuki”. Uważa się, że system „sztuka” jest otwarty; wzbogacony został o no-

    we rodzaje: film, fotografię, telewizję. Wątpliwość dotyczy też całości przeciwsta-

    wienia sztuki nauce i rzemiosłu. Zakwestionowano, że sztuki to piękno, ponieważ

    przestało ono stanowić kanon obowiązujący. Szczególnie duże znaczenie przywią-

    zuje się do oddziaływania sztuki. Problemem tym zajmuje się „wychowanie przez

    sztukę”. Termin wprowadzony przez H. Reada oznacza naprawę zastanej rzeczywi-

    stości społecznej i poszukiwanie wewnętrznej tożsamości człowieka, kształtowanie

    integralnej osobowości człowieka przez oddziaływanie sztuki, polegające na rozwi-

    janiu zainteresowań i wyrabianiu pożądanych społecznie postaw.Poza kształceniem

    wrażliwości estetycznej, chodzi o kształtowanie właściwych więzi interpersonal-

    nych, stymulowanie wyobraźni i ekspresji twórczej, wzbogacanie wiedzy.

    → JĘZYK-KOMUNIKACJA: komunikacja językowa odgrywa szczególnie istotną ro-

    lę w całości kultury. Zdolność posługiwania się językiem należy do najistotniej-

    szych cech wyróżniających człowieka od innych istot żyjących. Język stanowi

    podstawowy środek komunikacji:

    ▪ przekazuje treści myślowe;

    ▪ determinuje w pewnym zakresie sposób widzenia świata: jest jakby zbiorowym

    okiem, którym każdy mówiący patrzy na świat łudząc się, że patrzy własnym;

    ▪ kształtuje rzeczywistość człowieka i w tym sensie determinuje rezultaty poznania

    -wyznacza granice naszej rzeczywistości;

    Język jest podstawowym warunkiem ciągłości kulturalnej społeczeństw i ich

    rozwoju:

    - język jako określony system znaków stanowi warunek konieczny myślenia

    pojęciowego;

    1. stanowi społeczną podstawę indywidualnego myślenia i jako taki jest pośredni-

    kiem między tym, co wspólne, społeczne a tym, co indywidualne i twórcze w myśleniu jednostkowym; przekazuje jednostkom doświadczenie oraz wiedzę

    minionych pokoleń i odwrotnie-rezultaty jednostkowego myślenia przyszłym pokoleniom;

    1. język to „symboliczny przewodnik po kulturze”.

    Język uwarunkowany jest bardzo silnie strukturą społeczną. Mówi się, że posługi-

    anie się językiem to nie tylko komunikowanie się, ale przekazywanie kultury-sposobu zaistnienia człowieka w świecie. Bernstein: „struktura społeczna generuje odrębne formy lub kody językowe, a kody te przede wszystkim przekazują kulturę, czynią tym samym koniecznym pewien typ zachowania”. Uświadomienie sobie tych faktów pozwala zrozumieć, dlaczego każda kultura z olbrzymim pietyzmem odnosi się do własnego języka, i dlaczego troszczy się o jego zachowanie oraz rozwój.

    B. Malinowski, Szkice z teorii kultury

    KULTURA → pewna całość służąca zaspokajaniu potrzeb, które są zaspokajane przez instytucje, które mogą być częściowo połączone lub autonomiczne

    INSTYTUCJA → może być częściowo autonomiczna lub połączona, służy zaspokajaniu potrzeb; zbiorowości ludzi powiązanych wspólnym zadaniem, wspólnymi regułami i dysponujących wspólnymi urządzeniami technicznymi (na potrzeby pierwotne odpowiada pierwotna organizacja instytucjonalna - instytucje zaopatrzenia w żywność, pokrewieństwa, małżeństwa i reprodukcji, ochrony i obrony przed zagrożeniami; na potrzeby wtórne odpowiadają instytucje prawne, ekonomiczne, wychowawcze i polityczne), sens każdej instytucji jest zrozumiały tylko w kontekście całego swoistego systemu, w którym występuje

    Każda instytucja składa się z:

    HOLIZM → żaden rys kulturowy nie może być rozpoznany bez innych

    RYS KULTUROWY → najmniejszy element kultury, który daje się wyodrębnić

    KOMPLEKS KULTUROWY → powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji

    KONFIGURACJA KULTUROWA → zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa)

    Potrzeby podstawowe (biologiczne): (związane z natura biologiczną)

    Potrzeby pochodne: (związane z naturą społeczną)

    ANALIZA FUNKCJONALNA → najpierw badanie potrzeb

    ANALIZA INSTRUMENTALNA → konieczna jest organizacja do zaspokojenia potrzeby

    Cechy funkcjonalizmu:

    INSTYTUCJA (wg Szczepańskiego):

    ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE → element kultury, który nie pasuje do innych elementów danej konfiguracji lub kompleksu kulturowego; coś, co opóźnia, utrudnia zmianę kulturową

    PRZEŻYTEK KULTUROWY → element tradycji kulturowej, który został całkowicie pozbawiony swojej pierwotnej funkcji (teraz pełni inną)

    AKULTURACJA → proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie (socjalizacja)

    HOMOGENIZACJA KULTURY → proces ujednolicania kultury na obszarze danego społeczeństwa, w wyniku mieszania się dwóch różnych kultur, charakteryzujący się tym, iż elementy kulturowe zaczynają się do siebie całkowicie upodabniać, np. zwyczaje, moda, sposób pisania artykułów w prasie, ich treści itp. zazwyczaj duży wpływ na homogenizacje kultury ma kultura dominująca, która w małej mierze przyswaja sobie elementy kulturowe z otoczenia, w którym dominuje, natomiast w znacznym stopniu wpływa na kształtowanie się kultur będących w jej zasięgu, wobec homogenizacji przeciwstawne są ruchy kontrkulturowe

    S. Ossowski, Dzieła rozdz. Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne korelaty

    Psychologiczna - definicję tego typu sformułował Stanisław Ossowski:

    KULTURA → jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich

    KORELAT → składnik korelacji (A → B - jeżeli A to B), A i B są korelatami

    A → B

    korelat postawy - wzory reakcji uczuciowych,

    mięśniowych i umysłowych

    KULTURA → wzór reakcji uczuciowych, mięśniowych, umysłowych (postawy wobec pewnych przedmiotów)

    A - korelat może być dwojakiego rodzaju:

    1. KULTUROWE DZIEDZICTWO GRUPY SPOŁECZNEJ I JEGO ZEWNĘTRZNE

    KORELATY.

    Potocznie, gdy mówimy o kulturowym dziedzictwie grupy społecznej, np. narodu, ma się

    na myśli nie tylko tzw. kulturę osobistą jednostek, ale również, i to może nawet przede

    wszystkim, zespół wytworów takich jak dzieła sztuki, dzieła naukowe, wytwory techniki,

    osiedla, instytucje. Przedmioty tego rodzaju są przekazywane z pokolenia na pokolenie i im

    w znacznej mierze kultura grupy społecznej zawdzięcza swą ciągłość, w szczególności kul-

    tura społeczeństw o bardziej rozbudowanej strukturze.

    Należy zdać sobie sprawę, że w dyskusjach nad tzw. dorobkiem kulturalnym grupy społe-

    cznej miesza się często dwa zagadnienia: sprawę twórczości i sprawę kulturowego dziedzi-

    ctwa. Twory przyrody mogą pozostawać w takim samym stosunku do kulturowego dziedzi-

    ctwa grupy, co i dzieła ludzkie: Tatry, Bałtyk czy Wisła w polskim dziedzictwie kulturo-

    wym zajmują pozycję tej kategorii co Zamek Wawelski albo polonezy Chopina, ale ani Ta-

    try ani Wisła nie są wytworami polskiej kultury. Widać więc wyraźnie, że pytanie: co się w

    danej grupie społecznej przekazuje? nie jest równoważne pytaniu:co dana grupa stworzyła?

    Korelat - jedno z pojęć, jeden z przedmiotów wzajemnie od siebie zależnych i wzajemnie

    uwarunkowanych (wg „Słownika wyrazów obcych”).

    Korelaty dziedzictwa kulturowego nie oznaczają składników owego dziedzictwa. Chodzi o

    korelaty reakcji psychicznych, do których dyspozycje przekazywane są jako kulturowe

    dziedzictwo grupy. Mogą to być korelaty podwójne. Z jednej strony bowiem, w skład

    dziedzictwa kulturowego wchodzi technika i styl wytwarzania, z drugiej strony, wzory re-

    agowania na wytworzone już przedmioty, a więc sposób użytkowania narzędzi i budowli,

    sposób korzystania z książek, przekazywany tradycyjnie sposób reagowania uczuciowego i

    umysłowego na poszczególne dzieła sztuki itd.

    Jeśli chodzi o przedmioty takie jak narzędzia czy przedmioty codziennego użytku, to

    uznanie ich za korelaty, a nie za składniki kulturowego dziedzictwa grupy, nie napotka za-

    zapewne trudności. Przedmioty, którym przypisujemy wartość indywidualną, znajdują

    się pod tym względem w innej sytuacji.

    Indywidualna postawa względem np. przedmiotu, utworu (np. „Pana Tadeusza”) nie wcho-

    dzi w skład dziedzictwa grupy. Chodzi przede wszystkim o postawy typowe dla poszcze-

    gólnych grup. Ogólnym elementem tych wszystkich dziedziczonych w poszczególnych

    środowiskach postaw jest poczucie wartości. Indywidualna wartość przedmiotu legitymuje

    właśnie troskliwe przechowywanie specjalnej postawy względem tego właśnie przedmio-

    tu. Na dziedzictwo kulturowe składają się dyspozycje o bardzo różnym stopniu konkretno-

    ści. Z jednej strony, mamy tam dyspozycje, które dotyczą bardzo szerokich klas przedmio-

    tów czy sytuacji, z drugiej strony - dyspozycje, które mogą odnosić się do jednego tylko

    przedmiotu, takiego np. jak Wawel czy jakaś rzeźba Dunikowskiego. Z jednej strony,

    wchodzą w grę tylko pewne ramowe wzory zachowania się w różnych sytuacjach, pewien

    „styl życia”, normy etyczne, ogólne upodobania, sposoby myślenia - z drugiej, środowisko

    kulturowe dysponuje nas do pewnych konkretnych przeżyć przekazując poszczególne sądy

    czy wyobrażenia oraz sposoby emocjonalnego reagowania na pewne konkretne ruchy i

    słowa czy na pewne przedmioty materialne, które się w danym środowisku przechowuje.

    Przekazywanie wzorów przeżyć o konkretnej treści należy do tych właściwości dziedzi-

    czenia kulturowego, którymi się ono różni od dziedziczenia w sensie biologicznym.

    Gdy mamy do czynienia z dorobkiem kulturalnym grupy społecznej, warto przypomnieć,

    że pewnego rodzaju postawa własności wchodzi także w skład dziedzictwa społecznego.

