Koman Karolina

Serce - cel strzał Kupidyna - może zostać złamane. I ma swoje racje, których rozum nie uznaje, co potwierdzają najnowsze badania naukowe. To ono rządzi miłością. Serce nie jest jedynie jej najbardziej „widocznym” fizycznym wyrazem - jest ważną podstawą miłości.

Dla niektórych - miłość sprowadza się do łańcucha reakcji chemicznych. Dziś częściowo zawrócono z tej drogi biologicznego „materializmu”. Z najnowszych doniesień wynika,

że uczucie miłości bierze się ze złożonych interakcji między ośrodkami mózgu

(instynktów, emocji i myślenia) a sercem.

Dzięki nowoczesnym technikom obrazowania mózgu lepiej dziś znamy jego części odpowiedzialne za emocje. Części te stanowią obszar nazywany „mózgiem emocjonalnym”.

Jest on rozsiany w korze mózgowej i w ośrodkach podkorowych (takich jak ciało migdałowate czy hipokamp). W królestwie mózgu wszystko jest interakcją - to, co robi ośrodek instynktów uruchamia reakcję ośrodka emocji, a wszystko „wieńczy” ośrodek myślenia.

Uczucie miłości i pożądania stanowią część tego, co nazywamy „systemem nagrody”: emocje wywołują pragnienie, które prowadzi do przyjemności (lub cierpienia). Badając aktywność mózgu osób, którym pokazywano zdjęcia osób bliskich i kochanych lub osób nieznanych, naukowcy stwierdzili ku swojemu zaskoczeniu, że kiedy pokazywano zdjęcia osób kochanych, aktywowały się te same obszary mózgu, które są pobudzone po zażyciu narkotyku. Jest to być może wyjaśnienie faktu, że miłość może być ślepa i że można stać się jej niewolnikiem.

Miłość jest najważniejszym wydarzeniem między narodzinami a śmiercią człowieka. Każda miłość jest przecież szczególna i inna niż wszystkie pozostałe. Tyle jest w różnych miłościach podobieństw, co i różnic. Fascynująca jest sama miłość. Ponadto, jakkolwiek zwykle pragniemy kochać dobrze, to jednak najczęściej robimy to źle, przynajmniej zdaniem tych, których kochamy. Nierzadko ponosimy klęskę w miłości nie z powodu braku starań, lecz właśnie, dlatego, że się staramy. Miłość ulega nieuchronnym zmianom. Nie z powodu słabości charakteru czy zewnętrznych trudności, lecz dlatego, że taka jest natura tego uczucia. Od pewnego momentu większość tych zmian jest szkodliwa dla kochających się ludzi, a ich związek skazany jest na cichą zagładę lub głośną katastrofę, jeżeli zmianom tym nie potrafią zapobiec.

Robert J. Sternberg (1986) rozróżnił trzy zasadnicze składniki miłości:

- intymność: oznacza tutaj te pozytywne uczucia i towarzyszące im działania, które wywołują przywiązanie, bliskość i wzajemną zależność partnerów od siebie. Badania Sternberga wskazują, że na tak pojmowaną intymność składają się:

- pragnienie dbania o dobro partnera,

- przeżywanie szczęścia w obecności partnera i z jego powodu,

- szacunek dla partnera,

- przekonanie, że można nań liczyć w potrzebie,

- wzajemne zrozumienie,

- wzajemne dzielenie się przeżyciami i dobrami, zarówno duchowymi, jak i materialnymi,

- namiętność: jest konstelacją silnych emocji zarówno pozytywnych (zachwyt, tkliwość, pożądanie, radość), jak i negatywnych (ból, niepokój, zazdrość, tęsknota), często mocno uwydatnionym pobudzeniem fizjologicznym. Emocjom tym towarzyszy bardzo silna motywacja do maksymalnego połączenia się z partnerem. Wiele typowych przejawów miłości, wskazywanych przez ludzi, jako takie, to przejawy właśnie namiętności: pragnienie i poszukiwanie fizycznej bliskości, przypływy energii, uczucie podniecenia, bicie serca, dotykanie, pieszczenie, całowanie, kontakty seksualne, obsesja na punkcie partnera, marzenia na jawie, psychiczna nieobecność pod nieobecność partnera itd.

