GRAMATYKA OPISOWA- FLEKSJA

1. RZECZOWNIK- jest odmienną i samodzielną częścią mowy, która nazywa (oznacza) i, w podstawowej formie, odpowiada na pytania: kto?, co?

Określa on:

• Osoby: uczeń, kobieta, żołnierz, dziecko

• Przedmioty: dom, torba, okno, długopis

• Zwierzęta i rośliny: żółw, bocian, paproć, sosna

• Czynności: latanie, bieganie, czytanie, gotowanie, pływanie

• Pojęcia: niewolnictwo, wolność, filozofia, zło

• Cechy: szybkość, starość, białość, zwinność

Deklinacje:

• Męska (rzeczowniki r. męskiego zakończone na -ø, -o)

Przyp./liczba	L. poj.	L. mn
M.	Aktor-ø , mąż-ø, Stasi -o	Aktorz-y, męż-owie, stoł-y /studenc -i, Panowi-e / braci-a
D.	- a, -u	- ów
C.	- owi	- om
B.	- a, -ø	- ów, -y, -e
N.	- em	- ami
Msc.	-e, -u	- ach
W.	-e, -u	- y, - owie, -y, - e

• Żeńska (rzeczowniki r. żeńskiego zakończone na -a, -i, -ø)
  

Przyp./liczba	L. poj.	L. mn
M.	Kobiet-a, ziemi-a, pan-i, dłoń-ø	Kobiet-y, ziemi-e, pani-e, dłoni-e
D.	-y, -i	-ø, -i
C.	-e, -i	-om
B.	-ę, -ą, -ø	-y, -e
N.	-ą	-ami, -mi
Msc.	-e, -i	-ach
W.	-o, -i	-y, -e




• Nijaka (rzeczowniki rodzaju nijakiego, zakończone na -o, -e, -ę)

Przyp./liczba	L. poj.	L. mn
M.	Okn-o, zadani-e, ciel-ę	Okn-a, zadani-a, cielęt-a
D.	-a	-ø (-i/-y)
C.	-u	- om
B.	-o, -e, -ę	- a
N.	-em	- ami
Msc.	-e, -u	- ach
W.	-o, -e, -ę	- a

• Mieszana - do niej należą rzeczowniki odmieniające się wg różnych wzorów, najczęściej ze względu na swoją nietypową budowę morfologiczną, np.:

• starosta, wojewoda, radca

• książę

• myśliwy, służący, gajowy, leśniczy, budowniczy (deklinacja przymiotnikowa)

• hrabia, margrabia, sędzia (deklinacja rzeczownikowo-przymiotnikowa)

• muzeum, liceum, technikum, gimnazjum (w liczbie pojedynczej się nie odmieniają!).


Kategorie rzeczownika:

• Przypadek

• Liczba (l. poj., l. mn.- nie każdy
  rzeczownik posiada jednak te liczby:
  singularis tantum, pluralis tantum)

• Rodzaj (l.poj.: r. męski, żeński, nijaki;
  l. mn.: r. męskoosobowy
  i niemęskoosobowy)

Własne notatki:

2. PRZYMIOTNIK jest odmienną częścią mowy, która jako określenie rzeczownika służy do wyrażania jakości i właściwości osób, zwierząt, roślin, przedmiotów czy zjawisk. Przymiotnik odpowiadając na pytania:

jaki? jaka? jakiej?

czyj? czyja? czyje?

który? która? które?

wskazuje na cechy określanego rzeczownika, takie jak: kształt, wielkość, kolor, smak, temperaturę i wiele innych, np.: prostokątny dywan, czerwona spódnica, ciepłe wieczory, duży plecak, słona zupa.