    Zarówno twórczość Mickiewicza i Kopernika, jak twórczość Beethovena lub Szekspira

    jest w pewien sposób objęta kulturowym dziedzictwem polskiego inteligenta. Jednak w

    stosunku do Mickiewicza i Kopernika dziedziczy ten inteligent pewien specyficzny ele-

    ment: jakieś poczucie własności (to są „nasi” twórcy). Poczucie kulturowej własności gru-

    powej różni się w dwojaki sposób od poczucia osobistej własności w sensie ekonomi-

    cznym: po pierwsze, jest to własność grupy społecznej, po drugie, to nie jest własność

    przekazywalna, nie ma ona charakteru ekonomicznego.

    1. Struktura i stratyfikacja społeczna

    Pojęcie struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy społecznej. Cechy konstytutywne klas. Dychotomiczny schemat struktury społecznej.

    J. Błuszkowski, Struktura społeczna

    SPOŁECZEŃSTWO → jest zbiorowością ludzi stanowiącą względnie autonomiczną i zamkniętą całość, wyodrębnioną na zasadzie terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej

    Społeczeństwo:

    STRUKTURA SPOŁECZNA → system stosunków, który daje sprowadzić się do trzech kategorii: stosunków zależności wzajemnych wynikających ze społecznego podziału pracy i funkcji, stosunków zależności jednostronnych wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń oraz stosunków hierarchii i gradacji

    Czynniki kształtujące strukturę społeczną:

    Dwa sposoby rozumienia pojęcia struktury:

    Podział struktury społecznej:

    MAKROSTRUKTURA → jest cechą społeczeństwa globalnego i wielkich struktur społecznych. Makrostrukturę tworzą klasy i warstwy społeczne, grupy społeczno - zawodowe, wielkie społeczności terytorialne, grupy wyznaniowe, naród, państwo oraz wzajemne zależności między nimi. Całości te mają charakter złożony, obejmując wiele poziomów organizacyjnych i szczebli zależności między różnymi rodzajami grup i instytucji społecznych

    MIKROSTRUKTURA → jest właściwością małych grup społecznych tworzących ponadindywidualne całości typu wspólnot rodzinnych, przyjacielskich i towarzyskich. Małe struktury społeczne oparte są na interakcjach bezpośrednich zachodzących między ich członkami. Cechą konstytutywną małych grup jest więź osobista i bezpośrednie oddziaływanie na siebie członków. Diady - związki dwuosobowe mające duże znaczenie w procesie tworzenia się grup

    Sieć więzi tworzących mikrostrukturę:

    SOCJOMETRIA → zajmuje się badaniem więzi społecznych w małych grupach

    SKŁAD SPOŁECZNY → obejmuje kategorie ludzi wyodrębnionych ze względu na jakieś ważne dla życia społecznego kryteria oraz odzwierciedla stosunki ilościowe między nimi

    FUNKCJONALNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

    ANOMIA → chaosu społeczno - kulturowy, spowodowany zanikiem norm w danej strukturze

    R. K. Merton wyróżnił 5 typów indywidualnego przystosowania:

    KONFORMIZM → zapewnia równowagę i ciągłość społeczeństwa, zorientowany jest na podstawowe wartości społeczne

    INNOWACJA → spowodowana jest szybkim dążeniem jednostki do sukcesu, związanym z wykorzystaniem środków instytucjonalnie zakazanych.

    RYTUALIZM → polega na odrzuceniu celów osiągnięcia wielkiego sukcesu i szybkiego awansu społecznego, ostra konkurencja powoduje niepokój o utrzymanie statusu, stwarza potrzebę bezpieczeństwa i powoduje działania zrutynizowane.

    WYCOFANIE → wyraża odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych. Jednostki pozostają w społeczeństwie, ale są w nim ludźmi autentycznie obcymi.

    BUNT → prowadzi do negacji celów i wartości uznawanych w społeczeństwie. Wyprowadza jednostki poza strukturę społeczną oraz skłania je do tworzenia wizji i wdrażania struktury społecznej zasadniczo przekształconej.

    Społeczeństwo globalne w dążeniu do utrzymania równowagi dzielą się na podsystemy wyspecjalizowane w spełnianiu 4 podstawowych funkcji:

    EKONOMIKA → wytwarza dochody oddane do dyspozycji społeczeństwa (funkcje adaptacyjne)

    POLITYKA → tworzy warunki konieczne dla osiągnięcia celów społeczeństwa jako systemu (funkcje mobilizujące)

    FUNKCJE INTEGRACYJNE → wiążą wartości kulturowe z motywacjami ludzi. Dzięki nim system może funkcjonować bez konfliktów wewnętrznych.

    FUNKCJE KULTYWOWANIA WZORÓW → i usuwanie napięć wewnątrz jednostek systemu.

    Funkcjonalna teoria społeczeństwa R. Dahrendorf'a:

    1. Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność)

    2. Każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą elementów (integracja)

    3. Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, zapewniając utrzymanie społeczeństwa jako sprawnie funkcjonującego systemu (koordynacja funkcjonalna)

    4. Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez ich członków wspólnych wartości (consensus)

    Integracyjna teoria społeczeństwa

    Konfliktowa teoria społeczeństwa

    Stabilność

    Chwiejność

    Integracja

    Konflikt

    Koordynacja funkcjonalna

    Dezintegracja

    Consensus

    Przymus

    DYCHOTOMICZNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

    WŁADZA EKONOMICZNA → wyraża się w przewadze ekonomicznej jednych ludzi nad drugimi. Przewaga ta wynika z władania środkami produkcji, pozwalając stosować przymus ekonomiczny wobec tych, którzy owych środków nie posiadają.

    WŁADZA POLITYCZNA → oznacza zdolność narzucania i wykonania decyzji, czyli wpływania na ludzi tak, aby zachowali się w sposób pożądany i oczekiwany.

    GRADACYJNA KONCEPCJA STRUKTURY SPOŁECZNEJ

    WARSTWA → w sensie stratyfikacyjnym jest grupą ludzi, którzy zajmują tę samą pozycję na określonej skali pionowej

    POZYCJA SPOŁECZNA → (wg M. Webera) oznacza położenie społeczne jednostek w społeczeństwie, wynikające z przypisywanych im praw i przywilejów, stylu życia i poważania społecznego.

    Dwie wersje schematu gradacji:

    PRESTIŻ → subiektywne kryterium stratyfikacji oparte na podstawach emocjonalnych i wartościujących związanych z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji - wykształceniem, zawodem, dochodami, zamożnością, rozmiarami konsumpcji czy stylem życia

    DEKOMPOZYCJA CZYNNIKÓW STATUSU SPOŁECZNEGO → rozbieżność pozycji zajmowanych przez różne grupy społeczne na poszczególnych skalach uwarstwienia, wywołująca napięcia i niezadowolenie społeczne (np. dotyczy to inteligencji zajmującej wysoką pozycję na skali wykształcenia a niską na skali dochodów)

    Przykład gradacji syntetycznej: (Pierre Bourdieu wprowadza cztery rodzaje kapitału)

    Posiadanie tych kapitałów warunkuje istnienie klas społecznych, w ramach których występują fakcje: (w obrębie klasy niższej, średniej lub wyższej)

    S. Ossowski, O strukturze społecznej

    1. Dychotomiczne wizje struktury klasowej.

    a) Jedni ponad drugimi

    Metafora pionowego uwarstwienia klas społecznych, jest powszechnym i uniwersalnym obrazem, który można traktować jako odbicie ustroju klasowego w świadomości społecznej. Przykładem może być św. Augustyn, gdy dowodził, że niewolnictwo, chociaż niezgodne z naturą ludzką, jest usprawiedliwione grzechami, które te naturę wypaczyły. Albo obrońcy poddaństwa chłopów w średniowieczu albo amerykańscy pastorzy, którzy argumentami z Biblii zwalczali „abolicjonistów”. Wedle „Koranu” stratyfikacja społeczna wywodzi się bezpośrednio z woli Allacha.

    Narzuca się przekonanie, ze najbardziej popularnym, a w każdym razie najbardziej doniosłym społecznie ujęciem społecznej stratyfikacji jest ujecie dychotomiczne: podział społeczeństwa na dwie główne grupy, na tych co są u góry, i tych, co na dole. Ta najprostsza postać stratyfikacji również znajduje oparcie w mitach religijnych i biblijnych, może być reprezentowana przez dychotomiczny podział społeczeństwa na ciemiężycieli i uciemiężonych ( wykorzystuje się często dwóch braci, jeden ”dobry”, drugi „zły”, np. Abel i Kain). Różne klasy różnie to interpretują:

    1. Lewellerzy- najbardziej radykalny obóz cromwellowskiej rewolucji- u nich Kain symbolizował posiadaczy ziemskich, czyli uprzywilejowanych ciemiężycieli

    2. Dla Kolberga- autora zbioru legend krakowskich- Kain stał się protoplastą pańszczyźnianego chłopa.

    Na gruncie chrystianizmu dychotomiczny obraz struktury społecznej zostaje transportowany w świat pozagrobowy. Metafora przestrzenna osiąga sens dosłowny w związku z topografia nieba i piekła: zbawieni wstępują do nieba, potępieni spadają w otchłań.

    b) Trojakie przeciwstawienia

    Wśród różnych sformułowań odnajdujemy trzy zasadnicze aspekty dychotomii, odpowiadające trzem kategoriom przywilejów „górnej” warstwy:

    1. Rządzący i rządzeni (czyli ci, którzy rozkazują, i ci, którzy muszą słuchać) -dotyczy ich zwrot „klasy panujące”

    2. Bogaci i biedni - „klasy posiadające” i „klasy nie posiadające”

    3. Ci, na których się pracuje, i ci, którzy musza pracować - „klasy eksploatujące” i „klasy eksploatowane”

    c) Pszczoły i trutnie

    Aspekt stosunków między warstwa uprzywilejowaną i warstwa upośledzoną, eksploatacja pracy klas upośledzonych, dominuje w świadomości rewolucjonistów i w ich propagandzie bojowej. Wyrosły z tego aspekty stosunków, np. marksistowska teoria „nadwartości”, czyli, ze jedna klasa ma możliwość przywłaszczenia sobie pracy innej klasy, dzięki temu, ze zajmują one różne miejsca w układzie gospodarstwa społecznego.

    Praca robotnika pomnaża bogactwa lub władzę tych, których bogactwo lub władza zmusza go do pracy na ich korzyść, ten właśnie dramatyczny krąg przedstawia Sherlley w wierszu „ Do mężów Anglii”, gdzie przeciwstawia pszczoły Anglii bezżądłym trutniom.

    d) Przymus ekonomiczny i niewolnictwo

    U Arystotelesa zasadnicze dychotomie w strukturze społecznej to podział na wolnych i niewolników: dychotomia wieczysta, która miała znajdować przyrodzoną podstawę w typach natury ludzkiej.

    W Imperium Rzymskim, poczynając od I wieku po Chrystusie, gdy liczba niewolników zmniejszała się, a ich sytuacje społeczne ulegały poprawie, powszechną uwagę przykuwał podział obywateli na posiadających( średnia i wielka „burżuazja”) i nie posiadających.

