jakis skrypt rzym + prawo spadkowe, Studia, Prawo, Prawo rzymskie


Systematyka prawa:

Gaius

Pandektyści - XIXw

  1. Część ogólna

  2. Prawo zobowiązań

  3. Prawo rzeczowe

  4. Prawo familijne

  5. Prawo spadkowe

Okresy historyczne rozwoju prawa:

Okres prawa archaicznego

Okres prawa klasycznego

  1. prawo przedklasyczne - ostatnie wieki republiki

  2. prawo klasyczne - pierwsze wieki pryncypatu

Okres schyłkowy (poklasyczny)

Rzymskie podziały prawa

Ius civile, ius peregrinorum i ius gentium

Ius publicum - ius privatum

Ius commune - ius singulare

Prawo względne i bezwzględne

Prawo bezwzględnie i względnie obowiązujące

Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym

Obowiązywanie normy prawnej w miejscu i czasie

Interpretacja prawa

  1. autentyczną - prawodawca

  2. legalną - pochodzi od desygnowanego organu państwa

  3. sądową - w toku stosowania prawa

  4. doktrynalną - dokonywali jej juryści, niektórzy otrzymywali od cesarza specjalny przywilej ius publice respondendi - miała moc obowiązującą

  1. językowa (gramatyczna) - treść przepisu ustalamy wychodząc od analizy języka, w którym przepis sformułowano

  2. logiczna - analizujemy myśl prawodawcy z punktu widzenia logiki

  3. systemowa - treść normy ustala się ze względu na system prawa, w skład którego ona wchodzi

  4. celowościowa - uwzględnia cel, jaki przepis interpretowany ma osiągnąć

  5. historyczna - kontekst historyczny

  1. dosłowna

  2. rozszerzająca - zakres zastosowania przepisu jest szerszy

  3. zwężająca - zakres zastosowania przepisu jest węższy

Prawo materialne i formalne

Źródła poznania i powstania prawa

  1. zwyczaj - prawo zwyczajowe (mos maiorum)

  2. prawo stanowione - lex

  3. działalność prawotwórcza magistratury (pretorzy-edykty, senat-uchwały)

  4. wzrost roli cesarza - wydaje konstytucje

  5. jurysprudencja - ius publice respondendi

Źródła Prawa

Prawo zwyczajowe

Ustawa

  1. praescriptio - zawierała nazwisko wnioskodawcy, określenie czasu i miejsca głosowania

  2. rogatio - tekst ustawy

  3. sanctio - dyspozycja gwarantująca jej przestrzeganie

  1. perfecta - sankcja nieważności dotyka czynność zdziałaną wbrew jej postanowieniom

  2. minus quam perfecta - uznaje wprawdzie czynność za ważną, ale za jej sporządzenie przewiduje sankcje karne

  3. imperfecta - pozbawiona jakiejkolwiek sankcji

Edykt pretorski

  1. część normatywna - zapowiedzi udzielania ochrony procesowej w określonych sytuacjach

  2. część formularna - zredagowane konkretne formuły, jakimi miały się strony posługiwać w toku procesu

Uchwały Senatu

Nauka prawa

  1. cavere - układanie formuł i klauzul czynności, tak istotnych w najstarszym obrocie prawnym

  2. respondere - udzielanie odpowiedzi na zapytania w kwestiach prawnych

  3. agere - układanie formuł procesowych, którymi strony musiały się posługiwać w toku najstarszego procesu

  1. Prokulianów - założyciel Labeo, poglądy republikańskie

  2. Sabinianów - założyciel Capito, nazwę szkoła wzięła od następców założyciela Sabinusa i Proculusa; popierała jednowałdztwo

Konstytucje cesarskie

  1. Edykty - wydawane na podstawie ius edicendi, moc obowiązująca albo na terenie ograniczonym albo na cały imperium

  2. Mandaty - instrukcje dla namiestników (cesarskich i senackich), bądź urzędników cesarskich,

  3. Dekret - wyrok wydany przez cesarza jako najwyższego sędziego, dokonuje w ten sposób wykładni prawa, wzorowali się na niej sędziowie

  4. Reskrypt - odpowiedz cesarza na zapytania urzędników, sędziów lub osób prywatnych, dokonywano autentycznej wykładni prawa

