Wykład 1

FARMAKOGNOZJA

Pharmakon - trucizna, lek; gnosis - wiedza ; gignosco - poznaję

FARMAKOGNOZJA - nauka interdyscyplinarna

BOTANIKA - morfologia, anatomia

CHEMIA ORGANICZNA - fitochemia, struktura związków, właściwości fizykochemiczne, analityka (metody kontroli)

EKOLOGIA BIOCHEMICZNA

metabolity wtórne -

interakcje: roślina - zwierzę

FARMAKOLOGIA

- działanie, wskazania,

- przeciwwskazania, dział. uboczne, interakcje

Farmakokinetyka:

wchłanianie, dystrybucja, wydalanie

- racjonalny sposób podania leku

Farmakodynamika:

efekt biochemiczny, fizjologiczny na

układy, narządy; mechanizmy działania

- optymalizacja wykorzystania leku

TOKSYKOLOGIA - rośliny toksyczne, halucynogenne, LD₅₀

MIKROBIOLOGIA -czystość mikrobiologiczna- FPVI

ZADANIA FARMAKOGNOZJI

Dawniej Farmakognozja: do wprowadzenia leku syntetycznego

leki pochodzenia

• roślinnego

• zwierzęcego INNE NIE BYŁY ZNANE

• mineralnego

nauka opisowa - towaroznawstwo - głównie:

• morfologia, anatomia surowców

Obecnie Farmakognozja:

leki pochodzenia

• roślinnego,

• nieliczne zwierzęcego

zakres: morfologia, anatomia, fitochemia

• działanie farmakologiczne, zastosowanie surowców, preparatów

• metody standaryzacyjne (jakościowe, ilościowe)

Farmakologia - działanie, zastosowanie wszystkich leków

Chemia leków =chemia medyczna -leki syntetyczne

FARMAKOGNOZJA

Praktyczna

• ocena surowca, standaryzacja:

• tożsamość: mikro-, makro-, chemiczne

• czystość: zanieczyszczenia, zafałszowania, domieszki

• oznaczenia ilościowe

Naukowa

• poszukiwanie związków naturalnych o potencjalnym działaniu biologicznym

• badanie surowców leczniczych celem udokumentowania działania

LECZNICZY SUROWIEC ROŚLINNY- SUBSTANCJA ROŚLINNA-11.08.05 Dz.U.160

FP VI

Surowiec roślinny: surowiec farmaceutyczny pochodzenia roślinnego- wymieniony w tytule monografii

Surowiec farmaceutyczny- substancja/ ich mieszanina do sporządzania/ wytwarzania produktów leczniczych

FPVII

- substancje roślinne

- głównie całe, rozdrobnione, pocięte rośliny, części roślin, glonów, grzybów, porostów, również wydzieliny

- w stanie nieprzetworzonym, przeważnie wysuszonym, czasem świeżym

Produkt pochodzenia (naturalnego) roślinnego pozyskany bez obróbki chemicznej: do procesów technologicznych

Kryteria podziału: · botaniczne · organograficzne · chemiczne · farmakologiczne

Rodzaje surowców-substancji roślinnych

· części roślin wyższych

· surowce z roślin niższych

· bezpostaciowe wydzieliny: fizjologiczne, patologiczne:

· galasy

· z przerobu części roślin, wydzielin

olejki eteryczne, oleje roślinne, skrobie, agar, żel aloesowy

· surowce w postaci proszków

skrobie, lupulina, zarodniki widłaka

ZASADY TWORZENIA NAZW SUROWCÓW ROŚLINYCH WG FP VI: najczęściej dwuwyrazowe

POLSKICH

-części roślinne:

nazwa organu + nazwa rodzajowa lub gatunkowa (lub jej część) np. liść melisy

-olejki eteryczne i oleje:

nazwa postaci + nazwa określająca roślinę, np. olejek eukaliptusowy, olej lniany

ŁACIŃSKICH

-części roślinne:

nazwa rodzajowa lub gatunkowa rośliny w dopełniaczu + nazwa części rośliny w mianowniku l. poj.

np. Valerianae radix

-olejki eteryczne i oleje:

nazwa określająca pochodzenie w dopełniaczu np. Pini Lini + aetheroleum, oleum w mianowniku

l. poj.

SUROWCE

CZĘŚCI ROŚLIN WYŻSZYCH o budowie tkankowej

• Flos - kwiat- pojedynczy, koszyczek nagietka

kwiaty języczkowe nagietka

• Inflorescentia - kwiatostan

zespół kwiatów tworzących charakterystyczne skupienia z tworami liściowymi, liśćmi

• Anthodium - koszyczek

kwiatostan roślin z rodziny złożonych

koszyczek kocanek - Inflorescentia

• Stigma - znamię

Croci stigma znamię szafranu

Maydis stigma znamię kukurydzy

• Strobilus - szyszka

typ kwiatostanu u nagozalążkowych

Lupuli strobilus -

owocostany chmielu

• Glandula - gruczoł włosek wydzielniczy Lupuli glandula Lupulinum

Lycopodium - zarodniki widłaka

• Radix - korzeń

• Rhizoma - kłącze,

określenie dla rozłogów perzu - Stolo

• Bulbus - cebula

pęd podziemny

• Tuber - bulwa

zmodyfikowany pęd podziemny

Fructus - owoc suchy ,

jagoda o mięsistej owocni (Bacca)

Pericarpium - owocnia

zewnętrzna warstwa owocu,

strąk Legumen pozbawiony nasion Phaseoli pericarpium

Semen - nasienie - powłoka nasienna -Tegumentum i testa

jądro nasienne:

tkanka odżywcza: bielmo

Embryo - zarodek: korzonek

pączuszek

liścienie Colae embryo

Nux - orzech

(Nux vomica) Strychni semen

• Herba - ziele (l. mnoga zioła)

część nadziemna rośliny

( ale też species -zioła- postać leku)

• Folium - liść pojedynczy lub złożony

• Gemma /Gemmae- pączek, pączki-zawiązek pędu na zimę

(stożek, młode listki, lepkie łuski o f. ochronnej)

• Turiones - gałązki, młode pędy sosny Pini turiones

• Stramentum - słoma Avenae stramentum

• Stipites - pędy

Dulcamarae stipites (pędy psianki słodkogórz)

zbiór wiosną przed rozwojem liści / jesienią po opadnięciu

Cortex - kora

zdrewniała część pędów - na zewnątrz miazgi

• Lignum - drewno

zdrewniałe tkanki pod korą Guajaci lignum

SUROWCE Z ROŚLIN NIŻSZYCH

• -plechy krasnorostów

Carragen Agar- żel z glonów rodzaju Gelidium,

• -plechy brunatnic

Fucus

• -porosty

Lichen islandicus, Usnea sp. -brodaczki

• -drożdże lecznicze

Faex medicinalis

• -sporysz

Secale cornutum

SUROWCE BEZPOSTACIOWE

O CHARAKTERZE WYDZIELIN

• Succus - wycieka po uszkodzeniu tkanek, nie zastyga

Betulae succus, Aloё- alona

• Succus lacticus - sok mleczowy, zastyga na powietrzu Opium

• Gummi - wydzielina (węglowodany) z nacięć pni i gałęzi, twardniejąca na powietrzu

Gummi arabicum, Tragacantha, Karaya-indyjska tragakanta

• Resina -wydzielina, krzepnąca na powietrzu

Podophylli resina, Colophonium

• Oleoresina - Terebinthina (terpentyna), T. laricina -t.modrzewiowa

• Oleogummiresina - Myrrha (mirra)

• Balsamum - rodzaj żywicy (pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego), wycieka po nabrzmieniu tkanek (fizjologiczny),

mechanicznym i termicznym uszkodzeniu pnia (patologiczny)

Balsamum peruvianum, B.tolutanum

SUROWCE OTRZYMYWANE Z PRZEROBU TKANKI ROŚLINNEJ LUB PRODUKTÓW O CHARAKTERZE WYDZIELIN

• Aetheroleum (oleum aethereum) - olejek eteryczny

-lotna, wonna mieszanina zw. org., głównie terpenów, otrzymana przez destylację z parą wodną, niekiedy-wytłaczanie

- powstaje w tkankach układu wydzielniczego

• Oleum - olej roślinny

materiał zapasowy - wytłaczanie nasion, owoców

Lecithinum ex soja-lecytyna sojowa

• Amylum - skrobia

rozdrobnienie i wyszlamowanie wodą

- bulw ziemniaków

- ziarniaków: pszenicy, kukurydzy, ryżu

• Agar - galareta z glonów, gł. Gelidium

SUROWCE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

Tłuszcze

Jecoris Aselli oleum - Olej wątłuszowy, tran leczniczy FPV

Adeps suillus - smalec wieprzowy FPVI

Woski

Lanolinum (Lanolinum anhydricum)- Lanolina FPVI

Cera flava - Wosk żółty FPVI

Cera alba - Wosk biały FPVI

Cetaceum - Olbrot FPVI z masy jamy głowy waleni

Produkty z rekina

Olej z wątroby rekina grenlandzkiego

Chrząstka rekina

Produkty białkowe

Gelatina - Żelatyna FPVI

Jałowe resorbowalne nici chirurgiczne (ketgut) FPVI

Enzymy pochodzenia zwierzęcego…

Toksalbuminy: jad żmiji, jad pszczeli

SUROWCE POCHODZENIA ZWIERZĘCEGO

STOSOWANE DAWNIEJ

• Castor fiber - wysuszone woreczki gruczołowe bobra

• Blatta orientalis - karaluchy wysuszone

• Cornu cervi - róg jeleni sproszkowany

• Ovae formicorum - jaja mrówek

• Formicae - mrówki

• Lapides cancrorum - „rakowe oczy”

• Hirudinae -Hirudo medicinalis L. - pijawki

WYKŁAD 2

POCHODZENIE SUROWCÓW ROŚLINNYCH

ZBIÓR ZE STANU NATURALNEGO

Polska- rejon półn.-wschodni (ok. 25%)

• duży nakład pracy- ręcznie, proste narzędzia

• konieczna znajomość gat. leczniczych

• uwzględnianie czynników ekologicznych:

- przepisów ochrony gatunkowej- ścisła, częściowa

- ze stanowisk masowych

- zbiór części roślin stanowiących surowiec

kory, pączków, kwiatostanów ze ściętych gałązek,

szczytów pędów (ziele)

- zostawienie dorodnych okazów do reprodukcji

- rozszerzanie stanowisk naturalnych przez podsiewy

- przenoszenie gatunków do upraw -introdukcja

drzewa i krzewy: kwiatostan lipy, liść brzozy….

rośliny zielne: korzeń mniszka, kłącze perzu….

OCHRONA GATUNKOWA ROŚLIN

Rozporządzenie z 1995 r. Min. Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, chroni:

- około 26 gatunków drzew, krzewów, krzewinek

- około 180 gatunków roślin zielnych

- kilkadziesiąt gatunków grzybów i porostów

Ochrona ścisła / całkowita

Ochrona częściowa

- niektóre gatunki lecznicze i przemysłowe

narażone na wyginięcie z powodu eksploatacji Ochrona lokalna

- lokalne listy gatunków chronionych

opracowane przez lokalne władze

Rezerwaty przyrody w Polsce stanowią 0,7 %

- chronią naturalne siedliska

Użytki ekologiczne - pozostałości ekosystemów

Ochrona czynna

- przerzedzanie drzew -umożliwienie przeżycia światłolubnych

introdukcja - podsadzania, podsiewy

reintrodukcja - wprowadzanie gatunków na stanowiska, na których wyginęły

UPRAWA

około 75% surowców roślinnych z uprawy

Zalety

- zbiór dużej ilości surowca z małej powierzchni

- ekonomizacja pracy (mechanizacja)

- planowanie uprawy np. korzystny blisko wytwórni

- ↑ wydajności: zabiegi agrotechniczne, nawożenie

- surowiec o wyrównanych cechach morfologicznych, chemicznych,

- ↑ zawartości związków czynnych przez wprowadzenie odmian hodowlanych (selekcja)

ZABIEGI HODOWLANE

Czynności badawcze w celu:

- wyprodukowania materiału do uprawy:

przystosowanego do warunków regionu

dającego wysoki plon i

wysoką zawartość związków czynnych

aklimatyzacja - wprowadzenie roślin obcych naszej florze

selekcja - dobór osobników o uwypuklonych cechach korzystnych, wyeliminowanych niepożądanych

krzyżowanie - uzyskiwanie mieszańców o nowych cechach

np. Mentha piperita -ze skrzyżowania

Mentha viridis= M.spicata (Mentha longifolia + Mentha rotundifolia ) i Mentha aquatica

BIOTECHNOLOGIA ROŚLINNA

Możliwość uzyskania substancji czynnych, wykorzystując:

- hodowlę tkanek i komórek roślinnych

- inżynierię genetyczną z zastosowaniem bakterii

Wady

- mała wydajność uzyskiwanych metabolitów

-użycie drogiej aparatury

Zalety

- możliwość uzyskania metabolitów z rośliny obcej danej florze

- uzyskanie dużej ilości jednolitego materiału roślinnego w technice mikrorozmnażania

- możliwość biotransformacji związków w bardziej użyteczne leczniczo (produkcja kortykosteroidów, kwasu askorbowego)

Bakterie transformowane obcym DNA mogą wytwarzać cenne substancje, zwłaszcza białka

np. otrzymywanie ludzkiej insuliny

ZBIÓR SUROWCÓW ROŚLINNYCH

Uzależniony od:

fazy rozwojowej rośliny OKRES ZBIORU

• kwiaty i kwiatostany - początek, pełnia kwitnienia

• liście - pełnia rozwoju rośliny

• zioła - okres kwitnienia, szczyty

• owoce i nasiona - odpowiednie stadium dojrzałości

owoce np. głogu, bzu czarnego - owocostany

nasiona, owoce suche→ wymłócenie ściętych pędów

• kory - wiosną, z 2-3 letnich ściętych pędów

• pąki - późna jesień, wczesna wiosna

• korzenie, kłącza - okres spoczynku rośliny

pory dnia PORA ZBIORU

• dni suche, pogodne, po opadnięciu rosy i przed rosą wieczorną olejkowe: 10 - 15^oo

• korzenie - też w pogodę deszczową

• owoce osypujące się →wilgotna pogoda

pory roku CZAS ZBIORU

• wiosenny - do połowy maja - korzenie, kłącza, pąki

• letni - od połowy maja do końca września -

liście, zioła, owoce, nasiona

• jesienny - od września do zamarznięcia ziemi -

korzenie, kłącza

• zimowy - np. rośliny zimozielone: jemioła, owoce jałowca

SKŁADNIKI, SUBSTANCJE CHEMICZNE W ROŚLINACH

1493-1541 Paracelsus

Philippus Aureolus Theophrastus Bombastus von Hohenheim

lekarz, filozof, botanik, chemik

- procesy chemiczne leżą u podłoży procesów życiowych

- leczenie chorób -zadaniem chemii

- substancje czynne roślin odpowiedzialne za działanie

„Wszystko jest trucizną i tylko dawka sprawia, że coś nie jest trucizną”

Rośliny - złożony skład chemiczny

Metabolity pierwotne i wtórne (1913, 1922)

PIERWOTNE WTÓRNE

• lipidy • związki o różnorodnej strukturze

• białka charakterystyczne dla:

• węglowodany rodzin

gatunków

ZNACZENIE dla roślin

- METABOLITÓW PIERWOTNYCH

• spełniają podstawowe funkcje fizjologiczne

• materiał odżywczy, budulcowy, zapasowy

- METABOLITÓW WTÓRNYCH

•substancje balastowe, odpadowe, produkty detoksykacji

odkładane w wakuolach, ścianach komórkowych, gruczołach, zbiornikach, przewodach

• ekologiczna, użyteczna

- przywabiają owady, umożliwiają rozmnażanie, przeżycie

- chronią przed promieniowaniem UV, grzybami (fitoaleksyny)

- odstraszają przed zjadaniem (umożliwiają przeżycie)

interakcja -roślina/ zwierzę

-Wtórny metabolizm = system immunologiczny u kręgowców = miarą przystosowania roślin do środowiska

ZNACZENIE ROŚLIN DLA CZŁOWIEKA

- Źródło:

• substancji odżywczych

• substancji nieodżywczych

• zw. biologicznie czynnych i witamin,

- wykorzystanie w celach leczniczych

SKŁADNIKI, SUBSTANCJE CZYNNE

• składniki czynne (grupy związków)

• substancje czynne (związki chemiczne)

- odpowiedzialne za aktywność biologiczną roślin

• znane -o ustalonej strukturze

• nieznane- surowce stosowane - tradycja

Aktywność biologiczna ujawnia się, gdy surowiec wykazuje odpowiednią zawartość (normy) związków czynnych

WZAJEMNE ODDZIAŁYWANIE ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH W ROŚLINIE

•Synergizm - działanie w tym samym kierunku •Antagonizm-przeciwstawne

sumujący

potęgujący

Ginkgo bilobae fol.

ginkgolidy -B - antagonista PAF- hamuje agregację płytek krwi

100-240 mg ginkgolidów ABC efekt =: 120 mg wyciągu- GBE (6-7 mg ginkgolidów)

Valerianae rad. + Lupuli strobilus mieszanina wyciągów:

40 mg z szyszek chmielu +60 mg z korzenia kozłka ; aktywność= 400 mg wyciągu z korzenia kozłka

ZMIENNOŚĆ SUBSTANCJI CZYNNYCH

Genetyczna

• biosynteza związków charakterystyczna dla rodzin, gatunków,

zmienność jakościowa i ilościowa

• zjawisko poliploidii (powiększenie liczby chromosomów)

naturalnie lub wywołane mutagenami

↑ alkaloidów - ↑ liczba chromosomów

Gatunki krwawnika - 4n azulenowe

- 6n, 8n bezazulenowe

Gatunki tataraku - 3n europejski-ślady β-azaronu

- 2n amerykański-brak

- 4n indyjski- w olejku 96%

Rozwojowa

• - zawartość zw. czynnych -zmiany wraz z rozwojem rośliny

• ↑ masy rośliny, wieku, nie towarzyszy ↑ zawartości zw. czynnych - brak prawidłowości

Środowiskowa (zmienność ilościowa)

klimatyczna	glebowa/edaficzna	inne
- natężenie światła	- żyzność	- choroby
- temperatura	- odczyn	- szkodniki
- długość dnia	- struktura	- zmienność dobowa
- opady	- wilgotność	- metody uprawy
- siła wiatru		- allelopatia: interakcja pomiędzy roślinami wyższymi, udział : lotnych terpenów, kw. fenolowych-cynamonowe
- wpływy sezonowe

Czynniki działające po zbiorze:

- suszenie

- przechowywanie

STABILIZACJA SUROWCÓW ROŚLINNYCH

W czasie więdnięcia, suszenia, przechowywania surowców:

• aktywność enzymatyczna, utlenianie, polimeryzacja, racemizacja

CELE STABILIZACJI

Ÿ ^ funkcji enzymów - od 15% ( nasiona) do 90% wody ( owoce)

Ÿ uniemożliwienie rozwijania się mikroorganizmów

ENZYMY

• Niekorzystny wpływ

- odszczepianie części cukrowej w glik. nasercowych

• Korzystny wpływ

- np. powstanie izosiarkocyjanianu allilu w nasionach gorczycy czarnej

- ↑aromatu nasion kakao, liści herbaty, wanilii

METODY STABILIZACJI

Ÿ ogrzanie (60^oC inaktywacja enzymów)

Ÿ suszenie

Ÿ traktowanie alkoholem etylowym

(zimny, gorący, pary pod ciśnieniem)

STABILIZACJA PRZEZ SUSZENIE

Ÿ Naturalne - na otwartej przestrzeni, w cieniu w przewiewie

- w pomieszczeniach

Ÿ Termiczne - konwekcyjne - czynnik suszący opływa surowiec

suszarnie: Ÿ komorowe Ÿ tunelowe Ÿ taśmowe Ÿ podłogowe Ÿ bębnowe

- kontaktowe - kontakt z nagrzaną powierzchnią

- promiennikowe - generatory promieniowania

Ÿ Procesy specjalne -rozpyłowe, sublimacyjne, liofilizacja

WARUNKI SUSZENIA

Czynniki uwzględniane

Wewnętrzne: Zewnętrzne:

- rodzaj surowca - temp. - czas w suszarni

- związki czynne, towarzyszące, - rozdrobnienie

- lokalizacja - ruch powietrza

- grubość warstwy

Warunki suszenia surowców -indywidualne;

- tabele optymalnych temp., wymagania FPVI, najczęściej w cieniu, przewiewie

- surowce olejkowe- bez rozdrabniania do 35^oC

- owoce suche w cieniu, przewiewie

- alkaloidowe - liść pokrzyku w temp. 50 - 60^oC

- kardenolidowe-ziele konwalii, temp pok./80-110^oC

- kora kruszyny - w cieniu i ogrzana w 100^oC/ 2 godz.

PRZECHOWYWANIE SUROWCÓW

Ÿ kontrola surowca przed magazynowaniem

Ÿ odpowiednie warunki magazynowania uwzględniające cechy surowca

- suche, co zapobiega sorpcji wilgoci (pleśnienie, rozwój mikroorganizmów, szkodników)

- niska temp. (około 10^oC)

- klimatyzacja, wietrzenie

- brak dostępu światła (utlenianie, polimeryzacja, płowienie)

- przestrzeganie zasad higieny magazynów, środków transportu

- zapobieganie skażeniom biologicznym: pleśnie, bakterie, owady, gryzonie

Ÿ Prawidłowe przechowywanie zapewnia:

trwałość zw. czynnych

skuteczność surowców

Standaryzacja

CELE STANDARYZACJI surowców ( substancji roślinnych) zielarskich

Do celów - farmaceutycznych

{ zapewnienie odpowiedniej jakości, zawartości zw. czynnych

{ odtwarzalna skuteczność lecznicza

- spożywczych - cechy organoleptyczne

- kosmetycznych- aromat

Ograniczenia standardyzacji:

{ różnice w zawartości zw. czynnych (n.m.n.)

{ brak adekwatnych badań

{ trudności w pobraniu reprezentatywnej próbki dla danej partii surowca

{ brak związku pomiędzy cechami zewnętrznymi surowca a działaniem leczniczym

Wyniki prac standaryzacyjnych

{ normy: metody identyfikacji, oznaczeń ilościowych

Brak skuteczności surowców, leków, preparatów

{ zbyt niskie dawki

{ nieodpowiednią formą leku

{ niedostateczna zawartość zw. Czynnych

WYKŁAD 3

METODY BADANIA SUROWCÓW ROŚLINNYCH

• Próbka do badań

• - reprezentatywna dla partii surowca- z jednej dostawy

• - pr. pierwotna -pobrana losowo z opakowań jednostkowych

- zmieszane - pr. ogólna

- pr. laboratoryjna do badań - pomniejszenie pr. ogólnej

- ilość na 2 badania wg FPVI, 1-archiwum

• Określenie tożsamości

• - badanie makroskopowe:

zgodność wyglądu z opisem, zapach

- badanie mikroskopowe

- wykrywanie związków - chromatografia

- oznaczenie zawartości związku, grupy związków

Badanie czystości

-Oznaczenie zawartości: związku, grupy związków czynnych, w FP VI

wskaźnika goryczy W

pęcznienia

flawonoidów- kwercetyna

garbników-pirogallol

olejku eterycznego

antranoidów

procyjanidyn

glikozydów fenolowych -salicyny

fenolokwasów- kw. kawowy, Mg

pochodnych hydrochinonu -arbutyny

badanie czystości

- Oznaczenie zawartości zanieczyszczeń:

- metalami, pestycydami, fungicydami, mikroorganizmami

- Identyfikacja i oznaczenie ilościowe:

Domieszek

- rozkrusz surowca

- surowiec o: wymiarach niezgodnych z normą, niewłaściwym

zabarwieniu, uszkodzony, niewykształcony

- inne części tej samej rośliny, z której pochodzi surowiec

Zanieczyszczeń

- organiczne: fragmenty innych roślin niż surowiec, inne org.

- mineralne: piasek, kamyki, grudki gleby.