    W pismach ojców Kościoła podstawowy problem nierówności społecznej przebiega nie w płaszczyźnie wolny -niewolnik czy pan -niewolnik, lecz w płaszczyźnie ekonomicznej, według nich stratyfikacja społeczna zbudowana jest przede wszystkim na stosunkach posiadania. Dla nich podział na pracujących i nie pracujących jest konsekwencją tamtego przeciwstawienia.

    e) Klasy korelatywne

    Dychotomiczna koncepcja struktury społecznej to uogólnienie na całe społeczeństwo stosunku dwuczłonowego asymetrycznego, gdzie jedna strona jest uprzywilejowana kosztem drugiej. Społeczeństwo w tej koncepcji rozpada się na dwie klasy korelatywne i przeciwstawne w ten sposób, że każda z nich charakteryzuje stosunek każdego jej członka do osobników klasy przeciwnej. Stosunek ów przybiera wcześniej przytoczona trojaka postać.

    f) Warunki sprzyjające koncepcjom dychotomicznym

    1)czynnik psychologiczny: powszechna skłonność koncentrowania uwagi na tym, co krańcowe

    2)cechy struktury społecznej, które sprawiają, że pewne społeczeństwa są obiektywnie bliższe schematu dwudzielnego niż inne. N

    a gruncie społeczeństw nowoczesnych okolicznością taka jest wysoki stopień polaryzacji ekonomicznej, jaskrawe współistnienie bogactwa i nędzy.

    3)okoliczności, które sprawiają, że obraz dwudzielności struktury społecznej przemawia do pewnych klas społecznych albo sprzyja ich interesom. Niektóre z tych okoliczności to:

    -dla chłopa pańszczyźnianego społeczeństwo składa się przede wszystkim z panów i chłopów

    -dla robotnika fabrycznego - z robotników i kapitalistów. Kapitalistów takich sytuacjach inne grupy, o których wiadomo, ze także istnieją, spychane są na margines świadomości

    -w klasach uprzywilejowanych, gdy dominacja klasy jest mocno ustalona, np. w XVI wieku w Rzeczpospolitej Polskiej podział na szlachtę i nieszlachtę

    -w okresach walk społecznych - odwracanie uwagi od pozycji pośrednich pomiędzy ścierającymi się grupami.

    Jan Turowski „Socjologia. Wielkie struktury społeczne”

    1. Klasy i warstwy społeczne - koncepcje teoretyczne.

    1. Zróżnicowanie społeczne

    Pojęciem zróżnicowania społecznego określamy elementarne fakty odmienności i różnic występujących wśród członków danego społeczeństwa. Można wyróżnić co najmniej cztery zasadnicze rodzaje tych różnic:

    -różnice biologiczno-fizyczne

    -różnice demograficzne

    -różnice psychiczne

    -różnice społeczne

    Cechy wymienione jako ostatnie, cechy społeczne, są bezpośrednią podstawą kształtowania się zbiorowości społecznych: klas, warstw społecznych, grup zawodowych, i stanowią jednocześnie podstawy wyodrębnienia w strukturze(budowie) społeczeństwa pewnych części tej struktury, takich jak struktura klasowa, warstwowa czy zawodowa społeczeństwa, pojęte jako układy tych grup i relacje zachodzące miedzy nimi.

    W naukowym ujmowaniu klas i warstw społecznych jako części struktury społeczeństwa trzeba przede wszystkim odciąć się od potocznego nazewnictwa, w którym termin „klasa” oznacza jakąś liczbę ludzi wyodrębnioną ze względu na dowolnie przyjęte kryterium.

    1. Ekonomiczne ujęcia klas społecznych

    Orntacja ekonomiczna upatruje źródło powstania i istnienia klas wyłącznie w warunkach ekonomicznych, ekonomicznych rozwoju gospodarczym społeczeństw. Obejmuje ona trzy rodzaje stanowisk teoretycznych wyjaśniających zjawisko klas społecznych:

    1. Stanowisko „ogólne”

    Ujmuje ono klasy społeczne jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji, jakie rozwinęły się w okresie industrializmu w Europie

    Społeczny proces produkcji dóbr i usług uległ w XX wieku ogromnym zmianom. Te zmiany w sposobach wytwarzania zmieniają też strukturę klasowa. Współcześnie, bowiem nie tyle właściciele środków produkcji, co więcej, nie tyle właściciele akcji, posiadacze, ile menedżerowie, technicy i technologowie produkcji, eksperci, projektanci, decydenci oraz politycy rozstrzygają o produkcji, inwestycjach, rozdziale dóbr i usług. W ten sposób doszło do wytworzenia się z jednej strony klasy decydentów, decydentów decydentów drugiej- klasy biernych wykonawców, konsumentów.

    1. Stanowisko marksistowskie

    Według Karola Marksa społeczeństwa ludzkie poza okresem struktury pierwotnej były społeczeństwami klasowymi. Podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki wytwórczej i podziałem pracy i środków produkcji. Klasy społeczne w ujęciu materializmu historycznego, są to wielkie zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących z pracy najemnej. Stad też podstawowy podział to podział na klasę posiadającą i klasę robotniczą.

    Klasy społeczne są zjawiskiem historycznym, a mechanizm zmian struktury klasowej jest związany w ostatecznej instancji z postępem technicznym i rozwojem sił wytwórczych.

    Wytwórczych doktrynie marksistowskiej głoszona była koncepcja dwóch faz powstania i rozwoju klasy społecznej. Pierwsza faza tak zwana klasy „ w sobie”, oznacza okres, w którym ludzie znajdują się - w skutek zmian w sposobie produkcji - w określonym stosunku do środków produkcji, ale nie są świadomi swego położenia wspólnego i wspólnych interesów. Następnie faza druga, faza „klasy dla siebie”, gdy ludzie uzyskują świadomość odrębności interesów i działania podejmują działania zmierzające do zmiany swego położenia klasowego. Współcześni marksiści odrzekają się od tego, uważają, że wyzysk klasy pracującej dokonuje się nie w drodze stosowania przymusu politycznego, ale ekonomicznego; że struktura klasowa nie jest prosta, ale złożona ale wymaga uzupełnienia przez wprowadzenie zjawiska warstw w społecznych- struktur społecznych nie opartych na własności środków produkcji (wolne zawody, urzędnicy, inteligencja ).

    1. Stanowisko Maxa Wezera

    Stał on na stanowisku realnego istnienia klas społecznych, uważał on, że genezy zjawiska klas społecznych oraz określenia ich socjologicznego charakteru należy poszukiwać w strukturze ustroju kapitalistycznego. Według niego fabryki - przedsiębiorstwa produkcyjne, obejmujące różne dziedziny życia gospodarczego, powodują na wilka skalę oddzielenia kapitału od pracy, z jednej strony przedsiębiorców, organizatorów i właścicieli fabryk, a z drugiej strony robotników sprzedających swa pracę.

    Klasy społeczne - zespoły osób o „różnych szansach życiowych”, czyli różnych możliwościach otrzymywania towarów i usług na rynku i co za tym idzie - o różnych doświadczeniach życiowych, które zależą od wyobrażeń rynkowych. Klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy ( wyróżnił kasy zarabiające i klasy posiadające). Max Weber wielokrotnie zaznaczał, że klasy społeczne nie są grupami społecznymi. Są one ugrupowaniami, które stanowią podstawę wspólnych zbiorowych działań, powstawania związków, zrzeszeń, ale klasy społeczne nie wytwarzają wewnętrznej organizacji.

    1. funkcjonalne teorie klas społecznych

    Upatrują źródło uwarunkowania klas społecznych w strukturze organizacyjnej i koniecznościach funkcjonowania każdego historycznego społeczeństwa.

    Wychodzą od stwierdzenia, że w historii - poza prymitywnymi małymi społecznościami - społeczeństwa ludzkie nie były nigdy bezklasowe. We współczesne socjologii występuje kilka wersji orientacji funkcjonalnej w ujmowaniu klas społecznych:

    1. Stanowisko Kingsleya Davisa i Wilberta E. Moore'a - każde społeczeństwo, aby mogło funkcjonować, tzw. Realizować swe zadania, rozwijać się, zaspokajać potrzeby ludności itp., musi być instrukturalizowane, czyli tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać je między ludzi.

    Nagrody - korzyści i ich rozdział, jako korzyści przypisane do pozycji stają się częścią systemu społecznego : Są stratyfikacja.

    Według nich nowożytne społeczeństwa zachodnie charakteryzuje zróżnicowanie społeczne „ o klasach otwartych” nie oznacza to braku nierówności społecznych, ale przeciwnie oznacza, że nierówności społeczne istnieją, podkreśla się natomiast istnienie równości szans.

    1. Stanowisko Talcotta Parsonsa - nowoczesne społeczeństwo jako generalny system społeczny jest ustrukturalizowane, tzn. składa się z wielu podsystemów. Takim ważnym podsystem jest system zawodowy w społeczeństwie, uwarunkowany podziałem pracy i specjalizacją czynności. Warunkuje on współwystępowanie systemu wzajemnej wymiany dóbr i usług między ludźmi, wykonywującymi różne wyspecjalizowane role zawodowe ; system wymiany z kolei jest powiązany funkcjonalnie z systemem własności. Cały ten układ systemów: zawód - wymiana - własność, stanowi tzw. Układ instrumentalny społeczeństwa.

    1. Warstwy społeczne w ujęciu Maxa Wezera

    Warstwy społeczne są najogólniej rozumiane jako zbiory ludzi, które uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Dla ich określenia został też przyjęty termin - stratyfikacja, wskazujący na pewnego rodzaju układ pionowy tych warstw.

    Według Webera podstawą wyodrębnienia warstw jest położenie, miejsce w hierarchicznej strukturze społeczeństwa - status społeczny. Warstwy społeczne zawierają pewne typowe komponenty życiowych losów jednostki, które związane są z negatywna bądź pozytywną oceną, z określonym prestiżem przyznanym osobom zajmującym dany rodzaj pozycji.

    Warstwy społeczne możemy określić jako:

    Jan Szczepański stwierdza, że warstwa społeczna oznacza określony zbiór ludzi, mniej lub więcej wyraźnie oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej.

    Warstwy społeczne Są, więc tworami połączonymi pewna więzią wewnętrzną i poczuciem wspólnej przynależności, maja w luźny sposób zarysowana zasadę odrębności, która znajduje wyraz w przybieraniu postaw wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw. Studia wykazały, że u podstaw stratyfikacji tkwią dwa rodzaje uwarunkowań:

    1)uwarunkowania strukturalne, zwane też obiektywnymi, stanowią czynniki, cechy, elementy położenia jednostki, takie jak: wysokość dochodów, wykształcenie, zawód i stanowisko w zawodzie, które podlegają ocenie

    2) uwarunkowania świadomościowe - decydująca rolę odgrywają czynniki świadomościowe, tzn. subiektywne, a ściślej określając - uznawane w danym społeczeństwie systemy wartości.