Zbiory prawa

Przedjustyniańskie zbiory prawa. Nauczanie prawa

Ustawodawstwo justyniańskie

  1. Codex - opracowała komisja złożona z 7os, ograniczyła się ona do skompletowania konstytucji wydanych po Kodeksie teodozjańskim; dzieło ukończono w 529r, z czasem zaszła potrzeba przeredagowania Codexu ; nowo zredagowany Kodeks z roku 534 (codex repetitae praelectionis) obejmuje konstytucje od Hardiana do Justyniania i dzieli się na 12 ksiąg te zaś na tytuły (umieszczono w nich w porządku chronologicznym konstytucje, obszerniejsze konstytucje podzielono na paragrafy, tekst poprzedzający paragraf pierwszy to principium

  2. Digesta (Pandectae) - składa się z 38 dzieł prawników rzymskich; większość tekstów pochodzi z okresu pryncypatu; komisja złożona z 17osób rozpoczęła prace w 530r a ukończyła je 533;komisja była podzielona na podkomisje sabiniańską, edyktalną, papiniańską; mniej ważne dzieła opracowano jako część appendix; materiał uporządkowano w 50 księgach, księgi podzielono na tytuły (zgromadzono w nich fragmenty z dzieł prawników tematycznie związane z tytułem), większe fragmenty podzielono na paragrafy (pierwszy poprzedzony principium)

  3. Institutiones - zawierają całokształt podstawowej informacji o prawie i służyć miały do zdobywania wiedzy elementarnej ; autorzy opierali się na Instytucjach Gaiusa, Ulpiana, Marcjana; podzielono je na 4 księgi - tytuły - paragrafy (principium)

  4. Novellae - akty, które wyjaśniały, uzupełniały lub zmieniały prawo zawarte w samej kodyfikacji

Proces rzymski prywatny

Prawo procesowe, a prawo materialne

Historyczny rozwój procesu rzymskiego

Organizacja sądownictwa i dwufazowość postępowania w procesie zwyczajnym

  1. in iure - odbywała się przed przedstawicielem władzy państwowej

  2. apud iudicem - toczy się przed mianowanym sędzią prywatnym; toczy się przeważnie przed sędziom jednostkowym (iudex; niekiedy arbiter), sędziego wybierają strony procesowe zgodnie spośród osób wpisanych przez pretora na specjalną listę (album iudicum selectorum), później z osób o nieposzlakowanej opinii

  1. rekupertorzy - w liczbie 3-5 instruowani przez pretora dla peregrynów

  2. decemwiralne - 10-osobowe, spory o wolność

  3. centumwiralne - 105-osobowe, spory o spadki

Strony i ich zastępcy procesowi

  1. kognitora - ustanawiane w sposób uroczysty, w obecności przeciwnika procesowego

  2. prokurator - ustanawiana w sposób nieformalny, pod nieobecność strony przeciwnej

  3. opiekun - osoby podlegające opiece

  4. syndicus - zastępował osoby prawne

Zdolność sądowa, zdolność procesowa i legitymacja procesowa

Postępowanie zwyczajne

Proces legisakcyjny

Proces formułkowy

Geneza procesu formułkowego

Postępowanie in iure

Litis contestatio

  1. iudicium jest legitimum

  2. wniesiona skarga jest in ius concepta

  3. skierowana jest in personam to konsumpcja skargi następowała ipso iure

  1. w iudicium imperio continens

  2. wnoszona skarga opiera się na fakcie

  3. skarga miała charakter rzeczowy

Budowa formułki procesowej

  1. Intentio - powód zawarł treść swego żądania, mogło być ściśle określone (intentio certa) lub bliżej nieokreślone (intentio incerta) ;posługując się intentio certa powód narażał się na przegranie całego procesu-nadmierne żądanie (w fazie apud iudicem mogło się okazać, że żąda od pozwanego więcej niż się należ-res, albo przedwcześniej - tempus, bądź nie tam gdzie żądać powinien - locus, czy reszcie z innej podstawy prawnej - causa); były i takie formułki, które składały się tylko z intentio (powództwa prejudycjalne), powód domagał się sądowego ustalenia jakiejś sytuacji faktycznej lub prawnej; formułki opierające się na fakcie otwierała

  2. Demonstratio - formułki opierające się na fakcie otwierała demonstratio, zwięzły opis stanu faktycznego

  3. Condemnatio - alternatywne upoważnienie sędziego do zasądzenia albo uwolnienia pozwanego; opiewała zawsze na pewną określoną bądź nieokreśloną kwotę pieniędzy; skarga arbitralna - powód chciał odzyskać rzecz, a nie kwotę pieniędzy, umieszczano w formułce klauzulę arbitralną (jeżeli powód wygrał wzywał pozwanego do wydania rzeczy; jeśli wezwanie nieskuteczne powód szacował wartość przedmiotu)