- zaangażowania w utrzymanie związku: zaangażowanie to decyzja, myśli, uczucia i działania ukierunkowane na przekształcenie relacji miłosnej w trwały związek oraz na utrzymanie tego związku pomimo występowania różnych przeszkód. Zaangażowanie jest wysoce podatne na świadomą kontrolę ze strony kochających się ludzi. Z jednej, bowiem strony, silne zaangażowanie partnerów (bądź nawet tylko jednego z nich) może być jedynym, choć skutecznym czynnikiem podtrzymującym związek. Z drugiej jednak strony, zaangażowanie jest zwykle rezultatem świadomej decyzji, a ta może zostać zmieniona czy odwołana, w związku, z czym ten składnik miłości może przestać istnieć niemalże z dnia na dzień. W sytuacji, gdy jest to już jedyny czynnik podtrzymujący trwanie związku, zanik zaangażowania prowadzi do rozpadu samego związku.

Rozwój związku miłosnego

- zakochanie

Jeżeli wszystkie trzy składniki miłości zaczynają się rozwijać równocześnie, w momencie poznania nowej osoby. To namiętność, jako składnik najintensywniej przybierający na sile, pojawi się najszybciej - jako dominująca cecha całego uczucia. W języku potocznym mówi się tu o zakochaniu. Zakochanie jest ślepe, krótkotrwałe, daje silne uczucie szczęścia nieskalanego myślą i jest cokolwiek egoistyczne, a przynajmniej bardziej skoncentrowane na tym, kto kocha, niż na tym, kto jest kochany. Najbardziej typowy obraz miłości w naszej kulturze to miłość od pierwszego wejrzenia, rozpoczynająca się zakochaniem. Miłość od pierwszego wejrzenia jest zresztą nie tylko stereotypem - około 50% badanych, zarówno kobiet, jak i mężczyzn, stwierdza, że przeżyło ją, co najmniej raz w życiu, (Averill i Boothroyd, 1977).

- romantyczne początki

Jeżeli zakochanie spotyka się z wzajemnością, naturalną konsekwencją rosnących kontaktów jest rozwój intymności. Oznacza to wejście w fazę romantycznych początków. Ta faza również jest raczej krótkotrwała, ponieważ silnie nagradzające połączenie gwałtownych rozkoszy namiętności z łagodnymi urokami intymności samo w sobie wzbudza skłonność do utrzymania i rozbudowy tak przyjemnego związku. W rezultacie pojawia się decyzja partnerów o zaangażowaniu w utrwalenie związku, który jednak przestaje wtedy być romantyczny, a staje się w pełni dojrzałą miłością, czyli związkiem kompletnym.

- związek kompletny

Czynnikami niezbędnymi dla pojawienia się liczącego już zaangażowania, przekształcającego miłość w związek kompletny (co zwykle oznacza zawarcie małżeństwa bądź przynajmniej zamieszkanie razem), są silna namiętność i intymność, czyli przeżywanie miłości romantycznej.

- związek przyjacielski

Oparta na intymności i zaangażowaniu miłość przyjacielska jest zapewne najdłuższą spośród jeszcze satysfakcjonujących faz udanego związku dwojga ludzi. Jest to ta faza, której przedłużenie pozostaje w mocy obojga zainteresowanych, jeżeli tylko wykażą po temu odpowiednie chęci i umiejętności. Podstawowym problemem, który partnerzy mają do pokonania w fazie związku przyjacielskiego, jest powstrzymanie spadku intymności, a więc utrzymanie wzajemnego przywiązania, lubienia się, zaufania, chęci pomagania i otrzymywania pomocy. Intymność oczywiście zamiera pod wpływem egoizmu, nietolerancji, agresji, braku wsparcia czy zdrady.