    Jan Turowski, Klasy i warstwy społeczne - zagadnienia teoretyczne

    Rodzaje różnic społecznych:

    W naukowym ujmowaniu klas wyróżniamy orientację:

    Ekonomiczne ujęcie klas społecznych:

    Stanowisko ogólne:

    Stanowisko marksistowskie:

    Klasy społeczne wg Lenina:

    Dwie fazy powstawania klas:

    INTERPRETACJA ANALITYCZNA → pogląd współczesnych marksistów zakładający pierwszeństwo społecznemu podziałowi pracy jako czynnika rozwoju społecznego a nie własność środków produkcji

    Stanowisko Maxa Webera:

    Klasy wg Maxa Webera:

    Funkcjonalne ujęcie klas społecznych:

    Ogólna teoria stratyfikacji (K. Davis, W.E. Moore):

    Stanowisko T. Parsonsa:

    Warstwy społeczne:

    Warstwa społeczna (wg Maxa Webera) → to zbiór ludzi, który uznaje siebie i jest uznawany przez innych za wyższy lub niższy społecznie ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Warstwy są grupami, posiadającymi określony poziom prestiżu oraz reprezentują określony styl życia.

    Warstwa społeczna (wg Jana Szczepańskiego) → to zbiór ludzi, mniej lub bardziej oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej. Przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, stylu życia, wyobrażenia.

    Dystans społeczny (wg Jana Szczepańskiego) → zakres styczności, w jakie jednostka danej warstwy może wchodzić z jednostkami z innych warstw społecznych.

    ŁAD I KONFLIKT SPOŁECZNY

    Społeczeństwo też ulega podobnym teoriom jak grupa społeczna:

    -teoretycy konfliktu

    -koncepcje psychologiczne

    -darwinizm społeczny: główną motywacją działań jest instynkt przetrwania, gen agresji, w wyniku eliminacji słabszych jednostek powinniśmy dążyć do społeczeństwa idealnego

    -koncepcje psychonalityczne - Sigmund Freud

    -sfera id (nieświadome popędy)

    -sfera ego (umożliwia życie, łagodząc konflikty)

    -sfera superego - jest to zinternalizowany system wartości

    Wyróżnił od popędy życia (seks, przyjemność, przetrwanie) i popędy śmierci, między którymi trwa konflikt. O naszym życiu decyduje socjalizacja pierwotna. Ujawnia sie wtedy naturalna miłość do przeciwnej płci (zwłaszcza do rodzica przeciwnej płci), a dezaprobata, zawstydzenie powoduje kompleksy. Pojawia się skłonność do destrukcji lub autodestrukcji. Popędów nie można zlikwidować, można je stłumić, można im znaleźć zastępcze rozładowanie w społecznie akceptowalnej formie: walka konkurencyjna, sport, dyskoteka. Konflikt wynika z człowieka, a kultura jest źródłem cierpienia.

    -koncepcje psychologów tłumu

    Gustav Le Bond porównał zbiorowość do kobiety, uważał, że w tłumie objaiwa się natura człowieka: agresja, histeria, emocjonalność, uległość wobec siły, ukierunkowanie na cel. Tłum widzi więcej niż poszczególni uczestnicy. Czuje to samo, widzi to, co chce widzieć. Po audycji Wellsa dotyczącej ataku kosmitów wybuchła panika, ludzie przekonani o prawdziwości programu popełniali samobójstwa. Do tłmu należy przemawiać quasi-informacyjnie, nie ma dobra i zła, a jest tendencja do przyjęcia powtarzanych haseł. Tłum należy rozproszyć, poruszyć ich plotką, rozbić jedność. Zlikwidowanie przywódcy nie zawsze daje dobre rezultaty - tłum bowiem walczy za przywódcę.

    -funkcjonaliści

    -głoszą, że trzeba ograniczać konflikty,

    -Smith wierzył w niewidzialną rękę porządku, jako cechę pozytywną uważał egoizm, chciał ograniczyć władzę;

    -Hobbes negatywnie postrzegał egoizm, nawoływał do podporządkowania się władzy,

    -Merton Robert nawoływał do likwidowania sprzeczności kulturowej, uważał bowiem, że isnieją narzucane całemu społeczeństwu wartosci, któ®e nie sa dostępne dla wszystkich (sukces, pieniądze, indywidualizm). Z konfliktu pomiędzy środkami i wartościami pochodzą dewiacje:

    1.konformizm: dążymy do wartości za pomocą nie wystarczających środków, którymi dysponujemy

    2.innowacja: uznajemy wartości, szukamy innych, często nielegalnych środków

    3.rytualizm: lekcewazymy wartości, działamy według ustalonych schematów

    4.wycofanie: rezygnujemy ze środków i wartości - samobójcy np.

    5.bunt: odrzucamy i środki i wartości, szukamy nowych

    8. Naród i procesy narodotwórcze.

    Pojęcie narodu. Naród w sensie etnicznym i politycznym. Czynniki narodotwórcze. Świadomość narodowa. Stereotypy narodowe. Konflikty etniczne we współczesnym świecie - etnizacja polityki.

    FORMOWANIE SIĘ TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ

    NARÓD - specyficzna grupa społeczna, powiązana więzią naturalną i emocjonalną, dążącą do posiadania państwowości, świadomość wspólnego pochodzenia, przeświadczenie o wspólnych cechach fizycznych i psychicznych (charakter narodowy).

    Każda definicja narodu odwołuje się do innych członków, istnieje też wiele pojęć pokrewnych takich jak grupa etniczna (brak dążenia do poństwowości), plemię, lud, społeczeństwo, państwo.

    NARÓD jest wspólnotą ludzi złączonych więzią naturalną (ludzie uważają, że są członkami narodu, za dzieci “uważają” rodzice, poza pozostają tzw. ludzie pogranicza)

    NARÓD łączy się z państwem, czyli wspólnotą gospodarczą i polityczną (lub pragnieniem własnej państwowości)

    NARÓD w aspekcie obiektywnym to łańcuch pojęć: wspólnota terytorium i języka, (oznacza też istnienie ojczyzny prywatnej (hajmat = miejsce zamieszkania) lub ideologicznej (Vaterland = pochodzenie)) wspólnota kulturowa, wspólne pochodzenie, charakter narodowy, historia i wspólne dzieje.

    NARÓD w aspekcie subiektywnym to poczucie przynależności narodowej, stereotypy wyglądu zewnętrznego i modele zachowań, prowadzące do ukształtowania tożsamości narodowej.

    Ojczyzna to zespół wartości związanych z określonym terytorium. Więzi państwowe czasami były wytwarzane bez państwowości. A poprzez utrwalenie głoszenia, że państwo to naród, umacnia sie więź narodowa w istniejącym państwie.

    TOŻSAMOŚĆ JEDNOSTKI to własne wyobrażenie o sobie.

    TOŻSAMOŚĆ OSOBISTA to świadomość posiadania “ja” innego od innych ludzi.

    TOŻSAMOŚĆ SPOŁECZNA to poczucie przynależności do innych.

    TOŻSAMOŚĆ NARODOWA zaczyna odgrywać rolę, gdy akceptujemy otaczające nas społeczeństwo.

    TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA to hołdowanie pewnym wzorom.

    BADANIE POCZUCIA TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ

    -poczucie przynależności

    -poczucie odrębności (my i oni)

    -poczucie wyższości

    -etnocentryzm (postrzeganie rzeczywistości poprzez pryzmat własnej grupy), ksenofobia (nienawiść wobec innych narodów + etnocentryzm).

    Własną grupę (obojętnie jaką) postrzegamy jako heterogeniczną, inne jako homogeniczne.

    STEREOTYPY NARODOWE

    Stereotyp - jest rodzajem postawy wobec rzeczywistości społecznej, w której element poznawczy jest specyficznie zdeformowany. Najczęściej są budowane w odniesieniu do grup społecznych i etnicznych, klasowych, zawodowych, lub związanych z określoną płcią.

    Stereotypy są przekazywane jednostce przez społeczeństwo we wczesnym okresie życia.

    Stereotyp etniczny - najczęściej spotykany rodzaj stereotypów, odnoszących się swoją treścią do grup etnicznych (innych narodów lub mniejszości narodowych). Może być albo

    1. zbyt dużym uproszczeniem reprezentacji typowych cech członków grupy etnicznej (B) fałszywym twierdzeniem powtarzanych wiele razy i przyjęty przez wielu ludzi za ogólną prawdę. Użycie stereotypów często niesie niezrozumienie i rani uczucia. Stereotypy etniczne zwykle są niedokładne, obraźliwe i są podstawą dyskryminacji i rasizmu.

    Błuszkowski, „Stereotypy narodowe w świadomości Polaków”

    I Autor bada stereotypy narodowe funkcjonujące w świadomości Polaków. Stara się przy tym odpowiedzieć na pytanie jakim jesteśmy narodem:

    1. pierwsza hipoteza zakłada, ze Polacy są społeczeństwem otwartym wobec innych, tolerującym odmienność i wielość tożsamości etnicznych, dopuszczającym zapożyczenia z innych kultur narodowych, będące koniecznym warunkiem modernizacji kraju

    2. druga hipoteza zakłada, że Polacy są społeczeństwem zamkniętym, etnocentrycznym, uznającym separatyzm kulturowy za skuteczny sposób zachowania ich tożsamości narodowej

    Autor nie odpowiada jednoznacznie na postawione pytanie o charakter naszego społeczeństwa. Wykazuje jednak, że skłonność nr.1 jest korzystniejsza, gdyż w przypadku Polski, postawa taka ułatwiałaby likwidację opóźnień i dystansu cywilizacyjnego wobec krajów wysokorozwiniętych. Ponadto autor wykazuje, że skłonność nr.1 jest uwarunkowana etnicznie. Zatem mobilizacja społeczeństwa, ukierunkowana na rozwój społeczny, polityczny, gospodarczy, jest zależna od wyposażenia etniczno-politycznego narodu. Niestety skłonność nr.1 może rodzić obawy o możliwą utratę tożsamości etniczno-kulturowej, stając się źródłem partykularyzmu (dążenie do odcięcia, uniezależnienia) narodowo-państwowego, postaw etnocentrycznych oraz niechętnego stosunku do zmian systemowych- czyli skłonność nr. 1, może prowadzić do skłonności nr.2.

    II „Autostereotyp narodowy jako korelat tożsamości zbiorowej narodu”- tytuł podrozdziału. W tej części swojego wywodu, autor powołuje się na autorytet w danej dziedzinie- W. Lippmanna. Lippnann wymienia model (system) stereotypów: Autostereotyp- stereotyp będący obrazem własnej grupy (podmiot i przedmiot autostereotypu jest ten sam). Heterostereotyp- obraz jednej grupy utrwalony w świadomości innej grupy(podmiot postrzegający i przedmiot postrzegany są różne).

    Otóż wg. Lippmanna autostereotypy są b. istotną częścią tożsamości narodowej, gdyż dają gwarancję poczucia własnej wartości, pozycji i praw w świecie. Zatem autostereotyp zajmuje centralne miejsce w systemie stereotypów, wypełniając ważne funkcje autoidentyfikacyjne i obronne. W rezultacie autostereotyp jest obrazem własnym, w którym odtwarzamy i chronimy swą tożsamość.

    Autostereotyp jest wytworem kultury symbolicznej i podlega dwóm kryteriom: semiotycznemu i aksjologicznemu. Zgodnie z kryterium semiotycznym autostereotyp obejmuje takie zachowania ludzi, które są znakami rozpoznawczymi, samookreślającymi grupę. Zgodnie z kryterium aksjologicznym, autostereotyp jest wartością, którą grupa wyznaje i kultywuje. Zatem autostereotyp tworzy obraz grupy z jednej strony, z drugiej strony wyraża grupowe dążenia i interesy.

    Wg A. Kłoskowskiej w naszych głowach istnieją mapy grup narodowych, ułatwiające poruszanie się w świecie obcych kultur. Wynika stąd zależność między postrzeganiem siebie i innych. Inaczej mówiąc- poznając siebie i tworząc obraz własnej grupy narodowej w formie autostereotypu, czynimy to na tle wyobrażeń o innych grupach narodowych, (heterostereotypów). Zatem lippmanowski „system stereotypów” powstaje w kontekstowej zależności- postrzegania siebie i otoczenia. Taka kontekstowa zależność stereotypów ma 2 wymiary: 1. poszukiwanie podobieństw i różnic między autostereotypem i heterostereotypami, 2. współzależności percepcyjne między heterostereotypami różnych narodów. Wbrew pozorom badanie kontekstowe ukazuje zarówno skłonności percepcyjne, postawy jak i reakcje emocjonalne. „Stereotypy mówią i o tych, co w nie wierzą, i o tych, których dotyczą” (A. Kołakowski).

    W strukturze postrzegania otoczenia narodowo-państwowego przez Polaków znajduje się grupa 21 narodów, które są im znane i uznawane za ważne. W pierwszej kolejności Polacy wymieniają społeczeństwa krajów w bezpośrednim sąsiedztwie Polski: Białorusinów, Czechów, Litwinów, Niemców, Rosjan, Słowaków, Ukraińców. W drugiej kolejności wymieniają społeczeństwa sąsiedztwa europejskiego Polski: Anglików, Austriaków, Francuzów, Hiszpanów, Holendrów, Szwedów, Węgrów, Włochów. Te 15 społeczeństw tworzy europocentryczną strukturę postrzegania Polaków. Jeżeli uwzględnimy jeszcze inne znane narody- Amerykanów, Kanadyjczyków, Żydów (cyw. Zachodnie), Turków (pogranicze Europy i Azji), stworzymy euroatlantycką strukturę postrzegania Polaków. Dla pełniejszego obrazu należy dodać jeszcze- Japończyków (wysoki poziom cywilizacyjny) i Chińczyków (najliczniejszy naród świata).

    Wyodrębnienie grupy narodów znanych i ważnych dla Polaków było istotnym elementem badań nad autostereotypem narodowym. Należało przy tym wykazać genezę i funkcje polskiego autostereotypu, a także porównać jego treść z zawartością heterostereotypów. Takie porównania pozwoliły odpowiedzieć badaczom na pytanie czy jest to układ odniesienia pozytywnego, czy negatywnego, a zatem dawało odpowiedz na pierwsze pytanie- czy Polacy są narodem otwartym czy zamkniętym.

    Kłoskowska pojęcie autostereotypu narodowego wiąże z pojęciem tożsamości narodowej („utrwalone i przekazywane z pokolenia na pokolenie wzory kulturowe autopercepcji wspólnoty narodowej, należące do zakresu symbolicznej kultury, będące przekazywalną innym narodom oraz niezbywalną własnością tej wspólnoty” Błuszkowski) .

    Bokszański prowadząc badania tożsamości wspólnot narodowych, stwierdził iż istnieją dwie różne podstawy określenia tożsamości- grunt antropologiczny, uznający kulturę za podstawę zbiorowej tożsamości, gdyż kultura spaja zbiorowość, dyktuje styl, wzory i wartości kulturowe oraz reakcje emocjonalne i umysłowe członków danej zbiorowości, -grunt socjologiczny , który tożsamość narodową traktuje w trybie teoretycznym, doktrynalnym, niekiedy ideologicznym i politycznym, a przedmiotem badania czyni grupy społeczne, nadające kształt danej tożsamości narodowej.

    Mimo wszystko tożsamość narodowa nie może być używana jako kategoria analityczna, gdyż jest to byt idealny w weberowskim rozumieniu- jest ona abstrakcyjnym pojęciem. Lecz stanowi także „autoidentyfikację kolektywną wspólnoty narodowej”, „jest następstwem samoistnego, aktywistycznego, procesu autoidentyfikacyjnego zachodzącego w zbiorowości narodowej, opierającej swa odrębność i pozostawanie tą samą zbiorowością na samowiedzy, samookreśleniu i samo-umiejscowieniu w otoczeniu narodowo-państwowym”. (cyt. z Błuszkowskiego).

    Rodzaje tożsamości narodowej wg Kołakowskiego- historyczna, antycypacyjna. Tożsamość historyczna narodu opiera się na pamięci narodowej, w której utrwalone są jego początki i późniejsze dzieje. Tożsamość antycypacyjna- dotyczy pojmowania przez naród nadchodzącej przyszłości (jakim narodem chciałby być wśród innych narodów, jak postrzega swoje szanse i zagrożenia). Podążając za myślą Kołakowskiego, Błuszkowski wyciąga tezę, iż zrekonstruowanie obrazu narodu z punktu widzenia jednostki, doprowadzi do stwierdzenia, iż „ Autostereotyp narodowy jest korelatem empirycznym tożsamości narodowej”(czyli po prostu: tożsamość narodowa widziana oczami jednostki to autostereotyp narodowy). Stąd też możemy wyodrębnić (wciąż nawiązując do badań Kołakowskiego) autostereotyp tradycyjny i autostereotyp historyczny.

    III. Autostereotyp tradycyjny - ukształtowany w przeszłości, niezbywalny składnik autostereotypu, zapewnia ciągłość poczucia odrębności narodowej w przeszłości i teraźniejszości. Polacy swoją odrębność i swoistość narodową, jako elementy świadomości zbiorowej wymieniają- nadużywający alkoholu, wierzący, ceniący życie rodzinne, honorowy, rozrzutny, odważny, leniwy, lekkomyślny, uczynny, niezdyscyplinowany.

    Autostereotyp Polaka w znacznym stopniu różni się od stereotypu typowego Europejczyka. Polacy przypisują sobie wartości wspólnotowe (narodowe, religijne, rodzinne). Z kolei u Europejczyków dostrzegają orientację indywidualistyczną- ważniejsza jest dla nich praca niż rodzina, dążą do osiągnięcia sukcesu, są bardziej zaradni, są oszczędni, żyją w lepszych warunkach, są lepiej wykształceni. Ponadto autostereotyp Polaków wykazuje ogromną trwałość tradycyjnego obrazu własnego tkwiącego w narodowej samoświadomości! Na taki stan wpłynął w szczególności okres utraty niepodległości. Wówczas wykształcała się świadomość narodowa Polaków! Głównie dlatego iż istniała potrzeba samookreślenia i obrony narodowej tożsamości. Państwa zaborcze zmierzały do wykorzenienia tradycji narodowych i do narzucenia obcego języka czy kultury, ale osiągnęły odwrotny skutek- naród zaczął dążyć do niepodległości. Ukształtowała się świadomość powstańcza, a wiek XIX ukształtował ponadto tożsamość narodową Polaków w postaci tyrtejskiej (literatura romantyczna, walka za ojczyznę, polski patriotyzm znany w całej Europie). I tak, ówczesny lęk o utrzymanie narodowej tożsamości, dziś skutecznie wyparł możliwość podjęcia wysiłku modernizacyjnego kraju, który podniósłby Polskę na wyższy poziom cywilizacyjny.

    Zatem tradycyjny autostereotyp Polaków ma postać patriotyczno-heroiczną. Idee niepodległościowe, ukształtowane w XIX wieku, wyrażające się w zawołaniu Bóg- Honor- Ojczyzna, stały się podstawą zbudowania własnego obrazu w okresie porozbiorowym, a także nadal stanowią ważny składnik polskiego autostereotypu. Ów tradycyjny stereotyp nawiązuje do trzech sylwetek: Polaka- katolika, Polaka- patrioty, Polaka- człowieka honoru.

    Polak- katolik. Religijność ma znaczącą pozycję w strukturze autostereotypu Polaków. Wynika to z historycznych wydarzeń- religię zespolono z patriotyzmem (przez co stworzono- emocjonalną motywację do wyrzeczeń i poświęceń dla narodu, oparcie w wierze, nadzieję na lepszą przyszłość; kościół umożliwiał kultywowanie polskości i spajał naród w nieszczęściu). Konstytucja 3 Maja uznawała wiarę rzymsko-katolicką za panującą religię narodową, zabraniała odejścia do innej wiary, pod karą apostazji.

    Polak- patriota. Ten składnik autostereotypu dawał poczucie przynależności i więzi z polską zbiorowością narodową. Motywował do odzyskania narodowej autonomii. Polski patriotyzm ukształtował się w tradycji romantycznej- bohater-powstaniec, gotowość do poświęceń, śmierć na ołtarzu ojczyzny. Dlatego przez ostatnie 200 lat, z ideą niepodległościową zdecydowanie przegrywała idea wydobycia kraju z zacofania cywilizacyjnego! Modernizacja została zepchnięta na dalszy plan, europeizacja i demokracja przegrywały z przywiązaniem do języka i obyczajów przodków. Stąd postawy obronne i etnocentryczne!

    Polak- człowiek honoru. Honor jest dla Polaków synonimem godności. W autostereotypie występuje jako symbol i wartość narodowa, jest utożsamiany z dumą narodową. Honor i duma narodowa kompensowały brak własnej państwowości, stanowiły rodzaj samoidealizacji zbiorowości narodowej, pobudzały wiarę w odzyskanie wolności. Pojęcie honoru odnosiło się w przeszłości do szlachty, a opisywało cechy rycerskie- odwagę, męstwo, waleczność. Stopniowo cechy te rozprzestrzeniły się na pozostałe grupy narodowe. A w czasach niewoli mentalność szlachecka okazała się dobrym podłożem do pielęgnowania poczucia narodowej godności. Lekkomyślność, szeroki gest, rozrzutność (wzór szlacheckiej pańskości) zaspokoiły potrzebę wielkości członków upokorzonego narodu i utrzymały poczucie narodowej tożsamości.