(zafałszowań)

INNE BADANIA

{ Strata masy po suszeniu ( wody )

- 1-2g surowca, sito 0,5mm, 100 - 105⁰C

- od wyniku - odjąć zawartość olejku

{ Popiół

- pozostałość po wyprażeniu substancji nieorganicznych i po spaleniu i wyprażeniu substancji organicznych

- całkowity: skł. fizjologiczne + zanieczyszczenia

- Ø w HCl

- skł. fizjologiczne O w HCl

tlenki, węglany, siarczany, krzemiany, chlorki, fosforany, szczawiany: K, Na, Ca, Mg, Mn, Fe

- zanieczyszczenia Ø w HCl

- siarczanowy -pozostałość po wyprażeniu z kw. siarkowym (siarczany pierwiastków metalicznych)

PRODUKT LECZNICZY ROŚLINNY

zawiera jako składniki czynne:

- jedną lub więcej surowców= substancji roślinnych

- jedną lub więcej przetworów roślinnych

- połączenie powyższych

PRODUKTY LECZNICZE ROŚLINNE to takie, które są :

• dostępne bez recept lekarskich

• stosowane wyłącznie zgodnie z określoną mocą lub dziennym dawkowaniem posiadają wystarczające dane bibliograficzne dotyczące bezpieczeństwa i zastosowania terapeutycznego dopuszczone do obrotu przez okres 10 lat na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

• Leki zawierające związki jednorodne, otrzymane z roślin, bądź na drodze syntezy chemicznej, półsyntezy,

• zaliczamy do leków syntetycznych

LEKI ROŚLINNE

Leki ziołowe

*zioła- species: jednorodne i mieszanki ziołowe- nie dozowane, dozowane

*preparaty ziołowe: tabletki, kapsułki

Preparaty roślinne zawierają przetwory roślinne uzyskane przez poddanie substancji roślinnych procesom:

ekstrakcja, wyciskanie, zagęszczanie destylacja, frakcjonowanie, oczyszczanie, fermentacja

nalewki-tincturae Arnicae, Calendulae, Ginkgo bilobae, Calendulae, Menthae piperitae, Salviae, Tormentillae, Valerianae

wyciągi - extracta (fluidum, siccum)

soki- succi: Hyperici, Taraxaci, Millefolii, Bardanae, Urticae, Echinaceae

intrakty - intracta Crataegi, Hippocastani, Hyperici, Melissae, Valerianae, Visci

LEKI ZIOŁOWE

Zioła -Species

Postać leku z 1 / kilku surowców- rozdrabniane

na sucho: łamanie, zgniatanie, mielenie po zwilżeniu: krajanie

o określonym działaniu, do stosowania w celach leczniczych po ich wytrawieniu napary, odwary, maceraty lub innym przygotowaniu

do użytku wewnętrznego: przecedzić, pić ciepły, małymi łykami- lepsze wchłanianie

zewnętrznego: kąpiele, płukania, nasiadówki, irygacje, okłady (cataplasma) zmiękczające, rozgrzewające

{ Wyciągi wodne - nietrwałe - zużyć w ciągu 1 dnia

{ odwary - w lodówce do następnego dnia

{ po 2-6 tyg. - zmienić częściowo/ całkowicie skład mieszanki zioł.

Niedozowane

- rozdrobnić, przesiać -sito 5,6; rozkrusz odsiać -sito 0,315

- kwiatów, nasion, owoców nie rozdrabniać

Dozowane

- miałko rozdrobnione /sito 1,6, rozkrusz jw.

wyjątek: owoce z Umbelliferae, nasiona lnu, babki płesznika

- dodatek wyciągów ziołowych, innych substancji

- saszetki, kapsułki, tabletki

• Mieszanki ziołowe

- równomierne zmieszanie ziół-od dominującego

- składniki kierunkowe mieszanki-odpowiedzialne za działanie

- odchylenia od receptury nie większe niż 10%

- pakowane: torebki papierowe powlekane warstwą tworzywa, saszetki fix

- właściwe oznakowanie, numery serii, data produkcji

{ Zioła pojedyncze, mieszanki ziołowe

- do przyrządzania wyciągów wodnych: naparów i odwarów 1:10, maceracji 1:20

- z korzenia prawoślazu- wyłącznie maceracje

{ Preparaty ziołowe

- sproszkowane, zmikronizowane tkanki roślinne (tabletki, kapsułki, granulaty)

PREPARATY ROŚLINNE zawierają

PRZETWORY ROŚLINNE

{ Nalewki Tincturae

- maceracja (1:5) 7 dni /temp. pokoj., częste mieszanie

3 dni, 15^oC

sączenie, uzupełnianie etanolem

- perkolacja (1:10) zwilżenie alkoholem

spęcznianie 2-3 h

do perkolatora

zalanie rozpuszczalnikiem

po 24 h zbieranie wyciągu

• Wyciągi-Extracta

• - płynne- fluida 1:1, gęste- spissa 30%, suche-sicca 5% wody

- przez macerację lub perkolację:

etanolem, mieszaniną etanolu z wodą, glicerolem, glikolem, olejem

{ Soki - płynne świeże (owoce, cebule, kłącza, korzenie)

miażdżenie, filtracja, odwirowanie

klarowanie: sedymentacja, pasteryzacja, enzymy

- płynne stabilizowane

3 cz. soku : 1 cz. etanolu

pary etanolu, autoklaw 2-4 h,

maceracja, sedymentacja, filtrowanie

- soki zagęszczone (10:1) - przem. spożywczy

- soki suszone rozpyłowo

{ Intrakty - alkoholatury stabilizowane

świeży surowiec →

pary wrzącego etanolu/autoklaw/3 - 5 min., →

maceracja 12 h w temp. pok. →

uzupełnienie etanolem 1:1

• Zioła - species

{ 1-składnikowe lub mieszanki ziołowe

do przygotowania wyciągów wodnych (naparzanie)

do użytku wewnętrznego: przecedzić, pić ciepły, małymi łykami- lepsze wchłanianie

zewnętrznego: kąpiele, płukania, nasiadówki, irygacje, okłady (cataplasma) zmiękczające, rozgrzewające

{ Wyciągi wodne - nietrwałe - zużyć w ciągu 1 dnia

{ odwary - w lodówce do następnego dnia

{ po 2-6 tyg. - zmienić częściowo/ całkowicie skład mieszanki zioł.

Maceraty Macerationes (1:20)

{ grubo rozdrobniony korzeń prawoślazu, całe nasiona lnu; opłukać wodą (zanieczyszczenia)

{ zalać wodą o temp. pokoj., zmieszać / 30 min., przecedzić, przepłukać, uzupełnić wodą

Napary Infusa (1:10)

{ rozdrobnione kwiaty, liście, ziele, korzenie, korę- zalać wrzącą wodą / wrząca łaźnia wodna / 15 min., mieszać, odstawić na 15 min., przecedzić /sitko, przepłukać wrzącą wodą /uzupełnić

{ w warunkach domowych zioła zalać wrzącą wodą, przykryć/ 15 min.

Odwary Decocta (1:10)

{ rozdrobnione: korzenie , kłącza, drewno, korę, zalać wodą o temp. pok. zmieszać, przykryć

{ ogrzewać 30 min./ wrząca łaźnia wodna, temp. powyżej 90°C, bez kontroli temp. 45 min.

{ przecedzić, przemyć surowiec wrzącą wodą, uzupełnić wodą

{ w warunkach domowych zalać wodą i ogrzewać w temp. ok. wrzenia 20-30 min., odstawić na 10 min.

Miary i wagi stosowane w ziołolecznictwie

{ Łyżeczka do herbaty rozdrobnionych

kwiatów; liści ok. 1g

korzeni, kłączy nasion ok. 3g

{ Łyżka stołowa rozdrobnionych

kwiatów i liści ok. 4,5g

korzeni, kłączy, nasion ok. 9g

{ Łyżeczka do herbaty wyciągu wodnego ok. 5g

{ Łyżka stołowa wyciągu „ ok. 15g

{ Kieliszek wyciągu „ ok. 15-20g

{ Szklanka wyciągu „ ok. 200-250g

{ Filiżanka wyciągu „ ok. 150g

Celem zwiększenia skuteczności rozdrobnić zioła w moździerzu, mikserze, młynku.

WĘGLOWODANY

Materiał budulcowy: celuloza, hemiceluloza, pektyny

zapasowy: skrobia, inulina, (glikogen)

Mono- Oligo- 2-10 Polisacharydy >10 cukrów prostych

↓ ↓

- wolne, rzadko

- cz. cukrowa glikozydów, składniki polisacharydów

Glikozydy = aglikon + połączony wiązaniem O- lub C- glikozydowym z częścią cukrową

5% i > mono- (glukoza, fruktoza) i disacharydów (sacharoza) → słodki smak części roślin

- obecność cukru ↑rozp. związku w H₂O

MONOSACHARYDY

PENTOZY: arabinoza, ksyloza, ramnoza

• Arabinoza i ksyloza składniki

- glikozydów np. antrachinonowych

- polisacharydów: śluzy, gumy

• Ramnoza (metylopentoza)

-rutynozy α-L-ramnozylo (1ž6) β-D-glukoza

neohesperydozy α-L-ramnozylo (1ž2) -β-D-glukoza

• Ryboza - składnik kwasów nukleinowych, koenzymów

• HEKSOZY (1): glukoza, galaktoza, fruktoza, sorboza

Glukoza - najbardziej rozpowszechniony cukier prosty, gł. produkt fotosyntezy, składnik:

¨ dwucukrów: maltoza, sacharoza, laktoza

¨ polisacharydów: skrobia, lichenina, celuloza, śluzy, gumy

¨ cz. cukrowych glikozydów → ze skrobi ziemniaczanej (kwas, a amylaza)

GLUCOSUM FP VI - 1/3 mniej słodka od sacharozy

¯ doustnie - środek energetyczny (w chorobach serca), odżywczy, wyczerpanie, wysiłek fizyczny, biegunki, choroba z temp.

¯ iniekcje (40-50% roztwory) - obliteracja żył

¯ miejscowo hipertoniczne roztwory, maści, źle gojące się rany, wrzody

¯ do odżywiania pozajelitowego

Galaktoza - rzadko w stanie wolnym

- składnik śluzu z nasion lnu, agaru, gum

- otrzymywana - hydroliza cukru mlekowego - laktozy

do badań diagnostycznych czynności wątroby

Fruktoza -szereg D - ale (-)(lewuloza, cukier owocowy)

- słodsza od cukrozy 1,7x , glukozy

- składnik cukrozy, CI, inuliny

- dawniej otrzym. z inuliny /enzymat. konwersja glukozy

- metabolizm w wątrobie bez udziału insuliny /cukrzycy

- 40% roztw. leczenie/zapobieganie obrzękom mózgu

Sorboza (izomer fruktozy) ¬ L-sorbitol (utl-Acetobacter suboxydans)

- w owoc. jarzębiny Sorbi fruct. + sorbitol

↓ głogu Crataegi fruct.

kw. askorbowy

CUKIER INWERTOWANY CI

Figi Caricae ok. 50% CI

- Figa pospolita Ficus carica - Moraceae

Owoc tamaryndowca Tamarindi fruct. 25-40 % CI

- podsuszony miąższ śródowocni (Tamarindus indica -Leguminosae)

Owoc jałowca Juniperi fruct. ok. 33% CI

Owoc borówki czernicy Myrtilli fruct ok. 30% CI

Kwiat dziewanny Verbasci fl. ok. 11% CI

Miód pszczeli: Apis melifica 70-80% CI

• w osłabionym m. sercowym/ukł. nerwowym

• schorzeniach wątroby

• tradycyjnie- w kaszlu, chrypce, ranach

CUKRY O ROZGAŁĘZIONYM ŁAŃCUCHU WĘGLOWYM

Apioza w apiinie- apiozyloglukozyd apigeniny

- w gatunkach rodziny Apiaceae (Petroselini frukt)

Hamameloza w hamamelitaninie (Hamamelidis cort, frukt)

DEOKSYHEKSOZY

Zredukowana grupa OH przy C- 2, C- 6

2,6-deoksycukry 6-deoksycukry = 6- metylopentozy

w glik. nasercowych

· cymaroza · ramnoza

· digitoksoza · fukoza

· 3- acetylodigitoksoza

POCHODNE CUKRÓW PROSTYCH(1)

Alkohole cukrowe - zredukowana gr. -CHO/ -CO

Mannitol (wolna mannoza nie wyst w przyrodzie): Fraxinus ornus jesion mannowy

sok zagęszczony/ wysuszony - manna - 90% mannitolu AMARUM 20/100

- Apii graveolentis rad, korzeń selera - 5-7% mannitolu

- Fucus algi-brunatnice 5-10%

Mannitol Sorbitol

- nie wchłaniają się z p. pokarmowego, nie ↑cukru we krwi, metabolizm bez insuliny- cukrzycy

- łagodne przeczyszczające śr. masowe

- osmotyczne środki moczopędne

po wlewie dożylnym wydalane z moczem

brak diurezy po mannitolu świadczy o uszkodzeniu nerek

• środki słodzące w p. próchnicowych pastach do zębów

WYKŁAD 4

POCHODNE CUKRÓW PROSTYCH

Kwasy uronowe

- przez utlenienie końcowej grupy alkoholowej (dehydrogenazy)

glukozy - kw. D-glukuronowy składniki pektyn,

galaktozy - kw. D-galakturonowy śluzów

mannozy - kw. D-mannuronowy składniki kw. alginowego

L-guluronowy

Kwasy aldonowe w roślinach nie występują

- utl. gr aldehydowej (bakterie octowe lub kropidlak)

glukozy kw. glukonowy

glukonian Ca - CALCIUM GLUCONATE; łatwo przyswajalna sól wapniowa

CYKLITOLE, CYKLICZNE WIELOALKOHOLE

Inozytol - izomer glukozy -cyklizacja między C-1 a C-6,

- charakter wit. / czynn. wzrostu- w hodowlach tk. roślinnych

- w zaburzeniach metabolizmu lipidów, zapobiega stłuszczeniu wątroby

- niedobór ułatwia powstawanie cukrzycy

Mioinozytol - najczęstszy izomer inozytolu

- wolny lub heksafosforan = kw. fitynowy

- w ziarniakach zbóż, drożdżach, owocach;

- kw. fitynowy w jelitach z Ca- Ø fitynian Ca : ^ wchłaniania Ca

- chroni przed chorobą nowotworową

OLIGOSACHARYDY

Cukroza =

Sacharoza α-D-glukopiranzylo-(1®2)-β-D-fruktofuranoza

trzcina cukrowa Saccharum officinarum ok. 16%

burak cukrowy Beta vulgaris 16-22%

klon cukrowy Acer saccharum ok. 5%

sok z nacięć pni, zagęszczony - konsystencja miodu USA, Kanada

sorgo, proso cukrowe Sorgho saccharatum 12-18%

- gęsty sok z łodyg - USA, Chiny

owoce: jabłka, śliwki, banany

SACHAROZA (SACCHARUM) FP VI -

- corrigens do syropów

Maltoza α-D- glukopiranozylo-(1®4)-D-glukopiranoza

- w kiełkującym jęczmieniu

- otrzymywanie - hydrol. enzym. skrobi i/lub glikogenu

- maltoza i wyciąg słodowy: odżywki dla dzieci

Laktoza cukier mlekowy β-D-galaktozylo- (1 ® 4)-D- glukoza

- w mleku ssaków 4,5 - 5,5%

- mleku kobiet 7%

a-laktoza

- do rozcieńczania proszków

- do tabletek, leków homeopatycznych

b-laktoza

- do odżywek dla niemowląt

OLIGOSACHARYDY - krótkoczłonowe, aktywne fizjologicznie

w cebuli, czosnku, szparagach, łopianie, cykorii (korzeń), karczochu (bulwa), fruktooligosacharydy sojowe -FDA -1990 r - do żywności (napoje bezalkoholowe, ciastka, cukierki, wyroby mączne)

- nie trawioneh populację bifidobakterii, które

¶ produkują wit. B₁, B₂, B₆, B₁₂, kw. nikotynowy, foliowy (nie wit. K)

¶ stymulują perystaltykę,

¶ zapobiegają zaparciom/ biegunkom np. po antybiotykach

↓ aktywność bakterii gnilnych

↓ toksyczne prod. fermentacji, odciążenie wątroby

↓ cholesterol we krwih HDL

↓ ciśnienie krwi

↓ nieznacznie poziom cukru we krwi

↑ odporność immunologiczna- profilaktyka p.nowotworowa

Fruktooligosacharydy sojowe -FDA -1990 r - do żywności (napoje bezalkoholowe, ciastka, cukierki, wyroby mączne)

- są š w H₂O - łatwiej niż włókna spożywcze- włączyć w żywności

- zapotrzebowanie około 3 g/dzień (mniejsze niż włókien)

- nie ↑lepkości, nie pęcznieją - nie zatrzymują H₂O

- nie wiążą skł. mineralnych

- ↑populację Bifidobakterii BF

· Niemowlęta karmione piersią - 99% BF bardziej odporne na infekcje

· Niemowlęta karmione sztucznie - 50% BF

POLISACHARYDY

Polimery glukozy, fruktozy

Polimery mannozy: galakto-, glukomannany

Polisacharydy alg: krasnorostów, brunatnic

Polisacharydy otrzymywane z udziałem bakterii

Polisacharydy grzybów wielkoowocnikowych

Polisacharydy z różnych cukrów prostych i kw. uronowych: śluzy, gumy, pektyny

POLIMERY GLUKOZY

Skrobia

Końcowy produkt fotosyntezy: asymilacyjna, spichrzowa

AMYLOZA 20-35% AMYLOPEKTYNA 65-85%

Solani amylum FP VI

Tritici amylum FP VI

Maydis amylum

Oryzae amylum - jednostka dwucukrowa - maltoza

- chemicznie obojętne, silnie higroskopijne,

- p. zapalne, chłonące, osłaniające (zasypki, kleiki)

- subst. wypełniające, pęczniejące, ułatwiają rozpad tabletek

• przem. spożywczy (odżywcze), tekstylny

• Skrobia: s. rozpuszczalna, dekstryny, cyklodekstryny

Celuloza (błonnik)

-składnik ścian komórek (hemiceluloza, pektyny), włosków bawełny ok. 90% Wata bawełniana higroskopijna FP V

- struktura liniowa - włókienka z 3-14 tys. cz. glukozy b (1® 4)

- jednostka dwucukrowa - celobioza

- š się tylko w odczyn. Schweitzera

- w przew. pokarmowym nie trawiona

- w H₂O nieco pęcznieje, wypełniacz w odchudzaniu

pochodne celulozy o zmodyfikowanej zdolności: pęcznienia, lepkości, š w H₂O

celulozę mikrokrystaliczną częściowo zdepolimeryzowaną

- subst. wypełniające, wiążące, rozsadzające do tabletek,

- adsorbent w chromatografii (Avicel)

W komórkach zdrewniałych celuloza zastępowana jest ligniną

Cellulosum depuratum FP IV - wata celulozowa - lignina z drewna

Lichenina Izolichenina

polisacharydy liniowe z 60-200 cząsteczek glukopiranozy

rozp w gorącej wodzie w zimnej wodzie

Lichen islandicus Cetraria islandica - tarczownica islandzka

- półkula północna po Arktykę

- w Polsce na niżu, w górach, gatunek chroniony

- osłaniające, p.kaszlowe

POLIMERY FRUKTOZY

Polimery typu inuliny

Inulina- nisko cząsteczkowy polimer

- składnik organów podziemnych roślin, głównie Asteraceae:

Inulae, Taraxaci, Cichorii radix -CAMBRIDGE błonnik 89

Helianthi tuberosi tuber - TOPINULIN

- nie trawiony, nie wchłaniany

- wypełniacz, substancja balastowa w odchudzaniu

- nie ↑ poziomu / nieco ↓ poziom glukozy

- do stosowania przez cukrzyków

- do otrzymywania fruktozy

Polimery typu lewanu b-(2®6)

trytycyna 3-18% w Agropyri rhiz i sparagosan- korzenie, kłącza szparaga Asparagus off.

- wł. podobne do inuliny

Gumy

Gummi arabicum - (G.acaciae) - Guma arabska przez nacięcie pni i gałęzi drzew z rodzaju Acacia,

A. senega- Sudan, Senegal

- arabina (sól Ca, Mg, K) rozgałęziony polisacharyd

-hydroliza do: galaktozy, arabinozy, ramnozy i kw. glukuronowego

konieczna stabilizacja alkoholem/ ogrzanie (oksydazy, peroksydazy)

nie łączyć z subst. łatwo utleniającymi się

• osłaniająco w st. zapalnych błon śluzowych-leki p. kaszlowe

• łagodzi ostry smak leków

• emulgator

• śr. klejący, zagęszczający (farby, tusze)

• do apreturowania

Tragacantha - Tragakanta, Guma tragankowa

- skrzepła na powietrzu wydzielina z pęknięć i nacięć pni gatunków r. Astragalus (Fabaceae), głównie A. gummifer - ciernisty krzew- Syria, Iran, Irak.

60% basoryny→ Ø w H₂O, pęcznieje

40% tragakantyny→ O w H₂O

- pomocniczo w cukrzycy

- immunostymulująco, w med. arabskiej w nowotworach wątroby

- środek stabilizujący / klarujący

- wiąże wodę - do kremów, emulsji, maści, past do zębów

Karaya - Indyjska tragakanta ze zranionych, nadpalonych pni drzew z r. Sterculia, gł. S. urens (Sterculiaceae) - Indie

- silnie pęcznieje, 10% wodny roztwór

-gęsta, kleista masa

w preparatach: odchudzających, przeczyszczających, ułatwia przyczepność protez zębowych

- skł. past do zębów -zapobiega osadzaniu kamienia nazębnego

- lakierów do włosów

- środek zagęszczający

- do produkcji emulsji, zawiesin

ŚLUZY

- w H₂O pęcznieją žroztwory koloidalne, lepkie, ciągliwe

- IP - obj. 1 g surowca / 4 godz. spęcznianiu w wodzie

- trawione w różnym stopniu (enzymy)

- nie wchłaniają się: powlekają, zmiękczają - p. kaszlowe

- chłoną H₂O w jelicie, ↑objętość treści jelit

- ucisk ścian - ↑ perystaltykiž przeczyszczenie

- spowalniają, przedłużają dział. innych leków

- osłaniają przy lekach drażniących,

- łagodzą smak kwaśny, ostry, zmniejszają słodki

- emulgują, spęczniają, rozsadzają

Surowce śluzowe

Althaeae fol. Althaeae rad. Verbasci flos; Farfarae fol.; Psylli sem Plant. ovatae sem.

Symphyti rad. Plant. lanc. Fol Foenugraeci sem. Tiliae infl. Lini sem. Cydoniae sem.

Lichen islandicus Malvae flos/fol Chamomillae anth.

WYKŁAD 5

GALAKTOMANNANY (śluzy obojętne)

W Foenugraeci sem 45-60% GM i

W bielmach nasion Cyamopsis tetragonolobus

- zmielone bez łupiny nasiennej i zarodków -

Cyamopsidis seminis pulvis -Guar - 85% GM

- roślina 1-roczna, strąki 5-10 cm dł. (5-12 nasion)

- uprawy w Indiach, obecnie USA, Texas

Guar: silnie pęcznieje (25x)

↓ wchłanianie glukozy z jelit, ↓ poziom cholesterolu

WAGAVIT 450 mg 2 kapsułki przed obiadem /2-4 w razie głodu

ANTICHOLEST (guar z pektyną jabłkową)

GLUKOMANNANY

W bulwach Amorphophalus konjak- Araceae ; Azja, uprawy w Japonii

sproszkowane bulwy - dodatek do np. chleba

- niskokaloryczne diety

¯ cholesterolu i LDL, ↑ HDL

Śluzy kwaśne, Heterogenne

- pęcznieją w wodzie  roztwory lepkie, ciągliwe

- działanie powlekające, zmiękczające p. kaszlowo

- chłoną wodę w jelicie, wzrost objętości treści jelitowej

- ucisk ścian- wzrost perystaltyki  przeczyszczanie

- osłaniają przy lekach drażniących

- emulgują, rozsadzają

- obniżają smak słodki, kwaśny, ostry

ALOE GEL (ALOE BARBADENSIS)

- świeży śluzowaty sok: wyciskanie, ekstrakcja

- glukomannany, glikoproteiny

- oparzenia, podrażnienia skóry, rany

- ułatwia proliferację kom. skóry, pokrywanie nabłonkiem, wiąże wodę

- suplement diety: obniża cukier i tri glicerydy

POLISACHARYDY ALG - KRASNOROSTÓW

70% AGAROZA, jej pirogronian i AGAROPEKTYNA

- 90% w Agarze- wysuszony żel z gat. r. Gelidium i Gracilaria

rocznie prod.-kilka mln ton

- bezbarwne pasma, bryłki, proszek

- Ø w zimnej H₂O / pęcznieje

- š w 80-100 ^oC, oziębiony do 35-50^oC - żele

-↓ uczucie głodu, przyspiesza perystaltykę

- łagodnie przeczyszczający 1-2 łyżeczki

- w technice farm.- spęczniający, żelujący

- przem. spożywczy, chemiczny

- podłoża bakteriologiczne (FP VI)

Karageniny (7 typów) l i k jako sole K, Na, Mg IP > 12

О w zimnej H₂O О w gorącej H₂O

roztwory lepkie po oziębieniu

brak wł. żelujących żel

Carragen - Karagen - wysuszone plechy chrzęścic np. Chondrus crispus , przybrzeżne wody Atlantyku: ok. 45% karagenin

>3% roztwory po ogrzaniu - płynne, oziębione - żele

p.zapalne (powlekające) w ch. wrzodowej, nadkwasocie

uczucie sytości, ułatwia wypróżnienia

środek wiążący, zagęszczający w pastach do zębów

podane podskórnie- st. zapalne, obrzęki (farmakol. doś.)

emulgator, stabilizator, subst. wypełniająca, ułatwia rozpad tabletek

TYTANOREINA: czopki, krem (lidokaina, dwutlenek tytanu+ZnO)

POLISACHARYDY ALG - BRUNATNIC

Kwas alginowy KA (ok. 20%) ¬maceracja Na₂CO₃ plech gat. z rodz.: Fucus - Morszczyn, Laminaria

- polimer kw. D-mannurowego b-(1®4) i D-guluronowego a- (1®4)

a KA Ø w H₂O

a sole: Na, K i amonowe KA О w H₂O-lepkie roztwory

b sole Ca KA Ø się w H₂O - pęcznieją- trwałe galarety

b miejscowo p.krwotoczne w zranieniach - alginian Ca

↓ podrażnienia bł śluz żoł - alginian Na

bKA i sole Ca nie trawione, pęcznieją, uł. wypróżnianie-- diety odch.

bdo tabletek 2-10% -rozpad

stabilizatory, do kremów, maści, lodów, czekolady

Fukoidany - polimery fukozy a (1®2) zestryfikowanej kw. Siarkowym, warunkują lepkość roztworów wodnych

POLISACHARYDY OTRZYMANE PRZY UDZIALE BAKTERII

Ksantan rozgałęzione heteropolisacharydy- z glukozy ↓ Xanthomonas campestris:

- glukoza, mannoza, kw. glukuronowy zestryfikowane kw. octowym i pirogronowym

- stabilizator zawiesin i emulsji

- w przemyśle 0,1%- zupy instant, 0,5%- budynie, farmacji- tabletki

TRIMLINE - 250 mg, kaps. w dietach odchudzających

Dekstrany DX

Sacharoza α→ transglukozydacja

↓ Leuconostoc mesenteroides L. dextranicum

Ÿ środek zastępczy krwi Ÿ w zaburz mikrokrąż., oparzenia, odmrożenia

Ÿ zapobiegają aglutynacji krwinek

- serologicznie obojętne, całkowicie eliminują się z moczem

Ÿ do kropli ocznych w niedostatecznym łzawieniu, płynów do soczewek kontaktowych

- DX typu sefadeks tzw. sito molekularne do rozdziału, oczyszczania subst. różniących się m. cząst.