Odmiana przez liczby i rodzaje:

• Liczby (pojedyncza i mnoga)

• Rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy)

• Przypadki

DEKLINACJA:

Liczba pojedyncza				Liczba mnoga
	r. męski	r. nijaki	r. żeński	r. męskoosobowy	r. niemęskoosobowy
M.	-y,-i	-e	-a	-i, -y	-e
D.	-ego	-ego	-ej	-ich, -ych	- ich, -ych
C.	-emu	-emu	-ej	-im, -ym	-im, -ym
B.	-ego	-e	-ą	-ich, -ych	- e
N.	-im, -ym	-im, -ym	-ą	-imi, -ymi	-imi, -ymi
Msc.	-im, -ym	-im, -ym	-ej	-ich, -ych	-ich, -ych
W.	-y,-i	-e	-a	-i,-y	-e

Własne notatki:

3. ZAIMEK to część mowy, mająca ogólniejsze, mniej ograniczone znaczenie, która zastępuje rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki. Zaimki odpowiadają na pytania tych części mowy, które zastępują.
Zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.
Z kolei zaimek przysłowny jest nieodmienny.

Podział zaimków i ich deklinacja:

• ZAIMKI RZECZOWNE

• Osobowe: ja, ty, on, ona, ono, my, wy oni, one

	Liczba pojedyncza					Liczba mnoga
M.	ja	ty	on	ona	ono	my	wy	oni	one
D.	Mnie/ mię	Ciebie/ cię	Jego/ niego/ go	Jej/ niej	Jego/ niego/ go	nas	was	Ich/ nich	Ich/ nich
C.	Mnie/ mi	Tobie/ ci	Jemu/ niemu/ mu	Jej/ niej	Jemu/mu	nam	wam	Im/ nim	Im/ nim
B.	Mnie/ mię	Ciebie/ cię	Jego/ niego/ go	Ją/ nią	Je/nie	nas	was	Ich/ nich	Je/ nie
N.	Ze mną	Z tobą	Z nim	Z nią	Z nim	Z nami	Z wami	Z nimi	Z nimi
Msc.	O mnie	O tobie	O nim	O niej	O nim	O nas	O was	O nich	O nich

• Wskazujące: on, tamten, ten, ta, to, ów

	r. męski	r. żeński	r. nijaki	r. męskoos.	r. niemęskoos.
M.	Tamten człowiek	Tamta wycieczka	Tamto dziecko	Ci harcerze	Te koty
D.	Tamtego człowieka	Tamtej wycieczki	Tamtego dziecka	Tych harcerzy	Tych kotów
C.	Tamtemu człowiekowi	Tamtej wycieczce	Tamtemu dziecku	Tym harcerzom	Tym kotom
B.	Tamtego człowieka	Tamtą wycieczkę	Tamto dziecko	Tych harcerzy	Te koty
N.	Tamtym człowiekiem	Tamta wycieczka	Tamtym dzieckiem	Tymi harcerzami	tymi kotami
Msc.	Tamtym człowieku	Tamtej wycieczce	Tamtym dziecku	Tych harcerzach	tych kotach

• Zwrotne: się

M.	-
D.	Siebie
C.	Sobie
B.	Siebie, się
N.	Z sobą
Msc.	O sobie

• Pytające: któż, cóż, kto, co

Np.: Któż mógł przewidzieć taki rozwój wypadków?

• Względne: kto, co

Np.: Nauczyciel upominał tego, kto był sprawcą kradzieży.

• Przeczące: nikt, nic

Np.: Nikt nie powinien dowiedzieć się o tej sprawie.

• Nieokreślone: ktoś, coś, ktokolwiek, cokolwiek, byle co, lada kto, lada co, kto bądź, co bądź

Np.: Ktoś na pewno będzie miał ochotę kupić ten samochód.


• ZAIMKI PRZYMIOTNE

• Wskazujące: ten, ten sam, taki sam, tamten, ów, inny

	r. męski	r. żeński	r. nijaki	r. męskoos.	r. niemęskoos.
M.	Ten rok	Ta łąka	To okno	Ci rycerze	Te obrazy
D.	Tego roku	Tej łąki	Tego okna	Tych rycerzy	Tych obrazów
C.	Temu rokowi	Tej łące	Temu oknu	Tym rycerzom	Tym obrazom
B.	Ten rok	Tę łąkę	To okno	Tych rycerzy	Te obrazy
N.	Z tym rokiem	Z tą łąką	Z tym oknem	Z tymi rycerzami	Z tymi obrazami
Msc.	O tym roku	O tej łące	O tym oknie	Rycerzami tych rycerzach	O tych obrazach

• Pytające: jaki?, jakiż?, który?, któryż?, który z kolei?, który z rzędu?, czyj?

• Nieokreślone: któryś, jakiś, lada jaki, jaki bądź, jaki taki, byle który, lada który, pewien, czyjkolwiek, lada czyj itd.

	r. męski	r. żeński	r. nijaki	r. męskoos.	r. niemęskoos.
M.	Jakiś dom	Jakaś droga	Jakieś pole	Jacyś pasażerowie	Jakieś przedmioty
D.	Jakiegos domu	Jakieś drogi	Jakiegoś pola	Jakichś pasażerów	Jakichś przedmiotów
C.	Jakiemuś domowi	Jakiejś drodze	O jakimś polu	Jakimś pasażerom	Jakimś przedmiotom
B.	Jakiś dom	Jakąś drogę	Jakieś pole	Jakichś pasażerów	Jakieś przedmioty
N.	Jakimś domem	Z jakąś drogą	Z jakimś polem	Jakimiś pasażerami	Jakimiś przedmiotami
Msc.	Jakimś domie	O jakiejś drodze	O jakimś polu	Jakichś pasażerach	Jakichś przedmiotach

• Dzierżawcze: mój, twój wasz, swój, czyjś, czyjkolwiek, czyj itd.

	r. męski	r. żeński	r. nijaki	r. męskoos.	r. niemęskoos.
M.	Mój zeszyt	Twoja koleżanka	Jego dziecko	Ich koledzy	Swoje problemy
D.	Mojego zeszytu	Twojej koleżanki	Jego dziecka	Ich kolegów	Swoich problemów
C.	Mojemu zeszytowi	Twojej koleżance	Jego dziecku	Ich kolegom	Swoim problemom
B.	Mój zeszyt	Twoją koleżankę	Jego dziecko	Ich kolegów	Swoje problemy
N.	Moim zeszytem	Twoją koleżanką	Jego dzieckiem	Ich kolegami	Ze swoimi problemami
Msc.	Moim zeszycie	Twojej koleżance	Jego dziecku	Ich kolegów	Problemami swoich problemach

• Względne: który?, czyj?, jaki?, co?, gdzie?

	r. męski	r. żeński	r. nijaki	r. męskoos.	r. niemęskoos.
M.	Który/czyj	Która/ czyja	Które/ czyje	Którzy czyi	Którzy czyi
D.	Którego/czyjego	Którą/ czyją	Którego/ czyjego	Których czyich	Których czyich
C.	Któremu/czyjemu	Której/ czyjej	Któremu/ czyjemu	Którym/ czyim	Którym/ czyim
B.	Którego/ czyjego	Którą/ czyją	Które/ czyje	Których czyich	Które/ czyje
N.	Z którym/ czyim	Z którą/ czyją	Z którym/ czyim	Z którymi/ czyimi	Z którymi/ czyimi
Msc.	O którym/ czyim	O której/ czyjej	O których/ czyich	O których/ czyich	O których/ czyich




• Przeczące: niczyj, nijaki

• Upowszechniające: każdy

	r. męski	r. żeński	r. nijaki
M.	Każdy dzień	Każda noc	Każde południe
D.	Każdego dnia	Każdej nocy	Każdego południa
C.	Każdemu dniowi	Każdej nocy	Każdemu południu
B.	Każdy dzień	Każda noc	Każde południe
N.	Każdym dniem	Każdą nocą	Każdym południem
Msc.	Każdym dniu	Każdej nocy	Każdym południu

• ZAIMKI LICZEBNE - w funkcji liczebnika odpowiadają na pytania: ile? Który z kolei?

• ZAIMKI PRZYSŁOWNE - w funkcji przysłówka odpowiadają na pytania: jak? Gdzie? Kiedy?

Kategorie zaimka:

• Liczba

• Rodzaj

• Przypadki




Własne notatki:

3. LICZEBNIK to odmienna część mowy, która określa liczbę, ilość lub kolejność osób, rzeczy, zwierząt itd. I odpowiada na pytanie: ile? Który z kolei?

Kategorie liczebnika:

• Przypadek (nie występuje w W.)

• Rodzaj (z wyjątkiem liczebników zbiorowych)

Podział I:

• Określone (konkretna liczba, np.: jeden, siedem, osiemnaście);

• Nieokreślone (np.: kilku, parę, dużo)


Podział II

• Główne (jeden. dwa, trzy…)

• Zbiorowe (dwoje, czworo, ośmioro)

• Ułamkowe(trzy czwarte)

• Porządkowe (pierwszy, osiemnasty)

• Mnożne (podwójny)

• Wielorakie (dwojaki)

• Wielokrotne (dwukrotny)

DEKLINACJA LICZEBNIKOWA:

DWA - licz. główny
	R. M. OS.	R. NIEM.OS. I NIJ.	R. Ż.
M.	Dwaj/dwóch	Dwa	Dwie
D.	Dwu/ dwóch	Dwu/dwóch	Dwu/ dwóch
C.	Dwu/ dwom	Dwu/ dwom	Dwu/ dwom
B.	Dwu/ dwóch	Dwa	Dwie
N.	dwoma	Dwoma	Dwiema/ dwoma
Msc.	Dwu/ dwóch	Dwu/ dwóch	Dwu dwóch

TRZY, CZTERY- licz. Główny

	R. M. OS.	R. NIEM.OS. I NIJ.
M.	Trzej/ trzech	trzy
D.	Trzech	->
C.	Trzem	->
B.	Trzech	Trzy
N.	Trzema	->
Msc.	Trzech	->

PIĘĆ

	R. M. OS.	R. NIEM.OS. I NIJ.
M.	Pięciu	Pięć
D.	Pięciu	Pięciu
C.	Pięciu	Pięciu
B.	Pięciu	pięć
N.	PIĘCIOMA/ pięciu	PIĘCIOMA
Msc.	Pięciu	Pięciu

500-900 -> odmienia się tylko pierwszy człon:

M. PIĘCIUSET/ PIĘĆSET

12,20,200

	R. M. OS.	R. NIEM.OS. I NIJ.
M.	Dwunastu	Dwanaście
D.	Dwunastu	Dwunastu
C.	Dwunastu	Dwunastu
B.	Dwunastu	Dwanaście
N.	Dwunastoma/ dwunastu	Dwunastu
Msc.	Dwunastu	Dwunastu

ZBIOROWE


2,3 // 5-99

M.	Dwoje//pięcioro
D.	Dwojga//pięciorga
C.	Dwojgu//pięciorgu
B.	Dwoje//pięcioro
N.	Dwojgiem// pięciorgiem
Msc.	Dwojgu//pięciorgu

Własne notatki:

1

Kategorie przypadka:

• nominatywna(istniejąca
  w rzeczywistości) i tekstowa (istniejąca w tekście);

• determinująca (narzucająca formę)
  i determinowana (przyjmująca formę wyznaczoną przez inną)

• fleksyjna (końcówki fleksyjne)
  i niefleksyjna

Umyć się (siebie)-> ZWROTNY

Modlić się (siebie)

-> NIE ZWROTNY!

Wg nowej Morfologii liczebniki: porządkowe, mnożne, wielorakie, wielokrotne są uważane za przymiotniki!

DEKLINACJA RZECZ. NIJAKA-> liczebniki zbiorowe

DEKLINACJA LICZEBNIKOWA -> liczebniki nieokreślone, główne

DEKLINACJĘ RZECZOWNIKOWO- PRZYMIOTNIKOWĄ
mają zaimki:
dzierżawcze, pytano-względne, wskazujące, nieokreślone.

---