    Jak widać autostereotyp Polaków doby współczesnej jest nasycony w dominującym stopniu treściami etnocentrycznymi, zorientowanymi na zachowanie odrębności kulturowych i tożsamości kulturowej w takiej postaci, która nie jest w stanie motywować do szybkiej i skutecznej modernizacji . Wzory Polaka- patrioty, Polaka- katolika, Polaka- człowieka honoru, połączone z kultywowaniem życia rodzinnego i ciągłością tradycji narodowych, nie pozwalają odpowiedzieć pozytywnie na pytanie- „Jakim narodem są Polacy- otwartym czy zamkniętym?”. Jednak przyszłość Polski, spleciona z przyszłością europejską wymaga przyspieszenia zmian. Zatem Polacy powinni czym prędzej przejść ewolucję samoświadomości narodowej od autostereotypu tradycyjnego do autostereotypu antycypacyjnego.

    IV. Autostereotyp antycypacyjny Polaków - odnosi się on do postrzegania swojego narodu w przyszłości. Nie oznacza to odrzucenia autostereotypu tradycyjnego, możliwe jest współwystępowanie lub synteza obu autostereotypów.

    W przypadku Polaków występują przesłanki do ukształtowania się nowego typu samoświadomości, która sprzyjałaby wyzwaniom cywilizacyjnym kraju i jednoczącej się Europy. Zrastanie się europejskiej wspólnoty państwowej jest konieczne, lecz pojawiają się problemy pomiędzy państwowym obywatelstwem, a świadomością narodową. Otóż kraje wspólnoty są nadmiernie przywiązane do tradycyjnej suwerenności narodowej, a to utrudnia procesy zrastania wspólnoty. W efekcie UE nie posiada przykładowo europejskiej opinii publicznej, która dodatkowo stymulowałaby procesy integracyjne na naszym kontynencie.

    Otwartość postawy narodowej można określić za pomocą prostego badania- kryterium akceptacji bądź odrzucenia nowej identyfikacji narodowej (A. Kłoskowska) Czyli respondentom zadawano pytanie- „ Gdyby nie był(a) Pan(i) Polakiem (polką), do którego narodu chciał(a)by Pan(i) należeć?”. Większość Polaków deklaruje postawę otwartą na inne narody. Najczęściej preferowane identyfikacje państwowe- amerykańska (25,2%), niemiecka(22,4%), francuska(19,6%), włoska(13,1%), angielska(12,2%), kanadyjska(10,8%), szwedzka(9,0%), holenderska(8,9%), hiszpańska(7,0%)...Otwarci więc jesteśmy na kraje rozwinięte gospodarczo cywilizacji euroatlantyckiej, do tych też krajów Polacy deklarują najwyższy stopień otwartości i zbliżenia. Dystans Polacy deklarują do Chińczyków i Żydów, a największy dystans mają do Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, Turków.

    Najwyżej ocenianymi narodami są przez Polaków narody cywilizacji euroatlantyckiej(podobnie jak w teście nowej identyfikacji narodowej).

    Autostereotyp antycypacyjny Polaków jest tworzony przez- 1.porównanie treści tradycyjnego autostereotypu Polaka z treścią heterostereotypów (określanie różnic i podobieństw) 2. możliwość przejęcia przez Polaków cech narodów da których aspirują.

    Typy narodów rozróżniane przez Polaków pośród heterostereotypów: narody demiurgiczne-tworzące historię (np. Amerykanie- aktywni, bogaci, nowocześni, przedsiębiorczy, Japończycy-pracowici, nowocześni, postępowi, zdyscyplinowani). Narody będące dobrymi gospodarzami. (np. Szwedzi- czyści, bogaci, gospodarni, lubiący porządek, Niemcy- lubiący porządek, bogaci, zdyscyplinowani). Narody ludyczne- lubiące się bawić (np. Francuzi- kulturalni, lubiący się bawić, inteligentni, towarzyscy, bogaci, Włosi- weseli, lubiący się bawić, towarzyscy, rozrzutni, otwarci, lekkomyślni). Narody oparte na tradycji- (np. Anglicy- konserwatywni, bogaci, oszczędni, tradycjonalistyczni, egoistyczni, honorowi, zarozumiali, inteligentni, kulturalni, Żydzi- wierzący, oszczędni, zamknięci, fanatyczni, tradycjonalistyczni, zarozumiali, stroniący od zabawy). Narody zacofane (jako taki postrzegają się Polacy, Białorusini- biedni, nadużywający alkoholu, zacofani, niegospodarni, bierni, leniwi, niewykształceni, nieprzedsiębiorczy).

    Jak wypadają podobieństwa i różnice autostereotypu Polaków wobec heterostereotypów innych narodów? Otóż okazuje się, że Polacy nie postrzegają się ani jako naród ludyczny, demiurgiczny, ani nie są dobrym gospodarzem, ani nie uważają do końca, że są narodem zacofanym. Polacy postrzegają siebie jako naród oparty na swoistej tradycji (religia, cnoty patriotyczne, wybujałe poczucie godności narodowej)dającej im poczucie wartości, połączonej ze stylem ludycznym, a właściwie biesiadnym, połączonym z nadużywaniem alkoholu, a także takie cechy jak- rozrzutny, leniwy, lekkomyślny. A takiemu wybujałemu poczuciu godności towarzyszy kompleks niższości (sprzeczność!!!) wobec narodów ludycznych, demiurgicznych, będących dobrymi gospodarzami i takich opartych na tradycji.

    Sprzeczność ta jest trwale się utrzymująca, ale może zostać usunięta poprzez tworzenie się nowego autostereotypu, w wyniku aktualizacji autostereotypu antycypacyjnego. Jak wiemy, jest to możliwe, gdyż obraz otoczenia narodowo-państwowego Polaków jest bipolarny: zachodnie społeczeństwa postrzegamy pozytywnie, a wschodnie negatywnie! Widzimy zatem kontrast i wiemy, w którym kierunku dążyć- silnie aspirujemy do bycia społeczeństwem zachodnim. Stwarza to psychologiczne przesłanki do przyjmowania cech i wartości przypisywanych owym społeczeństwom. Wówczas znikną również sprzeczności między wybujałym poczuciem godności, a kompleksem niższości. Cały ten proces będzie stymulowany przez ogólnoeuropejskie procesy integracyjne. Tymczasem granice Polski staną się granicami UE. Zatem Polacy muszą usunąć dystans emocjonalny, nacechowany urazami i uprzedzeniami wobec wschodnich sąsiadów i dla strategicznego dobra ukształtować nowe, otwarte stosunki międzynarodowe.

    9 - 10. Polityka jako zjawisko społeczne.

    Pojęcie polityki. Typy prawomocnego panowania wg M. Webera. Władza polityczna i ekonomiczna wg S. Ossowskiego. Kultura polityczna.

    TRZY CZYSTE TYPY PRAWOMOCNEGO PANOWANIA - M. WEBER

    PANOWANIE - tzn. prawdopodobieństwo, że określony rozkaz zostanie wykonany, może opierać się na różnych motywach posłuszeństwa. W postaci czystej istnieją tylko trzy typy „podstaw prawomocności” panowania, których każdy, - jeśli rozpatrujemy typ czysty - wiąże się zasadniczo odmienną strukturą społeczną zespołu zarządzającego oraz środków zarządzania.

    1). PANOWANIA LEGALNE - na mocy ustanowienia. Najczystszym typem takiego panowania jest władza biurokratyczna. Ideą podstawową tego typu władzy jest przeświadczenie, że można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego prawodawstwa. Posłuszeństwo obowiązuje nie wobec osoby na mocy jej swoistego prawa, lecz wobec ustanowionej zasady, która określa, komu i w jakim stopniu jest ono należne. Obowiązek posłuszeństwa jest ujęty w ramy pewnej hierarchii stanowisk, podporządkowującej niższe stanowiska wyższym oraz regulującej procedurę składania zażaleń. Podstawą funkcjonalności przedmiotowej jest dyscyplina organizacyjna.

    - typ panowania „legalnego” reprezentują nie tylko nowoczesne struktury państwa i wspólnoty lokalnej, lecz w równej mierze stosunki władzy w prywatnym przedsiębiorstwie kapitalistycznym, w dowolnej organizacji czy stowarzyszeniu, które dysponuje rozbudowanym i hierarchicznie zorganizowanym zespołem zarządzającym. Nowoczesne organizacje polityczne są jedynie najwyraźniejszymi przedstawicielami tego typu.

    - biurokracja jest technicznie najczystszym typem panowania legalnego. Ale żadne panowanie legalne nie bywa wyłącznie władzą biurokratyczną tzn. sprawowaną przez zatrudnionych w oparciu o umowę i mianowanych urzędników. Podobnie jak zespół zarządzający prawie nigdy nie ma charakteru wyłącznie biurokratycznego, lecz zazwyczaj w zarządzaniu uczestniczą na różne sposoby osoby wybitne i przedstawiciele grup interesu. Decydujące jest jednak to, że ciągłość pracy opiera się w głównej mierze i coraz bardziej na siłach biurokratycznych.

    - biurokracja nie jest jedynym typem panowania legalnego. W okresie powstania nowoczesnego państwa ciała kolegialne przyczyniły się istotnie do rozwoju panowania legalnego. W szczególności zawdzięcza im swe narodziny pojęcie „urzędu”. Instytucja urzędników wybieranych odegrała ze swej strony ogromną rolę w prehistorii nowoczesnego zarządzania biurokratycznego.

    2). PANOWANIE TRADYCYJNE - na mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących. Jej najczystszym typem jest władza patriarchalna. Opiera się na stosunkach charakterze wspólnoty, typem rozkazującego jest „pan”, słuchającego „poddany”, zespół zarządzający ma charakter „służby”. Zakres obowiązywania prawomocnych rozkazów poszczególnego sługi kształtuje się od przypadku do przypadku, zależnie do upodobania pana, któremu podporządkowany jest on całkowicie, gdy chodzi o występowanie w ważniejszych lub wyższych rangom rolach. Stosunkami w zespole zarządzającym rządzi osobista lojalność sługi, nie zaś obowiązki służbowe i dyscyplina służbowa. Jeśli chodzi o pozycje sługi występują tu dwie charakterystycznie różne formy:

    - czysto patriarchalna struktura zarządzania: słudzy pozostają w całkowitej zależności od pana. Rekrutuje ich się bądź to w sposób czysto patrymonialny- niewolnicy, poddani, bądź niepatrymonialny-faworyci. Technicznymi środkami zarządzania rozporządza całkowicie, według własnego uznania, pan. Najczystszym typem takiego panowania jest władza sułtana.

    - struktura stanowa: słudzy nie są osobistymi sługami pana, lecz ludźmi niezależnymi dzięki własnej pozycji osób społecznie wyróżnionych. Urząd zostaje im nadany na mocy przywileju lub koneksji pana albo prawo do urzędu uzyskują na mocy kontraktu i nie można go ich patriarchalizmem.

    Panowanie patriarchalne jest jedynie najczystszym typem panowania tradycyjnego. Ukształtowany przez wychowanie i przyzwyczajenie szacunek dziecka wobec głowy rodziny stanowi skrajnie typowe przeciwieństwo, z jednej strony - pozycji robotnika kontraktowego w przedsiębiorstwie, z drugiej zaś postawy emocjonalnej wierzącego członka gminy wobec proroka. Faktycznie wspólnota domowa jest komórką rodząca tradycyjne stosunki władzy.

    Panowanie stanowe wszelkiego typu, opierające się na bardziej lub mniej trwałym zawłaszczeniu władzy administracyjnej, jest w porównaniu z patriarchalizmem o tyle bliższe panowaniu legalnemu, o ile dzięki gwarancjom, jakie towarzyszą przywilejom, ma ono charakter panowania legitymizującego się swoistą „podstawą prawną”, której pozbawione są struktury patriarchalne z ich zarządzaniem całkowicie uzależnionym od samowoli pana. Z drugiej strony, surowa dyscyplina oraz brak swoistych uprawnień zespołu zarządzającego w układzie patriarchalnym są bliższe dyscyplinie panowania legalnego niż rozczłonkowane i uprawiane stereotypowo, w wyniku zawłaszczenia, zarządzanie w strukturach stanowych, zaś państwa.

    3). PANOWANIE CHARYZMATYCZNE - na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów (charyzma) w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy. Źródłem osobistego oddania jest tu egzaltacja, jaką budzi coś wiecznie nowego, niecodziennego, niebywałego. Najczystsze typy władzy charyzmatycznej to władza proroków, bohaterów wojennych, wielkich demagogów. Posłuszeństwo „ucznia” trwa tak długo, jak długo uznaje się te cechy przywódcy - jako charyzmę utwierdzają dowody. Oryginalną postacią charyzmatycznego orzecznictwa prawnego i rozstrzygania sporów jest ogłaszanie wyroków przez panującego i ich uznawanie przez wspólnotę posiadające moc obowiązującą, chyba, że pojawi się konkurencyjne orzeczenie pretendujące do charyzmatycznej ważności. W tej sytuacji dochodzi do walki przywódców, którą ostatecznie rozstrzyga jedynie zaufanie wspólnoty, przy czym słuszność w może być tylko po jednej stronie, po drugiej zaś nieprawość nakazująca czynienie pokuty.

    a) R. Sohm - opis panowania charyzmatycznego w gminie wczesnochrześcijańskiej. Wyprawy myśliwskie i wojenne, wymagające wodzów o niezwykłych kwalifikacjach osobistych, stanowią świecką, magia zaś „duchowną” sferę przywództwa charyzmatycznego. Charyzmatyczny polityk-jest produktem miast-państw Zachodu. W państwie-mieście Jerozolimie występuje on jedynie w religijnym kostiumie, jako prorok, natomiast ustrój Aten całkowicie odpowiadał istnieniu „demagogów”, bez których machina państwowa nie funkcjonowałaby ani przez chwilę.

    b) Autorytet charyzmatyczny opiera się na „wierze” w proroka, na osobistym „uznaniu” dla charyzmatycznego bohatera wojennego lub demagoga i umiera wraz z nim. Jednakże ich autorytet nie wywodzi się z owego uznania poddanych, lecz na odwrót, wiara i uznanie stanowią obowiązek, którego dopełnienia wymaga dla siebie przywódca legitymizujący się charyzmą, a naruszenie, którego karci.

    c) Charyzmatyczny władca musi sprawdzić się jako pan „z łaski bożej”, poprzez cuda, dobrobyt zwolenników lub poddanych. Dopóty jest uznawany, dopóki stać go na to. Jeśli opuszcza go powodzenie, jego panowanie chwieje się. Przyzwyczajenie do tradycji oraz „prestiż” splatają się z wiarą w doniosłość panowania formalnie prawomocnego. Zachwianie któregoś z tych składników prowadzi do zachwiania przekonań i prawomocności. W stosunkach pana z zespołem zarządzającym obowiązuje następująca zasada: pan, dzięki atomizacji członków zespołu oraz solidarności, jaką każdy z nich wobec niego odczuwa, jest w obliczu sprzeciwu wspólnego słabszy jest zawsze wtedy, gdy-jak to czyniły liczne administracje-członkowie zespołu zjednoczą się.

    d) Panowanie charyzmatyczne jest swoistą, niezwykłą i całkowicie osobową postacią stosunków społecznych. Wówczas, gdy istnieje a nawet później, gdy zabraknie nosicieli charyzmy, wykazuje tendencje do przekształcania się w coś przyjętego. Owo uznanie władzy za coś przyjętego następuje poprzez:

    I. tradycjonalizację porządków

    II. przekształcenie się charyzmatycznego zespołu zarządzającego w zespół legalny w drodze zawłaszczenia wew. lub zespolonych z przywilejami praw pracy

    III. przekształcenie sensu samej charyzmy

    Kwestie te można postrzegać na różne sposoby: bierne oczekiwanie na pojawienie się nowego władcy, którego cechy charyzmatyczne są już uwierzytelnione lub, które on już posiada, zmienia się w aktywne działanie na rzecz znalezienia go, szczególnie, gdy jego przyjście się odwleka, a z trwałością organizacji panowania wiążą się poważne interesy. Działanie to przybiera postać:

    1. poszukiwania oznak kwalifikacji charyzmatycznych, np. poszukiwanie nowego Dalaj Lamy.

    1. Odwołania się do wyroczni, do losu lub innych technik desygnowania. Wiara w osobę wyposażoną w kwalifikacje charyzmatyczne przekształca się w ten sposób w wiarę w odpowiednią technikę.

    1. Desygnowania osoby posiadającej kwalifikacje charyzmatyczne, czego dokonują:

    1. Sam nosiciel charyzmy - desygnowanie następcy

    1. Uczniowie lub zwolennicy posiadający kwalifikacje charyzmatyczne pod warunkiem, że dołącza się do tego uznanie wspólnoty religijnej lub militarnej.

    1. Wierzący w charyzmę dziedziczną w myśl przekonania, że kwalifikacje charyzmatyczne ma się we krwi. Wiara odnosi się tu do „prawowitego” dziedzica dynastii. Uprawnienia władcy są, więc całkowicie niezależne od jego cech osobistych.

    1. Rytualna reifikacja charyzmy. Wiara, że jest ona pewną magiczną jakością, którą można przekazać lub ukształtować przez jakiś akt sakramentalny.

    1. Charyzmatyczna zasada prawomocności, autorytarna w swym pierwotnym znaczeniu, może być przekształcana w zasadę antyautorytarną. Opiera się na uznaniu przez poddanych konkretnej osoby o sprawdzonych kwalifikacjach charyzmatycznych.

    S. OSSOWSKI - „O STRUKTURZE SPOŁECZNEJ…”

    Transakcje ekonomiczne - wymiana dóbr i usług, każdy z kontrahentów uzyskuje coś od swego partnera, dając mu w zamian coś, na czym owemu partnerowi zależy.

    Władzę ekonomiczną nad swoim partnerem ma ten: 1) kto rozporządza typem dóbr bardziej nadającym się do wymiany w danym środowisku 2)kto rozporządza większą ilością dóbr przeznaczonych na wymianę 3) czyja sytuacja jest bliższa sytuacji monopolisty.

    W ustroju o gospodarce pieniężnej typem dóbr najbardziej podatnym do wymiany w normalnych warunkach rynkowych jest specjalne narzędzie wymiany - pieniądz.

    Władza ekonomiczna jednostki jest tym większa, im większą liczbę transakcji może ta jednostka przeprowadzić. Wraz z bogactwem wzrasta wtedy nie tylko intensywność władzy ekonomicznej, ale też jej zasięg. Jest to władza wynikająca z posiadania środków produkcji, władza w stosunku do tych, którzy środków produkcji nie posiadają, więc chcąc mieć środki do życia, muszą wynajmować swoją pracę.

    Według pisarzy reprezentujących mieszczański liberalizm wszelką władzę ekonomiczną należy traktować jako władzę tych, którzy posiadają większą ilość dóbr, którymi można pozyskiwać innych ludzi.

    TYPY STOSUNKÓW POMIĘDZY WŁADZĄ POLITYCZNĄ I KLASĄ UPRZYWILEJOWANĄ.

    1)Dla klasycznego ustroju kapitalistycznego charakterystyczna jest przewaga władzy ekonomicznej nad władzą polityczną. Typem idealnym będzie ustrój, gdzie rząd (wg. Olivieri jednego z socjalistów włoskich) stanowi „komitet wykonawczy władzy uprzywilejowanej”, w której rękach znajdują się środki produkcji. Jest to rząd niestały, utrzymujący się przy władzy dzięki decyzjom klasy posiadającej.

    2)Rząd może jednak służyć interesom klasy uprzywilejowanej nie tylko wtedy, gdy jest jej funkcjonariuszem. Może to być forma przymierza i podziału funkcji pomiędzy grupą dysponującą legalnymi środkami przemocy i grupą, która włada środkami produkcji. Zamiast podporządkowania władzy politycznej mamy wzajemną zależność między władzą polityczną a ekonomiczną: grupa rządząca daje opiekę klasie uprzywilejowanej, a ona bierze na siebie funkcje organizowania produkcji i dostarcza grupie rządzącej środków ekonomicznych, niezbędnych do utrzymania machiny państwowej. W tym wypadku grupa rządząca stanowi czynnik znacznie bardziej stały, a zmiana jej może nastąpić tylko w drodze rewolucji politycznej.

    3)Trzeci typ to sytuacja, gdzie grupa rządząca stara się osiągnąć stanowisko czynnika niezależnego wchodząc w rolę arbitra między antagonistycznymi klasami. Rząd wyzyskuje wtedy antagonizmy tych klas i lawiruje między ich interesami dla własnej potęgi.

    4)Z czwartym typem mamy do czynienia tam, gdzie grupy uprzywilejowane ekonomicznie nie dysponują środkami produkcji. Grupa rządząca sama kieruje produkcją, stwarza zaś lub utrzymuje grupy uprzywilejowane, aby w zamian za przywileje i opiekę mieć w nich oparcie w stosunku do mas upośledzonych. Grupy uprzywilejowane, nie stanowiąc klasy właścicieli środków produkcji, mogą być grupami różnego rodzaju, zależnie od potrzeb grupy rządzącej. Dają one w różnorodny sposób oparcie grupie rządzącej otrzymując za to wyższy udział w dochodzie społecznym oraz różne przywileje nie wyrażane skalą płac.

    WŁADZA NIEUWARUNKOWANEJ PRZEMOCY I PRAWORZĄDNA WŁADZA POLITYCZNA.

    Występują dwa idealne typy władzy na krańcach jednej skali:

    -władza nieuwarunkowanej przemocy-nieskrępowana żadnymi regułami gry, żadnymi zobowiązaniami, władza pełnej samowoli.

    -praworządna władza polityczna-nie tylko stoi na straży ustalonych norm dotyczących stosunków społecznych, ale sama do tych reguł ściśle się stosuje, mając wyznaczoną dokładnie sferę decyzji w ramach reguł gry.

    Lasswell wyróżnia naga władzę (opiera się na sile i na przemocy, nie szukając żadnego uzasadnienia dla swoich nakazów) i władze autorytatywną (tzn. władza ulegalizowana).