POLIACHARYDY GRZYBÓW WIEKOOWOCNIKOWYCH

- brak aktywności cytotoksycznej

- immunomodulująco : stymulacja proliferacji limfocytów T, aktywności makrofagów, ↑ dział. cytostatyków

- P.nowotworowo - gł. glukany, słabiej fruktany, mannany i glukomannany o budowie linearnej lub bez wielu rozgałęzień, wiązania odporne na dział. enzymów b (1®3) w łańcuchu , b (1®6) w rozgałęzieniach

- mała ilość wiązań a (1®4) ulegająca hydrolizie,

- fragmenty po rozszczepieniu o dużej m. cząst. (20- kilkaset tys. D)

- podawane pozajelitowo

- doustnie - z komponentem białkowym i š w wodzie (posiadające rozgałęzienia, grupy acetylowe)

PEKTYNY

- polimery liniowe kw. galakturonowego a (1®4) z cz. ramnozy i innych

- sole Mg i amonowe Ø w H₂O, sole Na О w H₂O

- słabo kwaśne środowisko + cukier + odpow.temp → żele

• z jabłek(0,5-1,6%) i cytryn (2,5-4%) w św.sur.- produkt uboczny

• w buraku cukr.- słabe wł. żelowania

Pektyna częściowo metylowana - Kwas pektynowy

powleka w biegunkach, st. zapalnych p. pokarmowego, ułatwia wypróżnianie, ↓ cholesterol, wypełnia, rozsadza tabl. 3,5%

- emulgator, śr. żelujący (galaretki)

COLEPECTIN granulat - pektyna owocowa + skrobia ziemn.

ANTICHOLEST saszetki - guar+ pektyna jabłkowa

↓ cholesterol, wchłanianie cukru ↓łaknienie

LIPIDY

LIPIDY -związki organiczne, lipofilne

Lipidy proste:

tłuszcze - estry glicerolu i kw. tłuszczowych

woski - estry wyższych kw. tłuszczowych i wyższych alkoholi

Lipidy złożone: fosfolipidy np. lecytyny, kefaliny,

cerebrozydy np. glikolipidy ( galakto- i glukolipidy)

Bogate w lipidy- oleje roślinne, frakcje lipofilne

OTRZYMYWANIE OLEJÓW ROŚLINNYCH

Wytłaczanie

- na zimno (ol. płynne) lecznicze, spożywcze

rafinacja: oczyszczanie od śluzów, białek, lipaz, pigmentów…

- na ciepło (ol. stałe) i techniczne

Wygotowanie wodą (woski)

OTRZYMYWANIE FRAKCJI LIPOFILNYCH

S Ekstrakcja rozp. Organicznymi: heksan, CCl₄, CS₂, benzen- 65°C

SKŁAD OLEJÓW ROŚLINNYCH:

1- Estry glicerolu i kw. tłuszczowych w formie cis -(Z ), 2- wolne kwasy uwodornienie katalityczne- izomeryzacja- formy trans -(E)

nienasycone

oleinowy 1 ← stearynowy

linolowy 2 NNKT

linolenowy 3 a -, g-rzadko NNKT

arachidonowy 4 wiązania nienas.

rycynolowy hydroksykwas w ol. rycynowym

hydnokarpowy cykliczny w ol. hydnokarpowym - p. trądowo

erukowy w ol. roślin krzyżowych

nasycone

laurowy, mirystynowy, palmitynowy, stearynowy, arachidowy

3 - Niezmydlające się składniki 0,3-2% :

- sterole ∆₇: spinasterol

∆₅: sitosterol, kampesterol, stigmasterol

- karotenoidy

- wit E

PODZIAŁ OLEJÓW ROŚLINNYCH

1. W zależności od konsystencji w temp. pokoj:

S stałe, półstałe: olej kakaowy, kokosowy, palmowy

S płynne w zależności od zdolności absorpcji tlenu z powietrza:

- schnące: olej lniany, konopny (farby)

- utlenione formy → polimeryzacja → twardy film (przem. farb)

- półschnące: olej rzepakowy, sojowy, sezamowy , słonecznikowy

- nie wysychające: olej oliwkowy, migdałowy, rycynowy, arachidowy

2. W zależności od stopnia nienasycenia kwasów tłuszczowych:

- nasycone olej kakaowy, kokosowy, palmowy

-mononienasycone oliwkowy, rycynowy, arachidowy, rzepakowy

-wielonienasycone lniany, sojowy, sezamowy, migdałowy, słonecznikowy, z zarodków kukurydzy, z nasion dyni

3. W zależności od zastosowania:

techniczne

jadalne

OLEJE NASYCONE (OLEJE STAŁE, PÓŁSTAŁE)

Cacao oleum (Butyrum) - Olej kakaowy FP VI

Theobroma cacao - Kakaowiec właściwy

Zastosowanie:

- czopki, globulki,

- maści, pomadki

- czekolada, kakao (teobromina)

Cocois oleum - Olej kokosowy

Cocos nucifera - Palma kokosowa Arecaceae - Palmowate,

- tłuszcz spożywczy

- mydła, detergenty

(olej-wysoka liczba zmydlenia)

Palmae oleum - Olej palmowy

Elaeis guineensis (E. oleifera)- Palma oleista Arecaceae - Palmowate

- tłuszcz spożywczy(1 miejsce) - margaryna

- mydła, świece

OLEJE PŁYNNE MONONIENASYCONE

Ricini oleum - olej rycynowy

Ricinus communis - Rącznik pospolity Euphorbiaceae - Wilczomleczowate

estry z kw. rycynolowym

rycyna (toksalbumina)

- kwas rycynolowy drażni śluzówkę j. cienkiego

- przeczyszczająco 4-6h

- olej pobudza wzrost włosów

w zaparciach FPVI: 5-20g 1 - 2 łyżki dorośli, ½ łyżki dzieci

- krople do oczu, kapsułki, mazidła, emulsje, granulaty, podłoża maściowe, tabletki

- mydła

• smar- duża lepkość

WYKŁAD 6

Olivarum oleum - olej oliwkowy

Olea europaea - Oliwka europejska Oleaceae - Oliwkowate

- żółciopędne, żółciotwórcze, przeczyszczające

zewnętrznie: p.zapalne, osłaniające, zmiękczające

- rozpuszczalnik substancji lipofilnych maści, emulsje, mazidła, kremy,

do odżywiania pozajelitowego, mydło

Arachidis oleum - olej arachidowy

Arachis hypogaea- Orzech ziemny Fabaceae- Motylkowate

- do mazideł, plastrów, mydeł, iniekcji, kropli do oczu

po utwardzeniu do czopków w tropiku

- wyższa temp. topn. od Cacao ol.

OLEUM ARACHIDIS PRO INIECTIONE FP IV

Rapae oleum - olej rzepakowy

Brassica campestris, B. napus - Kapusta rzepak Brassicaceae - Kapustne

Występowanie: Północna Ameryka, Europa

kw. erukowy (0,2 - 2%); do 1970 do 50% powoduje: stłuszczenie organów miąższowych

uszkodzenie mięśnia sercowego

- do emulsji, mazideł, maści, plastrów, mydeł,tłuszcz spożywczy

OLEJE PŁYNNE WIELONIENASYCONE

Sojae oleum - olej sojowy

Glycine soja - Soja jadalna Fabaceae - Bobowate

stigmasterol -do półsyntezy hormonów sterydowych

flawonoidy: genisteina

olej spożywczy (margaryna)

lecytyna, sos sojowy

odżywianie pozajelitowe

nasiona zmielone „mleko sojowe” i „mięso sojowe”

Lini oleum- olej lniany

Linum usitatissimum - Len zwyczajny Linaceae - Lnowate

glicerydy kwasu: oleinowego 10 - 18%

linolowego 23 - 24%

linolenowego 35 - 50%

-p.zapalne, rozmiękczające, uelastyczniające regenerujące, przyspiesza ziarninowanie, wit. F

- łatwo wchłania się z przewodu pokarm. ↓ cholesterol

Dodatek do diety zwierząt nasion lnu↑ w jajach, mięsie, rybach kw.tł n-3

- schorzenia skórne: egzemy, oparzenia, stany zapalne

- do mazideł, mydeł , LINOMAG

- olej spożywczy

- przemysł: pokosty, farby, lakiery

Perseae oleum -olej z owoców awokado

Persea americana -Smaczliwka amerykańska (awokado) Lauraceae - Laurowate

Owoce gruszkowate: śródowocnia → brąz.-ziel. olej, owocowy zapach

PIASCLEDINE 300: niezmydlająca się frakcja oleju z: awokado (20% steroli) + soi (1/3+2/3)

- wpływ na metabolizm i skład tkanki łącznej

- pomocniczo w terapii bólów reumatycznych

- korzystnie w parodontozie

Sezami oleum - olej sezamowy

Sezamum indicum - Sezam indyjski Pedaliaceae - Połapkowate

sesamolin →sezamol -fenolowy antyoksydant- stabilność

do mazideł, plastrów, w celach spożywczych

kosmetyka: antyoksydant, zmiatacz wolnych rodników

Helianthii oleum - olej słonecznikowy

Helianthus annuus - Słonecznik zwyczajny

-do celów spożywczych - margaryna

Amygdalarum oleum - olej migdałowy

Prunus amygdalus - Śliwa migdał Rosaceae- Różowate

- rozpuszczalnik lipofilnych substancji

- przemysł kosmetyczny

Odmiana gorzka: amygdalina - z 1 migdału- 1 mg HCN

Dawka śmiertelna: 5-10 gorzkich migdałów dla dzieci

50-60 dla dorosłych

NNKT: kwas linolowy

α - linolenowy

substraty do syntezy lipidowych składników błon komórkowych, hormonów tkankowych

Brak NNKT powoduje:

- nadmierne łuszczenie się naskórka

- utrudnioną regenerację tkanek

- zwiększoną utratę wody

- dolegliwości układu krążenia

- obniżoną odporność na infekcje

- niedorozwój płodu

NNKT:

- stymulują uwalnianie insuliny

- wpływają na aktywność i liczbę receptorów insulinowych

- zwiększają wrażliwość na insulinę

OLEJE ZAWIERAJĄCE NNKT i KWAS GAMMA LINOLENOWY

Oenotherae oleum virginum- olej wiesiołkowy bezp. tłoczenia

Oenothera biennis, O. paradoxa Wiesiołek dwuletni, W dziwny

FP VI n.m.n 9% kw γ-linolenowego i 73,5% kw linolowego

Jednorazowo i dobowo 0,5-1,5; OEPAROL

Boraginis oleum - olej ogórecznikowy

Borago officinalis - Ogórecznik lekarski

BORAGOGLANDYNA 100, NEOGLANDYNA

Ribes nigri oleum - olej z czarnej porzeczki

Ribes nigrum - Porzeczka czarna Saxifragaceae- Skalnicowate

GLANOLIN 500

Zastosowanie olejów zawierających kwas γ - linolenowy :

- choroby wskazujące na niedobór

- ch. układu sercowo - naczyniowego

- ch. metaboliczne: cukrzyca, miażdżyca -↓poziom cholesterolu

- st. zapalne (reumatoidalne zap. stawów)

- niewydolność wątroby: marskość, uszkodzenia alkoholowe, zw. chemicznymi

- schorzenia nerek

- napięcie przedmiesiączkowe, klimakterium

- choroby skórne: łuszczyca, atopowe zapalenie skóry

- stwardnienie rozsiane, schizofrenia, choroba Alzheimera, AIDS

OLEJE ZAWIERAJĄCE WITAMINĘ E

Hippophae oleum - olej rokitnikowy

Hippophae rhamnoides - Rokitnik zwyczajny (R. szakłakowaty) Oblepicha

Ozdobny krzew: owoce drobne, pomarańczowe, b. kwaśne

Nasiona: ok.8%oleju, wit. E, wit. z grupy B, karotenoidy, sole mineralne

trudno gojące się rany, owrzodzenia, oparzenia, odmrożenia, odleżyny, wrzody żołądka

Tritici embryonis oleum- olej z zarodków pszenicy

ceramidy, glikozydoceramidy - p. starzeniu skóry

wit. E 250 mg/100g, NKT

Cedrae oleum - Olej cedrowy . CEDRUS

wit. E 100 mg/100g, NKT

Witamina E:- naturalny antyoksydant, ↓ryzyko ch.wieńcowej

- zapobiega indukcji karcynogenezy

FRAKCJE lipofilne ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE i NKT

Sabal fructus- Owoc palmy sabal

Serenoa repens (Sabal serrulata) - Palma sabalowa Palmae - Palmy

Frakcja lipidowo-sterolowa

- glicerydy, głównie kwasu laurynowego

- alkany linearne, alkeny

- fitosterole: β-sitosterol i pochodne, kampesterol

Działanie:

- interakcja z metabolizmem i wpływem testosteronu na gr. krokowy

- spazmolityczne, p. obrzękowe

• Dawkowanie: 320 /dobowo/6-8 tyg./ 6 miesięcy

FRAKCJE ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE i NKT

Prunus africana Pygeum africanum - śliwa afrykańska Rosaceae - Różowate

Wysokie drzewo (30 m) górzystych, deszczowych terenów Afryki

frakcja lipidowo-sterolowa -ekstrakcja kory → rozp. org. :

- fitosterole: β - sitosterol

- kwasy triterpenowe: ursolowy, oleanolowy

Działanie:

- interakcja z metabolizmem i wpływem testosteronu na gr. krokowy

- spazmolityczne, p. obrzękowe

Dawki: 100 mg/dzień zmniejszają objawy BPH

OLEJE ZAWIERAJĄCE FITOSTEROLE i NNKT

Cucurbitae oleum- olej z pestek dyni

Cucurbitae pepo -Dynia zwyczajna Cucurbitaceae

- 30-50% kw. linolowy

• ∆ ⁷-sterole np.glukozyd spinasterolu,

• ∆ ⁵-sterole (klerosterol, stigmasterol, kampesterol), skwalen

Maydis embryonis oleum - olej z zarodków kukurydzy

Zea mays - Kukurydza zwyczajna Poaceae - Trawy

-20%: 24-33%kw.linolowy, 45-62% kw linolenowy

• ∆ ⁵-sterole: β-sitosterol, kampestrol,

• tokoferole

- w przeroście gruczołu krokowego

INNE

Karite oleum- olej z nasion drzewa masłowego

Vitellaria paradoxa =Butyrospermum parkii

- owocnia jadalna

- przemysł kosmetyczny: kremy ochronne

Piscium oleum - olej rybny z ryb morskich:

NKT Ω-3: - eikozapentaenowy (EPA)

- dokozaheksaenowy (DHA)

Działanie:

EPA i DHA- prekursory hormonów tkankowych

^ agregację trombocytów, wydłużają czas krwawienia

↓ stęż. lipoprotein VLDL, ↑ HDL

Stosowanie:

- profilaktyka miażdżycy tętnic i ch. niedokrwiennej serca

- w łuszczycy, w ↑stęż. triglicerydów we krwi

- reumatoidalne zapalenie stawów, zwyrodnieniowa ch. stawów

MAREOL, GALOMEGA, OMEGA-3-NATURKAPS

Olej z rekina grenlandzkiego Somniosus microcephalus:

-alkiloglicerole AGL

- gromadzą się w błonie komórek bakterii i nowotworowych- uszkadzają

- wpływ na układ immunologiczny: pobudzenie fagocytozy, powstawanie przeciwciał

-skwalen

- prekursor hormonów sterolowch

- chroni przed wolnymi rodnikami

- pobudza układ odpornościowy

BIOMARINE 570, ECOMER, ISKIAL,SELAMER, VITAMARIN

-kwasy tłuszczowe Ω-3

- eikozapentaenowy (EPA)

- dokozaheksaenowy (DHA)

Związki spokrewnione z kwasami tłuszczowymi:

POLIACETYLENY - POLIINY

- połączenia typu acetylenu CºC (1-5 potrójnych wiązań )

- linearne/ z układem cyklicznym/ aromatycznym, z O, S, włączonymi w układ heterocykliczny np. furanu, tiofenu

większość→ dekarboksylacja, desaturacja, cyklizacja kw. linolowego

Poliacetyleny w surowcach leczniczych

arktinon, arktinol, arktinal

Bardanae rad - korzeń łopianu

Kapilen

Agropyri rhiz- kłącze perzu

→ p.bakteryjnie, p.grzybiczo, p.wirusowo

En-in dicykloeter

Chamomillae anth - koszyczek rumianku

- silniejszy spazmolityk od papaweryny

Poliacyteleny alifatyczne

Echinaceae purpureae angustifoliae rad., herb.

- korzeń i ziele jeżówek: purpurowej i wąskolistnej

- działanie antybiotyczne

POLIACYTELENY O DZIAŁANIU TOKSYCZNYM (1)

Cykutotoksyna Cicuta virosa, szalej jadowity Apiaceae

- korzenie mylone z pietruszką, pasternakiem, selerem

- trująca cała roślina, szczególnie świeża, dawka śmiertelna 3 g,

- ślinotok, ból żołądka, wymioty, drgawki, migotanie komór, zatrzymanie oddechu

Etuzyna, etuzanol A- podobne do cykutotoksyny

Aethusa cynapium, blekot pospolity Apiaceae

- liście mylone z pietruszką, owoce z kminkiem

- wyciąg z blekotu z opium - trucizna humanitarna

Enantotoksyna w korzeniach i kłączach (zapach selera)

Enanthus crocata kropidło szafranowe Apiaceae - Płdn. Europa

- zatrucie: depresja ośrodka oddechowego porażenie mięśni oddechowych

- dawka śmiertelna dla bydła - 200-300 g/ zwierzę

Falkarinol w owocach, liściach Hederae helicis fol, liść bluszczu

- rumień, pęcherze na twarzy, rękach

TŁUSZCZE ZŁOŻONE

FOSFOLIPIDY

- dwie grupy OH zestryfikowane kw. tłuszczowymi

- trzecia - kwasem fosforowym, związanym z:

aminą: choliną → lecytyny 70% i

alkoholoaminą: → kefaliny:

etanolodiaminą - kolaminokefalina

seryną - serynokefalina

inozytolem - inozytokefalina

Fosfolipidy- we frakcji lipidowej, choć O w H₂O, Ø w acetonie

odróżnienie od innych lipidów

- w dojrzałych nasionach r. oleistych

- źródło NNKT- wit F dla człowieka - składniki błon komórkowych tkanki nerwowej

GALAKTOLIPID- owoce właściwe Rosa canina

LECYTYNA

Występowanie: żółtka jaj-20%, olej sojowy 1-3,5, rzepakowy do 0,5%

Znaczenie: źródło choliny - prekursora acetylocholiny-neuroprzekaźnik

NKT

Stosowanie lecytyny:

- zmiany zwyrodnieniowe OUN

- rekonwalescencja, wyczerpanie (wzmacniający)

- hipercholesterolemia, zab. pamięci, koncentracji

- w niewydolności oddechowej u wcześniaków, powodowanej niedoborem surfaktanu

- schorzenia wątroby

- w żywieniu pozajelitowym

- stabilizator, emulgator

• w prep. dermatologicznych, ułatwia wchłanianie

BUERLECITHIN, LECITHIN 1200

• Lecytyna farmaceutyczna

- Epikuron f-ma Lucas Meyer, Hamburg, zawiera:

125 (25%), 135, 145, 170, 200 (95%) fosfatydylocholiny

WOSKI ROŚLINNE

Funkcje wosków roślinnych:

nalot, wydzielina na kutykuli liści

np. palmy woskowej

- chroni przed utratą wody, czynnik. patogennymi

Cera carnauba - wosk karnaubowy

Copernicia cerifera - Kopernikia woskodajna;

Woskownica brazylijska, Palma woskowa; Palmae - Palmy

tropikalne rejony Ameryki Płdn: Brazylia, Argentyna

- ok. 5% na liściach: wygotowanie w wodzie / oddzielenie w formie blaszek po wysuszeniu liści,

- można proszkować; zapach

- nie jełczejące podłoża kremów, maści

- nabłyszczanie tabletek powlekanych

Simmondsiae oleum - olej jojoby

Simmondsia californica S. sinensis (Buxaceae)

Uprawy (żeńskie rośliny→ nasiona)

krzew odporny na: wysoką temperaturę i przymrozki,

wrażliwa na suszę → nawadnianie

nieb.- ziel. liście - gruba kutikula

ogranicza utratę wody

Nasiona: ok. 60% płynnego wosku:

- palmitynian cetylu, wartość tłuszczu wieloryba, bez nieprzyj.zapachu

- skwalen (p.grzybiczo), wit. E

- odtwarza barierę lipidową skóry

- odżywcze, przenika głęboko, hamuje utratę wody

- trwałość -20 lat, odporny na utlenianie (285^o C/4 dni)

- glikozyd simondsina-obniża apetyt u zwierząt

- kosmetyki do pielęgnacji włosów, ciała

- smary w precyzyjnych urządzeniach - rozruszniki serca

WOSKI

Zastosowanie:

- w farmacji: środki pomocnicze

- poprawiające konsystencję, spoistość maści, kremów

- utwardzające zbyt płynne podstawy maściowe

- do podłoży, o dużej zawartości wody (chłodzące)

- do nabłyszczania tabl. powlekanych

- do wyrobu plastrów, sztyftów

- kosmetyce :

- do kredek do ust, szamponów, odżywek do włosów

- poprawiają wygląd kremów (perłowy połysk)

- przemyśle do produkcji :

- świec, papieru woskowanego

- past podłogowych, samochodowych, do obuwia

ZWIĄZKI FENOLOWE

co najmniej 1 aromatyczny pierścień, podstawiony co najmniej 1 grupą -OH wolną/związaną/eter, ester, reszta cukrowa

mono- fenol, di- hydrochinon, pirokatechina,

tri- floroglucyna, pirogallol

Inne grupy funkcyjne:

• alkoholowa: alkoholofenole

• aldehydowa: aldehydofenole

• karboksylowa: fenolokwasy = kwasy fenolowe

• cukier: glikozydy fenolowe

Grupy fenolowe zawierają:

• alkaloidy (boldyna, morfina)

• terpeny (gossypol, karnozol)

• zw. polifenolowe: flawonoidy, antocyjany, proantocyjanidyny

WYKŁAD 7

Proste fenole: fenol, gwajakol, krezol, pirokatechina

fenolowe skł. olejków eterycznych: tymol, karwakrol

Alkoholofenole: alkohole: salicylowy =saligenina, koniferylowy

Aldehydofenole: aldehyd anyżowy ¬ anetol, wanilina

Glik. fenolowe: salicyna, populina, lejokarpozyd, arbutyna, metyloarbutyna

Glikozydoestry: werbaskozyd, echinakozyd

Kwasy fenolowe:

- pochodne kw. cynamonowego : p-kumarowy, kawowy, synapinowy, ferulowy: kurkumina

-pochodne kw. benzoesowego : p-OH-benzoesowy, salicylowy (o-OH- benzoesowy), protokatechowy, galusowy, wanilinowy, syryngowy

- połączenia estrowe cząsteczek kw. benzoesowego i pochodnych- depsydy (depsydony)

ESTRY KWASÓW FENOLOWYCH

• ESTRY KWASU KAWOWEGO z:

• kw kawowym

• kw. litospermowe (tri-, tetrakawowe)

• a-OH dihydrokawowym

• kw. rozmarynowy

• kw chinowym (organiczny kwas aromatyczny)

• chlorogenowy (5-kawoilochinowy) krypto-, neo-, izo-CHL

• cynaryna (1,5-dikawoilochinowy)

• kw. winowym (organiczny kwas alifatyczny)

• cykoriowy (2,3-dikawoilowinowy)

PROSTE FENOLE

• fenol, gwajakol, krezol, pirokatechina

- produkty suchej destylacji drewna

• dziegieć sosnowy Pix liquida Pini

• dziegieć brzozowy Betulae oleum

• kreozot ze smoły drewna bukowego Fagus silvatica

• Dziegcie -składniki maści w chorobach skóry (keratoplastycznie, bakteriobójczo, p. pasożytniczo (świerzb)

GWAJAKOL

- ester metylowy pirokatechiny

• podany doustnie wchłania się z p. pokarmowego do krwi

" wydala w drogach oddechowych

" drażni błonę śluzową

" pobudza produkcję wydzieliny

" rozrzedza ją

" działa odkażająco

• Sól K kwasu gwajakosulfonowego w syropach wyksztuśnych

FENOLOWE SKŁADNIKI OLEJKÓW ETERYCZNYCH

Tymol THYMOLUM FP VI -monoterpenowy fenol

Thymi herb

• bakteriobójczo, grzybobójczo,

• p. robaczo - wł. nie wykorzystywane

• dermatologia, stomatologia

• kosmetyka - właściwości odwaniające

(pasty do zębów, wody do płukania ust)

Olejek tymiankowy i tymol, składnik:

• syropów w schorzeniach górnych dróg oddechowych

• preparatów do inhalacji

• maści antyseptycznych i ułatwiających gojenie

ALDEHYDOFENOLE

Aldehyd anyżowy (aldehyd p-metoksybenzoesowy)

• produkt utl. anetolu

• p.grzybiczo

Wanilina (aldehyd metoksyprotokatechowy)

• jej glukozyd w owocach wanilii

• śr poprawiający smak

• synteza z eugenolu

GLUKOZYDY FENOLOWE

Salicyna -Salicis cort -hydr- alkohol salicylowy-utl-kwas salicylowy

glukozyd alk. salicylowego (o-OH-benzoesowego) = saligeniny (aglikon)

Populina -Populus sp.