- związek pusty i jego rozpad

Niekonieczny, choć prawdopodobny i częsty zanik intymności doprowadza miłość (a raczej byłą miłość) do fazy związku pustego, którego jedynym elementem jest występowanie motywacji i zachowań nadal podtrzymujących ów związek. Związek pusty opiera się jedynie na zaangażowaniu, czynniki podtrzymujące ten związek są w zasadzie tożsame z czynnikami podtrzymującymi samo zaangażowanie. Sprawia to, że czynniki podtrzymujące zaangażowanie stają się bardziej istotne dla trwania związku, niż były w fazach poprzednich. W szczególności związek pusty bardziej niż inne fazy miłości narażony jest na zniweczenie, gdy w życiu najmniej jednego z partnerów pojawi się szansa na zbudowanie innego nowego związku, bardziej pociągającego niż dotychczasowy.

Zmiana jest nieodłączną towarzyszką życia: wszystko, co żyje, ulega zmianom. Liczne (jeśli nie wszystkie) związki między ludźmi oparte na miłości ulegają w trakcie swego trwania daleko idącym przemianom. W poważnym stopniu zmienia się treść uczucia łączącego partnerów, czyli sama istota miłości. Wystąpienie takich zmian jest zwykle traktowane albo, jako pojawienie się, albo jako zanik „prawdziwej" miłości. „Dopiero teraz naprawdę ją kocham" — konstatują szczęściarze. Ci zaś, którzy mniej mieli szczęścia lub jedynie dłużej czekali z wyciąganiem ostatecznych wniosków, stwierdzają: „To nie mogła być prawdziwa miłość, skoro tak niewiele z niej zostało".

Rodzaje miłości wymienione w oparciu o książkę Ericha Fromma pt. „O sztuce miłości”:

A. MIŁOŚĆ BRATERSKA

Najbardziej zasadniczym rodzajem miłości, który stanowi podstawę wszelkich innych typów miłości, jest miłością braterską. Przez określenie to rozumiem poczucie odpowiedzialności, troskę o dru­giego człowieka, poszanowanie, poznanie żyjącej obok ludzkiej istoty oraz chęć ułatwienia jej życia. Miłość braterska jest miłością do wszystkich ludzi. W miłości braterskiej zawiera się uczucie zjednoczenia z wszystkimi ludźmi, ludzkiej solidarności i poje­dnania. Miłość braterska opiera się na uczuciu, że wszyscy jesteśmy jednością. Różnice w uzdolnieniach, inteligencji, wiedzy nie znaczą nic w porównaniu z faktem, że wszyscy ludzie mają taką samą duszę.

Jeżeli widzę w drugim człowieku to, co jest na samej powierzchni, dostrzegam głównie różnice, to, co nas dzieli. Jeżeli natomiast przeniknę do jego wnętrza, dostrzegę naszą tożsamość, fakt naszego braterstwa. Miłość braterska jest miłością między równymi: w rzeczywistości jednak nawet, jako równi nie zawsze jesteśmy „równi", ponieważ posia­damy naturę ludzką, wszyscy potrzebujemy pomocy. Lecz ta potrzeba pomocy nie oznacza bynajmniej, że jeden człowiek jest bezradny, a drugi potężny. A jednak kochanie człowieka bezradnego, biednego i obcego jest początkiem miłości braterskiej. Miłość zaczyna się rozwijać dopiero wówczas, gdy kochamy tych, którzy nie mogą się nam na nic przydać. Odczuwając litość do bezradnej istoty, człowiek zaczyna rozwijać w sobie miłość do swego brata, a i w miłości własnej kocha również tego, kto potrzebuje pomocy: słabą, niepewną istotę ludzką.

B. MIŁOŚĆ MATCZYNA

Miłość matczyna jest niczym nie uwaru­nkowaną afirmacją życia dziecka i jego potrzeb. Afirmacją życia dziecka posiada dwa aspekty; pierwszy z nich to odpowiedzialność i troska o dziecko, absolutnie niezbędne do zachowania go przy życiu i zapewnienia mu rozwoju. Drugi dotyczy nastawienia, które wpaja dziecku miłość życia, które daje mu przeświadczenie, że dobrze jest żyć, dobrze jest być małym chłopcem czy dziewczynką, dobrze jest być na świecie.

W przeciwieństwie do miłości braterskiej i miłości erotycznej, która jest miłością między równymi partnerami, stosunek między matką a dzieckiem z samej swojej natury jest stosunkiem nierównym, w którym jedna osoba potrzebuje wszelkiej pomocy, a druga jej udziela. Właśnie ze względu na ten altruistyczny, pozbawiony egoizmu charakter, miłość matczyną uważa się za najwyższy rodzaj miłości. Wydaje się jednak, że prawdziwym osią­gnięciem matczynej miłości nie jest jej miłość do niemowlęcia, lecz jej uczucie do rosnącego dziecka. Przeważająca większość matek kocha swoje dzieci, póki są małe i całkowicie od niej zależne. Wydaje się, że taki stosunek do miłości wynika częściowo z głęboko zakorzenionego zespołu instynktów, który można spotkać zarówno u zwierząt, jak i u kobiet. Ale niezależnie od znaczenia, jakie może mieć ten czynnik instynktu, działają tu również specyficznie ludzkie czynniki psychologiczne, które rodzą ten typ miłości macierzyń­skiej.

Ponieważ kobieta dalej odczuwa niemowlę, jako część samej siebie, jej miłość i zaślepienie może być zaspokojeniem jej narcyzmu. Innym umotywowaniem może być pragnienie władzy lub posiadania u matki. Bezradne i najzupełniej zdane na jej wolę dziecko zaspokaja w sposób naturalny władcze i zaborcze instynkty kobiety. Chociaż z tego samego rodzaju motywami spotykamy się często, są one prawdopodobnie mniej ważne i mniej powszechne niż motyw, który można nazwać potrzebą transcendencji.

Człowiek chce się czuć twórcą, kimś, kto wy­kracza poza bierną rolę tego, kto został stworzony. Wiele dróg prowadzi do radości tworzenia; najbardziej naturalną i najprostszą jest troska i miłość matki do swojego tworu. Wykracza ona poza samą siebie w swym stosunku do dziecka, miłość do dziecka nadaje jej życiu znaczenie i ważność.

Kwinte­sencją miłości matczynej jest troska o rozwój dziecka, co oznacza, że chce ona, aby dziecko oddzieliło się od niej. W miłości matczynej dwoje ludzi będących jednością rozdziela się. Matka musi to nie tylko tolerować, musi chcieć pomóc w tym odej­ściu. Właśnie na tym etapie miłość matczyna staje się tak trudnym zadaniem, ponieważ wymaga bezinteresowności, zdolności dawania wszystkiego, nie pragnąc w zamian nic poza szczęściem ukochanej istoty.

Miłość matki do dorastającego dziecka, miłość, która dla siebie nie chce nic, jest może najtrudniej osiągalną formą miłości, a przy tym chyba najbardziej zwodniczą z powodu łatwości, z jaką matce przychodzi kochać małe dziecko. Ale właśnie, dlatego kobieta może być prawdziwie kochającą matką tylko wtedy, gdy umie kochać, jeżeli potrafi kochać swego męża, inne dzieci, obcych i wszystkich ludzi. Sprawdzianem jej prawdziwej miłości jest gotowość do pogodzenia się z odejściem dziecka - i darzenie go uczuciem nawet wtedy, gdy już odejdzie.

C. MIŁOŚĆ EROTYCZNA

Miłość erotyczna; jest ona pragnieniem całkowitego połączenia się, zespolenia z drugim człowiekiem. Z samej swej natury jest wyłączna i niepowszechna; jest ona również może najbardziej zwodnicza spośród wszystkich form miłości. Przede wszystkim często myli się ją z gwałtownym uczuciem „zako­chania się", nagłym opadnięciem barier istniejących do pewnej chwili między dwojgiem obcych sobie ludzi. Ale, jak wykazaliśmy uprzednio, to uczucie nagłej zażyłości jest z samej swej natury krótkotrwałe. Kiedy obcy człowiek stal się kimś dobrze znanym, nie ma już bariery do prze­bycia i pozbawieni zostajemy przyjemności, jaką przynosi nagłe osiąga­nie bliskości. Ukochaną" osobę zaczyna się znać tak dobrze, jak siebie samego. Odosobnienie drugiego człowieka jest przede wszystkim odosobnieniem fizycznym, fizyczne zespolenie ozna­cza przezwyciężenie tego odosobnienia.

Ponieważ większość ludzi łączy pożądanie seksualne z pojęciem \j miłości, łatwo dochodzą do błędnego mniemania, że się kochają, kiedy ' pożądają się fizycznie. Miłość może budzić pragnienie seksualnego zespolenia, a wtedy stosunek fizyczny pozbawiony jest łapczywości, prag­nienia ujarzmienia kogoś lub chęci, aby samemu zostać ujarzmionym, przepojony jest natomiast czułością.

W miłości erotycznej panuje wyłączność, której brak w miłości bra­terskiej i macierzyńskiej. Miłość erotyczna kocha w drugim człowieku całą ludzkość, wszystko, co żywe, pozwala zespolić się w pełni i mocno tylko z jednym człowiekiem. Miłość erotyczna wyklucza miłość w stosunku do innych ludzi tylko w sensie erotycznego związku, pełnego związania się we wszystkich aspektach życia - ale bynajmniej nie w sensie głębokiej miłości braterskiej.

Miłość jest wyłącznie aktem woli i oddania się i że dlatego rzeczą zasadniczo obojętną jest, kim są dwie kochające się osoby. Wszyscy jesteśmy jednością - a jednak każdy z nas jest jedyną w swoim rodzaju, niepowtarzalną istotą. W naszych stosunkach z innymi ludźmi powtarza się ten sam paradoks. Ponieważ wszyscy jesteśmy jednością, możemy kochać w duchu miłości braterskiej każdego w taki sam sposób. Ale skoro równocześnie wszyscy różnimy się od siebie, miłość erotyczna wymaga pewnych swoistych, zupełnie indywidualnych czynników; mogą się one wytworzyć między pewnymi ludźmi, ale nie między wszystkimi. Miłość erotyczna jest całkowicie indy­widualnym pociągiem istniejącym wyłącznie pomiędzy dwojgiem ściśle określonych osób, zarówno jak i drugi, który przyjmuje, że miłość ero­tyczna jest aktem woli.

D. MIŁOŚĆ SAMEGO SIEBIE

Zakłada się, że o ile kocham siebie, o tyle nie kocham innych, że miłość własna jest tym samym, co egoizm. Kalwin wyraża się o miłości siebie samego, jako o „pladze". Freud mówi o miłości własnej w kategoriach psychiatrycznych, niemniej ocenia ją tak samo jak Kalwin. Dla niego miłość własna jest tym samym, co narcyzm, libido skierowanym ku samemu sobie. Miłość i miłość samego siebie wykluczają się wzajemnie w tym sensie, że im więcej jest pierwszej, tym mniej drugiej. Jeśli miłość samego siebie jest rzeczą złą, wynika z tego, że jej brak jest cnotą.

Logiczny błąd tkwiący w mniemaniu, że miłość innych i miłość samego siebie wzajemnie się wykluczają. Nastawienie, by kochać siebie samego, występuje u wszystkich, którzy są zdolni kochać innych. Miłość w zasadzie jest niepodzielna w zakresie związku pomiędzy obiektami a czyimś własnym ja. Jeżeli człowiek potrafi kochać w sposób produktywny, kocha również samego siebie; jeżeli potrafi kochać tylko innych, nie potrafi kochać w ogóle.

Egoista kocha siebie nie za wiele, ale za mało; w rzeczywistości niena­widzi siebie. Wydaje się, że człowiek taki zbytnio dba o siebie, w rzeczywistości jednak dokonuje tylko bezowocnych prób, aby ukryć i jakoś zrekompen­sować niepowodzenia w pielęgnacji swojego prawdziwego ja. Freud utrzymuje, że egoista pełen jest samouwielbienia, jakby odwrócił swoją miłość od innych i skierował ją ku własnej osobie. Prawda, że egoiści nie potrafią kochać innych, ale nie potrafią też kochać siebie samych.

Trudno o lepsze podsumowanie poglądów na temat miłości samego siebie jak słowa wypowiedziane na ten temat przez Mistrza Eckharta: „Jeżeli kochasz samego siebie, kochasz każdego tak, jak kochasz siebie. Jeśli kochasz innego człowieka mniej niż siebie samego, nie umiesz prawdziwie kochać siebie, jeżeli jednak kochasz wszystkich jednakowo, włączając w to i siebie, będziesz wszystkich kochał jak jedną osobę, a tą osobą jest zarówno Bóg, jak i człowiek. A zatem ten jest wspaniałym i prawym człowiekiem, kto kochając siebie, w ten sposób kocha wszyst­kich".

E. MIŁOŚĆ BOGA

Religijna forma miłości, ta, która nazywa się miłością Boga. Wypływa z potrzeby przezwyciężenia samotności i osiągnięcia zespolenia. W rzeczy­wistości miłość Boga posiada tyle różnych właściwości i aspektów, ile ma ich miłość człowieka; odnajdujemy tu również w znacznej mierze podobne zróżnicowanie.

We wszystkich teistycznych religiach, obojętne, czy są one politeistyczne, czy monoteistyczne, Bóg reprezentuje wartość najwyższą, dobro najbardziej upragnione. Tak, więc swoistość znaczenia Boga zależy od tego, co dla danego człowieka stanowi owo dobro najbardziej upragnione.

Sposób miłości Boga odpowiada jego sposobowi miłości człowieka; co więcej, często nie uświadamia on sobie prawdziwego cha­rakteru swojej miłości do Boga i człowieka - charakteru ukrytego i zracjonalizowanego przez dojrzałą myśl o tym, czym jest miłość. Poza tym okazuje się przy głębszej analizie, że miłość człowieka, chociaż bezpośrednio osadzona w jego stosunkach z własną rodziną, jest okre­ślona przez strukturę społeczeństwa, w którym dany człowiek żyje. Jeżeli struktura społeczna jest taka, że podporządkowuje się władzy - władzy jawnej lub anonimowej, władzy rynku czy opinii publicznej - pojęcie Boga musi być infantylne i dalekie od dojrzałego wyobrażenia, jakiego zalążki można odnaleźć w historii religii monoteistycznej.

Miłość jest sztuką, tak samo jak sztuką jest życie; jeżeli chcemy nauczyć się kochać, musimy postępować w sposób identyczny jak wówczas, gdy chcemy nauczyć się jakiejkolwiek innej sztuki, powiedzmy muzyki, malarstwa, stolarstwa, sztuki medycznej, czy inżynieryjnej.

Bibliografia

• Fromm E. (1971). O sztuce miłości. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

• Wojciszke Bogdan.(2000). Psychologia miłości. Intymność — namiętność — zaangażowanie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

• Jean-Luc Nothias , "Le Figaro"(2007). Czy naprawdę kochamy sercem?

Zróżnicowanie dynamiki trzech podstawowych składników miłości i wynikająca z niego typowa sekwencja faz związku miłosnego rozpoczynającego się miłością od pierwszego wejrzenia:

1 - zakochanie; 2 - romantyczne początki;

3 - związek kompletny;

4 - związek przyjacielski; 5 - związek pusty.

---