  4. Adiudicatio - występowała w powództwach działowych i zawierała upoważnienie sędziego do zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej, z możliwością dopłaty przy podziale fizycznym nierównym, gdy rzecz niepodzielna przyznawał ją jednemu ze współwłaścicieli, który musiał spłacić pozostałych

  1. Exeptio - część składowa formułki umieszczana w interesie pozwanego

  2. Praescriptio - umieszczana na żądanie powoda domagającego się od pozwanego nie całości świadczenia, lecz jego części; świadczenia spełniane w ratach; praescriptiones pro reo - w interesie pozwanego; sprowadzono ją później do odmiany exceptio

Obrona pozwanego w procesie

Rodzaje actiones

  1. powództwo oparte na fakcie (in factum conceptae) - pretor udziela ochrony w okolicznościach, w których ius civile nie przewidywało; powództwo te dało pretorowi możliwość rozwijania prawa przez otaczanie ochroną coraz to nowych zdarzeń, za którymi rozwój prawa cywilnego nie nadążał

  2. powództwo oparte na fikcji (actiones ficticiae) - pretor przyjmował jakiś element w rzeczywistości nieistniejący, a potrzebny dla danej actio; nakazywał sędziemu traktować sprawę jakby fingowany element istniał rzeczywiście

  3. powództwo z przestawionymi podmiotami - stosowany, gdy ktoś inny był podmiotem prawa lub obowiązku, a kto inny robił lub przeciw komu innemu robiono z actio użytek; w intentio pretor wymieniał tych pierwszych, a w condemnatio tych ostatnich; umożliwiło to zastępstwo procesowe, albo dochodzenie roszczeń od ojca z zobowiązań syna

  1. actiones poenales - dochodzenie przez poszkodowanego pewnej kwoty tytułem kary prywatnej od sprawcy

  2. actiones rei persecutoriae - zmierzały do wyrównania szkody spowodowanej deliktem

  3. actiones mixtae - miały na celu uzyskanie odszkodowania jak i ukarania sprawcy

Postępowanie apud iudicem

  1. dla iudicium legitimum - 18 miesięcy

  2. dla iudicium imperio continens - koniec kadencji urzędnika jurysdykcyjnego instruującego proces

Egzekucja

  1. dłużnik był nie wypłacalny i miał tego pełną świadomość

  2. osoba trzecia wiedziała, że dłużnik wyzbywa się majątku, działając na szkodę wierzycieli; osoba trzecia działająca w dobrej wierze odpowiadała tylko w takim wypadku jeśli majątek od dłużnika otrzymała nieodpłatnie

Środki ochrony pozaprocesowej

  1. restitutio in integrum - pretor udzielał po zapoznaniu się z istotą sprawy, uznając za niebyły fakt, z którym prawo łączył niekorzystne dla kogoś skutki prawne; zapowiadał w swoim edykcie dla określonych sytuacji faktycznych, mógł je stosować w przypadkach tam nieprzewidzianych; typowe podstawy do restitutio: przymus (metus), podstęp (dolus), błąd (error), niedojrzałość kontrahenta, capitis deminutio, umotywowana nieobecność (absentia)

  2. interdictum - wydawany przez pretora lub namiestnika prowincji na żądanie jednej strony, zawierała nakaz pod adresem drugiej strony, aby coś uczyniła lub czegoś zaniechała; celem było natychmiastowe przeciwdziałanie stanowi rzeczy, który naruszał obowiązujący porządek prawny, pretor nie badał zasadności interdyktu; jeżeli adresat interdyktu nie podporządkował się jemu stanowiło to podstawę do postępowania sądowego mającego na celu ustalenie jego zasadności; pod przymusem pretora adresat w formie sponsio przyrzekał zapłacić określoną kwotę w wypadku, gdyby się okazało, że bezpodstawnie odmówił wykonania interdyktu, w podobny sposób przyrzekała druga strona gdyby wydanie interdyktu nie było uzasadnione; obydwa przyrzeczenia były zaskarżalne w drodze actio ex stipulatu; powód żądał wydania formułki, na której podstawie sędzia miał zbadać czy adresat interdyktu podporządkował się jego treści (jeżeli nie miał być zasądzony na zapłacenie kwoty odpowiadającej wartości rzeczy); interdykty zmierzały do trzech różnych celów

interdicta annua - mogły być wnoszone w ciągu roku od zdarzenia uzasadniającego ich wydanie

interdicta perpetua - nie miały żadnych ograniczeń czasowych

interdicta simplicum - jeśli był skierowany pod adresem jednej strony

interdicta duplicum - skierowany pod adresem obu stron; zasądzoną z interdyktu mogła być każda ze stron

interdictum privatum - mógł być wnoszony przez określoną osobę

interdictum populare - mógł do pretora wystąpić ktokolwiek

w procesie kognicyjnym nastąpił zbliżenie interdyktu do zwykłych skarg, a w procesie justyniańskim różnica między tymi środkami sprowadzała się do nazwy