    Hobbes przeprowadzając w „Lewiatanie” apologię monarchii absolutnej zakłada, że monarcha, poza wyjątkowymi sytuacjami, będzie szanował prawo, chociaż nic go do tego nie zmusza. Jeżeli można oczekiwać, że suweren nie będzie łamał prawa-to, dlatego, że siła suwerena leży w sile narodu a naród może być silny wtedy tylko, gdy w kraju panuje ład społeczny.

    Trwałe rządy wymagają planowania procesów długodystansowych. Procesy produkcji niezbędnej dla społeczeństwa, a więc i władzy dysponującej środkami przemocy-to procesy długodystansowe. Jeżeli grupa rządząca nie sankcjonuje reguł gry lub nie przestrzega ich w dostatecznym stopniu, aby przyszłe korzyści były motywem inwestycyjnym ze strony wyborców, musi sama kierować wytwórczością i to w taki sposób, aby motywem pracy zatrudnionych były bezpośrednie skutki oporu lub podporządkowania się. Grupa rządząca musi mieć środki nie tylko na własne utrzymanie, ale na utrzymanie aparatu przemocy. Wprowadzenie praworządności, tzn. uznanie i sankcjonowanie reguł gry, nie tylko umożliwia zorganizowanie stałej produkcji przerzuceniem trudu organizowania na klasę uprzywilejowaną, ale umożliwia administrację nie opartą na bezpośrednim terrorze, który jako stała metoda rządzenia jest niezwykle kosztowna.

    METODY GRY POLITYCZNEJ

    Polityka to forma działalności zmierzającej do jak największej mocy w stosunkach społecznych, tzn. do umacniania, roszczenia i utrwalania władzy. Grupa rządząca musi się starać, by nie utracić zaufania, co do swej praworządności, musi się troszczyć, aby władni zachowali przekonanie, że żyją w warunkach, warunkach, do planowania działalności długodystansowych, niezbędnej dla funkcjonowania organizacji państwowej i które by nie odebrały mocy sankcjom innego rodzaju niż sankcje przemocy.

    Grupa rządząca, która pragnie stanowić samodzielny składnik w polityczno-ekonomicznej strukturze, strukturze czerpiąc korzyści z łamania reguł gry nie chce rezygnować z tych korzyści, jakie daje praworządność, ma na swój użytek następujące dyrektywy:

    1)Zachowanie pozorów praworządności, tzn. pozorów respektowania reguł gry, tak daleko, jak to tylko możliwe

    2)Powoływanie się na sytuację wyjątkową, która zmusza do wyjątkowych kroków.

    3)Uzasadnienie wszelkich aktów, niezgodnych z regułami gry; dobrem społecznym

    sposób, aby ci, w których te akty godzą, mogli je uwzględnić w rubryce „ryzyko” i aby to ryzyko nie było tak wielkie, aby ich zniechęciło do działalności gospodarczej. Dla polityka obowiązujące w środowisku społecznym reguły gry są narzędziem, którym trzeba umiejętnie operować.

    POLITYKA JAKO ZAWÓD I POWOŁANIE.

    Państwo jest wspólnota ludzką, która w obrębie określonego terytorium - owo terytorium stanowi jej wyróżnik - rości sobie prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej. W taki wypadku polityka oznaczałaby dla nas dążenie do udziału we władzy czy to między państwami, czy tez w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje.

    państwo to oparty na prawomocnej przemocy stosunek panowania ludzi nad ludźmi. Aby mogło istnieć, ludzie poddani panowaniu musza podporządkować się autorytetowi, jaki przypisują sobie ci, którzy w danym wypadku panują. Istnieją trzy typy uprawomocnienia;

    a) tradycyjne - jakie sprawował patriarcha czy też książę patrymonialny dawnego typu.

    b) charyzmatyczne - całkowicie osobiste oddanie oraz osobiste zaufanie do objawień, bohaterstwa lub innych właściwości przywódczych jednostki, np. prorok lub w sferze politycznej wódz wojenny, czy tez władca plebiscytowy, wielki demagog i przywódca partii politycznej. Jest tu zakorzeniona idea powołania w najpełniejszej postaci. Oddanie charyzmie proroka czy wodza na wojnie oznacza, że to on uchodzi za wewnętrznie powołanego przewodnika ludzi, że są mu oni posłusznie nie na mocy obyczaju czy ustanowienia, lecz dlatego, że w niego wierzą

    c) panowanie na mocy "legalności" na mocy wiary w ważność legalnego ustanowienia i uzasadnionej poprzez racjonalnie utworzone reguły. Jest to panowanie, jakie prawuje nowoczesny "sługa państwa" i wszyscy ci nosiciele władzy, którzy pod tym względem są do niego podobni.

    Wszystkie porządki państwowe dadzą się podzielić według tego, czy opierają się one na zasadzie, że ów sztab ludzi - urzędników czy innych - których posłuszeństwo władca ma zagwarantowane, ma we własnym posiadaniu środki administracyjne ( np. pieniądze, budynki ), czy też sztab administracyjny jest "oddzielony" od środków administracyjnym w tym samym sensie, w jakim dzisiejszy urzędnik i proletariusz w kapitalistycznym zakładzie 'oddzieleni" są od rzeczowych środków produkcji.

    Tworzenie nowoczesnego państwa.

    Rozwój państwa nowoczesnego wszędzie nabiera tempa od momentu, gdy książęta rozpoczynają wywłaszczenie zajmujących podobnie jak oni pozycje samodzielnych, "prywatnych" przedstawicieli władz administracyjnych. Cały ten proces stanowi dokładną paralelę rozwoju zakładu kapitalistycznego, który dokonuje się poprzez stopniowe wywłaszczenie samodzielnych producentów. W dzisiejszym państwie dokonano więc ( należy to do istoty współczesnego państwa ) całkowitego oddzielenia sztabu administracyjnego: urzędników i pracowników administracji, od rzeczowych środków zarządzania.

    Nowoczesne państwo jest zinstytucjonalizowanym związkiem panowania, który w obrębie swego terytorium z powodzeniem dążył do monopolizacji prawomocnej przemocy fizycznej jako środka panowania i w tym celu skupił w rękach swych kierowników rzeczowe środki zarządzania; przedtem zaś wywłaszczył wszystkich stanowych funkcjonariuszy o autonomicznych uprawnieniach, którzy korzystali z własnego prawa do rozporządzania tymi środkami i sam zajął ich miejsce poprzez swych najwyższych przedstawicieli.

    Typowe cechy właściwe politykom zawodowym zarówno "przywódcom" jak i stronnikom. ich główne typy:

    1) Duchowni. Przyczynę techniczną stanowił fakt, że byli oni piśmienni. Wykorzystywano biskupów i księży jako politycznych doradców. Duchowny pozostawał poza mechanizmem normalnych politycznych i ekonomicznych interesów, nie podlegał pokusie by wbrew woli pana dążyć do władzy politycznej dla swych potomnych, jak to czynił lennik.

    2) Literaci o humanistycznym wykształceniu. Był czas, kiedy uczono się łacińskich mów i greckich wierszy po to, by zostać politycznym doradca księcia, a przede wszystkim autorem jego politycznych memoriałów. Był to czas rozkwitu szkół humanistycznych i pojawienia się ustanowionych przez książęta profesur.

    3) Szlachta dworska. kiedy książętom udało się już wywłaszczyć szlachtę z jej stanowej władzy politycznej, ściągali ją na dwór i wykorzystywali w służbie politycznej i dyplomatycznej.

    4) Patrycjat obejmujący drobną szlachtę i miejskich rentierów (twór specyficznie angielski). Utrzymywała ona w swym posiadaniu wszystkie urzędy lokalnej administracji.

    5) Wykształcenia na uniwersytetach prawnicy (specyficznie dla Zachodu).

    Interesy polityczne - relatywnie mała liczba osób zasadniczo zainteresowanych życiem politycznym a więc udziałem we władzy politycznej, werbuje sobie stronników, prezentuje siebie lub swoich protegowanych jako kandydatów wyborczych, zbiera środki i rusza na połów głosów.

    Zrodzona demokracja odróżnia panowanie kręgów notabli i przede wszystkim parlamentarzystów od zdecydowanie najnowocześniejszej formy organizacji partyjnej masowe prawo wyborcze, konieczność werbowania mas, masowej organizacji, rozwój w kierunku jak największej jedności kierowania i najsurowsze dyscypliny. Panowanie notabli i kierowanie sprawowane przez parlamentarzystów kończy się. Ster w swoje ręce biorą politycy nie będący deputowanymi do parlamentu, dla których jest to "zawód główny". Są to albo przedsiębiorcy albo urzędnicy pobierający stałą pensję. Faktycznie jednak władza pozostaje w rękach tych, których nie przerwaną pracę stanowi uprawianie polityki, albo tych, od których owo uprawianie polityki jest uzależnione pod względem finansowym lub personalnym, np. mecenasów lub kierowników.

    demokracja plebiscytowa -przywódcą zostaje ten, komu machina jest posłuszna, również za plecami parlamentu, również ci, którzy nim kierują, są w stanie trzymać w szachu parlamentarzystów i w dość znacznym stopniu narzucać im swoja wolę.

    Kierowanie partiami przez plebiscytowych przywódców powoduje "pozbawianie duszy" stronników. Aby byli oni jako aparat użyteczni dla przywódcy, musza być ślepo posłuszni, być machina w amerykańskim sensie, taką, której nie psuje próżność notabli i pretensje do własnych poglądów. Istnieje, więc tylko jeden wybór:

    - albo demokracja z przywódcami, ale z "machiną"

    - lub demokracja bez przywódców, to znaczy panowanie "polityków zawodowych" bez powołania, bez wewnętrznych, charyzmatycznych walorów, które cechują właśnie przywódcę. Ten drugi przypadek oznacza to, co każda fronda partyjna określa potem zwykle jako panowanie kliki.

    Predyspozycje osobiste, jakie powinien posiadać każdy kto wybiera politykę:

    NAMIĘTNOŚĆ w sensie rzeczywistości: namiętne oddanie sprawie, Bogu czy demonowi, który jest jej panem. Jednak sama tylko namiętność, nawet najszerzej odczuwana, to nie jest wszystko. Namiętność nie stworzy polityka, jeśli pozostając w służbie "sprawy" nie uczyni ona jednocześnie ODPOWIEDZIALNOŚCI wobec tej właśnie sprawy decydującym czynnikiem działania. A do tego potrzeba - i to jest decydująca psychologiczna cecha polityka - WYCZUCIA W OCENIE, umiejętności poddania się z wewnętrznym skupieniem i spokojem oddziaływaniu rzeczywistość, a więc dystansu wobec rzeczy i ludzi. "Brak dystansu" jest, bowiem jednym ze śmiertelnych grzechów każdego polityka. Problem polega właśnie na tym, aby w tej samej duszy pomieścić razem i gorące serce, i chłodne oko.

    1



    Wyszukiwarka