-jw. z kw. benzoesowym

hydroliza (jelita) i utl. do kw salicylowego

Monotropitozyd- ksylozylo gluk- aldehydu salicylowego

kwiat wiązówki, ziele fiołka trójbarwnego

- p. zapalne (reumatyzm)

- p. gorączkowe, p.bólowe (ból głowy, zębów)

Lejokarpozyd

- diglukozyd estru alk. salicylowego i kwasu 2,4 dihydroksy-3-metoksybenzoesowego

Solidaginis herba (0,1-0,5%)

• moczopędnie

• p.zapalnie

• p.bólowo

• słabo resorbuje się z jelit

Arbutyna, metyloarbutyna

• Uvae ursi fol (6-10%)

• Jelito-hydrol → hydrochinon → mocz: glukuronid, siarczan → hydrol (alkaliczny mocz)

• Leki, dieta zakwaszająca obniżają efekt p. bakteryjny

• hydrochinon - p. bakteryjnie

• diuretyczna aktywność wykazywana/nie

Hydrochinon -- toksyczny- mutagenny, karcynogenny

• p.wskazania: ciąża, karmienie, dzieci przed 12 r. ż.

• Surowiec-nie dłużej niż 1 tydzień (3g/150ml wody 4 razy dz.)

• nie więcej niż 5 razy/rok

• napary, maceraty z surowca (przechodzi mniej garbników)

Hydrochinon i pochodne np arbutyna

• ^ syntezy melaniny

• 2% w preparatach w hiperpigmentacji: przebarwione blizny, plamy ciążowe, starcza piegowatość

• unikać: stosowania poza miejscem przebarwienia, dłuższego stosowania, ekspozycji na słońce

GLIKOZYDOESTRY

kwasu kawowego z 3.4-dioksyfenyloetyloalkoholem- fenyloetanoidy

Werbaskozyd=akteozyd

• p.wirusowo

Echinakozyd

• p.bakteryjnie

• p.wirusowo

• pobudza fagocytozę

" wyciągi é odporność

POCHODNE KWASU CYNAMONOWEGO C₆- C₃

• Kw. cynamonowy

- w preparatach światłoochronnych

• Kw. kawowy: - p.bakteryjnie, p. zapalnie

- ochronnie na kom. wątroby

- immunomodulująco

• Kw. ferulowy, szczególnie amid:

- p.bakteryjnie

- p.zapalnie

- żółciotwórczo

- ochronnie na kom. wątroby

• Kw. synapinowy (alkohol synapinowy = syryngenina- jej glukozyd=syryngina=eleuterozyd B

POCHODNE KWASU BENZOESOWEGO C₆-C₁

p -OH- benzoesowy, protokatechowy,

wanilinowy, syryngowy(R=R1-Me)

• kwas galusowy i jego dimer - kw. elagowy

" składniki garbników hydrolizujących

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie

• kwas salicylowy = o-OH-benzesowy

" jako ester Me- salicylan metylu i pochodne w: Ulmariae fl- spireina Violae tricoloris herb- wiolutozyd

gorączka, objawy grypy, p.wbólowo

ester Me kw m-metoksysalicylowego uwalnia się z prymulawerozydu i prymwerozydu Primulae sp.

ESTRY KWASU BENZOESOWEGO I CYNAMONOWEGO

• Cynameina= mieszanina estrów kw benzosowego i cynamonowego

• Balsamum peruvianum, tolutanum Myroxylon balsamum

• Ciemnobrunatna ciecz syropowatej konsystencji, nie wysycha

• antyseptycznie

• p-zaplanie

• pobudza ziarninowanie

• przyspiesza gojenie ran

• p-pasożytnicze (świerzb)

• Wewnętrznie: wykrztuśnie - B.tolutański

• Dodawane do perfum, prep. kosmetycznych, higienicznych dodatek do czekolady, gumy do żucia

ESTRY KWASU KAWOWEGO

z kwasem kawowym

Kwas rozmarynowy- garbnik Labiatae

- ester kw. kawowego i a - OH-dihydrokawowego

Rosmarini, Melissae, Orthosiphoni fol, herb

p.bakteryjnie, p.wirusowo, p.zapalnie

p.utleniająco (przemysł spożywczy)

Kwas litospermowy

- tri- tetrakawowe (neolignany)

Orthosiphoni fol (i jego pochodne 18% sumy fenoli)

Surowiec:

• polepsza pracę nerek

• przyspiesza filtrację kłębuszkową

• zwiększa ilość moczu i kreatyniny

ESTRY KWASU KAWOWEGO z kwasem chinowym

Kwas chlorogenowy - 5-kawoilochinowy

• hprzepływ żółci,   stężenie lipidów, wolnych rodników

• ^przemiany GABA w OUN

• immunostymulująco

• hamuje uwalnianie histaminy

Cynaryna - 1, 5 -dikawoilochinowy

kwas chlorogenowy 5 -kawoilochinowy

Cynarae herb- 1% estrów kw kawowego

é wytwarzanie, przepływ żółci, hepatoochronnie ekstrakt ê poziom cholesterolu, é trawienie tłuszczu

KWAS FERULOWY

Kurkumina - diferuilometan

• w korzeniach Curcuma longa

• żółciopędnie i p.zapalne

• wyciągi w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego

FENYLOPROPANOIDY

pierścień fenylowy + łańcuch propanu (C₆-C₃)

większość - 1/więcej grup OH- " związki fenolowe

Fenylopropanoidowe składniki ol. eterycznych:

fenole: anetol, dianetol, apiol, eugenol

estragol = metylochawikol, mirystycyna, safrol

fenoloetery: azaron

C₆ - C₃ (fenylopropan)

flawonoidy + pierścień B z kondensacji 3 reszt malonowych

kumaryny i chromony (izomeryczne z kumarynami)

kwasy hydroksycynamonowe: p-kumarowy, kawowy, ferulowy, synapinowy

- składniki olejków eterycznych-fenole

Anetol - wł. wykrztuśne

Dianetol działanie estrogenne

Apiol - pobudza skurcze macicy; działa poronnie

Eugenol- związek fenolowy

Właściwości eugenolu:

• p.bakteryjne

• p.bólowe

• wiatropędne

• drażni skórę

• p.agregacyjne, p. zapalnie jak indometacyna

EUGENOLUM - miejscowo przeciwbólowo, w stomatologii

- składniki ol. eterycznych o właśc. toksycznych- fenole

Estragol=metylochawikol właściwości karcynogenne

Mirystycyna o wł. psychotropowych, halucynogennych (15 g) odczyny skórne, tachykardia, suchość w ustach

Safrol wiatropędne, moczopędne, antyseptyczne, p.reumatyczne, schorzenia skórne

Azaron - sedatywnie; rak dwunastnicy (szczury); rak wątroby (myszy)

UBOCZNE SKUTKI STOSOWANIA OLEJKÓW ETERYCZNYCH

• olejki - mieszaniny związków

• zróżnicowane działanie/duża aktywność biologiczna

• detoksykacja w wątrobie przez z krwi → do organów wewnętrznych m.in. układ cytochromów P-450

• katalizuje reakcje utleniania

• Wątroba

• -nie stosować łącznie z lekami uszkadzającymi wątrobę

Wątroba

• metabolizm mentolu - G6PD (glukozydo-6-fosforodehydrogenaza) niedobór uwarunkowany genetycznie mężczyźni mają go mniej dolegliwości wątrobowe

Nerki

metabolity składników olejków np. apiolu, safrolu

• O w wodzie -drażnią nerki i układ moczowy

• zmniejszenie krzepliwości przy chorobach nerek

• krwotoki

Układ krwionośny - brak negatywnego działania olejków

Skóra

• wrażliwość na olejki cechą indywidualną

• do kąpieli aromatycznych 6 kropli/wannę

LIGNANY

• dimeryczne C b-b'-fenylopropanoidy

• często alkohol koniferylowy i synapinowy

• Lignina - ścian kom. zdrewniałych tkanek- polimeryczne lignany

• Cyklolignany - dodatkowa cyklizacja: podofilotoksyna

• Neolignany - niesymetryczne fenylopropanoidy, włączony jeden węgiel b

Lignany i neolignany - rola ekologiczna, antyfidanty

• p. bakteryjnie, p. grzybiczo, p.wirusowo

• hamują: fosfodiesterazę cAMP, 5-LOX (p.reumatycznie), PAF- mediator właczony prawdopodobnie w szok anafilaktyczny, stany zapalne, reakcje alergiczne

• p.agregacyjnie, p.alergicznie, ↓ciśnienie,

Lignany i metabolity w pożywieniu: ↓ryzyko karcynogenezy (prostaty, okrężnicy, sutka)→interakcja z receptorami estrogenowymi, hamowanie aromatazy, antyoksydacyjnie

Lignany w lecznictwie:

• półsyntet. pochodne podofilotoksyny:

• p. nowotworowo, p. mitotycznie

• flawonolignany ostropestu plamistego

• lignany Cytryńca chińskiego

• wilgotne, cieniste lasy

Żywica podofilina

• silnie przeczyszczająco, żółciopędnie (tradycyjne użycie)

• zewnętrznie roztwory alkoholowe

- brodawki ( kłykciny kończyste)

Przeciwskazania:

• ciąża, okres karmienia, dzieciom

• kobietom w okresie rozrodczym

Podofilotoksyna i peltatyny

• aktywność warunkuje: układ laktonowy,

Podofilotoksyna i peltatyny

▪ hamują: mitozę: łączą się z tubuliną, co blokuje funkcje wrzeciona kariokinetycznego,

Podofilotoksyna:

spożycie, kontakt ze skórą:

• zaburzenia żołądkowe, encefalopatia, neuropatia

PÓŁSYNTETYCZNE POCHODNE PODOFILOTOKSYNY

- tenipozyd, etopozyd

- w chemioterapii nowotworów:

dobra aktywność

mniejsze dział. uboczne od podofilotoksyny

LIGNANY CYTRYŃCA CHIŃSKIEGO

Schizandra chinensis - cytryniec chiński

• Krzew, Chiny

• owoce: - lignany tzw. lignoidy >30 m.in. gomissyna A, (B, C, N) schizandryna

• antyoksydanty- hamują utlenianie lipidów, stymulują aktywność dysmutazy nadtlenkowej i katalazy

• hepatoprotekcyjnie

• → wirusowe zapalenie wątroby

FLAWONOLIGNANY

Silybi mariani fructus

Silybum marianum - ostropest plamisty

Sylimaryna (1,5-3%): sylibina, sylidionina, sylikrystyna

• Ø w H₂O

• słabe wchłanianie w jelitach

• kompleksowanie z fosfolipidami* hbiodostępność

SYLIMAROL tabl. powl. SYLICYNAR tabl.powl.

• hepatoprotekcyjnie

DZIAŁANIE SYLIMARYNY

wiąże się z receptorami sterydowymi zwiększa dostępności glutationu - naturalny czynn p. wolnorodnikowy

• zmiata wolne rodniki, ^ LOX

• stymuluje polimerazę RNA¢synteza protein, regeneracja hepatocytów " uszczelnianie błony komórkowej

• Sylimaryna zapobiega: utlenianiu lipidów; syntezie prozapalnych prostaglandyn

Wskazania: uszkodzenia wątroby (toksyny grzybowe, leki, alkohol); stany zapalne, marskość

Brak toksyczności, ubocznych efektów

" rzadko dolegliwości żołądkowe

WYKŁAD 8

KUMARYNY

- pochodne a-pironu

- najprostszy - benzo-a-piron (kumaryna),

- częściej w C-7, rzadziej w C-5, C-6 i C-8 grupa OH, do której mogą być przyłączone grupy metylowe lub reszty cukrowe;

- może być też skondensowany z pierścieniem furanu (furanokumaryny) lub piranu (piranokumaryny)

Niektóre kumaryny

- mają charakterystyczny zapach,

- lotne z parą wodną- składniki olejku,

- sublimują,

Kumaryna (benzo-a-piron),

• najprostszy związek

• brak podstawników- form glikozydowych

• występuje m.in. w

- nostrzykach (Melilotus sp.) z meliliotyną (3,4-dihydrokumaryna)

- marzance wonnej -Asperula odorata, A.- Rubiaceae

- turówce wonnej i leśnej (trawie żubrówce, turówce) Hierochloë odorata, H. australis - Poaceae

Hydroksykumaryny i metoksykumaryny

- dihydroksykumaryny - grupa OH w C-7 i C-6/ C-8

- trihydroksykumaryny w C-6, C-7 i C-8

grupy OH mogą być

- metylowane-metoksykumaryny

- połączone -jedna z resztą cukrową

- podstawione łań. alifatycznym w C-6 albo C-8

Hydroksy- , metoksykumaryny

• umbeliferon (7-OH-kumaryna): Artemisiae abrotani herb., Herniariae herb., Meliloti herb., Chamomillae anth., Lavandulae flos, Arnicae anth., Archangelicae rad., Cichorii rad., Pimpinellae rad., Coriandri fruct.

• herniaryna (7-OCH₃-kumaryna) - Herniariae herb., Chamomillae anth.,
  Rutae herb.

• skopoletyna (6-OCH₃-7-OH-kumaryna) i skopolina (7-glc-skopoletyny) w: Artemisiae abrotani herb., Arnicae anth., Urticae rad., Coriandri fruct.,

• eskuletyna (6,7-di-OH-kumaryna) - 6-glc- eskulina Hippocastani cort., Fraxini cort., fol.

• 7-glc -cykoryna - Cichoriae rad.

• fraksetyna (6-OCH₃-7,8-di-OH-kumaryna), jej 8-glc- fraksyna,

• fraksydyna (6,7 di-OCH₃ -8 -OH-kumaryna) i

• izofraksydyna(6,8 di-OCH₃ -7 -OH-kumaryna): Fraxini cort., fol., Artemisiae abrotani herb., Eleutherococci rad.,

• Ostol 8-CH₂-CH=C(CH₃)_2-7-OCH₃- kumaryna w Archangelicae rad.,

Furanokumaryny (furokumaryny)

- benzo-a-piron skondensowany z pierści. furanu w:

C-6, C-7 - typ psoralenu

• np.psoralen Levistici rad.,

• bergapten(5-OCH₃-psoralen), Levistici rad., Apii rad., fol., Angelicae rad., Rutae herb., Petroselini herb., rad.

• ksantotoksyna(8-OCH₃psoralen Rutae herb., Ammi majoris fruct., Angelicae rad.

• imperatoryna (8-OCH₂-CH=C(CH₃)₂-psoralen), Ammi majoris fruct., Angelicae rad.

• izopimpinelina(5,8-di-OCH₃-psoralen) Rutae herb., Ammi majoris fruct.,

C-7, C-8 - typ angelicyny w Angelicae rad. angelicyna, pimpinelina (5,6-di -OCH₃-angelicyna)

Piranokumaryny

-benzo-a-piron, skondensowany z pierścieniem piranu w :

C-7, C-8 - typ seseliny:

• wisnadyna, samidyna w Ammi visnagae fruct.,

C-6, C-7 - typ ksantyletyny:

• ksantyletyna w Rutae herb.

C-5, C-6 - typ alloksantyletyny

Działanie farmakologiczne kumaryn

• Przeciwskurczowe (spasmolytica)

Ammi visnagae fruct., np. wisnadyna, samidyna (piranokumaryny typu seseliny)

rozszerzają naczynia wieńcowe, mózgowe, gł. przez blokowanie kanałów wapniowych

• Usprawniają krążenie żylne, limfatyczne, p.obrzękowo

Meliloti herb.(kumaryna, umbeliferon) Hippocastani cort.(eskulina)

• Uszczelniają ściany nacz. włosowatych→hamowanie czynn. hialuronidazy

- w nadmiernej kruchości naczyń (vasoprotectivum)

- guzkach krwawnicowych (antihaemorrhoidale)

np. eskulina - Hippocastani cort., fraksetyna - Fraxini excelsior cort.

• Światłochronne

eskulina i metoksykumaryny absorbują prom. UV, składniki kremów ochronnych

• Fotouczulające

6,7-furanokumaryny /formy linearne /typ psoralenu np. ksantotoksyna i bergapten z Ammi majoris fruct., (syntetyczne)

- pobudzają repigmentacj skóry

- stosowane w łuszczycy, bielactwie

- psolaren nie stosowany -zbyt toksyczny

- Apium graveolens, Ruta graveolens, Citrus sp., mogą wywołać kontaktowe zapalenie skóry.

7,8-furanokumaryny/ formy angularne/typ angelicyny

- słaba fitofototoksyczność

• Uspokajające na OUN i hipotensyjne sedativa,hypotonica

-słabe np. angelicyna - Angelicae rad.

• Zmniejszają krzepliwość krwi (antithrombotica)

np. dikumarol (dimer kumaryny) Meliloti herb.

- atagonista witaminy K,

- hamuje biosyntezę protrombiny i innych czynników procesu krzepnięcia krwi

- zapobiegawczo i leczniczo w zakrzepowym zapaleniu żył, zakrzepach, zatorach naczyń płuc i nerek,

- wykryty w gnijącym zielu

- do celów leczniczych -syntetyczny

Biosynteza dikumarolu

dikumarol powstaje w procesie gnicia (grzyby) z kw. cis-o-dihydro-cynamonowego (kumarynowego), obecnego w surowcu (a nie kondensacji kumaryny)

• P.obrzękowo, immunostymulująco, cytotoksycznie

- kumaryna, Meliloti herb.

- po podaniu doustnym szybko metabolizowana w wątrobie do 1,7-dihydroksykumaryny o wł. hepatotoksycznych, co ogranicza jej stosowanie.

KUMARYNA - środek aromatyzujący pr. spożywcze, np. we Francji-normy dopuszczają do 2 mg/kg żywności, w cukierkach, napojach do 10 mg/kg, a w gumach do żucia do 50 mg/kg.

Aflatoksyny

- pochodne kumaryny,

- wytwarzane przez grzyb Aspergillus flavus, np. w produktach spożywczych porażonych w/w grzybem pleśniowym- kropidlak

- właściwości karcynogenne

IRYDOIDY

- z pierścienia cyklopentanu i a-pironu

- najczęściej z 10 - C np. loganina 9 -C np. aukubina rzadziej z 8 - C

Irydoidy

Proste

grupa nepetalaktonu

• nepetalakton- skł. olejku Nepeta cataria (kocimiętka) -trans wabi koty i inne kotowate - uspok. na OUN, bakteriobójczo

Złożone

irydoidy glukozydowe ok. 300 -cukier do grupy OH przy C-1 aglikonu

• typ aukubiny - Scrophulariaceae

• typ harpagidu - Lamiaceae

• typ asperulozydu - Rubiaceae

-słabo p. zapalnie po podaniu doustnym, silniej po miejscowym

irydoidy estrowe (nieglukozydowe) - Valerianaceae ok. 100

sekoirydoidy - Gentianaceae ok. 100

• Typ harpagidu

- glikozydy:

Harpagid, OH w C-5, brak wiąz. podwójnego w C7-8

Harpagozyd- 8-cynamoilo harpagid w Harpagophyti rad.

- p.zapalnie, p.bólowo

-stymulacja apetytu

- zmiany degeneracyjne narządów ruchu

Loliolid ← utl. ksantofili Arnicae anth., Menyanthidis fol, Calendulae flos

- cytotoksyczny

IRYDOIDY GLUKOZYDOWE

Typ asperulozydu

• Asperulozyd → produkt hydr. →ciemnienie liści Asperula (Rubiaceae) Vaccinium (Ericaceae)

• Loganina -Menyanthidis fol, Strychni sem smak gorzki, p. zapalnie - ↓syntezy prostaglandyn

• WerbenalinaVerbena officinalis - Verbenaceae

p. zapalnie, p. bakteryjnie

• Lamalbid Lamium album

IRYDOIDY ESTROWE (NIEGLIKOZYDOWE)

Walepotriaty triesty (Ac, isoV):

• waltrat, acetowaltrat i dihydrowaltrat

niestabilne: H₂O, pH <3, temp., > 35^oC → nieco baldrynalu; O w rozc. alkoholu

Valeriana officinalis

- uspokajający na noc

Valeriana wallichii - kozłek indyjski ; Valeriana edulis - kozłek meksykański;

dominuje didrowaltrat

- uspokajające na dzień

- napięcie nerwowe, trudności w koncentracji, stres

- bolesne skurcze żołądka

Toksyczność

walepotriaty in vitro ↓syntezę kw. nukleinowych, mutagenne, teratatogenne

SEKOIRYDOIDY

- pęknięcie wiązania pomiędzy C-7 i C-8 irydoidów

• Sekologanina podstawowy związek, rodzaj Lonicera - Caprifoliaceae

• Oleuropeina - w liściach, owocach Olea europaea

- hipotensyjnie, spazmolitycznie

- ↓stężenie cholesterolu

- kosmetyki- chroni skórę przed UV; pobudza syntezę kolagenu; ułatwia regenerację, odmładza

• Ipekozyd - glikozyd sekoirydoidowy z układem izochinoliny Ipecacuanhae rad.

• Sekoirydoidy Gentianaceae Gentianae rad; Centaurii herba

• Gencjopikrozyd =Gencjopikryna C; Amarogentyna -najbardziej gorzka subst.

• Swertiamaryna- metabolizm w → jelita

Gencjanina - irydoid o char. alkaloidu, uspokajająco

Swerozyd- zw. gorzkie w dyspepsji; do napojów alkoholowych

Garbniki

Garbniki (tanoidy) to bezazotowe związki naturalne o dużej masie cząsteczkowej, mające charakter polifenoli i właściwości tworzenia trwałych połączeń z białkami. Wyróżniamy garbniki hydrolizujące: galotanoidy i elagotanoidy, wywodzące się od pirogalolu oraz nieulegające hydrolizie: katechinowe, wywodzące się od flawan-3-olu.

Garbniki hydrolizujące
GALOTANOIDY- to głównie połączenia estrowe glukozy z kwasem galusowym lub jego formami depsydowymi. Glukoza może być podstawiona przez jedną cząsteczkę kwasu galusowego (monogaloiloglukoza- Rhei radix) lub kilkoma, np. 5- 7 cząsteczkami.

Znane są połączenia estrowe innych cukrów niż glukoza z kwasem galusowym- hamameloza w hamamelitaninie.

Galotanoidy o niskiej masie cząsteczkowej nie powodują strącania białka. Tę właściwość wykazują tri estry glukozy z kwasem galusowym oraz inne homologi o wyższej masie cząsteczkowej.

Do galotanoidów należą również galoilowe estry bezcukrowe- estry kwasu galusowego z kwasami organicznymi, np. chinowym, a także galoilowe estry złożone (galoiloglukoza jest zestryfikowana kwasem fenolowym).

ELAGOTANOIDY- to połączenia estrowe glukozy z kwasami: heksahydroksydifenowym, waloneaikowym i m-digalusowym.

Garbniki niehydrolizujące (skondensowane)

KATECHINOWE-podstawową strukturą jest katechina i jej izomer epikatechina oraz produkty ich utleniania: flawan-3,4-diole, które spontanicznie ulegają polimeryzacji do oligo i polimerów, w których cząsteczki są połączone wiązaniami C-C. Katechina i epikatechina nie mają zdolności wiązania białka.

Proantocyjanidyny- oligomeryczne garbniki skondensowane. Wyróżniamy dimery typu A i typu B:

• Typ B-proantocyjanidyny B-1, B-2, B-3, B-4 zawierają po dwie cząsteczki katechiny lub epikatechiny albo po jednej z nich, połączone wiązaniem α w B-3 albo β w B-1, B-2

• Typ A- obejmuje dimery z podwójnym międzycząsteczkowym wiązaniem, np. w Hippocastani semen.

Działanie farmakologiczne

• Większość biologicznych właściwości garbników wiąże się z ich zdolnością do tworzenia kompleksów z makromolekułami, głównie białkami i polisacharydami. Powinowactwo garbników do białka wzrasta z liczbą cząsteczek proliny w białku. Zdolność wiązania z białkiem zależy też od masy molekularnej garbników, jest najwyższa dla pentagaloiloglukozy i jej oligomerów.

• Garbniki wiążą się z grupami aminowymi białek na powierzchni błon śluzowych i skóry tworząc nierozpuszczalne w wodzie kompleksy białkowo- garbnikowe. W efekcie na błonach śluzowych, na skórze, tworzy się warstewka chroniąca przed utratą wody i zabezpieczająca warstwy leżące poniżej przed infekcją, działaniem niekorzystnych czynników i ułatwiająca regenerację tkanek w przypadku zranień, oparzeń.

Z obecności garbników wynika działanie:

• Przeciwzapalne (antiphlogistica, dermatica)

Stosowane zewnętrznie garbniki, dzięki właściwościom ściągającym kurczą powierzchniowe naczynia, a poprzez hamowanie aktywności hialuronidazy przyczyniają się do uszczelnienia włośniczek, działając przeciwprzesiękowo i przeciwobrzękowo. Znajduje to zastosowanie w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych. Równocześnie działają słabo znieczulająco, znosząc objawy pieczenia, swędzenia towarzyszące stanom zapalnym. Zabezpieczają skórę oraz błony śluzowe przed utratą wody i chronią warstwy leżące poniżej przed działaniem niekorzystnych czynników, ułatwiając regenerację uszkodzonych tkanek; Galla, Quercus Cortex, Hamamelidis folium/ Cortex

• Przeciwbiegunkowe (antidiarrhoica)

Wyciągi, zawierające garbniki, podawane doustnie, działają ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, utrudniają przenikanie wody do światła jelit, hamują rozrzedzenie treści jelitowej, osłabiają sekrecję błony śluzowej, co jest wykorzystywane w leczeniu biegunek. Równocześnie zmniejsza się resorpcja metabolitów pokarmowych i toksyn bakteryjnych z przewodu pokarmowego (Tormentillae rhizoma, Bistortae rhizoma, Rubi fruticosi folium, Rubi idaei folium, Juglandis folium, Anserinae herba)

• Antyseptyczne (antiseptica) Garbniki, niezależnie od drogi podania, działają bezpośrednio na drobnoustroje, denaturując ich białka, co ma znaczenie w leczeniu biegunek bakteryjnych (Quercus Cortex, Tormentillae rhizoma) i schorzeń dermatologicznych (Galla, Quercus Cortex, Tormentillae rhizoma, Hamamelidis folium/ Cortex)

• Przeciwkrwotoczne (haemostatica) Garbniki powodują aglutynację czerwonych krwinek i ułatwiają powstawanie skrzepów włóknikowych, co łącznie z uszczelniającym wpływem na naczynia włosowate, prowadzi do zmniejszenia krwawień, np. ziele rdestu ostro gorzkiego, ziele przymiota kanadyjskiego.

FLAWONOIDY

- zw. o charakterze barwników

- 15-to C układ← 2 pierścienie benzenu -A i B połączonych łańcuchem propanowym w układ C6-C3-C6

- u większości łańcuch propanowy, tworzy z atomem O γ-piron -C

- pochodne fenylobenzo γ -pironu = fenylochromonu

- Glikozydy O w wodzie, alkoholu metylowym i etylowym; Ø w eterze etylowym,

- Aglikony Ø : woda; O : eter etylowy, alkohol metylowy i etylowy

Typy związków flawonoidowych

-pierścień B przy C₃

• flawony, flawonole, flawanony=dihydroflawony

• flawanonole= dihydroflawonole

- pierścień B przy C₃- izoflawony

• aurony( między A i B, z atomem O ukł. 5-cykliczny)

• chalkony (między pierścieniami A i B układ otwarty)

- podstawniki: grupy OH, CH_3, OCH₃

- glikozydy: 1-3 poz aglikonu, O-, C-glikozydowo

- 1-5 cz cukrów prostych/ kw uronowe/

- 15-C struktura:
antocyjanidyny, katechiny i leukoantocyjanidyny, spokrewnione z flawonoidami i czasem do nich zaliczane

Typ flawonu i flawonolu

aglikony flawonowe R aglikony flawonolowe R R₁

Apigenina H K emferol H H

Luteolina OH Kwercetyna OH H

Baikaleina (5,6,7-tri OH-flawon) Mirycetyna OH OH

7-O-glukuronid baikaleiny = baikalina

cz podziemne tarczownicy bajkalskiej- Scutellaria baicalensis - p.zapalnie

7-glukozyd luteoliny(cymarozyd) Cynarae herb

7-glukozyd apigeniny Chamomillae anth

- p zapalnie -silniej aglikony; - spazmolitycznie

FLAWONOLE

• HIPEROZYD 3-galaktozyd kwercetyny

Betulae fol; Sambuci flos; Crataegi infl ; Solidaginis herb

• RUTOZYD 3-rutynozyd kwercetyny

Violae tricoloris herb; Sambuci fl ; Crataegi infl ; Solidaginis herb

• 3-glukuronid mirycetyny

Epilobii herb ziele wierzbownicy drobnokwiatowej; Epilobium parviflorum

-st zapalne gruczołu krokowego

Typ flawanonu (dihydroflawonu), flawanonolu (dihydroflawonolu)

R R

Naryngenina H Dihydrokemferol H

glikozydy w Helichrysi infl Dihydrokwercetyna OH = taksyfolina

w Silybi mariani fruct- taksyfolina z alk. koniferylowym- flawonolignany

- ochronnie i regenerująco na miąższ wątroby

Hesperydyna = 7- rutynozyd hesperetyny(-OCH₃ w 4')

Typ auronu ( między A i B, z at O ukł. 5-cykliczny) Hispidol

Typ chalkonu (między A i B układ otwarty) Izolikwirytygenina; Izosalipurpozyd w Helichrysi infl

O-glikozydy flawonolowe- Kwercytryna; Rutozyd; Hiperozyd; Izokwercytryna

C-glikozydy flawonowe 4'-O-glukozyd 8-C-glukozydu apigeniny = 4'-O-glukozyd witeksyny; Violae tricoloris, Pasiflorae herb

Wykład 9

Izoflawony

Formononetyna; Daidzeina; Genisteina

- podobieństwo do endogennych estrogenów

- wiążą się z r. estrogenowymi

- w zaburzeniach okresu przekwitania

- profilaktyka chorób ukł krążenia: miażdżyca, ch niedokrwienna serca

Działanie farmakologiczne flawonoidów

• Zmiatacze wolnych rodników- polifenole, przez:

- inhibicję enzymów, biorących udział w ich wytwarzaniu (m.in. oksydazy ksantynowej, kinazy białkowej, 5-LOX, COX),

- chelatowanie jonów metali śladowych -Fe i Cu

- redukowanie reaktywnych form O do bardziej stabilnych i nieaktywnych

• Inhibitory enzymów m.in.:

• dekarboksylazy histydyny co zapobiega syntezie histaminy -znaczenie w zmniejszaniu st. zapalnych, obrzęków

• elastazy- wzmocnienie tkanki łącznej

• hialuronidazy, depolimeryzujacej kwas hialuronowy- uszczelnianie śródbłonka naczyń krwionośnych

• katecholotlenometylo transferazy (COMT), co powoduje wzrost ilości amin katecholowych-hamowanie rozpadu adrenaliny i noradrenaliny,

• fosfodiesterazy cAMP- rozkurcz mięśni gładkich n. krwionośnych, oskrzeli, p. pokarmowego

• reduktazy aldozowej, wzrost jej aktywności, w patogenezie powikłań cukrzycy (zaćma, retinopatie, neuropatie),

• 5-LOX, 15-LOX, COX, uczestniczących w przemianach kw. Arachidonowego ^tworzenie leukotrienów i innych czyn. prozapalnych i proagregacyjnych,

• oksydazy askorbowej - zapobiega utl. wit. C i przedłuża jej działanie

W efekcie

- uszczelniają, uelastyczniają, wzmacniają, ściany n. kapilarnych (grupa wit. P) - krwawienia, żylaki, miażdżyca

- dział. p.zapalnie, p.uczuleniowo, antyagregacyjnie na płytki krwi

- usprawniają krążenie mózgowe i obwodowe np. wyciągi z liści miłorzębu japońskiego Ginkgo bilobae fol (flawonoidy z terpenami, proantocyjanidynami)

- wzmacniają m. sercowy usprawniają przepływ wieńcowy i hipotensyjnie wyciągi z kwiatost. głogu- flawonoidy z proantocyjanidynami

- rozkurczają m. gładkie jelit, d. żółciowych, n. krwionośnych, też wieńcowych

- moczopędnie - wpływ rozkurczający m. gładkie dróg moczowych. drażnienie kanalików nerkowych, utrudnianie resorpcji zwrotnej.

Flawonoidy działają także:

- sedatywnie, anksjolitycznie - wiążą się z receptorami benzodiazepinowymi np. 6-metyoloapigenina i 2 S(-)-hesperydyna z Valerianae rad

- ochronnie i regenerująco na miąższ wątroby (hepatoprotectiva) np. zespół flawonolignanów z owoców ostropestu plamistego - Silybi mariani fruct.

- estrogennie -izoflawony wiążą się z r. estrogenowymi np. genisteina z nasion soi (SOYFEM, SOYAPROTECT T/MENO) - w zaburzeniach hormonalnych np.okres przekwitania

- niektóre metylowe pochodne hamują in vitro rozwój tkanki nowotworowej; p.drobnoustojowo,(wirusy, grzyby, bakterie)

- przeciwzapalne np. baikalina = 7-O-glukuronid baikaleiny (5,6,7-trihydroksy-flawon) z części podziemnych tarczownicy bajkalskiej - Scutellaria baicalensis

- 3-glukuronid mirycetyny z wierzbownicy drobnokwiatowej - Epilobium parviflorum -stany zapalne gruczołu krokowego

Półsyntetyczne flawonoidy stosowane w lecznictwie:

• metylochalkon hesperydyny - otwarcie pierścienia γ-pironu-w hesperydynie -zwiększa rozp.w H₂O z wyciągiem z ruszczyka w skład CYCLO 3 FORT (vasoprotectivum, antihaemorroidales)

• mieszanina hydroksyetylowych poch. rutozydu m.in. 3',4',7-tri-(hydroksyetylo)-rutozyd (trokserutyna), lepiej O w H₂O od rutozydu

Wskazania:

- zaburzenia krążenia żylnego, limfatycznego, zwłaszcza kończyn dolnych, zespół pozakrzepowy, zapalenie żył, żylaki kończyn dolnych i odbytu

-obrzęki i krwiaki pourazowe

- retinopatia cukrzycowa, naczyniowe uszkodzenia siatkówki, urazy gałki ocznej, nadmierna przepuszczalność n. włosowatych, krwawienia do siatkówki i ciała szklistego, zakrzepy i wylewy podspojówkowe

Naturalne flawonoidy stosowane w lecznictwie:

• rutozyd (3-O-rutynozyd kwercetyny) - Rutoside, Rutosidum, z pączków kwiatowych Sophora japonica L., (Fabaceae) -

Zastosowanie:

- zwiększona przepuszczalność i łamliwość n. krwionośnych,

- retinopatia cukrzycowa, ostry nieżyt bł. śluzowej nosa,

- pomocniczo w miażdżycy naczyń, chor. uczuleniowych, zaburzeniach krążenia żylnego

Naturalne flawonoidy stosowane w lecznictwie:

• zespół flawonoidów ziela gryki Fagopyri herb rutozyd

• zespół flawonoidów owocni owoców cytrusowych:

ANTOCYJANY

- wielofenolowe pochodne flawanu o 15-C strukturze (C6-C3-C6), często zaliczane do flawonoidów

- czerwone, niebieskie i fioletowe zabarwienie kwiatów, owoców, liści, łodyg, zależne od pH soku komórkowego / kompleksów, jakie tworzą z jonami Fe i Al

- układ flawanu w C-3,5,7,4' - podstawiony najczęściej grupami OH, a C-3',5' OH lub OCH₃

- w roślinach występują jako glikozydy = antocyjanozydy- trwałe w kwaśnym soku kom.

- Aglikony = antocyjanidyny ←hydroliza glikozydów- nietrwałe; w obecności światła i tlenu rozkładają się i polimeryzują

-Część cukrowa w monozydach przyłączona zwykle przy C-3, a w di- lub triglikozydach przy C-3, niekiedy C-5 / C-7/ podstawiona r. acylową: kw. alifatycznego (malonowego, jabłkowego) / aromatycznego (p-kumarowego, synapinowego, wanilinowego, ferulowego)

Antocyjanidyny R1 R2

Pelargonidyna H H

Cyjanidyna OH H

Delfinidyna OH OH

Malwidyna CH₃ CH₃

Peonidyna OCH₃ H

Petunidyna OCH₃ OH

Działanie

- êprzepuszczalność i/kruchość ścian naczyń włosowatych (vasoprotectiva) (grup wit. P),

- zapobiegają degradacji kolagenu- ^enzymy proteolityczne: elastazę, kolagenazę

- polepszają ukrwienie w obrębie tęczówki oka, przyspieszając regenerację rodopsyny, éostrość widzenia o zmroku

- antyoksydacyjnie, p.wolnorodnikowo, p.zapalnie, p.obrzękowo.

Jest w garbnikach Ze względu na obecność antocyjanów profilaktycznie/ leczniczo stosuje się

- świeże owoce i sok z Vaccinium oxycoccos - żurawina błotna Ericaceae- Europa, Azja i V. macrocarpon - żurawina z Am. Północnej

- owoce i liście winorośli właściwej (Vitis vinifera, Vitaceae)

- owoce porzeczki czarnej Ribes nigri fruct. , Hibisci fl., Myrtilli fruct., Sambuci fruct.

Na efekt leczniczy wpływa obecność np. kw. organicznych, proantocyjanidyn, np. sok żurawinowy -hamuje adhezję Escherichia coli do błon śluzowych d. moczowych- przeciwdziała infekcjom

Surowce i wyciągi, zawierające antocyjany→w objawach kruchości kapilar, gł. w oftalmologii i schorzeniach naczyń obwodowych

CHINONY

aromatyczne diketony ← utl. difenoli

benzochinon (monocykliczny)

naftochinon - naftalen (dicykliczny)

antrachinon - pochodna antracenu (tricykliczny)

Benzochinony

• pochodne - grzyby nadrzewne i wielkoowocnikowe

• antybiotycznie, cytostatycznie, p.grzybiczo

NAFTOCHINONY

- ograniczone występowanie

Juglon- 5-hydroksy-1,4-naftochinon ← glukozyd hydrojuglonu; Juglans regia, Juglandis fol, pericarp -

- bakterio-, grzybo-, wirusostatycznie

- p.biegunkowo

- schorzenia skórne

Lawson (2-OH-1,4- naftochinon) Lawsonia intermis - henna

- alkaliczne pH " intens. pomarań.-czerwony

- barwnik do włosów (szampony, płyny)

- silne wiązanie z grupami tiolowymi keratyny

- nie toksyczny

- silny p.grzybiczy

Lapachol-pochodna 2-OH-1,4-naftochinonu Tabebuia cortex (Pau d'arco)

- p.drobnoustrojowo

- napary z kory wzmacniają system immunologiczny w chorobie nowotworowej

Plumbagina (plumbagon) 2- metylojuglon

- podobna budowa do witaminy K-p.krwotocznie

- p.bakteryjnie i p.grzybiczo

Droseron 3-OH-2-metylojuglon Droserae herb

- zapobiega skurczom oskrzeli indukowanym acetylocholiną

- stos. w połączeniu z tymiankiem

ANTRACHINONY pochodne antracenu

Występują w różnym stopniu utlenienia

• monomery antrachinonów i antranoli

• monomery i dimery antronów

• homo- i heterodiantronysennozydy, palmidyny

• antraglikozydy, O-glikozydy, C-glikozydy

Aktywność związana ze strukturą

• 1,8-dihydroksyantrachinony " przeczyszczające

• wolne aglikony - praktycznie nieaktywne

• glikozydy antronowe wysoka aktywność

Liść, owoc senesu; Korzeń rzewienia ; kora szakłaku amerykańskiego Rhamni purshiane Cortex; owoc szakłaku ciernistego Rhamni catharticae fructus

• aglikony wolne / po hydrolizie w żołądku " lipofilne

w jelitach absorbcja; prawie całkowicie wydalane z moczem

• glikozydy antronów/diantronów - „proleki”, polarne, dobrze O w wodzie,

w j. cienkim nie resorbowane/hydrolizowane; w j. grubym " hydroliza (β- glukozydaza flory bakteryjnej); redukcja do aktywnych antronów

• Aktywne antrony: drażnią ścianę j. grubego

é jego sekrecję, ruchy perystaltyczne; ^ wchłanianie wody; zapobiegają zagęszczaniu mas kałowych; pobudzają ośrodek defekacyjny w rdzeniu kręgowym; przeczyszczenie po 8-12 h

ANTRACHINONY pochodne antracenu

Antrachinony wykazują:

• cytotoksyczność,

• zdolność indukowania zmian w komórce

Obserwacje u ludzi wykazują związek nadużywania przeczyszczających preparatów antrachinonowych z rakiem jelita grubego.

Teratogenność antrachinonów była badana, ale rezultaty były kontrowersyjne

Antrachinony tworzą Ø depozyty w komórkach

• Ich fragmenty są absorbowane przez makrofagi

Nadużywanie antrachinonowych środków przeczyszczających może prowadzić do owrzodzenie jelita grubego

POCH. 1,2-, 1,3-DIHYDROKSYANTRACHINONU

Rubiae tinctorum rad

• alizaryna, rubiadyna

• kwas purpurynowy

• kwas ruberytrynowy

Działanie:

- rozpuszczają kamienie nerkowe

Inne pochodne antracenu- naftodiantrony

hyperycyna ¬ fagopiryna

Hyperici herba Ziele gryki

• uczulają na światło UV, podrażnienie skóry i błon śluzowych

• udział w działaniu p.depresyjnym, standaryzacja

• p.zapalnie

• p.wirusowo: retrowirusy, grypy, opryszczki, polio, HIV-1

• na otoczkę wirusa

Wykład 10

TERPENY

MONOTERPENY

- 2 jednostki izoprenu

- skł. olejków eterycznych

- irydoidy

- różnorodne struktury (ponad 1 tys. ):

▪ mono-, di-, tricykliczne

▪ wiązania nienasycone

▪ funkcje tlenowe

▪ izomeria strukturalna i optyczna

▪ wolne, rzadziej glikozydy

MONOTERPENY SKŁADNIKI OLEJKÓW ETERYCZNYCH

Monoterpeny acykliczne

Węglowodory

Izomery:

Ocymen - w bazylii - Ocimum bassilicum; kwiatach lawendy

Mircen - w szyszk. chmielu

-surowce do otrzymywania subst. zapachowych

Alkohole

Funkcje tlenowe → przyjemny zapach, przemysł kosmet.

Linalol (-), (+), zapach różany

estry(octan) - zapach bergamotowy

Cytronelol w Geranii, Rosae aetherol - różano-cytrynowy

Aldehydy

Cytral A+B ( geranial+ neral, cis-+ trans-)

- zapach cytrynowy, dz. uspokajające

- wyciskanie świeżej owocni, bez albedo

Monoterpeny monocykliczne

Węglowodory

• (+) -limonen- zap. pomarańczy

• (-)- limonene- Pini, Abietis, Menthae pip. aetheroleum - wł. p.wrzodowe

• (+)(-)- limonen = dipenten; wywołuje podrażnienia i stany zapalne skóry

• Felandren

Alkohole

• Terpineole- wywodzą się z terpinenów + H₂O

-α - w Majoranae aetheroleum zapach bzu, + -β

• Mentol + menton- keton (wł. żółciotwórcze)

- miejscowo znieczulające, p.świądowe

na błony śluzowe 3% - (0,1-1%) uczucie zimna

na skórę 10% - drażniąco

- w maściach, mazidłach z kamforą, ol. eukaliptusowym, środkach do inhalacji

- w lekach p.kaszlowych, kroplach do nosa,

- wewn. wiatropędnie

Ketony

• Karwon zapach kminkowy

• (+) karwon do 60% w Carvi aetherol

• (-) karwon do 70% w Menthae crispae aetherol.

• pobudza OUN

• Pulegon red. → mentol

• depresja układu nerwowego, uszkodzenie wątroby, nerek,

• zaburzenia krzepnięcia, poronnie

• Menton

Tlenki

1,8-cyneol (eukaliptol) zapach charakt. przyjemny

• wykrztuśne, p. bakteryjne, p. grzybicze, p. wirusowe - spazmolityczne, miejscowo znieczulająco

• → do inhalacji, maści w zap. oskrzeli, krtani, w grypie, przeziębieniu, katarze → odstrasza owady np. komary

Monoterpeny dicykliczne

Węglowodory

• a- i b-pineny, składniki:

• terpentyny Terebinthina →Terebinthinae aetherol (17-25%):

• działa wykrztuśnie,

• do inhalacji: maści, mazidła, plastry

• przechowywana gęstnieje, żywiczeje, → nieprzyjemny zapach

Alkohole

Borneol

- często w postaci estrów-octany

- składnik olejku z igieł sosny, kosodrzewiny

- łatwo utlenia się do kamfory

Ketony

• Kamfora (+) i (-)- syntetyczna optycznie nieczynna

• zapach charakteryst, ostry

• drażni skórę, do nacierań w bólach

• reumatycznych, neuralgicznych, odleżynach

• Tujon zapach charakteryst

• a - olejek z szałwii b - olejek z wrotyczu, piołunu, tuji

• neurotoksyna- łatwo wchłania z p. pokarm.-szybko przenika do mózgu pobudza korę mózgu

• p. pasożytom

SESKWITERPENY

15 atomów C (3 jedn. izoprenu)

aktywna forma farnezolu -w biosyntezie seskwiterpenów

Seskwiterpeny/seskwiterpenoidy

- składniki olejków eterycznych, oleożywic

- formy niecykliczne -łańcuchowe, cykliczne

- węglowodory, alkohole, ketony, aldehydy, estry

Laktony seskwiterpenowe (gorzki smak)

Seskwiterpeny typu bisnaftalenu

- Gossypol, nasiona Gossypium sp.

- obniża wartość oleju

- reaguje z terminalną gr. aminową białek, zawierających lizynę

samce-oligospermia (+-) -nieprawidłowe plemniki, uszkodzenie kanalików nasiennych, bezpłodność

samice-utrudnia zagnieżdżenie jajeczka(-)

SESKWITERPENOIDOWE SKŁADNIKI OLEJKÓW

• Farnezol-acykliczny- przyjemny zapach - feromon niekt. Owadów - wł. uspokajające, rozkurczowe

• Farnezen-odpowiedni węglowodór - p.zapalnie

Bisaboleny- monocykliczne

(-) a-Bisabolol - p.zapalnie, rozkurczowo

a- Kariofilen= humulen- monocykliczny

b- Kariofilen dicykliczny gł. w Caryophylli aetheroleum(5-14%)

b- Kadinen -rozpowszechniony

Poligodial -ostry smak Polygoni hydropip. herb.

LAKTONY SESKWITERPENOWE

• Typy laktonów seskwiterpenowych:

• otwarcie p. laktonowego (alkalizacja) - zanik gorzkiego smaku

• zamknięcie (zakwaszenie) - gorzki smak

LAKTONY SESKWITERPENOWE- przykłady

• Typ eudesmanu

Alantolakton 1-3% w Inulae rad

Izoalantolakton, dihydroalantolakton

- p.robaczo(słabo), szybka resorpcja z p. pokarm.

- p.bakteryjnie, p.grzybiczo

- cytotoksycznie, hipotensyjnie

• Typ germakranu

Knicyna -charakter estrowy, benedyktyna, Cnici benedicti herb

- w żołądku (kwas) rozpad do nieczynnych produktów

- p. zapalnie, bakteriostatycznie cytotoksycznie

Glukozydy kwasu taraksynowego i dihydrotaraksynowego- Taraxaci rad

Laktucyna, laktukopikryna, 8-dezoksylaktucyna Cichorii rad.

Partenolid Chrysanthemi fol

- inhibitor: uwalniania serotoniny (czynnik patogenezy migreny) agregacji płytek, fosfolipazy A2 (p. zapalnie)

- ochronnie na komórki śródbłonka naczyń

• Typ gwajanu:

Cynaropikryna-Cynarae herba

- gorzki smak - pobudza wydzielanie żółci, soku żołądkowego

Cykoriozyd B i C, sonchuzyd C Cichorii rad.

11-β-dihydrolaktucyna =ikseryna

Artabsyna /Absyntyna - dimer artabsyny Absinthii herb gorzki smak, pobudza łaknienie

Matrycyna - Chamomillae anth

Achillicyna - stereoizomer matrycyny - Millefolii herb

SESKWITERPENY - AZULENYLAKTONY

Chamazulen

- hamuje histaminę, utrudnia jej uwalnianie, p. alergicznie

- p. bakteryjnie, p. zapalnie, zmniejsza obrzęki

- pobudza fagocytozę, ułatwia regenerację naskórka

• typ pseudogwajanu CH3 w C-5

Helenalina, dihydrohelenalina, estry-m.inn.octany

Działanie:

• inotropowo +

• p. zapalnie

• p. bólowo

• cytotoksycznie

• ↓stężenie lipidów we krwi

• drażni śluzówkę nosa - kichanie

INNE LAKTONY SESKWITERPENOWE

Bilobalid -trilaktonGinkgo bilobae fol.

- produkt rozpadu

- ginkgolidów - diterpenów

SESKWITERPENY - MARKERY DOMIESZEK

artekotulid - silny alergen → skórny odczyn alergiczny

- w koszyczkach rumianku psiego Anthemis cotula (1,8%)

- w chemotypach Chamomilla recutita

petazyna, izopetazyna: alkohole seskwiterpenowe w Petasites fol.

- jako domieszka Farfarae fol.

- chromatografia (DAB 9)

DZIAŁANIE LAKTONÓW SESKWITERPENOWYCH

• - p.zapalne, cytostatyczne

• - p.migrenowe partenolid

• - alergiczne reakcje skórne, szczególnie świeże surowce

• - deterentnie - blokują receptory smakowe insektów

• - toksyczne przy przedłużającym się narażeniu

DITERPENY

4 jedn. izoprenu

z 2x 10-C -jedn. geraniolu

struktury: niecykliczna-łańcuchowa

cykliczna: bi-,tri- i tetra-

• składniki wosków, żywic roślinnych(30-50%)

• nielotne, w pozostałości żywicznej

• po oddestylowaniu olejku

char.alkaloidów, glikozydów, laktonów

TYPY DITERPENÓW

• Typ labdanu Typ gibereliny

• Typ abietanu Typ kauranu

DITERPENY (C-20)

• Niecykliczne

Fitol ▪ łańcuchowy alkohol diterpenowy

▪ element budowy chlorofilu, tokoferoli, witaminy K; wolny nie występuje

▪ otrzymywany ←zmydlenie chlorofilu

▪ do półsyntezy wit. E i K

▪ zapach słaby, kwiatowy

• Cykliczne typu:

labdanu: forskolina Coleus forskohli Lamiaceae

uranolabdanu: marubina Marrubi herb.

kauranu: stewiozyd Stevia rebaudiana Asteraceae

gibereliny: kw giberelinowy - hormon wzrostowy roślin

abietanu: kw abietynowy- składnik terpentyny wosków roślinnych, żywic, kw karnozolowy

CHLOROFIL

• -barwnik roślin, sinic, nietórych bakterii

• -w chloroplastach lub chromatoforach-fotosynteza

• -pochodna magnezoporfiryny- fitol związany estrowo z ukł. porfirynowym

• -ø w H₂O- O w węglowodorach, alkoholach, eterach, lipidach

Działanie:

• -p.zapalne, p.wysiękowe, p. obrzękowe

• -p.bakteryjne, p.gnilne, odwaniające, p.trądzikowe

• -przyspiesza regenerację tkanek

• -reguluje metabolizm, wzmacnia

• -lipotropowo-regulacja gospodarki tłuszczowej

• -żółciopędnie

DITERPENY CYKLICZNE

Typ labdanu → Forskolina

} działa inotropowo + } ↓ciśnienie krwi

} rozszerza nacz. krwionośne, oskrzela

} hamuje agregację płytek krwi

Rotundifuran

} napięciu przedmiesiączkowym

} zaburzeniach miesiączkowania

} dolegliwościach klimakteryjnych

} trądziku

Typ furanolabdanu

Marubina ← premarubiny

▪ gorzki składnik ziela szanty

▪ ziele - składnik miesz. ziołowych

▪ pobudza wydzielanie żółci

▪ sekrecję oskrzeli

Typ abietanu

Kw. abietynowy (towarzyszy mu kw. b-pimarowy)

▪ skł. kalafonii

▪ p.bakteryjnie, p.wirusowo

▪ czynnik alergizujący

Kwas karnozolowy

wpływ na proteazę HIV-!

Typu kauranu

Stewiozyd

} łatwo O się w wodzie, zwiększa tolerancję glukozy ¯ poziom cukru

} w testach na zwierzętach antykoncepcyjnie

TYP gibereliny

Kwas giberelinowy

→ z kauranu przez utlenienie, odłączenie CO₂ i H₂O

Poch. kw. giberelinowego - hormony wzrostowe roślin, stosowane w:

▪ piwowarstwie: skracają czas kiełkowania jęczmienia z 7 do 4-5 dni

▪ ogrodnictwie: przyspieszają wzrost, kwitnienie, owocowanie

wywołują kwitnienie w określonym terminie

dają większe owoce winogronowe

owoce bez nasion (pomidory, ogórki)

DITERPENY o charakterze laktonów

GINKGOLIDY A, B, C, J, M

ginkgolid B - antagonista czynnika proagregacyjnego, PAF

} hamuje agregację płytek krwi ; zmniejsza lepkość krwi

} polepsza krążenie

} rozkurcz oskrzeli

} hamuje uwalnianie czynn. zapalnych

Zastosowanie:

} zaburzenia krążenia obwodowego, mózgowego

DITERPENY o charakterze estrów

Forbol

▪ tricykliczny alkohol diterpenowy

▪ estry forbolu→ w oleju z nasion

▪ olej krotonowy

- jeden z najsilniejszych środków przeczyszczających (1-2 krople)

- do wywołania nowotworów dośw.

DITERPENY-N poza pierścieniem-1

ALKALOIDY DITERPENOWE

połączenia 4-5 cyklicznych diterpenów z aminami

Taksol TX=paklitaksel

p.nowotworowo (rak jajników, płuc, piersi, prostaty)

MECHANIZM DZIAŁANIA TAKSOLU

- stabilizacja mikrotubul,

- hamowanie ich wtórnej depolimeryzacji do tubuliny

Toksyczność:

- obniżenie liczby białych krwinek,

- retencja wody

• reakcje skórne

Wykład 11

DITERPENY-N poza pierścienie

ALKALOIDY DITERPENOWE

} miejscowo znieczulająco

} stosowano do nacierań, pędzlowań w neuralgiach

} najpierw pobudza, potem poraża układ nerwowy, mięśniowy, serce; brak antidotum

Metylolykoakonityna- budowa zbliżona do akonityny

} działanie kuraropodobne

DZIAŁANIE DITERPENÓW

• zwiększają wydzielanie soków trawiennych

• działają na serce i układ krążenia

• usprawniają krążenie mózgowe i obwodowe

• są hormonami wzrostu

TRITERPENY, STEROIDY

• z 6 jednostek C₅ izoprenu (C₃₀) lub diseskwiterpeny

• Tetra- i pentacykliczne triterpeny, i steroidy

• Na ogół lipofilne (żywice, sok mleczny, tkanka okrywająca, woski r/zw.)

• Zwykle- charakter alkoholu, tworzą glikozydy

• Triterpenowe aglikony saponozydów

• Triterpeny (najczęściej ) wolne: np.. kw ursolowy, kukurbitacyny,

• Triterpeny zmodyfikowane : limonoidy, kwasynozydy

• Steroidy: glikozydy nasercowe (kardenolidy, bufadienolidy)

Skwalen

węglowodór acykliczny z 6 wiązaniami nienas.

Właściwości: - przeciwbakteryjne

- wygładzający skórę

} rozpuszczalnik lipofilnych: barwników, związków czynnych

} dobrze tolerowany

} perhydroksyskwalen (skwalen uwodniony) do produkcji kremów, emulsji, sztyftów

TRITERPENOID

„podwójna” cyklizacja skwalenu:

a-onoceryna (onokol)

PODZIAŁ TRITERPENÓW

Tetracykliczne typu:

• - cykloartanu: akteina, cimicifugozyd

• - dammaranu: protopanaksadiole, -triole w Ginseng rad

• - kukurbitanu-najczęściej jako wolne o gorzkim smaku

Pentacykliczne typu:

• - oleananu: β-amyryna

• - ursanu: α-amyryna,

• - friedelanu: friedelina

• - taraksastanu: taraksasterol, tarakserol

• - lupanu: lupeol i OH pochodne; betulinol, kwas betulinowy

TETRACYKLICZNE TRITERPENY

typ cykloartanu

Akteina, cimicifugozyd

} wywodzące się z cykloartenolu- prekursora steroidów-

} hipotensyjnie, rozszerza nacz. krwionośne

} p.zapalnie

} klimakterium, napięcie przedmiesiączkowe,

Typ dammaranu

• Protopanaksadiol

• Protopanaksatriol

typ kukurbitanu

KUKURBITACYNY

- gorzki smak

- hamują rozwój doświadczalnych guzów

- hamują rozrodczość zwierząt

- toksyczne dla robaków (tasiemce) i insektów

- łatwo rozpuszcz., przenikają do ciała pasożyta, porażają ukł. nerw.

- nie wchłaniają się w jelicie, nie działają ogólnie

SUROWCE ZAWIERAJĄCE KUKURBITACYNY

Cucurbita pepo - Cucurbitae semen

Bryonia cretica

glikozydy kukurbitacynowe, toksyczne

} wymioty, bóle brzuch, biegunka

} aktualnie stosowana w homeopatii

Bryonia alba - Przestęp biały

wzmacniający, adaptogenny

TRITERPENOIDY PENTACYKLICZNE

typ oleananu ( β-amyryny)

-sapogeniny

typ ursanu ( α-amyryny)

- kw azjatykowy, medakazowy, ursolowy, bosweliowy

typ lupanu

-lupeol i OH pochodne: betulina=betulinol (alkohol),

kwas betulinowy, amidy kw betulinowego

Typ taraksastanu

- taraksasterol,

OH-taraksasterol (arnidiol/faradiol)

- Typ friedelanu: friedelina -kora dębu, śliwy afr. korzeń omanu

typ oleananu ( β-amyryny)-sapogeniny

Kwas oleanolowy- agl. kalendulozydów- Calendulae fl

Gipsogenina- agl saponin łyszczca wiechowatowego

Kwas kwilajowy(16-α-OH- gipsogenina) - agl saponin mydlnicy

Hederagenina- agl hederakozydu -liści bluszczu

Protoprymulagenina A agl prymulasaponiny-pierwiosnki

Protoescygenina i baryngtogenol C- aglikony escyny

• p.zapalne, p.wysiękowe, uszczelnia nacz krwionośne

• -obrzęki, zaburzenia krążenia żylnego, zakrzepowe zapalenie żył

• ch.wrzodowa-hamuje sekrecję żołądka, protekcyjnie na śluzówkę

• przeciwdziałanie ↓masy kostnej, spowodowanej prednisolonem

SAPOGENINY TRITERPENOWE

Kwas glicyretynowy(enoksolon) -agl. glicyryzyny

} → bakteriostatycznie

w chor. wrzodowej:

↑ ilość i lepkość śluzu- ↑syntezę glikoprotein

Glicyryzyna; chroni kom. wątroby przed toksynami

Dłuższe tosowanie " pseudoaldosteronizm

} ” K⁺, “ Na⁺

} obrzęk

} zwyżka ciśnienia

Typ ursanu;

Kwas ursolowy

} liście mącznicy, jemioły, szałwii, głogu

} p.zapalny- silniej niż indometacyna

} ê poziom cholesterolu

Kwas bosweliowy i pochodna:

} żywica kadzidłowca Boswelia serrata

} w Indiach- p.zapalny

} w gośćcu, reumatyzm

} inhibitory 5- LOX (in vitro)→ ^syntezę leukotrienu

typ lupanu: lupeol i OH pochodne

betulina=betulinol (alkohol)- biała barwa kory

stabilizuje uklady olej/woda Skł.-pudrów, szamponów

kwas betulinowy, amidy kwasu betulinowego w

• Pochodne lupanu: p.zapalne, p.wirusowe (kwas, amidy )

• ^ replikację wirusa HIV-1, brak wpływu na enzymy wirusa

} blokują wnikanie wirusa do komórek in vitro i in vivo cytotoksyczne, indukują apoptozę

} właściwości antyseptyczne (betulina)

Typ taraksastanu:

Taraksasterol,tarakserol

} składniki soku mlecznego mniszka,

Arnidiol } OH-taraksasterol i jego izomer faradiol/monoestry faradiolu

} w nagietku i arnice, działanie p.zapalne

} faradiol i estry = indometacyna

TRITERPENY ZMODYFIKOWANE

LIMONOIDY

} modyfikacja triterpenów -cyklizacja

} limonoidy cytrusowe-znanych 300

} brak znaczenia w farmacji

} warunkują gorzki smak (gorzknienie)

} opóźniona gorzkość soku Citrus - problem przemysłowy,

} świeże owoce → sole kwasu limonoidowego, nie gorzkie

} po wyciśnięciu owoców

} wł. niektórych limonoidów p. nowotworowe, p. wirusowe, p. grzybicze

KWASYNOZYDY

} eliminacja łańcucha C₁₇ (większość kwasynozydów)

} otworzenie i utlenienie pierścienia D

Kwasyna → gorzka, poprawa apetytu

kwasynozydy- zależnie od budowy:

• cytotoksyczne

• p.malaryczne

• p. amebowe

ROŚLINNE ZWIĄZKI GORZKIE

Terpenoidowe zw. gorzkie
Monoterpeny
Monoterpeny	aukubina	Plantago sp.
		werbenalina	Verbena off
		harpagozyd	Harpagophytum
		asperulozyd	Vaccinium sp.
		asperulozyd	Strychnos nux vomica
				Menyanthes trifoliata
sekoirydoidy	gencjopikryna	Gantiana sp.
	amarogentyna	Gantiana sp.
	foliamentyna	Menyanthes trifoliata
	oleuropeina	Olea europaea
	swertiamaryna	Gentianaceae
Seskwiterpeny	knicyna	Cnicus benedictus
		absyntyna, artabsyna	Artemisia absinthium
		cynaropikryna	Cynara scolymus
laktony seskwiterpenowe
eudesmanolidy:	tetrahydroridentyna β
		glikozyd taraksakolidu
	germakranolidy:	glikozydy kw. taraksynowego	Taraxacum offic.
		i dihydrotaraksynowego laktucyna, laktukopikryna	Cichorii rad
Diterpeny	karnozol (pikrosalwina)	Salvia officinalis
		marubina	Marrubium vulgarae
Triterpeny	limonina	Citrus sp.
		kukurbitacyna	Cucurbitaceae
		kwasyna	Quassia amara
flawonoidy	naryngenina	Citrus sp.
			neohesperydyna
pochodne floroglucyny	humulon	Humulus lupulus
			lupulon
cukry	gencjanoza	Gentiana lutea
alkaloidy	chinina	Cinchona succirubra
pochodne pregnanu	kondurangina	Marsdenia condurango

TETRATERPENY

• 8 jedn. izoprenu

• barwniki żółte, pomarańczowe (sprzężone wiązania podwójne)

• w chloroplastach roślin (iiście, owoce, korzenie, nasiona)

• chromatoforach bakterii, grzybów

• karotenoidy KA E160 - węglowodory,

• ksantofile E₁₆₁ -hydroksylowe pochodne

• acykliczne np. likopen

• wymiatacze tlenu singletowego, rodników nadtlenkowch, z procesów fotochemicznych, zapobiegają utl. związków- antyoksydanty

• chronią przed promieniowaniem

• lipofilne; funkcje tlenowe zwiększają rozp. w alkoholu

• Cukry- lepszą O w H₂O: KA kw. dziewanny, zn. szafranu

• wrażliwe na tlen, światło,

• z białkami trwalsze: KA owoców pomarańczy

• Jonony- pr. degradacji karotenoidów

• Farmacja, technologia żywności, kosmetyki: naturalne , nietoksyczne barwniki do syropów, mrożonych prod. mięsnych, ciastek, likierów,napojów bezalkoholowych, kremów

TETRATERPENY, KAROTENOIDY

• b-karoten -najczęstszy izomer - prowitamina A

• z a i g- marchew (korzenie 10-20 mg/g KA)

• nadmiar -tk. tłuszcz.- ↓spożycia ↓ zabarwienie skóry;

• chroni skórę przed prom. UV

dieta bogata w KA:

- prewencja nowotworów, chorób cywilizacyjnych

- stymuluje czynnik TNF

- syntetyczny β- karoten E _160a E _{160 d}, pochodne β- karotenu E _160c, ksantoksantyna E _{161 g}

Krocetyna

Krocyna - digencjobiozyd krocetyny

- ceglastoczerwone

- znamiona szafranu Croci stigma

- kwiaty dziewanny Verbasci flos

Zeaksantyna

- ziarniaki kukurydzy,

- owoce dzikiej róży, rokitnika

Likopen E160d

- owoce pomidorów

- kwiat nagietka

- silniejszy antyoksydant niż b-karoten

Kapsorubina, kapsantyna - w owocach papryki

Biksyna

- do malowania rytualnego ciała (wyspy Kanaryjskie)

- barwienie żywności np. prod. mlecznych 2 mg/kg/dzień

• oleju sałatkowego -zbyt bladego po procesach odwaniających

Wykład 12

SAPONOZYDY

- związki o charakterze glikozydów,

- aglikon = sapogenina ma budowę triterpenową lub steroidową

- wykazują zdolność ¯napięcia powierzchniowego roztworów wodnych.

Saponozydy triterpenowe:

pentacykliczne różne podstawniki w C-19 i C-20:

tetracykliczne: typ oleananu typ ursanu typ dammaranu

Typ oleananu ® sapogeniny pochodne b-amaryny:

• kw. oleanolowy ®kalendulozydy Calendulae fl.

• kw. kwilajowy ® glikozydowe pochodne -Saponariae rad.

• gipsogenina ® gipsozyd A z Gypsophillae rad., Gypsophila paniculata

• hederagenina ® hederakozyd - Hederae fol.

• protoprymulagenina A ® prymulasponiny - Primulae rad.

• kwas glicyretynowy ® kwasu glicyryzynowego - Glycyrrhizae rad.

• protoescygenina ® escyna w Hippocastani sem.

Typ ursanu - sapogeniny pochodne α-amaryny

• kw, azjatykowy i kw. madekazowy (β-OHazjatykowy)® azjatykozyd, madekazozyd

Typ dammaranu ® sapogeniny ginsenozydów Ginseng rad.

Sapogeniny steroidowe

• układ steranu -27 C pierścienie A-D; do D - furan E w C-22

• łańcuch alifatyczny: typ furostanu w C-26 -OH -Glc(roślina świeża)

• pierścień F - piranu: typ spirostanu

Typ furostanu - ruskozyd Typ spirostanu - ruscyna ruskogenina

Typ spirostanu:

• Tigogenina, gitogenina, digitogenina- aglikony

• tigoniny, gitoniny, digitoniny -Digitalis lanataeD. purpureae fol./sem.

• Diosgenina - aglikon dioscyny -Foenugraeci sem., Dioscorea sp. -półprodukt do syntezy zw. sterydowych.

Ze względu na konfigurację atomu węgla C-25 w saponozydach typu spirostanu można wyróżnić dwa szeregi:

• neosaponozydy (25-S, grupa CH₃ w pozycji aksjalnej)

• izoneosaponozydy (25-R, grupa CH₃ w pozycji ekwatorialnej).

Saponozydy

1-12 cz. cukrów prostych i kw. uronowych,

łańcuchy proste/ rozgałęzione

w jednej/dwóch poz. aglikonu(mono- lub bidesmozydy), wyjątkowo trzech (tridesmozydy) np. konwalamarozyd w Convallariae herb.

Triterpenowe

• łańc. cukrowy -do grupy OH w C-3 lub/i grupy karboksylowej w C-17

Steroidowe typu spirostanu, reszta cukrowa przy C-3

typu furostanu najcz. w C-3 i C-26.

Saponozydy - właściwości

- ¯nap. powierzchniowe­rozpuszczalność w H2O subst., ułatwiają ich resorpcję przez bł. komórkowe

- powinowactwo do lipidów, emulgują tłuszcze i stabilizują roztw. koloidowe - emulgatory dla emulsji, zawiesin, pian w przem. farmaceutycznym, kosmetycznym i spożywczym

- hemolizują krwinki czerwone/plemnikobójcze- siła zależy od budowy: monodesmozydy ­niż bidesmozydy, a aktywność ta ¯ się wraz z długością łańc. cukrowego

- tworzą kompleksy z cholesterolem

-digitonina z nasion naparstnicy purpurowej

- do oznaczania cholesterolu w surowicy krwi.

Działanie farmakologiczne saponozydów

• wykrztuśne (expectorantia)

• drażnienie zakończeń nerwowych bł. śluzowej żołądka i ­odruchowe wydzielania wodnistego śluzu w oskrzelach i bezp. drażnienie bł. śluz., (też działanie uboczne)ułatwiają odkrztuszanie

• diuretyczne (diureticum)

• uszczelniają nacz. włosowate, p.obrzękowe (vasoprotectivum)

• p.zapalne (antiphlogisticum)

• wzmacniające (tonicum)

• p.grzybicze i p.wirusowe

• cytotoksyczne (np. a-hederyna)

GLIKOZYDY NASERCOWE

- aglikon sterydowy (cyklopentanoperhydrofenantren = gonan) = genina z nienas. p. laktonowym przy C-17 w położeniu - ß

typ kardenolidu (C23) typ bufadienolidu (C24)

p. laktonowy 5-członowy z 1wiąz. nienas. 6-członowy z 2 wiąz. nienas.

- aglikon : grupy OH w poł. ß, zawsze w C-3 i C-14, nieraz w C-12,16; CH3 w C-10, C-13; CHO w C-10 i C-16, rzadko OCH₃, CO

- reszta cukrowa w C-3

- 1-4 cz. cukrów. specyficzne 2-deoksycukry
zredukowana gr. OH w C-2 np. digitoksoza i w C-3 (gr. CH₃- cymaroza) (COCH₃- acetylodigitoksoza)

Działanie farmakologiczne

wzmacnianie m. sercowego (cardiaca) - warunkuje obecność:

• -nienasyconego pierścienia laktonowego w poz. C-17 w poł. b wysycenie/ otwarcie pierścienia - zanik działania

• grup OH wC-3 i C-14 w poł. b

• r. cukrowych -zwiększają rozpuszczalność zw. w wodzie co ułatwia ich wchłanianie- glikozydy bardziej aktywne od genin

• wolnej grupy hydroksylowej przy C-14 w poł. b; brak/ eteryfikacja - zanik działania

• konfiguracji cis/trans/cis pierścieni A/B/C/D

Działanie gl. nasercowych:

• wpływ na siłę, szybkość, częstotliwość skurczu, wł. Elektrofizjologiczne

• inotropowe (+) ­kurczliwości m. serca -­siłę, szybkość skurczu -hamują Na+,.K+ -ATPazę m. serca- ­wewnątrzkom. stęż. jonów Ca2+, zmieniają przepuszczalność bł. kom. dla Na i K, przesunięcia ich w kom. m. serca, ułatwiają zamianę energii chemicznej wiązań ATP na energię mechaniczną skurczu.

• ↓aktywację systemu renina-angiotensyna-aldosteron i poziom katecholamin, przywracają wrażliwość baroreceptorów

• ­poj. minutowej i wydajności pracy serca bez zwiększenia zapotrzebowania na O;

• ¯częstotliwości pracy serca i pośrednio¯ oporności tętnic,

• chronotropowe (-) ¯częstotliwość pracy serca - przedłużenie fazy rozkurczu (preparaty naparstnic) -nie ¯ miłka, konwalii i strofantusa

• tonotropowe (+) ­napięcia m. serca w fazie skurczu

• dromotropowe (-) hamowanie przewodzenia bodźców w ukł. bodźco-przewodzącym serca w fazie rozkurczu (korzystne w zab. rytmu)

• batmotropowe(+ )­pobudliwość m. serca na bodźce(przedawkowanie)

Glikozydy nasercowe Wzrost siły , amplitudy skurczów, objętości wyrzutowej serca ®dokładniejsze opróżnianie komór, ekonomiczniejsza praca serca. Okres refrakcji serca- wypoczynku, ulega wydłużeniu

• przedłużony okres rozkurczu ®­ odpływ krwi z układu żylnego ® ↓ciś. żylnego

• Wyrównanie ciśnienia w naczyniach, przyspieszona filtracja w kł. nerkowych, poprawa krążenia krwi ®dział. Moczopędne

• Hamowanie zwiększonej aktywność ukł. adrenergicznego ® ¯oporów naczyniowych­przepływu krwi przez nerki, zapobiega retencji Na, obrzękom

Wskazanie do stosowania gl. nasercowych

• niewydolność krążenia pochodzenia sercowego

• niemiarowość nadkomorowa z niską poj. minutową, gdy występuje migotanie przedsionków

Przedawkowanie

• objawy ze strony ukł. pokarmowego: mdłości, wymioty, biegunka,

• przymglenie widzenia, zaburzenia w percepcji kolorów (na żółto), dezorientacja, zmęczenie i bóle głowy,

• zaburzenia rytmu serca (najb. niebezpieczne), w przypadku gl.naparstnic: dodatkowe skurcze, częstoskurcz komór, migotanie przedsionków, blok serca

Przeciwskazania

• nadpobudliwość komorowa, blok przedsionkowo-komorowy, zaburzenia przewodnictwa,

• równoczesne stosowanie preparatów Ca →zaburzenia rytmu

Nasilenie działania i dział. ubocznych przy:

• równoczesnym stosowaniu leków ↓poziom K: leków moczopędnych, przeczyszczających, preparatów z korzenia lukrecji, antybiotyków p.grzybiczych (amfoterycyny B), długotrwałej kuracji glikokortykosterydami.

OLEJKI ETERYCZNE

-wydzieliny roślinne zlokalizowane

zewnątrz- włoski gruczołowe

wewnątrztkankowo komórki, przewody, zbiorniki olejkowe

Wł. fizyko-chem. :

• lotność, charakterystyczny na ogół przyjemny zapach,

• płynna konsystencja, czynność optyczna,

• rozpuszczalne w rozp. lipofilnych, b. słaba w wodzie;

• gęstość przeważnie mniejsza od gęst. wody

• bezbarwne, żółtawe, brunatne, ciemnoniebieskie, zielone.

-Mieszaniny gł. terpenów (90%), poch. fenylopropanu o charakterze węglowodorów, alkoholi, aldehydów, ketonów, estrów, tlenków, inne zw. lotne: kumaryny, zw. siarki,

-produkty degradacji kw. tłuszczowych, terpenów

- zw. pierwotne + powstające podczas destylacji np. chamazulen - z nielotnej matrycyny, achillicyny lub artabsyny

Olejki eteryczne, otrzymywanie

• destylacja z parą wodną roślin, części

• wytłaczanie np. ol. cytrynowy Citri aetheroleum łącznie z woskiem -esencja

Monoterpeny

• acykliczne: węglowodory (mircen)

• alkohole (linalol, geraniol, cytronelol)

• aldehydy (cytral a,,b -geranial, neral)

• monocykliczne: węglowodory (limonen, felandren)

• alkohole (mentol, tymol, terpineol, karwakrol)

• ketony (karwon, menton); tlenki (1,8-cyneol=eukaliptol)

• dicykliczne: węglowodory (α-, ß -pinen); alkohole (borneol)

• ketony (kamfora, fenchon, tujon)

seskwiterpeny

• acykliczne: alkohole (farnezol)

• monocykliczne: węglowodory (bisabolen); alkohole (bisabolol),

• dicykliczne: węglowodory (chamazulen, kadinen), ketony (akoron),

• tricykliczne: laktony seskwiterpenowe (alantolakton)

pochodne fenylopropanu (C₆-C3),

• aldehydy: anyżowy, cynamonowy

• fenole: anetol, apiol, eugenol, metylochawikol, safrol

• fenoloetery: cis- i trans-azaron

Działanie farmakologiczne surowców olejkowych, olejków eter. (aetherolea), ich składników:

• Antyseptyczne, odkażające (antiseptica, desinficientia) przeciw bakteriom (antybiotykooporne), grzybom, wirusom - olejki, zawierające zw. fenolowe

• P.zapalne (antiphlogistica), p.uczuleniowe

• Rozkurczające m. gładkie przew. pokarmowego (spasmolytica)

• efekt wiatropędny (carminativum)

• Drażnienie w stos. zewnętrznym (rubefacientia) rozszerzenie n. krwionośnych, wzrost kapilarnego przepływu krwi, przekrwienie, zaczerwienienie, rozgrzanie skóry, okolicznych tkanek- wykorzystywane w bólach reumatycznych i nerwobólch (antirheumatica et antineuralgica)

Drażnienie w stosowaniu wewnętrznym

• Wykrztuśne (expectorantia) Po podaniu doustnym, skł. olejków wydalają się w płucach i drażnią błonę śluzową oskrzeli od strony ich światła, wzmagają czynność wydzielniczą, upłynniają zalegającą wydzielinę i ułatwiają odkrztuszanie, działają antyseptycznie. Drażnią bł. śluzową żołądka i na drodze odruchowej- efekt sekretolityczny w oskrzelach

• Moczopędne (diuretica) drażnienie kanalików nerkowych, ↑ filtrację w kłębkach nerkowych, ↓resorpcję zwrotną, obniża napięcie mięśni gładkich dróg moczowych, polepszenie przepływu krwi przez nerki, dezynfekcja dróg moczowych

• Pobudzają wydz. soków trawiennych (stomachica et digestiva)

wpływ na zmysł powonienia, drażnienie zak. nerwowych w śl. żołądka i kubków smakowych w j. ustnej (gorzkie) - odruchowo ↑wydzielanie soku żołądkowego

• Żółciopednie i żółciotwórczo (cholagoga et choleretica)

drażnią bezp. kom. wątroby↑wytwarzanie żółci, spazmolityczne na m. gładkie p. pokarmowego, ułatwiają wydzielanie żółci z pęcherzyka, przepływ w dr. żółciowych

• Uspokajające - sedativa

• Przeciwpasożytnicze - antiparasitica

• Poprawiające smak, zapach - corrigentia

Wykład 13

ALKALOIDY

- związki z N (III/IV-rzędowym) w ukł heterocyklicznym

- charakter mniej / bardziej zasadowy

- występują w roślinach

- o zróżnicowanym dział farmakologicznym

Wyjątki

- N poza ukł heterocyklicznym, np. efedryna

- charakter obojętny, np. kolchicyna, katyna, kapsaicyna

- występują u zwierząt, np. salamandryna

Alkaloidy

- najczęściej sole kw. org: winowego, octowego, szczawiowego, cytrynowego, jabłkowego, mlekowego, mekonowego - O w H₂O/rozc. kwasy

- w poł. z garbnikami, np. w Cinchonae cort, Guarana / cukrami, np. glikoalkaloidy w r. Solanum

- rzadko jako wolne zasady, np. pilokarpina - O w rozp. org. benzen, CHCl₃

- o char estrów, np. atropina, skopolamina, kokaina, fizostygmina, rezerpina. akonityna, taksol

- z O - przeważnie zw. stałe, krystaliczne, często barwne (berberyna), rzadziej ciecze ( pilokarpina)

- bez O- płynne/lotne (nikotyna, sparteina, koniina).

- aktywne optycznie - naturalne -zwykle (-)-forma czynna /racematy mniej

- silna i zróżnicowana aktywność biologiczna; gł na ośrodkowy i obwodowy UN

- aktualnie w lecznictwie rzadko - sur alkaloidowe /przetwory

Klasyfikacja z uwzględnieniem biogenezy:

Alkaloidy właściwe

- biosynteza z aminokwasów - N w ukł heterocyklicznym

ornityny: tropanowe, pirolizydynowe, pirolidynowe

lizyny: chinolizydynowe

histydyny: imidazolowe, purynowe

tyrozyny: izochinolinowe- głównie

tryptofanu: indolowe, chinolinowe

kw. nikotynowego: pirydynowe, piperydynowe

kw. antranilowego: furochinolinowe, chinolinowe

Protoalkaloidy

-z aminokwasów, atom N - poza ukł heterocyklicznym

fenyloalkiloaminy: efedryna, katyna, kapsaicyna

Pseudoalkaloidy

- biosynteza nie z aminokwasów

z izoprenu alkaloidy diterpenowe: akonityna, taksol

steroidowe: solasodyna (Dulcamarae stipites)

przez zastąpienie grupy OH - aminową

z kw octowego i amoniaku: koniina (Conii maculati fruct)

NAJWAŻNIEJSZE ALKALOIDY-podział chemiczny
ALKALOIDY TROPANOWE:

Atropina

- wchłania się z p. pokarm, O się w lipidach, przenika barierę krew-mózg, metabolizm - wątroba ¢ nieczynne metabolity: tropina i kwas tropowy

- ^ układ przywspółczulny (^ receptory muskarynowe, nie ^ przekaźnictwa impulsów w zwojach autonomicznych i w płytce ruchowej) - następuje:

• rozkurcz m. gładkich p. pokarm, dróg żółciowych, moczowych oskrzeli

• ^ odruchu wymiotnego

• ¤wydzielania śluzu w oskrzelach; gruczołów trawiennych; potowych

• rozszerzenie źrenicy

• przyspieszenie akcji serca

Skopolamina-z korzenia bielunia indiańskiego (Datura innoxia) /syntetycznie

- parasympatykolitycznie, podobnie do atropiny- łatwiej przenika do OUN narkotycznie na korę mózgową, ośrodki podkorowe

- uspokojenie, senność, p.wymiotnie, przez wpływ na ośr podkorowe ukł pozapiramidowego - znosi drżenie mięśni, usztywnienie mięśniowe, poch. ośrodkowego, ^ślinotok w chor Parkinsona, rozszerza źrenicę oka

- HBr-skopolaminy -mydriaticum u uczulonych na atropinę

- p.wymiotny w ch lokomocyjnej

• butylobromek skopolaminy, w porównaniu z bromowodorkiem silniej spazmolitycznie, nie działa sedatywnie na OUN w niewielkim stopniu przekracza barierę krew-mózg

• składnik prep rozkurczających: BUSCOPAN tabl, czopki, inj, BUSCOLYSIN inj, SCOPOLAN (tabl, czopki)

- dz. uboczne alk. tropanowych: suchość w jamie ustnej, zaburzenia akomodacji, częstoskurcz, zab. oddawania moczu

- halucynacje i drgawki -duże dawki- zatrucia nasionami bielunia

ALKALOIDY CHINOLINOWE

- niszczy postacie erytrocytarne Plasmodium vivax - bezpłciowe

nie niszczy postaci wątrobowych - gamet

- stos. w ostrych napadach malarii

- p.bólowo - ^ośr. bólu

- ¤temp. ciała - depresja ośrodka termoregulacji
- ^ metabolizmu w kom.

- uczula mięsień ciężarnej macicy na skurcze

HCl-chininy - wzorzec - wskaźnik goryczy met smakową wg FP VI

Chinidyna

- stabilizuje błony kom, wydłuża czas trwania potencjału czynnościowego-blokowanie pobudzonych (otwartych) kanałów sodowych i ^ wnikania jonów Na w czasie depolaryzacji

- ¤automatyzm serca z równoczesnym ^ przewodnictwa - serce kurczy się wolniej, słabiej

- p.arytmicznie, p.malarycznie porównywalnie z chininą

ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE

Poch IZOCHINOLINY/TETRAHYDROIZOCHINOLINY typy:

• aporfiny

• benzofenantrydyny

• protopiny

• protoberberyny

• benzyloizochinoliny

• ftalidoizochinoliny

• morfinanu

• emetyny

typu aporfiny

boldyna, izoboldyna

• żółciopędnie, żółciotwórczo, p.skurczowo,

• é wydzielanie soku żołądkowego

• usprawnienie trawienia: regulacja wypróżnień

• hepatoprotekcyjnie

• p.zapalnie -wyc wodno-alkoholowe,

typu benzofenantrydyny:

chelidonina, chelerytryna, sangwinaryna, protoberberyny: berberyna (p. bakt)

Chelidonina

- rozkurczająco - podobnie do papaweryny na mięśnie gł p pokarmowego, dróg żółciowych i oskrzeli

- żółciopędnie

- uspokajająco i p.bólowo

Chelerytryna, sangwinaryna p.grzybiczo, p.bakteryjnie, p.wirusowo

typu protopiny: protopina (= fumaryna)

Opium - opium

- rozkurcza m. gładkie: dróg żółciowych, p. pokarmowego, dróg moczowych, nacz krwionośnych

-amfocholeretycznie- ¤£ wytwarzanie / przepływ żółci

- w skurczach p. pokarmowego, dróg żółciowych, pęcherz żółciowego

typu morfinanu: morfina, kodeina, tebaina

Morfina

• silne powinowactwo do recept. opioidowych,

• p.bólowo, spazmolitycznie na mięśnie gładkie,

• p.bólom nowotwor. ¢tolerancja ¢

• ¢ uzależnienie fizyczne, psychiczne

Kodeina

- ośrodkowo p.kaszlowo, uspokajająco, p.bólowo, spazmolitycznie

- w uporczywym, suchym kaszlu

- £ dz p bólowe - NUROFEN PLUS

typu ftalidoizochinoliny Narkotyna (= noskapina)

- ^ośr kaszlu bez wpływu na ośr oddechowy, słabo spazmolitycznie, nie działa zapierająco,

- nie uzależnia

typu benzyloizochinoliny Papaweryna

- ^fosfodiesterazę

- bezp. spazmolitycznie na m. gładkie p. pokarmowego, ukł moczowego, nacz krwionośnych

- skurcze mięśni p. pokarmowego, ukł moczowo-płciowego

- zab krąż obwodowego, wieńcowego

(+)-tubokuraryna

- dwa pierścienie hydroksymetoksytetrahydroizochinoliny, połączone fragmentami hydroksybenzylowymi

- kompetycyjny antagonizm z acetylocholiną: łącząc się z receptorami płytki mięśniowej, blokuje dostęp do niej acetylocholiny i ^ przewodnictwa ¢ w efekcie zwiotczenie mięśni szkieletowych

- nie wchłania się z p. pokarmowego, nie przenika do OUN

typu emetyny

emetyna, cefelina

- drażnią bł śluz żołądka - odruchowo £ilość śluzu w oskrzelach, ¤ lepkość

- pobudzenie ośr wymiotnego

- ¢przewlekłe/ostre zapalenie oskrzeli + suchy kaszel/ skąpa, gęsta wydzielina

Emetyna

- zaburza/hamuje syntezę DNA,

- p.wirusowo, nie działa p. bakteryjnie

- pierwotniakobójczo - niszczy formy wegetatywne

galantamina (= niwalina)

- odwracalny inhibitor cholinesterazy,

énapięcie m. szkieletowych, kurczy oskrzela,

éwydzielanie gr trawiennych, potowych, zwęża źrenicę

- przenika przez barierę krew-mózg, ułatwia przewodnictwo w OUN

- w chor. z uszkodzeniem nerwów obwodowych i upośledzeniem przewodzenia bodźców
w dziecięcym porażeniu mózgowym, w pooperacyjnej atonii pęcherza moczowego i jelit, w zatruciach kurarą

ALKALOIDY CHINOLIZYDYNOWE

- 2 skondensowane układy chinolizydyny:

Sparteina- p. arytmicznie- brak prep

- ukł chinolizydyny z pierśc piperydyny:

Cytyzyna

- pobudza OUN: ośr oddechowy, naczynioruchowy,

£wydzielanie adrenaliny przez rdzeń nadnerczy-

£ciś. krwi

- budowa i dział podobne do nikotyny -êobjawy głodu

nikotyny w kur odwykowych u palaczy tytoniu

- małe ilości nasion/kwiatów: ślinotok, pieczenie w j ustnej i gardle, wymioty, zapobiegają absorpcji cytyzyny

ALKALOIDY PIRYDYNOWE i PIPERYDYNOWE

Pirydynowe:

walerianina, aktynidyna - Valerianae rad

gencjalutyna - Gentianae rad

Pochodne N-metylopirydyny:

nikotyna - Nicotianae fol

Piperydynowe:

lobelina ( Ph. Eur) - Lobeliae herb

koniina - Conii maculati fruct

Nikotyna- pochodna N-metylopirydyny

Nicotianae fol - liść tytoniu

• dobrze wchłania się przez bł śluzowe j. ustnej, płuc

• poraża receptory cholinergiczne w zwojach autonomicznych

- £ wydz śliny, soku żołądk, kurczliwość m. gładkich p. pokarm, gł j. grubego

• wpływa na metabolizm - stłumienie odczucia głodu

• małe dawki - pobudza OUN ¢ przyspieszenie oddechu i tętna,

• £ ciśn krwi (skurcz nacz krwion)

• duże dawki - depresyjne na OUN

• powoduje chor. wrzodową, zaburzenia ukł krążenia i oddech ¢ chor niedokrwienną serca, zawał, niewydolność oddechową

• nowotwory gł ukł oddechowego (nitrozoaminy ¢ palenie tytoniu)

• zatrucie ostre - porażenie m. oddechowych ¢zgon

ALKALOIDY INDOLOWE

pochodne indolu i dihydroindolu (=indoliny),

• typ Strychnos: strychnina, brucyna (Strychni sem)

• typ johimbanu: johimbina (Yohimbe cort)

rezerpina (Rauwolfiae rad)

• typ harmanu: harman, harmina (Passiflorae herb)

• typ eburnanu: winkamina (Vincae minoris herb)

• pochodne dihydroindolu: ajmalina (Rauwolfiae rad)

- połączenia poch indolu tzw. binary: winblastyna, winkrystyna (Vincae roseae fol)

• alkaloidy bisindolinowe typu Strychnos: C-toksyferyna-1, C-kuraryna

• alkaloidy pirolidynoindolinowe: fizostygmina (Physostigmae sem)

• pochodne kw. D-lizergowego i D-izolizergowego (Secale cornutum)

typu johimbanu:

johimbina

- łatwo przenika do OUN, blokuje receptory

- α2-adrenergiczne, wzmagając uwalnianie noradrenaliny z zakon presynaptycznych

- £ciś krwi, przyspiesza akcję serca, rozszerza nacz w obrębie j. brzuszn

rezerpina - estrowe, typ johimbanu

ajmalina - nieestrowe, typ dihydroindolu

Wykład 14

ALKALOIDY INDOLOWE

typ johimbanu:

rezerpina

- wchłania się z p. pokarm, przenika do OUN, gromadzi się w tkankach bogatych w lipidy

- mech. działania - wypłukiwanie katecholoamin z ziarnistości i ^ ich gromadzenia na zakończ ukł współczulnego ¢ wyłączenie ich z roli neuroprzekaźników w mózgowiu i na obwodzie

-rozszerza n krwionośne, ê ciśnienie krwi, uspokajająco

- w łagodnym nadciśnieniu ze stanami lęku, niepokoju psychomotorycznego

-działa wolno i może się kumulować w org

Ajmalina działa podobnie do rezerpiny - również p.arytmicznie

Działanie uboczne preparatów zawierających rezerpinę

• ze strony OUN: senność, nastroje depresyjne, znużenie, obniżenie szybkości reakcji- ujemny wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów, obsługiwanie urządzeń mech.

• ukł pokarmowego: nasilenie ch wrzodowej, wymioty, biegunki

• zaburzenia potencji, obrzęk błony śluzowej nosa

• £ryzyka nowotworów sutka

typu eburnanu:

winkamina

• szybko wchłaniana z p. pokarmowego

• bezp na m gładkie n. mózgowych, rozszerza¢ êciś mózgowego krwi

• w zab krąż mózgowego, zab pamięci u osób starszych

tzw. binary:

winblastyna, winkrystyna

• podane pozajelitowo, szybko przenikają do tkanek i elementów morfotycznych krwi, działają antymitotyczne - ^ podziału komórki w stadium metafazy, wiążąc się z tubulinami ^ ich polimeryzację i przekształcanie w mikrotubule

• zakłócenie równowagi między składnikami wrzeciona (tubulinami i mikrotubulami) powoduje jego zniekształcenie¢ śmierć komórki

Winblastyna i poch półsyntetyczne o niższej toksyczności:

windezyna (ELDESIN), winorelbina (NAVELBINE)- w ziarnicy złośliwej, innych nowotworach ukł chłonnego: kosmówczak, chłoniak limfatyczny, przerzutowe nowotwory jądra, rak sutka

Winkrystyna -w ostrych białaczkach:

limfoblastycznej i szpikowej, ziarnicy złośliwej,

raku sutka, nowotworach narz rodnych,

płuc, pęcherza mocz

alkaloidy bisindolinowe typu Strychnos

C-toksyferyna-1, C-kuraryna

wyc wodne z kory, zagęszczane na powietrzu / podwyższ temp do konsystencji pasty- przechowywane najczęściej w owocach tykwy

Kurara kalebasowa działa jak kurara bambusowa zaw alkaloidy bisbenzyloizochinolinowe

C-Toksyferyna-1 i otrzymywany z niej na drodze półsyntezy chlorek alkuronium- niedepolaryzujące leki zwiotczające m. szkieletowe

ALKALOIDY PIROLIDYNOINDOLINOWE

fizostygmina (ester kw karbaminowego i eseroliny)

• parasympatykomimetyk, inhibitor acetylocholinoesterazy, o 10-x £ powinowactwie do enzymu niż acetylocholina

• naturalna / syntetyczna dospojówkowo 0,25-0,5% w jaskrze

• podskórnie - łatwo przenika do OUN- odtrutka w zatruciach cholinolitykami alkaloidami np. z r Atropa / Datura

ALKALOIDY POCHODNE ERGOLINY

Secale cornutum - sporysz

przetrwalniki buławinki czerwonej - Claviceps purpurea, grzyba pasożytującego na różnych gatunkach traw, gł na życie

POCHODNE KWASU D-LIZERGOWEGO

poch kw D-izolizergowego (izomery) - nieczynne farmakologicznie

- proste amidy (zw małocząsteczkowe, O w wodzie): ergometryna

- alkaloidy peptydowe (zw wielkocząsteczkowe, Ø w wodzie) + dwa aminokwasy (1-zawsze prolina) +kw ketokarboksylowy:

grupa ergotaminy: ergotamina

grupa ergotoksyny: ergokrystyna, ergokryptyna, ergokornina

Strukturalne podobieństwo alkaloidów poch kw D-lizergowego do endogennych amin (noradrenaliny, dopaminy, serotoniny) warunkuje ich powinowactwo do receptorów adrenergicznych,na które wpływają antagonistycznie lub agonistycznie

Ergotamina bezp- kurczy m. gładkie macicy ¢ długi toniczny skurcz i rozkurcz, wynikający z blokowania receptorów α-adrenergicznych £ napięcie ścian naczyń obwodowych i mózgowych

- w krwotokach połogowych (winian) po wydaleniu łożyska, w niedostatecznym zwijaniu się macicy. Winian ergotaminy stanowi składnik tabletek o działaniu uspokajającym i p.bólowym: BELERGOT, COFFECORN

9,10-DIHYDROPOCHODNE ergotaminy, gr ergotoksyny:

silniej od alkaloidów macierzystych spazmolitycznie na n. krwionośne,

nie kurczą macicy i nacz obwodowych

Dihydroergotamina blokuje receptory α-adrenergiczne i serotoninergiczne

HYDACORN draż w migrenie, bólu głowy, w niedociśnieniu ortostatycznym

9,10-dihydroergokrystyna i 9,10-dihydroergotoksyna (= mieszanina dihydro- ergo-krystyny, -kryptyny, -korniny)

działają agonistycznie na receptory dopaminergiczne, serotoninergiczne blokują receptory α-adrenergiczne i rozszerzają naczynia obwodowe

Dihydroergotoksynę - zaburzenia intelektualne (starsi), po udarach mózgu

Dietyloamid kw lizergowego (LSD) - zw halucynogenny

ALKALOIDY PIROLIZYDYNOWE

Alkaloidy pirolizydynowe - estry necyn i kw necynowych: angelikowy, tyglinowy, lazjokarpowy,senecjowy, retronecynowy,

Necyny -aminoalkohole zawierają szkielet pirolizydyny z 1-3grup OH

w niektórych: wiązanie 1,2-nienasycone - retronecyna

atom N podstawiony grupą CH₃ + otwarta dicykliczna strukt i utl C w pozycji -8 -otonecyna

Mono- i diestry o char nasyconym: tussilagina, izotussilagina i neotussilagina

- nietoksyczne (Farfarae fol, Arnicae anth)

Estry o char nienasyconym (wiązanie 1,2-nienasycone) pochodne retronecyny: lykopsamina, intermedyna oraz symfetyna,

- hepatotoksycznie, np. wyciągów z Symphyti rad

Połączenia makrocykliczne - cz pirolizydyny zestryfikowana 2 cz kw. dikarboksylowych, np. senecjonina, senkirkina (estry necyny z nienasyconym wiązaniem w pozycji 1,2 i ich N-tlenki)

- hepatotoksycznie, karcynogennie, m.in. w Farfarae fol

ALKALOIDY PURYNOWE

kofeina, teofilina i teobromina

działają ośrodkowo: nieselektywnie blokuja receptory adenozynowe A1 i A2. Efektem jest działanie analeptyczne i stymulujące metabolizm, aktywność bronchospazmolityczna i diuretyczna oraz działanie inotropowe dodatnie.

Kofeina

- silnie pobudza OUN ośrodki autonomiczne podwzgórza, rdzenia przedłużonego, korę mózgu; pobudzenie ośr oddechowego, naczynioruchowego

- rozszerza m gładkie n krwionośnych, z wyjątkiem n mózgowych, które zwęża

- poprawa koncentracji, przyspieszenie i ułatwienie procesów myślowych, zniesienie uczucia zmęczenia, senności

- moczopędnie, inotropowo i chronotropowo dodatnio, nasila wydzielanie soku żołądkowego, stymuluje metabolizm (glikogenolitycznie i lipolitycznie).

- w przemęczeniu, trudnościach w kojarzeniu i zapamiętywaniu, w senności i bólach głowy.,

- ze względu na zdolność kurczenia naczyń krwionośnych mózgu, kofeina łącznie z ergotaminą lub dihydroergotaminą stanowią składnik tabletek stosowanych w bólu głowy: kofeina wzmaga działanie p.bólowe i p.gorączkowe innych związków (kw acetylosalicylowego, paracetamolu, ibuprofenu),

- Wrzody żołądka i dwunastnicy.

- Bezsenność, pobudzenie psychomotoryczne

Teofilina (Theophyllinum FP VI wykaz B) rozkurcza m gładkie oskrzeli, składnik prep w astmie oskrzelowej

Teobromina i teofilina, w porównaniu z kofeiną słabiej działa na OUN, silniej rozszerzają naczynia kłębuszków nerkowych, zwiększają przesączanie moczu pierwotnego i hamują wchłanianie zwrotne jonów chlorkowych.

Teobromina (Theobrominum FP VI wykaz B)- diureticum,

ZAWARTOŚĆ ALKALOIDÓW PURYNOWYCH W SUROWCACH ROŚLINNYCH

Theae fol - liść herbaty

kofeina (= teina) do 4%, teobromina (ok 0,2%), teofilina (ok 0,04%),

Coffae sem- nasienie kawy

kofeina 0,3- 2,5% teobromina teofilina

Guarana (pasta seminum paulliniae) - guarana

kofeina (4-6%), teobromina ( 0,17%), teofilina ( 0,06%)

Mate folium - liść mate

kofeina (0,2-2%), teobromina (0,2-0,5%), teofilina (0,05%)

Colae embryo (Colae sem) - zarodek kola

kofeina (0,6-2,5%), teobromina (0,1%)

Cacao semen - nasienie kakaowca:

kofeina ( 0,3%), teobromina ( 4%), teofilina

napój przygotowany z jednej łyżeczki proszku kakao zawiera

około 64 mg kofeiny.

KOFEINA - inhibitor fosfodiesterazy

Pobudzenie kory mózgu

• ułatwienie percepcji wrażeń, kojarzenia, pracy umysłowej

• znoszenie uczucia zmęczenia, senności

POBUDZENIE OŚRODKOWE PRZEZ KOFEINĘ

Ośrodka naczyniowo- ruchowego:

skurcz naczyń jelitowych, przemieszczanie krwi z jamy brzusznej do mięśni skóry, mózgu,

pobudzenie czynn. serca: ciśnienie krwi nie podnosi się, lub tylko nieznacznie, bo porażenie mięśni gładkich powoduje ich rozszerzenie, przy niskim ciśnieniu może się podwyższyć

Ośrodka przemiany materii i termoregulacji:

é temperaturę ciała

é wydajność i siłę mięśni szkieletowych- silniej zmęczonych

é wydzielanie moczu

Rozszerza nacz wieńcowe, mięśniowe; kurczy nacz mózgowe, jelitowe

ZATRUCIA KOFEINĄ:

• pobudzenie psychiczne i ruchowe

• gonitwa myśli, niepokój,

• szum w uszach,

• zawroty głowy, nudności,

• przyspieszenie tętna, następnie słabsze i niemiarowe

• zaburzenia ze stron przewodu pokarmowego

ALKALOIDY IMIDAZOLOWE

pilokarpina

• parasympatykomimetyk (antagonista atropiny),

- wzmaga wydzielanie śliny, soków trawiennych, potu,

- wywołuje bradykardię, skurcz m. gładkich oskrzeli, p. pokarmowego, dróg żółciowych, pęcherza moczowego,

- kurczy zwieracz źrenicy i mięśni rzęskowych oka, é odpływ płynu śródgałkowego, a w efekcie êciśnienie śródgałkowe

Pilokarpinę, obecnie syntetyczną- w jaskrze, zatruciach atropiną

ALKALOIDY TERPENOWE

Alkaloidy diterpenowe (zasady diterpenowe zawierające azot w pierścieniu) właściwe alkaloidy diterpenowe o strukturze 20-węglowej z nielicznymi podstawnikami tlenowymi, np. napelina (Aconiti tuber),

alkaloidy norditerpenowe (o strukturze 19-węglowej, zawierające nie mniej niż 5 podstawników tlenowych), np. akonityna i jej pochodne (Aconiti tuber, Delphini herb.).

alkaloidy diterpenowe zawierające azot poza pierścieniem, np. taksol (Taxus sp.)

alkaloidy diterpenowe (0,5-3%) o charakterze estrowym:

akonityna

-działa obwodowo, początkowo pobudzająco,

następnie porażająco na zakończenia nerwów czuciowych,

wywołując miejscowe znieczulenie; blokują również

zakończenia nerwowe w płytce motorycznej, poraża OUN

Nalewka była stosowana zewnętrznie w bólach neuralgicznych.

Wg Komisji E surowiec nie może być stosowany ze względu na małą rozpiętość między dawką terapeutyczną, a toksyczną (zatrucia możliwe nawet przy dawkach leczniczych) oraz występowanie objawów niepożądanych (wymioty, zawroty głowy, skurcze mięśni, zaburzenia rytmu serca, zahamowanie oddechu).

Surowiec jest silną trucizną

(dawka toksyczna dla człowieka: 0,3-2 g,

dawka śmiertelna 2-4 g surowca lub 3 mg akonityny).

metylolykoakonityna

- podobnie do akonityny, ale słabiej.

Wyciąg z ziela stosowanych we wszawicy

diterpeny zawierające azot poza pierścieniem, zaliczane niekiedy do alkaloidów (pseudoalkaloidów): paklitaksel (= taksol)

- antymitotycznie (za działanie odpowiedzialny jest układ taksanu i łańcuch boczny przy C-13), mechanizm działania -uszkadzają komórki poprzez przyspieszanie tworzenia anormalnych, niefunkcjonalnych mikrotubul i uniemożliwienie ich depolimeryzacji podczas mitozy.

- w nowotworów narządowych, zwłaszcza gruczołu sutkowego i raka jajnika.

Słabo wchłaniają się z p pokarmowego, podawane są dożylnie- silnie wiążą się z białkami osocza.

10-deacetylobakkatyna III w igłach Taxus baccata - do półsyntezy m.in. docetakselu (o znacznie wyższej zdolności wiązania z mikrotubulinami od taksolu)- w nowotworach dróg rodnych, w niektórych typach nowotworów oskrzeli.

Paklitaksel jest składnikiem preparatów: TAXOL, PACLITAXEL, PAXENOR, POLTAXEL, SINDAXEL, a półsyntetyczny docetaksel stanowi składnik TAXOTERE

Naturalny taksol (= paklitaksel) oraz półsyntetyczny docetaksel mogą powodować uszkodzenie szpiku, odczyny uczuleniowe, neurotoksyczność, zaburzenia krążenia, zaburzenia czynności p. pokarmowego.

ALKALOIDY STEROIDOWE

-pochodne cyklopentanoperhydrofenantrenu- azot w pierścieniu bocznym /w grupie aminowej: estry, glikozydy (glikoalkaloidy).

Do alkaloidów steroidowych o strukturze 27-węglowej zalicza się:

- alkaloidy Veratrum w kłączach ciemiężycy białej Veratri rhiz, V. album

- alkaloidy Solanum - (N między C-22 i C-26) w gat Solanaceae- typy:

spirosolanu - budowa jak saponin steroidowych- najczęściej glikozydy

solasodyna i jej triglikozyd = solasonina,

tomatydyna i jej tetraglikozyd = tomatyna w: kwiaty, zielone ow pomidora Solanum lycopersicum

dihydropochodne: solasodyny = soladulcydyna i tomatydyny= tomatydenol w pędach Solanum dulcamara

solanidanu:

solanidyna i jej triglikozydy (solanina i chakonina) w młodych pędach ziemniaka Solanum tuberosum demissydyna, jej tetraglukozyd = demissyna w ziemniaku dzikim Solanum demissum

ALKALOIDY ZAWIERAJĄCE AZOT POZA UKŁADEM CYKLICZNYM

POCHODNE TROPOLONU

kolchicyna

- ^ migrację leukocytów do miejsc wytrącania kryształów

kw moczowego, p.zapalnie 50 x silniej od indometacyny

- ^ wytwarzanie kw mlekowego-utrzymanie prawidłowego

pH w tkankach i zapobiega odkładaniu się złogów moczanowych

- nie wpływa na metabolizm kw moczowego, nie zwiększa jego wydalania z organizmu.

- hamuje mitozę w stadium metafazy, nie stosowany jako przeciwnowotworowy.

- w ch stawów na innym tle brak dział p.zapalnego i p.bólowego.

- w ostrych napadach dny, wyciąg =1 mg, dobowa =8 mg kolchicyny (toksyczna-10 mg)

- w gorączce maltańskiej dawka dobowa, odpowiadająca 0,5-1,5 mg kolchicyny.

Działania uboczne:

Biegunka, nudności, wymioty, bóle brzucha, leukopenia

Przy dłuższym stosowaniu mogą wystąpić zmiany skórne, agranulocytoza, niedokrwistość aplastyczna, miopatia, łysienie.

Wykład 15

ALKALOIDY ZAWIERAJĄCE AZOT POZA UKŁADEM CYKLICZNY

FENYLOALKILOAMINY

(-)-efedryna (45-90%),

(-)-norefedryna, (-)-norpseudo-efedryna,

(-)-metyloefedryna, (+)-pseudoefedryna,

(+)-metylopseudoefedryna,

pobudza adrenergiczne receptory α i β - bezpośrednio

i poprzez £uwalniania endogennej noradrenaliny oraz ^ jej wchłaniania zwrotnego

Efekt

- przyspieszenie akcji serca, £ ciśnienia krwi, zwężenie obwodowych nacz krwion, rozszerzenie oskrzeli.

- pobudzenie OUN, £ zdolność koncentracji, ¤ zmęczenie, senność, łaknienie

Miejscowo -zwężania nacz krwionośnych w st zap śluzówki nosa - EFRINOL-krople

FENYLOALKILOAMINY:

(-)-katynon i jego pochodne (budowa/ właściwości zbliżone do amfetaminy)

w świeżych/młodych liściach (-)-katynon (9-300 mg/kg), w starszych liściach i podczas suszenia ¢do norpseudoefedryny (katyny) i norefedryny,

- inhibitory MAO pobudzają OUN, początkowo wzrost energii, dobre samopoczucie, ostrośc myślenia, euforia

-bezsenność, niepokój, koszmary nocne, depresja, objawy paranoidalne; uzależnienie psychiczne, objawy odstawienia przy nadużywaniu, brak tolerancji i uzależnienia fizycznego.

Chlorowodorek katyny stosowano jako środek hamujący łaknienie

W niektórych krajach produkcja, sprzedaż i stosowanie jest zabronione.

Długotrwałe stosowanie może spowodować zaburzenia potencji

kapsaicyna

homokapsaicyna, dihydrokapsaicyna,

homodihydrokapsaicyna, nordihydrokapsaicyna,

Kapsaicyna naturalna

Kapsaicyna syntetyczna

- drażni zakończenia nerwów czuciowych skóry, otaczające tkanki, nieznacznie rozszerza naczynia kapilarne - miejscowe przekrwienie

- wyniku lepszego przepływu krwi - szybsze usuwanie związków toksycznych- złagodzenie stanów zapalnych, zmniejszenie bólu, obrzęków

Kapsaicynę, wyciągi - w bólach reumatycznych i w nerwobólach (również w neuropatiach u diabetyków), w bolesnych skurczach mięśni w obrębie barku, ramion, kręgosłupa

Owoce różnych odmian pieprzowca, o niskiej zawartości kapsaicyny są wykorzystywane do celów spożywczych.

Preparatów z pieprzowca nie stosować dłużej niż 2 dni na to samo miejsce,

- może dojść do uszkodzenia nerwów czuciowych

- ponownie stosować po 14 dniach

- nie nagrzewać miejsc pokrytych preparatem

- unikać kontaktu z bł śluzowymi i uszkodzoną skórą.

- nie stosować na uszkodzoną skórę / przy uczuleniu

na kapsaicynę mogą wystąpić odczyny uczuleniowe.

pochodne guanidyny: galegina,

- reguluje funkcje wydzielnicze kory nadnerczy, p. pokarmowego.

- êpoziomu cukru we krwi, w cukrzycy insulinoniezależnej

Łącznie z lekami obniżającymi poziom cukru we krwi może spotęgować ich działanie hipoglikemiczne.

chinolinowe, np.: chinina, chinidyna (Cinchonae cort.) oraz graweolina (Rutae herb.); alkaloidy furochinolinowe, np. dyktamnina (Rutae herb.),

izochinolinowe, np.: boldyna (Boldo fol.), glaucyna (Glauci flavi herb.), berberyna, chelidonina, sangwinaryna, chelerytryna, protopina (Chelidonii herb.), morfina, kodeina, papaweryna, tebaina tebaina(Opium), alkaloidy bisbenzyloizochinolinowe, np.: tubokuraryna, chondrodendryna (Curara Menispermaceae),

chinolizydynowe, np.: sparteina (Sarothamni scoparii herb.), cytyzyna (Cytisi sem.),

indolowe, np.: strychnina (Strychni sem.), johimbina (Yohimbae cort.), rezerpina, ajmalina (Rauwolfiae rad.), winblastyna, winkrystyna (Vincae roseae fol.), winkamina (Vincae minoris herb.), fizostygmina (Physostigmae sem.), C-toksyferyna-1 (Curara Loganiaceae), harman (Passiflorae herb.), cynchonamina (Cinchonae cort.),

pochodne ergoliny, np.: pochodne kwasu D-lizergowego: proste amidy (ergometryna, ergina), ergopeptydy (grupa ergotaminy: ergotamina oraz grupa ergotoksyny: ergokrystyna, ergokryptyna, ergokornina); pochodne kwasu D-izolizergowego, np. ergometrynina, ergotaminina; alkaloidy klawinowe, np. ergoklawina (Secale cornutum),

pirolizydynowe, np.: intermedyna (Symphyti rad.), tussilagina, senecjonina (Farfarae fol.), laburnina, laburnamina (Cytisi sem.),

purynowe, np.: kofeina, teobromina, teofilina (Cacao sem., Coffeae sem., Colae sem., Mate fol., Guarana, Theae fol.),

• imidazolowe, np. pilokarpina (Jaborandi fol.),

• pirydynowe i piperydynowe, np.: lobelina (Lobeliae herb.), nikotyna, anabazyna (Nicotianae fol.),

• pirolidynowe, np.: higryna, kuskohigryna (Coca fol.), stachydryna, betonicyna (Leonuri cardiacae herb., Marrubi herb.),

• pochodne indenobenzazepiny, np.: fumarytryna, fumarolina (Fumariae herb.).

Alkaloidy peptydowe: frangulanina i franganina występujące we Frangulae cort. oraz ergopeptydy: ergotamina, ergokrystyna, ergokryptyna, ergokornina w Secale cornutum

Alkaloidy terpenowe:

• alkaloidy diterpenowe, zawierające azot w pierścieniu, np.: akonityna (Aconiti tuber), metylolykoakonityna, delkozyna (Delphinii consolidae herb.); diterpeny zawierające azot poza pierścieniem: paklitaksel (= taksol), taksusyny, bakkatyna III, taksyny.

Alkaloidy steroidowe:

• alkaloidy Veratrum, np.: weratramina, rubijerwina, weratrydyna (Veratri rhiz.),

• alkaloidy Solanum, np.: solasodyna, solasonina, tomatydyna, tomatyna (Solanum lycopersicum L.) oraz solanidyna, solanina, chakonina (Solanum tuberosum L.), demissydyna, demissyna (Solanum demissum L.), glikozydy soladulcydyny, tomatydenol (Dulcamarae stipites).

Alkaloidy zawierające azot poza układem cyklicznym:

• pochodne tropolonu, np. kolchicyna (Colchici sem./tuber/fl.),

• aminy aromatyczne, np.: efedryna (Ephedrae herb.), katyna (Cathae fol.), kapsaicyna (Capsici fruct.),

• aminy alifatyczne: alkiloaminy, np. cholina (Foenugraeci sem.),

• pochodne guanidyny, np.: galegina (Galegae herb.), guanidyna (Bursae pastoris herb., Urticae herb./rad.). Alkaloidy zawierające azot poza układem cyklicznym:

• pochodne tropolonu, np. kolchicyna (Colchici sem./tuber/fl.),

• aminy aromatyczne, np.: efedryna (Ephedrae herb.), katyna (Cathae fol.), kapsaicyna (Capsici fruct.),

• aminy alifatyczne: alkiloaminy, np. cholina (Foenugraeci sem.),

• pochodne guanidyny, np.: galegina (Galegae herb.), guanidyna (Bursae pastoris herb., Urticae herb./rad.).

Mate folium - liść mate

Ilex paraguariensis- Ostrokrzew paragwajski

alkaloidy purynowe (1,4-2,6%): kofeina (0,2-2%), częściowo związana
z kwasami kawoilochinowymi, teobromina (0,2-0,5%), teofilina (0,05%),

Surowiec działa pobudzająco (analepticum), moczopędnie, inotropowo dodatnio; działanie glikogenolityczne, lipolityczne surowca, warunkują głównie połączenia kofeiny z kwasami kawoilochinowymi.

Surowiec stosuje się w przypadkach zmęczenia psychicznego i fizycznego,
w depresjach nerwowych, a także pomocniczo w dietach odchudzających.

Zioła poj Yerba Mate, mieszanki ziołowe Matefit (napar z 2 g surowca zawiera około 25 mg kofeiny).

Według Komisji E: doustnie, dobowo 3 g surowca, przetwory odpowiednio.

SUROWCE ZAWIERAJĄCE ALKALOIDY PURYNOWE

Guarana (pasta seminum paulliniae) - guarana

Surowiec stanowi pasta, uzyskana przez zmieszanie z wodą wyprażonych, rozdrobnionych nasion, którą po formowaniu np. w pręty lub kulki, poddaje się wysuszeniu.

alkaloidy purynowe: kofeina (4-6%), teobromina (do 0,17%), teofilina (do 0,06%),

w zmęczeniu psychicznym i fizycznym, depresjach nerwowych właściwości adaptogenne.

zmniejsza uczucie głodu- zastosowanie w dietach odchudzających

Colae embryo (Colae sem) - zarodek kola (nasienie kola)

Surowcem są dojrzałe, wysuszone nasiona pozbawione łupiny nasiennej (jądra nasienne) różnych gatunków rodzaju Cola, głównie:

alkaloidy purynowe (do 3,7%): kofeina (0,6-2,5%), teobromina (0,1%) i garbniki katechinowe (2-4%), w świeżym surowcu związane z alkaloidami;
w czasie suszenia (działanie enzymów obecnych w surowcu) uwalniają się alkaloidy, a garbniki przekształcają się w tzw. czerwień kola,

Surowiec, głównie ze względu na obecność kofeiny, stosuje się w stanach zmęczenia fizycznego i psychicznego (analepticum).

Cacao semen - nasienie kakaowca

alkaloidy purynowe: teobromina (do 4%), kofeina (do 0,3%), teofilina,

Nasiona kakaowca działają słabo zapierająco (garbniki), moczopędnie, rozszerzająco na oskrzela i naczynia krwionośne (teobromina) oraz łagodnie pobudzająco (kofeina), a także antyoksydacyjnie i antyagregacyjnie (procyjanidyny).

Brak danych o dawkowaniu; napój przygotowany z jednej łyżeczki proszku kakao zawiera około 64 mg kofeiny.

Produkty spożywcze na bazie proszku kakao, ze względu na obecność garbników, mogą działać zapierająco. Kakao i otrzymywane z niego produkty mogą wywołać odczyny alergiczne, migrenę, a także objawy silnego pobudzenia.

Według Komisji E: ze względu na nieudowodnioną skuteczność nie należy zalecać stosowania leczniczego. Nie ma zastrzeżeń do stosowania, np. jako środka poprawiającego smak.

Theae folium - liść herbaty

Surowiec stanowią nierozwinięte pączki liściowe i pierwsze 2-3 młode liście, które po zbiorze poddano kolejno podsuszeniu na powietrzu, zrolowaniu lub rozdrobnieniu w celu uwolnienia enzymów, fermentacji, a następnie wysuszeniu (herbata czarna Theae nigre fol. Ph. Franc.); herbatę zieloną (Theae viridis fol. Ph. Franc.) otrzymuje się w wyniku szybkiego wysuszenia liści bezpośrednio po zbiorze w celu inaktywacji enzymów.

alkaloidy purynowe: kofeina (= teina) do 4%, teobromina (około 0,2%), teofilina (około 0,04%), częściowo związane z garbnikami; zawartość alkaloidów zależna jest od gatunku herbaty, z którego pozyskiwany jest surowiec,

Działanie pobudzające surowca fermentowanego (herbata czarna) bądź niefermentowanego (herbata zielona) wynika z obecności alkaloidów, a działanie zapierające z obecności garbników. Występującej w surowcu teaninie przypisuje się działanie antagonistyczne do kofeiny. Związki polifenolowe wykazują aktywność antyoksydacyjną, inaktywują enzymy odpowiedzialne za procesy karcynogenezy, działają przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie.

Napar z liści herbaty, uzyskany przez zalanie wrzącą wodą na 2-3 minuty, stosuje się jako analepticum (co uzasadnione jest dobrą rozpuszczalnością alkaloidów), natomiast napar z herbaty, parzonej przez 10 minut jako antidiarrhoicum (synergizm działania garbników oraz działania moczopędnego teofiliny).

Coffeae semen - nasienie kawy

Surowiec stanowią nasiona oddzielone od owocni i łupiny nasiennej, poddane fermentacji, a następnie wysuszone.

alkaloidy purynowe: kofeina (0,3-2,5%), teobromina, teofilina (zawartość alkaloidów zależna od gatunku, z którego pozyskiwano surowiec),

Surowiec nieprażony wykorzystywany jest do produkcji kofeiny, którą pozyskuje się również w procesie otrzymywania kawy bezkofeinowej. Nasiona kawy, poddane procesowi palenia w 200-250°C, uzyskują chrakterystyczną barwę oraz aromat i są wykorzystywane w przemyśle spożywczym.

Filiżanka kawy
(z 1 łyżeczki) zawiera około 100 mg kofeiny.

Dulcamarae stipites - pędy psianki słodkogórz

Surowcem są pędy 2-3-letnich roślin, zbierane przed

pojawieniem się liści lub jesienią po ich opadnięciu.

alkaloidy steroidowe typu spirosolanu: glikozydy soladulcydyny (= 5,6-dihydrosolasodyny) albo tomatydenol (= 5,6-dehydrotomatydyna), solasodyna

Alkaloidy steroidowe wykazują działanie cholinolityczne, a solasodyna także przeciwzapalne. Zespół związków czynnych warunkuje działanie przeciwzapalne, ściągające, przeciwdrodnoustrojowe.

Wyciąg z surowca wchodzi w skład preparatów, stosowanych jako antirheumatica et antineuralgica:

100

---