  1. missio in possesionem - wprowadzenie jakieś osoby zainteresowanej we władanie całym majątkiem drugiej osoby (missio in bona), lub jego częścią (missio in rem); przejęcie majątku następowało z upoważnienia pretora na podstawie imperium; pozaprocesowy środek przymusu stosowany wobec właściciela zajętego majątku, aby skłonić go do określonego zachowania się; wprowadzenie wierzyciela w majątek dłużnika następowało w toku egzekucji uniwersalnej (vendito bonorum)

  2. stypulacje pretorskie - słowne i w określonej formie czynione przyrzeczenia stron, których treść określił pretor; udzielanie stronie zabezpieczenia umożliwiającego realizację roszczeń na wypadek ewentualnej szkody, powstałej zarówno w toku procesu jak i poza nim; pretor mógł zmusić do stypulacji każdą ze stron, grożąc missi in bona, na powoda mógł nadto pretor wywrzeć ten sam przymus, odmawiając mu skargi (denegatio actionis), albo przyznając pozwanemu odpowiednią exceptio

Postępowanie nadzwyczajne - proces kognicyjny

Geneza

Organizacja sądownictwa

Wszczęcie i przebieg postępowania sądowego

  1. primordium litis - trwa do litis contestatio

  2. medium - środkowa, postępowanie dowodowe

  3. sententia - wydanie wyroku

Dowody

  1. największą wartość miały dokumenty zredagowane przez urzędników państwowych - nie dopuszczono przeciwieństwa

  2. dokumenty sporządzone przez notariuszy - j.w. jeśli potwierdzone przysięgą autora

  3. dokumenty sporządzane przez osoby prywatne miały charakter dokumentu publicznego, jeśli podpisane został podpisane przez co najmniej 3 świadków; strona zarzucająca fałszerstwo mogła zaskarżyć sprawcę fałszerstwa do sądu karnego, albo w odrębnym procesie cywilnym domagać się ustalenia autentyczności

  4. świadkowie - o ich sile decydowało pochodzenie społeczne; osobom wywodzącym się z stanu wyższego sędzia winien dać wiarę przed osobami niższego pochodzenia (powinni zeznania potwierdzić przysiegą)

  5. przysięga stron - miała w pewnych przypadkach decydujące znaczenie; strona wezwana do złożenia przysięgi potwierdzającej własne oświadczenie powinna ją złożyć po rygorem przegrania procesu, pozwany mógł ten obowiązek przerzucić na powoda

- wzrost roli notariatu w okresie dominatu; tabellio - osoba prywatna, która zawodowo trudni się sporządzaniem dokumentów na zlecenie osób prywatnych; tabellio w asyście swych sekretarzy i skrybów redagowali dokumenty, pisma procesowe, prośby do cesarza i wyższych urzędników; urzędowali na placach publicznych, w kancelariach; kontrolowali ich urzędnicy państwowi, mogli ich karać za przewinienia zawodowe; tabellio mogły zostać osoby, które otrzymały urzędowe zezwolenie; honoraria ustala już Dioklecjan w edykcie o cenach maksymalnych

Wyrok

Apelacja

Egzekucja

Episcopalis audientia

Proces reskryptowy

Prawo rzeczowe:

RECZ- jakiekolwiek dobro, nawet niedostępne dla zmysłów

Podział rzeczy:

  1. RES CORPORALES - RES INCORPORALES - przedmioty materialne(dostępne dla ludzkich zmysłów, takie, które można dotknąć ), niematerialne (twory abstrakcji, istniejące z mocy obowiązującego prawa- uprawnienia o charakterze majątkowym)

  2. RES IN COMERCIO - RES EXTRA COMERCIO- dopuszczona do obrotu gospodarczego, wyłączona z obrotu na podstawie prawa:

a)BOSKIEGO:

b)LUDZKKIEGO: